📜

3. සාමඤ්ඤකණ්ඩ

1. විසෙස්යාධීනවග්ගවණ්ණනා

691. ඉහ වක්ඛමානෙ සාමඤ්ඤකණ්ඩෙ සාඞ්ගොපාඞ්ගෙහි අඞ්ගඋපාඞ්ගද්වයසහිතෙහි විසෙස්යාධීනෙහි විසෙස්යායත්තෙහි විසෙසනසද්දෙහි සොභනාදීහි සංකිණ්ණෙහි අඤ්ඤමඤ්ඤවිජාතියත්ථෙහි දබ්බක්රියාගුණාදීහි අනෙකත්ථෙහි සමයවණ්ණාදීහි අබ්යයෙහි චිරස්සමාදීහි ච කමා කමතො වග්ගා කථ්යන්තෙ, තෙ ච පුබ්බවග්ගසන්නිස්සයා, තථා හි සොභනාදයො ¶ දෙවමනුස්සාදීසු විසෙසනභාවෙන සම්බන්ධා, ක්රියාදයො තු තදාධාරතාය, සමයාදයො වාචකතාය, චිරස්සමාදයො තංක්රියාවිසෙසනභාවෙන, තතොයෙව සාධාරණත්තා සාමඤ්ඤකණ්ඩමිදං.

692. ඉහ සත්ථෙ භිය්යො රූපන්තරා ලිඞ්ගවිනිච්ඡයො, සො අත්රාපි වග්ගෙ භිය්යො රූපන්තරායෙවාති විප්පටිපත්තිනිරාසත්ථං බ්යාපකන්යායමාහ ‘‘ගුණි’’ච්චාදිනා. තස්සත්ථො – විසෙසනභූතා සබ්බෙ ගුණසද්දා, දබ්බසද්දා, ක්රියාසද්දා ච විසෙස්යාධීනභාවෙන හෙතුනායෙව, න භිය්යො රූපන්තරාපි විසෙසනසද්දෙන සමලිඞ්ගිනො සියුන්ති, යථා – සොභනා ඉත්ථී, සොභනො පුරිසො, සොභනං චිත්තං.

693-696. සුභන්තං සොභනෙ. සුභ සොභනෙ, යු. රුච දිත්තියං, ඉරො. සාධ සංසිද්ධියං, උ. මනං තොසෙතීති මනුඤ්ඤං. ඤා පරිමාණතොසනනිසාමනෙසු, අන්තස්සුකාරො, මනං ආ භුසො තොසෙතීති වා මනුඤ්ඤං, තදා ‘‘මනො අඤ්ඤ’’න්ති ඡෙදො, ආලොපො. චර ගතිභක්ඛනෙසු, ණ්වු, චරති චිත්තමෙත්ථාති චාරු. සුට්ඨු දරීයතෙ සුන්දරං, දර දාරණෙ ¶ . වග්ග ගමනෙ, උ, වග්ගු. මනො රමති අස්මිං. කමු ඉච්ඡායං, තො. හරති චිත්තං හාරී, ණී. මන ඤාණෙ, ජු, මනො ජවති යස්මිං වා මඤ්ජු, නලොපො. පියසීලයුත්තතාය පෙසලං, පියස්ස පෙ, ඊස්සත්තං. භදි කල්යාණෙ, දො. වා ගතියං, මො. කල සඞ්ඛ්යානෙ, යාණො. මනං අප්පෙති වඩ්ඪෙතීති මනාපං, මනො අප්පොති යස්මින්ති වා මනාපං, ආප පාපුණනෙ, අපාදිපුබ්බො ච. ලභිතබ්බන්ති ලද්ධං, තො, සකත්ථෙ කො. සුභතීති සුභං, සුන්දරෙන සභාවෙන භවතීති වා සුභං.

පුඞ්ගවන්තං උත්තමෙ, උබ්භුතො අත්යත්ථං උත්තමො, උභසද්දතො උබ්භුතත්ථතො විසෙසත්ථෙ තමො, උග්ගතතමත්තා වා උත්තමො. වර පත්ථනායං, පවරො. ඉට්ඨපච්චයෙ වුඩ්ඪස්ස ජාදෙසො, ජෙට්ඨො. පකට්ඨං මුඛං ආරම්භො අස්ස පමුඛො. නත්ථි උත්තරො උත්තමො යස්මා අනුත්තරො. පමුඛො ච අනුත්තරො චාති ද්වන්දො. අපාදිපුබ්බෙ වරො. මුඛමිව මුඛ්යො, ඉවත්ථෙ යො. පදධාතීති පධානං, යු. පමුඛභාවෙ තිට්ඨතීති පාමොක්ඛො, උභයත්රාපි වුඩ්ඪි. පකට්ඨං රාතීති පරං, ණො. ‘‘අග්ග’’න්ති ජානිතබ්බන්ති අග්ගඤ්ඤං, ‘‘අග්ග’’න්ති පමානිතබ්බන්ති වා අග්ගඤ්ඤං. උත්තරො උත්තමසදිසො. පධානභාවං නීතං පණීතං, නී නයෙ, කම්මනි ණො. පරං පච්චනීකං මාරෙතීති පරමං, පකට්ඨභාවෙ රමතීතිවා පරමං, ණො. ඉයිට්ඨෙසු පසත්ථස්ස, වුඩ්ඪස්ස ච සො, සෙය්යො, සෙට්ඨො ච, ‘‘ක්වචාසවණ්ණං ලුත්තෙ’’ති ඉස්සෙ. ගාමං නෙතීති ගාමණි, ‘‘තස්සීලාදීසු ණී ත්වාවී චා’’ති ණී, රස්සො, ගාමණි. සන්තතමතාය සත්තමො, සන්තතො තමො, සන්තස්ස ච සො. විසෙසීයතෙති විසිට්ඨො, සිස විසෙසනෙ, තො. අර ගමනෙ, ණ්යො, ඉකාරාගමො, අරියො. නත්ථි අග්ගො යස්මා නාගො, දීඝාදි, ගලොපො ච. ඉ ගතියං, ණ්වු, ඉස්සෙ, අලොපො ච, එකො, සදිසරහිතතාය වා එකීභාවෙ තිට්ඨතීති එකො, කො. උස්සාපෙති පච්චනීකෙති උසභො, උස දාහෙ, අභො ¶ . අජ ගමනෙ, අ, ජස්ස ගො, ද්විත්තං, අග්ගො. මුච මොචනෙ, හීනමජ්ඣිමභාවෙහි මුච්චතීති මොක්ඛො, තො, තස්ස ඛො. මොක්ඛ මොචනෙ වා, අ. පධානභාවං ගච්ඡතීති පුඞ්ගවො, යදාදි, පුක්ඛලොප්යත්ර, පුස වුඩ්ඪිම්හි, අලො, සස්ස ඛො, අසරූපද්විත්තං. එතෙ චුත්තමාදයො සමාසගාපි අසමාසගාපි උත්තමත්ථවාචකා. අමරකොසෙ පන නාගොසභපුඞ්ගවානං සමාසගත්තෙයෙව උත්තමත්ථවාචකතා වුත්තා, වුත්තඤ්ච –

‘‘උත්තරස්මිං පදෙ බ්යග්ඝ-පුඞ්ගවො’සභකුඤ්ජරා;

සීහසද්දූලනාගාද්යා, පුමෙ සෙට්ඨත්ථගොචරා’’ති [අමර 21.59].

තස්සත්ථො – බ්යග්ඝාදයො කම්මධාරයසමාසෙ සති උත්තරපදීභූතා සෙට්ඨත්ථවිසයා පුබ්බපදස්ස සෙට්ඨත්ථවාචකා පුල්ලිඞ්ගා ච භවන්ති, යථා ‘‘පුරිසබ්යග්ඝො, මුනිපුඞ්ගවො’’ඉච්චාදි. සීහාදයො, ආදිනා වරාහපුණ්ඩරීකධොරය්හසොවීරාදයො ච සමාසගා කම්මධාරයසමාසෙ උත්තරපදභූතා සෙට්ඨත්ථවාචකා පුමෙව භවන්ති, යථා ‘‘සක්යසීහො, කවිකුඤ්ජරො, පුරිසසද්දූලො, පුරිසවරාහො’’ඉච්චාදි.

697. චිත්තස්ස, අක්ඛිනො ච පීතිජනකං වත්ථු අබ්යාසෙකං, අසෙචනඤ්ච නාම, න බ්යාසිඤ්චන්ති නක්ඛරන්ති නයනමනානි යස්මාති අබ්යාසෙකං, අසෙචනඤ්ච, න බ්යාසිඤ්චන්ති ච යස්මිං ආගන්තුකභූතානි අඤ්ඤරසානීති වා අබ්යාසෙකං, අසෙචනඤ්ච. ණො, යු ච.

ඡක්කං ඉට්ඨෙ වත්ථුම්හි. ඉච්ඡිතබ්බං, එසිතබ්බන්ති වා ඉට්ඨං, ඉසු ඉච්ඡායං, ඉස ගවෙසනෙ ච, තො. සුභත්තං ගච්ඡතීති සුභගං, ක්වි. හදයෙ සාධු, හදයස්ස වා පියන්ති හජ්ජං, ණො, දන්තස්ස ලොපො, ද්යස්ස ජ්ජො. දයිතබ්බං ආදාතබ්බන්ති දයිතං, ¶ තො. වල්ල සංවරණෙ, කම්මනි අභො. පියායිතබ්බන්ති පියං,පී තප්පනකන්තීසු, ණ්යො, රස්සාදි.

698. තිකං තුච්ඡෙ. තුච විනාසෙ, ඡො. රිච වියොජනසම්බජ්ඣනෙසු, සම්බජ්ඣනං මිස්සනං, තො, සකත්ථෙ කො. සුනස්ස හිතං සුඤ්ඤං, යො, න්යස්ස ඤ්ඤො, සුන ගතියං වා, යො. ද්වයං අසාරෙ. ඵල නිප්ඵත්තියං, උ, ගු වා. පුබ්බත්ර ගොන්තො, අස්සෙ, ඵෙග්ගු.

තිකං පවිත්තෙ. මෙධ හිංසාසඞ්ගමෙසු, මෙධීයතෙ සඞ්ගමීයතෙ මෙජ්ඣං, ණ්යො, ඣස්ස ඣො, අසරූපද්විත්තං. පු පවනෙ, තො, දීඝාදි. වුඩ්ඪාවාදෙසො, ඉකාරාගමො ච. ද්වයං අවිරද්ධෙ. න විරජ්ඣතීති අවිරද්ධො, රධ හිංසාපරාධාපගමනෙසු, තො. ‘‘ධඪභහෙහි ධඪා චෙ’’ති තස්ස ධො. පණ බ්යවහාරථුතීසු, ණ්වු, විරද්ධවොහාරෙන න පණාමෙතීති අපණ්ණකො.

699-701. ද්වයං ජාත්යාචාරාදිනා අනින්දිතෙ. උපුබ්බො, පපුබ්බො ච කස විලෙඛනෙ, හිංසායඤ්ච, තො, ‘‘සාදිසන්තපුච්ඡභන්ජහංසාදීහි ට්ඨො’’ති සහාදිබ්යඤ්ජනෙන තස්ස ට්ඨො.

ගාරය්හන්තං ¶ ජාත්යාචාරාදිනා නින්දිතෙ. නිහීයතෙති නිහීනො, හා චාගෙ, ඉනො, දීඝො. අපාදිපුබ්බෙ හීනො. ලම නින්දායං, ණ්වු, ලාමකො. කිට ගතියං, පති නිපුබ්බො තු නින්දායං, ඨො, පතිකිට්ඨං, නිකිට්ඨඤ්ච. ඉත්තරසද්දො ලාමකත්ථවාචකො පාටිපදිකො, ‘‘ජාත්යාචාරාදීහි නිහීනොය’’න්ති අවදිතබ්බොති අවජ්ජො, තබ්භාවත්ථො චෙත්ථ අකාරො. වද වියත්තියං වාචායං, ණ්යො, ද්යස්ස ජ්ජො. කුච්ඡා සඤ්ජාතා අස්ස කුච්ඡිතො. අධොභාගෙ ජාතො අධමො, ඔස්සත්තං. උම නින්දායං, කම්මෙ අ, සකත්ථෙ කො, උස්සො, ඔමකො. ගරහිතබ්බොති ගාරය්හො, ගරහ නින්දායං, ණ්යො, වණ්ණවිපරියයො.

ද්වයං මලයුත්තෙ. මලයුත්තතාය මලීනො, ඉනො, දීඝො. අස්සත්ථ්යත්ථෙ ඊ, මසපච්චයෙ මලීමසො, කච්චරං, මලදූසිතම්පි, කුච්ඡිතං චරතීති කච්චරං.

තිපාදං විපුලෙ. බ්රහ වුද්ධියං, රාජාදි, බ්රහා. මහ පූජායං, අන්තො. පුල මහත්තෙ, විපුලං. සල ගමනෙ, විසාලං, ණො. පථ සඞ්ඛ්යානෙ, උලො, අස්සු, පුථුලං, උම්හි පුථු. ගර සෙචනෙ, උ, ගරු. අර ගමනෙ, උ, අස්සු, උරු. තනු විත්ථාරෙ, තො, ඉණ්ණාදෙසො, තස්ස ථො, අස්සි, අසරූපද්විත්තං, විත්ථිණ්ණං.

වඨරන්තං ථූලෙ. පී තප්පනකන්තීසු, ඉනො. ථූල පරිබ්රූහනෙ, අ. පීධාතුතො ඊවරො, පීවරං. ලපච්චයෙ ථුල්ලං, රස්සාදි. වද වියත්තියං වාචායං, වදතීති වඨරං, අරො, දස්ස ඨො. ථූලමුපචිතමංසවිපුලායතමංසාදි.

ද්වයං සන්නිචිතෙ. ආනිපුබ්බො චි චයෙ, කම්මෙ තො, ආචිතං, නිචිතඤ්ච.

702. සිලොකො ¶ සබ්බස්මිං. සරතීති සබ්බං, වො, රස්ස ච වො. සංපුබ්බො අසු ඛෙපනෙ, තො, සමත්තං, අථ වා සම තිම වෙකල්ලබ්යෙ, තො, සමත්තං. න ඛියතීති අඛිලං, ලො, අඛිලං, නිඛිලඤ්ච තථා. සක සත්තියං, අලො, කලාභි අවයවෙහි සහ වත්තතෙති වා සකලං. සෙසතො අවසිට්ඨතො නිග්ගතං නිස්සෙසං. කස ගමනෙ, ඉනො, ණත්තං, කසිණං. න සෙසං අවසිට්ඨං අසෙසං. අග්ගෙන සිඛරෙන සඞ්ගතං සමග්ගං. කතෙ සමාසෙ පුබ්බනිපාතො අභිධානා. ඌන පරිහානෙ, න ඌනං අස්මිං අනූනකං, කො.

703. බහුලන්තං බහුත්තෙ, භාවෙති වඩ්ඪෙතීති භූරි, භූ සත්තායං, රි, භූරි, දීඝාදි, රස්සන්තො, ඊම්හි භූරී, මෙධා. පහු සත්තියං, තො, උකාරාගමො, පපුබ්බො හූ සත්තායං වා, රස්සො. පචි විත්ථාරෙ, උරො, පචුරං. භී භයෙ, භායති යස්මාති භිය්යො, ද්විත්තං. සම්පහොතීති සම්පහුලං, ලො. බහ වුඩ්ඪියං, උ, බහු. යෙභුය්යසද්දො බහුලත්ථවාචකො පාටිපදිකො. බහූ අත්ථෙ ලාභීති බහුලං.

ද්වයං බහිගතෙ. බහි ජාතං බාහිරං, ඉරණ.

704-706. යෙසං ¶ පදත්ථානං මත්තං පමාණං සතාදිතො පරං අධිකං භවති, තෙ පරොසතාදී. ආදිනා පරොසහස්සාදි. සතතො පරො පරොසතං. සහස්සතො පරො පරොසහස්සං, පරස්ස පුබ්බනිපාතො අභිධානා පරසද්දා ඔකාරාගමො. පජ්ජං අප්පෙ. පරිතො අත්තං ඛණ්ඩිතං පරිත්තං. සුඛ තක්රියායං, තක්රියා සුඛනං, උමො. සුච සොචනෙ වා. ඛුද පිපාසායං, දො, ඛුද්දං. ථුච පසාදෙ, ණො. අල භූසනපරියත්තිනිවාරණෙසු, පො, ලස්ස පො, අප්පං. කිස තනුකරණෙ, ණො. තනු විත්ථාරෙ. චි චයෙ, උලො, ද්විත්තං, චුල්ලං, නීචෙ පන චුල්ලො. මා මානෙ, ඡදාදීහි තො. රස්සාදි, මත්තා, ඉත්ථියං. ලිස අප්පීභාවෙ, අ. ලූ ඡෙදනෙ, ලුයතෙති ලවො, අ. අණ ගත්යත්ථො, උ. කණ සද්දෙ, අ, කණො. ලවාදීහි සහ කණො පුමෙ, වුත්තඤ්ච අමරකොසෙ ‘‘පුමෙ ලවලෙසකණාණවො’’ති [අමර 21.62].

ඤත්තන්තං ¶ සමීපෙ. සඞ්ගතා ආපො යස්මිං සමීපං, ආස්සී. පාදිතො යදාදිනා කටො, නිකටො, නත්ථි කටො ආවරණං එතස්සාති වා නිකටො. සදස්මා තො, ආසන්නො. කණ්ඨං සමීපං උපගතං උපකට්ඨො. ‘‘කණ්ඨො ගලෙ සන්නිට්ඨානෙ, සද්දෙ මදනපාදපෙ’’ති හි නානත්ථසඞ්ගහො, ඉධ පන කණ්ඨස්ස කට්ඨාදෙසො, ණලොපො වා. අභ්යාසීදතීති අභ්යාසො. ‘‘අභ්යාසො තු සමීපම්හි, පුමා අභ්යසනෙපි චෙ’’ති [චින්තාමණිටීකා 21.67]රභසො. සහ අන්තෙන සන්තිකං, සකත්ථෙ ඉකො. විදූරපටිපක්ඛත්තා අවිදූරං. සඞ්ගතං අන්තං සාමන්තං, සසද්දස්ස දීඝො, නිග්ගහීතස්ස මො, සං නිපුබ්බොපි කට්ඨසද්දො සමීපත්ථොයෙවාති දස්සනත්ථං උදාහටං, කස විලෙඛනෙ වා, තො, සන්නිකට්ඨං. අන්තිකභාවං උපගතං උපන්තිකං. සහ කාසෙන වත්තතෙ සකාසං, කාස දිත්තියං. අන්තයොගා අන්තිකං, ඉකො. ඤායතෙති ඤත්තං, තො, සකාසසද්දෙන සනිඩසදෙසසවිධසමරියාදසවෙසාපි ගය්හන්ති. සහ නිඩෙන, සහ දෙසෙන, සහ විධාය, සහ මරියාදාය, සහ වෙසෙන වත්තතෙති විග්ගහො, බ්යුප්පත්තිනිමිත්තං, රූළ්හීසද්දා පන එතෙ.

ද්වයං දූරමත්තෙ. දුක්ඛෙන අරති යං දූරං. විපපුබ්බො කට්ඨසද්දො දූරෙ, සකත්ථෙ කො, විප්පකට්ඨකං.

707. තිකං ඝනෙ, නත්ථි අන්තරං ඡිද්දං යස්ස. හනතිස්මා අ, හස්ස ඝො ච, ඝනං. සමු උපසමෙ, දො, සන්දං. පාදො විරළෙ. විරමතීති විරළං, අ, වණ්ණවිකාරො. පියො ලවො අප්පො යස්මිං පෙලවං, පියස්ස පෙ, පිලි ගමනෙ වා, අවො. තනු අප්පාදීසුපි.

ද්වයං ¶ දීඝෙ. යත ආයතනෙ, ආයතං. ඉ ගමනෙ වා, තො, භූවාදි, ඉස්සෙ, එ අය, දීඝාදි. දි ඛයෙ, ඝො, දීඝාදි. තිකං වට්ටලෙ. නිග්ගතං තලං අස්මාති නිත්තලං. වට්ට වට්ටනෙ, වට්ටං, ලතාදි. උලපච්චයෙ වට්ටුලං.

708. උච්ඡිතන්තං උන්නතෙ. චි චයෙ, උච්චිනොතීති උච්චො, අ. උන්නමතීති උන්නතො. තුජ හිංසායං, ඵලනෙ ච, අ, තුඞ්ගො. උග්ගතං අග්ගං අස්ස උදග්ගො. උද්ධං සිතො උච්ඡිතො, සි සෙවායං, තො, සස්ස ඡො, අසරූපද්විත්තං, උච්ඡිතො. පංසුපි, පකට්ඨො අංසු දිත්ති යස්ස පංසු.

තිකං වාමනෙ. උද්ධං න අඤ්චතීති නීචො, අඤ්ච ගමනෙ, ණො, අකාරඤකාරානං ලොපො, නිසද්දො අත්ර නිසෙධෙ. රස සද්දෙ, සො, රස්සො. වා ගමනෙ, මනො, වාමනො.

තිකං උජුම්හි. න ජිම්හං කුටිලං අජිම්හං. තස්මිං අවඞ්කතාය පකට්ඨො ගුණො යස්ස පගුණො. අජ ගමනෙ, උ, අස්සු, උජු.

709. ඡක්කං වඞ්කෙ. අලධාතුම්හා අරො, ළත්තං. වෙල ගමනෙ, තො, ද්විත්තාදි, විරූපෙන ඉලයතීති වා වෙල්ලිතං, තො, ඉල ගමනෙ. වඞ්ක කොටිල්යෙ, අ. කුට ඡෙදනෙ, ඉලො, කුට කොටිල්යෙ වා. හා චාගෙ, කත්තරි මො, ද්විත්තං, වණ්ණවිපරියයාදි, ජිම්හං. කුඤ්ච කොටිල්යෙ, තො. වක්කම්පි, වක්ක ගමනෙ.

පඤ්චකං ¶ ධුවෙ. ධු ගතිථෙරියෙසු, අ, උවාදෙසො. සස්සතෙ නිච්චෙ භවො සස්සතො. නිච්චො වුත්තො [අභිධානප්පදීපිකාටීකා]. සදා කාලෙ භවො සදාතනො. සනසද්දො නිච්චත්ථො සත්තම්යන්තො නිපාතො, සනංසද්දො වා [අභිධානප්පදීපිකාටීකා], තත්ර භවො සනන්තනො, උභයත්රාපි භවත්ථෙ තනො, පුබ්බෙ නිග්ගහීතාගමො.

710. එකෙනෙව භාවාදිරූපෙන කාලස්ස බ්යාපකො නිබ්බානාකාසාදිකූටට්ඨොති පකාසිතො. මායානිච්චලයන්තාදීසු කූටං වක්ඛති [අභිධානප්පදීපිකාටීකා]. නිච්චලො තිට්ඨතීති කූටට්ඨො, පබ්බතො, කූටට්ඨො විය සදා තිට්ඨතීති කූටට්ඨො.

ද්වයං ලහුකෙ. ලඞ්ඝ ගති සොසනෙසු, උ, ඝස්ස හත්තං, නිග්ගහීතලොපො, ලහු, ලඝුපි. සංපුබ්බෙ, සත්ථිකකපච්චයෙ ච සල්ලහුකං. තිකං සඞ්ඛ්යාතෙ. ඛ්යා කථනෙ. ගණ සඞ්ඛ්යානෙ. මා පරිමාණෙ, සබ්බත්ර තො.

711. තිකං තිඛිණෙ. තිජ නිසානෙ, හො, වණ්ණවිකාරො, තිණ්හං. තිජ නිසානෙ, ඉනො, ජස්ස ඛො, ණත්තං, තිඛිණං. තිජතොයෙව වො, ජස්ස වො, බත්තං, තිබ්බං. තිකං චණ්ඩෙ. චණ්ඩ කොපෙ, චණ්ඩං. උජ්ජ බලපාලනෙසු, අ, ජ්ජස්ස ග්ගො, උග්ගං. ඛර විනාසෙ, අ, ඛරං.

චතුක්කං ¶ ජඞ්ගමෙ. ගමු ගමනෙ, ද්විත්තාදි, ජඞ්ගමං. චර ගමනෙ, අ, චරං. තසති චලතීති තසං, තස උබ්බෙගෙ, උබ්බෙගො භයං, චලනඤ්ච. චරභිස්මා චරො, මජ්ඣෙ දීඝො, චරාචරං, අබ්භාසන්තෙ වා රාගමො, චරාචරං, සබ්බත්ර අපච්චයො. ඉඞ්ගම්පි, ඉඞ්ගතීති ඉඞ්ගො, ඉඞ්ග ගමනෙ.

712-713. ද්වයං චලනමත්තෙ. කම්ප චලනෙ. චල කම්පනෙ, සබ්බත්ර කත්තරි යු.

ද්වයං අධිකෙ. අතිරිච්චතීති අතිරිත්තො, රිච වියොජනසම්පටිච්ඡනගතීසු, තො, භුජාදි. අධි එති ගච්ඡතීති අධිකො, ඉ ගමනෙ, කො.

ජඞ්ගමා පාණිතො අඤ්ඤො ථාවරො නාම, තිට්ඨතීති ථාවරො, ඨා ගතිනිවත්තියං, වරො, වණ්ණවිකාරො, ථාවරො, ඨාවරොපීත්යෙකෙ.

චතුක්කං ලොලෙ. ලොල උම්මාදනෙ. චල කම්පනෙ, ද්විත්තාදි, චඤ්චලං. තර ප්ලවනතරණෙසු, තරං ලාතීති තරලං, එතෙ චලනමත්තෙපි.

චතුක්කං පුරාණෙ. පුරෙ භවො පුරාණො, යදාදිනා නපච්චයො, ණත්තං. පුරා භවො පුරාතනො, තනපච්චයො. සනංසද්දො ¶ ඉහ සත්තම්යන්තො පුරාණත්ථෙ නිපාතො. තත්ර භවො සනන්තනො, පුබ්බෙ විය සනංසද්දො වා, තත්රාපි පුබ්බෙ විය නිග්ගහීතාගමො. චිරංසද්දො නිපාතො සත්තම්යන්තො පුරාණත්ථො ඉහ ගය්හතෙ, තත්ර භවො චිරන්තනො. නිග්ගහීතලොපො චිරකාලාදීසු.

චතුක්කං අභිනවෙ. පතිතො අග්ගො යස්ස පච්චග්ඝො, ගස්ස ඝො, බහුකො වා අග්ඝො යස්ස පච්චග්ඝො, අනෙකත්ථත්තා හි උපසග්ගනිපාතානං බහුකත්ථො එත්ථ පතිසද්දො. නවසද්දාසකත්ථෙ තනො, නවස්ස නුභාවො ච. නවො එව අභිනවො, නු ථුතියං, අ, නවො.

714-715. පඤ්චකං කක්ඛළෙ. කන්තතීති කුරූරං, ඌරො, කන්තස්ස ච කුරාදෙසො, කර හිංසායං වා, ඌරො, අස්සු. කඨ කිච්ඡජීවනෙ, මුද්ධජදුතියන්තො ධාතු, ඉනො, වණ්ණවිපරියයෙ කථිනන්තිපි. දල විදාරණෙ, හො, ළත්තං, බහ වුද්ධිම්හි වා, බස්ස දො, ළන්තො ච, දළ්හං දහ භස්මීකරණෙ වා, අ, ළන්තො ච. නිට්ඨාතීති නිට්ඨුරං, ඨා ගතිනිවත්තියං, උරො. කක්ඛ හසනෙ, අලො, ළත්තං. කඨොරං, ජරඨං, මුත්තිමං, මුත්තම්පි, කඨ කිච්ඡජීවනෙ, ඔරො. ජර ජීරණෙ, භූවාදි, ඨො. මුත්ති කථින්යං, තංයොගා මුත්තිමං. අපච්චයෙ මුත්තං.

සත්තකං අන්තෙ. අම ගමනෙ, තො, අන්තො, අනිත්ථී. පරිපුබ්බො පරියන්තො. පපුබ්බො පන්තො. පච්ඡා භවො පච්ඡිමො. අන්තෙ භවො අන්තිමො, ඉමො. ජඝනෙ සාධු ජිඝඤ්ඤං, යො, අස්සි. චරතිස්මා ඉමො. චරිමං, චරසද්දා වා ඉමො.

චතුක්කං ¶ පඨමෙ. පුබ්බ පූරණෙ, අ. අග්ගං සෙට්ඨෙපි වුත්තං. පඨ වියත්තියං වාචායං, අමො, පථ සඞ්ඛ්යානෙ වා, අමො, වණ්ණවිකාරො, පඨමං, පථමන්තිපි. ආදීයතෙ පඨමං ගණ්හීයතෙති ආදි, ඉ, පුමෙ, සොසද්දො ආදිස්ස පුල්ලිඞ්ගත්තජොතකො, පුරිමං, පුරත්ථාපි, භවත්ථෙ ඉමත්ථා.

ද්වයං අනුච්ඡවිකෙ. පටිග්ගහිතො රූපො පතිරූපො. ඡවියා අනුරූපං අනුච්ඡවිකං, සකත්ථෙ කො.

ද්වයං නිරත්ථකෙ. මූහ වෙචිත්තෙ, අ, හස්ස ඝො. නත්ථි අත්ථො යස්ස, සකත්ථෙ කො.

716. ද්වයං පාකටෙ. විසිට්ඨො අත්තා යස්ස බ්යත්තං. පුට පකාසනෙ, පුට විකාසනෙ වා.

තිකං මුදුම්හි. මුද මොදනෙ, උ, මුද සංසග්ගෙ වා. සොභනං කුමාරං කන්ති යස්ස. කු සද්දෙ, අලො, මන්තො ච.

ද්වයං ඉන්ද්රියග්ගය්හෙ. අක්ඛං ඉන්ද්රියං පතිගතං නිස්සිතං, අක්ඛෙන වා පතිගතං පච්චක්ඛං, කතෙ සමාසෙ පතිසද්දස්ස පුබ්බනිපාතො අභිධානතො. ඉන්ද්රියං චක්ඛාදිකං, තෙන ගය්හං ඉන්ද්රියග්ගය්හං.

ද්වයං අපච්චක්ඛෙ. පච්චක්ඛවිපරීතං අපච්චක්ඛං, පරමාණ්වාදි. ඉන්ද්රියං අතික්කන්තං අතින්ද්රියං.

717. චතුක්කං අඤ්ඤත්ථෙ. ඉතරසද්දො පාටිපදිකො අඤ්ඤත්ථවාචකො, ඉදංසද්දා වා තරො අඤ්ඤත්ථෙ, දංලොපො ච ¶ . අඤ්ඤසද්දා සකත්ථෙ තරො. එකො සෙට්ඨෙපි වුත්තො. අඤ්ඤසද්දො පාටිපදිකො භින්නත්ථො, න ඤායතෙති වා අඤ්ඤො.

තිකං නානප්පකාරෙ. බහවො විධා පකාරා අස්ස බහුවිධො. විචිත්තා විධා යස්ස විවිධො.

ද්වයං අනිවාරිතෙ. නත්ථි බාධො නිසෙධො යස්ස අබාධං. නත්ථි අග්ගළං අස්ස.

718. චතුක්කං අසහායෙ. අසහායත්ථෙ එකතො ආකී, ච්චො, කො ච, එකාකී, එකච්චො. අඤ්ඤත්ථෙපි එකකො වුත්තො. සමා තුල්යත්ථා.

අනෙකසම්බන්ධිනි සාධාරණාදිද්වයං. සහ ආධාරණෙන වත්තතීති සාධාරණං, යදාදි, ථියං සාධාරණී, සාධාරණා ච. සමානමෙව සාමඤ්ඤං, යො, සාමඤ්ඤා ඉත්ථියං.

ද්වයං අප්පාවකාසෙ. සම්බාධතෙ අස්මිං, රො. සංසද්දා කටො, යදාදි, සඞ්කටං, සහ ආවරණෙන වත්තතීති වා සඞ්කටං, සහත්ථො සංසද්දො.

719. වාමං කළෙවරං වාමකායො සබ්යං නාම. ‘‘සබ්යං වාමෙ ච දක්ඛිණෙ’’ති [චින්තාමණිටීකා 21.84] හි අජයො, සව ගතියං, යො. දක්ඛිණං කළෙවරං අපසබ්යං, සබ්යතො අපගතං අපසබ්යං.

ද්වයං ¶ විපරීතෙ. පටිකූලති ආවරතීති පටිකූලං, කූල ආවරණෙ. අපසබ්යං දක්ඛිණෙපි වුත්තං.

දුරධිගමන්තො පථං ගහනං, යථා – ගහනමෙතං සත්ථං, දුබ්බිවෙකමිච්චත්ථො. ගච්ඡන්තං හන්තීති ගහනං, ගහණම්පි, යදාදි. කල ගමනෙ, ඉලො, කලිං ලාතීති වා කලිලං.

720-721. ද්වයං බහුප්පකාරෙ. උච්චඤ්ච තං අවචඤ්චෙති උච්චාවචං, කම්මධාරයො. බහවො භෙදා අස්ස.

තිකං ජනාදිනිරන්තරගතෙ. සඞ්ක සඞ්කායං, තො. කිර පක්ඛෙපවික්ඛිපනෙසු, තො, ඉණ්ණාදෙසො. සඞ්ක සඞ්කායං, උලො, සඞ්කුලං, සංපුබ්බො කුල සන්තානෙ වා, රො.

සිලොකො ඡෙකෙ. කතො අභ්යාසිතො හත්ථො පදත්ථො යෙන කතහත්ථො. කුස සිලෙසනෙ, අලො. පකට්ඨා වීණා අස්ස. අභිජානාති අභිඤ්ඤො. සික්ඛ විජ්ජොපාදානෙ, තො. පුණ කම්මනි සුභෙ, රො. පට ගමනෙ, උ. ඡිදි ද්විධාකරණෙ, කත්තරි අ, දස්ස කො. චත යාචනෙ, උරො. දල දිත්තියං, ඛො, ලස්ස කො, දක්ඛ වුඩ්ඪියං වා, අ, දක්ඛ වුඩ්ඪිහිංසාගතිසීඝෙසු වා. පිස හිංසාබලදානනිකෙතනෙසු, අලො, පෙසලො. කතමුඛො, කතීපි, කතසද්දො ¶ අභ්යාසිතත්ථො, කතං අබ්යාසිතං මුඛං උපායො අනෙනාති කතමුඛො. කතං අස්සත්ථීති කතී.

සත්තකං බාලෙ. බල පාණනෙ, බලතීති බාලො, අස්සාසිතපස්සාසිතමත්තෙන ජීවති, න පඤ්ඤාජීවිතෙනාත්යත්ථො. දා කුච්ඡායං ගතියං වා, තු, ද්විත්තං, රස්සාදි. ජල ධඤ්ඤෙ, අ, ළත්තං. මූහ වෙචිත්තෙ, ලො, වණ්ණවිපරියයො, මූළ්හො. මන්ද ජළත්තෙ. බාල්යයොගා බාලිසො, ඉසො. අඤ්ඤො, යථාජාතොපි, න ජානාතීති අඤ්ඤො. යාදිසො ජාතො විවෙකො යථාජාතො.

722. තිකං භාග්යසම්පන්නෙ. පුඤ්ඤං, සුකතඤ්ච යස්මිං අත්ථි පුඤ්ඤවා, සුකතී, වන්තු, ඊ ච. ධනං ගහණං ලද්ධොති ධඤ්ඤො, යො. ද්වයං මහාවීරියෙ. මහාධිති මහාවීරියො. ද්වයං මහිච්ඡෙ. මහාසයොපි.

ද්වයං බහුලහදයෙ, පසත්ථහදයෙ ච. හදයං බහුලං, පසත්ථඤ්ච යස්ස හදයී, හදයාලු ච, තබ්බහුලෙ ඊ, ආලු ච, සුහදයොපි.

723. ද්වයං හට්ඨචිත්තෙ. ‘‘හාසමනො විකුබ්බානො, පමානො හට්ඨමානසො’’ති [අමර 21.7]අමරසීහො. ද්වයං දුම්මනෙ. දුට්ඨං, දුක්ඛිතං වා මනො යස්ස. විරූපං මනො යස්ස. අන්තමනොපි.

චතුක්කං ¶ බහුප්පදෙ. යාචකානං වදං වචනං ජානාතීති වදානියො, වදඤ්ඤූ ච, ඉයො, රූ ච, පුබ්බත්රඤ්ඤස්ස නාදෙසො, මජ්ඣදීඝො ච. දානෙ සොණ්ඩො පසුතො. සොණ්ඩසද්දොත්ර මජ්ජමදෙත්යෙකෙ, ථූලලක්ඛොප්යත්ර, දානත්ථං ථූලං ලක්ඛං අස්ස.

724. සිලොකො පාකටමත්තෙ. ඛ්යා පකාසනෙ, තො. පතිපුබ්බො ඉ ගමනෙ, තො. අභිමුඛං එතීති පතීතො. ඤා අවබොධනෙ, තො, පඤ්ඤාතො, අභිඤ්ඤාතො ච. පථ ඛ්යානෙ. සු ගතිබුද්ධීසු, තො, සුතො, විස්සුතො ච, සු සවනෙ වා, කම්මෙ තො. විද ඤාණෙ, විදිතො. සිධු සංරාධෙ, තො, සිධ සංසිද්ධියං වා. කට ගතියං, දස්සනං කටතීති පාකටො, උපසග්ගස්ස දීඝො.

725. තිපාදං ඉස්සරෙ. ඊස ඉස්සරියෙ, ඊසතීති ඉස්සරො, අරො, රස්සාදි, ද්විත්තං. නී නයෙ, ණ්වු, නායකො. සං ධනං අස්සත්ථීති සාමී, දීඝාදි, රස්සන්තෙ සාමිපි. පා රක්ඛණෙ,ති, රස්සාදි, පති. අධිපුබ්බෙ අධිපති. ඊස ඉස්සරියෙ, අ, ඊසො. පභවතීති පභු, උ, පභූපි. අය ගමනෙ, යො, අය්යො. අධිපාතීති අධිපො, රො. අධිභවතීති අධිභූ, ක්වි. නී නයෙ, රිතු, නෙතා.

තිකං ¶ බහුධනෙ. ඉභං අරහතීති ඉබ්භො, වො, වණ්ණවිපරියයො. ඣෙ චින්තායං, අ, අජ්ඣායති ධනං අඩ්ඪො, ඣස්ස ඪො, අසරූපද්විත්තං, රස්සාදි ච. ධනා අතිසයෙ ඊ, ධනී.

726. ද්වයං දක්ඛිණෙය්යෙ. දානං පටිග්ගණ්හිතුං අරහතීති දානාරහො, දක්ඛ වුද්ධියං, සීඝත්ථෙ ච, දක්ඛන්ති භොගසම්පදාදීහි යාය, සා දක්ඛිණා, ඉණො, තං අරහතීති දක්ඛිණෙය්යො.

ද්වයං ස්නෙහවති. සිනිහ පීතියං, ධො, හස්ස දො, සිනිද්ධො, වච්ඡො සිනෙහො යස්සත්ථි වච්ඡලො, ලො.

පමාණිකො පරික්ඛකො, පරික්ඛතෙ අවධාරයතෙ පමාණෙහි අත්ථන්ති පරික්ඛකො, ඉක්ඛ දස්සනඞ්කෙසු, ණ්වු. කාරණං ජානාතීති කාරණිකො, ඉකො.

ද්වයං ආසත්තෙ. සන්ජ සඞ්ගෙ, තො. තං තං වත්ථු පරං පධානං අස්ස තප්පරො.

727. තිකං කාරුණිකෙ. කරුණා සීලං අස්ස කාරුණිකො. දයා කරුණා යස්සත්ථි දයාලු, ආලු. දුක්ඛිතෙසු සුට්ඨු රමතීති සූරතො, උපසග්ගස්ස දීඝතා.

ඉට්ඨත්ථෙ ¶ අභිමතප්පයොජනෙ උය්යුතො පුග්ගලො උස්සුකො නාම, උට්ඨානං සුට්ඨු කායතීති උස්සුකො, හසාද්යනුට්ඨෙයං.

යො ආලස්යාවසාදීහි අනුතිට්ඨති, සො දීඝසුත්තො, දීඝඤ්ච තං සුත්තඤ්ච, තමිව චරතීති දීඝසුත්තං, දීඝසුත්තපරියන්තිකං කාරියං කරොතීති දීඝසුත්තො. චිරෙන ක්රියානුට්ඨානං අස්ස.

728. ද්වයං පරායත්තෙ, පරස්මිං, පරෙන වා අධීනො පරාධීනො, අඣන්තා සකත්ථෙ ඉනො යදාදිනා. පරතන්තො, පරවා, අත්තවාපි [නාථවා (අමර 21.26], තන්තයතීති තන්තො, තන්ත කුටුම්බධාරණෙ, අ, පරො තන්තො නියාමකො යස්ස. පරො සෙට්ඨො නායකො, අත්තා ච අත්ථීති පරවා, අත්තවා ච, වන්තු.

ආයත්තතාමත්තෙ චතුක්කං. යත පයතනෙ, ආපුබ්බො අවසීභාවෙ, තො. අන්තෙන සමීපෙන සහාති සන්තකො, සකත්ථෙ කො. පරිග්ගය්හතෙ ‘‘සක’’න්ති කරීයතෙති පරිග්ගහො. අධිගතො ඉනො පභූ යෙනාති අධීනො.

සෙන අත්තනා ඊරිතං සීලං අස්සාති සෙරී, තස්මිං සෙරිනි ච සච්ඡන්දො වත්තති, සස්ස අත්තනො ඡන්දො යස්සත්ථීති සච්ඡන්දො, අ. සවසො, සයංවසී, නිරවග්ගහොපි.

729. ගුණදොසෙ ¶ අනිසම්ම අනුපපරික්ඛිත්වා යො කරොති, සො ජම්මො, ජම අදනෙ, මො.

ද්වයං අතිතණ්හෙ. ලුභ ලොභෙ, අ, ද්විත්තං, භස්ස පො, ලොලුපො, ලොලුභොපි.

තිකං ලුද්ධෙ. ගිධ අභිකඞ්ඛායං, තො. ලුභ ගිද්ධියං, තො. ලොල උම්මාදනෙ, අ, ලොලො. අථ මහාතණ්හාතිතණ්හගිද්ධානං කො භෙදො? මහාතණ්හො නානාරම්මණං ඉච්ඡති, අතිතණ්හො එකස්මිම්පි ආරම්මණෙ අනෙකවාරං, අධිකඤ්ච තසති, ගිද්ධො පන උභයථාපීති අයමෙතෙසං විසෙසො.

යො ක්රියාසු මන්දො, සො කුණ්ඨො, කුණ්ඨ පටිඝාතෙ, ආලස්යෙ ච, අ.

730. පඤ්චකං කාමකෙ. කමු ඉච්ඡායං, චුරාදි, රිතු, කාමයිතා, කාරිතලොපෙ කමිතා. යුම්හි කාමනො, කමනොපි. ණීපච්චයෙ කාමී, ණුකපච්චයෙ කාමුකො, අනුකො, අභිකොප්යත්ර, අනුකාමයතෙ අනුකො, ක්වි. අභිකාමයතෙ අභිකො, ක්වි. අතිකොපි.

ද්වයං මත්තෙ. සුණ්ඩා සුරා, තත්ර කුසලො සොණ්ඩො, පානාගාරං වා සුණ්ඩා, තත්ර භවො, ඨිතං වා සොණ්ඩො. මද උම්මාදෙ ¶ , තො. උක්කටො, ඛිවොපි, මදෙන උද්ධතො උක්කටො, යදාදිනා උතො කටො මත්තත්ථෙ [පාණිනි 5.2.29]. ඛිව මදෙ, අ.

තිකං වචනකාරිනි. පවත්තිනිවත්තීසු විධාතුං සක්යො විධෙය්යො, ඉය්යො. ආදෙසිතං, ආදරෙන වා සුණොතීති අස්සවො, රස්සාදි, අ. සුන්දරං වචො ආචරියාදීනං එතස්මිං හෙතුභූතෙති සුබ්බචො. විනයග්ගාහීපි, විනයං විධිපටිසෙධවචනං ගහෙතුං සීලො විනයග්ගාහී.

731. තඞ්ඛණුප්පත්තිඤාණං පටිභා, තාය යුත්තො පගබ්භො, සීඝමෙව ගබ්භතීති පගබ්භො, ගබ්භ ධාරණෙ.

තිකං භීරුකෙ. භී භයං සීලො යස්ස භීසීලො. භායතීති භීරු, භී භයෙ, රු. රුකපච්චයෙ භීරුකො, සකත්ථෙ වා කො.

ද්වයං අසූරෙ. න වීරො සූරො අවීරො. කුච්ඡිතතරත්තා කාතරො, කුස්ස කාදෙසො.

ද්වයං හිංසාසීලෙ, හනනසීලො හිංසාසීලො, ඝාතුකො, උකො, හනස්ස ඝාතො. සරාරු, හිංසොපි.

732. තිකං කොධයුත්තෙ. කුධ කොපෙ, කුජ්ඣනසීලො කොධනො, යු. දුස දොසෙ, දොසනො, පටිඝො ¶ , යු. කුප කොපෙ, කුපතීති කොපී, ණී. අමරිසනොපි, නත්ථි මරිසනං ඛමා අස්ස අමරිසනො, මරිස අසහනෙ.

ද්වයං අධිකකොධයුත්තෙ. චණ්ඩතෙති චණ්ඩො, අ, චණ්ඩ කොපෙ. අතිරෙකං කුජ්ඣතීති අච්චන්තකොධනො. අච්චන්තකොපනොපි, තදා කුපතො යු.

පඤ්චකං ඛන්තියුත්තෙ. සහ ඛමනෙ, යු. ඛමු සහනෙ, යු. තුම්හි ඛන්තා, සත්ථාදි. තිතික්ඛා යස්සත්ථීති තිතික්ඛවා. මන්තුම්හි ඛන්තිමා, සවිභත්තිස්ස න්තුස්ස ආ.

733. ද්වයං සද්ධායුත්තෙ. හි පදපූරණෙ. සද්ධා යස්සත්ථීති සද්ධාලු. සද්ධා රතනත්තයාදීසු පසාදො, තණ්හා, ආදරො ච. ද්වයං ධජයුත්තෙ. චිහනෙ ච පටාකායං, ධජො සොඵෙ ච සොණ්ඩිකෙ, සොඵො පුල්ලිඞ්ගං.

ද්වයං නිද්දාසීලෙ. නිද්දා එව සීලං යස්ස සො නිද්දාසීලො. ද්වයං පභායුත්තෙ. භා දිත්තිම්හි, සරපච්චයො, රස්සාදි, ද්විත්තඤ්ච, භස්සරො, භාසා රති යස්සාති වා භස්සරො, රස්සාදි එව. සස්ස ද්විත්තාභාවෙ භාසුරො, අස්සු, භාස දිත්තියං වා, උරො, අථ වා ද්වයං බහුකථායුත්තෙ, භාසාසු සබ්බාසු බහූසු කථාසු රමතීති භස්සරො, ක්වි, භාසතීති වා භස්සරො, අරො, රස්සාදි, ද්විත්තඤ්ච, භාසාසු රමතීති වා භාසරො, ක්වි, මජ්ඣරස්සො, භාසතීති වා භාසරො, අරො, ඉමස්මිං පක්ඛෙ අස්සුත්තාභාවො.

734. තිකං ¶ නග්ගෙ. න ගච්ඡතීති නග්ගො, ද්විත්තං, ලග්ග සඞ්ගෙ වා, නත්තං, නජි ලජි බිලෙ වා, ණො, ජස්ස ගො, ද්විත්තං. දිසා එව අම්බරං වත්ථං එතස්ස, න පකතිවත්ථන්ති දිගම්බරො. සස්ස ගො. නත්ථි වත්ථං එතස්ස, අථ වා දිගම්බරා වත්ථා, අඤ්ඤතිත්ථිකො අවත්ථො චාති එතෙ ද්වෙ නග්ගො නාම, නග්ගා නාමාති වා, ‘‘තෙ ඉත්ථිඛ්යා පො, සත්ත පකරණානි අභිධම්මො නාමා’’ත්යාදීසු විය සඤ්ඤාසඤ්ඤීසද්දානං වචනභෙදස්සාපි සම්භවතො. නග්ගො ච නග්ගො ච නග්ගා, පුරිමස්මිං පක්ඛෙ පන සාමඤ්ඤතාය එකවචනනිද්දෙසො.

ද්වයං භක්ඛකෙ. ඝස අදනෙ, මරො, ඝස්මරො. භක්ඛ අදනෙ, ණ්වු.

වත්තුං සොතුඤ්ච අකුසලො, වචනෙ සවනෙ ච අකුසලො එළමූගො නාම, එළො බධිරො, මූගො අවචනො, කම්මධාරයො, සඨෙපි එළමූගො.

735. මුඛරාදයො තයො අප්පියවාදිනි. වාඣාවාඣෙසු මුඛං අස්සත්ථි, නින්දායං රො. නින්දිතං මුඛං යස්ස දුම්මුඛො. අබද්ධං අනග්ගළං මුඛං යස්ස අබද්ධමුඛො.

බහු ¶ ච ගාරය්හඤ්ච වචො යස්ස සො වාචාලො නාම. කුච්ඡිතා වාචා අස්ස සන්තීති වාචාලො, නින්දායං ලො.

ද්වයං සුවචනෙ. වදතීති වත්තා, පසංසායං තු. වදතීති වදො. සො පදපූරණෙ.

736. තිකං අත්තනියෙ. නෙතබ්බොති නියො, නියො එව නිජො, නී නයෙ, ණ්යො, යස්ස ජො, සමීපෙ ජායතීති වා නිජො. සස්ස අත්තනො අයං සකො, ඉදමත්ථෙ කො, සො එව වා සකො, සස්සායං සකො, ණො. අත්තනි ජාතො අත්තනියො, අනියො.

තිකං අච්ඡරියෙ. විපුබ්බො මහ පූජායං, භූවාදි, ණ්යො, මන්තලොපො, විම්හයො. ආපුබ්බො චර ගතිභක්ඛනෙසු, අ, චරස්ස ච්ඡරියො, රස්සාදි ච, අච්ඡරියො. න භවිත්ථාති අබ්භුතො, අසරූපද්විත්තං, රස්සො ච, අභූතොපි [සද්දනීතිපදමාලායං 340.1 පිට්ඨෙසු පස්සිතබ්බං].

සොකාදීහි ඉතිකත්තබ්බතාපටිපත්තිසුඤ්ඤො විහත්ථො, බ්යාකුලො ච. වික්ඛිත්තො හත්ථො යස්ස විහත්ථො. කුල සඞ්ඛ්යානෙ විආපුබ්බො.

කතසන්නාහො වධුද්යතො හන්තුමුද්යතො උය්යුතො ආතතායී නාම. ‘‘වධුය්යුත්තො’’තිපි පාඨො. ආපුබ්බො තා පාලනෙ, ණී, ද්විත්තං, ආකාරන්තානමායො, ආතතායී.

737. සීසච්ඡෙජ්ජම්හි ¶ සීසච්ඡෙදාරහෙ වජ්ඣො. හන්තබ්බොති වජ්ඣො, හන හිංසායං, ණ්යො, හනස්ස වධො, ඣස්ස ඣො. අසරූපද්විත්තං, වජ්ඣො.

තිකං වක්කාසයෙ. නිකන්තතීති නිකතො, කන්ත ඡෙදනෙ, අ, නලොපො. සඨ කෙතවෙ, අ. නත්ථි උජුතා යස්ස අනුජු.

තිකං භෙදකාරකෙ. සූච පෙසුඤ්ඤෙ, ණ්වු. පිසි සඤ්චුණ්ණනෙ, පිසි අවයවෙ වා, පිසතීති පිසුණො, යදාදිනා උනො, ණත්තං. කණ්ණෙ ජපතීති, අලුත්තසමාසො, අරුචිතබ්බරොචකෙපි කණ්ණෙජපො.

ද්වයං පහරණසීලෙ. ධුබ්බී හිංසායං, තො, භුජාදි. වඤ්චයතෙ විප්පලපතෙති වඤ්චකො, වඤ්ච ගමනෙ.

738. අරියාසාමඤ්ඤෙන ච බාලපුරිසස්ස ලක්ඛණමාහ. හි පදපූරණෙ. යො පුරිසො යො ජනො, ජනපරියායො චෙත්ථ පුරිසසද්දො ‘‘ද්වෙ මහාපුරිසා අභිනික්ඛන්තා’’ත්යාදීසු විය, අනිසම්ම අනුපපරික්ඛිත්වා වධබන්ධනාදිකිච්චං කරොති, සො ඛලු එකන්තතො ‘‘චපලො’’ති විඤ්ඤෙය්යො, කස්මා? අවිනිච්ඡිතකාරිත්තා සම්මා අවිනිච්ඡිතස්ස කාරියස්ස කරණසීලත්තා. චප කක්කරණෙ, චප සන්තානෙ වා, අලො, චපලො.

739. චතුක්කං ¶ කදරියෙ. කුච්ඡිතං දදාතීති ඛුද්දො, දො, කස්ස ඛො, අදානසීලතාය සම්පරායෙසු ඛුද්දං බුභුක්ඛිස්සාමීති වා ඛුද්දො, ඛුද බුභුක්ඛායං, දො අනාගතත්ථෙ. පරානුපභොගෙන අත්ථසඤ්චයසීලත්තා කුච්ඡිතො අරියො අත්ථපති කදරියො, අදායකත්තා කුච්ඡිතං ඨානං අරතීති වා කදරියො, ඉයො. දානාදීසු නමනාභාවෙන ථද්ධෙන මච්ඡෙරයුත්තචිත්තෙන සහිතතාය ථද්ධමච්ඡරී, ඊ. කුච්ඡිතො පණො යස්ස කපණො, කිපචානො, මිතප්පචොපි. කුච්ඡිතං පචානොති දුතියාසමාසො. මිතං පචතීති මිතප්පචො, ණො.

අද්ධං දලිද්දෙ. නත්ථි කිඤ්චනං අප්පමත්තකම්පි ධනං යස්ස අකිඤ්චනො. දලිද්ද දුග්ගතියං, අ, දල විදාරණෙ වා, ඉදො, ද්විත්තං. දීන දුග්ගතභාවෙ, දීනො, දි ඛයෙ වා, ඊනො. නත්ථි ධනං අස්ස. නින්දිතං ගමනං අස්ස දුග්ගතො.

740. යං කම්මං ‘‘ඉදමහං උප්පාදෙස්සාමී’’ති අසම්භාවිතං අචින්තිතමෙව හුත්වා සම්පත්තං, තං ‘‘කාකතාලීය’’න්ත්යුච්චතෙ. තාලස්ස ඉදං ඵලං තාලං, කාකො ච තාලඤ්ච කාකතාලානි, තෙහි සදිසං කම්මං කාකතාලියං, කාකස්ස, තාලඵලස්ස උඩ්ඩනපතනසදිසං කම්මන්ත්යත්ථො.

චතුක්කං යාචකෙ. යාචනං කරොතීති යාචනකො, යාචතීති වා, යාච යාචනෙ, යු. සකත්ථෙ කො. අත්ථ යාචනායං, අත්ථනං අත්ථො, සො අස්සත්ථීති අත්ථී. ණ්වු, යාචකො ¶ . ‘‘මාදිසස්ස ධනං දත්වා රාජා සග්ගං ගමිස්සතී’’ත්යාදිනා දානඵලං වණ්ණෙත්වා වකති යාචතීති වනිබ්බකො, වණ්ණස්ස වනි, වක ආදානෙ, ආදානමෙත්ථ යාචනමෙව.

741. කිඤ්චිදූනකන්තං පතිපාදෙන නාමං. පක්ඛිසප්පමච්ඡාදයො අණ්ඩතො ජාතත්තා අණ්ඩජා. නරාදයො පන ගබ්භාසයසඞ්ඛාතජලාබුතො, තත්ර වා ජාතත්තා ජලාබුජා. කිමි ච ඩංසා ච ආදිනා මකසමඞ්ගුරාදයො ච සෙදජා, සෙදකාරණත්තා උස්මා සෙදො, තතො ජාතා සෙදජා. දෙවො ච ආදිනා බ්රහ්මනෙරයිකාදයො ච ඔපපාතිකා, උපගන්ත්වා පතතීති උපපාතී, ණී, සොළසවස්සුද්දෙසිකාදිකො අත්තභාවො, සො යෙසමත්ථි, තෙ ඔපපාතිකා.

742. ජණ්ණුමත්තෙ ජණ්ණුප්පමාණයුත්තෙ උදකාදිම්හි ජණ්ණුතග්ඝො, ජණ්ණුප්පමාණො ජණ්ණුතග්ඝො, පමාණත්ථෙ තග්ඝො, ජණ්ණුප්පමාණො ජණ්ණුමත්තො, පමාණත්ථෙ මත්තො [මොග්ගල්ලානෙ 4.47 සුත්තෙ පස්සිතබ්බං], තස්මිං.

කිඤ්චිදූනකෙ අප්පමත්තකයුත්තෙ කප්පො [පාණිනි 5.4.67], ඌනස්ස අප්පකතාය කප්පීයති එකාදිවසෙන පරිච්ඡිජ්ජතීති කප්පො, කප්ප පරිච්ඡෙදනෙ.

චතුක්කං ¶ පරියාපන්නෙ. අන්තො ගච්ඡතීති අන්තග්ගතං, ‘‘ලොපඤ්ච තත්රාකාරො’’ති ඔලොපෙ අආගමො, ද්විත්තං. අන්තොගතම්පි. පරිච්ඡින්දිත්වා ආපන්නං ගහිතං පරියාපන්නං. ගාධ පතිට්ඨායං, අන්තො ඔගාධතීති අන්තොගධං, රස්සො, ඔගාධතීති ඔගධං.

743. ද්වයං සාධිතෙ. රාධ සාධ සිද්ධියං, කම්මනි තො.

ද්වයං කුථිතෙ. පච පාකෙ, අතීතෙ කත්තරි තො, තස්ස ක්කො, චලොපො. කුථ නිප්පක්කෙ, තො.

ආපදං බ්යසනං පත්තො ආපන්නො නාම, අතිපීළනං ආපජ්ජතීති ආපන්නො, ‘‘ආ තුකොධමුදාට්ටීසූ’’ති හි එකක්ඛරකොසො[එකක්ඛරකොස 14 ගාථා]. පද ගමනෙ, ‘‘ආපන්නො ච විපත්තිම්හි, පත්තෙ ච වාච්චලිඞ්ගිකො’’ති නානත්ථසඞ්ගහො.

ද්වයං පරෙසමවසගතෙ. නත්ථි වසො ආයත්තො පරෙසං එතස්මිං සෙරීභූතෙති විවසො, අවසො ච.

744. ඡක්කං ඛිත්තෙ. නුද පෙරණෙ, නුද ඛෙපෙ වා, තො, තස්ස ඉන්නො. අනින්නාදෙසෙ භුජාදි, නුත්තො. නුතොපි. අසු ඛෙපනෙ, තො, භුජාදි, අත්තො. ඛිප පෙරණෙ, තො.

ඊර ¶ ගතියං, කම්පනෙ ච, ඉතො, ඊරිතො. ආපුබ්බො විධ පෙරණෙ, තො, ආවිද්ධො.

චතුක්කං කම්පිතෙ. කම්ප චලනෙ, ධූ විධුනනෙ, කම්පනෙ ච. ධූතො, ආධූතො, චල කම්පනෙ, චලිතො. වෙල්ලිතො, පෙඛිතොපි. වෙල්ල චලනත්ථො. පෙඛ ගත්යත්ථො, පෙඛිතො.

ද්වයං නිසිතෙ. නිසි නිසානෙ. තිජ නිසානෙ, නිසානං තික්ඛකරණං, උභයත්රාපි කම්මනි තො.

745-746. තිකං පත්තබ්බෙ. පත ගමනෙ, තබ්බො. ගමු ගතියං, ණ්යො, ම්යස්ස ම්මො වා, ගම්මං, ගම්යං, ද්යස්ස ජ්ජො, ආපජ්ජං.

ද්වයං පරිණතෙ. පචිනො අනෙකත්ථත්තා ඉහ පරිණතත්ථො. නමු නමනෙ, භූවාදි, කත්තරි තො, සමා ද්වෙ තුල්යත්ථා.

පඤ්චකං වෙඨිතෙ. වෙඨ වෙඨනෙ. වලමිව වලයං, කුණ්ඩලාකාරං වලයං කතං වලයිතං, නාමධාතු, කාරිතන්තා තො. රුධ ආවරණෙ, රුද්ධං. සංපුබ්බො වු සංවරණෙ, සංවුතං. සමන්තතො වුතං ආවුතං, වු සංවරණෙ, සබ්බත්ර කම්මනි තො.

ද්වයං ¶ පරිඛාදිනා පරික්ඛිත්තෙ. පරි සමන්තතො කරීයතෙති පරික්ඛිත්තං, පරික්ඛතම්පි. වු සංවරණෙ, නිවුතං.

තිකං විත්ථතෙ. සර ගතියං, තො, තස්ස ටො, රලොපො, විසටං. තනු විත්ථාරෙ, තො, තස්ස තො, නලොපො, විත්ථතං, තතං.

ද්වයං ලෙපනීයෙ. ලිප ලෙපනෙ, දිහ උපලෙපනෙ, උභයත්රාපි කම්මනි තො.

ද්වයං ගුළ්හෙ. ගුහ සංවරණෙ, ළො, ගුළ්හො. ගුප ගොපනෙ, ගුත්තො.

ද්වයං පොසනීයෙ. පුස පොසනෙ, තො, සතානං ට්ඨො, ට්ඨාභාවෙ පොසිතො.

747. ද්වයං සලජ්ජෙ. ලජ්ජ පීළෙ, පීළො ලජ්ජාව. හීළ නින්දාලජ්ජාසු, හීළිතො.

ද්වයං සද්දෙ. සන ධන සද්දෙ, සනිතං, ධනිතං.

පඤ්චකං බන්ධනීයෙ. සන්දනං බන්ධනං, තංයොගා වන්තු. සන්දානවන්තං කතං සන්දානිතං, නාමධාතුම්හා තො, වන්තුලොපො. සන්දානං සජ්ජා, තමස්සාති වා, ඉතො. සි බන්ධනෙ, තො. බන්ධ බන්ධනෙ, බද්ධො. කීල බන්ධනෙ. යමු උපරමෙ, සංපුබ්බො බන්ධනෙ, සබ්බත්ර කම්මනි තො. මූතං, උද්දිතං, සද්දිතම්පි. මූ බන්ධනෙ. දා අවඛණ්ඩනෙ. උ සංපුබ්බො බන්ධනෙ. වුත්තඤ්ච ‘‘උද්දානන්තු ච බන්ධන’’න්ති.

748. තිකං ¶ සිද්ධෙ. සිධ සංසිද්ධිම්හි. පද ගමනෙ, නිපුබ්බො සිද්ධියං. වත්ත වත්තනෙ, වත්තනංප්යත්ර සිජ්ඣනං නිපුබ්බත්තා.

තිකං විදාරිතෙ. දර භිද විදාරණෙ, ඉන්නාදෙසො. භින්නං. අනින්නාදෙසෙ තු භෙදිතං.

ද්වයං තිණාදීහි ඡාදනීයෙ. ඡද සංවරණෙ, තො, තස්ස සධාත්වන්තස්ස අන්නාදෙසො.

තිකං ඡින්දිතෙ. විධ වෙධනෙ. ඡිද්ද කණ්ණභෙදෙ, චුරාදි. විධ වෙධනෙ, සබ්බත්ර කම්මෙ තො, අපරද්වයෙ ච සඤ්ජාතත්ථෙ ඉතො.

749. තිකං ආනීතෙ. හර හරණෙ, භර ධාරණපොසනෙසු, ආපුබ්බො නී නයෙ.

ද්වයං දමයුත්තෙ. දමු දමනෙ, කත්තරි තො. පක්කමාදීහි න්තො. අන්තාදෙසෙ දමිතො. කම්මසාධනොප්යයං.

ද්වයං සන්තෙ. සමු උපසමෙ, කත්තරිතො. අන්තාදෙසෙ සමිතො, කම්මසාධනොප්යයං.

ද්වයං පුණ්ණෙ. පූර පූරණෙ, තරාදීහි ඉණ්ණො, ද්වීසුපි කත්තුකම්මසාධනානි ලබ්භන්ති.

750. තිපාදං ¶ පූජිතෙ. චාය පූජානිසාමනෙසු. මහ පූජායං, පූජ පූජනෙ, අරහ පූජායං, අරහිතො. අච්ච පූජායං. මාන පූජායං. චි චයෙ, අපපුබ්බො පූජනෙ. නමස්සිතොපි, නමස්සධාතු පූජායං.

ද්වයං තච්ඡිතෙ දාරුආදිම්හි. තච්ඡ තනුකරණෙ, තනුකරීයතෙති තනූකතො, දීඝො.

751. ද්වයං අග්ගිආදීහි තත්තෙ. තප ධූප සන්තාපෙ.

ද්වයං රාජාදීනං සන්තිකෙ භජනාදිවසෙන උපගතෙ. චර ගත්යත්ථො, උපචරිතො. ආස උපවෙසනෙ, උපාසිතො.

අද්ධං චුතෙ. භස අධොපතනෙ, තො. ගළ සෙචනෙ, ගළිතං. පද ගමනෙ, පන්නං. චු චවනෙ, චු ගමනෙ වා. ධංසු අවසංසනෙ, ගතියඤ්ච. කන්නම්පි, කන්න ගතිසොසනෙසු.

752. තුට්ඨන්තං පමුදිතෙ, පී තප්පනකන්තීසු. මුද හාසෙ. හස හංසනෙ, හස අලිකෙ වා. මද හාසෙ, මත්තො. තුස පීතියං.

චතුක්කං ¶ ඡින්නෙ. කන්ත ඡෙදනෙ. ඡිදි ද්විධාකරණෙ. ලූ ඡෙදනෙ, ණො, යු වා. දා ලවනෙ, තු, දා අවඛණ්ඩනෙ වා. ඡාතම්පි. ඡො ඡෙදනෙ, ඔස්සාකාරො.

තිකං පසත්ථෙ. සඨ ථුතියං, තො. වණ්ණ වණ්ණක්රියාවිත්ථාරගුණවචනෙසු. ථු අභිත්ථවෙ. ඊඩිතො, පණිතොපි, ඊඩ ථුතිම්හි. පණ බ්යවහාරෙ, ථුතිම්හි ච, පණිතො.

753. පඤ්චකං අල්ලෙ, තිම අද්දභාවෙ නිච්චලෙපි, පක්කමාදීහි න්තො. අල්ල ක්ලෙදනෙ, ලො, අල්ලං. අද්ද ගතිම්හි, යාචනෙ ච, ආපුබ්බො දා අවඛණ්ඩනෙ වා, දො, අද්දං. කිලිද අද්දභාවෙ, ඉන්නාදෙසො. උන්ද ක්ලෙදනෙ, ඉන්නො, උන්නො වා, සාද්දම්පි. අද්දගුණයුත්තං අද්දං, තෙන සහ වත්තතෙ සාද්දං.

චතුක්කං ගවෙසිතෙ. මග්ග අන්වෙසනෙ, චුරාදි. එස ගතියං, භූවාදි. ගවෙස මග්ගනෙ, චුරාදි.

ද්වයං ලද්ධෙ. ලභ පත්තියං. පපුබ්බො ආප බ්යාපනෙ, තො, භුජාදි, ආලොපො, පත්තං. භාවිතං, ආසාදිතං, විභූතඤ්ච.

754. පාලිතන්තං රක්ඛනීයෙ, රක්ඛ පාලනෙ. ගුප ගොපනෙ, භුජාදි. තා පාලනෙ, තාතං. ආයාගමෙ ගොපායිතං. අව රක්ඛණෙ, අවිතං.

චතුක්කං ¶ චත්තෙ. සජ විස්සග්ගෙ. චජ හානියං. හා චාගෙ, ඉනො, දීඝාදි, හීනො. උඣ උස්සග්ගෙ, සමුජ්ඣිතං. ධූතම්පි, ධූ කම්පනෙ.

755. පජ්ජං භාසිතෙ. භාස බ්යත්තියං වාචායං. ලප බ්යත්තියං වාචායං, වච භාසනෙ, වුත්තං. අභිපුබ්බො ධා ධාරණෙ, තො, ධාතිස්ස හි, හි ගමනෙ වා, අභිහිතං. ඛ්යා කථනෙ. ජප්ප බ්යත්තියං වාචායං. ඊර ඛෙපගතිවචනකම්පනෙසු, උදීරිතං. කථ වාක්යපබන්ධෙ. ගද වියත්තියං වාචායං. භණ භණනෙ. වද වියත්තියං වාචායං, තො, වස්සු, උදිතං.

756. චතුක්කං අවමානිතෙ. ඤා අවබොධනෙ. ගණ සඞ්ඛ්යානෙ. භූ සත්තායං. මාන පූජායං, මන ඤාණෙ වා, අවපරිපුබ්බා එතෙ පරිභූතෙ. හෙට්ඨා කත්වා ඤායති, ගණීයති, මඤ්ඤතීති අවඤ්ඤිතො, අවගණිතො, අවමානිතො ච. පරිභවීයති අවමානං කරීයතීති පරිභූතො.

චතුක්කං ඡාතෙ. ඝස අදනෙ, ඡො, ද්විත්තං. ජිඝච්ඡා සඤ්ජාතා යස්ස ජිඝච්ඡිතො. ඛුද පිපාසායං. ඡාද භක්ඛනෙ. භුජ පාලනජ්ඣොහාරෙසු, ඛො, ද්විත්තාදි, බුභුක්ඛා සඤ්ජාතා යස්ස බුභුක්ඛිතො.

757. ඡක්කං ¶ ඤාතෙ. බුධ ඤා අවගමනෙ. පද ගමනෙ, තො, තස්ස අන්නො, පටිපන්නං. විද ඤාණෙ. ගති බුඣත්ථො. අවගතං. මන ඤාණෙ, තො, මතං.

අද්ධං ගිලිතෙ. ගල අදනෙ, අස්සි, ගිලිතො. ඛාද භක්ඛනෙ. භුජ පාලනජ්ඣොහාරෙසු. භක්ඛ අදනෙ. අධිඅවපුබ්බො හර හරණෙ, තො, තස්ස ටො, රලොපො, අජ්ඣොහටො. අස භක්ඛනෙ, අසිතො. ජප්පිතො, ගසිතොපි, ජප්ප අදනෙ. ගස අදනෙ.

විසෙස්යාධීනවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. සංකිණ්ණවග්ගවණ්ණනා

758. පුබ්බස්මිං ¶ කණ්ඩද්වයෙ බුද්ධාදීනි නාමානි සමානත්ථානි පකරණෙන නිබද්ධානි, අස්මිම්පි කණ්ඩෙ සොභනාදීනි විසෙසනනාමානි, සමයාදීන්යනෙකත්ථානි, චිරස්සමාදීනි ච අබ්යයානි පකරණෙනෙව නිබද්ධානි, ඉදානි පන පුබ්බවග්ගෙසු විත්ථාරභයා යෙ න නිබද්ධා, තංසඞ්ගහත්ථං, තංසමයානුපාලනත්ථඤ්ච සංකිණ්ණමාරභතෙ ‘‘ඤෙ ය්ය’’මිච්චාදිනා. තස්සත්ථො – ඉහාපි සංකිණ්ණවග්ගෙපි ක්වාපි කත්ථචි ක්රියාදීසු පච්චයත්ථවසෙන ආපච්චයාදීනං ඉත්ථිලිඞ්ගාදිභාවජොතකස්ස සභාවස්ස වසෙන ලිඞ්ගං ඉත්ථිලිඞ්ගාදිකං ඤෙය්යන්ති. චකාරෙන භිය්යො රූපන්තරාදිපරිග්ගහොපි. ඉහාති ච උපලක්ඛණං, වග්ගන්තරෙසුපි පච්චයත්ථවසෙන ලිඞ්ගාදිනිච්ඡයසම්භවතො.

කත්තබ්බතො ක්රියා, කර කරණෙ, ණ්යො, ඉකාරාගමො, අස්සි, වණ්ණවිපරියයෙ ක්රියා, ක්රියම්පි, රිරියපච්චයෙ කිරියං, කිරියාපි. රම්මපච්චයෙ කම්මං.

තිකං චිත්තොපසමෙ. සමු උපසමෙ,ති, සන්ති. ථම්හි සමථො.අම්හි සමො.

තිකං කායොපසමෙ. දමු උපසමෙ. ථම්හි දමථො. තිම්හි දන්ති. චිත්තොපසමෙප්යෙතෙ.

සුද්ධකම්මනි වත්තං භවති. වත්ත වත්තනෙ, වත්ත සමාදානෙ වා වත්තං, අසීතිමහාවත්තාදි.

ආසඞ්ගවචනං ආසත්තවචනං සද්දසරූපං පරායණං නාම වුත්තං, තඤ්ච තීසු. පරං ආයනං ආයත්තො තාණං පරායණං, කම්මාසත්තො ඉච්චත්ථො, සාකල්යවචනෙ තු පාරායණං, පාරං පරියන්තං අයන්ති ගච්ඡන්ති කස්සචි අනෙනාති පාරායණං, යු, ණත්තං, යථා – නාමපාරායණං, ධාතුපාරායණං.

759. තිකං ¶ ද්විධාභාවෙ. භිදි ද්විධාකරණෙ, ණො. දර විදාරණෙ. ඵුට විකසනෙ, ඵුට භෙදනෙ වා, යු.

ද්වයං තප්පනෙ. තප පීණනෙ, යු. පී තප්පනෙ, යු, කියාදි, නස්ස ණත්තං. අවනම්පි, අව පාලනෙ, දිත්තියඤ්ච අනෙකත්ථත්තා.

ද්වයං සාපෙ. කුස අව්හානෙ, භෙදනෙ ච, යු. සන්ජ සඞ්ගෙ, අභිසඞ්ගො.

තිකං යාචනායං. භික්ඛ යාචනෙ, යු. යාච යාචනෙ. අත්ථ යාචනෙ. අද්දනොප්යත්ර, අද්ද ගතිම්හි, යාචනෙ ච.

760. නිමිත්තරහිතං යදිච්ඡා නාම, යා යා ඉච්ඡා අධිප්පායො යදිච්ඡා නාම. සෙරිතාපි.

තිකං ආපුච්ඡනෙ, ආපුච්ඡනඤ්ච ගමනාගමනාදිසමයෙ සුහජ්ජ බන්ධවාදීනමාලිඞ්ගන චුම්බනස්වාගතපියවචනාරොග්යපුච්ඡනගමනානුඤ්ඤාදිනා ආනන්දනං. පුච්ඡ පුච්ඡනෙ, ආපුච්ඡනං. නන්ද සමිද්ධියං, ආනන්දනං. සභාජ පීතිදස්සනෙසු, සභාජ පීතිවචනෙසු වා, චුරාදි, යු, සභාජනං.

ද්වයං නයෙ. ඤායන්ති යෙනාති ඤායො, ආකාරන්තානමායො. න්යායොපි, නිස්සෙසතො අයති යෙන න්යායො. නී නයෙ, අයාදෙසො, නයො.

ද්වයං ¶ වුද්ධිම්හි. ඵා වුද්ධිම්හි, ඵාය වුද්ධියං වා, යලොපො,ති, ඵාති, නාරියං. වද්ධ වද්ධනෙ,ති, දලොපො, ධඪභහෙහි ධඪා ච, අස්සු, වුද්ධි, වුඩ්ඪිපි.

761. කිලම හාසක්ඛයෙ, ථො, කිලමථො. යුම්හි කිලමනං. සූ පාණිපසවෙ, පසවනං පසවො, තිම්හි පසූති.

කස ගතියං හිංසායඤ්ච, නිග්ගහීතාගමො, උක්කංසො, කස විලෙඛනෙ වා. අතිසයො වුත්තො. භුසාදයො පමාණාතිසයවසෙන වුත්තා, උක්කංසො ගුණාතිසයවසෙන වුත්තො, අතිසයො පන උභයවසෙනාති උභයත්ර නිද්දිට්ඨානං භෙදො. තිකං ජයනෙ. ජයනං ජයො, යු, ජයනං. තිම්හි ජිති, නාරී.

762. බන්ධනන්තානි ද්වෙ ද්වෙ නාමානි. වස කන්තියං. කමු කන්තියං,ති. විධ වෙධනෙ, බ්යථනෙ ච අනෙකත්ථත්තා, අ, ඉකාරස්ස යාදෙසො, බ්යධො, වෙධො. ගහ උපාදානෙ නිබන්ධනෙ ච, ගහො, ගාහො ච. වර ආවරණෙ, වරො. වු සංවරණෙ,ති, වුති. පච පාකෙ, ඉත්ථියමතියවො වා, අ. පචනං පාකො, ණො.

ද්වයං ආහ්වානෙ. හු දානාදනහබ්යප්පදානෙසු, ණො, හවො. තිම්හි හුති. ද්වයං අනුභවනෙ. විද ඤාණෙ, ණො, වෙදො ¶ . විද වෙදනාඛ්යානනිවාසෙසු, චුරාදි, යු, වෙදනං, වාකාරො වෙදනාසද්දස්ස නපුංසකත්තාපෙක්ඛො.

763. ද්වයං ධනාදිජානියං. ජර වයොහානිම්හි, යු, ජීරණං, අස්සී. හා චාගෙ, යු, නදාදි, රස්සො, හස්ස ජො, ජානි. තා පාලනෙ, යු, ණත්තං. ද්වයං පමාණෙ. මා මානෙ,ති, පමිති. අම්හි පමා.

ද්වයං සංයොගෙ. සිලිස ආලිඞ්ගනෙ. සංපුබ්බො ධා ධාරණෙ, ඉ, සන්ධනං සන්ධි. ද්වයං ඛයෙ. ඛි ඛයෙ, ණො, ඉස්සෙ, එ අය, ඛයො. චි චයෙ, අපපුබ්බො ඛයෙ. ද්වයං සද්දෙ. රු සද්දෙ, ණො, වුද්ධ්යාදෙසො. රණ සද්දෙ. අ, රණො.

764. ගද බ්යත්තියං වාචායං, ණො, අ ච, නිගාදො, නිගදො ච. ද්වයං මදෙ. මද උම්මාදෙ, මාදො, මදො ච. සි බන්ධනෙ,ති, සිති.

තිකං ආකාරෙ. ආකරණං ආකාරො, අනෙකත්ථත්තා මුඛවඞ්කාද්යඞ්ගවිකාරො වා, ඉඞ්ගති ජානාතීති වා යෙන ආකාරො. ඉඞ්ග ගමනත්ථො, තො, අ ච, ඉඞ්ගිතං, ඉඞ්ගො ච. අත්ථස්ස ධනස්ස අපගමො විනාසො බ්යයො නාම. බ්යය චිත්තසමුස්සග්ගෙ.

765. ද්වයං ¶ අන්තරායෙ. චුතිපටිසන්ධීනමන්තරෙ අයතීති අන්තරායො. පටිපක්ඛවසෙන ඌහති පවත්තතීති පච්චූහො, අථ වා කාරියසිද්ධි අන්තරං බ්යවධානං අයති ගමයතීති අන්තරායො. පච්චූහන්ති විනිහන්තීති පච්චූහො.

විකරණං අඤ්ඤථා භවනන්ති විකාරො, විකති ච, කර කරණෙ, ණො,ති ච.

ද්වයං සභාවවිගමෙ. සිලිස ආලිඞ්ගනෙ, පවිපුබ්බො තංසභාවවිගමෙ, විගතො ධුරො සදිසභාවො යස්මාති විධුරො, ‘‘විධුරං පවිසිලෙසෙ, ක්ලිවඤ්ච විකලෙ තිසූ’’ති [චින්තාමණිටීකා 22.20]රභසො. විධ විධානෙ වා, උරො. ද්වයං ආසනෙ. විස පවෙසනෙ, උපවෙසනං. ආස උපවෙසනෙ, ආසනං.

766. තිපාදං අධිප්පායෙ. චිත්තමධ්යාගන්ත්වා සයතීති අජ්ඣාසයො. අනමිපුබ්බෙ ආසයො. අධිපයති චිත්තෙති අධිප්පායො, ණො, පය ගමනෙ. චිත්තෙ අභිසන්ධායතීති අභිසන්ධි, ද්වීසු. භවති චිත්තෙති භාවො, ණො. අධිමුච්චනං චිත්තෙ අධිට්ඨානං අධිමුත්ති, නාරී. ඡන්දො තණ්හායම්පි වුත්තො.

ද්වයං ආදීනවෙ. දොසො පටිඝෙ වුත්තො. ආ භුසො දීනං වායති ගමයතීති ආදීනවො, දීන දුග්ගතභාවෙ, වො, වී ගමනෙ ච.

767. ද්වයං ¶ ආනිසංසෙ. සංස හිංසාථුතීසු, ආනිසංසො අමුඛ්යඵලෙ, මුඛ්යඵලෙ ච, තථා ගුණො. ගුණ පකාසනෙ, පකාසෙති කාරණන්ති ගුණො, ගණ සඞ්ඛ්යානෙ වා, අස්සු, ගුණො. ද්වයං මජ්ඣෙ. මජ සුද්ධියං, ඣො. විපුබ්බෙ වෙමජ්ඣං.

ද්වයං තරුණසූරියට්ඨානෙ. අහස්ස මජ්ඣො මජ්ඣහො, සො එව මජ්ඣන්හිකො, හස්ස න්හො[මොග්ගල්ලාන 3.110 සුත්තං පස්සිතබ්බං]. අහස්ස මජ්ඣො මජ්ඣන්හො, මජ්ඣන්තොපි. ද්වයං නානත්තායං. විගතා මත්තා සදිසප්පමාණං එතෙන හෙතුභූතෙන වෙමත්තං. නානමෙව නානතා, නානසද්දො පුන්නපුංසකෙ, අබ්යයෙ තු නානා.

768. ද්වයං නිද්දාපටික්ඛෙපෙ. ජාගර නිද්දක්ඛයෙ, ජාගරමෙව ජාගරියො. ද්වයං ජලාදීනමවිච්ඡන්නායං සන්තතියං. වහතිස්මා ණො, පවාහො. වතු ආවත්තනෙ,ති, පවත්ති.

තිකං විත්ථාරෙ. අසු ඛෙපනෙ, ණො, බ්යාසො. පපුබ්බො පඤ්ච විත්ථාරෙ. ථර සන්ථරණෙ, පාදිපුබ්බො ච විත්ථාරෙ. තිකං සංයමෙ. යමු උපරමෙ, ණො, යාමො. ඉතරෙසු අ.

769. ද්වයං ¶ ගත්තානං මද්දනෙ. ‘‘සම්බාහනො’ඞ්ගමද්දකො’’ති වොපාලිතො, සංපුබ්බො වාහ පයතනෙ, මද්දනෙ වා, යු. මද්ද මද්දනෙ. ද්වයං නානාරම්මණාදීසු විසප්පනෙ. සර ගමනෙ, ණ. සප්ප ගමනෙ, යු, විසප්පනං.

ද්වයං පරිචයෙ. ථු අභිත්ථවෙ. චි චයෙ. තිකං සඞ්ගමෙ. මිල සිලෙසනෙ, ණො, සකත්ථෙ කො, මෙලකො. සන්ජ සඞ්ගෙ, ණො. සංපුබ්බා ගමිතො අ.

770. සන්නිකට්ඨම්හි සමීපෙ සන්නිධිසද්දො, සන්නිධානං සන්නිධි, පුමෙ, ඨපනෙප්යයං. නස අදස්සනෙ, ණො. දිස පෙක්ඛනෙ, යු, දිස්සාදෙසො, ඉස්සත්තං.

තිකං ධඤ්ඤාදීනං ලවනෙ. ලූ ඡෙදනෙ, අ. ණම්හි අභිලාවො. යුම්හි ලවනං. ද්වයං ඛණප්පත්තියං. පපුබ්බො ථු අභිත්ථවෙ. සර ගමනෙ, අවසරො. සමාති ද්වෙ තුල්යත්ථා.

771. චතුක්කං ¶ පරියොසානෙ. සා තනුකරණෙ, යු, ඔසානං. පරිපුබ්බො පරියොසානං. උක්කංසාතිසයා පකට්ඨෙප්යුත්තා.

ද්වයං සණ්ඨානෙ. විස පවෙසනෙ, සන්නිවෙසො. ඨා ගතිනිවත්තියං, යු, සණ්ඨානං. ද්වයං අබ්භන්තරවාචකං පාටිපදිකං. අථ වා අභි බන්ධනෙ, අරො, ධාත්වත්ථානුවත්තකො අභි, අබ්භන්තරං. අබ්භාභාවෙ අන්තරං.

772. තිකං පාටිහාරියෙ. හි ගතිම්හි, පටිතො හිස්ස හෙරණ හීරණ, පාටිහෙරං, පාටිහීරං. යදාදිනා හාරියඤ්ච, පාටිහාරියං, අථ වා පටිපක්ඛෙ හරතීති පාටිහීරං, ණො, අස්සී. එකාරාදෙසෙ පාටිහෙරං. ණ්යම්හි පාටිහාරියං, විහතුපක්කිලෙසෙන පච්චාහරිතබ්බං පවත්තෙතබ්බන්ති පාටිහීරන්තිආදිපි කාතබ්බං.

ද්වයං කත්තබ්බමත්තෙ. කරම්හා රිච්ච, කිච්චං, අවස්සං කාතබ්බෙපි. අනීයපච්චයෙ කරණීයං.

ද්වයං පුප්ඵාදිනා උදකාදීනං පරිභාවනෙ. සුන්දරං කරීයතෙ යෙනාති සඞ්ඛාරො, ණො, ඛරාදෙසො. වස නිවාසෙ, යු, වාසනා, කිලෙසාදීනං සත්තිවිසෙසෙපි. සා හි කුසලාපි අත්ථි අකුසලාපි අබ්යාකතාපි, තථා පහාතබ්බාපි ¶ අත්ථි අප්පහාතබ්බාපි. තත්ථ යා කුසලාබ්යාකතා, න සා පහාතබ්බා. යා පන අකුසලා, සා සුඛුමතරතාය භගවතොයෙව අරියමග්ගෙන පහාතබ්බා, නාඤ්ඤෙසං. එවං සන්තෙ අරියානම්පි අපායූපපත්ති සියාති? න සියා, සබ්බෙසමෙව අරියානං අපායූපපත්තිහෙතුකාය වාසනාය පහීනත්තා. දුවිධා හි අකුසලා වාසනා කායවචීපයොගහෙතුභූතා ච අපායූපපත්තිහෙතුභූතා ච. තත්ථ පුරිමා භගවතොයෙව අරියමග්ගෙන පහාතබ්බා, ඉතරා සබ්බෙසම්පි අරියමග්ගෙනාති, තස්මා යං වුත්තං ‘‘බුද්ධාව සවාසනෙ කිලෙසෙ පජහිතුං සක්කොන්ති, නාඤ්ඤෙ’’ති, තං කායවචීපයොගහෙතුභූතං වාසනං සන්ධාය වුත්තං, නෙතරන්ති නිට්ඨමෙත්ථාවගන්තබ්බං.

773. තිකං ධඤ්ඤාදීනං පූතකරණෙ. පූ පවනෙ, යු. අපච්චයෙ පවො. ණම්හි නිප්පාවො. ද්වයං තසරෙ. තස උබ්බෙගෙ, අරො. සුත්තෙන වෙඨනං සුත්තවෙඨනං.

ද්වයං දුග්ගසඤ්චාරෙ. සඞ්කම්යතෙ යෙනාති සඞ්කමො. සඤ්චරන්ති අනෙනාති සඤ්චාරො, දුග්ගස්ස සඤ්චාරො දුග්ගසඤ්චාරො. ද්වයං පඨමාරම්භෙ. පඨමං කමො පක්කමො, උපක්කමො ච.

774. තිකං පාඨෙ. පඨ වියත්තියං වාචායං, ණො, පාඨො. නිපුබ්බෙ නිපාඨො, අම්හි නිපඨො. ද්වයං අපහරිතාදිනො වත්ථුනො ¶ අන්වෙසනෙ. චි චයෙ, චයනමත්ර අන්වෙසනං. මග්ග අන්වෙසනෙ, චුරාදි, යු, එතෙ ද්වෙ අපුමෙ, සංවික්ඛනංප්යත්ර.

චතුක්කං ආලිඞ්ගනෙ. ලිඞ්ග ගත්යත්ථො. සන්ජ සඞ්ගෙ. සිලිස ආලිඞ්ගනෙ. ගුහ සංවරණෙ, යු, පරිරම්භොප්යත්ර. රම්භ සද්දෙ.

775. චතුක්කං ආලොකනෙ. ලොක දස්සනෙ. ඣෙ චින්තායං. ඉක්ඛ දස්සනඞ්කෙසු. දිස පෙක්ඛනෙ, සබ්බත්ර භාවෙ යු.

චතුක්කං නිරාකරණෙ. දිස පෙක්ඛනෙ. අසු ඛෙපනෙ, නිරසනං. පති ආපුබ්බො ඛාකථනෙ. කර කරණෙ, ඉත්ථියමතියවො වා,ති.

776. පඤ්චකං විපරියයෙ. විපරිපුබ්බො අසු ඛෙපනෙ, ණො, විපල්ලාසො. අඤ්ඤෙන පකාරෙන භවනං අඤ්ඤථාභාවො. විපරිපුබ්බො අය ගමනෙ, විපරියයො. අසු ඛෙපනෙ, විපරියාසො.

තිකං අතික්කමෙ. අතික්කමනං අතික්කමො. අතික්කම්ම පතනං අතිපාතො. අය ගමනෙ, උපච්චයො.

සංකිණ්ණවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. අනෙකත්ථවග්ගවණ්ණනා

777. ඉදානි ¶ සංකිණ්ණවග්ගතො අනන්තරං ගාථාතො, ගාථාය අද්ධතො, පාදතො චාති ඉමෙහි තීහි පකාරෙහි අනෙකත්ථෙ නානත්ථෙ සමයාදිකෙ සද්දෙ කමා කමතො පවක්ඛාමි. එත්ථ අනෙකත්ථවග්ගෙ එකස්ස භූතසද්දාදිකස්ස යා පුනරුත්තතා, සා ථීපුන්නපුංසකසඞ්ඛාතලිඞ්ගවිසෙසත්ථං කතා.

778. සමවායත්ථාදිවාචකෙ බහවො සමයසද්දෙ ජාතියා සඞ්ගය්හ ‘‘සමයො’’ති එකවචනනිද්දෙසො කතො. තත්ර ‘‘කාලඤ්ච සමයඤ්ච උපාදායා’’ත්යාදීසු [දී. නි. 1.447] සමවායෙ පච්චයසාමග්ගියං. ‘‘මහාසමයො පවනස්මිං, දෙවකායා සමාගතා’’ත්යාදීසු සමූහෙ. ‘‘සමයොපි ඛො තෙ භද්දාලි අප්පටිවිද්ධො’’ත්යාදීසු [ම. නි. 2.135] කාරණෙ. ‘‘එකොයෙව ච ඛො ඛණො ච සමයො චා’’ත්යාදීසු [අ. නි. 8.29] ඛණෙ ඔකාසෙ. ‘‘අභිසමයත්ථො’’ත්යාදීසු පටිවෙධෙ. ‘‘එකං සමයං භගවා’’ත්යාදීසු [දී. නි. 1.1] කාලෙ. ‘‘සම්මා මානාභිසමයා’’ත්යාදීසු [ම. නි. 1.28] පහානෙ. ‘‘අත්ථාභිසමයා ධීරො’’ත්යාදීසු ලාභෙ [සං. නි. 1.129]. ‘‘සමයප්පවාදකෙ තින්දුකාචිරෙ’’ත්යාදීසු [ම. නි. 2.208] දිට්ඨියං.

තත්ථ ¶ සහකාරීකාරණතාය සන්නිජ්ඣං සමෙති සමවෙතීති සමයො, සමවායො. සමං, සහ වා අවයවානං අයනං පවත්ති අවට්ඨානන්ති සමයො, සමූහො, යථා – සමුදායොති අවයවසහාවත්ථානමෙව හි සමූහොති. අවසෙසපච්චයානං සමාගමෙ එති ඵලං එතස්මා උප්පජ්ජති පවත්තති චාති සමයො, කාරණං, යථා ‘‘සමුදායො’’ති. සමෙතිසමාගච්ඡති එත්ථ මග්ගබ්රහ්මචරියං තදාධාරපුග්ගලෙහීති සමයො, ඛණො. අභිමුඛං ඤාණෙන සම්මා එතබ්බො අවගන්තබ්බොති අභිසමයො, ධම්මානං අවිපරීතො සභාවො. අභිමුඛභාවෙන සම්මා එති ගච්ඡති බුජ්ඣතීති අභිසමයො, ධම්මානං අවිපරීතසභාවාවබොධො. සමෙති එත්ථ, එතෙන වා සඞ්ගච්ඡති සත්තො, සභාවධම්මො වා සහජාතාදීහි, උප්පාදාදීහි වාති සමයො, කාලො, ධම්මප්පවත්තිමත්තතාය අත්ථතො අභූතොපි හි කාලො ධම්මප්පවත්තියා අධිකරණං විය, කරණං විය ච පරිකප්පනාමත්තසිද්ධෙන රූපෙන වොහරීයතීති. සමස්ස නිරොධස්ස යානං, සම්මා වා යානං අපගමොති සමයො, පහානං. සමිති සඞ්ගති සමොධානන්ති සමයො, පටිලාභො, සමෙති සම්බන්ධො එති අත්තනො විසයෙ පවත්තති, දළ්හග්ගහණභාවතො වා සම්පයුත්තා අයන්ති පවත්තන්ති සත්තා යථාභිනිවෙසං එතෙනාති සමයො, දිට්ඨි. දිට්ඨිසංයොජනෙන හි සත්තා අතිවිය බජ්ඣන්තීති, එවං තස්මිං තස්මිං අත්ථෙ සමයසද්දස්ස පවත්ති වෙදිතබ්බා. සමයසද්දස්ස අත්ථුද්ධාරෙ අභිසමයසද්දස්ස උදාහරණං සොපසග්ගො, අනුපසග්ගො ච සමයසද්දො සමවායාද්යත්ථවාචකො හොතීති දස්සනත්ථං. එවං සබ්බත්ර උදාහරණං තංතදත්ථානුරූපනිබ්බචනාදයො දට්ඨබ්බා.

779. සණ්ඨානං දීඝරස්සාදි. රූපං රූපායතනං, ජාති ඛත්තියාදිකුලං. ඡවි බහිචම්මං, පමාණං මරියාදො. අක්ඛරං අකාරාදි ¶ , යසො පරිවාරො, කිත්ති ච. ගුණො සීලාදි, තපනියෙපි වණ්ණො.

780. පාතිමොක්ඛස්ස භික්ඛුභික්ඛුනීනං වසෙන දුවිධස්ස පාතිමොක්ඛස්ස උද්දෙසෙ ‘‘සඞ්ඝො උපොසථං කරෙය්යා’’ති [මහාව. 134]. පණ්ණත්තියං ‘‘උපොසථො නාම නාගරාජා’’ති [දී. නි. 2.246]. උපවාසො වුත්තො. අට්ඨඞ්ගො ‘‘පාණාතිපාතා වෙරමණි’’ආදි. උපොසථදිනං ‘‘අජ්ජුපොසථො පන්නරසො’’ත්යාදීසු [මහාව. 168].

781-782. රථඞ්ගං චක්කද්වයං. ලක්ඛණං චක්කලක්ඛණං. ‘‘මයා පවත්තිතං චක්ක’’න්ත්යාදීසු [සු. නි. 562]ධම්මචක්කෙ. උරචක්කං නාම ඛුරචක්කං ‘‘චක්කං භමති මත්ථකෙ’’ති [ජා. 1.1.104; 1.5.100]. ‘‘චතුචක්කං නවද්වාර’’න්ත්යාදීසු [සං. නි. 1.29]ඉරියාපථචක්කෙ. ‘‘චත්තාරිමානි, භික්ඛවෙ, චක්කානි, යෙහි සමන්නාගතානං දෙවමනුස්සානං චතුචක්කං වත්තතී’’ත්යාදීසු [අ. නි. 4.131]සම්පත්තිචක්කෙ. ‘‘පිතරා පවත්තිතං චක්කං අනුවත්තෙතී’’ත්යාදීසු [අ. නි. 5.132]චක්කරතනෙ. මණ්ඩලං ‘‘අලාතචක්ක’’න්ත්යාදීසු ‘‘අසනිවිචක්ක’’න්ති [දී. නි. 3.61; සං. නි. 2.162] ච. බලං ථාමො. කුලාලො කුම්භකාරො, තස්ස භණ්ඩෙ කුලාලචක්කන්ති. ආණායං ‘‘චක්කං වත්තයති පාණීන’’න්ති [ජා. 1.7.149]. ආයුධෙ චක්කාකාරෙ ආයුධෙ. දානං දෙය්යධම්මො. රාසි ඛන්ධො. සද්ධගාථාපි ගාථායෙව.

‘‘දණ්ඩකා ¶ චණ්ඩවුට්ඨ්යාදි, පාදෙහි ඡහි තීහි තු;

ගාථාති ච පරත්ථෙවං, ඡන්දොසඤ්ඤා පකාසිතා.

අනන්තරොදිතං චඤ්ඤ-මෙතං සාමඤ්ඤනාමතො;

ගාථාඉච්චෙව නිද්දිට්ඨං, මුනින්දවචනෙ පනා’’ති [වුත්තොදය 14-15 ගාථා] හි වුත්තං.

783.

‘‘කිං තෙ වතං කිං පන බ්රහ්මචරියං,

කිස්ස සුචිණ්ණස්ස අයං විපාකො;

ඉද්ධිජුතිබලවිරියූපපත්ති,

ඉදඤ්ච තෙ නාග මහාවිමානං.

අහඤ්ච භරියා ච මනුස්සලොකෙ,

සද්ධා උභො දානපතී අහුම්හ;

ඔපානභූතං මෙ ඝරං තදාසි,

සන්තප්පිතා සමණබ්රාහ්මණා ච.

තං මෙ වතං තං පන බ්රහ්මචරියං,

තස්ස සුචිණ්ණස්ස අයං විපාකො;

ඉද්ධිජුතිබලවිරියූපපත්ති,

ඉදඤ්ච මෙ ධීර මහාවිමාන’’න්ති [ජා. 2.22.1592, 1593, 1595]

ඉමස්මිං විධුරපණ්ඩිතජාතකෙ දානස්මිං ආගතො.

‘‘තං ඛො පන පඤ්චසිඛ බ්රහ්මචරියං නෙව නිබ්බිදාය න විරාගාය යාවදෙව බ්රහ්මලොකූපපත්තියා’’ති [දී. නි. 2.329] ඉමස්මිං මහාගොවින්දසුත්තෙ අප්පමඤ්ඤාසු. ‘‘තයිදං බ්රහ්මචරියං ඉද්ධඤ්චෙව ඵීතඤ්ච විත්ථාරිකං බාහුජඤ්ඤං පුථුභූතං යාවදෙව මනුස්සෙසු සුප්පකාසිත’’න්ති [දී. නි. 3.174] ¶ පාසාදිකසුත්තෙ සික්ඛත්තයසඞ්ගහෙ සකලස්මිං සාසනෙ. ‘‘පරෙ අබ්රහ්මචාරී භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ බ්රහ්මචාරිනො භවිස්සාමා’’ති [ම. නි. 1.83] ඉමස්මිං සල්ලෙඛසුත්තෙ මෙථුනා විරතියං.

‘‘කෙන පාණි කාමදදො, කෙන පාණි මධුස්සවො;

කෙන තෙ බ්රහ්මචරියෙන, පුඤ්ඤං පාණිම්හි ඉජ්ඣති.

තෙන පාණි කාමදදො, තෙන පාණි මධුස්සවො;

තෙන මෙ බ්රහ්මචරියෙන, පුඤ්ඤං පාණිම්හි ඉජ්ඣතී’’ති [පෙ. ව. 275]. –

ඉමස්මිං අඞ්කුරපෙතවත්ථුම්හි වෙය්යාවච්චෙ.

‘‘මයඤ්ච භරියා නාතික්කමාම,

අම්හෙ ච භරියා නාතික්කමන්ති;

අඤ්ඤත්ර තා බ්රහ්මචරියං චරාම,

තස්මා හි අම්හං දහරා න මිය්යරෙ’’ති [ජා. 1.10.97]. –

මහාධම්මපාලජාතකෙ සදාරතුට්ඨියං.

‘‘එවං ඛො තං, භික්ඛවෙ, තිත්තිරියං නාම බ්රහ්මචරියං අහොසී’’ති [චූළව. 311] ඉමස්මිං තිත්තිරජාතකෙ පඤ්චසීලෙ.

‘‘ඉදං ඛො පන පඤ්චසිඛ බ්රහ්මචරියං එකන්තනිබ්බිදාය විරාගාය…පෙ… අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො’’ති [දී. නි. 2.329] මහාගොවින්දසුත්තෙයෙව අරියමග්ගෙ.

‘‘හීනෙන බ්රහ්මචරියෙන, ඛත්තියෙ උපපජ්ජති;

මජ්ඣිමෙන ච දෙවත්තං, උත්තමෙන විසුජ්ඣතී’’ති [ජා. 1.8.75]. –

නිමිජාතකෙ අත්තදමනවසෙන කතෙ අට්ඨඞ්ගුපොසථෙ.

‘‘අභිජානාමි ඛො පනාහං, සාරිපුත්ත, චතුරඞ්ගසමන්නාගතං බ්රහ්මචරියං චරිත්වා තපස්සි සුදං හොමී’’ති [ම. නි. 1.155] ලොමහංසසුත්තෙ ධිතිසඞ්ඛාතෙ වීරියෙ.

784. සභාවො ¶ අවිපරීතත්ථො. පරියත්ති පරියාපුණිතබ්බා විනයාභිධම්මසුත්තන්තා. ඤායො යුත්ති, සප්පටිපදා වා මග්ගාදයො. ඤෙය්යෙ සඞ්ඛාරවිකාරලක්ඛණනිබ්බානපඤ්ඤත්තිවසෙන පඤ්චවිධෙ ඤෙය්යෙ. නිස්සත්තතා සත්තසභාවස්ස අභාවතා. ආපත්තියං ‘‘පාරාජිකං ධම්ම’’න්ති. ‘‘සහ ධම්මෙන නිග්ගය්හා’’ත්යාදීසු කාරණෙ. ආදිනා සමයඤ්ඤූපමාහිංසාදීසුපි ධම්මො.

785. පයොජනං ඵලං. සද්දාභිධෙය්යෙ සද්දත්ථෙ. වුඩ්ඪියං වඩ්ඪනෙ. වත්ථුම්හි දබ්බෙ. නාසෙ විනාසෙ. පච්ඡිමපබ්බතෙ අත්ථගිරිම්හි. නිවත්තිවිසයුප්පත්තිසභාවාදීසුපි.

786. යෙභුය්යතා බාහුල්යතා. අබ්යාමිස්සං අසම්මිස්සං. විසංයොගෙ විප්පයොගෙ. දළ්හත්ථෙ දළ්හසද්දස්ස අත්ථෙ. අනතිරෙකෙ අතිරෙකාභාවෙ. අනවසෙසම්හි සබ්බස්මිං, තං කෙවලවචනං තීසු ලිඞ්ගෙසු.

787. පටලං ‘‘දිගුණං සඞ්ඝාටිං පාරුපිත්වා’’ත්යාදීසු [මහාව. 348]. ‘‘වයොගුණා අනුපුබ්බං ජහන්තී’’ති [සං. නි. 1.4] රාසිම්හි. ‘‘සතගුණා දක්ඛිණා ¶ පාටිකඞ්ඛිතබ්බා’’ති [ම. නි. 3.379] ආනිසංසෙ. බන්ධනං කාමගුණං. අප්පධානෙ විසෙසනෙ. ජියාය ධනුනො.

788-789. රුක්ඛාදො දුමාදිම්හි. විජ්ජමානෙ භූතගුණෙ. අරහන්තෙ ‘‘යො ච කාලඝසො භූතො, සභූතපචිනිං පචී’’ති [ජා. 1.2.190]. ඛන්ධපඤ්චකෙ ‘‘භූතමිදං, සාරිපුත්ත, සමනුපස්සථා’’ති [ම. නි. 1.401]. සත්තෙ පාණිම්හි. මහාභූතෙ පථවාදිකෙ. අමනුස්සො දෙවරක්ඛසාදි. විජ්ජමානත්ථවජ්ජිතෙ රුක්ඛාදො නාරියං න භවති, විජ්ජමානත්ථෙ, පන අතීතාදීසු ච වාච්චලිඞ්ගො. පත්තෙ සම්පත්තෙ. සමෙ තුල්යත්ථෙ.

790. සජ්ජනෙ සප්පුරිසෙ.

791. පදපූරණෙ ‘‘සුත්තන්ත වනන්තා’’ත්යාදීසු. දෙහාවයවෙ ‘‘අන්තං අන්තගුණ’’න්ත්යාදීසු [ඛු. පා. 3.ද්වත්තිංසාකාර]. දෙහො ච අවයවො චාති එකෙ. කොට්ඨාසෙ ‘‘අයමෙකො අන්තො’’ත්යාදීසු [අ. නි. 6.61]. ලාමකං නිහීනකං.

792. නිකායො ¶ සධම්මීනං ගණො. සන්ධි පටිසන්ධි. සාමඤ්ඤෙ විසෙසාධාරෙ. පසූති මාතුකුච්ඡිතො නික්ඛමනං, කුලං ඛත්තියාදිකුලං. භවො භවනක්රියා. විසෙස්යො උපාධි, යස්ස වසෙන භින්නෙසු සබලාදීසු අභින්නා ධීසද්දා වත්තන්තෙ. සුමනායං මාලතියං. සඞ්ඛතලක්ඛණෙ සඞ්ඛතධම්මානං ලක්ඛණෙ.

793. භවභෙදො කාමභවාදි. පතිට්ඨායං නිස්සයෙ. නිට්ඨා නිප්ඵත්ති. අජ්ඣාසයො අධිප්පායො. බුද්ධි ඤාණං. වාසට්ඨානං වසනට්ඨානං. විසරත්තං විසරණභාවො. ‘‘විසදත්ථෙ’’තිපි පාඨො, තදා සදධාතුස්ස විසරණත්ථතා දට්ඨබ්බා.

794. ඵලෙ සොතාපත්තාදිකෙ. අනිච්චාදිඅනුපස්සනා විපස්සනා නාම. මග්ගෙ සොතාපත්තිමග්ගාදිකෙ.

795. කම්මාරුද්ධනං කම්මාරානං උද්ධනං, කම්මාරානං යථා උක්කාති. අඞ්ගාරකපල්ලං අඞ්ගාරානං භාජනං. දීපිකා නාම මධුච්ඡිට්ඨාදිමයා පදීපකිච්චකාරිකා. සුවණ්ණකාරමූසා මත්තිකමයා එකා භාජනවිකති. වායුනො වෙගෙ ච උක්කාසද්දො, යො ‘‘දෙවදුද්රභී’’ති වුත්තො.

796. කෙසොහාරණං ¶ කෙසානං ලවනං. ජීවිතවුත්ති ජීවිතස්ස වත්තනං. වපනං බීජස්ස වපනං. වාපසමකරණං වපිතස්ස බීජස්ස සමකරණං. පවුත්තභාවො බන්ධනා මුත්ති.

797-798. සුතො විස්සුතෙ පාකටෙ. අවධාරිතෙ උපලක්ඛිතෙ. උපචිතෙ රාසීකතෙ. අනුයොගො පුච්ඡා. කිලින්නෙ තින්තෙ. සොතවිඤ්ඤෙය්යං සද්දායතනං. සත්ථං සද්දසත්ථාදි, සුතනාමකො වා එකො සත්ථවිසෙසො. එතෙසු ද්වීසු අත්ථෙසු සුතං නපුංසකං. පුත්තෙ සුතො පුල්ලිඞ්ගො, රාජිනිපි සුතො.

799. යුගෙ කතාදිචතුක්කෙ. ලෙසො අනුමානඤාණවිසයො. පඤ්ඤත්තියං ‘‘කප්පත්ථෙරො’’ති. පරමායුම්හි ‘‘කප්පං සග්ගම්හි ¶ මොදතී’’ති. අඤ්ඤත්ර කප්පාදීසු පුල්ලිඞ්ගෙ. සදිසෙ පන තීසු ලිඞ්ගෙසු. සමණවොහාරො විනයාගතො සමණානං වොහාරො. කප්පබින්දු චීවරෙ කතබින්දු. සමන්තත්තෙ සමන්තභාවෙ. අන්තරකප්පො මහාකප්පස්ස අසීතිමො භාගො. ආදිසද්දෙන අසඞ්ඛ්යෙය්යමහාකප්පෙ සඞ්ගණ්හාති. තක්කෙ විතක්කෙ. විධි විධානං.

800. විරති විරතිත්තයං. සපථො අක්කොසො. තච්ඡෙ තථභාවෙ. අරියසච්චම්හි දුක්ඛසච්චාදිකෙ. දිට්ඨි මිච්ඡාදිට්ඨි.

801. සඤ්ජාතිදෙසො ‘‘කම්බොජො අස්සායතන’’න්ති. වාසට්ඨානං නිවාසට්ඨානං ‘‘දෙවානං දෙවායතන’’න්ති. ආකරොති යත්ථ සුවණ්ණරජතාදයො උප්පජ්ජන්ති. සමොසරණට්ඨානං බහූනං සන්නිපාතට්ඨානං. පදපූරණෙ ‘‘කම්මායතනං, සිප්පායතන’’න්ති.

802. වත්ථං අම්බරං. අඤ්ඤො යො සකො න හොති. ඔධි මරියාදො. භෙදො විසෙසො. මනසිපි චිත්තෙපි.

803. විපාකෙ ඉට්ඨවිපාකෙ කුසලො. අනවජ්ජාදීසු වාච්චලිඞ්ගිකො.

804. ද්රවො ¶ මධ්වාදි. මධුරාදීසු ඡසු රසෙසු. පාරදො සූතො. සිඞ්ගාරාදො නව නාට්යරසෙ. රසරත්තමංසමෙදට්ඨිසුක්කට්ඨිමිඤ්ජවසෙන සත්ත ධාතවො, තබ්භෙදෙ. කිච්චෙ ඵස්සාදිධම්මානං සඞ්ඝට්ටනාදිකිච්චෙ. සම්පත්ති තෙසංයෙව.

805. බොධිසද්දො ඤාණද්වයෙ නාරියං, බොධිරාජකුමාරාදිපඤ්ඤත්තියං පුමෙ. අස්සත්ථරුක්ඛෙ පුමිත්ථියං.

806. යෙන කත්තුභූතෙන යො කම්මභූතො නිච්චසෙවිතො, තත්ථාපි කම්මභූතෙ. විසයො අනඤ්ඤථාභාවො. ජනපදෙ කුරුආදිකෙ. ගොචරෙ තබ්බහුලාචාරෙ.

807. සත්තායං විජ්ජමානතායං.

808. බන්ධවෙ සො පුමෙ. අත්තනි සං නපුංසකෙ. ධනස්මිං සො සං අනිත්ථියං. සුනඛෙ සා පුමෙ වුත්තො. අත්තනියෙ සො තිලිඞ්ගිකො.

809. ඡවිසම්පත්තියං ¶ ඡවියා සම්පත්තියං.

810. ජාමාතා ධීතුසාමිකො. මන්දප්පියෙ අප්පපියෙ වරං අබ්යයං.

811. මකුලෙ අවිකාසසම්පත්තෙ. නෙත්තිංසාදිපිධානෙ ඛග්ගාදීනං ගෙහෙ.

812. පිතාමහො බ්රහ්මා. පිතූසු මාතාපිතූසු. තථා පක්ඛන්තරෙ. තපසි සීලෙ.

813-814. මජ්ඣබන්ධෙ උරොබන්ධනෙ. පකොට්ඨො කප්පරස්සාධොභාගො. කච්ඡබන්ධනං අධොම්බරස්ස දළ්හබන්ධනං. මෙඛලායඤ්චාති කච්ඡා චතූස්වත්ථෙසු. කච්ඡො ලතාදීසු. කච්ඡො බාහුමූලම්හි පරූළ්හකච්ඡනඛලොමෙ, ‘‘කච්ඡෙහි සෙදා මුඤ්චන්තී’’ති. අනූපො බහූදකදෙසො.

815. මානං ¶ තුලාපත්ථඞ්ගුලීහි. පමාතරි පමාණස්ස කත්තරි.

816. දබ්බං ධනං. අත්තභාවො පඤ්චක්ඛන්ධසමූහො. පාණො ජීවිතින්ද්රියං. දබ්බාදීසු චතූසු සත්තං. සත්තායං විජ්ජමානතායං සත්තා. ජනෙ සත්තො. සො සත්තසද්දො, ආසත්තෙ ලග්ගිතෙ තිලිඞ්ගිකො.

817. සෙම්හාදො තිදොසෙ. රසරත්තාදි පුබ්බෙවුත්තො. පභාදිකෙ රූපධාතුම්හි. චක්ඛාදිකෙ විසයධාතුම්හි.

818. අමච්චාදිකා සත්ත පකතියො වුත්තා. සත්තාදිසාම්යවත්ථා සත්තරජතමභූතානං තිණ්ණං ගුණානං සාම්යවත්ථා. පච්චයා ණපච්චයාදිතො පඨමෙ පඨමසණ්ඨිතෙ කරොත්යාදිධාතුම්හි.

819. පරිත්තාණං ¶ රක්ඛණං. වත්ථුම්හි ඔකාසෙ. තල්ලඤ්ඡනං පාදස්ස ඨානං.

820. ලොහමුග්ගරෙ ලොහමයෙ මුග්ගරෙ. තාළාදිකෙ සම්මතාළකංසතාළාදිකෙ. කඨිනෙ කක්ඛළෙ.

821. මක්ඛිකා නීලමක්ඛිකාදිකා. තාසං භෙදා සවිසා මධුකතා පිඞ්ගලමක්ඛිකා. මධුම්හි ඛුද්දං අප්පකාදීසු චතූස්වත්ථෙසු වත්තමානං තීසු ලිඞ්ගෙසු. අධමො නිහීනො. කපණො එකචාරී.

822. තක්කෙ ගොරසවිසෙසෙ. මරණලිඞ්ගෙ මරණඤාපකලක්ඛණෙ. අසුභෙ, සුභෙ චාති චතූස්වත්ථෙසු අරිට්ඨං. ආසවො මජ්ජවිසෙසො. ඵෙණිලද්දුමො ‘‘බඩී-ය්ौ-ඛො’’.

823. ගෙහානං දාරුබන්ධප්පයොජනං පීඨිකා නාම. පක්ඛන්දද්වයස්ස, කණ්ණිකාදීනඤ්ච නිස්සයභූතා පීඨිකා.

824. මිත්තාකාරෙ ¶ අමිත්තස්සාපි මිත්තසණ්ඨානෙ. බලෙ, රාසිම්හි, විපත්තියඤ්ච, ‘‘බලස්ස රාසී’’තිපි එකෙ.

825. ඛන්ධෙ රූපක්ඛන්ධෙ. භවෙ රූපභවෙ. නිමිත්තම්හි කාරණෙ. වපු සරීරං.

826. වත්ථුකිලෙසකාමෙසූති වත්ථුකාමකිලෙසකාමෙසු. මදනෙ මාරදෙවපුත්තෙ. රතෙ මෙථුනෙ. නිකාමෙ ඉච්ඡාරහිතෙ කාමං නපුංසකෙ. අනුඤ්ඤායං කාමමබ්යයං භවෙ.

827. වජ්ජභණ්ඩමුඛෙ වීණාදොණිමුඛෙ. මාතඞ්ගස්ස හත්ථිනො කරකොටි හත්ථග්ගං.

828. රම්භො සඨ්යං, කෙතවන්ත්යත්ථො. අසච්චං මුසා. අයොඝනං යෙන පහරති. ගිරිසිඞ්ගම්හි ගිරග්ගෙ. සීරඞ්ගෙ ඵාලඞ්ගෙ. යන්තෙ කූටයන්තෙ.

830. පටිවාක්යෙ ¶ පටිවචනෙ. උත්තරාසඞ්ගෙ උපරිවත්ථෙ. සෙට්ඨාදීසු උත්තරො තීසු, පරස්මිං උපරිස්මිඤ්ච ඊරිතො.

831. විමුත්ති අරහත්තඵලං මග්ගනිබ්බානානිපි.

832. සඞ්ඛතෙ පච්චයාභිසඞ්ඛතෙ ධම්මෙ. පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරො, අපුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරො, ආනෙඤ්ජාභිසඞ්ඛාරොති පුඤ්ඤාභිසඞ්ඛාරාදි. පයොගො උස්සාහො. කායසඞ්ඛාරො, වචීසඞ්ඛාරො, චිත්තසඞ්ඛාරොති කායසඞ්ඛාරාදි. අභිසඞ්ඛරණං අභිසඞ්ඛරණක්රියා.

833. තබ්භාවෙ දිට්ඨිසහගතං.

834. පතිරූපෙ යුත්තෙ. ඡාදිතෙ තිණාදීහි. රහො සුඤ්ඤට්ඨානං. පඤ්ඤත්තියං ඡන්නො භික්ඛු, පඤ්ඤත්තියංයෙව පුමෙ.

835. බුද්ධචක්ඛු ¶ බුද්ධානං චක්ඛු. සමන්තචක්ඛු සබ්බඤ්ඤුතඤාණං. ධම්මචක්ඛු හෙට්ඨාමග්ගත්තයෙ ඤාණං.

836. අභික්කමො අභික්කමනීයො.

837. වෙවචනං අභින්නත්ථො සද්දො. පකාරස්මිං භෙදෙ. අවසරො අවකාසො.

838. චිත්තකම්මං චිත්තකාරානං කම්මං. විචිත්තෙ නානාවිධෙ. පඤ්ඤත්තියං චිත්තො ධනුධරොයෙව. චිත්තමාසො පුණ්ණෙන්දුයුත්තෙන චිත්තෙන නක්ඛත්තෙන ලක්ඛිතො මාසො. තාරන්තරෙ චිත්තනක්ඛත්තෙ. ථියං නාරියං.

839. සාමලෙ නීලෙ. සයමත්ථෙ සයංසද්දස්ස අත්ථෙ. සාරිවා උපාසකා.

840. ‘‘පුමෙ’’ත්යාදිනා ¶ පුබ්බද්ධෙන ගුරුසද්දස්ස අත්ථා වුත්තා, අපරද්ධෙන ගරුසද්දස්ස, ‘‘එකදෙසෙකත්තමනඤ්ඤංවෙ’’ති න්යායෙන ද්වින්නම්පි එකත්තමඤ්ඤමානෙන ගාථානෙකත්ථවග්ගෙ කථිතා. මහන්තෙ බහුත්තෙ. දුජ්ජරෙ ජීරාපෙතුමසක්කුණෙය්යෙ, දුක්කරෙ වා.

841. අච්චිතෙ පූජිතෙ. ඛින්නෙ කිලමථප්පත්තෙ. සමිතෙ උපසමිතෙ.

ගාථානෙකත්ථවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

842. විසුද්ධිදෙවො, සම්මුතිදෙවො, උපපත්තිදෙවො චාති විසුද්ධිදෙවාදි. නභං ආකාසො.

තරුණාදීසු තීස්වත්ථෙසු මාණවො.

843. ආද්යත්ථාදීසු ¶ අග්ගං. වරෙ සෙට්ඨෙ තීසු.

පච්චනීකො සත්තු. අඤ්ඤෙ අඤ්ඤත්ථෙ. පච්ඡාභාගෙ ‘‘ධාතුලිඞ්ගෙහි පරා පච්චයා’’ති.

844. යොනි ඉත්ථීනං යොනිමග්ගො. කාමො ඉච්ඡා. සිරී පඤ්ඤා, පුඤ්ඤො ච. ඉස්සරං පභුතා. ධම්මො සීලාදි. උය්යාමො වීරියං. යසො පරිවාරො, කිත්ති ච.

845. සමඞ්ගිනි සමන්නාගතෙ.

846. ඨිති ඨානක්රියා.

848. ඛන්ධකොට්ඨාසො ¶ අණ්ඩජාදිචතුක්කං. පස්සාවමග්ගො ඉත්ථීනං යොනි. සො පුල්ලිඞ්ගො. කූලෙ තීරෙ.

849. නාගොතුනාගසද්දො තු. උරගෙ සප්පෙ, හත්ථිනි ච.

850. සඞ්ඛ්යා ගණනා. ‘‘අඤ්ඤත්ථෙ’’ත්යෙකෙ වදන්ති.

851. භෙ නක්ඛත්තවිසෙසෙ. සන්තිකෙ සමීපෙ. මූලමූලෙ ලොභාදිකෙ. පාභතෙ මූලධනෙ. අංසො සරීරාවයවො. පකණ්ඩෙ රුක්ඛාදීනං සරීරෙ.

852. කම්මෙ ¶ ක්රියායං. විකොපනං විද්ධංසනං.

853. පච්ඡාතාපො විප්පටිසාරො. අනුබන්ධො පුනප්පුනං පවත්තනං. රාගාදො සත්තකෙ. මාතඞ්ගස්ස මුද්ධනි පිණ්ඩද්වයෙ කුම්භො.

854. ඛග්ගකොසෙ ඛග්ගපිධානෙ. පටිච්ඡදෙ සමන්තතො ඡාදනෙ. සාරම්භෙ කොලාහලෙ.

855. කාලවිසෙසො දසච්ඡරකාලො. නිබ්යාපාරට්ඨිති අචිරට්ඨිති, අචිරට්ඨිතීති දසච්ඡරතොපි ඌනට්ඨිති.

උප්පත්තිභූමි ජාතිභූමි.

856. කබළීකාරාහාරාදීසු ¶ චතූසු.

857. සද්ධාය අපරප්පච්චයෙ. චීවරාදීසු චතූසු. ආධාරො නිස්සයො.

දිබ්බවිහාරො, අරියවිහාරො, බ්රහ්මවිහාරො චාති දිබ්බවිහාරාදි. සුගතාලයෙ භික්ඛූනමාවාසෙ.

858. සමත්තනෙ නිට්ඨායං. චකාරෙන නියමාදිකෙ සඞ්ගණ්හාති.

සඞ්ගෙ ලග්ගෙ. කාමාදො චතුක්කෙ.

859. සප්පඵණඞ්ගෙසූති සප්පස්ස ඵණෙ, අඞ්ගෙ ච සරීරෙ. කොටිල්ලෙ කුටිලතාය. භුඤ්ජනං භොජනක්රියා.

භූමිභාගෙ ¶ රාජඞ්ගණාදිම්හි. කිලෙසෙ සංකිලෙසෙ. මලෙ රාගාදිකෙ.

860. ධනාදිදප්පෙති ධනාදිකෙ පටිච්ච උප්පන්නෙ දප්පෙ.

නිමිත්තෙ කාරණෙ. ඡලෙ සඨ්යෙ.

861. සො පුල්ලිඞ්ගො. පරමත්තනි දිට්ඨීනං ගාහලද්ධෙ අත්තනි. ථම්භස්මිං ගෙහාදීනං ථම්භෙ. බලසජ්ජනං යුද්ධකාලෙ බලස්ස සජ්ජනං.

862. කුසූලො ධඤ්ඤාදීනං ගෙහං.

සොපානඞ්ගම්හි සොපානසීසෙ.

863. නිය්යාසෙ සිලෙසෙ. සෙඛරෙ සීසෙ. නාගදන්තකෙ භිත්තිආදීසු පවෙසිතෙ නාගදන්තාකාරෙ දණ්ඩෙ.

සිඛණ්ඩො ¶ පිඤ්ඡං. තූණීරෙ උසුනිධිම්හි. නිකරෙ සමූහෙ.

864. සංයතකෙසෙසු බන්ධිතකෙසෙසු.

කම්බු ජලජන්තුවිසෙසො. නලාටට්ඨි නලාටෙ ජාතට්ඨි. ගොප්ඵකෙ පාදගණ්ඨිම්හි.

865. කාලෙ පඤ්චදසීදිවසපරිමාණෙ. සාධ්යෙ පත්තසාධනීයෙ. සඛී සහායො. වාජො පත්තං. පඞ්ගුළො පීඨසම්පී.

දෙසෙ දෙසවිසෙසෙ. අණ්ණවෙ සමුද්දෙ, එතෙ පුමෙ. සො සින්ධුසද්දො සරිතායං නදියං භවෙ.

866. කරෙණුසද්දො ගජෙ හත්ථිම්හි, පුරිසෙ පුල්ලිඞ්ගෙ වත්තති. හත්ථිනියං තු ඉත්ථියං.

රතනෙ රතනවිසෙසෙ. මණිවෙධො නාම යං ලොකෙ ‘‘චින’’ ඉති වුච්චති. ඉන්දහෙති ඉන්දාවුධො.

867. කොටියං ¶ අන්තෙ. වාදිත්තවාදනෙ වීණාදිවාදිත්තවාදනොපායෙ.

‘‘කොණො වජ්ජප්පභෙදෙ ච,

කොණො සෙලගුළෙ ඉජෙ;

වීණාදිවාදනොපායෙ,

එකදෙසෙ ගතස්ස චෙ’’ති. –

තිකණ්ඩසෙසො[තිකණ්ඩසෙස 3.3.125].

868. වණිප්පථෙ වාණිජානං වොහාරකම්මපථෙ. වෙදෙ වෙදවිසෙසෙ, වාණිජෙපි නිගමො.

විවාදාදො ‘‘විවාදාධිකරණ’’ [පාචි. 394] න්ත්යාදීසු. ආධාරො කාරකවිසෙසො, නිස්සයො ච. කාරණෙ ‘‘යත්වාධිකරණමෙන’’න්ති [ධ. ස. 1354].

869. පසුම්හි ගොණෙ. වසුධා පථවී. වාචා වචනං. ආදිනා සග්ගරංසිවජිරචන්දජලාදයො ගහිතා.

හරිතෙ ¶ සුකපත්තසදිසෙ වණ්ණවිසෙසෙ. වාසුදෙවෙ කණ්හෙ.

870. ආයත්තෙ නිස්සයෙ.

කණ්ණපූරො කණ්ණාලඞ්කාරො. සෙඛරෙ අග්ගෙ. එතෙ ද්වින්නම්පි අත්ථා.

871. විජ්ජුයං චඤ්චලායං. ඉත්ථිපුරිසෙ පුරිසිත්ථියං.

කොණෙ අස්සෙ. සඞ්ඛ්යාවිසෙසො ‘‘කොටිපකොටී’’ත්යාදීසු. උක්කංසෙ පරියොසානෙ.

872. ජාලා අග්ගිජාලා. අග්ගං කොටි.

නාරී ආසීසද්දො සප්පදාඨායං. ඉට්ඨස්ස වත්ථුනො ආසීසනායං පත්ථනායම්පි ඉත්ථී එව.

873. විලීනතෙලෙ ¶ විසරණතෙලෙ. වසගා වසං ගච්ඡන්තී නාරී. වඤ්ච්යගාවී අනවච්ඡා සොරභෙයී.

අභිලාසෙ ඉච්ඡායං. කිරණෙ රංසිම්හි. අභිසඞ්ගෙ ලග්ගනෙ.

874. අංසෙ කොට්ඨාසෙ. සිප්පෙ නාටකසත්ථාගතෙ. චන්දස්ස සොළසමෙ භාගෙ ච කලා.

875. බීජකොසෙ වරාටකෙ. කණ්ණභූසායං කණ්ණාලඞ්කාරෙ.

ආගාමිකාලෙ අනාගතකාලෙ. පභාවො දණ්ඩතෙජො. සංයමෙපි ආයති භවෙ.

876. මෙසාදිලොමෙ එළකාදීනං ලොමෙ. භූමජ්ඣෙ ද්වින්නං භූනං මජ්ඣෙ ජාතායං රොමධාතුයං ලොමෙ.

නට්ටකී නාටකිත්ථී. මදිරා සුරා.

877. ක්රියචිත්තෙ ¶ වීසතිවිධෙ ක්රියචිත්තෙ. කරණෙ කරණක්රියායං, එතෙසු ද්වීසු අත්ථෙසු ක්රියං. කම්මනි කත්තබ්බෙ ක්රියා නාරී.

සුණිසායං පුත්තස්ස භරියායං. කඤ්ඤායං අනිබ්බිද්ධායං. ජායායං භරියාසාමඤ්ඤෙ.

878. ඉස්සරියං පභුතා. අක්ඛරාවයවෙ ගරුඅක්ඛරානං අවයවෙ.

පාවචනෙ බුද්ධවචනෙ. සිද්ධෙ සිද්ධන්තෙ. තන්තෙ සුත්තමයෙ. සුපිතෙ නිද්දාසීලෙ.

879. රාජලිඞ්ගං ඛග්ගාදි. උසභඞ්ගො උසභාවයවො. රුක්ඛෙ රුක්ඛවිසෙසෙ. නිමිත්තං ගුය්හඞ්ගං. චිහනෙ ලක්ඛණෙ. පදෙ විභත්යන්තෙ.

880. වොහාරෙ ¶ වාණිජකම්මෙ. කීළාදො කීළාදිම්හි. ආදිනා ජුතිථුතිගත්යාදයො සඞ්ගහිතා.

සරීරෙ සරීරාධිදෙවෙ.

881. සුස්සූසායං සොතුමිච්ඡායං. ඉස්සාත්යාසෙ සරාභ්යාසෙ. හිංසනෙපි උපාසනං.

හෙතිභෙදෙ ආවුධභෙදෙ. සඞ්කු ඛාණුවිසෙසො.

882. වීණාගුණො වීණායජියා. තන්තං තන්තසද්දො. මුඛ්යං පධානං. සිද්ධන්තං උදාහරණං. තන්තු සුත්තං.

රථනඞ්ගලාදීනං අඞ්ගෙ රථාද්යඞ්ගෙ. කප්පම්හි කතාදිකෙ.

883. ඉත්ථිපුප්ඵං ඉත්ථීනං උතු. රෙණු ධූලී. පකතිජෙ ගුණෙ තිණ්ණං ගුණානං දුතියෙ ගුණෙ.

න්යාසප්පණෙ ඨපිතස්ස ධනස්ස දානෙ. දානම්හි තදඤ්ඤස්ස දානෙ.

884. ගුරු ¶ ආචරියාදි. උපායො හෙතු. අවතාරො ඔතරණට්ඨානං. පූතම්බු පවිත්තජලං. දිට්ඨි බුද්ධදස්සනා අඤ්ඤදස්සනං. ආගමෙපි තිත්ථං.

ජොතිසද්දො නක්ඛත්තරංසීසු පණ්ඩකෙ නපුංසකෙ. අග්ගිම්හි තු සො පුමා.

885. ‘‘ඉති සන්ධිකප්පෙ පඨමො කණ්ඩො’’ත්යාදීසු වග්ගෙ. අවසරෙපි, අවසරො අවකාසො.

අථ බාහුද්වයස්ස උද්ධං මානෙ. සූරත්තෙ සූරභාවෙ.

886. පොරිසං පුරිසකාරො. ඊහා වීරියං. නිසින්නාද්යුග්ගමො නිසින්නාදිකො උග්ගමො ඨානං.

අනිස්සයමහීභාගෙ ලොකනිස්සයභූතානං තරුපබ්බතනගරාදීනං අභාවතො අනිස්සයසඞ්ඛාතෙ සුඤ්ඤමහීකොට්ඨාසෙ. ‘‘ඉරීණං ඌසරෙ සුඤ්ඤෙ’’ති [මෙදිනීකොස 15.36] හි තිකණ්ඩසෙසො. ඌසරෙ ඌසවති ඨානෙ.

887. සාධනත්ථාදීසු ¶ ආරාධනං. රාධනංප්යත්ර. ‘‘පත්තියං සාධනෙ වුත්තං, රාධනං තොසනෙපි චෙ’’ති තිකණ්ඩසෙසො.

සානුම්හි පබ්බතස්ස සමෙ භූභාගෙ. විසාණෙ මාතඞ්ගදන්තෙ, පසූනං සිඞ්ගෙ ච.

888. දිට්ඨං රූපාරම්මණං. ආදිමග්ගො සොතාපත්තිමග්ගො. ඤාණං සාමඤ්ඤං. අක්ඛි චක්ඛු. ඉක්ඛනං ඔලොකනං. ලද්ධි ගාහො.

සුවණ්ණො පඤ්චධරණං. පඤ්චසුවණ්ණො නික්ඛො. පසාධනං අලඞ්කාරවිසෙසො.

889. තිථිභෙදෙ හොරසත්ථාගතෙ අනිට්ඨසම්මතෙ තිථිම්හි. සාඛාදිඵළුම්හි රුක්ඛසාඛාදීනං ගණ්ඨිම්හි. පූරණෙපි පබ්බං.

බලවාමුඛො යත්ර ප්ලවාදයො සීඝසොතෙන ආකඩ්ඪිත්වා පවෙසියන්ති.

890. කාමජෙ ¶ තණ්හාජෙ සුරාපානාදිකෙ. දොසෙ අපරාධෙ. කොපජෙ දණ්ඩඵරුසාදිකෙ ච. විපත්තියං විනාසෙ.

උපකරණං කුලාලාදීනං දණ්ඩචක්කාදි. සිද්ධි නිප්ඵත්ති. කාරකො කත්තාදිසත්තවිධො.

891. දානසීලෙ දානපකතිකෙ ච. වග්ගුවාදිනි මධුරවාදිනි ච වදඤ්ඤූ භවෙ. ඉතො පට්ඨාය උස්සිතපරියන්තො තීසු වුත්තො. අභිසිත්තෙ මුද්ධාභිසිත්තෙ රාජිනි.

892. භාග්යවිහීනෙ අපුඤ්ඤෙ. අප්පකෙ අබහුකෙ. මූළ්හෙ බාලෙ. අපටු අඡෙකො. ඛලෙ, ජගතියඤ්ච මන්දො. වුද්ධියුත්තෙ වඩ්ඪනයුත්තෙ. සමුන්නද්ධෙ අනීචෙ උස්සිතං තීසු භවෙ, ‘‘භාසිත’’න්තිපි පාඨො.

893. රථඞ්ගෙ රථාවයවෙ. සුවණ්ණස්මිං පලස්ස චතුත්ථභාගෙ. පාසකෙ චතුවීසතිප්පමාණෙ, තිංසප්පමාණෙ වා ¶ . හත්ථිදන්තාදිවිකතියං තීසු අක්ඛො. චක්ඛාදින්ද්රියෙ අක්ඛං.

සස්සතෙ නිච්චෙ. තක්කෙ විතක්කෙ. නිච්ඡිතෙ විනිච්ඡිතෙ.

894. හරෙ මහිස්සරෙ සිවො, භද්දෙ කල්යාණෙ. මොක්ඛෙ නිබ්බානෙ ච සිවං. ජම්බුකෙ සිඞ්ගාලෙ සිවා.

සත්තියං ථාමෙ. ථූලත්තෙ ථූලභාවෙ.

895. සඞ්ඛ්යාභෙදො උප්පලපුණ්ඩරීකානං මජ්ඣෙ ගණනා. නරකභෙදෙ ‘‘පදුමනිරයෙ නිබ්බත්තො’’ත්යාදීසු. වාරිජෙ කක්කසනාළෙ කමලෙ.

දෙවභෙදෙති

‘‘ආපො ධුවො ච සොමො ච,

ධවො චෙවා’නිලො’නලො;

පච්චූසො ච පභාසො ච,

අට්ඨෙතෙ වසවො මතා’’ති [චින්තාමණිටීකා 1.10]. –

කථිතෙ දෙවවිසෙසෙ. රතනෙ රතනසාමඤ්ඤෙ, ධනෙ ච, පණ්ඩකං නපුංසකං.

896. අත්ථගමනෙ ¶ විනාසගමනෙ. අපවග්ගෙ සබ්බකිලෙසානං ඛයහෙතුභූතෙ විරාගධම්මෙ.

සෙතම්බුජෙ සෙතකමලෙ. රුක්ඛන්තරෙ ‘‘පුණ්ඩරීක’’ඉති ඛ්යාතෙ දුමවිසෙසෙ, ද්වීස්වත්ථෙසු පුමෙ.

‘‘පුණ්ඩරීකං සිතම්බොජෙ, සෙතච්ඡත්තෙ ච භෙසජ්ජෙ;

කොසකාරන්තරෙ බ්යග්ඝෙ, සො දිසාවාරණග්ගිසූ’’ති. –

නානත්ථසඞ්ගහො.

897. උපහාරෙ පූජාද්යත්ථං ආභතෙ වත්ථුම්හි. කරස්මිං ඛෙත්තාදිසම්භවෙ රාජභාගෙ. අසුරන්තරෙ බලිනාමකෙ අසුරෙ.

සම්භවෙ ඉත්ථිපුරිසසම්භවෙ අසුචිම්හි සුක්කං. ධවලෙ සෙතෙ සුක්කො, කුසලෙ පුඤ්ඤෙ තීසු, ‘‘පුඤ්ඤං ධම්මමනිත්ථිය’’න්ති එත්ථ ධම්මසද්දස්ස අනිත්ථිභාවස්ස වුත්තත්තා සුක්කසද්දො තීසු වුත්තො.

898. විභත්තබ්බධනෙ විභජිතබ්බධනෙ. පිතූනං ධනෙ පෙතානං මාතාපිතූනං පුත්තෙහි විභජිතබ්බධනෙ ච.

පභුනො ¶ පුග්ගලස්ස භාවො පභුත්තං, තථා ආයත්තස්ස භාවො ආයත්තතා. ආයත්තො පුග්ගලො. අභිලාසො ඉච්ඡා.

899. ධනිම්හි සද්දමත්තෙ. යොධසීහනාදම්හි යොධානං අභීතනාදෙ ච සෙළනං.

900. ආද්යුපලද්ධියං පඨමසඤ්ජාතෙ වත්ථුම්හි.

901. සාධකතමෙ කත්තුතො අඤ්ඤෙසං ක්රියාසාධකතමෙ කරණකාරකෙ, ක්රියායං, ගත්තෙ සරීරෙ ච. ඉන්ද්රියෙ චක්ඛාදිකෙ.

කුඤ්චිකායං අපාපුරණෙ. තූරියඞ්ගෙ සම්මතාළාදිකෙ.

902. උප්පාදෙ ජනනෙ. ගබ්භමොචනෙ පුත්තවිජායනෙ.

අස්සෙ අස්සමත්තෙ.

903. පුප්ඵංවිනා ¶ ඵලග්ගාහිරුක්ඛෙ අස්සත්ථාදො, රුක්ඛමත්තෙ ච වනප්පතිසද්දො. ආහතෙ උපට්ඨාපිතෙ වරාහපුරිසාදිරූපෙ ච, රජතමත්තෙ ච රූපියං.

904. කෙසසද්දො පුබ්බො යස්ස පාසසද්දස්ස සො කෙසපුබ්බො. චයෙ සමූහෙ වත්තති, යථා ‘‘කෙසපාසො’’ති, කෙසකලාපොත්යත්ථො.

අක්ඛිමජ්ඣෙ යා ‘‘සූලා’’ති වුත්තා. නක්ඛත්තෙ සත්තවීසතිවිධෙ, තදඤ්ඤෙසු ච තාරා ඉත්ථී. උච්චතරස්සරෙ උච්චතරෙ සද්දෙ තාරො.

905. පත්තෙ භාජනසාමඤ්ඤෙ, භුඤ්ජනපත්තෙ ච. ලොහභෙදස්මිං අයොතම්බාදිමයෙ භාජනවිසෙසෙ. දෙහමජ්ඣං උදරං.

906. වෙසෙ සණ්ඨානෙ. සිප්පසාලා සිප්පීනං සාලා.

සම්පත්ති ¶ ධනාදිසම්පත්ති තිවග්ගසම්පත්ති ච. ලක්ඛියා කතපුඤ්ඤෙහි සෙවියති. ඉත්ථී ඉත්ථිවිසෙසො. දෙවතා සිරීනාමිකා එකා දෙවධීතා.

907. යුවරාජා පිතරි දෙවඞ්ගතෙ රාජභාවාරහො රාජපුත්තො. ඛන්දෙ හරස්ස පුත්තෙ. සුසු තරුණො.

මණිභෙදෙ යො ලොකෙ ‘‘සන්තා’’ති වුච්චති. අඞ්කුරෙ රුක්ඛාදීනං අඞ්කුරෙ.

908. වෙතනං කම්මකාරෙහි ලභිතබ්බධනං. මූලං මූලධනං. වොහාරෙ වාණිජකම්මෙ.

භාජනන්තරං යෙන ඛෙළාද්යසුචිං පටිග්ගණ්හාති.

909. අසුභෙ ච කම්මෙ සුභෙ ච කම්මෙ ද්වයෙපි කම්මෙ චාති තීස්වත්ථෙසු භාග්යං වුත්තං.

තරුභෙදෙ අස්සත්ථෙ.

910. විමුත්තියං ¶ නිබ්බානෙ.

‘‘අයං පුමා’’ති ජානනස්ස කාරණභාවො පුමත්තං, තදාදිම්හි.

911. අජ්ඣායෙ පරිච්ඡෙදෙ. දිවෙ දෙවලොකෙ.

912. සපත්තස්මිං අමිත්තෙ. රුක්ඛඞ්ගෙ රුක්ඛාවයවෙ.

913. මුඛ්යෙ පධානෙ. උපායෙ හෙතුම්හි. වදනෙ ලපනෙ. ආදිස්මිං පඨමෙ.

භබ්බෙ විමුත්තාරහෙ, භවිතබ්බෙ ච. ගුණාධාරෙ ගුණස්ස නිස්සයෙ. විත්තෙ ධනෙ. බුධෙ පණ්ඩිතෙ. දාරු දාරුක්ඛන්ධො.

914. පත්ථාදො පත්ථො, තුලා, අඞ්ගුලීති පත්ථාදි. විධාය උන්නතියං. පරිස්සමෙ ඛෙදෙ.

915. සරොරුහෙ කමලෙ. ඛගන්තරෙ රුක්ඛකිමිඛාදකසකුණෙ. තූරියන්තරෙ වංසසඞ්ඛාදිකෙ.

916. සංවෙගෙ උබ්බෙගෙ, විම්හයෙ ච.

917. තදුපෙතනිසාය චන්දප්පභාය යුත්තරත්තියං.

918. මාසෙ තතියමාසෙ. අතිවුද්ධෙ ච අතිපසත්ථෙ ච.

919. නිබන්ධෙ බලක්කාරෙ ‘‘බලග්ගහො’’ත්යාදීසු.

මත්තිකාභෙදො නීලාදිවණ්ණයුත්තකිත්තිමමත්තිකා. සික්කායං උදකකුම්භාදිවාහිකෙ. නයනාමයෙ චක්ඛුරොගවිසෙසෙ.

920. මණ්ඩලෙ ¶ පරිමණ්ඩලෙ. බිම්බිකා ලතාජාති, තස්සා ඵලෙ ච බිම්බං.

921. පථෙ අඤ්ජසෙ.

922. සන්ති නිබ්බානං. නිභෙ සදිසෙ.

චාපෙ ධනුම්හි ඉස්සාසං. උසුනො සරස්ස ඛෙපකම්හි පෙරකෙ ඉස්සාසො.

923. බාලසද්දො තීසු. කුත්රත්ථෙසු? ආදිවයසා පඨමවයෙන සමඞ්ගිනි සමන්නාගතෙ ච. අපණ්ඩිතෙ මූළ්හෙ ච.

සොණිතෙ ලොහිතෙ. තම්බං උදුම්බරං. අනුරත්තො අනුරාගයුත්තො පුග්ගලො. රඤ්ජිතං රඞ්ගරඤ්ජිතං.

924. විරළෙ නිරන්තරෙ. කිසෙ අථූලෙ. හිමෙ තුහිනෙ.

925. ගුළභෙදො ¶ යො ලොකෙ ‘‘සක්ඛරා’’ති වුච්චති. කඨලෙ සිලාඛණ්ඩෙ.

926. තිඛිණෙ තික්ඛෙ. බ්යත්තෙ ඡෙකෙ. රොගමුත්තෙ නිරොගෙ.

ඛත්තියෙ මුද්ධාභිසිත්තෙ. නරනාථෙ තදඤ්ඤස්මිං. පභුම්හි ඉස්සරෙ.

927. ධඤ්ඤකරණං ධඤ්ඤමද්දනට්ඨානං. කක්කෙ නහානචුණ්ණෙ. නීචෙ අධමෙ. සෙතෙපි ඛලො.

928. බ්රහ්මචාරී ච ගහට්ඨො ච වානප්පත්ථො ච භික්ඛු චාති බ්රහ්මචාරීගහට්ඨාදි, තපොධනෙ පියසීලෙ.

කඨිනෙ කක්ඛළෙ. නිද්දයෙ නික්කරුණෙ.

929. කනිට්ඨො ¶ ච කනියො චාති එතෙ තීසු. කුත්රත්ථෙසු? අත්යප්පෙ, අතියුවෙපි.

ඉට්ඨෙ, නිස්සාරෙ ච අගරුම්හි චාති එතෙස්වත්ථෙසු තීසු.

930. අධොභාගෙ ච හීනෙ ච. දන්තච්ඡදෙ දන්තාවරණෙ.

පාරිචරියායං උපට්ඨාකෙ.

931. රතනෙ ද්විවිදත්ථිකෙ. ගණෙ සමූහෙ යථා ‘‘කෙසහත්ථො’’ති. සොණ්ඩාය කරිකරෙ. භන්තරං තෙරසමනක්ඛත්තං.

ආවාටෙ කාසුයං. උදපානං අන්ධු, යත්ර ජලං ඝටියන්තෙන උද්ධරිත්වා පිවන්ති.

932. පඨමං පමුඛඤ්චාති ඉදං අභිධානද්වයං ආදිම්හි පධානෙ වත්තති.

වජ්ජභෙදො උභයතලං තූරියං.

933. ථිරංසො ¶ ථිරකොට්ඨාසො.

ඛන්ධභාරො ඛන්ධෙන වහිතබ්බො භාරො. ආදිනා කටිභාරාදයො ගහිතා. යස්මා පලසතං තුලා, වීසතිතුලා භාරො, තස්මා ‘‘ද්විසහස්සපලෙ’’ති වුත්තං.

934. මන්දිරෙ ගෙහෙ. රොගභෙදෙ ඛයරොගෙ. අපචයම්හි විද්ධංසනෙ, විනාසෙ ච.

සාපදෙ බ්යග්ඝාදිකෙ දුට්ඨමිගෙ. සප්පෙ උරගෙ. කුරූරෙ කක්ඛළෙ.

935. සජ්ජදුමෙ අස්සකණ්ණරුක්ඛෙ. රුක්ඛෙ රුක්ඛමත්තෙ.

සොතෙ කණ්ණෙ. යජනෙ පූජනෙ. සුතියං සවනක්රියායං.

936. පෙතො ¶ ච පරෙතොචාති ඉමෙ මතෙ කාලඞ්කතෙ ච පෙතයොනිජෙ පෙතයොනිසම්භවෙ සියුං.

ඛ්යාතෙ පාකටෙ. හට්ඨෙ පහට්ඨෙ.

937. අධිප්පායෙ අජ්ඣාසයෙ.

පක්ඛෙ සකුණාදීනං පක්ඛෙ. දලෙ රුක්ඛාදීනං ඡදෙ. භාජනෙ ලොහමයාදිකෙ. ‘‘සොගතෙ’’ති ඉදං ‘‘භාජනෙ’’ති ඉමස්ස විසෙසනං. සොගතෙ සුගතස්ස සන්තකෙ භාජනෙත්යත්ථො.

938. සුට්ඨුකතෙ සම්මා කතෙ කම්මනි.

අනුකම්පායාරහෙ දුක්ඛිතසත්තෙ.

939. ධනිම්හි ¶ සද්දෙ.

940. විහිතෙ විධාතබ්බෙ.

අඤ්ජසෙ මග්ගෙ. විසිඛා රච්ඡා. පන්තියං පාළියං.

941. ගගනෙ ආකාසෙ. බ්යසනෙ විපත්තියං.

නෙත්තරොගෙ චක්ඛුරොගවිසෙසෙ. ඡදිම්හි ගෙහාදීනං ඡදනෙ.

942. සඞ්ඝට්ටනෙ ද්වින්නං අන්තරභූතෙ. පුන සන්ධීති පදපූරණත්ථං වුත්තං. අතිසන්තෙ අතිසමිතෙ.

943. යාපනා ¶ යාපනකාරකො කබළීකාරාහාරරසො. දිත්ති ජලනං. බලං ථාමො.

944. කුච්ඡි උදරං. ඔවරකො ගෙහවිසෙසො.

ඛණ්ඩනෙ ඡෙදනෙ. ඉතිවුත්තෙ ච කම්මනීති ‘‘ඉති එවං මයා පුබ්බෙ චරිත’’න්ති වත්තබ්බෙ සුභාසුභකම්මෙ. ‘‘අතිවත්තෙ ච කම්මනී’’තිපි පාඨො, අතීතකාලෙ පවත්තකම්මනීත්යත්ථො.

945. චිත්තකෙ නලාටෙ කතකාළාදිබින්දුම්හි රුක්ඛභෙදෙ මරීචප්පමාණම්බිලරුක්ඛෙ, යස්ස ඵලෙන අම්බිලසූපං පචන්ති. තිලකාළකෙ තංතංසරීරාවයවෙ සඤ්ජාතතිලසණ්ඨානෙ කාළකෙ.

බොධෙ බුජ්ඣනෙ. පත්ති ලාභො, පාපුණඤ්ච.

946. ආයුම්හි ජීවිතෙ. හදයඞ්ගානිලෙ උරොගමවාතෙ.

වසෙ ¶ ආයත්තතායං. වෙදෙ චතුබ්බිධවෙදෙ. ඉච්ඡා ආරම්මණිච්ඡා.

947. සිරසට්ඨිම්හි සිරසො අට්ඨිම්හි. ඝටාදිසකලෙ ඝටාදිඛණ්ඩෙ.

948. වෙණ්වාදිසාඛාජාලස්මින්ති වෙණුආදීනඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤසංසග්ගෙ සාඛාසමූහෙ. ලග්ගකෙසෙ තාපසාදීනං ලග්ගකෙසෙ. ආලයෙ තණ්හායං.

වධෙ මාරණෙ. රක්ඛිතස්මිං කම්මනි, කත්තරි ච.

949. ථියං ඉත්ථියං. පියෙ සාමිකෙ. මනුඤ්ඤෙ මනසො තොසනජනකෙ. ගවක්ඛෙ සීහපඤ්ජරෙ.

950. කිං සද්දො පුච්ඡනත්ථාදීසු සලිඞ්ගො. විකප්පත්ථාදීසු තු අබ්යයං.

සසද්ධෙ ¶ සද්ධාය සහිතෙ. නිවාපෙ පෙතාදීනං කත්තබ්බපූජාදානෙ. පච්චයෙ සද්දහනෙ සද්ධා.

951. අට්ඨිස්මිං ‘‘පනසබීජං තාලබීජ’’න්ත්යාදීසු. සුක්කෙ ච බිජං.

පූයෙ පක්කවණසඤ්ජාතෙ. අග්ගතො පුරතො. දිසාදො සූරියුග්ගමනදිසායං. සා හි දිසානං ආදිභූතා, ‘‘දිසා’’ති වා දිසාවිසෙසො. ආදිනා පුබ්බජාදීනං ගහණං.

952. ආගමනෙ අසන්තුප්පත්තික්රියායං. දීඝාදිනිකායස්මිං දීඝනිකායමජ්ඣිමනිකායාදිකෙ.

953. දෙවරුක්ඛො සිරීසො. සන්තතියං වංසෙ.

උත්තරවිපරීතෙ අසෙට්ඨෙ, ඉමස්මිං අත්ථෙ නකාරො පටිසෙධත්ථො. සෙට්ඨෙ උත්තමෙ. ඉමස්මිං අත්ථෙ පටිසෙධත්ථොව නකාරො. ‘‘අනු උත්තර’’න්ති ඡෙදො ච විඤ්ඤෙය්යො.

954. සත්තිසම්පත්තියං ¶ පභාවාදීහි සත්තීහි සම්පත්තියං. කන්තිමත්තෙ කමනීයමත්තෙ. සූරවීරියෙසුපි වික්කමො.

පටිබිම්බෙ පතිරූපකෙ. පභායං ආලොකෙ.

955. ඝම්මො නිදාඝො චාති ද්වෙ අභිධානානි. සෙදජලෙ කායතො මුත්තෙ.

කන්තනෙ ඡෙදනෙ. විකප්පෙ විතක්කෙ. සජ්ජනෙ හත්ථාදීනං සජ්ජනෙ.

956. දෙසො දෙසවිසෙසො. අඞ්ගසද්දො පුංබහුත්තෙ. ‘‘බහුම්හී’’තිපි පාඨො. අඞ්ගසද්දො බහුත්තෙ දෙසෙත්යත්ථො. වපුම්හි සරීරෙ අඞ්ගං. අවයවෙ හෙතුම්හි ච අඞ්ගං.

‘‘අඞ්ගං ගත්තන්තිකොපාය-පතිකෙස්ව’ප්පධානකෙ;

අඞ්ගදෙසවිසෙසම්හි, අඞ්ගා සම්බොධනෙ’බ්යය’’න්ති. –

නානත්ථසඞ්ගහෙ.

චෙතියදුමෙ පූජෙතබ්බභූතෙ රුක්ඛෙ අස්සත්ථාදො.

957. සාධුපුරිසෙ ¶ සප්පුරිසෙ. කප්පනෙ හත්ථාදීනං කප්පනෙ. ‘‘සජ්ජනෙ සජ්ජනා කප්පනාය’’න්ති නානත්ථසඞ්ගහො.

සුපනෙ නිද්දායං. සුත්තෙ අජාගරිතෙ. විඤ්ඤාණෙ සුත්තස්ස විඤ්ඤාණෙ චිත්තෙ තං සුපිනවචනං. දස්සනෙ ච සුපිනං.

958. පච්චක්ඛෙ සම්මුඛෙ. සන්නිධානෙ පයොගෙ, විධානෙ ච. භිය්යොසද්දො පහූතරත්ථෙ සො පුමා.

959. විසලිත්තසරෙ විසෙන ලෙපිතසරෙ දිද්ධො පුමා. ලිත්තෙ ලෙපිතබ්බසාමඤ්ඤෙ.

වාසෙ වසනෙ. ධූමාදිසඞ්ඛාරෙ ගන්ධචුණ්ණධූමාදිනා අභිසඞ්ඛාරෙ. සම්පටිච්ඡනෙ පටිග්ගහණෙ.

960. සුප්පගබ්භෙ වචනසූරෙ.

මධුච්ඡිට්ඨෙ මදනෙ, යෙන දීපම්පි ජාලෙන්ති. ඔදනසම්භවෙ භුත්තොදනතො පතිතෙ ලාමකසම්මතෙ ඔදනබින්දුම්හි.

961. සුරභිම්හි ¶ සුගන්ධෙ.

උප්පත්තියං උද්ධඞ්ගමනෙ ච උග්ගමනං.

962. ලූඛෙ සමලෙ, කක්ඛළෙ ච. නිට්ඨුරවාචායං අකණ්ණසුඛවචනෙ.

අම්බුවෙගෙ අම්බුනො උදකස්ස වෙගෙ සොතෙ.

963. තප්පරෙ තප්පධානෙ. කවචෙ උරච්ඡදෙ. වාරවාණෙ චම්මමයෙ යුද්ධාලඞ්කාරෙ ච. නිම්මොකෙ සප්පානං ජිණ්ණචම්මනි.

965. පදානෙ දානෙ. සෙලෙ පබ්බතෙ.

966. ලොහෙ ¶ කාළායසෙ සත්ථං. සඤ්චයෙ සමූහෙ සත්ථො. යථා ‘‘සකටසත්ථො’’ත්යාදි. වත්තනෙ පවත්තනෙ.

967. වලයෙ කටකෙ.

968. කණ්ඩෙ වාණෙ. වාපිම්හි දීඝිකාදිකායං. දුප්ඵස්සෙ දුක්ඛසම්ඵස්සෙ. කකචෙ ඛරපත්තෙ.

969. සුරාය කාදම්බරියං, යාය පීතාය මත්තා සත්තා අනාගමනීයවත්ථූසුපි ගච්ඡන්ති. රථඞ්ගෙ චක්කෙ. කාමුපධිආදීසු චතූසු උපධීසු ච උපධි, අනිත්ථී.

970. දබ්බෙ ¶ ධනාදිකෙ. භූභෙදො වත්ථාදි. මහාරාජෙ චතූසු මහාරාජෙසු එකස්මිං මහාරාජෙ. නරෙ සත්තෙ.

971. ආපණෙ කයවික්කයට්ඨානෙ. සම්භාරෙ උපකරණෙ. ‘‘රථො සීලපරික්ඛාරො, ඣානක්ඛො චක්කවීරියො’’ති [සං. නි. 5.4] එත්ථ අලඞ්කාරො ‘‘පරික්ඛාරො’’ති වුත්තො.

972. වොහාරස්මිං රථසකටාදිවොහාරෙ. උපට්ඨිතගිරා සද්දතො අත්ථතො ච පාකටගිරා.

973. වචනාවයවෙති වාක්යාවයවෙ. හෙතුදාහරණාදියුත්තස්ස සම්බන්ධත්ථස්ස වචනසමූහස්ස අවයවෙ. මූලෙ ලොභාදිකෙ. කාරණෙ ලොභාදිතො අඤ්ඤස්මිං කාරණෙ. පාචානලස්මිං උදරට්ඨෙ භුත්තපාචනෙ කම්මජතෙජස්මිං. රොගභෙදෙපි ගහණී.

974. සංයමෙ ¶ චක්ඛාදින්ද්රියසංයමෙ.

975. මුද්දිකස්ස රුක්ඛස්ස රසෙ ච. පුප්ඵස්ස සබ්බස්ස පුප්ඵස්ස රසෙ ච. ඛුද්දෙ මක්ඛිකාකතෙ ච මධු පුන්නපුංසකං.

‘‘මධු ඛුද්දෙ ජලෙ ඛීරෙ, මජ්ජෙ පුප්ඵරසෙ මධු;

රච්ඡෙ චිත්තෙ වසන්තෙ ච, ජීවසාකෙ මධුද්දුමෙ’’ති. –

නානත්ථසඞ්ගහෙ.

උල්ලොචෙති සෙය්යාදීනං උපරිභාගෙ රජොපාතනිවාරණත්ථං ඨපිතෙ දුස්සමයාදිකෙ.

976. අපවග්ගෙ නිබ්බානෙ. සුධායං දෙවතානං භොජනෙ.

‘‘අමතං යඤ්ඤසෙසස්මිං, පීයූසෙ සලිලෙ ඝතෙ;

අයාචිතෙ ච මොක්ඛෙ ච, ධන්වන්තරිසුධාසිසු;

අමතො අමතා සිවා-ගළො ඣාමලකීසු චෙ’’ති [මෙදිනීකොස 16.77-8 ගාථායම්පි].

නානත්ථසඞ්ගහෙ වුත්තං. මොහෙ අවිජ්ජායං. තිමිරෙ අන්ධකාරෙ. සඞ්ඛ්යා ගණනවිසෙසො. ගුණෙ තතියෙ ගුණෙ.

977. ඛරෙ ¶ ඵරුසෙ. අකාරියෙ අකත්තබ්බෙ. පුරිසෙ පුල්ලිඞ්ගෙ. සුකතෙ කුසලෙ ධම්මෙ පුඤ්ඤං පණ්ඩකෙ නපුංසකෙ. පවනෙ පූතෙ.

978. අසිනිද්ධො සුක්ඛො. සඞ්ගෙ ලග්ගෙ.

979. ලඤ්ඡනෙ පටිබිම්බෙ. සීමා මරියාදො. පකාරො තුල්යො.

980. මන්තනෙ චතුක්කණ්ණාදිකෙ. බ්යසනෙ භොගබ්යසනාදිකෙ. විපත්තියං අනත්ථෙ.

981. රංසිභෙදො ¶ පුබ්බෙ උදයතො සූරියස්ස රංසිවිසෙසො. අබ්යත්තරාගෙ කිඤ්චිරත්තෙ. ලොහිතෙ රත්තෙ.

පකතානිවත්තෙ පකතිතො අනිවත්තනෙ. ‘‘පකතියඤ්ච අනිවත්තනෙ චා’’තිපි අත්ථො. නස්සනක්ඛරෙති විනාසනක්ඛරෙ. නස්ස අදස්සනෙ අක්ඛරෙ.

‘‘අනුබන්ධො පකත්යාදො, දොසුප්පාදෙ විනස්සරෙ;

සුසුමුඛ්යානුසාරෙසු, පකතස්සා’නුවත්තනෙ’’ති [අමර 23.98 ගාථායම්පි පස්සිතබ්බං]. –

නානත්ථසඞ්ගහෙ.

982. අවතරණෙ ඔතරණෙ. තිත්ථස්මිං නද්යාදීනං තිත්ථෙ. විවරෙ විවරණෙ. ඉඞ්ගිතෙ සීසචලනාදිකෙ.

983. ඛත්තා ඛත්තියතො සඤ්ජාතෙ සුද්දිත්ථිතනයෙ සුද්දිත්ථියා පුත්තෙ ච. තිබ්බම්හි අධිමත්තෙ ච. සො උග්ගො. අග්ගො සෙට්ඨො. ධිති වීරියං.

984. පභාතෙ පච්චූසෙ. නිරොගෙ රොගමුත්තෙ. සජ්ජෙ සඞ්ගතෙ, ආධාරෙපි ච. ‘‘සජ්ජුත්තො සන්නද්ධෙ සඞ්ගතෙපි චෙ’’ති නානත්ථසඞ්ගහෙ. දක්ඛො ඡෙකො. යුත්තෙපි කල්ලං. කූටචරියායං සඨචරියායං.

985. පක්ඛිභෙදො පාරාවතප්පමාණො පක්ඛී. යස්මිං ගෙහෙ පලිනා පතිතෙ අසුභනිමිත්තං කරොන්ති. පාරාවතෙ කලරවෙ.

සරදබ්භූතෙ සරදකාලෙ සම්භූතෙ. අප්පගබ්භෙ කාතරවචනෙ.

986. කඨිනෙ කක්ඛළෙ. සාහසො බලක්කාරො. අප්පියෙ අමනාපෙ. චීරෙ නන්තකෙ, වාකෙ ච චීරං.

987. මිගභෙදෙ ¶ කුක්කුරප්පමාණෙ මිගෙ. පටාකායං ධජෙ. මොචං පසිද්ධං, කදලී ඊකාරන්තො. දක්ඛිණා කම්මඵලං සද්දහිත්වා දාතබ්බං දානං.

988. උප්පාතෙ භූතවිකතියං. වෙස්සානරෙ අග්ගිම්හි.

989. පොතවාහෙ තලකවාහෙ. නියන්තරි පාජිතරි.

990. රොධනෙ ආවරණෙ.

991. භාජනෙ විලීවමයාදිකෙ. පරියත්ති පරියාපුණනං සික්ඛනං, පරියාපුණිතබ්බා වා සික්ඛිතබ්බා. ජරාසිථිලචම්මස්මිං ජරාය කාරණභූතාය සිථිලචම්මනි. උදරඞ්ගෙ උදරචම්මරාජියං.

992. විදාරිතාදීසු ¶ තීසුපි වාච්චලිඞ්ගිකං. උපජාපෙ චතුත්ථොපායෙ.

993. ගාමසන්දොහෙ ගාමසමූහෙ. පරිධි පරිවෙසො සූරියාදිගෙහං. ආගමෙ බුද්ධවචනෙ. ලෙඛෙ වාචිතලෙඛෙ.

994. අයොමයවිජ්ඣනකණ්ටකො සූඣාදිවිජ්ඣනං. ගුණුක්කංසෙ ගුණාතිසයෙ. විභවෙ භොගෙ. සම්පත්ති, සම්පදාති ච අභිධානද්වයං.

995. භූ පථවී. යොග්යාදීසු තීස්වත්ථෙසු තීසු. යොග්යෙ අනුච්ඡවිකෙ. යුත්තෙ සඞ්ගතෙ. අද්ධො අද්ධසද්දො භාගෙ සමභාගෙ, අසමභාගෙ ච. තත්ර සමෙ අද්ධං. ඉතරත්ර ¶ අද්ධො අද්ධම්පි, පථෙ මග්ගෙ අද්ධා පුමෙ. කාලෙපි අද්ධා පුමෙ. එකංසෙ නිච්ඡයෙ. චතුරම්බණෙ කරීසං වුත්තං.

996. උසභෙ ගවසතජෙට්ඨකෙ ගවෙ. සෙට්ඨෙසු ච උසභො. වීසයට්ඨියං උසභං. තන්ති බුද්ධවචනං. පන්ති ආළි.

997. ඉත්ථිනිමිත්තෙ ඉත්ථියා අඞ්ගජාතෙ. කිලඤ්ජෙ විලීවමයෙ. සො කටසද්දො කතෙ තීසු.

‘‘කටො සොණික්රියාකාරෙ,

කිලඤ්ජෙ’තිසයෙ සිවෙ;

සමයෙ ගජගණ්ඩෙ ච,

කටා විප්පලියං මතා’’ති [මෙදිනීකොස 11.3]. –

වොපාලිතො. ‘‘සමයෙ ච ක්රියාකාරෙ, කිලඤ්ජෙ ච සරෙ කටො’’ති තිකණ්ඩසෙසො[තිකණ්ඩසෙස 3.3.93]. මන්දිරාලින්දවත්ථුනි ගෙහස්ස ආලින්දභාගෙ වත්ථුම්හි.

998. මථිතෙ ගොරසවිසෙසෙ. සූචිඵලෙ අම්බිලපත්තඵලෙ. දුද්දසෙතරෙ පස්සිතුං අදුක්කරෙ.

999. අන්තරීපං ¶ ජලමජ්ඣථලං. පජ්ජොතො පදීපො. බන්ධො සම්බන්ධො. මිහිතෙ ඊසංහසිතෙ.

1000. ථියං ඉත්ථිසාමඤ්ඤෙ. ඉත්ථිලිඞ්ගෙති වා අත්ථො. දාරෙ භරියායං. සුරෙ දෙවතායං, දෙවතාවිසෙසෙ වා. වාසුදෙවෙ නාරායනෙ. අන්තකෙ වසවත්තිනි. අසිතෙ කාළවණ්ණෙ.

1001. උපට්ඨානෙ පාරිචරියායං, සෙවනෙ ච. අඤ්ඤරොපනෙ අභංසභාවස්ස අඤ්ඤස්ස තංසභාවරොපනෙ. සක්කො සක්කසද්දො. ඉන්දෙ දෙවරාජෙ සක්කො. ජනපදෙ සක්කා. සාකියෙ ච ඛමෙ තීසු.

1002. වජ්ජනත්ථාදීසු තීසු පරිහාරො. පඤ්හවිස්සජ්ජනෙපි පරිහාරො. ද්විජෙ බ්රාහ්මණෙ. වෙස්සෙපි අරියො.

1003. සුංසුමාරෙ ¶ නක්කෙ. උලූපිනි චණ්ඩමච්ඡවිසෙසෙ. උද්දාලපාදපෙ සෙලුරුක්ඛෙ, යස්ස ඵලානි අතිපිච්ඡලානි.

1004. පියකෙ පීතසාලෙ. කණ්ඩෙ සරෙ. ඛිපනෙ අසනං. අසු ඛෙපනෙ. යුගෙ රථයුගාදො. විකාරො විකති. අන්තිකෙ සමීපෙ.

1005. ලවිත්තෙ දාත්තෙ. අජ්ඣෙසනා සක්කාරපුබ්බිකා ආයාචනා.

1006. මකචිවත්ථෙ යං ලොකෙ ‘‘චක්කූ’’ති වුච්චති, ‘‘සාණවත්ථ’’න්තිපි එකෙ. ගන්ථෙ සද්දසත්ථාදිකෙ. ලෙප්යාදිකම්මනි චිත්තකාරාදීහි කතරූපෙ.

1007. පුඤ්ඤවති ¶ පුග්ගලෙ. භූසණ්හකරණියං සුධාලෙපකානං දාරුමයහත්ථෙ.

1008. පායිතෙ පාතබ්බෙ, ‘‘වායිතෙ’’තිපි පාඨො. ‘‘දයිතෙ’’තිපි ක්වචි දිස්සති.

1009. ලොහිතාදිම්හි වණ්ණවිසෙසෙ. රඤ්ජනෙ ‘‘මුඛරාගො’’ත්යාදීසු. පවුද්ධදරියං මහාදරියං.

1010. කසෙරුස්ස ඵලෙ සකණ්ටකස්ස ඵලෙ. මග්ගසමාගමෙ චච්චරෙ. බහුලායං ‘‘ඵාලාතී’’ඉති ඛ්යාතෙ. දොසෙ තු එළමීරිතං.

1011. අධිකරණෙ ¶ අධිකරණකාරකෙ. පත්තාධාරො භාජනස්ස ආධාරො. ආලවාලකෙ තරුසෙකත්ථං තරුමූලවිචිතෙ සොබ්භජලාධාරෙ. අගභෙදො රුක්ඛභෙදො, සො ච මහාසත්තෙන තෙමියරාජකුමාරකාලෙ භුත්තරුක්ඛො. තත්ර කාරා ඉත්ථී. කාරොපි සක්කාරෙ, ද්වීසු. බන්ධනාලයෙ පන කාරායෙව.

1012. මෙඝපාසාණෙ ඝනොපලෙ. කුණ්ඩිකායං භිඞ්ගාරෙ. පදාතිස්මිං චතුත්ථසෙනඞ්ගෙ.

1013. ඡිද්දාදීනි තීණි අභිධානානි සුසිරෙ ච දූසනෙ අපරාධෙ ච තීසු සියුං. මුච්චිතෙ මුච්චිතබ්බෙ.

1014. හත්ථිලිඞ්ගෙ හත්ථිසණ්ඨානසකුණෙ. මදෙ නාගමදෙ.

1015. අත්ථඞ්ගමෙ ¶ විනාසෙ. නිගමුබ්භූතෙ නිගමෙසඤ්ජාතවත්ථුම්හි. ආපණොපජීවිනි ආපණෙන ජීවිතවුත්තියං කත්තරි.

1016. හරිතස්මිං සුකපත්තවණ්ණෙ. පණ්ණෙ ඡදමත්තෙ.

1017. ඵලම්හි රුක්ඛාදීනං ඵලමත්තෙ. තං පක්කවචනං. නාසමුඛෙ නාසාභිමුඛෙ ච පරිණතෙ ච තීසු.

ආජීවනෙ ජීවිතවුත්තියං. පිණ්ඩනෙ රාසිකරණෙ. ගොළකෙ වට්ටලෙ.

1018. පරිබ්බයෙ වෙතනෙ. කම්මාදිකෙ කම්මවට්ටවිපාකවට්ටකිලෙසවට්ටෙ. වට්ටලෙ බුබ්බුළසණ්ඨානෙ. පච්චාහාරෙ පටිවචනාහාරෙ.

1019. විකතෙ ¶ විකතියං, විරූපෙ වා.

1020. සබ්යම්හි අදක්ඛිණෙ. චාරු මනුඤ්ඤං. සරබ්යෙ සරෙන විජ්ඣිතබ්බෙ ඵලකාදො. චිහනෙ ලක්ඛණෙ.

1021. සමසිප්පීනං සමානසිප්පීනං ගණෙ සෙණී ඉත්ථී. ආවළියං පන්තියං. සුධායං ලෙපෙ. ධූලියං රජසි. වාසචුණ්ණකෙ වාසයොග්ගචුණ්ණෙ.

1022. අතිපසත්ථෙ පසත්ථස්ස ජො, අතිවුඩ්ඪෙ වුඩ්ඪස්ස. තක්කෙ ගොරසවිසෙසෙ. හොතීති ක්රියාපදං.

1023. පණෙ ජූතකාරාදීනං කම්මනි. කණ්හෙ කාළෙ.

1024. සම්භවෙ ¶ සුක්කෙ. අමෙජ්ඣෙ අපවිත්තෙ.

1025. ඉක්කෙ බහුලොමෙ කාළමිගෙ. බළිසෙ මච්ඡවෙධනෙ. සෙලභෙදෙ වඞ්කනාමකෙ පබ්බතෙ.

1026. කුණපම්හි මතකායෙ. අද්ධම්හි සමද්ධභාගෙ, තෙනාහ ‘‘පුරිසෙ’’ති, ‘‘පුරිසෙ’’ති ච යෙභුය්යප්පවත්තිං සන්ධාය වුත්තං, තෙනාහ ‘‘වා ඛණ්ඩං සකලං පුමෙ’’ති.

1027. සංවරීමුඛෙ රත්තියා ආදිම්හි.

1030. දෙවභෙදො ¶ කුම්භණ්ඩො නාම යක්ඛො. වල්ලිජාතියං යස්සා ඵලානි උක්ඛලිප්පමාණානි හොන්ති. චතුත්ථංසෙ චතුත්ථභූතෙ කොට්ඨාසෙ. පදෙ චරණෙ. පච්චන්තසෙලෙ පබ්බතපාදෙ.

1031. ලොහන්තරෙ සෙතලොහෙ. බහුම්හි බහුවචනෙ. කම්මාරභණ්ඩභෙදෙ ‘‘තූ’’ඉති ඛ්යාතෙ. ඛටකෙ කුඤ්චිකපාණිම්හි.

1032. දොණියං කට්ඨමයෙ ධඤ්ඤමානිකෙ. අධිට්ඨිතියං උපරිට්ඨානෙ. ඨානෙ ඨානමත්තෙ.

1034. කොට්ඨාසභෙදස්මිං ¶ ‘‘වක්කං හදය’’න්ත්යාදීසු [ම. නි. 1.110]. වඞ්කෙ කුටිල්යෙ. දිබ්බචක්ඛුපුබ්බෙනිවාසානුස්සතිආසවක්ඛයසඞ්ඛාතා තිස්සො විජ්ජා, ආදිනා අට්ඨ විජ්ජා ගහිතා. බුද්ධියං ඤාණෙ.

1035. අනාකුලෙ ආකුලරහිතෙ. සිලොකෙ අනුට්ඨුභාදො. අද්ධෙ භාගෙ. තීසු පජ්ජො පජ්ජසද්දො.

1036. රුක්ඛභෙදස්මිං උදකප්පසාදනඵලෙ. කිත්තිමෙ කරණෙන නිප්ඵත්තෙ. විධෙය්යෙ වචනග්ගාහිනි. පුබ්බම්හි පූයෙ.

1037. ලද්ධත්ථරක්ඛණෙ ¶ ලද්ධස්ස ධනාදිකස්ස අත්ථස්ස රක්ඛණෙ. නියොජනෙ පෙසනෙ. කාරියෙ ඵලෙ.

1038. අස්සාසප්පත්තෙ ලද්ධස්සාසෙ. බොධිදුමෙ අම්හාකං භගවතො බොධිරුක්ඛෙ. කුරූරෙ කක්ඛළකාරකෙ. නෙසාදම්හි මිගමච්ඡාදිලුද්දෙ.

1039. ලග්ගස්මිං සඞ්ගෙ. මජ්ඣම්හි උදරෙ. භාගෙ අසමද්ධභාගෙ. ධනිම්හි මහද්ධනෙ.

1040. ගහනෙ සඞ්කරෙ. සසන්තානෙ අත්තනො නියකජ්ඣත්තසන්තානෙ. විසයගොචරානං විසෙසො වුත්තො.

ගාථාද්ධවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

1041. භුවනෙ ¶ කාමභවාදිකෙ. ජනෙ පාණිම්හි. යසෙ කිත්තියං. පජ්ජෙ අනුට්ඨුභාදො. රුක්ඛෙ රුක්ඛභෙදෙ.

1042. වටො වටරුක්ඛො. වායසෙ කාකෙ. බකෙ සෙතපත්තෙ. අවසරො අවකාසො. අහං දිනං. කුචෙ නාරිථනෙ. අබ්භෙ මෙඝෙ.

1043. උච්ඡඞ්ගෙ පල්ලඞ්කොපරිභාගෙ. ලක්ඛණෙ ඤාපකෙ.

දිට්ඨොභාසෙසු දස්සනෙ, ඔභාසෙ චාති අත්ථෙසු.

1044. සූරංසූසු සූරියෙ, කිරණෙ ච. දමෙ දමනෙ. මානං මානවිසෙසො. සානු පබ්බතසානු.

1045. තාපො ¶ සූරියසන්තාපො. සපචෙ චණ්ඩාලෙ, සං සුනඛං පචතීති සපචො. පසු චතුප්පදො. කුරුඞ්ගො අජිනයොනි. උලූකො කොටරසකුණො. ඉන්දො සක්කො. ‘‘මහින්දෙ ගුග්ගුලුලූක-පලග්ගාහෙසු කොසියො’’ති අමරසීහො.

1046. මාණවො මච්චො. අත්තා සරීරාධිපතිදෙවතා. සිරෙ උත්තමඞ්ගෙ. තිපුම්හි කාළලොහෙ.

1047. බලි භාගදෙය්යො. හත්ථො පාණි. අංසු භා. දන්තෙ රදෙ. විප්පෙ බ්රාහ්මණෙ. අණ්ඩජෙ අණ්ඩසඤ්ජාතෙ. පජ්ජෙ අනුට්ඨුභාදො. ආනනං මුඛං. ආචාරො අසීතිමහාවත්තාදි. ධඤ්ඤඞ්ගෙ භින්නතණ්ඩුලෙ. සුඛුමෙ අණුම්හි. ‘‘ලවලෙසකණාණවො’’ති හි අමරසීහෙන සුඛුමපරියායො කණො වුත්තො.

1048. ථූණා ¶ ගෙහාදීනං පධානදාරු. ජළත්තං මූළ්හත්තං. කුම්මාසො මාසවිකති. බ්යඤ්ජනං තදඤ්ඤබ්යඤ්ජනං. ඵොටො නාම යස්මිං පූයෙ විපරීතෙ දුක්ඛවෙදනා නත්ථි. කපොලො නාම මුඛචූළිකානං අන්තරට්ඨානං. මූල්යෙ මූලධනෙ.

1049. භාසපක්ඛී ච පක්ඛී ච භාසපක්ඛිනො, තෙසු, ‘‘සකුන්තො පක්ඛිභෙදෙපි, භාසපක්ඛි විහඞ්ගමෙ’’ති හි ‘‘භාසන්තං සුන්දරාකාරෙ, භාසන්තො භාසපක්ඛිනී’’ති ච වොපාලිතො. ‘‘සකුන්තො භාසපක්ඛිනී’’තිපි පාඨො. භාග්යෙ සුභාසුභාවහෙ කම්මනි. විධානෙ කරණෙ.

1050. යො ආකාසං අබ්භුග්ගන්ත්වා පුන ඔතරිත්වා උදකබ්භන්තරෙ මච්ඡෙ ගණ්හාති, සො නීලසකුණො චාතකො නාම. එණෙ එණීමිගඛ්යාතෙ. සරො කණ්ඩො. සෙදෙ සෙදනෙ, සිද පාකෙ. පාකො පචනං. භික්ඛුභෙදෙ ‘‘ගණපූරකො’’ත්යාදීසු. චයෙ සමූහෙ.

1051. පුඤ්ජෙ ¶ පිණ්ඩෙ. මෙසො උසභො මෙථුනං කක්කටො සීහො කඤ්ඤා තුලා විච්ඡිකො ධනු මකරො කුම්භො මීනොති මෙසාදි. ලොණෙ ලවණුත්තමෙ. සංවට්ටෙ විනාසකප්පෙ. කමුකෙ තම්බූලඵලරුක්ඛෙ.

1052. අමතෙ දෙවතාභොජනෙ. ලෙපෙ සුද්ධසක්ඛරචුණ්ණාදිමයෙ. සත්ථෙ දීඝදණ්ඩෙ සත්ථවිසෙසෙ. නජ්ජන්තරෙති ගඞ්ගා යමුනා අචිරවතී සරභූ මහීති පඤ්චසු මහානදීසු පඤ්චමාය මහානදියං. භුවි පථවියං. ක්රියා නාරීසිඞ්ගාරභාවජා ක්රියා. විලාසො පන තදඤ්ඤජො. අත්රජෙ පුත්තෙ.

1053. කුථො හත්ථිපිට්ඨත්ථරණං. වෙණී නාරීනං කෙසකලාපො. ‘‘පවෙණී වෙණී කුථයො’’ති හි වොපාලිතො. ‘‘පවෙණී කුලවෙණීසූ’’තිපි ක්වචි පාඨො. වුත්ති භවනං ¶ . වුත්තා වුත්තන්තො. වෙතනෙ කම්මෙන ලද්ධබ්බෙ. භරණෙ පොසනෙ, ධාරණෙ ච.

1054. මරියාදසද්දො ද්වීසු. සත්තා විජ්ජමානතා. සමිද්ධි සම්පත්ති. සොප්පෙ නිද්දායං. වුත්ති ජීවිතවුත්ති.

1055. කුච්ඡා ගරහා. අපවාදො අවණ්ණවාදො, අභූතාක්ඛානම්පි. ධඤ්ඤෙ ධඤ්ඤවිසෙසෙ, යස්ස සීසං අඞ්ගුට්ඨප්පමාණං දීඝඤ්ච. පියඞ්ගු ගන්ධදබ්බං. මොක්ඛෙ නිබ්බානෙ. සිවෙ කල්යාණෙ.

1056. රඤ්ජනෙ කාසායාදිරඤ්ජනෙ. සූරතෙ මෙථුනෙ. වාසෙ වසනක්රියායං.

1057. පත්ථෙ මානතුම්බෙ. නාළෙ උප්පලාදීනං නාළෙ. පිපාසායං පාතුමිච්ඡායං. වුත්ති භවනං.

1058. පාණ්යඞ්ගෙ ¶ සඞ්ඛනාභියං. චක්කන්තෙ චක්කස්ස අන්තෙ.

‘‘නාභි පාණ්යඞ්ගඞ්ගෙ ඛෙත්තෙ, චක්කන්තචක්කවත්තිසු;

නාභි පධානෙ කත්ථූරි-මංසෙ ච ක්වචි කිත්තිතො’’ති. –

වොපාලිතො.

1059. අන්තරෙති ද්වින්නං අන්තරෙ. ‘‘වීචි සුඛතරඞ්ගෙසූ’’ති වොපාලිතො. ථිරත්තෙ ථිරභාවෙ. ‘‘ධීරත්තෙ’’තිපි පාඨො, සොයෙවත්ථො. සවෙ සවනෙ.

1060. නිස්සයෙ ආධාරෙ.

1061. විත්තෙ ධනෙ. අඞ්කො ලක්ඛණං. බුද්ධි ඤාණං. ඛෙ ආකාසෙ.

1062. වතෙ ¶ තිත්ථියසමාචාරෙ. ආගුම්හි අපරාධෙ. මණි සිලාවිකති, මණිසඞ්ඛාතො වා රතනවිසෙසො ඉධ මණි නාම. හායනෙ සංවච්ඡරෙ. වුට්ඨි වස්සනං.

1063. ලිපි අකාරාදීනං සන්නිවෙසවිසෙසො. මොක්ඛො නිබ්බානං. රතෙ සූරතෙ.

1064. පාපෙ ච අසුභෙ ච රිට්ඨං. අරිට්ඨංප්යත්ර, තබ්භාවෙ තත්ර අකාරො. අපරාධො ආදීනවො. කෙතුම්හි පටාකායං. චිහනෙ ලක්ඛණෙ. ‘‘ධජො සොණ්ඩිකලෙසෙසු, පටාකායඤ්ච චිහනෙ’’ති වොපාලිතො.

1065. ද්වාරමත්තෙපි බහිද්වාරෙපි. ඉතො පරං යෙ අනෙකත්ථා වුච්චන්තෙ, තෙ වාච්චලිඞ්ගා. ඵුටෙ පාකටෙ.

1066. අජ්ඣක්ඛෙ ¶ අධිකතෙ. ජළෙ අඤ්ඤාණෙ. ලොලුපෙ අතිතණ්හෙ. චලෙ කම්පිතෙ.

1067. විකතෙ විරූපෙ. කොමලං අකඨිනං. අතිඛිණො කුණ්ඨො.

1068. සිතෙ සෙතෙ. සූචකො පෙසුඤ්ඤකාරකො. අහි සප්පො. සක්කෙ ඛමෙ. ‘‘සත්තෙ’’ති පාඨෙ පන සත්තියුත්තෙත්යත්ථො. සම්බන්ධෙ අවිප්පයොගෙ. අඛිලෙ සකලෙ.

1069. කෙවලං අසම්මිස්සං. අන්තො අවසානං. අධමො නිහීනො. පණතො බුද්ධාදීසු නින්නො. නින්නො ථලපටිපක්ඛො.

1070. සුද්ධෙ ¶ අඤ්ඤෙන අසම්මිස්සිතෙ. පූතෙ මෙජ්ඣෙ.

1071. බ්යාපෙ බ්යාපිතෙ. භාවිනි අනාගතෙ වත්ථුම්හි. ථෙරෙ ජිණ්ණෙ.

1072. බහුසද්දො ‘‘එකස්මිං, ද්වීසු ච න පවත්තතී’’ත්යාදීසුයෙව පවත්තතීති මඤ්ඤමානො ‘‘ත්යාදො’’ති වදති. ‘‘එකවචනං, බහුවචන’’න්ති වුත්තත්තා පන ද්වීසුපි බහුසද්දො වත්තතෙව. ආචරියෙන වා පරසමයවචනානි මනසි කත්වා ‘‘ත්යාදො’’ති වුත්තං. තිවිධඤ්හි තත්ථ වචනං එකවචනං ද්විවචනං බහුවචනන්ති. සබ්බපාරිසදත්තා හි බ්යාකරණස්ස සබ්බෙසං වාදා කත්ථචි කථීයන්තෙ.

ධී වුච්චති පඤ්ඤා, සා යස්ස අත්ථි, ස ධීරො, බුධො. ධානං වා ධී, සා යස්සත්ථීති ස ධීරො, ධිතිමන්තො. ධුතෙ චලෙ.

1073. යානෙ ¶ හත්ථාදියානෙ යොග්ගං. ඛමෙ පන යොග්ගො.

1074. වුඩ්ඪෙ ආයුවුඩ්ඪෙ. කුලජෙ කුලීනෙ. වුද්ධො ආයුවුඩ්ඪො. උරු පමාණතො මහන්තො.

1075. වුත්තෙ වත්තබ්බෙ. උග්ගතෙ උද්ධංගතෙ. ආදිත්තෙ අග්යාදීහි, ගබ්බිතෙ සඤ්ජාතමානෙ.

1076. විගතෙ විගතරාගෙ. වායනෙ වීතෙ පටෙ. භජ්ජිතෙ ධඤ්ඤාදිකෙ. භජ්ජ පාකෙ.

1077. චයෙ ¶ සමූහෙ. සමො තුල්යො. අරි සත්තු. ‘‘සමාදිසූ’’තිපි පාඨො. වීරෙ අකාතරෙ සූරෙ. රවිසූරොති රවිසූරියො ‘‘සූරො’’ති වුත්තො. කුද්ධෙ කොධසහිතෙ. දූසිතෙ අප්පියෙ.

1078. අරිම්හි සත්තුම්හි දිට්ඨො. ඉක්ඛිතෙපි දිට්ඨො. පොතෙ බාලකෙ. වතෙ එකන්තසාධනෙ වතකම්මෙ.

1079. සලාකායං කුසාවහාරෙ. දබ්බෙ වරහිසතිණෙ. ඛයෙ උදයබ්බයානුපස්සීති. සකුණෙපි වයො ‘‘විසයුත්තන්නභුත්තානං, වයානං මරණං භවෙ’’ත්යාදීසු. ගබ්බො අභිමානො.

1080. බිළාලෙ ¶ මජ්ජාරෙ. නකුලෙ අහිසත්තුම්හි. මන්ථනො ඛීරමන්ථනදණ්ඩො. සත්තු තණ්ඩුලවිකතිඛජ්ජවිසෙසො. අස්සාදිලොමෙ අස්සාදීනං ලොමෙ. ඝාතො මරණං. රාසි පුඤ්ජො.

1081. ගොපගාමෙ ගොපාලානං ගාමෙ. රවෙ සද්දෙ. සාරථි පාජිතා. වන්දී ථුතිපාඨකො.

‘‘සාරථිම්හි තිච්ඡකෙ ච, පසුතෙ වෙදිතෙපි ච;

ඛත්තියා බ්රාහ්මණියා ජෙපි, විසූතො පාදවන්දිසූ’’ති. –

වොපාලිතො. පුප්ඵෙ සුත්තාදිනා අසඞ්ඛතෙ. තද්දාමෙ පුප්ඵදාමෙ සුත්තාදිනා සඞ්ඛතෙ. සකටෙ අනෙ. හයෙ අස්සෙ.

1082. අච්චනෙ පූජායං. භෙ නක්ඛත්තෙ. නෙත්තමජ්ඣෙ ‘‘සූලා’’ති ඛ්යාතෙ. ඔධි මරියාදො.

1083. පුණ්ණතා ¶ පරිපුණ්ණතා. අවජ්ජං දොසො. මනක්කාරෙපි ආභොගො. ආළිසද්දො ඉත්ථී. සඛී වයසා. සෙතු ජලවාරණො, නද්යාදිමග්ගො ච. සත්තෙ සත්තියුත්තෙ, ථිරෙත්යත්ථො. ‘‘දළ්හො ථූලෙ භුසෙ සත්තෙ, පගාළ්හෙපි දළ්හෙ මතො’’ති වොපාලිතො.

1084. මොක්ඛෙ නිබ්බානෙ, අරහත්තඵලෙපි. සාමිනි පතිම්හි. ධාරකෙති ධාරෙතීති ධාරකො, තත්ථ. පොසකෙපි භත්තා.

1085. සිඛා චූළා. පිඤ්ඡං පුච්ඡං. අත්තනි ‘‘සඞ්ඝිකං පුග්ගලික’’න්ත්යාදීසු. ඛෙපෙ නින්දායං.

1086. රූපෙ වණ්ණෙ. කරීසෙ ගූථෙ.

1087. ඛණ්ඩෙ ¶ සකලෙ. පණ්ණෙ රුක්ඛාදීනං පණ්ණෙ. කණ්ඩෙ සරෙ. සලාකා වණොපයුත්තා. සුචිනො භාවො සුචිත්තං, තස්මිං. ගතෙ ගමනක්රියායං. ‘‘ධාව ගතිසුද්ධිය’’න්ති හි ධාතුපාඨො. හාවො ඉත්ථීනං සිඞ්ගාරභාවජක්රියා. අවිජ්ජාය අඤ්ඤාණෙ. මුච්ඡනෙ විසඤ්ඤිභාවෙ.

1088. ඝම්මජලං කායෙ උණ්හෙන සඤ්ජාතජලං. පාකෙ පච්චනෙ. ගොළෙ ‘‘මු-යී’’ඉති ඛ්යාතෙ මත්තිකාගුළකෙ. උච්ඡුමයෙ උච්ඡුරසසඤ්ජාතෙ. මිත්තෙ පියමිත්තෙ, මිත්තමත්තෙ වා. සහායෙ අත්ථචරෙ. පභූ අධිපති. සො පුල්ලිඞ්ගො.

1089. කුරූරෙ කක්ඛළකම්මන්තෙ. පරස්මිං පරට්ඨානෙ, පරලොකෙ වා. අත්ර ඨානෙ, ලොකෙ වා. අඞ්කො චිහනං. අපරාධෙ නාටකපරිච්ඡෙදෙපි අඞ්කො. අපවාදො ලොකගරහා. දෙසෙ දෙසවිසෙසෙ. ‘‘භවෙ ජනපදො දෙසෙ, ජනෙ ජනපදෙපි චෙ’’ති වොපාලිතො.

1090. පජ්ජෙ ¶ සිලොකෙ. වචීභෙදෙ බ්යත්තවාචායං. අන්වයෙ සන්තානෙ. සරූපස්මිං සමානභාවෙ. අධොභාගෙ ච තලං.

1091. විලග්ගෙ කායමජ්ඣෙ. වෙමජ්ඣෙ මජ්ඣසාමඤ්ඤෙ. කුසුමං පසවං. උතු ඉත්ථිපුප්ඵං. සුබ්බතෙ සුන්දරෙ වතෙ.

1092. කොසෙ ලිඞ්ගපසිබ්බකෙ. ගබ්භරෙ ගුහායං. බිලෙ කිපිල්ලිකාදීනං ආවාසෙ. ගණ්ඩකෙ ඛග්ගවිසාණෙ. කදම්බෙ ‘‘ථින’’ඉති ඛ්යාතෙ. දුමෙ රුක්ඛෙ. චයෙ සමූහෙ.

1093. භෙ නක්ඛත්තභෙදෙ. ධෙනුයං සිඞ්ගිනියං. යොනියං ඉත්ථීනං අඞ්ගජාතෙ. සිරෙ සීසෙ.

1094. භොගීසද්දො ¶ භොගවති පුග්ගලෙ, උරගෙ ච. සිවො මහිස්සරො. බලෙ ථාමෙ. පභාවෙ තෙජසි. ‘‘වීරියං සුක්කෙ පභාවෙ, තෙජො සාමත්ථියෙස්වපී’’ති වොපාලිතො. තෙජසද්දො පන තෙසු ච යථාවුත්තෙසුපි ද්වීස්වත්ථෙසු, දිත්තියඤ්ච වත්තති.

1095. සන්තති ආධාරො. ඛග්ගඞ්ගෙ ඛග්ගස්ස තිඛිණාවයවෙ. සූතෙ සාරථිම්හි. පටිහාරෙ වචනහාරෙ. ‘‘විද ලාභෙ’’ති ධාත්වත්ථතො විත්ති. පීළා විබාධා.

1096. රවෙ සද්දෙ. පලාසෙ නිත්තණ්ඩුලවීහිම්හි.

1097. රුක්ඛෙ අම්බට්ඨරුක්ඛෙ. පරසමයෙ පන බාධා. අධිකප්පෙමෙ අතිසයපෙමෙ.

1098. කෙතුම්හි ¶ ධජෙ. ලෙඛ්යෙ ලිඛිතබ්බෙ ලෙඛෙ. රාජියං තු ලෙඛා.

1099. සත්ථෙ ආවුධභෙදෙ. සත්තෙ පාණිම්හි. චයෙ සමූහෙ.

1100. ආළියං නදීමග්ගෙ, ජලධාරණෙ ච.

1101. සංසදෙ සභායෙ. අයනසද්දො ගමනෙ, පථෙ ච වත්තති.

1102. රුක්ඛන්තරෙ ¶ ගණදුමෙ. සූරෙ සූරියෙ. කොණෙ විදිසායං. හයෙ තුරඞ්ගෙ ච අස්සො. ඛන්ධෙ භුජසිරෙ. අච්චිසද්දො ජාලායං අග්ගිජාලායං. අංසුම්හි තස්ස, අඤ්ඤෙසඤ්ච අංසුම්හි වත්තති. සො ච නො පුමෙ පුල්ලිඞ්ගෙ න වත්තති.

1103. අභාවසද්දො නාසෙ විජ්ජමානස්ස නාසෙ. අසත්තසද්දො අවිජ්ජමානත්ථෙ වත්තති. භුත්ති භුඤ්ජනක්රියා. පාණෙ ආයුම්හි ජීවං. ජනෙ පාණවති ජීවො.

1104. ඡදනෙ ගහාදීනං ඡදනෙ. රාසි පුඤ්ජො, සහධම්මීනං ගණො ච.

‘‘නිකායො නිලයෙ ලක්ඛ්යෙ, සංහතානං සමුච්චයෙ;

එකත්ථ භාජිනි වසෙ, පරමත්තනි වුච්චතෙ’’ති. –

වොපාලිතො. යජනෙ දෙවපූජායං. අච්චනෙ පූජාමත්තෙ. දික්ඛ මුණ්ඩියොපනයනනියමබ්බතාදෙසෙසු.

1105. කරණං ¶ කාරො, සො එව කාරිකා, ක්රියා, සකත්ථෙ ණිකො. පජ්ජෙපි සොයෙවත්ථො. චිහනෙ ලක්ඛණෙ. ථීරජෙ ඉත්ථීනං උතුම්හි. පුප්ඵෙ සුමනෙ. වානරෙ මක්කටෙ.

1106. අධරෙ දන්තාවරණෙ. ඛරභෙ ‘‘ක-ල-අඋ’’ඉති ඛ්යාතෙ. ලොභපුග්ගලෙපි ලුද්ධො. ආවිලෙ අනච්ඡෙ.

1107. චරම්හි ගුත්තපුරිසෙ.

1108. හාසො ච ගන්ධො ච හාසගන්ධා, තෙසු. ගන්ධොත්ර දූරගාමී. කල්යාණෙපි චාරු. ඛල චලනෙ, සඤ්චයෙ ච, තො, ඛලිතො.

1109. වක්කලෙ ¶ රුක්ඛත්තචෙ. අධිරොහෙ ආරොහනක්රියායං. වත්ථන්තරං විචිත්තරූපං වත්ථං, යං චීනදෙසෙ සඤ්ජාතං.

1110. පටිහාරෙ ‘‘ඩ-ගා’’ඉති ඛ්යාතෙ. මුඛෙ භත්තාදීනං පවෙසනට්ඨානෙ. පෙතෙ පරලොකං ගතෙ. අපරණ්ණං මුග්ගාදි. කාලො තිංසරත්තිදිවපරිච්ඡින්නො.

1111. දොසෙ කොධෙ. ඝාතෙ මාරණෙ. මිගාදො චතුප්පදෙ. ඡගලෙ අජෙ. අරූපෙ ඵස්සාදිකෙ. අව්හයෙ සඤ්ඤායං. දරථෙ කායචිත්තසම්භූතෙ සන්තාපෙ. භීති භයං.

1112. භාරෙ ඛන්ධභාරාදිකෙ. සුජාසද්දො දබ්බියං කටච්ඡුයං, ඉන්දජායායං සක්කස්ස භරියායඤ්ච. විහායසෙ ආකාසෙ.

1113. මණිකෙ ¶ මහති උදකභාජනෙ. රතනෙ අස්මවිකාරෙ රතනසාමඤ්ඤෙ. සෙලො චන්දනපබ්බතො. ආරාමෙ පුප්ඵාරාමාදිආරාමෙ.

‘‘මලයො දෙසෙ සෙලඞ්ගපබ්බතන්තරෙ, මලයාතිවුතායඤ්චා’’ති වොපාලිතො. අඞ්කො චිහනං.

1114. සප්පිම්හි ඝතෙ, තදඤ්ඤෙ හොතබ්බෙ ච හවි.

‘‘රහසි ච විචාරෙ ච, විවෙකො ජලදොණිය’’න්ති වොපාලිතො.

1115. පවාහෙ ජලප්පවාහෙ.

‘‘වෙගො ජවෙ පවාහෙ ච, මහාකාලඵලෙපි චෙ’’ති [මෙදිනීකොස 3.24]වොපාලිතො. ඛිලෙ අණුඛාණුම්හි. කණෙ අප්පෙ.

1116. නෙත්තන්තෙ ¶ චක්ඛුකොණෙ. චිත්තකෙ තිලකෙ.

‘‘අපාඞ්ගං අඞ්ගහීනෙ ච, නෙත්තන්තෙ තිලකෙපි චෙ’’ති [මෙදිනීකොස 3.28]වොපාලිතො. මුත්තාගුණෙ සුත්තබන්ධමුත්තායං. ගහණං ගාහො, තස්මිං. මකුළෙ අපුප්ඵිතෙ. රසෙ ලොණරසෙ.

1117. අගො, නගො චාති ද්වෙ අභිධානානි සෙලරුක්ඛෙසු වත්තන්ති. ස්වප්පෙ සුට්ඨු අප්පෙ, අප්පතරෙත්යත්ථො. අවධාරණෙ ‘‘නමනමත්ත’’න්ත්යාදීසු. අච්චනෙ පූජායං.

1118. ඡිද්දෙ දොසෙ. ඔතරණං ජලතිත්ථාදීසු අවතරණං. අය්යකෙ පිතුපිතරි.

1119. රුක්ඛෙ ¶ ඛග්ගඵලෙ. සුනෙ සුනඛෙ. ගන්ධෙ අධිවාසනගන්ධෙ.

1120. කොණෙ අස්සෙ. සවනෙ සොතෙ. පන්තියං වීථියං. භාග්යං පුඤ්ඤං. එකදෙසො තතියභාගාදි. අජපාලකෙ පොක්ඛරෙ. ‘‘කුට්ඨං රොගෙ සුගන්ධෙ චා’’ති වොපාලිතො.

1121. සෙනාසනෙ විහාරාදිකෙ. සෙනෙ පීඨාදිකෙ. චුන්දභණ්ඩම්හි චුන්දානං උපකරණෙ. ‘‘භමො’ම්බුනිග්ගමෙ භණ්ඩි, චුන්දාඛ්යෙ සිප්පියන්තකෙ’’ති නානත්ථසඞ්ගහෙ වොපාලිතො. අංසුසද්දො වත්ථාදීනං ලොමෙ, කරෙ කිරණමත්තෙ ච. අබ්යයෙ පකාරාදිකෙ.

1122. ඛජ්ජන්තරෙ ¶ සූකරවච්චසණ්ඨානෙ ධඤ්ඤවිකාරෙ. දිසෙ රිපුම්හි. පති ධවො. අරියො අධිපති.

1123. රාගෙ කසායාදිකෙ රාගෙ.

‘‘රඞ්ගො දානෙ ඛලෙ රාගෙ, තච්ඡෙ රඞ්ගං තිපුම්හි චෙ’’ති වොපාලිතො. පෙය්යෙ උදකාදිකෙ. පීතියං පිවනක්රියායං. ‘‘රක්ඛණෙ පීතියං පාන’’න්ති වොපාලිතො. ඉණෙ, උක්ඛෙපනෙ ච උද්ධාරො. උම්මාරෙ ද්වාරුම්මාරෙ. එළකසද්දස්ස අජස්සාපි වාචකත්තා ‘‘එළකො අජෙ’’ති වුත්තං.

1124. පහරණං පහාරො, පොථනං. පහරති එත්ථාති පහාරො, යාමො, හායනො සංවච්ඡරො. කුණ්ඩිකායං ‘‘කයා’’ඉති ඛ්යාතායං. ආළ්හකෙ චතුපත්ථප්පමාණෙ. භුසම්හි තණ්ඩුලත්තචෙ.

1125. ආවාටෙ ¶ කූපෙ. චයෙ සමූහෙ ච. කාසු සා, කාරණෙ, රහසි ච උපනිසා.

‘‘භවෙ උපනිසා ධම්මෙ, වෙදන්තෙපි රහස්යම්පී’’ති වොපාලිතො. පොටගලෙ ‘‘ඵො-ඛා’’ඉති ඛ්යාතෙ. ගුණෙතරෙ අවජ්ජෙ.

1126. යුත්තෙ ‘‘අට්ටං විනිච්ඡිනාතී’’ත්යාදීසු. අට්ටාලෙ ‘‘ගොපුරට්ටෙහි සංයුත්ත’’මිච්චාදීසු. අට්ටිතෙ ‘‘අට්ටස්සරංකරොතී’’ත්යාදීසු. අට්ට අභියොගෙ, අට්ට අතික්කමහිංසාසූති ධාත්වත්ථො. කානනෙ වනෙ. උප්පත්තියං ජනනෙ, විහායසාගමනෙ ච.

1127. ලාමකෙ නිහීනෙ. ඛන්ධෙ රූපාදිකෙ. මූලං මූලධනං. උපදා පහෙණකං. අවත්ථායං, පටස්ස අන්තෙ ච දසා. ඝාතො මාරණං.

1128. ගබ්බෙ ¶ මානෙ. ඝටනං සිලෙසකරණං. රාසි පුඤ්ජො, එතෙසු ඝටසද්දො. අභිහාරෙ පූජායං. බන්ධනෙ ‘‘පාකාරචයො’’ත්යාදීසු.

1129. ථොකෙ අප්පකෙ. දානෙ, හානියඤ්ච චාගො. ගීවා, ගලො චාති ද්වෙ අභිධානානි ඉණෙ සියුං. ‘‘ඉණෙ ගීවා ගලෙපි චා’’තිපි පාඨො. ගලෙ කණ්ඨෙ.

1130. දණ්ඩෙපි සාහසං. පටෙ වත්ථවිසෙසෙ භඞ්ගං. සාණාදිකෙ මිස්සිත්වා කතඤ්හි වත්ථං ‘‘භඞ්ග’’න්ති වුත්තං. ඡවකෙ කළෙවරෙ.

1131. අනඞ්ගෙ මාරෙ. දුමෙ කරහාටකෙ.

‘‘මදනො ¶ මාරධුත්තර-වසන්තදුමසිත්ථකෙ’’ති වොපාලිතො. පමාතරි මාතුමාතරි. වෙඨෙ උණ්හීසෙ ච වෙඨනං.

1132. තණ්ඩුලෙය්යෙ තිලඵලසාකෙ. අය්යෙ සාමිනි. මුත්ති මුච්චනං.

1133. අඞ්කෙ ලක්ඛණෙ. ආකාරෙ සීසචලනාදිකෙ. වප්පෙ වප්පනීයබීජෙ. තටෙ තීරෙ ච වප්පො, පාකාරමූලෙ, නෙත්තජලෙ, උසුමෙ ච වප්පො. අනුඤ්ඤායං, වොහාරෙ ච සම්මුතිසද්දො. අක්ඛතසද්දො ලාජාසු ධඤ්ඤවිකතීසු නපුංසකෙ.

1134. යාගෙ දෙවපූජායං, සදාදානෙ ච සත්රං. සසු හිංසායං, ත්රණ, සත්රං. ඔසධිම්හි, චන්දෙ ච සොමො.

‘‘සොමො කුවෙරෙ පිතුදෙවතායං,

වසුප්පභෙදෙ වසුධාකරෙ ච;

දිබ්බොසධිසාමලතාසමීර-

කප්පූරනීරෙසු ච වානරෙ චා’’ති. –

වොපාලිතො ¶ . යුගගෙහඞ්ගෙති පුබ්බාපරායාමවසෙන ථම්භානං උපරි ඨපිතෙ යුගභූතෙ ගෙහාවයවෙ. දක්ඛිණුත්තරායාමවසෙන ඨපිතෙ ගෙහඞ්ගෙ සඞ්ඝාටො.

ගාථාපාදවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

අනෙකත්ථවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4. අබ්යයවග්ගවණ්ණනා

1136-1137. චිරස්සාදයො චත්තාරො චිරත්ථකා. චිරාය, චිරා චාත්ර. සහාදයොපි චත්තාරො සහත්ථා. පුනප්පුනමාදයො පඤ්ච පුනප්පුනත්ථා. විනාදයො පඤ්ච වජ්ජනත්ථා.

1138. බලවං ¶ සුට්ඨු අතීව කිමුත සු අති එතෙ ඡ අතිසයත්ථෙ. පසංසායඤ්ච සුට්ඨු. පඤ්හෙපි කිමුත. ආහො කිං කිමු උදාහු කිමුත උද එතෙ ඡ විකප්පෙ විතක්කෙ. තත්ර ආහොසද්දො දීඝාදි. ‘‘දිට්ඨො ආහො උදාහු ච, විකප්පත්ථෙ විභාවනෙ’’ති හි භාගුරි. ඛාණුරයමාහො පුරිසො. රුද්දො තු රස්සාදිමාහ ‘‘ඉස්සරෙප්යධිකෙපි ච, විකප්පෙවිම්හයෙප්යහො’’ති. කිමුසද්දො රස්සන්තො. කිමායං ඛාණු, කිමු පුරිසො. උදසද්දො රස්සාදි. ධූමොයමොද කාපොතං, සමූහත්ථෙ ණො. කිඤ්චසද්දොපි විකප්පෙ. කිමුතසද්දො අතිසයෙති වුත්තො.

1139. භො අරෙ අම්භො හම්භො රෙ ජෙ අඞ්ග ආවුසො හෙ හරෙ එතෙ දස අව්හානෙ. හං හොසද්දාප්යත්ර. කථං කිංසු නනු කච්චි නු කිං එතෙ ඡ සමා සමානත්ථා.

1140. අධුනා, එතරහි, ඉදානි, සම්පති චාති චත්තාරො ඉදානීත්යත්ථෙ. අඤ්ඤදත්ථු තග්ඝ සසක්කං අද්ධා කාමං ජාතු වෙ හවෙ එතෙ අට්ඨ එකංසෙ එකංසත්ථෙ.

1141. යාවතාදයො ¶ සත්ත පරිච්ඡෙදවාචකා. තත්ර යාවතා, යාවාති ද්වෙ අනියමපරිච්ඡෙදත්ථවාචකා. තාවතා, තාව, එත්තාවතාති නියමපරිච්ඡෙදත්ථවාචකා. කිත්තාවතා, කීවෙති පරිච්ඡෙදපුච්ඡනත්ථවාචකා.

1142-1143. යථා තථා යථෙව එවං යථානාම යථාහි සෙය්යථාපි එවමෙවං වා තථෙව යථාපි එවම්පි සෙය්යථාපි නාම යථරිව යථා ච විය තථරිව ඉච්චෙතෙ සත්තරස පටිභාගත්ථෙ සදිසත්ථෙ භවන්ති.

1144. සං, සාමං, සයඤ්චෙති තයො සයමිච්චත්ථෙ. ආම සාහු ලහු ඔපායිකං පතිරූපං සාධු එවං එතෙ සත්ත සම්පටිච්ඡනත්ථෙ. ආමන්තාප්යත්ර.

1145. යමාදයො ¶ ඡ කාරණත්ථෙසියුං. චනසද්දො, චිසද්දො චාති ද්වෙ අසාකල්යෙ අසකලත්ථෙ. කදාචනං, කදාචීත්යාදි පයොගො. මුධාසද්දො නිප්ඵලෙ ඵලරහිතෙ, නිප්පයොජනෙත්යත්ථො. අමූලෙපි ච මුධා.

1146. ජාතුසද්දො එකංසෙපි. සබ්බතො, සමන්තතො, පරිතො, සමන්තා චාති චත්තාරො තුල්යත්ථා.

1147. න අ නො මා අලං නහි ඉච්චෙතෙ ඡ නිසෙධෙ. චෙ, සචෙ, යදීති තයො යද්යත්ථෙ. සද්ධංසද්දො අනුකූලත්ථෙ. නත්තං දොසො ච රජනීයමිච්චත්ථෙ. දිවාසද්දො අහෙ අහනීත්යත්ථෙ.

1148. ඊසං ¶ , කිඤ්චි, මනං ඉච්චෙතෙ අප්පත්ථෙ. අතක්කිතෙ අවිතක්කිතෙ. බලක්කාරෙ තු සාහසං. අග්ගතො, පුරතො ච පුරෙඉච්චත්ථෙ. පෙච්ච අමුත්රසද්දා භවන්තරෙ.

1149. අහො ච හි චාති එතෙ විම්හයෙ. විකප්පෙපි අහො. සම්මොදෙපි හි. තුණ්හීසද්දො මොනෙ අභාසනෙ. ආවි, පාතු ච පාකටත්ථෙ. සජ්ජු සපදිසද්දා තඞ්ඛණෙත්යත්ථෙ.

1150. සුදං ඛො අස්සු යග්ඝෙ වෙ හාදයො හකාරාදයො ච පදපූරණෙ සියුං. අන්තරෙන, අන්තරා, අන්තො චාති එතෙ අබ්භන්තරෙඉච්චත්ථෙ. අවස්සං, නූන ච නිච්ඡයත්ථෙ.

1151. සංසද්දො දිට්ඨාසද්දො ආනන්දත්ථෙ. සමුපජො, සංප්යත්ර. කාමප්පවෙදනෙ ඉච්ඡාය අක්ඛානෙ කච්චි ජීවති තෙ මාතා ¶ , මමෙදමභිමතමිච්චත්ථෙ. උසූයොපගමෙ උසූයාපුබ්බකෙ උපගමෙ.

‘‘කාමානුමතියං කාමො,

උසූයොපගමෙපි චා’’ති රුද්දො.

උසූයොපගමානුඤ්ඤාණෙපිචායං අත්ථො දිස්සතෙ.

1152-1153. යථාත්තන්ති සච්චං. තථස්ස අනතික්කමො යථාතථං, යථාත්ථෙ අබ්යයීභාවො. තථසද්දොයං භූතපරියායො. සදාසද්දො, සනංසද්දො චාති නිච්චෙ. සනසද්දොප්යත්ර. පායො, බාහුල්යඤ්ච සමා. පඤ්චකං බාහ්යෙ. සණිකංසද්දො අසීඝෙ.

1154. සම්මා, සුට්ඨූති ද්වෙ අභිධානානි.

1155. සායං සායෙ ¶ සායන්හෙ. අත්රාහෙති ඉමස්මිං අහනි අජ්ජසද්දො.

1156. යත්ථාදයො තයො අනියමට්ඨානාදිවාචකා. තත්ථාදයො නියමට්ඨානාදිවාචකා.

1157. සම්මුඛා, ආවි, පාතු ච සමානත්ථා.

1158. අප්පෙවාදයො තයො සංසයත්ථම්හි. ඉති ඉත්ථං එවංසද්දා නිදස්සනෙ වත්තන්ති. කථඤ්චිසද්දො කිච්ඡත්ථෙ.

1159. ඛෙදො ¶ ඛින්නතා. පච්චක්ඛෙ සච්ඡිසද්දො. ථිරෙ, අවධාරණෙ ච ධුවං. තිරො තිරියංසද්දා සමා. දුට්ඨුකුසද්දා කුච්ඡායං.

1160. ආසිට්ඨත්ථම්හි සුවත්ථි. ධිසද්දො නින්දායං. කුහිඤ්චනාදයො සත්ත ඨානාදිපුච්ඡනත්ථා.

1161. ඉහ ඉධ අත්ර එත්ථ අත්ථ එතෙ ඔකාසත්ථාදිවාචකා. සබ්බස්මිං කාලාදිකෙ සබ්බත්රාදිද්වයං. කිස්මිං කාලෙ කදා. කස්මිං කාලෙ කුදාචනං.

1162-1163. විභත්යන්තනාමසරාඛ්යාතපතිරූපකෙ අබ්යයෙ දස්සෙත්වා තදඤ්ඤභාවෙ අබ්යයෙ දස්සෙතුමාහ ‘‘ආදිකම්මෙ’’ඉච්චාදි. තත්ර විභත්යන්තපතිරූපකං යථා – ‘‘චිරස්සං, චිරං ¶ , චිරෙනි’’ච්චාදි. නාමපතිරූපකං යථා – ‘‘ආම, සාහු, ලහු, ඔපායික’’මිච්චාදි. සරපතිරූපකං යථා – ‘‘අ’’-ඉච්චාදි. ආඛ්යාතපතිරූපකං යථා – ‘‘අත්ථි’’ඉච්චාදි.

සම්භවො පභවො. උදිණ්ණෙ පවුද්ධෙ වඩ්ඪනෙ. තිස පීණනෙ,ති, තිත්ති. නියොගෙ නියොජනෙ. අග්ගෙ උත්තමෙ. තප්පරෙ තප්පධානෙ. සඞ්ගෙ ලග්ගනෙ. පකාරෙ සදිසෙ, භෙදෙ වා. අන්තොභාවෙ පක්ඛිත්තෙ. වියොගෙ පවාසෙ. අවයවෙ පදෙසෙ. ධිතියං වීරියෙ පධානෙ. එතෙ චත්ථා ධාතුසංයොගත්ථා වා නාමසංයොගත්ථා වා භවන්ති. අසංයොගස්ස පන නාමපදස්ස අත්ථො ‘‘පො සියා පරමත්ථස්මිං, පාතු වාතෙසු පා භවෙ’’ති එකක්ඛරකොසෙ[එකක්ඛරකොස 73 ගාථා] වුත්තො.

1164. වික්කමො පධානං.

1165-1167. සන්යාසෙ නික්ඛිත්තෙ. මොක්ඛො නිබ්බානං. රාසි නිකරො. ගෙහෙ නිලයෙ. ආදෙසො ආචික්ඛනං. උපමාය සන්නිභෙ. අච්චයො අතික්කමො. සාමීප්යෙ සමීපභාවෙ ¶ . උපරති උපසමො. නීහරණං අපනයනං. ආවරණං නීවරණං [ආහරණං ගහණං (ක.)].

1168. උද්ධකම්මෙ උය්යානෙ. වියොගෙ උප්පාසිතෙ. අත්ථලාභො උප්පත්ති. පබලත්තෙ මහාබහලත්තෙ. දක්ඛග්ගතාසූති දක්ඛභාවෙ, අග්ගභාවෙ ච. සත්තියං, මොක්ඛෙ නිබ්බානෙ ච.

1169. දු ච අභාවෙ දුස්සීලො, දුප්පඤ්ඤො. අසමිද්ධියං දුබ්භික්ඛං. අනන්දනං අමොදනං.

1170. සමන්තත්තසමිද්ධීසූති සමන්තභාවෙ, සමිද්ධියඤ්ච. සඞ්ගතෙ සහිතෙ. විධානෙ කරණෙ. පභවො සම්භවො. පුනප්පුනක්රියා පුනප්පුනකරණං.

1171-1172. අතිසයො අත්ර අධිමත්තං. භුසත්ථො සමන්තත්ථො, තෙන සමන්ත පරියායොපි භුසසද්දො අත්ථීති වෙදිතබ්බො. ඉස්සරියො පභූති. අච්චයෙ අතික්කමෙ. කලහෙ ¶ විග්ගහෙ. භාසෙ කථනෙ, ‘‘භාසායා’’තිපි පාඨො. කුච්ඡනෙ කුච්ඡායං. අනභිමුඛත්ථෙ විමුඛො. මොහො විමති. පධානෙ විසිට්ඨෙ. දක්ඛතා ඡෙකතා. ඛෙදෙ පරිස්සමෙ.

1173. ජානනෙ අවගතෙ. අධොභාගෙ අවංසිරෙ. අනිච්ඡයෙ අනිණ්ණයෙ. පරිභවෙ අවඤ්ඤාතෙ. දෙසො ච බ්යාපනඤ්ච හානි චාති ද්වන්දො. වචොක්රියාය වචනක්රියායං. ථෙය්යෙ චොරියෙ. අඤ්ඤාණෙ ච පත්තිආදිකෙ ච.

1174. පච්ඡාත්ථෙ අනුචරො. භුසත්ථෙ අනුග්ගතො. සදිසෙ අනුරූපො. අනුවත්තියං අන්වෙති. හීනෙ අනු සාරිපුත්තං පඤ්ඤවන්තො. තතියත්ථෙ නදිමන්වවසිතා බාරාණසී. දෙසෙ, ලක්ඛණෙ, විච්ඡායං, ඉත්ථම්භූතෙ, භාගාදිකෙ ච අනු. ලක්ඛණෙ රුක්ඛ’මනු විජ්ජොතතෙ චන්දො. විච්ඡායං රුක්ඛං රුක්ඛමනු තිට්ඨති. ඉත්ථම්භූතෙ සාධු දෙවදත්තො මාතර’මනු. භාගෙ යදෙත්ථ මං අනු සියා.

1175. ආලිඞ්ගනෙ ¶ පරිස්සජති. දොසක්ඛානෙ පරිභාසෙත්වා. නිවාසනෙ වත්ථං පරිදහිත්වා. අවඤ්ඤො පරිභවො. ආධාරෙ භොජනෙ සොකෙ බ්යාපනෙ. තත්වෙ සභාවෙ. ලක්ඛණාදො ලක්ඛණවිච්ඡාඉත්ථම්භූතභාගෙ.

1176. විසිට්ඨෙ අභිධම්මො. උද්ධකම්මෙ සාරුප්පෙ වුද්ධියං පූජායං අධිකෙ. කුලෙ අභිජනො. අසච්චෙ ලක්ඛණාදිම්හි චතුබ්බිධෙ [‘අභිරභාගෙ (පා.1.4.91)’ ති අභිස්ස භාගවජ්ජිතෙසු ලක්ඛණාදීසු කම්මප්පවචනීයසඤ්ඤා වුත්තා (රූපසිද්ධි-කාරකතණ්ඩෙ)].

1177. අධිකෙ ඉස්සරෙ පාඨෙ උච්චාරණෙ, අධිට්ඨානෙ පාපුණනෙ නිච්ඡයෙ උපරිභාගාදිකෙ භටනෙ භත්තියං විසෙසනෙ ච අධි.

1178-1179. වාමාදානෙ ¶ ඉති පාඨෙ වාමෙ පටිලොමෙ, ආදානෙ ගහණෙ. වාචාදානෙ පච්චස්සොසි. පටිනිධිම්හි මුඛ්යසදිසෙ බුද්ධස්මා පති. පටිබාධෙ නිවත්තනෙ. පටිච්චත්ථෙ ‘‘පටිච්චා’’ති පදස්ස අත්ථෙ. ලක්ඛණාදිකෙ චතුබ්බිධෙ.

1180-1181. සමීපෙ ආදිකම්මනි මරියාදෙ උද්ධකම්මනි ඉච්ඡායං බන්ධනෙ අභිවිධිම්හි ච ආ. කිච්ඡෙ ඊසත්ථෙ නිවත්තියඤ්ච අප්පසාදෙ ආසීසනෙ සරණෙ වාක්යසරණෙ ආ එවං අනුස්සරං. පතිට්ඨායං, විම්හයාදීසු ච ආ.

1182. භූතභාවෙ ¶ අතීතො.

1183. සම්භාවනෙ අපි දිබ්බෙසු කාමෙසු, රතිං සො නාධිගච්ඡති [ධ. ප. 187]. සම්භාවනමධිකත්ථවචනෙන අඤ්ඤත්ර සත්තියා අවිඝාතො. සංවරණෙ අපිධානං.

1184-1185. අපගතො අපෙතො. උපපත්තියං යුත්තියං උපෙක්ඛා. ආධික්යෙ උපඛාරියං දොණො. පුබ්බකම්මනි බුද්ධොපක්කමං කිලෙසච්ඡෙදො. ගය්හාකාරෙ පච්චුපට්ඨානං. උපරිත්තෙ උපරිභාවෙ උපපන්නො. අනසනෙ උපවාසො.

1186. උපදෙසෙ ¶ එවං තෙ අභික්කමිතබ්බං, එවං තෙ පටික්කමිතබ්බං. වචනපටිග්ගාහෙ එවං හොතු. ඉදමත්ථෙ ඉදංසද්දස්ස අත්ථෙ.

1187. සමුච්චයෙ කෙවලසමුච්චයෙ –

චීවරං පිණ්ඩපාතඤ්ච, පච්චයං සයනාසනං;

අදාසි උජුභූතෙසු, විප්පසන්නෙන චෙතසා [ජා. 2.22.551].

සමාහාරෙ චක්ඛු ච සොතඤ්ච චක්ඛුසොතං. අන්වාචයො එකං පධානභාවෙන වත්වා ඉතරස්ස අප්පධානභාවෙන වචනං, තස්මිං. සීලං රක්ඛාහි, දානඤ්ච දෙහි. ඉතරීතරෙ සමණො ච බ්රාහ්මණො ච සමණබ්රාහ්මණා. තත්ර කෙවලසමුච්චයො ච අන්වාචයො ච සමාසෙ නත්ථි, ඉතරද්වයං සමාසෙයෙව.

1188. පකාරො තුල්යො, භෙදො ච. පදත්ථස්ස විපල්ලාසෙ ගොති අයමාහෙති. සමාපනෙ ඉච්ඡිතස්ස පදස්ස පරිනිට්ඨාපනෙ.

1189. පජ්ජං ¶ වාසද්දස්සත්ථෙ. වවත්ථිතවිභාසායං වා පරො අසරූපා. විඅවපුබ්බො ඨා ගතිනිවත්තියං, තො, ඨාතිස්ස ථො, අසරූපද්විත්තඤ්ච. වවත්ථිතා නියමිතා විභාසා වවත්ථිතවිභාසා. අවස්සග්ගෙති අවපුබ්බො සජ විස්සජ්ජනාලිඞ්ගනනිම්මානෙසු.

1190. භූසනෙ අලඞ්කාරෙ. වාරණෙ නිවාරණෙ. පරියත්ති පරියාපුණනතා, යුත්තත්ථෙපි අලං. අථො අථසද්දා අනන්තරාදීසු චතූසු අත්ථෙසු සියුං.

1191. පසංසාදීසු තීසු. ස්වීකාරෙ පටිඤ්ඤාණෙ. ආදිනා පකාසත්ථසම්භාබ්යාකොධාදිකෙ චත්ථෙ නාමසද්දො. අවධාරණමෙවත්ථො.

1192. අනුඤ්ඤා අනුමති. සන්තානං අනුනයො. ආලපනං සම්බොධනං. වතසද්දො එකංසෙ දයායං කරුණායං හාසෙ ¶ පහාසෙ ඛෙදෙ පරිස්සමෙ ආලපනෙ විම්හයෙ අච්ඡරියෙ ච සියා.

1193. වාක්යාරම්භෙ ‘‘හන්ද වදාමි තෙ’’ති. විසාදෙ ඛෙදෙ. යාව තාව තූති යාවතාවසද්දා සාකල්යෙ නිරවසෙසෙ. යාවදත්ථං තාව ගහිතං. මානෙ පමාණෙ. ‘‘යාව පමාණමරියාදා-වධාරණත්ථකං මත’’මිති භාගුරි. අවධිම්හි පරිච්ඡින්නෙ.

1194. පුරත්ථාසද්දො පාචියං දිසායං ඉච්චත්ථෙ, පුරත්ථෙ වක්ඛමානෙ, අග්ගතො සමුද්ධෙ ඉච්චත්ථෙ ච පඨමෙපි ආදිම්හි වත්තති. පබන්ධෙ වාක්යරචනායං වාක්යපබන්ධෙ පුරාණාදිකෙ. චිරන්තරෙ අතීතභූතෙ. නිකටෙ සන්නිහිතෙ. ආගාමිකෙ අනාගතෙ.

1195. ඛලුසද්දො නිසෙධෙ වාක්යාලඞ්කාරෙ වාක්යභූසායං අවධාරණෙ එවත්ථෙ, පසිද්ධියඤ්ච වත්තති. අභිතොසද්දො ආසන්නෙ අභිමුඛෙ උභයතො ඉච්චත්ථෙ ¶ , ආදිනා සීඝෙ, සාකල්යෙ ච අත්ථෙ වත්තති. ආසන්නෙ අභිතොයං නදී. අභිමුඛෙ අභිතොව තාතා. උභයතොඉච්චත්ථෙ අභිතො මග්ගස්ස. සීඝෙ අභිතො අධීයිත්වා. සාකල්යෙ අභිතො වනං දඩ්ඪං.

1196. යද්යපිසද්දත්ථෙ අනුග්ගහණගරහත්ථෙ. එකංසත්ථෙ අවිතථත්ථෙ. අථො පනසද්දො විසෙසස්මිං අත්ථෙ, පදපූරණත්ථෙ ච සියා.

1197. හිසද්දො කාරණාදීසු චතූසු අත්ථෙසු වත්තති. තුසද්දො පන තත්ථ චතූසු අත්ථෙසු මජ්ඣෙ හෙතුවජ්ජෙ තිකෙ අත්ථෙ වත්තති. කුසද්දො පාපෙ ඊසත්ථෙ කුච්ඡනෙ ජිගුච්ඡායඤ්ච.

1198. නුකාරො සංසයෙ, පඤ්හෙ ච. නානාසද්දො අනෙකත්ථෙ, වජ්ජනෙ ච. කිංසද්දො පුච්ඡායං, ජිගුච්ඡායඤ්ච, අබ්යයො. තිලිඞ්ගො ච, නියමෙ තු තිලිඞ්ගොව. වාරිම්හි උදකෙ. මුද්ධනි සීසෙ ච, කං සුඛෙපි, වුත්තඤ්ච නානත්ථසඞ්ගහෙ –

‘‘කො ¶ බ්රහ්මත්තානීලක්කෙසු, සමානෙ සබ්බනාමිකෙ;

පාවකෙ ච මයූරෙ ච, සුඛසීසජලෙසු ක’’න්ති.

1199. අමාසද්දො සහත්ථෙ, සමීපත්ථෙ ච, අමාවාසී, අමාගතො ච. පුනසද්දො භෙදෙ විසෙසෙ. අපඨමෙ පුන දදාති. කිරසද්දො අනුස්සවෙ අනුක්කමෙන සවනෙ, අරුචියඤ්ච. උදසද්දො අප්යත්ථෙ පඤ්හෙ. විකප්පනෙ අත්ථන්තරස්ස විකප්පනෙ ච.

1200. පච්ඡාසද්දො පතීචියං දිසායං. චරිමෙ අනාගතෙ කාලෙ. සාමිසද්දො තු අද්ධෙ භාගෙ, ජිගුච්ඡනෙ නින්දායඤ්ච. අද්ධෙ භාගෙ සාමි වුත්තං, ජිගුච්ඡනෙපි තදෙව. පාතු පකාසෙ පකාසනීයෙ, සම්භවෙ උප්පත්තියඤ්ච. මිථොසද්දො අඤ්ඤොඤ්ඤෙඉච්චත්ථෙ, රහොඉච්චත්ථෙ ච.

1201. හාසද්දො ඛෙදෙ, සොකෙ, දුක්ඛෙ ච. අහහසද්දො ඛෙදෙ, විම්හයෙ අබ්භුතෙ ච. ධිසද්දො හිංසාපනෙ, නින්දායඤ්ච. තිරියං තිරොසද්දා පිධානෙ වත්තන්ති. තිරියං කත්වා කණ්ඩඞ්ගතො, තිරොකත්වා වා.

1202-1203. සඞ්ඛ්යාතාසඞ්ඛ්යාතත්ථානං ¶ උපසග්ගනිපාතසඞ්ඛ්යාතානං අබ්යයානං පසිද්ධෙ පචුරප්පයොගෙ එකච්චෙ වා දස්සෙත්වා තදඤ්ඤෙපි සඞ්ඛෙපනයෙන දස්සෙතුමාහ ‘‘තුනි’’ච්චාදි. එත්ථ ච තුනාදිසද්දෙහි ජ්ජුපරියන්තෙහි තදන්තාව ගහිතා, න හි කෙවලානං එතෙසං අබ්යයභාවො සම්භවති. තස්සත්ථො – තුනපච්චයන්තො ච තථා ත්වාන තවෙ ත්වා තුං ධා සො ථා ක්ඛත්තුං තො ථ ත්ර හිඤ්චනං හිං හං ධි හ යකාරතො හිංධ ධුනා රහි දානි, කිංස්මා වො දාචනං දාජ්ජථං ථත්තං ජ්ඣජ්ජුපච්චයන්තො ච අබ්යයීභාවසමාසො ච තුනාදීනං යාදෙසන්තො ච අබ්යයං නාම භවෙති. පයොගො යථා – ‘‘කාතුන, කත්වාන, කාතවෙ, කත්වා, කාතුං, සබ්බධා, සබ්බසො, සබ්බථා, චතුක්ඛත්තුං, සබ්බතො, සබ්බත්ථ, සබ්බත්ර, කුහිඤ්චනං, කුහිං, කුහං, සබ්බධි, ඉහ, යහිං, ඉධ, අධුනා, එතරහි, ඉදානි, ක්ව, කුදාචනං, කදා, අජ්ජ, කථං, අඤ්ඤථත්තං, එකජ්ඣං, සජ්ජු, උපනගරං, අන්තොපාසාදං, අභිවන්දිය’’ඉච්චාදි. ඉදං පන සබ්බෙසම්පි අබ්යයානං සඞ්ඛෙපලක්ඛණං.

‘‘සදිසං ¶ තීසු ලිඞ්ගෙසු, සබ්බාසු ච විභත්තිසු;

වචනෙසු ච සබ්බෙසු, යං න බ්යෙති තදබ්යය’’න්ති.

අබ්යයවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ඉති සකලබ්යාකරණමහාවනාසඞ්ගඤාණචාරිනා කවිකුඤ්ජරකෙසරිනා ධීමතා සිරිමහාචතුරඞ්ගබලෙන මහාමච්චෙන විරචිතායං අභිධානප්පදීපිකාවණ්ණනායං සාමඤ්ඤකණ්ඩවණ්ණනා සමත්තා.

නිගමනවණ්ණනා

1. ‘‘සග්ගකණ්ඩො චා’’ත්යාදිනා අභිධානප්පදීපිකායං කපාලතෙලවට්ටිසදිසෙන කණ්ඩත්තයෙන සමඞ්ගිතා දීපිතා.

2. ‘‘තිදිවෙ’’ත්යාදිනා තොටකෙන තස්සා පයොජනං කථිතං. තස්සත්ථො – යො නරො කත්තුභූතො තිදිවෙ දෙවලොකෙ, බ්රහ්මලොකෙ ච මහියං මනුස්සලොකෙ, භුජගාවසථෙ නාගලොකෙ චාති එතෙසු තීසු ඨානෙසු සන්නිහිතානං ¶ සකලත්ථානං සබ්බෙසං අභිධෙය්යානං සමව්හයස්ස අභිධානස්ස දීපනියං පකාසනියං ඉහ අභිධානප්පදීපිකායං සවනධාරණාදිනා කුසලො ඡෙකො හොති, ස නරො මහාමුනිනො සම්මාසම්බුද්ධස්ස වචනෙ සුත්තාභිධම්මවිනයසඞ්ඛාතෙ වචනෙ පටු ඡෙකො හොති, පටුත්තායෙව මතිමා නාම හොතීති.

3-9. ඉදානි යස්ස රඤ්ඤො විහාරෙ වසිත්වා අයං ගන්ථො විරචිතො, තස්ස නාමගුණනිවාසකරණප්පකාරවිහාරගුණනාමාදීනි දස්සෙත්වා අත්තනො ච නාමගුණෙ දස්සෙතුං සත්ත ගාථා වුත්තා.

තත්ර ¶ දුතියා භුජඞ්ගප්පයාතං නාම. තාසං අයං සම්බන්ධාධිප්පායා අත්ථවණ්ණනා – යො පරක්කමභුජො නාම භූපාලො රාජා කාරෙසි, රක්ඛෙසීති ච ඉමිනා සම්බන්ධො. කිංගුණො සො රාජා? ගුණභූසනො සද්ධාදිගුණාලඞ්කාරධරො. තෙජස්සී තෙජොයුත්තො. ජයී අරිජයෙන යුත්තො. කෙසරිවික්කමො කෙසරසීහො විය සූරගුණයුත්තො, වීරියවා ච. ස කත්ථ නිවාසී? සො රාජා ලඞ්කායමාසි ලඞ්කානාමකෙ දීපෙ නිවාසනසීලො. චිරං චිරකාලං විභින්නං තිධා විභින්නං නිකායත්තයස්මිං නිකායත්තයං භික්ඛුසඞ්ඝං සම්මා නයෙන හෙතුනා සමග්ගෙ සමග්ගං කාරෙසි, කාරිතන්තොයං කරොතීති කම්මිකො, තථා සදෙහංව අත්තනො කායං ඉව නිච්චාදරො හුත්වා දීඝකාලං මහග්ඝෙහි ච පච්චයෙහි තං නිකායත්තයං රක්ඛෙසි.

තථා යෙන රඤ්ඤා යථා කිත්තියා අත්තනො සද්ධාදිකිත්තියා කරණභූතාය ලඞ්කා අත්තනො නිවාසනට්ඨානභූතා කම්මභූතා සම්බාධීකතා සඞ්කටීකතා අනොකාසීකතා, තථා විහාරෙහි ගාමෙහි ආරාමෙහි ඛෙත්තෙහි වාපීහි ච ලඞ්කා සම්බාධීකතා.

තථා යස්ස රඤ්ඤො සබ්බකාමදදං අඤ්ඤෙහි අසාධාරණං අනුග්ගහං පත්වා පාපුණනහෙතු අහං විබුධගොචරං පණ්ඩිතවිසයං ගන්ථකාරත්තං පත්තො, තෙන රඤ්ඤා කාරිතෙ පාසාදගොපුරාදිවිභූසිතෙ, සග්ගකණ්ඩෙ දෙවලොකස්ස කණ්ඩසදිසෙ, සතොයාසයස්මිං සාදුසලිලාසයසමන්නාගතෙ, පටිබිම්බිතෙ භගවතො නිවාසනට්ඨානජෙතවනමහාවිහාරස්ස පටිබිම්බභූතෙ, සාධුසම්මතෙ සාධුවිහාරොති සම්මතෙ, සාධූහි වා සම්මතෙ සරොගාමසමූහම්හි සලිලාසයභික්ඛාචාරයුත්තගාමසමූහසමන්නාගතෙ මහාජෙතවනාඛ්යම්හි විහාරෙ වසතා නිවාසං කුබ්බතා සන්තවුත්තිනා සන්තචාරිනා ¶ සද්ධම්මට්ඨිතිකාමෙන ධීමතා අතිසයඤාණයුත්තෙන මොග්ගල්ලානෙන සම්මාසම්බුද්ධස්ස දුතියඅග්ගසාවකභූතස්ස ආයස්මතො ඉද්ධිමතො මහාමොග්ගල්ලානස්ස නාමධෙය්යෙන ථෙරෙන එසා අභිධානප්පදීපිකා රචිතාති.

නිගමනකථා

යද්යත්ර ¶ දොසොණුපමාණසම්භවො,

ගුණීසු වීධිම්පි තථා විගාහතෙ;

යථා ජලං භොජනම්පි ජන්තුවා,

චතුප්පදො වාප්යචරො කණණ්යපි.

අසම්පවෙදිදස්සනාය භාසිතෙ,

ගුණො ච දොසො ච සදා විවිජ්ජරෙ;

තතො බුධා මෙ නවධානතා භවං,

ඛමන්තු දොසං ගුණතං නයන්තු වා.

යො සීහසූරො සිතකුඤ්ජරින්දො,

රාජාධිරාජා අහු තම්බදීපෙ;

දුබ්බාරනාගාදිජිතො නරින්දො,

සුකන්තභීමාදිගුණොපපන්නො.

තන්නාමධෙය්යො තදනුබ්බාදජාතො,

සද්ධාදියුත්තො චතුසෙතිභින්දො;

නාගාදිථාමො අතිදුප්පසය්හො,

උළාරපඤ්ඤො ධිතිමා යසස්සී.

තෙනාහමච්චන්තමනුග්ගහීතො,

අනඤ්ඤසාධාරණසඞ්ගහෙන;

සඞ්ඛෙපතොකාසිමිමං විසුද්ධි-

සංවණ්ණනං සොතුහිතං සුබොධං.

රාජා පජං රක්ඛතු සප්පජංව,

ධම්මඤ්ච ලොකාපි සමාචරන්තු;

පූරෙන්තු අත්ථා සුපකප්පිතා ච,

කාලෙන දෙවොපි පවස්සතූති.

අභිධානප්පදීපිකාටීකා නිට්ඨිතා.