📜

9. නපුංසකලිඞ්ගනාමිකපදමාලා

අථ පුබ්බාචරියමතං පුරෙචරං කත්වා නිග්ගහීතන්තනපුංසකලිඞ්ගානං ‘‘භූතං’’ඉච්චාදිකස්ස පකතිරූපස්ස නාමිකපදමාලං වක්ඛාම –

චිත්තං, චිත්තානි. චිත්තං, චිත්තානි. චිත්තෙන, චිත්තෙහි, චිත්තෙභි. චිත්තස්ස, චිත්තානං. චිත්තා, චිත්තස්මා, චිත්තම්හා, චිත්තෙහි, චිත්තෙභි. චිත්තස්ස, චිත්තානං. චිත්තෙ, චිත්තස්මිං, චිත්තම්හි, චිත්තෙසු. භො චිත්ත, භො චිත්තා, භවන්තො චිත්තානි. යමකමහාථෙරමතං.

එත්ථ කිඤ්චාපි ‘‘චිත්තා’’ති පච්චත්තබහුවචනං ‘‘චිත්තෙ’’ති උපයොගබහුවචනඤ්ච අනාගතං, තථාපි තත්ථ තත්ථ අඤ්ඤෙසම්පි තාදිසානං නිග්ගහීතන්තනපුංසකරූපානං දස්සනතො විභඞ්ගපාළියඤ්ච ‘‘ඡ චිත්තා අබ්යාකතා’’තිආදිදස්සනතො ගහෙතබ්බමෙව , තස්මා ‘‘චිත්තං, චිත්තානි, චිත්තා. චිත්තං, චිත්තානි, චිත්තෙ’’ති කමො වෙදිතබ්බො. නිග්ගහීතන්තානඤ්හි නපුංසකලිඞ්ගානං කත්ථචි ඔකාරන්තපුල්ලිඞ්ගානං විය පච්චත්තොපයොගබහුවචනානි භවන්ති. තානි ච පුල්ලිඞ්ගෙන වා සලිඞ්ගෙන වා අලිඞ්ගෙන වා සද්ධිං සමානාධිකරණානි හුත්වා කෙවලානි වා පාවචනෙ සඤ්චරන්ති. අත්ර ‘‘චත්තාරො සතිපට්ඨානා. චත්තාරො සම්මප්පධානා. සබ්බෙ මාලා උපෙන්තිමං. යස්ස එතෙ ධනා අත්ථි. චත්තාරො මහාභූතා. තීණින්ද්රියා. ද්වෙ ඉන්ද්රියා. දසින්ද්රියා. ද්වෙ මහාභූතෙ නිස්සාය ද්වෙ මහාභූතා, පඤ්ච විඤ්ඤාණා, චතුරො අඞ්ගෙ අධිට්ඨාය, සෙමි වම්මිකමත්ථකෙ, රූපා සද්දා රසා ගන්ධා. රූපෙ ච සද්දෙ ච අථො රසෙ ච. චක්ඛුඤ්ච පටිච්ච රූපෙ ච උප්පජ්ජති චක්ඛුවිඤ්ඤාණ’’න්ති එවමාදයො අනෙකසතා පාළිප්පදෙසා දට්ඨබ්බා.

එත්ථ පන ‘‘සතිපට්ඨානා’’තිආදීනි පදානි ලිඞ්ගවිපල්ලාසවසෙන වුත්තානීති න ගහෙතබ්බානි සතිපට්ඨානසද්දාදීනං පඨමෙකවචනට්ඨානෙ ඔකාරන්තපුල්ලිඞ්ගභාවෙන ඨිතභාවස්ස අදස්සනතො. ‘‘චත්තාරො’’තිආදීනියෙව පන පදානි ලිඞ්ගවිපල්ලාසවසෙන වුත්තානීති ගහෙතබ්බානි නියොගා නිග්ගහීතන්තෙහි නපුංසකලිඞ්ගෙහි සතිපට්ඨානසද්දාදීහි සද්ධිං තෙසං සමානාධිකරණභාවස්ස දස්සනතොති.

කෙචෙත්ථ වදෙය්යුං – නනු ‘‘සතිපට්ඨානො ධම්මො, චිත්තො ධම්මො, චිත්තා ධම්මා’’තිආදිප්පයොගදස්සනතො සතිපට්ඨානසද්දාදීනං ඔකාරන්තපුල්ලිඞ්ගභාවො ලබ්භති. එවං සන්තෙ කස්මා තුම්හෙහි ‘‘සතිපට්ඨානසද්දාදීනං පඨමෙකවචනට්ඨානෙ ඔකාරන්තපුල්ලිඞ්ගභාවෙන ඨිතභාවස්ස අදස්සනතො’’ති වුත්තං, කස්මා ච එකන්තතො සතිපට්ඨානසද්දාදීනං නිග්ගහීතන්තනපුංසකලිඞ්ගතා අනුමතා, නනු ‘‘සතිපට්ඨානො ධම්මො, චිත්තො ධම්මො, චිත්තා ධම්මා’’තිආදිදස්සනතො ‘‘චත්තාරො සතිපට්ඨානා’’තිආදීසුපි ‘‘සතිපට්ඨානසද්දාදයො ලිඞ්ගවිපල්ලාසවසෙන වුත්තා’’ති වත්තබ්බාති? න වත්තබ්බා, කස්මාති චෙ? ‘‘සතිපට්ඨානො ධම්මො, චිත්තො ධම්මො, චිත්තා ධම්මා’’තිආදීසුපි සතිපට්ඨානචිත්තසද්දාදීනං ලිඞ්ගවිපල්ලාසවසෙන අනිච්ඡිතබ්බතො. තත්ථ හි පුල්ලිඞ්ගෙන ධම්මසද්දෙන යොජෙතුං ධම්මිස්සරො භගවා ධම්මාපෙක්ඛං කත්වා ‘‘සතිපට්ඨානො, චිත්තො, චිත්තා’’ති ච අභාසි. කෙවලා හි සතිපට්ඨාන චිත්තසද්දාදයො ඔකාරන්තපුල්ලිඞ්ගභාවෙන කත්ථචිපි යොජිතා න සන්ති, නිග්ගහීතන්තනපුංසකභාවෙන පන යොජිතා සන්ති.

තථා හි ‘‘චිත්තො ගහපතී’’ති එත්ථාපි පුල්ලිඞ්ගගහපතිසද්දං අපෙක්ඛිත්වා විඤ්ඤාණෙ පවත්තං චිත්තනාමං පණ්ණත්තිවසෙන පුග්ගලෙ ආරොපෙත්වා පුග්ගලවාචකං කත්වා ‘‘චිත්තො’’ති වුත්තං. යදි පන විඤ්ඤාණසඞ්ඛාතං චිත්තමධිප්පෙතං සියා, ‘‘චිත්ත’’මිච්චෙව වුච්චෙය්ය. තස්මා ‘‘චිත්තො ගහපති, චිත්තා ඉත්ථී’’තිආදීසු ලිඞ්ගවිපල්ලාසො න ඉච්ඡිතබ්බො සාපෙක්ඛත්තා චිත්තසද්දාදීනං. යථා ච එත්ථ, එවං ‘‘සතිපට්ඨානො ධම්මො, චිත්තො ධම්මො, චිත්තා ධම්මා’’තිආදීසුපි ලිඞ්ගවිපල්ලාසො න ඉච්ඡිතබ්බො. ‘‘චත්තාරො සතිපට්ඨානා’’තිආදීසු පන සතිපට්ඨානසද්දාදීනං අපෙක්ඛිතබ්බානි පදානි න සන්ති, යෙහි තෙ පුල්ලිඞ්ගානි සියුං, තස්මා ‘‘චත්තාරො’’තිආදීනියෙව පදානි පරිවත්තෙත්වා ‘‘චත්තාරි, සබ්බානි, එතානී’’ති නපුංසකලිඞ්ගවසෙන ගහෙත්වා ‘‘සතිපට්ඨානා , සම්මප්පධානා’’තිආදීහි පදෙහි යොජෙතබ්බානි. ඊදිසෙසු ඨානෙසු කෙචි අට්ඨකථාචරියා නිකාරලොපං ඉච්ඡන්ති ‘‘යා පුබ්බෙ බොධිසත්තානං, පල්ලඞ්කවරමාභුජෙ, නිමිත්තානි පදිස්සන්තී’’ති එත්ථ විය. අදස්සනඤ්හි ලොපො, තස්මා ‘‘චත්තාරි සතිපට්ඨානානි, චත්තාරි සම්මප්පධානානි, සබ්බානි මාලානී’තිආදිකා යොජනා කාතබ්බා.

කෙචි පන ‘‘සබ්බෙ මාලා උපෙන්ති ම’’න්ති එත්ථ මාලාසද්දං ඉත්ථිලිඞ්ගන්ති මඤ්ඤිත්වා පුල්ලිඞ්ගභූතං සබ්බෙසද්දං ඉත්ථිලිඞ්ගවසෙන පරිවත්තෙත්වා ‘‘සබ්බා මාලා’’ති අත්ථං කථෙන්ති. තං කිඤ්චාපි යුත්තතරං විය දිස්සති, තථාපි න ගහෙතබ්බං. න හි සො භගවා ලිඞ්ගං නඤ්ඤාසි, න ච ‘‘සබ්බා මාලා උපෙන්ති ම’’න්ති ද්වෙ පදානි ඉත්ථිලිඞ්ගානි කත්වා වත්තුං න සක්ඛි. යො එවං විසදිසලිඞ්ගානි පදානි උච්චාරෙසි. ජානන්තොයෙව පන භගවා වත්තුං සක්කොන්තොයෙව ච ‘‘සබ්බෙ මාලා උපෙන්ති ම’’න්ති විසදිසලිඞ්ගානි පදානි උච්චාරෙසි, තස්මා පුල්ලිඞ්ගභූතං සබ්බෙසද්දං ‘‘සබ්බානී’’ති නපුංසකලිඞ්ගවසෙන පරිවත්තෙත්වා විභඞ්ගපාළියං ‘‘තීණින්ද්රියා’’ති පදං විය ලුත්තනිකාරෙන නපුංසකලිඞ්ගෙන මාලාසද්දෙන යොජෙත්වා ‘‘සබ්බානි මාලානී’’ති අත්ථො ගහෙතබ්බො කත්ථචි ‘‘යස්ස එතෙ ධනා අත්ථී’’ති එත්ථ විය. එත්ථ හි යස්ස එතානි ධනානීති අත්ථො. ඉදම්පෙත්ථ සල්ලක්ඛිතබ්බං. මාලාසද්දො ද්විලිඞ්ගො ඉත්ථිනපුංසකවසෙන. තිට්ඨතු තස්සිත්ථිලිඞ්ගත්තං සුවිඤ්ඤෙය්යත්තා, නපුංසකත්තෙ පන තීණි මාලානි. ‘‘මාලෙහි ච ගන්ධෙහි ච භගවතො සරීරං පූජෙන්තී’’තිආදයො නපුංසකප්පයොගානිපි බහූ සන්දිස්සන්තීති.

යදි පන භො මාලසද්දො ඉත්ථිනපුංසකවසෙන ද්විලිඞ්ගො, ‘‘සබ්බෙ මාලා උපෙන්ති ම’’න්ති එත්ථ මාලාසද්දස්ස ඉත්ථිලිඞ්ගභාවපරිකප්පනෙ කො දොසො අත්ථීති? අත්ථෙව ඉත්ථිලිඞ්ගසද්දස්ස පුල්ලිඞ්ගභූතෙන සබ්බනාමිකපදෙන සද්ධිං සමානාධිකරණභාවස්සාභාවතො, නපුංසකලිඞ්ගස්ස පන පුල්ලිඞ්ගභූතෙන සබ්බනාමිකපදෙන සද්ධිං සමානාධිකරණභාවස්ස උපලබ්භනතො. තෙනෙව ච ‘‘එතෙ ධනා’’තිආදයො පයොගා පාවචනෙ බහුධා දිට්ඨා. එත්ථාපි පන වදෙය්යුං ‘‘ධනාතිආදීනි විපල්ලාසවසෙන පුල්ලිඞ්ගානියෙව ‘‘එතෙ’’තිආදීහි සමානාධිකරණපදෙහි යොජිතත්තා’’ති. න, නපුංසකානියෙවෙතානි. යදි හි ‘‘ධනා’’තිආදීනි පුල්ලිඞ්ගානි සියුං, කත්ථචි පච්චත්තෙකවචනට්ඨානෙ ‘‘එසො’’තිආදීහි ඔකාරන්තසමානාධිකරණපදෙහි යොජිතා ඔකාරන්තධනසද්දාදයො සියුං. තථාරූපානං අභාවතො පන ‘‘ධනා ඉන්ද්රියා විඤ්ඤාණා’’තිආදයො සද්දා නපුංසකලිඞ්ගානියෙව හොන්ති. අයං නයො පච්චත්තබහුවචනට්ඨානෙයෙව ලබ්භති. නපුංසකලිඞ්ගානි හි විසදාකාරානි පුල්ලිඞ්ගරූපානි විය හුත්වා පුල්ලිඞ්ගෙහිපි සද්ධිං චරන්ති, නපුංසකා විය පුරිසවෙසධාරිනො පුරිසෙහීති නිට්ඨමෙත්ථාවගන්තබ්බං.

අථාපි තෙ පුබ්බෙ වුත්තවචනං පුන පරිවත්තෙත්වා එවං වදෙය්යුං ‘‘චිත්තො ගහපති, චිත්තා ඉත්ථී’’තිආදීසු චිත්තං එතස්ස අත්ථීති චිත්තො, චිත්තං එතිස්සා අත්ථීති චිත්තා යථා ‘‘සද්ධො, සද්ධා’’ති එවං අස්සත්ථීති අත්ථවසෙන ගහෙතබ්බතො ලිඞ්ගවිපල්ලාසො නිච්ඡිතබ්බො, ‘‘සතිපට්ඨානො ධම්මො, චිත්තො ධම්මො, චිත්තා ධම්මා’’තිආදීනි පන එවරූපස්ස අත්ථස්ස අග්ගහෙතබ්බතො ‘‘සතිපට්ඨානං ධම්මො, චිත්තං ධම්මො, චිත්තානි ධම්මා’’ති වත්තබ්බෙ ලිඞ්ගවිපල්ලාසෙන ‘‘සතිපට්ඨානො ධම්මො, චිත්තො ධම්මො, චිත්තා ධම්මා’’තිආදි වුත්තන්ති ලිඞ්ගවිපල්ලාසො ඉච්ඡිතබ්බො’’ති? තන්න, ‘‘චිත්තො ගහපතී’’තිආදීසු පන ‘‘සතිපට්ඨානො ධම්මො’’තිආදීසු ච චිත්තසතිපට්ඨානසද්දාදීනං ගහපති ධම්මාදීනං අපෙක්ඛනවසෙන නිච්චං පුල්ලිඞ්ගභාවස්ස ඉච්ඡිතත්තා.

තථා හි එකන්තනපුංසකලිඞ්ගොපි පුඤ්ඤසද්දො අභිසඞ්ඛාරාපෙක්ඛනවසෙන ‘‘පුඤ්ඤො අභිසඞ්ඛාරො’’ති පුල්ලිඞ්ගො ජාතො, තථා එකන්තනපුංසකලිඞ්ගාපි පදුම මඞ්ගලසද්දාදයො අඤ්ඤස්සත්ථස්සාපෙක්ඛනවසෙන ‘‘පදුමො භගවා, පදුමා දෙවී, මඞ්ගලො භගවා, මඞ්ගලා ඉත්ථී’’ති ච පුමිත්ථිලිඞ්ගා ජාතා. එකන්තපුල්ලිඞ්ගාපි හත්ථිවිසෙසවාචකා කාලාවක ගඞ්ගෙය්යසද්දාදයො කුලාපෙක්ඛනවසෙන ‘‘කාලාවකඤ්ච ගඞ්ගෙය්ය’’න්තිආදිනා නපුංසකලිඞ්ගා ජාතා. තදපෙක්ඛනවසෙන හි අට්ඨකථායං ‘‘කාලාවකො ච ගඞ්ගෙය්යො’’තිආදි පුල්ලිඞ්ගනිද්දෙසො දිස්සති. එවං තංතදත්ථානමපෙක්ඛනවසෙන තංතංපකතිලිඞ්ගං නාසෙත්වා අපරං ලිඞ්ගං පතිට්ඨාපෙත්වා නිද්දෙසො දිස්සති, න ච තානි සබ්බානිපි ලිඞ්ගානි තද්ධිතවසෙන අඤ්ඤලිඞ්ගානි ජාතානි, අථ ඛො ගහපතිධම්මාදීනං අපෙක්ඛනවසෙනෙව අඤ්ඤලිඞ්ගානි ජාතානි, තස්මා ‘‘පෙතානි භොති පුත්තානි, ඛාදමානා තුවං පුරෙ. සිවිපුත්තානි චව්හය. එවං ධම්මානි සුත්වාන, විප්පසීදන්ති පණ්ඩිතා’’තිආදීසුයෙව ලිඞ්ගවිපල්ලාසො ඉච්ඡිතබ්බො අනඤ්ඤාපෙක්ඛකත්තා වුත්තධම්මසද්දාදීනං, න පන ‘‘චිත්තො ගහපති, චිත්තා ඉත්ථී, සතිපට්ඨානො ධම්මො, චිත්තො ධම්මො, චිත්තා ධම්මා’’තිආදීසු චිත්තසද්දාදීනං විපල්ලාසො ඉච්ඡිතබ්බො ගහපති ධම්මාදීනං අපෙක්ඛකත්තා තෙසන්ති නිට්ඨමෙත්ථාවගන්තබ්බං, ඉදඤ්ච එකච්චානං සම්මොහට්ඨානං, තස්මා සද්ධම්මට්ඨිතියා අයං නීති සද්ධාසම්පන්නෙහි කුලපුත්තෙහි සාධුකං මනසි කාතබ්බා.

බදරතිත්ථවිහාරවාසී ආචරියධම්මපාලො පන ‘‘අපරිමාණා පදා අපරිමාණා අක්ඛරා අපරිමාණා බ්යඤ්ජනාති පාළිප්පදෙසෙ ‘පදා අක්ඛරා බ්යඤ්ජනා’ති ලිඞ්ගවිපල්ලාසො කතොති දට්ඨබ්බ’’න්ති ආහ. එත්ථාපි මයං ‘‘පදා’’ති ඉදං ‘‘ඉන්ද්රියා රූපා’’තිආදීනි විය නපුංසකලිඞ්ගමෙවාති වදාම ඔකාරන්තවසෙන පඨමෙකවචනන්තභාවාභාවතො, ඉතරද්වයං පන නපුංසකලිඞ්ගන්තිපි පුල්ලිඞ්ගන්තිපි ගහෙතබ්බං නිග්ගහීතන්තොකාරන්තවසෙන පඨමෙකවචනන්තභාවස්සූපලබ්භනතො. තථා හි ‘‘පුත්තානි ලතානි පබ්බතානි ධම්මානී’’තිආදීනංයෙව ලිඞ්ගවිපල්ලාසානි ඉච්ඡිතබ්බානි නිග්ගහීතන්තවසෙන පඨමෙකවචනන්තතාය අනුපලද්ධිතො, තෙසඤ්චොකාරන්තාකාරන්තවසෙන පඨමෙකවචනන්තතාදස්සනතො. ‘‘ජරාධම්මං මා ජීරී’’ති ඉදං පන අඤ්ඤපදත්ථවසෙන නපුංසකං ජාතන්ති දට්ඨබ්බං.

භූතං, භූතානි, භූතා. භූතං, භූතානි, භූතෙ. භූතෙන, භූතෙහි, භූතෙභි. භූතස්ස, භූතානං. භූතා, භූතස්මා, භූතම්හා, භූතෙහි, භූතෙභි. භූතස්ස, භූතානං. භූතෙ, භූතස්මිං, භූතම්හි, භූතෙසු. භො භූත, භවන්තො භූතානි, භවන්තො භූතා. එවං චිත්තනයෙන නාමිකපදමාලා භවති.

ඉමිනා නයෙන ‘‘මහාභූතං භවිත්තං භූනං භවන’’මිච්චාදීනං භූධාතුමයානං නිග්ගහීතන්තපදානං අඤ්ඤෙසඤ්ච ‘‘වත්ත’’මිච්චාදීනං නිග්ගහීතන්තපදානං නාමිකපදමාලා වෙදිතබ්බා.

වත්තං රූපං සොතං ඝානං, දුක්ඛං පුප්ඵං ඣානං ඤාණං;

දානං සීලං පුඤ්ඤං පාපං, වජ්ජං සච්චං යානං ඡත්තං.

සකටං කනකං තගරං නගරං, තරණං චරණං ධරණං මරණං;

නයනං වදනං කරණං ලවනං, වසනං පවනං භවනං ගගනං.

අමතං පුළිනං මාලං, ආසනං සවනං මුඛං;

පදුමං උප්පලං වස්සං, ලොචනං සාධනං සුඛං.

තාණං මූලං ධනං කූලං, මඞ්ගලං නළිනං ඵලං;

හිරඤ්ඤං අම්බුජං ධඤ්ඤං, ජාලං ලිඞ්ගං පදං ජලං.

අඞ්ගං පණ්ණං සුසානං සං, ආවුධං හදයං වනං;

සොපානං චීවරං පාණං, අලාතං ඉන්ද්රියං කුලං.

ලොහං කණං බලං පීඨං, අණ්ඩං ආරම්මණං පුරං;

අරඤ්ඤං තීරමස්සත්ථ-මිච්චාදීනි සමුද්ධරෙ.

ඉමානි චිත්තසද්දෙන සබ්බථාපි සදිසානි, ඉමානි පන විසදිසානි. සෙය්යථිදං –

‘‘චම්මං වෙස්ම’’න්තිආදීනි, එකධායෙව භිජ්ජරෙ;

‘‘කම්මං ථාමං ගුණව’’න්ති-ආදීනි තු අනෙකධා.

කථං?

චම්මෙ, චම්මස්මිං, චම්මම්හි, චම්මනි, වෙස්මෙ, වෙස්මස්මිං, වෙස්මම්හි, වෙස්මනි, ඝම්මෙ, ඝම්මස්මිං, ඝම්මම්හි, ඝම්මනි. එවං අඤ්ඤානිපි යොජෙතබ්බානි.

කම්මං, කම්මානි, කම්මා. කම්මං, කම්මානි, කම්මෙ. කම්මෙන, කම්මුනා, කම්මනා, කම්මෙහි, කම්මෙභි. කම්මස්ස, කම්මුනො, කම්මානං. කම්මස්මා, කම්මම්හා, කම්මුනා, කම්මෙහි, කම්මෙභි. කම්මස්ස, කම්මුනො, කම්මානං. කම්මෙ, කම්මස්මිං, කම්මම්හි, කම්මනි, කම්මෙසු. භො කම්ම, භවන්තො කම්මානි, භවන්තො කම්මා.

ථාමසද්දස්ස පන තතියෙකවචනට්ඨානාදීසු ‘‘ථාමෙන, ථාමුනා, ථාමස්ස, ථාමුනො’’ති ච, ‘‘ථාමා, ථාමස්මා, ථාමම්හා, ථාමුනා’’ති ච යොජෙතබ්බං.

වන්තු මන්තු ඉමන්තුපච්චයවතං පන නිග්ගහීතන්තසද්දානං ‘‘ගුණවං චිත්තං, රුචිමං පුප්ඵං, පාපිමං කුලං’’ ඉච්චාදිපයොගවසෙන –

ගුණවං , ගුණවන්තානි, ගුණවන්තා, ගුණවන්ති. ගුණවන්තං, ගුණවන්තානි, ගුණවන්තෙ ගුණවන්ති. ගුණවතා, ගුණවන්තෙන, ගුණවන්තෙහි, ගුණවන්තෙභි. ගුණවතො, ගුණවන්තස්ස, ගුණවතං, ගුණවන්තානං. ගුණවතා, ගුණවන්තා, ගුණවන්තස්මා, ගුණවන්තම්හා, ගුණවන්තෙහි, ගුණවන්තෙභි. ගුණවතො, ගුණවන්තස්ස, ගුණවතං, ගුණවන්තානං. ගුණවති, ගුණවන්තෙ, ගුණවන්තස්මිං, ගුණවන්තම්හි, ගුණවන්තෙසු. භො ගුණව, භවන්තො ගුණවන්තානි, ගුණවන්ති.

එවං ‘‘රුචිමං, රුචිමන්තානි, රුචිම’’න්තිඉච්චාදිනා, ‘‘පාපිමං, පාපිමන්තානි, පාපිම’’න්ති ඉච්චාදිනා ච යොජෙතබ්බං. අපිචෙත්ථ ‘‘ගුණවං බලවං යසවං සතිමං ගතිමං’’ඉච්චාදිනා පයොගා විත්ථාරෙතබ්බා.

කරොන්තසද්දස්ස ‘‘කරොන්තං චිත්තං, කරොන්තං කුල’’න්ති පයොගවසෙන –

කරොන්තං, කරොන්තානි, කරොන්තා, කරොන්ති. කරොන්තං, කරොන්තානි, කරොන්තෙ, කරොන්ති. කරොතා, කරොන්තෙන, කරොන්තෙහි, කරොන්තෙභි. කරොතො, කරතො, කරොන්තස්ස, කරොන්තානං, කරොතං. කරොතා, කරොන්තා, කරොන්තස්මා, කරොන්තම්හා, කරොන්තෙහි, කරොන්තෙභි. කරොතො, කරතො, කරොන්තස්ස, කරොන්තානං, කරොතං. කරොති, කරොන්තෙ, කරොන්තස්මිං, කරොන්තම්හි, කරොන්තෙසු. භො කරොන්ත, භවන්තො, කරොන්තානි, කරොන්තා, කරොන්තීති යොජෙතබ්බං.

ගච්ඡන්තසද්දස්ස තු ‘‘ගච්ඡන්තං චිත්තං, ගච්ඡන්තං කුල’’න්ති පයොගවසෙන –

ගච්ඡන්තං, ගච්ඡන්තානි, ගච්ඡන්තා. ගච්ඡන්තං, ගච්ඡන්තානි, ගච්ඡන්තෙ. ගච්ඡතා, ගච්ඡන්තෙන, ගච්ඡන්තෙහි, ගච්ඡන්තෙභි. ගච්ඡතො, ගච්ඡන්තස්ස, ගච්ඡන්තානං, ගච්ඡතං. ගච්ඡතා, ගච්ඡන්තා, ගච්ඡන්තස්මා, ගච්ඡන්තම්හා, ගච්ඡන්තෙහි , ගච්ඡන්තෙභි. ගච්ඡතො, ගච්ඡන්තස්ස, ගච්ඡන්තානං, ගච්ඡතං. ගච්ඡති, ගච්ඡන්තෙ, ගච්ඡන්තස්මිං, ගච්ඡන්තම්හි, ගච්ඡන්තෙසු. භො ගච්ඡං, භො ගච්ඡන්තා, භවන්තො ගච්ඡන්තානි, ගච්ඡන්තාති යොජෙතබ්බං.

එවං ‘‘චරන්තං දදන්තං තිට්ඨන්තං චින්තයන්ත’’න්තිආදීසුපි නාමිකපදමාලා යොජෙතබ්බා.

මහන්තසද්දස්ස පන කොචි භෙදො, තථා හි ‘‘බාරාණසිරජ්ජං නාම මහා’’ති එවං ‘‘මහා’’ඉති නපුංසකපයොගදස්සනතො ‘‘මහන්තං, මහා, මහන්තානි, මහන්තා. මහන්තං, මහන්තානි, මහන්තෙ. මහතා’’ති කමො වෙදිතබ්බො. සබ්බානෙතානි චිත්තසද්දෙන විසදිසානි.

සවිනිච්ඡයොයං නිග්ගහීතන්තනපුංසකලිඞ්ගානං පකතිරූපස්ස නාමිකපදමාලාවිභාගො.

අවණ්ණුකාරන්තතාපකතිකං නිග්ගහීතන්තං

නපුංසකලිඞ්ගං නිට්ඨිතං.

ඉදානි තස්සීලත්ථස්ස කතරස්සස්ස අත්ථවිභාවි ඉච්චෙතස්ස සද්දස්ස නාමිකපදමාලං වක්ඛාම පුබ්බාචරියමතං පුරෙචරං කත්වා –

අට්ඨි, අට්ඨී, අට්ඨීනි. අට්ඨිං, අට්ඨී, අට්ඨීනි. අට්ඨිනා, අට්ඨීහි, අට්ඨීභි. අට්ඨිස්ස, අට්ඨිනො, අට්ඨීනං. අට්ඨිනා, අට්ඨීහි, අට්ඨීභි. අට්ඨිස්ස, අට්ඨිනො, අට්ඨීනං. අට්ඨිස්මිං, අට්ඨිම්හි, අට්ඨීසු. භො අට්ඨි, භවන්තො අට්ඨී, භවන්තො අට්ඨීනි. යමකමහාථෙරමතං.

කිඤ්චාපෙත්ථ නිස්සක්කවචනට්ඨානෙ ‘‘අට්ඨිස්මා, අට්ඨිම්හා’’ති පදානි අනාගතානි, තථාපි තත්ථ තත්ථ තංසදිසප්පයොගදස්සනා ගහෙතබ්බානි. යථා පන අට්ඨිසද්දස්ස, එවං ‘‘සත්ථි දධි වාරි අක්ඛි අච්ඡි’’ඉච්චාදීනම්පි රූපානි භවන්ති.

අත්ථවිභාවි , අත්ථවිභාවී, අත්ථවිභාවීනි. අත්ථවිභාවිං, අත්ථවිභාවී, අත්ථවිභාවීනි. අත්ථවිභාවිනා, අත්ථවිභාවීහි, අත්ථවිභාවීභි. අත්ථවිභාවිස්ස, අත්ථවිභාවිනො, අත්ථවිභාවීනං. අත්ථවිභාවිනා, අත්ථවිභාවිස්මා අත්ථවිභාවිම්හා, අත්ථවිභාවීහි, අත්ථවිභාවීභි. අත්ථවිභාවිස්ස, අත්ථවිභාවිනො, අත්ථවිභාවීනං. අත්ථවිභාවිස්මිං, අත්ථවිභාවිම්හි, අත්ථවිභාවීසු. භො අත්ථවිභාවි, භවන්තො අත්ථවිභාවී, භවන්තො අත්ථවිභාවීනි.

එවං ‘‘ධම්මවිභාවි, චිත්තානුපරිවත්ති, සුඛකාරි’’ඉච්චාදීනිපි. තත්ථ අට්ඨි සත්ථිආදීනි පධානලිඞ්ගානි අනඤ්ඤාපෙක්ඛකත්තා, අත්ථවිභාවි ධම්මවිභාවිආදීනි අප්පධානලිඞ්ගානි අඤ්ඤාපෙක්ඛකත්තා.

සවිනිච්ඡයොයං ඉකාරන්තනපුංසකලිඞ්ගානං පකතිරූපස්ස නාමිකපදමාලාවිභාගො.

ඉවණ්ණන්තතාපකතිකං ඉකාරන්තනපුංසකලිඞ්ගං නිට්ඨිතං.

ඉදානි කතරස්සස්ස ගොත්රභු ඉච්චෙතස්ස සද්දස්ස නාමිකපදමාලං වක්ඛාම පුබ්බාචරියමතං පුරෙචරං කත්වා –

ආයු, ආයූ, ආයූනි. ආයුං, ආයූ, ආයූනි. ආයුනා, ආයූහි, ආයූභි. ආයුස්ස, ආයුනො, ආයූනං. ආයුනා, ආයූහි, ආයූභි. ආයුස්ස, ආයුනො, ආයූනං. ආයුස්මිං, ආයුම්හි, ආයූසු. භො ආයු, භවන්තො ආයූ, භවන්තො ආයූනි. යමකමහාථෙරමතං.

කිඤ්චාපෙත්ථ නිස්සක්කවචනට්ඨානෙ ‘‘ආයුස්මා, ආයුම්හා’’ති පදානි අනාගතානි, තථාපි තත්ථ තත්ථ තංසදිසප්පයොගදස්සනතො ගහෙතබ්බානි. එත්ථ ච ආයුසද්දො පුංනපුංසකලිඞ්ගො දට්ඨබ්බො. තථා හි පාළියං අට්ඨකථාසු ච තස්ස ද්විලිඞ්ගතා දිස්සති. ‘‘පුනරායු ච මෙ ලද්ධො, එවං ජානාහි මාරිස. ආයු චස්සා පරික්ඛීණො අහොසී’’තිආදීසු හි ආයුසද්දො පුල්ලිඞ්ගො, තබ්බසෙන ‘‘ආයු, ආයූ, ආයවො’’තිආදිනා භික්ඛුනයෙන යථාසම්භවං නාමිකපදමාලා යොජෙතබ්බා. ‘‘අග්ගං ආයු ච වණ්ණො ච. කිත්තකං පනස්ස ආයූ’’තිආදීසු පන නපුංසකලිඞ්ගො, තබ්බසෙන ‘‘ආයු, ආයූ, ආයූනී’’ති යොජිතා.

ගොත්රභු, ගොත්රභූ, ගොත්රභූනි. ගොත්රභුං, ගොත්රභූ, ගොත්රභූනි. ගොත්රභුනා, ගොත්රභූහි, ගොත්රභූභි. ගොත්රභුස්ස, ගොත්රභුනො, ගොත්රභූනං. ගොත්රභුනා, ගොත්රභුස්මා, ගොත්රභුම්හා, ගොත්රභූහි, ගොත්රභූභි. ගොත්රභුස්ස, ගොත්රභුනො, ගොත්රභූනං. ගොත්රභුස්මිං, ගොත්රභුම්හි, ගොත්රභූසු. භො ගොත්රභු, භවන්තො ගොත්රභූ, භවන්තො ගොත්රභූනි. භො ගොත්රභූ, භො ගොත්රභූනි, එවං බහුවචනං වා. අයමම්හාකං මතං, එවං ‘‘චිත්තසහභු’’ඉච්චාදීනං භූධාතුමයානං උකාරන්තසද්දානං අඤ්ඤෙසම්පි තංසදිසානං නාමිකපදමාලා යොජෙතබ්බා. පුග්ගලවාචකො පන ඌකාරන්තො ගොත්රභූසද්දො පුල්ලිඞ්ගපරියාපන්නත්තා සබ්බඤ්ඤූනයෙ පවිට්ඨො. තත්රඤ්ඤෙ සද්දා නාම ‘‘චක්ඛු වසු ධනු දාරු තිපු මධු සිඞ්ගු හිඞ්ගු චිත්තගු’’ඉච්චාදයො.

සවිනිච්ඡයොයං උකාරන්තනපුංසකලිඞ්ගානං පකතිරූපස්ස නාමිකපදමාලාවිභාගො.

උවණ්ණොකාරන්තතාපකතිකං

උකාරන්තනපුංසකලිඞ්ගං නිට්ඨිතං.

එවං නිග්ගහීතන්ත ඉකාරන්ත උකාරන්තවසෙන තිවිධානි නපුංසකලිඞ්ගානි නිරවසෙසතො ගහිතානෙව හොන්ති. තෙසු කෙසඤ්චි නිග්ගහීතන්තානං ක්වචි පච්චත්තෙකවචනස්ස බහුවචනස්ස එකාරාදෙසවසෙන භෙදො දිස්සති. සෙය්යථිදං? ‘‘සුඛෙ දුක්ඛෙ. එකූනපඤ්ඤාස ආජීවකසතෙ එකූනපඤ්ඤාස පරිබ්බාජකසතෙ’’ඉච්චෙවමාදි. නනු භො එවංවිධානං රූපානං පාළියං දස්සනතො ‘‘එකාරන්තම්පි නපුංසකලිඞ්ගං අත්ථී’’ති වත්තබ්බන්ති? න වත්තබ්බං නිග්ගහීතන්තොගධරූපවිසෙසත්තා තෙසං රූපානං. ආදෙසවසෙන හි සිද්ධත්තා විසුං එකාරන්තං නපුංසකලිඞ්ගං නාම නත්ථි. තස්මා නපුංසකලිඞ්ගානං යථාවුත්තා තිවිධතායෙව ගහෙතබ්බාති.

නපුංසකානමිච්චෙවං, ලිඞ්ගානං නයසාලිනී;

පදමාලා විභත්තා මෙ, සාසනත්ථං මහෙසිනො.

යස්සෙසා පගුණා සද්ද-නීතිරෙසා සුභාවිතා;

සාසනෙ කුලපුත්තානං, සරණං සො පරායණං.

ඉති නවඞ්ගෙ සාට්ඨකථෙ පිටකත්තයෙ බ්යප්පථගතීසු විඤ්ඤූනං

කොසල්ලත්ථාය කතෙ සද්දනීතිප්පකරණෙ

නපුංසකලිඞ්ගානං පකතිරූපස්ස නාමිකපදමාලාවිභාගො

නවමො පරිච්ඡෙදො.