📜
3. සාමඤ්ඤකණ්ඩ
4. අබ්යයවග්ග
අබ්යයං වුච්චතෙ දානි, චිරස්සං තු චිරං තථා;
චිරෙන චිරරත්තාය, සහ සද්ධිං සමං අමා.
පුනප්පුනං ¶ අභිණ්හඤ්චා, සකිං චා’භික්ඛණං මුහුං;
වජ්ජනෙ තු විනා නානා, අන්තරෙන රිතෙ පුථු.
බලවං සුට්ඨු චා’තීවා, තිසයෙ කිමුත ස්ව’ති;
අහො තු කිං කිමූ’ දාහු, විකප්පෙ කිමුතො’ද ච.
අව්හානෙ භො අරෙ අම්භො,
හම්භො රෙ ජෙ’ඞ්ග ආවුසො;
හෙ හරෙ ථ කථං කිංසු, නනු කච්චි නු කිං සමා.
අධුනෙ’තරහී’දානි, සම්පති අඤ්ඤදත්ථු තු;
තග්ඝෙ’ කංසෙ සසක්කඤ්චා, ද්ධා කාමං ජාතු වෙ හවෙ.
යාවතා තාවතා යාව, තාව කිත්තාවතා තථා;
එත්තාවතා ච කීවෙ’ති, පරිච්ඡෙදත්ථවාචකා.
යථා තථා යථෙවෙ’වං, යථානාම යථාහි ච;
සෙය්යථාප්යෙ’වමෙවං, වා, තථෙව ච යථාපි ච.
එවම්පි ච සෙය්යථාපි, නාම යථරිවා’පි ච;
පටිභාගත්ථෙ යථාච, විය තථරිවා’පි ච.
සං සාමඤ්ච සයං චාථ, ආම සාහු ලහූ’පි ච;
ඔපායිකං පතිරූපං, සාධ්වෙ’වං සම්පටිච්ඡනෙ.
යං තං යතො තතො යෙන,
තෙනෙ’ති කාරණෙ සියුං;
අසාකල්යෙ තු චන චි, නිප්ඵලෙ තු මුධා භවෙ.
කදාචි ජාතු තුල්යා’ථ, සබ්බතො ච සමන්තතො;
පරිතො ච සමන්තාපි, අථ මිච්ඡා මුසා භවෙ.
නිසෙධෙ න අනොමා’ලං, නහි චෙතු සචෙ යදි;
අනුකුල්යෙ තු සද්ධඤ්ච,
නත්තං [රත්තං (ටී.)] දොසො දිවා ත්ව’හෙ.
ඊසං කිඤ්චි මනං අප්පෙ, සහසා තු අතක්කිතෙ;
පුරෙ ග්ගතො තු පුරතො, පෙච්චා’මුත්රභවන්තරෙ.
අහො ¶ හී විම්හයෙ තුණ්හී,
තු මොනෙ ථා’වි පාතු ච;
තඞ්ඛණෙ සජ්ජු සපදි, බලක්කාරෙ පසය්හ ච.
සුදං ඛො [වො (ක.)] අස්සු යග්ඝෙ වෙ,හා’දයො පදපූරණෙ;
අන්තරෙන’න්තරා අන්තො, වස්සං නූන ච නිච්ඡයෙ.
ආනන්දෙ සඤ්ච දිට්ඨා ථ, විරොධකථනෙ නනු;
කාමප්පවෙදනෙ කච්චි, උසූයොපගමෙ’ත්ථු ච.
එවා’වධාරණෙ ඤෙය්යං, යථාත්තං තු යථාතථං;
නීචං අප්පෙ, මහත්යු’ච්චං, අථ පාතො පගෙ සමා.
නිච්චෙ සදා සනං[සනා (ක.)]පායො,
බාහුල්යෙ බාහිරං බහි;
බහිද්ධා බාහිරා බාහ්යෙ, සීඝෙතු සණිකං භවෙ.
අත්ථං අදස්සනෙ දුට්ඨු, නින්දායං, වන්දනෙ නමො;
සම්මා සුට්ඨු පසංසායං, අථො සත්තාය මත්ථි ච.
සායං සායෙ’ජ්ජ අත්රා’හෙ,
සුවෙ තු ස්වෙ අනාගතෙ;
තතො පරෙ පරසුවෙ, හිය්යොතු දිවසෙ ගතෙ.
යත්ථ යත්ර යහිංචාථ, තත්ථ තත්ර තහිංතහං;
අථො උද්ධඤ්ච උපරි, හෙට්ඨා තු ච අධො සමා.
චොදනෙ ඉඞ්ඝ හන්දා’ථ, ආරාදූරා ච ආරකා;
පරම්මුඛා තු ච රහො, සම්මුඛා ත්වා’වි පාතු ච.
සංසයත්ථම්හි අප්පෙව, අප්පෙවනාම නූ’ති ච;
නිදස්සනෙ ඉති’ත්ථඤ්ච, එවං, කිච්ඡෙ කථඤ්චි ච.
හා ඛෙදෙ සච්ඡි පච්චක්ඛෙ,
ධුවං ථිරෙ’වධාරණෙ;
තිරො තු තිරියං චාථ, කුච්ඡායං දුට්ඨු කු’ච්චතෙ.
සුවත්ථි ආසිට්ඨත්ථම්හි, නින්දායං තු ධී[ධි (ක.)] කථ්යතෙ;
කුහිඤ්චනං කුහිං කුත්ර, කුත්ථ කත්ථ කහං ක්ව ථ.
ඉහෙ’ධා’ත්ර ¶ තු එත්ථා’ත්ථ,
අථ සබ්බත්ර සබ්බධි;
කදා කුදාචනං චාථ, තදානි ච තදා සමා.
ආදිකම්මෙ භුසත්ථෙ ච, සම්භවො’තිණ්ණ තිත්තිසු;
නියොගි’ස්සරිය’ප්පීති, දාන පූජා’ග්ග, සන්තිසු.
දස්සනෙ තප්පරෙ සඞ්ගෙ, පසංසා, ගති, සුද්ධිසු;
හිංසා, පකාරන්තො’භාව, වියොගා’වයවෙසු ච;
පො’පසග්ගො දිසායොගෙ, පත්ථනා, ධිතිආදිසු.
පරාසද්දො පරිහානි, පරාජය ගතීසු ච;
භුසත්ථෙ පටිලොමත්ථෙ, වික්කමා’මසනාදිසු.
නිස්සෙසා’භාව සන්යාස, භුසත්ථ මොක්ඛ රාසිසු;
ගෙහා’දෙසො’පමාහීන, පසාදනිග්ගතා’ච්චයෙ.
දස්සනො’සානනික්ඛන්තා, ධොභාගෙස්ව’වධාරණෙ;
සාමීප්යෙ බන්ධනෙ ඡෙක, න්තොභාගො’පරතීසු ච.
පාතුභාවෙ වියොගෙ ච, නිසෙධාදො නි දිස්සති;
අථො නීහරණෙ චෙවා, වරණාදො ච නී සියා.
උද්ධකම්ම වියොග ත්ත, ලාභ තිත්ති සමිද්ධිසු;
පාතුභාව’ච්චයාභාව, පබලත්තෙ පකාසනෙ;
දක්ඛ’ග්ගතාසු කථනෙ, සත්තිමොක්ඛාදිකෙ උ ච.
දු කුච්ඡිතෙ’සදත්ථෙසු, විරූපත්තෙ ප්ය’සොභනෙ;
සියා’භාවා’සමිද්ධීසු, කිච්ඡෙ චා’නන්දනාදිකෙ.
සං සමොධාන සඞ්ඛෙප, සමන්තත්ත සමිද්ධිසු;
සම්මා භුස සහ ප්පත්ථා, භිමුඛත්ථෙසු සඞ්ගතෙ;
විධානෙ පභවෙ පූජා, පුනප්පුනක්රියාදිසු.
විවිධා’තිසයා’භාව, භුසත්ති’ස්සරියා’ච්චයෙ;
වියොගෙ කලහෙ පාතු, භාවෙ භාසෙ ච කුච්ඡනෙ.
දූරා’නභිමුඛත්තෙසු, මොහා’නවට්ඨිතීසු ච;
පධාන දක්ඛතා ඛෙද, සහත්ථාදො වි දිස්සති.
වියොගෙ ¶ ජානනෙ චා’ධො,භාග නිච්ඡය [භාග’නිච්ඡය (භාග+අනිච්ඡය-ටී)] සුද්ධිසු;
ඊසදත්ථෙ පරිභවෙ, දෙස බ්යාපන හානිසු;
වචොක්රියාය ථෙය්යෙ ච, ඤාණප්පත්තාදිකෙ අව.
පච්ඡා භුසත්ත සාදිස්යා, නුපච්ඡින්නා’නුවත්තිසු;
හීනෙ ච තතියත්ථා’ධො, භාගෙස්ව’නුගතෙ හිතෙ;
දෙසෙ ලක්ඛණ විච්ඡෙ’ත්ථ, ම්භූත භාගාදිකෙ අනු.
සමන්තත්ථෙ පරිච්ඡෙදෙ, පූජා’ලිඞ්ගන වජ්ජනෙ;
දොසක්ඛානෙ නිවාසනා, වඤ්ඤා’ධාරෙසු භොජනෙ;
සොක බ්යාපන තත්වෙසු, ලක්ඛණාදො සියා පරි.
ආභිමුඛ්ය විසිට්ඨු’ද්ධ, කම්මසාරුප්පවුද්ධිසු;
පූජා’ධික කුලා’සච්ච, ලක්ඛණාදිම්හි චාප්ය’භි.
අධිකි’ස්සර, පාඨා’ධි, ට්ඨාන, පාපුණනෙස්ව’ධි;
නිච්ඡයෙ චොපරිත්තා’ධි, භවනෙ ච විසෙසනෙ.
පටිදානනිසෙධෙසු, වාමා’දානනිවත්තිසු;
සාදිසෙ පටිනිධිම්හි, ආභිමුඛ්යගතීසු ච.
පතිබොධෙ පතිගතෙ, තථා පුනක්රියාය ච;
සම්භාවනෙ පටිච්චත්ථෙ, පතීති ලක්ඛණාදිකෙ;
සු සොභනෙ සුඛෙ සම්මා, භුස සුට්ඨු සමිද්ධිසු.
ආභිමුඛ්ය, සමීපා’දි, කම්මා’ලිඞ්ගන පත්තිසු;
මරියාදු’ද්ධකම්මි’ච්ඡා, බන්ධනා’භිවිධීසු ආ.
නිවාසා’ව්හාන ගහණ, කිච්ඡෙ’සත්ථ නිවත්තිසු;
අප්පසාදා’සි සරණ, පතිට්ඨා’විම්හයාදිසු.
අන්තොභාව භුසත්තා’ති, සය පූජාස්ව’තික්කමෙ;
භූතභාවෙ පසංසායං, දළ්හත්ථාදො සියා අති.
සම්භාවනෙ ච ගරහා, පෙක්ඛාසු ච සමුච්චයෙ;
පඤ්හෙ සංවරණෙ චෙව, ආසීසත්ථෙ අපී’රිතං.
නිද්දෙසෙ වජ්ජනෙ පූජා, පගතෙ වාරණෙපි ච;
පදුස්සනෙ ච ගරහා, චොරිකා’දො සියා අප.
සමීපපූජා ¶ සාදිස්ස, දොසක්ඛානො’පපත්තිසු;
භුසත්තො’පගමා’ධික්ය, පුබ්බකම්මනිවත්තිසු;
ගය්හාකාරො’පරිත්තෙසු, උපෙ’ත්ය [උපෙත්ය=උප+ඉති]’නසනා’දිකෙ.
එවං නිදස්සනා’කාරො, පමාසු සම්පහංසනෙ;
උපදෙසෙ ච වචන, පටිග්ගාහෙ’වධාරණෙ;
ගරහායෙ’දමත්ථෙ ච, පරිමානෙ ච පුච්ඡනෙ.
සමුච්චයෙ සමාහාරෙ, න්වාචයෙ චෙ’තරීතරෙ;
පදපූරණමත්තෙ ච, චසද්දො අවධාරණෙ.
ඉති හෙතුපකාරෙසු, ආදිම්හි චා’වධාරණෙ;
නිදස්සනෙ පදත්ථස්ස, විපල්ලාසෙ සමාපනෙ.
සමුච්චයෙ චො’පමායං, සංසයෙ පදපූරණෙ;
වවත්ථිතවිභාසායං, වා’වස්සග්ගෙ විකප්පනෙ.
භූසනෙ වාරණෙ චා’ලං, වුච්චතෙ පරියත්තියං;
අථො’ථා’නන්තරා’රම්භ, පඤ්හෙසු පදපූරණෙ.
පසංසාගරහාසඤ්ඤා, සීකාරාදො [ස්වීකාර (ටී.)] පි නාම ථ;
නිච්ඡයෙ චා’නුමානස්මිං, සියා නූන විතක්කනෙ.
පුච්ඡා’වධාරණා’නුඤ්ඤා, සාන්ත්වනා’ලපනෙ [සන්තනාලපනෙ (ක.)]නනු;
වතෙ’කංස, දයා, හාස, ඛෙදා’ලපන, විම්හයෙ.
වාක්යාරම්භ, විසාදෙසු, හන්ද හාසෙ’නුකම්පනෙ;
යාව තු තාව සාකල්ය, මානා’වධ්ය’වධාරණෙ.
පාචී, පුර, ඞ්ගතොත්ථෙසු, පුරත්ථා පඨමෙ ප්යථ;
පබන්ධෙ ච චිරාතීතෙ, නිකටාගාමිකෙ පුරා.
නිසෙධවාක්යාලඞ්කාරා, වධාරණපසිද්ධිසු;
ඛල්වා’සන්නෙ තු අභිතො-
භිමුඛො’භයතොදිකෙ.
කාමං යද්යපිසද්දත්ථෙ, එකංසත්ථෙ ච දිස්සති;
අථො පන විසෙසස්මිං, තථෙව පදපූරණෙ.
හි ¶ කාරණෙ විසෙසා’ව, ධාරණෙ පදපූරණෙ;
තු හෙතුවජ්ජෙ තත්ථා’ථ, කු පාපෙ’සත්ථ’කුච්ඡනෙ.
නු සංසයෙ ච පඤ්හෙ ථ, නානා’ නෙකත්ථ වජ්ජනෙ;
කිං තු පුච්ඡාජිගුච්ඡාසු, කං තු වාරිම්හි මුද්ධනි.
අමා සහසමීපෙ ථ, භෙදෙ අප්පඨමෙ පුන;
කිරා’නුස්සවා’රුචිසු, උදා’ප්යත්ථෙ විකප්පනෙ.
පතීචී චරිමෙ පච්ඡා, සාමි ත්වද්ධෙ ජිගුච්ඡනෙ;
පකාසෙ සම්භවෙ පාතු,
අඤ්ඤොඤ්ඤෙ තු රහො මිථො.
හා ඛෙදසොකදුක්ඛෙසු, ඛෙදෙ ත්ව’හහ විම්හයෙ;
භිංසාපනෙ [හිංසාපනෙ (ටී.)]ධී[ධි (ක.)] නින්දායං, පිධානෙ තිරියං තිරො.
තුන ත්වාන තවෙ ත්වා තුං, ධා සො ථා ක්ඛත්තු, මෙව ච;
තො ථ ත්ර හිඤ්චනං හිංහං, ධි හ හි ධ ධුනා රහි.
දානි වොදාචනං දාජ්ජ, ථං තත්තං ජ්ඣ ජ්ජු ආදයො;
සමාසො චා’බ්යයීභාවො,
යාදෙසො චා’බ්යයං භවෙති.
ඉති අබ්යයවග්ගො.
සාමඤ්ඤකණ්ඩො තතියො.
අභිධානප්පදීපිකා සමත්තා.
නිගමන
සග්ගකණ්ඩො ¶ ච භූකණ්ඩො, තථා සාමඤ්ඤකණ්ඩිති;
කණ්ඩත්තයාන්විතා එසා, අභිධානප්පදීපිකා.
තිදිවෙ මහියං භුජගාවසථෙ,
සකලත්ථසමව්හයදීපනි’යං;
ඉහ යො කුසලො මතිමා ස නරො,
පටු හොති මහාමුනිනො වචනෙ.
පරක්කමභුජො නාම, භූපාලො ගුණභූසනො;
ලඞ්කාය මාසි තෙජස්සී, ජයී කෙසරිවික්කමො.
විභින්නං චිරං භික්ඛුසඞ්ඝං නිකාය-
ත්තයස්මිඤ්ච කාරෙසි සම්මා සමග්ගෙ;
සදෙහං’ව නිච්චාදරො දීඝකාලං,
මහග්ඝෙහි රක්ඛෙසි යො පච්චයෙහි.
යෙන ලඞ්කා විහාරෙහි, ගාමා’රාමපුරීහි ච;
කිත්තියා විය සම්බාධී, කතා ඛෙත්තෙහි වාපිහි.
යස්සා’සාධාරණං පත්වා, නුග්ගහං සබ්බකාමදං;
අහම්පි ගන්ථකාරත්තං, පත්තො විබුධගොචරං.
කාරිතෙ තෙන පාසාද, ගොපුරාදිවිභූසිතෙ;
සග්ගඛණ්ඩෙ’ව තත්තොයා, සයස්මිං පතිබිම්බිතෙ.
මහාජෙතවනා’ඛ්යම්හි, විහාරෙ සාධුසම්මතෙ;
සරොගාමසමූහම්හි, වසතා සන්තවුත්තිනා.
සද්ධම්මට්ඨිතිකාමෙන, මොග්ගල්ලානෙන ධීමතා;
ථෙරෙන රචිතා එසා, අභිධානප්පදීපිකාති.