📜
6. ආඛ්යාතකප්ප
පඨමකණ්ඩ
(ක)
ආඛ්යාතසාගරමථජ්ජතනීතරඞ්ගං ¶ ,
ධාතුජ්ජලං විකරණාගමකාලමීනං;
ලොපානුබන්ධරියමත්ථවිභාගතීරං,
ධීරා තරන්ති කවිනො පුථුබුද්ධිනාවා.
(ඛ)
විචිත්තසඞ්ඛාරපරික්ඛිතං ඉමං,
ආඛ්යාතසද්දං විපුලං අසෙසතො;
පණම්ය සම්බුද්ධමනන්තගොචරං,
සුගොචරං යං වදතො සුණාථ මෙ.
(ග)
අධිකාරෙ මඞ්ගලෙ චෙව, නිප්ඵන්නෙ චාවධාරණෙ;
අනන්තරෙ ච පාදානෙ, අථසද්දො පවත්තති.
416, 429. අථ පුබ්බානි විභත්තීනං ඡ පරස්සපදානි.
අථ සබ්බාසං විභත්තීනං යානි යානි පුබ්බකානි ඡ පදානි, තානි තානි පරස්සපදසඤ්ඤානි හොන්ති.
තං යථා? ති අන්ති, සි ථ, මි ම.
පරස්සපදමිච්චනෙන ක්වත්ථො? කත්තරි පරස්සපදං.
407, 439. පරාණ්යත්තනොපදානි ¶ .
සබ්බාසං විභත්තීනං යානි යානි පරානි ඡ පදානි. තානි තානි අත්තනොපදසඤ්ඤානි හොන්ති.
තං යථා? තෙ අන්තෙ, සෙ ව්හෙ, එ ම්හෙ.
අත්තනොපදමිච්චනෙන ක්වත්ථො? අත්තනොපදානි භාවෙ ච කම්මනි.
408, 431. ද්වෙ ද්වෙ පඨම මජ්ඣිමුත්තමපුරිසා.
තාසං සබ්බාසං විභත්තීනං පරස්සපදානං, අත්තනොපදානඤ්ච ද්වෙ ද්වෙ පදානි පඨමමජ්ඣිමුත්තමපුරිසසඤ්ඤානි හොන්ති.
තං යථා? ති අන්ති ඉති පඨමපුරිසා, සි ථ ඉති මජ්ඣිමපුරිසා, මි ම ඉති උත්තමපුරිසා. අත්තනොපදානම්පි තෙ අන්තෙ ඉති පඨමපුරිසා, සෙ ව්හෙ ඉති මජ්ඣිමපුරිසා, එ ම්හෙ ඉති උත්තමපුරිසා. එවං සබ්බත්ථ.
පඨමමජ්ඣිමුත්තමපුරිසමිච්චනෙන ක්වත්ථො? නාමම්හි පයුජ්ජමානෙපි තුල්යාධිකරණෙ පඨමො, තුම්හෙ මජ්ඣිමො, අම්හෙ උත්තමො.
409, 441. සබ්බෙසමෙකාභිධානෙ පරො පුරිසො.
සබ්බෙසං තිණ්ණං පඨමමජ්ඣිමුත්තම පුරිසානං එකාභිධානෙ පරො පුරිසො ගහෙතබ්බො.
සො ¶ ච පඨති, ත්වඤ්ච පඨසි, තුම්හෙ පඨථ. සො ච පචති, ත්වඤ්ච පචසි. තුම්හෙ පචථ. එවං සෙසාසු විභත්තීසු පරො පුරිසො යොජෙතබ්බො.
410, 432. නාමම්හි පයුජ්ජමානෙපි තුල්යාධිකරණෙ පඨමො.
නාමම්හි පයුජ්ජමානෙපි අප්පයුජ්ජමානෙපි තුල්යාධිකරණෙ පඨමපුරිසො හොති.
සො ගච්ඡති, තෙ ගච්ඡන්ති.
අප්පයුජ්ජමානෙපි – ගච්ඡති, ගච්ඡන්ති.
තුල්යාධිකරණෙති කිමත්ථං? තෙන හඤ්ඤසෙ ත්වං දෙවදත්තෙන.
තුම්හෙ පයුජ්ජමානෙපි අප්පයුජ්ජමානෙපි තුල්යාධිකරණෙ මජ්ඣිමපුරිසො හොති.
ත්වං යාසි, තුම්හෙ යාථ.
අප්පයුජ්ජමානෙපි – යාසි, යාථ.
තුල්යාධිකරණෙති කිමත්ථං? තයා පච්චතෙ ඔදනො.
412, 437. අම්හෙ ¶ උත්තමො.
අම්හෙ පයුජ්ජමානෙපි අප්පයුජ්ජමානෙපි තුල්යාධිකරණෙ උත්තමපුරිසො හොති.
අහං යජාමි, මයං යජාම.
අප්පයුජ්ජමානෙපි – යජාමි, යජාම.
තුල්යාධිකරණෙති කිමත්ථං? මයා ඉජ්ජතෙ බුද්ධො.
‘‘කාලෙ’’ ඉච්චෙතං අධිකාරත්ථං වෙදිතබ්බං.
414, 428. වත්තමානා පච්චුප්පන්නෙ.
පච්චුප්පන්නෙ කාලෙ වත්තමානාවිභත්ති හොති.
පාටලිපුත්තං ගච්ඡති, සාවත්ථිං පවිසති.
415, 451. ආණත්යා සිට්ඨෙ’නුත්තකාලෙ පඤ්චමී.
ආණත්යත්ථෙ ච ආසීසත්ථෙ ච අනුත්තකාලෙ පඤ්චමී විභත්ති හොති.
කරොතු කුසලං, සුඛං තෙ හොතු.
416, 454. අනුමතිපරිකප්පත්ථෙසු සත්තමී.
අනුමත්යත්ථෙ ච පරිකප්පත්ථෙ ච අනුත්තකාලෙ සත්තමී විභත්ති හොති.
ත්වං ¶ ගච්ඡෙය්යාසි, කිමහං කරෙය්යාමි.
417, 460. අපච්චක්ඛෙ පරොක්ඛාතීතෙ.
අපච්චක්ඛෙ අතීතෙ කාලෙ පරොක්ඛාවිභත්ති හොති.
සුපිනෙ කිලමාහ, එවං කිල පොරාණාහු.
418, 456. හිය්යොපභුති පච්චක්ඛෙ හිය්යත්තනී.
හිය්යොපභුති අතීතෙ කාලෙ පච්චක්ඛෙ වා අපච්චක්ඛෙ වා හිය්යත්තනී විභත්ති හොති.
සො අගමා මග්ගං, තෙ අගමූ මග්ගං.
අජ්ජප්පභුති අතීතෙ කාලෙ පච්චක්ඛෙ වා අපච්චක්ඛෙ වා සමීපෙ අජ්ජතනීවිභත්ති හොති.
සො මග්ගං අගමී, තෙ මග්ගං අගමුං.
හිය්යත්තනීඅජ්ජතනීඉච්චෙතා විභත්තියො යදා මායොගා, තදා සබ්බකාලෙ ච හොන්ති.
මා ගමා, මා වචා, මා ගමී, මා වචී.
චග්ගහණෙන ¶ පඤ්චමීවිභත්තිපි හොති. මා ගච්ඡාහි.
අනාගතෙ කාලෙ භවිස්සන්තී විභත්ති හොති.
සො ගච්ඡිස්සති, කරිස්සති. තෙ ගච්ඡිස්සන්ති, කරිස්සන්ති.
422, 475. ක්රියාතිපන්නෙ’තීතෙ කාලාතිපත්ති.
ක්රියාතිපන්නමත්තෙ අතීතෙ කාලෙ කාලාතිපත්ති විභත්ති හොති.
සො චෙ තං යානං අලභිස්සා, අගච්ඡිස්සා. තෙ චෙ තං යානං අලභිස්සංසු, අගච්ඡිස්සංසු.
423, 426. වත්තමානා ති අන්ති, සි ථ, මි ම, තෙ අන්තෙ, සෙ ව්හෙ, එ ම්හෙ.
වත්තමානා ඉච්චෙසා සඤ්ඤා හොති ති අන්ති, සි ථ, මි ම, තෙ අන්තෙ, සෙ ව්හෙ, එ ම්හෙ ඉච්චෙතෙසං ද්වාදසන්නං පදානං.
වත්තමානා ඉච්චනෙන ක්වත්ථො? වත්තමානා පච්චුප්පන්නෙ.
424, 450. පඤ්චමී තු අන්තු, හිථ, මිම, තං අන්තං, ස්සු ව්හො, එ ආමසෙ.
පඤ්චමීඉච්චෙසා ¶ සඤ්ඤා හොති තු අන්තු, හි ථ, මිම, තං අන්තං, ස්සු ව්හො, එ ආමසෙ ඉච්චෙතෙසං ද්වාදසන්නං පදානං.
පඤ්චමීඉච්චනෙන ක්වත්ථො? ආණත්යාසිට්ඨෙ, නුත්තකාලෙ පඤ්චමී.
425, 453. සත්තමී එය්ය එය්යුං, එය්යා සි එය්යා ථ, එය්යාමි එය්යාම, එථ එරං, එථො එය්යාව්හො, එය්යං එය්යාම්හෙ.
සත්තමී ඉච්චෙසා සඤ්ඤා හොති එය්ය එය්යුං, එය්යාසි එය්යාථ, එය්යාමි එය්යාම, එථ එරං, එථො, එය්යාව්හො, එය්යං එය්යාම්හෙ ඉච්චෙතෙසං ද්වාදසන්නං පදානං.
සත්තමී ඉච්චනෙන ක්වත්ථො? අනුමතිපරිකප්පත්ථෙසු සත්තමී.
426, 459. පරොක්ඛා අඋ එත්ථ, අංම්හ, ත්ථරෙ, ත්ථො ව්හො, ඉං ම්හෙ.
පරොක්ඛා ඉච්චෙසා සඤ්ඤා හොති අ උ, එත්ථ, අං ම්හ, ත්ථ රෙ ත්ථො ව්හො, ඉං ම්හෙ ඉච්චෙතෙසං ද්වාදසන්නං පදානං.
පරොක්ඛා ඉච්චනෙන ක්වත්ථො? අපච්චක්ඛෙ පරොක්ඛාතීතෙ.
427, 455. හිය්යත්තනී ¶ ආඌ, ඔත්ථ, අංම්හා, ත්ථත්ථුං, සෙ ව්හං, ඉං ම්හසෙ.
හිය්යත්තනී ඉච්චෙසා සඤ්ඤා හොති ආ ඌ, ඔ ත්ථ, අං ම්හා, ත්ථ ත්ථුං, සෙ ව්හං, ඉං ම්හසෙ ඉච්චෙතෙසං ද්වාදසන්නං පදානං.
හිය්යත්තනී ඉච්චනෙන ක්වත්ථො? හිය්යොපභුති පච්චක්ඛෙ හිය්යත්තනී.
428, 468. අජ්ජතනී ඊ උං, ඔ ත්ථ, ඉං ම්හා, ආ ඌ, සෙ ව්හං, අං ම්හෙ.
අජ්ජතනී ඉච්චෙසා සඤ්ඤා හොති ඊ උං, ඔ ත්ථ, ඉංම්හා, ආ ඌ, සෙව්හං, අං ම්හෙ ඉච්චෙතෙසං ද්වාදසන්නං පදානං.
අජ්ජතනී ඉච්චනෙන ක්වත්ථො? සමීපෙජ්ජතනී.
429, 472. භවිස්සන්තී ස්සති ස්සන්ති, ස්සසි ස්සථ, ස්සාමි ස්සාම, ස්සතෙ ස්සන්තෙ, ස්සසෙ ස්සව්හෙ, ස්සං ස්සාම්හෙ.
භවිස්සන්තී ඉච්චෙසා සඤ්ඤා හොති ස්සති ස්සන්ති, ස්සසි ස්සථ, ස්සාමි ස්සාම, ස්සතෙ ස්සන්තෙ, ස්සසෙ ස්සව්හෙ, ස්සං ස්සාම්හෙ ඉච්චෙතෙසං ද්වාදසන්නං පදානං.
භවිස්සන්තී ඉච්චනෙන ක්වත්ථො? අනාගතෙ භවිස්සන්තී.
430, 373. කාලාතිපත්ති ¶ ස්සා ස්සංසු, ස්සෙ ස්සථ, ස්සං ස්සාම්හා, ස්සථ සිස්සු, ස්සසෙ ස්සව්හෙ, ස්සිං ස්සාම්හසෙ.
කාලාතිපත්ති ඉච්චෙසා සඤ්ඤා හොති ස්සා ස්සංසු, ස්සෙ ස්සථ, ස්සං ස්සාම්හා, ස්සථ ස්සිසු, ස්සසෙ ස්සව්හෙ, ස්සිං ස්සාම්හසෙ ඉච්චෙතෙසං ද්වාදසන්නං පදානං.
කාලාතිපත්ති ඉච්චනෙන ක්වත්ථො? ක්රියාතිපන්නෙ’ තීතෙ කාලාතිපත්ති.
431, 458. හිය්යත්තනී සත්තමී පඤ්චමී වත්තමානා සබ්බධාතුකං.
හිය්යත්තනාදයො චතස්සො විභත්තියො සබ්බධාතුක සඤ්ඤා හොන්ති.
අගමා, ගච්ඡෙය්ය, ගච්ඡතු, ගච්ඡති.
සබ්බධාතුක ඉච්චනෙන ක්වත්ථො? ඉකාරාගමො අසබ්බධාතුකම්හි.
ඉති ආඛ්යාතකප්පෙ පඨමො කණ්ඩො.
දුතියකණ්ඩ
432, 362. ධාතුලිඞ්ගෙහි ¶ පරා පච්චයා.
ධාතුලිඞ්ගඉච්චෙතෙහි පරා පච්චයා හොන්ති.
කරොති, ගච්ඡති. යො කොචි කරොති, තං අඤ්ඤො ‘‘කරොහි කරොහි’’ ඉච්චෙවං බ්රවීති, අථ වා කරොන්තං පයොජයති = කාරෙති. සඞ්ඝො පබ්බතමිව අත්තානමාචරති = පබ්බතායති. තළාකං සමුද්දමිව අත්තානමාචරති = සමුද්දායති, සද්දො චිච්චිටමිව අත්තානමාචරති = චිච්චිටායති, වසිට්ඨස්ස අපච්චං වාසිට්ඨො. එවමඤ්ඤෙපි යොජෙතබ්බා.
433, 528. තිජ ගුප කිත මානෙ හි ඛ ඡ සා වා.
තිජ ගුප කිත මානු ඉච්චෙතෙහි ධාතූහි ඛ ඡ ස ඉච්චෙතෙ පච්චයා හොන්ති වා.
තිතික්ඛති, ජිගුච්ඡති, තිකිච්ඡති, වීමංසති.
වාති කිමත්ථං? තෙජති, ගොපති, මානෙති.
434, 534. භුජ ඝස හර සු පාදීහි තුමිච්ඡත්ථෙසු.
භුජ ¶ ඝස හර සු පාඉච්චෙවමාදීහි ධාතූහි තුමිච්ඡත්ථෙසු ඛ ඡ සඉච්චෙතෙ පච්චයා හොන්ති වා.
භොත්තුමිච්ඡති=බුභුක්ඛති, ඝසිතුමිච්ඡති=ජිඝච්ඡති, හරිතුමිච්ඡති=ජිගීසති, සොතුමිච්ඡති=සුස්සුසති, පාතුමිච්ඡති=පිවාසති.
වාති කිමත්ථං? භොත්තුමිච්ඡති.
තුමිච්ඡත්ථෙසූති කිමත්ථං? භුඤ්ජති.
435, 536. ආය නාමතො කත්තූපමානාදාචාරෙ.
නාමතො කත්තූපමානා ආචාරත්ථෙ ආයපච්චයො හොති.
සඞ්ඝො පබ්බතමිව අත්තානමාචරති = පබ්බතායති, තළාකං සමුද්දමිව අත්තානමාචරති = සමුද්දායති, සද්දො චිච්චිටමිව අත්තානමාචරති = චිච්චිටායති. එවමඤ්ඤෙපි යොජෙතබ්බා.
නාමතො උපමානා ආචාරත්ථෙ ච ඊයපච්චයො හොති.
අඡත්තං ¶ ඡත්තමිව ආචරති =ඡත්තීයති, අපුත්තං පුත්තමිව ආචරති=පුත්තීයති.
උපමානාති කිමත්ථං? ධම්මං ආචරති.
ආචාරෙති කිමත්ථං? අඡත්තං ඡත්තමිව රක්ඛති. එවමඤ්ඤෙපි යොජෙතබ්බා.
437, 538. නාමම්හා’ත්තිච්ඡත්ථෙ.
නාමම්හා අත්තනො ඉච්ඡත්ථෙ ඊයපච්චයො හොති.
අත්තනො පත්තමිච්ඡති = පත්තීයති. එවං වත්ථීයති, පරික්ඛාරීයති, චීවරීයති, ධනීයති, ඝටීයති.
අත්තිච්ඡත්ථෙති කිමත්ථං? අඤ්ඤස්ස පත්තමිච්ඡති. එවමඤ්ඤෙපි යොජෙතබ්බා.
438, 540. ධාතූහි ණෙ ණය ණාපෙ ණාපයා කාරිතානි හෙත්වත්ථෙ.
සබ්බෙහි ධාතූහි ණෙණය ණාපෙ ණාපයඉච්චෙතෙ පච්චයා හොන්ති කාරිතසඤ්ඤා ච හෙත්වත්ථෙ.
යො කොචි කරොති, තං අඤ්ඤො ‘‘කරොහි කරොහි’’ ඉච්චෙවං බ්රවීති, අථ වා කරොන්තං පයොජයති ¶ = කාරෙති, කාරයති, කාරාපෙති, කාරා පයති. යෙ කෙචි කරොන්ති, තෙ අඤ්ඤෙ ‘‘කරොථ කරොථ’’ ඉච්චෙවං බ්රුවන්ති = කාරෙන්ති, කාරයන්ති, කාරාපෙන්ති, කාරාපයන්ති. යො කොචි පචති, තං අඤ්ඤො ‘‘පචාහි පචාහි’’ඉච්චෙවං බ්රවීති, අථ වා පචන්තං පයොජයති = පාචෙති, පාචයති, පාචාපෙති, පාචාපයති. යෙ කෙචි පචන්ති, තෙ අඤ්ඤෙ ‘‘පචථ පචථ’’ ඉච්චෙවං බ්රුවන්ති = පාචෙන්ති, පාචයන්ති, පාචාපෙන්ති. පාචාපයන්ති. එවං භණෙති, භණයති, භණාපෙති, භණාපයති. භණෙන්ති, භණයන්ති, භණාපෙන්ති, භණාපයන්ති. තථරිව අඤ්ඤෙපි යොජෙතබ්බා.
හෙත්වත්ථෙති කිමත්ථං? කරොති, පචති.
අත්ථග්ගහණෙන අලපච්චයො හොති, ජොතලති.
439, 539. ධාතුරූපෙ නාමස්මා ණයො ච.
තස්මා නාමස්මා ණයපච්චයො හොති කාරිතසඤ්ඤො ච ධාතුරූපෙ සති.
හත්ථිනා අතික්කමති මග්ගං = අතිහත්ථයති, වීණාය උපගායති ගීතං = උපවීණයති, දළ්හං කරොති වීරියං ¶ = දළ්හයති, විසුද්ධා හොති රත්ති = විසුද්ධයති.
චග්ගහණෙන ආර ආලඉච්චෙතෙ පච්චයා හොන්ති. සන්තං කරොති = සන්තාරති, උපක්කමං කරොති = උපක්කමාලති.
සබ්බෙහි ධාතූහි භාවකම්මෙසු යපච්චයො හොති.
ඨීයතෙ, බුජ්ඣතෙ, පච්චතෙ, ලබ්භතෙ, කරීයතෙ, යුජ්ජතෙ, උච්චතෙ.
භාවකම්මෙසූති කිමත්ථං? කරොති, පචති, පඨති.
441, 447. තස්ස චවග්ගයකාරවකාරත්තං සධාත්වන්තස්ස.
තස්ස යපච්චයස්ස චවග්ගයකාරවකාරත්තං හොති ධාතූනං අන්තෙන සහ යථාසම්භවං.
වුච්චතෙ, වුච්චන්තෙ, උච්චතෙ, උච්චන්තෙ, පච්චතෙ, පච්චන්තෙ. මජ්ජතෙ, මජ්ජන්තෙ, යුජ්ජතෙ, යුජ්ජන්තෙ. බුජ්ඣතෙ, බුජ්ඣන්තෙ, කුජ්ඣතෙ, කුජ්ඣන්තෙ, උජ්ඣතෙ, උජ්ඣන්තෙ. හඤ්ඤතෙ, හඤ්ඤන්තෙ. කය්යතෙ, කය්යන්තෙ. දිබ්බතෙ, දිබ්බන්තෙ.
442, 448. ඉවණ්ණාගමො ¶ වා.
සබ්බෙහි ධාතූහි යම්හි පච්චයෙ, පරෙ ඉවණ්ණාගමො හොති වා.
කරීයතෙ, කරීයති, ගච්ඡීයතෙ, ගච්ඡීයති.
වාති කිමත්ථං? කය්යතෙ.
සබ්බෙහි ධාතූහි යපච්චයො පුබ්බරූපමාපජ්ජතෙ වා.
වුඩ්ඪතෙ, ඵල්ලතෙ, දම්මතෙ, සක්කතෙ, ලබ්භතෙ, දිස්සතෙ.
යථා හෙට්ඨා භාවකම්මෙසු යපච්චයස්ස ආදෙසො හොති තථා කත්තරිපි යපච්චයස්ස ආදෙසො කාතබ්බො.
බුජ්ඣති, විජ්ඣති, මඤ්ඤති, සිබ්බති.
භූඉච්චෙවමාදිතො ධාතුගණතො අපච්චයො හොති කත්තරි.
භවති ¶ , පඨති, පචති, ජයති.
446, 509. රුධාදිතො නිග්ගහිතපුබ්බඤ්ච.
රුධඉච්චෙවමාදිතො ධාතුගණතො අපච්චයො හොති කත්තරි, පුබ්බෙ නිග්ගහිතාගමො හොති.
රුන්ධති, ඡින්දති, භින්දති.
චග්ගහණෙන ඉ ඊ එ ඔඉච්චෙතෙ පච්චයා හොන්ති නිග්ගහිතපුබ්බඤ්ච.
රුන්ධිති, රුන්ධීති, රුන්ධෙති, රුන්ධොති, සුම්භොති, පරිසුම්භොති.
දිවුඉච්චෙවමාදිතො ධාතුගණතො යපච්චයො හොති කත්තරි.
දිබ්බති, ථිබ්බති, යුජ්ඣති, විජ්ඣති, බුජ්ඣති.
448, 512. ස්වාදිතො ණු ණා උණා ච.
සුඉච්චෙවමාදිතො ධාතුගණතො ණු ණා උ ණාඉච්චෙතෙ පච්චයා හොන්ති කත්තරි.
අභිසුණොති ¶ , අභිසුණාති, සංවුණොති, සංවුණාති, ආවුණොති, ආවුණාති, පාපුණොති, පාපුණාති.
කීඉච්චෙවමාදිතො ධාතුගණතො නාපච්චයො හොති කත්තරි.
කිණාති, ජිනාති, ධුනාති, මුනාති, ලුනාති, පුනාති.
ගහඉච්චෙවමාදිතො ධාතුගණතො ප්පණ්හාඉච්චෙතෙ පච්චයා හොන්ති කත්තරි.
ඝෙප්පති, ගණ්හාති.
තනුඉච්චෙවමාදිතො ධාතුගණතො ඔ යිරඉච්චෙතෙ පච්චයා හොන්ති කත්තරි.
තනොති ¶ , තනොහි, කරොති, කරොහි, කයි රති, කයිරාහි.
චුරඉච්චෙවමාදිතො ධාතුගණතො ණෙ ණයඉච්චෙතෙ පච්චයා හොන්ති කත්තරි, කාරිතසඤ්ඤා ච.
චොරෙති, චොරයති, චින්තෙති, චින්තයති, මන්තෙති, මන්තයති.
453, 444. අත්තනොපදානි භාවෙ ච කම්මනි.
භාවෙ ච කම්මනි ච අත්තනොපදානි හොන්ති.
උච්චතෙ, උච්චන්තෙ, මජ්ජතෙ, මජ්ජන්තෙ, යුජ්ජතෙ, යුජ්ජන්තෙ, කුජ්ඣතෙ, කුජ්ඣන්තෙ, ලබ්භතෙ, ලබ්භන්තෙ, කය්යතෙ, කය්යන්තෙ.
කත්තරි ච අත්තනොපදානි හොන්ති.
මඤ්ඤතෙ, රොචතෙ, සොචතෙ, බුජ්ඣතෙ, ජායතෙ.
455, 530. ධාතුප්පච්චයෙහි විභත්තියො.
ධාතුනිද්දිට්ඨෙහි පච්චයෙහි ඛාදිකාරිතන්තෙහි විභත්තියො හොන්ති.
තිතික්ඛති ¶ , ජිගුච්ඡති, වීමංසති, සමුද්දායති, පුත්තීයති, කාරෙති, පාචෙති.
කත්තරි පරස්සපදං හොති.
කරොති, පචති, පඨති, ගච්ඡති.
භූඉච්චෙවමාදයො යෙ සද්දගණා, තෙ ධාතුසඤ්ඤා හොන්ති.
භවති, භවන්ති, චරති, චරන්ති, පචති, පචන්ති, චින්තයති, චින්තයන්ති, හොති, හොන්ති, ගච්ඡති, ගච්ඡන්ති.
ඉති ආඛ්යාතකප්පෙ දුතියො කණ්ඩො.
තතියකණ්ඩ
458, 461. ක්වචාදිවණ්ණානමෙකස්සරානං ද්වෙභාවො.
ආදිභූතානං වණ්ණානං එකස්සරානං ක්වචි ද්වෙභාවො හොති.
තිතික්ඛති ¶ , ජිගුච්ඡති, තිකිච්ඡති, වීමංසති, බුභුක්ඛති, පිවාසති, දද්දල්ලති, දදාති, ජහාති, චඞ්කමති.
ක්වචීති කිමත්ථං? කම්පති, චලති.
ද්වෙභූතස්ස ධාතුස්ස යො පුබ්බො, සො අබ්භාසසඤ්ඤො හොති.
දධාති, දදාති, බභූව.
අබ්භාසෙ වත්තමානස්ස සරස්ස රස්සො හොති. දධාති, ජහාති.
461, 464. දුතියචතුත්ථානං පඨමතතියා.
අබ්භාසගතානං දුතියචතුත්ථානං පඨමතතියා හොන්ති.
චිච්ඡෙද, බුභුක්ඛති, බභූව, දධාති.
අබ්භාසෙ වත්තමානස්ස කවග්ගස්ස ච වග්ගො හොති.
චිකිච්ඡති ¶ , ජිගුච්ඡති, ජිඝච්ඡති, ජිගීසති, ජඞ්ගමති, චඞ්කමති.
463, 532. මානකිතානං වතත්තං වා.
මානකිතඉච්චෙතෙසං ධාතූනං අබ්භාසගතානං වකාර තකාරත්තං හොති වා යථාසඞ්ඛ්යං.
වීමංසති, තිකිච්ඡති.
වාති කිමත්ථං? චිකිච්ඡති.
අබ්භාසෙ වත්තමානස්ස හකාරස්ස ජො හොති.
ජහාති, ජුහ්වති, ජුහොති, ජහාර.
465, 463. අන්තස්සිවණ්ණාකාරො වා.
අබ්භාසස්ස අන්තස්ස ඉවණ්ණො හොති, අකාරො වා.
ජිගුච්ඡති, පිවාසති, වීමංසති, ජිඝච්ඡති, බභූව, දධාති.
වාති කිමත්ථං? බුභුක්ඛති.
466, 489. නිග්ගහිතඤ්ච ¶ .
අබ්භාසස්ස අන්තෙ නිග්ගහිතාගමො හොති වා.
චඞ්කමති, චඤ්චලති, ජඞ්ගමති.
වාති කිමත්ථං? පිවාසති, දද්දල්ලති.
467, 533. තතො පාමානානං වා මං සෙසු.
තතො අබ්භාසතො පාමානඉච්චෙතෙසං ධාතූනං වාමංඉච්චෙතෙ ආදෙසා හොන්ති යථාසඞ්ඛ්යං සපච්චයෙ පරෙ.
පිවාසති, වීමංසති.
ඨාඉච්චෙතස්ස ධාතුස්ස තිට්ඨාදෙසො හොති වා.
තිට්ඨති, තිට්ඨතු, තිට්ඨෙය්ය, තිට්ඨෙය්යුං.
වාති කිමත්ථං? ඨාති.
පාඉච්චෙතස්ස ධාතුස්ස පිවාදෙසො හොති වා.
පිවති, පිවතු, පිවෙය්ය, පිවෙය්යුං.
වාති කිමත්ථං? පාති.
470, 514. ඤාස්ස ¶ ජා ජං නා.
ඤාඉච්චෙතස්ස ධාතුස්ස ජා ජං නාආදෙසා හොන්ති වා.
ජානාති, ජානෙය්ය, ජානියා, ජඤ්ඤා, නායති.
471, 483. දිසස්ස පස්ස දිස්ස දක්ඛා වා.
දිසඉච්චෙතස්ස ධාතුස්ස පස්ස දිස්ස දක්ඛඉච්චෙතෙ ආදෙසා හොන්ති වා.
පස්සති, දිස්සති, දක්ඛති, අදක්ඛ.
වාති කිමත්ථං? අද්දස.
472, 531. බ්යඤ්ජනන්තස්ස චො ඡපච්චයෙසු ච.
බ්යඤ්ජනන්තස්ස ධාතුස්ස චො හොති ඡපච්චයෙසු පරෙසු.
ජිගුච්ඡති, තිකිච්ඡති, ජිඝච්ඡති.
බ්යඤ්ජනන්තස්ස ධාතුස්ස කො හොති ඛපච්චයෙ පරෙ.
තිතික්ඛති ¶ , බුභුක්ඛති.
හරඉච්චෙතස්ස ධාතුස්ස සබ්බස්සෙව ගීආදෙසො හොති සපච්චයෙ පරෙ.
ජිගීසති.
475, 565. බ්රූභූනමාහභූවා පරොක්ඛායං.
බ්රූභූඉච්චෙතෙසං ධාතූනං ආහභූවඉච්චෙතෙ ආදෙසා හොන්ති යථාසඞ්ඛ්යං පරොක්ඛායං විභත්තියං.
ආහ, ආහු, බභූව, බභූවු.
පරොක්ඛායමිති කිමත්ථං? අබ්රචුං.
476, 442. ගමිස්සන්තො ච්ඡො වා සබ්බාසු.
ගමුඉච්චෙතස්ස ධාතුස්ස අන්තො මකාරො ච්ඡො හොති වා සබ්බාසු පච්චයවිභත්තීසු.
ගච්ඡමානො, ගච්ඡන්තො. ගච්ඡති, ගමෙති. ගච්ඡතු, ගමෙතු. ගච්ඡෙය්ය. ගමෙය්ය. අගච්ඡා, අගමා. අගච්ඡී, අගමී. ගච්ඡිස්සති, ගමිස්සති. අගච්ඡිස්සා, අගමිස්සා.
ගමිස්සෙති ¶ කිමත්ථං? ඉච්ඡති.
477, 479. වචස්සජ්ජතනිම්හි මකාරො ඔ.
වචඉච්චෙතස්ස ධාතුස්ස අකාරො ඔත්තමාපජ්ජතෙ අජ්ජතනිම්හි විභත්තිම්හි.
අවොච. අවොචුං.
අජ්ජතනිම්හීති කිමත්ථං? අවච, අවචූ.
478, 438. අකාරො දීඝං හි මි මෙසු.
අකාරො දීඝමාපජ්ජතෙ හිමිමඉච්චෙතෙසු විභත්තීසු.
ගච්ඡාහි, ගච්ඡාමි, ගච්ඡාම, ගච්ඡාම්හෙ.
මිකාරග්ගහණෙන හිවිභත්තිම්හි අකාරො ක්වචි න දීඝමාපජ්ජතෙ. ගච්ඡහි.
හිවිභත්ති ලොපමාපජ්ජතෙ වා.
ගච්ඡ, ගච්ඡාහි, ගම, ගමාහි, ගමය, ගමයාහි.
හීති කිමත්ථං? ගච්ඡති, ගමයති.
480, 490. හොතිස්සරෙහොහෙ භවිස්සන්තිම්හිස්සස්ස ච.
හූඉච්චෙතස්ස ¶ ධාතුස්ස සරො එ හ ඔහ එත්තමාපජ්ජ තෙ භවිස්සන්තිම්හි, ස්සස්ස ච ලොපො හොති වා.
හෙහිති, හෙහින්ති, හොහිති, හොහින්ති, හෙති, හෙන්ති, හෙහිස්සති, හෙහිස්සන්ති, හොහිස්සති, හොහිස්සන්ති, හෙස්සති, හෙස්සන්ති.
හූති කිමත්ථං? භවිස්සති, භවිස්සන්ති.
භවිස්සන්තිම්හීති කිමත්ථං? හොති.
481, 524. කරස්ස සපච්චයස්ස කාහො.
කරඉච්චෙතස්ස ධාතුස්ස සපච්චයස්ස කාහාදෙසො හොති වා භවිස්සන්තිම්හි විභත්තිම්හි, සස්ස ච නිච්චං ලොපො හොති.
කාහති, කාහිති, කාහසි, කාහිසි, කාහාමි, කාහාම.
වාති කිමත්ථං? කරිස්සති, කරිස්සන්ති.
සපච්චයග්ගහණෙන අඤ්ඤෙහිපි භවිස්සන්තියා විභත්තියා ඛාමි ඛාම ඡාමි ඡාමඉච්චාදයො ආදෙසා හොන්ති. වක්ඛාමි, වක්ඛාම, වච්ඡාමි, වච්ඡාම.
ඉති ආඛ්යාතකප්පෙ තතියො කණ්ඩො.
චතුත්ථකණ්ඩ
482, 508. දාදන්තස්සං ¶ මි මෙසු.
දාඉච්චෙතස්ස ධාතුස්ස අන්තස්ස අං හොති මිමඉච්චෙතෙසු.
දම්මි, දම්ම.
483, 527. අසංයොගන්තස්ස වුද්ධි කාරිතෙ.
අසංයොගන්තස්ස ධාතුස්ස කාරිතෙ වුද්ධි හොති.
කාරෙති, කාරෙන්ති, කාරයති, කාරයන්ති, කාරාපෙති, කාරාපෙන්ති, කාරාපයති, කාරාපයන්ති.
අසංයොගන්තස්සෙති කිමත්ථං? චින්තයති, මන්තයති.
ඝටාදීනං ධාතූනං අසංයොගන්තානං වුද්ධි හොති වා කාරිතෙ.
ඝාටෙති, ඝටෙති, ඝාටයති, ඝටයති, ඝාටාපෙති, ඝටාපෙති, ඝාටාපයති, ඝටාපයති, ගාමෙති, ගමෙති, ගාමයති, ගමයති, ගාමාපෙති, ගමාපෙති. ගාමාපයති, ගමාපයති.
ඝටාදීනමිති කිමත්ථං? කාරෙති.
485, 434. අඤ්ඤෙසු ¶ ච.
අඤ්ඤෙසු ච පච්චයෙසු සබ්බෙසං ධාතූනං අසංයොගන්තානං වුද්ධි හොති.
ජයති, හොති, භවති.
චග්ගහණෙන ණුපච්චයස්සාපි වුද්ධි හොති. අභිසුණොති.
ගුහ දුසඉච්චෙතෙසං ධාතූනං සරො දීඝමාපජ්ජතෙ කාරිතෙ.
ගූහයති, දූසයති.
487, 478. වච වස වහාදීනමුකාරො වස්ස යෙ.
වච වස වහඉච්චෙවමාදීනං ධාතූනං වකාරස්ස උකාරො හොති යපච්චයෙ පරෙ.
උච්චතෙ, වුච්චති, ගුස්සති, වුය්හති.
හකාරස්ස විපරියයො හොති යපච්චයෙ පරෙ, යපච්චයස්ස ච ලො හොති වා.
වුල්හති, වුය්හති.
489, 519. ගහස්ස ¶ ඝෙ ප්පෙ.
ගහඉච්චෙතස්ස ධාතුස්ස සබ්බස්ස ඝෙකාරො හොති ප්පපච්චයෙ පරෙ.
ඝෙප්පති.
ගහඉච්චෙතස්ස ධාතුස්ස හකාරස්ස ලොපො හොති ණ්හාම්හි පච්චයෙ පරෙ.
ගණ්හාති.
491, 523. කරස්ස කාසත්තමජ්ජතනිම්හි.
කරඉච්චෙතස්ස ධාතුස්ස සබ්බස්ස කාසත්තං හොති වා අජ්ජතනිම්හි විභත්තිම්හි.
අකාසි, අකාසුං. අකරි, අකරුං.
කාසත්තමිතිභාවනිද්දෙසෙන අඤ්ඤත්ථාපි සාගමො හොති. අහොසි, අදාසි.
492, 499. අසස්මා මිමානං ම්හිම්හා’ න්තලොපො ච.
අසඉච්චෙතාය ධාතුයා මිමඉච්චෙතෙසං විභත්තීනං ම්හිම්හාදෙසා හොන්ති වා, ධාත්වන්තස්ස ලොපො ච.
අම්හි ¶ , අම්හ, අස්මි, අස්ම.
අසඉච්චෙතාය ධාතුයා ථස්ස විභත්තිස්ස ත්ථත්තං හොති, ධාත්වන්තස්ස ලොපො ච.
අත්ථ.
අසඉච්චෙතාය ධාතුයා තිස්ස විභත්තිස්ස ත්ථිත්තං හොති, ධාත්වන්තස්ස ලොපො ච.
අත්ථි.
අසඉච්චෙතාය ධාතුයා තුස්ස විභත්තිස්ස ත්ථුත්තං හොති, ධාත්වන්තස්ස ලොපො ච.
අත්ථු.
අසස්සෙව ධාතුස්ස සිම්හි විභත්තිම්හි අන්තස්ස ලොපො ච හොති.
කො නු ත්වමසි මාරිස.
497, 477. ලභස්මා ¶ ඊ ඉංනං ත්ථ ත්ථං.
ලභඉච්චෙතාය ධාතුයා ඊ ඉංනං විභත්තීනං ත්ථ ත්ථංආදෙසා හොන්ති, ධාත්වන්තස්ස ලොපො ච.
අලත්ථ, අලත්ථං.
කුසඉච්චෙතාය ධාතුයා ඊවිභත්තිස්ස ච්ඡිහොති, ධාත්වන්තස්ස ලොපො ච.
අක්කොච්ඡි.
දාඉච්චෙතස්ස ධාතුස්ස සබ්බස්ස දජ්ජාදෙසො හොති වා.
දජ්ජාමි, දජ්ජෙය්ය, දදාමි, දදෙය්ය.
වදඉච්චෙතස්ස ධාතුස්ස සබ්බස්ස වජ්ජාදෙසො හොති වා.
වජ්ජාමි, වජ්ජෙය්ය, වදාමි, වදෙය්ය.
501, 443. ගමිස්ස ¶ ඝම්මං.
ගමුඉච්චෙතස්ස ධාතුස්ස සබ්බස්ස ඝම්මාදෙසො හොති වා.
ඝම්මතු. ඝම්මාහි, ඝම්මාමි.
වාති කිමත්ථං? ගච්ඡතු, ගච්ඡාහි, ගච්ඡාමි.
502, 493. යම්හි දා ධා මා ඨා හා පා මහමථාදීනමී.
යම්හි පච්චයෙ පරෙ දා ධා මා ඨා හා පා මහ මථ ඉච්චෙවමාදීනං ධාතූනං අන්තො ඊකාරමාපජ්ජතෙ.
දීයති, ධීයති, මීයති, ඨීයති, හීයති, පීයති, මහීයති, මථීයති.
යජඉච්චෙතස්ස ධාතුස්ස ආදිස්ස ඉකාරාදෙසො හොති යපච්චයෙ පරෙ.
ඉජ්ජතෙ මයා බුද්ධො.
සබ්බෙහි ධාතූහි උංවිභත්තිස්ස ඉංසුආදෙසො හොති.
උපසඞ්කමිංසු ¶ , නිසීදිංසු.
505, 482. ජර මරානං ජීර ජිය්ය මිය්යා වා.
ජර මර ඉච්චෙතෙසං ධාතූනං ජීර ජිය්ය මිය්යාදෙසා හොන්ති වා.
ජීරති, ජීරන්ති, ජිය්යති, ජිය්යන්ති, මිය්යති, මිය්යන්ති, මරති, මරන්ති.
506, 496. සබ්බත්ථා’ සස්සාදිලොපො ච.
සබ්බත්ථ විභත්තිපච්චයෙසු අසඉච්චෙතස්ස ධාතුස්ස ආදිස්ස ලොපො හොති වා.
සියා, සන්ති, සන්තෙ, සමානො.
වාති කිමත්ථං? අසි.
අසස්සෙව ධාතුස්ස භූහොති වා අසබ්බධාතුකෙ.
භවිස්සති. භවිස්සන්ති.
වාති කිමත්ථං? ආසුං.
508, 515. එය්යස්ස ¶ ඤාතො ඉයා ඤා.
එය්යස්ස විභත්තිස්ස ඤාඉච්චෙතාය ධාතුයා පරස්ස ඉයා ඤාආදෙසා හොන්ති වා.
ජානියා, ජඤ්ඤා.
වාති කිමත්ථං? ජානෙය්ය.
509, 516. නාස්ස ලොපො යකාරත්තං.
ඤාඉච්චෙතාය ධාතුයා පරස්ස නාපච්චයස්ස ලොපො හොති වා, යකාරත්තඤ්ච.
ජඤ්ඤා, නායති.
වාති කිමත්ථං? ජානාති.
අකාරපච්චයො ලොපමාපජ්ජතෙ, එත්තඤ්ච හොති වා.
වජ්ජෙමි, වදෙමි, වජ්ජාමි, වදාමි.
ඔකාරපච්චයො උත්තමාපජ්ජතෙ වා.
කුරුතෙ, කරොති.
ඔකාරොති ¶ කිමත්ථං? හොති.
කරඉච්චෙතස්ස ධාතුස්ස අකාරො උත්තමාපජ්ජතෙ වා.
කුරුතෙ, තරොති, තුබ්බන්ති, කයිරති.
කරස්සෙති කිමත්ථං? සරති, මරති.
ඔකාරස්ස ධාත්වන්තස්ස සරෙ පරෙ අවාදෙසො හොති.
චවති. භවති.
ඔති කිමත්ථං? ජයති.
එකාරස්ස ධාත්වන්තස්ස සරෙ පරෙ අයාදෙසො හොති.
නයති, ජයති.
515, 541. තෙ ¶ ආවායා කාරිතෙ.
තෙ ඔ එඉච්චෙතෙ ආව ආයාදෙසෙ පාපුණන්ති කාරිතෙ.
ලාවෙති, නායෙති.
යොගවිභාගෙන අඤ්ඤස්මිම්පි එකාරස්ස ආයාදෙසො හොති. ගායති, ගායන්ති.
516, 466. ඉකාරාගමො අසබ්බධාතුකම්හි.
සබ්බස්මිං අසබ්බධාතුකම්හි ඉකාරාගමො හොති.
ගමිස්සති, කරිස්සති, ලභිස්සති, පචිස්සති.
අසබ්බධාතුකම්හීති කිමත්ථං? ගච්ඡති, කරොති, ලභති, පචති.
517, 488. ක්වචි ධාතුවිභත්තිපච්චයානං දීඝ විපරීතාදෙසලොපාගමා ච.
ඉධ ආඛ්යාතෙ අනිද්දිට්ඨෙසු සාධනෙසු ක්වචි ධාතුවිභත්තිපච්චයානං දීඝවිපරීතාදෙසලොපාගමඉච්චෙතානි කාරියානි ජිනවචනානුරූපානි කාතබ්බානි.
ජායති ¶ , කරෙය්ය, ජානියා, සියා, කරෙ, ගච්ඡෙ, ජඤ්ඤා, වක්ඛෙථ, දක්ඛෙථ, දිච්ඡති, අගච්ඡි, අගච්ඡුං, අහොසි, අහෙසුං ඉච්චෙවමාදීනි අඤ්ඤානිපි සාධනානි යොජෙතබ්බානි.
518, 446. අත්තනොපදානි පරස්සපදත්තං.
අත්තනොපදානි ක්වචි පරස්සපදත්තමාපජ්ජන්තෙ.
වුච්චති, ලබ්භති, පච්චති.
ක්වචීති කිමත්ථං? කරීයතෙ, ලබ්භතෙ, පච්චතෙ.
519, 457. අකාරාගමො හිය්යත්තනීඅජ්ජතනීකාලාතිපත්තීසු.
ක්වචි අකාරාගමො හොති හිය්යත්තනී අජ්ජතනීකාලාතිපත්තිඉච්චෙතාසු විභත්තීසු.
අගමා, අගමී, අගමිස්සා.
ක්වචීති කිමත්ථං? ගමා, ගමී, ගමිස්සා.
බ්රූඉච්චෙතාය ධාතුයා ඊකාරාගමො හොති තිම්හි විභත්තිම්හි.
බ්රවීති.
521, 425. ධාතුස්සන්තො ¶ ලොපො’නෙකසරස්ස.
ධාතුස්ස අන්තො ක්වචි ලොපො හොති අනෙකසරස්ස.
ගච්ඡති, සරති, මරති.
අනෙකසරස්සෙති කිමත්ථං? පාති, යාති, වාති.
ක්වචීති කිමත්ථං? මහීයති, මථීයති.
522, 476. ඉසුයමූනමන්තො ච්ඡො වා.
ඉසු යමු ඉච්චෙතෙසං ධාතූනං අන්තො ච්ඡො හොති වා. ඉච්ඡති, නියච්ඡති.
වාති කිමත්ථං? එසති, නියමති.
කාරිතඉච්චෙතෙසං පච්චයානං ණො ලොපමාපජ්ජතෙ.
කාරෙති, කාරයති, කාරාපෙති, කාරාපයති.
සාසනත්ථං සමුද්දිට්ඨං, මයාඛ්යාතං සමාසතො;
සකං බුද්ධිවිසෙසෙන, චින්තයන්තු විචක්ඛණා.
ඉති ආඛ්යාතකප්පෙ චතුත්ථො කණ්ඩො.
ආඛ්යාතකප්පො නිට්ඨිතො.