📜
4. අත්ථාලඞ්කාරාවබොධ-චතුත්ථපරිච්ඡෙද
අත්ථාලඞ්කාරසහිතා, සගුණා බන්ධපද්ධති;
අච්චන්තකන්තා කන්තා [යතො අච්චන්තකන්තා (ක.)] ව වුච්චන්තෙ තෙ තතො’ධුනා.
සභාව, වඞ්කවුත්තීනං, භෙදා ද්විධා අලංක්රියා;
පඨමා තත්ථ වත්ථූනං, නානාවත්ථා’විභාවිනී.
යථා
ලීලා විකන්ති සුභගො, දිසා ථිර විලොකනො;
බොධිසත්තඞ්කුරො භාසං, විරොචි වාච මාසභිං.
වුත්ති වත්ථුසභාවස්ස, යා’ඤ්ඤථා සා’පරා භවෙ;
තස්සා’නන්තවිකප්පත්තා, හොති බීජො’පදස්සනං.
වඞ්කවුත්ති අත්ථාලඞ්කාර
උද්දෙස
තත්ථා’තිසය, උපමා, රූපකා, වුත්ති, දීපකං,;
අක්ඛෙපො, ත්ථන්තරන්යාසො, බ්යතිරෙකො, විභාවනා.
හෙතු ¶ , ක්කමො, පියතරං, සමාස, පරිකප්පනා;
සමාහිතං, පරියාය, වුත්ති, බ්යාජොපවණ්ණනං.
විසෙස, රුළ්හාහඞ්කාරා, සිලෙසො, තුල්යයොගිතා;
නිදස්සනං, මහන්තත්තං, වඤ්චනා, ප්පකතත්ථුති,.
එකාවලි, අඤ්ඤමඤ්ඤං, සහවුත්ති, විරොධිතා;
පරිවුත්ති, බ්භමො, භාවො, මිස්ස, මාසී, රසී, ඉති.
එතෙ භෙදා සමුද්දිට්ඨා, භාවො ජීවිත මුච්චතෙ;
වඞ්කවුත්තීසු පොසෙසි, සිලෙසො තු සිරිං පරං.
නිද්දෙස
පකාසකා විසෙසස්ස, සියා’තිසයවුත්ති යා;
ලොකා’තික්කන්තවිසයා, ලොකියා,ති ච සා ද්විධා.
ලොකියාතිසයස්සෙ’තෙ,
භෙදා යෙ ජාතිආදයො;
පටිපාදීයතෙ ත්ව’ජ්ජ, ලොකාතික්කන්තගොචරා.
පිවන්ති දෙහකන්තී යෙ, නෙත්තඤ්ජලිපුටෙන තෙ;
නා’ලං හන්තුං ජිනෙ’සං ත්වං, තණ්හං තණ්හාහරොපි කිං?
උපමානො’පමෙය්යානං, සධම්මත්තං සියො’පමා;
සද්ද, ත්ථගම්මා, වාක්යත්ථ, විසයා,ති ච සා භිධා.
සමාස, පච්චයෙ, වා’දී, සද්දා තෙසං වසා තිධා;
සද්දගම්මා සමාසෙන, මුනින්දො චන්දිමා’නනො.
ආයාදී පච්චයා තෙහි, වදනං පඞ්කජායතෙ;
මුනින්දනයන ද්වන්දං, නීලුප්පලදලීයති.
ඉවාදී ඉව, වා, තුල්ය, සමාන, නිභ, සන්නිභා;
යථා, සඞ්කාස, තුලිත, ප්පකාස, පතිරූපකා.
සරී, සරික්ඛ, සංවාදී, විරොධි, සදිසා, විය;
පටිපක්ඛ, පච්චනීකා, සපක්ඛො, පමිතො, පමා.
පටිබිම්බ, පටිච්ඡන්න, සරූප, සම, සමිතා;
සවණ්ණා, භා, පටිනිධි, සධම්මා, දි සලක්ඛණා.
ජයත්ය ¶ , ක්කොසති, හසති, පතිගජ්ජති, දූභති;
උසූයත්ය, වජානාති, නින්දති, ස්සති, රුන්ධති.
තස්ස චොරෙති සොභග්ගං, තස්ස කන්තිං විලුම්පති;
තෙන සද්ධිං විවදති, තුල්යං තෙනා’ධිරොහති.
කච්ඡං විගාහතෙ, තස්ස, ත මන්වෙත්ය, නුබන්ධති;
තංසීලං, තංනිසෙධෙති, තස්ස චා’නුකරොති, මෙ.
උපමානො’පමෙය්යානං, සධම්මත්තං විභාවිභි;
ඉමෙහි උපමාභෙදා, කෙචි නිය්යන්ති සම්පති.
විකාසිපදුමං’වා’ති, සුන්දරං සුගතා’නනං;
ඉති ධම්මොපමා නාම, තුල්යධම්මනිදස්සනා.
ධම්මහීනා ‘‘මුඛ’ම්භොජ, සදිසං මුනිනො’’ඉති;
විපරීතො’පමා ‘‘තුල්ය, මානනෙන’ම්බුජං තව’’.
තවා’නන’මිව’ම්භොජං, අම්භොජ’මිව තෙ මුඛං;
අඤ්ඤමඤ්ඤොපමා සා’යං, අඤ්ඤමඤ්ඤොපමානතො.
‘‘යදි කිඤ්චි භවෙ’ම්භොජං, ලොචන’බ්භමුවිබ්භමං;
ධාරෙතුං මුඛසොභං තං, තවෙ’’ති අබ්භුතොපමා.
‘‘සුගන්ධි සොභා සම්බන්ධී, සිසිරං’සු විරොධි ච;
මුඛං තව’ම්බුජංවෙ’ති’’, සා සිලෙසොපමා මතා.
සරූපසද්දවාච්චත්තා, සා සන්තානොපමා යථා;
බාලා’වු’ය්යානමාලා’යං, සා’ලකා’නනසොභිනී.
ඛයී චන්දො, බහුරජං, පදුමං, තෙහි තෙ මුඛං;
සමානම්පි සමුක්කංසි, ත්ය’යං නින්දොපමා මතා.
අසමත්ථො මුඛෙනි’න්දු, ජින! තෙ පටිගජ්ජිතුං;
ජළො කලඞ්කී’ති අයං, පටිසෙධොපමා සියා.
‘‘කච්ඡං චන්දාරවින්දානං, අතික්කම්ම මුඛං තව;
අත්තනා’ව සමං ජාත’’, මිත්ය’සාධාරණොපමා.
‘‘සබ්බ’ම්භොජ’ප්පභාසාරො, රාසිභූතො’ව කත්ථචි;
තවා’නනං විභාතී’’ති, හොතා’භූතොපමා අයං.
පතීයතෙ’ත්ථගම්මා තු, සද්දසාමත්ථියා ක්වචි;
සමාස, ප්පච්චයෙ, වාදි, සද්දයොගං විනා අපි.
භිඞ්ගානෙ’මානි ¶ චක්ඛූනි, නා’ම්බුජං මුඛ’මෙවි’දං;
සුබ්යත්තසදිසත්තෙන, සා සරූපොපමා මතා.
‘‘මයෙ’ව මුඛසොභා’ස්සෙ, ත්යල’මින්දු! විකත්ථනා;
යතො’ම්බුජෙපි සා’ත්ථීති’’, පරිකප්පොපමා අයං.
‘‘කිං වා’ම්බුජ’න්තොභන්තාලි, කිං ලොලනයනං මුඛං;
මම දොලායතෙ චිත්ත’’, මිච්ච’යං සංසයොපමා.
කිඤ්චි වත්ථුං පදස්සෙත්වා, සධම්මස්සා’භිධානතො;
සාම්යප්පතීතිසබ්භාවා, පතිවත්ථුපමා යථා.
ජනෙසු ජායමානෙසු, නෙ’කොපි ජිනසාදිසො;
දුතියො නනු නත්ථෙ’ව, පාරිජාතස්ස පාදපො.
වාක්යත්ථෙනෙ’ව වාක්යත්ථො, යදි කොචූ’පමීයතෙ;
ඉවයුත්තා, වියුත්තත්තා, සා වාක්යත්ථොපමා ද්විධා.
ඉවයුත්තා
ජිනො සංක්ලෙසතත්තානං, ආවිභූතො ජනාන’යං;
ඝම්මසන්තාපතත්තානං, ඝම්මකාලෙ’ම්බුදො විය.
ඉවවියුත්තා
මුනින්දානන මාභාති, විලාසෙකමනොහරං;
උද්ධං සමුග්ගතස්සා’පි, කිං තෙ චන්ද විජම්භනා.
සමුබ්බෙජෙති ධීමන්තං, භින්නලිඞ්ගාදිකං තු යං;
උපමාදූසනායා’ල, මෙතං කත්ථචි තං යථා.
හංසී’වා’යං සසී භින්න, ලිඞ්ගා, කාසං සරානි’ව;
විජාති වචනා, හීනා, සා’ව භත්තො භටො’ධිපෙ.
‘‘ඛජ්ජොතො භාණුමාලී’ව, විභාති’’ත්යධිකොපමා;
අඵුට්ඨත්ථා ‘‘බලම්බොධි, සාගරො විය සංඛුභි.’’
‘‘චන්දෙ කලඞ්කො භිඞ්ගො’වෙ’, ත්යු’පමාපෙක්ඛිනී අයං;
ඛණ්ඩිතා කෙරවා’කාරො, සකලඞ්කො නිසාකරො.
ඉච්චෙවමාදිරූපෙසු, භවන්ති විගතා’දරා;
කරොන්ති චා’දරං ධීරා, පයොගෙ ක්වචි දෙ’ව තු.
ඉත්ථීයං’වා’ජනො යාති, වදත්යෙ’සා පුමා විය;
පියො පාණා ඉවා’යං මෙ, විජ්ජා ධන’මිව’ච්චිතා.
භවං ¶ විය මහීපාල, දෙවරාජා විරොචතෙ;
අල’මංසුමතො කච්ඡං, තෙජසා රොහිතුං අයං.
උපමානො’පමෙය්යානං, අභෙදස්ස නිරූපනා;
උපමා’ව තිරොභූත, භෙදා රූපක මුච්චතෙ.
අසෙස වත්ථු විසයං, එකදෙස විවුත්ති[විවත්ති (ටීකා)], ච;
තං ද්විධා පුන පච්චෙකං, සමාසාදිවසා තිධා.
අසෙසවත්ථුවිසයසමාස
අඞ්ගුලිදල සංසොභිං, නඛදීධිති කෙසරං;
සිරසා න පිලන්ධන්ති, කෙ මුනින්ද පද’ම්බුජං.
අසෙසවත්ථුවිසයඅසමාස
රතනානි ගුණා භූරී, කරුණා සීතලං ජලං;
ගම්භීරත්ත මගාධත්තං, පච්චක්ඛො’යං ජිනො’ම්බුධි.
අසෙසවත්ථුවිසයමිස්සක
චන්දිකා මන්දහාසා තෙ, මුනින්ද! වදනි’න්දුනො;
පබොධයත්ය’යං සාධු, මනො කුමුද කානනං.
අසෙසවත්ථුවිසයෙ, පභෙදො රූපකෙ අයං;
එකදෙසවිවුත්තිම්හි, භෙදො දානි පවුච්චති.
එකදෙසවිවුත්තිසමාස
විලාස හාස කුසුමං, රුචිරා’ධර පල්ලවං;
සුඛං කෙ වා න වින්දන්ති, පස්සන්තා මුනිනො මුඛං.
එකදෙසවිවුත්තිඅසමාස
පාදද්වන්දං මුනින්දස්ස, දදාතු විජයං තව;
නඛරංසී පරං කන්තා, යස්ස පාපජයද්ධජා.
එකදෙසවිවුත්තිමිස්සක
සුනිම්මලකපොලස්ස, මුනින්ද වදනි’න්දුනො;
සාධු’ප්පබුද්ධ හදයං, ජාතං කෙරව කානනං.
රූපකානි ¶ බහූන්යෙ’ව [ටීකායං උද්ධටං යුත්තරූපකං සිතපුප්ඵුජලං ලොල, නෙත්තභිඞ්ග තවා’නනං; කස්ස නාම මනො ධීර, නාකඩ්ඪති මනොහරං;], යුත්තා, යුත්තාදිභෙදතො;
විසුං න තානි වුත්තානි, එත්ථෙ’ව’න්තොගධානි’ති.
‘‘චන්දිමා’කාසපදුම’’, මිච්චෙතං ඛණ්ඩරූපකං;
දුට්ඨ, ‘‘මම්බොරුහවනං, නෙත්තානි’ච්චා’’දි සුන්දරං.
පරියන්තො විකප්පානං, රූපකස්සො’පමාය ච;
නත්ථි යං තෙන විඤ්ඤෙය්යං, අවුත්ත මනුමානතො.
පුනප්පුන මුච්චාරණං [පුනප්පුනුච්චාරණං යං (සී. ක.)], යමත්ථස්ස, පදස්ස ච;
උභයෙසඤ්ච විඤ්ඤෙය්යා, සා’ය’මාවුත්ති නාමතො.
අත්ථාවුත්ති
මනො හරති සබ්බෙසං, ආදදාති දිසා දස;
ගණ්හාති නිම්මලත්තඤ්ච, යසොරාසි ජිනස්ස’යං.
පදාවුත්ති
විභාසෙන්ති දිසා සබ්බා, මුනිනො දෙහකන්තියො;
විභා සෙන්ති ච සබ්බාපි, චන්දාදීනං හතා විය.
උභයාවුත්ති
ජිත්වා විහරති ක්ලෙස, රිපුං ලොකෙ ජිනො අයං;
විහරත්ය’රිවග්ගො’යං, රාසිභූතො’ව දුජ්ජනෙ.
එකත්ථ වත්තමානම්පි, සබ්බවාක්යො’පකාරකං;
දීපකං නාම තං චාදි, මජ්ඣ, න්තවිසයං තිධා.
ආදි දීපක
අකාසි බුද්ධො වෙනෙය්ය, බන්ධූන මමිතො’දයං;
සබ්බපාපෙහි ච සමං, නෙකතිත්ථියමද්දනං.
මජ්ඣෙ දීපක
දස්සනං මුනිනො සාධු, ජනානං ජායතෙ’මතං;
තද’ඤ්ඤෙසං තු ජන්තූනං, විසං නිච්චො’පතාපනං.
අන්තදීපක
අච්චන්ත ¶ කන්ත ලාවණ්ය, චන්දා’තප මනොහරො;
ජිනා’නනි’න්දු ඉන්දු ච, කස්ස නා’නන්දකො භවෙ.
මාලාදීපක
හොතා’විප්පටිසාරාය, සීලං, පාමොජ්ජහෙතු සො;
තං පීතිහෙතු, සා චා’යං, පස්සද්ධ්යා’දි පසිද්ධියා.
ඉච්චා’දිදීපකත්තෙපි, පුබ්බං පුබ්බ මපෙක්ඛිනී;
වාක්යමාලා පවත්තාති, තං මාලාදීපකං මතං.
අනෙනෙ’ව’ප්පකාරෙන, සෙසාන මපි දීපකෙ;
විකප්පානං විධාතබ්බා, නුගති සුද්ධබුද්ධිභි.
විසෙස වචනි’ච්ඡායං, නිසෙධවචනං තු යං;
අක්ඛෙපො නාම සොයඤ්ච, තිධා කාලප්පභෙදතො.
එකාකී’ නෙකසෙනං තං, මාරං ස විජයී ජිනො;
කථං ත මථවා තස්ස, පාරමීබල මීදිසං.
අතීතක්ඛෙපො.
කිං චිත්තෙ’ජාසමුග්ඝාතං, අපත්තො’ස්මීති ඛිජ්ජසෙ;
පණාමො නනු සො යෙ’ව, සකිම්පි සුගතෙ ගතො.
වත්තමානක්ඛෙපො.
සච්චං න තෙ ගමිස්සන්ති, සිවං සුජනගොචරං;
මිච්ඡාදිට්ඨි පරික්කන්ත [පරිකන්ත (ක.)], මානසා යෙ සුදුජ්ජනා.
අනාගතක්ඛෙපො.
ඤෙය්යො අත්ථන්තරන්යාසො, යො, ඤ්ඤවාක්යත්ථසාධනො;
සබ්බබ්යාපී විසෙසට්ඨො, හිවිසිට්ඨ’ස්ස භෙදතො.
හි රහිත සබ්බබ්යාපී
තෙපි ලොකහිතා සත්තා, සූරියො චන්දිමා අපි;
අත්ථං පස්ස ගමිස්සන්ති, නියමො කෙන ලඞ්ඝ්යතෙ.
හි සහිත සබ්බබ්යාපී
සත්ථා දෙවමනුස්සානං, වසී සොපි මුනිස්සරො;
ගතො’ව නිබ්බුතිං සබ්බෙ, සඞ්ඛාරා න හි සස්සතා.
හි රහිත විසෙසට්ඨ
ජිනො ¶ සංසාරකන්තාරා, ජනං පාපෙති [පාපෙසි (ක.)] නිබ්බුතිං;
නනු යුත්තා ගති සා’යං, වෙසාරජ්ජ සමඞ්ගිනං.
හි සහිත විසෙසට්ඨ
සුරත්තං තෙ’ධරඵුටං, ජින! රඤ්ජෙති මානසං;
සයං රාගපරීතා හි, පරෙ රඤ්ජෙන්ති සඞ්ගතෙ.
වාච්චෙ ගම්මෙ ථ වත්ථූනං, සදිසත්තෙ පභෙදනං;
බ්යතිරෙකො’ය’මප්යෙ’කො, භයභෙදා චතුබ්බිධො.
වාච්චඑකබ්යතිරෙක
ගම්භීරත්ත මහත්තාදි, ගුණා ජලධිනා ජින!;
තුල්යො ත්ව මසි භෙදො තු, සරීරෙනෙ’දිසෙන තෙ.
වාච්ච උභයබ්යතිරෙක
මහාසත්තා’තිගම්භීරා, සාගරො සුගතොපි ච;
සාගරො’ඤ්ජනසඞ්කාසො, ජිනො චාමීකරජ්ජුති.
ගම්ම එකබ්යතිරෙක
න සන්තාපාපහං නෙවි, ච්ඡිතදං මිගලොචනං;
මුනින්ද! නයනද්වන්දං, තව තග්ගුණ භූසිතං.
ගම්මඋභයබ්යතිරෙක
මුනින්දානන මම්භොජ, මෙසං නානත්ත මීදිසං;
සුවුත්තා’මතසන්දායී, වදනං නෙ’දිස’ම්බුජං.
පසිද්ධං කාරණං යත්ථ, නිවත්තෙත්වා’ ඤාකාරණං;
සාභාවිකත්ත මථවා, විභාබ්යං සා විභාවනා.
කාරණන්තරවිභාවනා
අනඤ්ජිතා’සිතං නෙත්තං, අධරො රඤ්ජිතා’රුණො;
සමානතා භමු චා’යං, ජිනා’නාවඤ්චිතා තව.
සාභාවික විභාවනා
න හොති ඛලු දුජ්ජන්ය, මපි දුජ්ජනසඞ්ගමෙ;
සභාවනිම්මලතරෙ, සාධුජන්තූන චෙතසි.
ජනකො ¶ , ඤාපකො චෙති, දුවිධා හෙතවො සියුං;
පටිසඞ්ඛරණං තෙසං, අලඞ්කාරතායො’දිතං.
භාවා’භාව කිච්චවසා, චිත්තහෙතුවසාපි ච;
භෙදා’නන්තා ඉදං තෙසං, මුඛමත්ත නිදස්සනං.
පරමත්ථපකාසෙ’ක, රසා සබ්බමනොහරා;
මුනිනො දෙසනා’යං මෙ, කාමං තොසෙති මානසං.
භාවකිච්චො කාරකහෙතු.
ධීරෙහි සහ සංවාසා, සද්ධම්මස්සා’භියොගතො;
නිග්ගහෙනි’න්ද්රියානඤ්ච, දුක්ඛස්සු’පසමො සියා.
අභාවකිච්චො කාරකහෙතු.
මුනින්ද’චන්ද සංවාදි, කන්තභාවො’පසොභිනා;
මුඛෙනෙ’ව සුබොධං තෙ, මනං පාපා’භිනිස්සටං.
භාවකිච්චො ඤාපකහෙතු.
සාධුහත්ථා’රවින්දානි, සඞ්කොචයති තෙ කථං;
මුනින්ද! චරණද්වන්ද, රාගබාලා’තපො ඵුසං?
අයුත්තකාරී චිත්තහෙතු.
සඞ්කොචයන්ති ජන්තූනං, පාණිපඞ්කෙරුහානි’හ;
මුනින්ද! චරණද්වන්ද, නඛ චන්දාන’ මංසවො.
යුත්තකාරී චිත්තහෙතු.
උද්දිට්ඨානං පදත්ථානං, අනුද්දෙසො යථාක්කමං;
‘සඞ්ඛ්යාන’මිති නිද්දිට්ඨං, යථාසඞ්ඛ්යං කමොපි ච.
ආලාප හාස ලීළාහි, මුනින්ද! විජයා තව;
කොකිලා කුමුදානි චො, පසෙවන්තෙ වනං ජලං.
සියා පියතරං නාම, අත්ථරූපස්ස කස්සචි;
පියස්සා’තිසයෙනෙ’තං, යං හොති පටිපාදනං.
පීතියා මෙ සමුප්පන්නා, සන්ත! සන්දස්සනා තව;
කාලෙනා’යං භවෙ පීති, තවෙ’ව පුන දස්සනා.
වණ්ණිතෙනො’පමානෙන, වුත්යා’ධිප්පෙත වත්ථුනො;
සමාසවුත්ති නාමා’යං, අත්ථ සඞ්ඛෙප රූපතො.
සා’යං ¶ විසෙස්යමත්තෙන, භින්නා’භින්නවිසෙසනා;
අත්ථෙ’ව අපරා ප්ය’ත්ථි, භින්නා’භින්නවිසෙසනා.
අභින්නවිසෙසන
විසුද්ධා’මතසන්දායී, පසත්ථරතනා’ලයො;
ගම්භීරො චා’ය’ මම්බොධි, පුඤ්ඤෙනා’පාදිතො මයා.
භින්නාභින්නවිසෙසන
ඉච්ඡිත’ත්ථපදො සාරො, ඵලපුප්ඵො’පසොභිතො;
සච්ඡායො’ය’මපුබ්බොව කප්පරුක්ඛො සමුට්ඨිතො.
සාගරත්තෙන සද්ධම්මො, රුක්ඛත්තෙනො’දිතො ජිනො;
සබ්බෙ සාධාරණා ධම්මා, පුබ්බත්රා’ඤ්ඤත්ර තු’ත්තයං.
වත්ථුනො’ඤ්ඤප්පකාරෙන, ඨිතා වුත්ති තද’ඤ්ඤථා;
පරිකප්පීයතෙ යත්ථ, සා හොති පරිකප්පනා.
උපමා’බ්භන්තරත්තෙන, කිරියාදිවසෙන ච;
කමෙනො’දාහරිස්සාමි, විවිධා පරිකප්පනා.
උපමාබ්භන්තරපරිකප්පනා
ඉච්ඡාභඞ්ගා’තුරා’සීනා, තා’තිනිච්චල මච්ඡරා;
වසං නෙන්ති’ව ධීරං තං, තදා යොගා’භියොගතො.
ක්රියාපරිකප්පනා
ගජං මාරො සමාරුළ්හො, යුද්ධාය’ච්චන්ත’මුන්නතං;
මග්ග මන්වෙසතී නූන, ජිනභීතො පලායිතුං.
ගුණපරිකප්පනා
මුනින්ද! පාදද්වන්දෙ තෙ, චාරු රාජිව සුන්දරෙ;
මඤ්ඤෙ පාපා’භි’සම්මද්ද, ජාතසොණෙන සොණිමා.
මඤ්ඤෙ, සඞ්කෙ, ධුවං, නූන, මිව, මිච්චෙව මාදිහි;
සා’යං බ්යඤ්ජීයතෙ ක්වා’පි, ක්වා’පි වාක්යෙන ගම්යතෙ.
ගම්මපරිකප්පනා
දයා සඤ්ජාත සරසා, දෙහා නික්ඛන්තකන්තියො;
පීණෙන්තා ජින! තෙ සාධු, ජනං සරසතං නයුං.
ආරබ්භන්තස්ස ¶ යංකිඤ්චි, කත්තුං පුඤ්ඤවසා පුන;
සාධන’න්තරලාභො යො, තං වදන්ති සමාහිතං.
මාරා’රිභඞ්ගා’භිමුඛ, මානසො තස්ස සත්ථුනො;
මහාමහී මහාරවං, රවී’ය’මුපකාරිකා.
අවත්වා’භිමතං තස්ස, සිද්ධියා දස්සන’ඤ්ඤථා;
වදන්ති තං ‘පරියාය, වුත්තී’ති සුචිබුද්ධයො.
විවට’ඞ්ගණනික්ඛිත්තං, ධන’මාරක්ඛ වජ්ජිතං;
ධනකාම! යථාකාමං, තුවං ගච්ඡ යදිච්ඡසි.
ථුතිං කරොති නින්දන්තො, විය තං බ්යාජවණ්ණනං;
දොසා’භාසා ගුණා එව, යන්ති සන්නිධි මත්ර හි.
සඤ්චාලෙතු මලං ත්වං’සි, භුසං කුවලයා’ඛිලං;
විසෙසං තාවතා නාථ!, ගුණානං තෙ වදාම කිං?
විසෙසි’ච්ඡායං දබ්බස්ස, ක්රියා, ජාති, ගුණස්ස ච;
වෙකල්ලදස්සනං යත්ර, විසෙසො නාම යං භවෙ.
න රථා, න ච මාතඞ්ගා, න හයා, න පදාතයො;
ජිතො මාරාරි මුනිනා, සම්භාරාවජ්ජනෙන හි.
දබ්බවිසෙසවුත්ති.
න බද්ධා භූකුටි, නෙව, ඵුරිතො දසනච්ඡදො;
මාරාරිභඞ්ගං චා’කාසි, මුනි වීරො වරො සයං.
ක්රියාවිසෙසවුත්ති.
න දිසාසු බ්යාත්තා [තතා (ක.)] රංසි,
නා’ලොකො ලොකපත්ථටො;
තථාප්ය’න්ධතමහරං, පරං සාධුසුභාසිතං.
ජාතිවිසෙසවුත්ති.
න ඛරං, න හි වා ථද්ධං, මුනින්ද! වචනං තව;
තථාපි ගාළ්හං ඛණති, නිම්මූලං ජනතාමදං.
ගුණවිසෙසවුත්ති
දස්සීයතෙ’තිරිත්තං ¶ තු, සූරවීරත්තනං යහිං;
වදන්ති විඤ්ඤූවචනං, රුළ්හාහඞ්කාර මීදිසං.
දමෙ නන්දොපනන්දස්ස, කිං මෙ බ්යාපාරදස්සනා?
පුත්තා මෙ පාදසම්භත්තා, සජ්ජා සන්තෙ’ව තාදිසෙ.
සිලෙසො වචනා’නෙකා, භිධෙය්යෙ’කපදායුතං;
අභින්නපදවාක්යාදි, වසා තෙධා’ය මීරිතො.
අන්ධතමහරො හාරී, සමාරුළ්හො මහොදයං;
රාජතෙ රංසිමාලී’යං, භගවා බොධයං ජනෙ.
අභින්නපදවාක්යසිලෙසො.
සාරදා’මලකා’භාසො, සමානීත පරික්ඛයො;
කුමුදා’කරසම්බොධො, පීණෙති ජනතං සුධී.
භින්නපදවාක්යසිලෙසො.
සමාහිත’ත්තවිනයො, අහීන මද මද්දනො;
සුගතො විසදං පාතු, පාණිනං සො විනායකො.
භින්නාභින්නපදවාක්යසිලෙසො.
විරුද්ධා, විරුද්ධා, භින්න, කම්මා, නියමවා, පරො;
නියම’ක්ඛෙපවචනො, අවිරොධි, විරොධ්ය’පි.
ඔචිත්ය සම්පොසකාදි, සිලෙසො, පදජා’දි [පදජාති (ක.)] පි;
එසං නිදස්සනෙස්වෙ’ව, රූප මාවි භවිස්සති.
විරුද්ධකම්මසිලෙස
සවසෙ වත්තයං ලොකං, අඛිලං කල්ලවිග්ගහො;
පරාභවති මාරාරි, ධම්මරාජා විජම්භතෙ.
අවිරුද්ධකම්මසිලෙස
සභාවමධුරං පුඤ්ඤ විසෙසො’දය සම්භවං;
සුණන්ති වාචං මුනිනො, ජනා පස්සන්ති චා’මතං.
අභින්නකම්මසිලෙස
අන්ධකාරා’පහාරාය ¶ , සභාව මධුරාය ච;
මනො පීණෙති ජන්තූනං, ජිනො වාචාය භාය ච.
නියමවන්තසිලෙස
කෙස’ක්ඛීනං’ව කණ්හත්තං, භමූනංයෙව වඞ්කතා;
පාණිපාදා’ධරානං’ව, මුනින්දස්සා’භිරත්තතා.
නියමක්ඛෙපසිලෙස
පාණිපාදා’ධරෙස්වෙ’ව, සාරාගො තව දිස්සති;
දිස්සතෙ සො’ය මථවා, නාථ! සාධුගුණෙස්ව’පි.
අවිරොධිසිලෙස
සලක්ඛණො’තිසුභගො, තෙජස්සී නියතො’දයො;
ලොකෙසො ජිතසංක්ලෙසො,
විභාති සමණිස්සරො.
විරොධිසිලෙස
අසමොපි සමො ලොකෙ,
ලොකෙසොපි නරුත්තමො;
සදයො ප්ය’දයො පාපෙ, චිත්තා’යං මුනිනො ගති.
ඔචිත්යසම්පොසකපදසිලෙස
සංසාරදුක්ඛො’පහතා, වනතා ජනතා ත්වයි;
සුඛ මිච්ඡිත මච්චන්තං, අමතන්දද! වින්දති.
ගුණයුත්තෙහි වත්ථූහි, සමං කත්වාන කස්සචි;
සංකිත්තනං භවති යං, සා මතා තුල්යයොගිතා.
සම්පත්තසම්මදො ලොකො, සම්පත්තා’ලොකසම්පදො;
උභොහි රංසිමාලී ච, භගවා ච තමොනුදො.
අත්ථන්තරං සාධයතා, කිඤ්චි තං සදිසං ඵලං;
දස්සීයතෙ අසන්තං වා, සන්තං වා තං නිදස්සනං.
අසන්තඵලනිදස්සන
උදයා ¶ සමණින්දස්ස, යන්ති පාපා පරාභවං;
ධම්මරාජවිරුද්ධානං, සූචයන්තා දුර’න්තතං.
සන්තඵලනිදස්සන
සිරො නික්ඛිත්ත චරණො, ච්ඡරියාන’ම්බුජාන’යං;
පරම’බ්භුතතං ලොකෙ, විඤ්ඤාපෙත’ත්තනො ජිනො.
විභූතියා මහන්තත්තං, අධිප්පායස්ස වා සියා;
පරමුක්කංසතං යාතං, තං මහන්තත්ත මීරිතං.
විභූතිමහන්තත්ත
කිරීට රතන’ච්ඡායා, නුවිද්ධා’තප වාරණො;
පුරා පරං සිරිං වින්දි, බොධිසත්තො’ භිනික්ඛමා.
අධිප්පායමහන්තත්ත
සත්තො සම්බොධියං බොධි, සත්තො සත්තහිතාය සො;
හිත්වා ස්නෙහරසාබන්ධ, මපි රාහුලමාතරං.
ගොපෙත්වා වණ්ණනීයං යං, කිඤ්චි දස්සීයතෙ පරං;
අසමං වා සමං තස්ස, යදි සා වඤ්චනා මතා.
අසමවඤ්චනා
පුරතො න සහස්සෙසු, න පඤ්චෙසු ච තාදිනො;
මාරො පරෙසු තස්සෙ’සං, සහස්සං දසවඩ්ඪිතං.
සමවඤ්චනා
විවාද මනුයුඤ්ජන්තො, මුනින්දවදනි’න්දුනා;
සම්පුණ්ණො චන්දිමා නා’යං, ඡත්ත මෙතං මනොභුනො.
පරානුවත්තනාදීහි, නිබ්බින්දෙනි’හ යා කතා;
ථුති ර’ප්පකතෙ සා’යං, සියා අප්පකතත්ථුති.
සුඛං ජීවන්ති හරිණා, වනෙස්ව’පරසෙවිනො;
අනායාසො පලාභෙහි, ජලදබ්භඞ්කුරාදිභි.
උත්තරං උත්තරං යත්ථ, පුබ්බපුබ්බවිසෙසනං;
සියා එකාවලි සා’යං, ද්විධා විධි, නිසෙධතො.
විධිඑකාවලි
පාදා ¶ නඛාලි රුචිරා, නඛාලි රංසි භාසුරා;
රංසීතමොපහානෙ’ක, රසා සොභන්ති සත්ථුනො.
නිසෙධඑකාවලි
අසන්තුට්ඨො යති නෙව,
සන්තොසො නා’ලයාහතො;
නා’ලයො යො ස ජන්තූනං, නා’නන්ත බ්යසනා වහො.
යහිං භූසිය භූසත්තං, අඤ්ඤමඤ්ඤං තු වත්ථුනං;
විනා’ව සදිසත්තං තං, අඤ්ඤමඤ්ඤවිභූසනං.
බ්යාමං’සු මණ්ඩලං තෙන, මුනිනා ලොකබන්ධුනා;
මහන්තිං වින්දතී කන්තිං, සොපි තෙනෙව තාදිසිං.
කථනං සහභාවස්ස, ක්රියාය ච, ගුණස්ස ච;
‘සහවුත්තී’ති විඤ්ඤෙය්යං, ත’දුදාහරණං යථා.
ක්රියාසහවුත්ති
ජලන්ති චන්දරංසීහි, සමං සත්ථු නඛං සවො;
විජම්භති ච චන්දෙන, සමං තම්මුඛචන්දිමා.
ගුණසහවුත්ති
ජිනො’දයෙන මලීනං, සහ දුජ්ජන චෙතසා;
පාපං දිසා සුවිමලා, සහ සජ්ජන චෙතසා.
විරොධීනං පද’ත්ථානං, යත්ථ සංසග්ගදස්සනං;
සමුක්කංසා’භිධානත්ථං, මතා සා’යං විරොධිතා.
ගුණා සභාව මධුරා, අපි ලොකෙ’ක බන්ධුනො;
සෙවිතා පාප සෙවීනං, සම්පදූසෙන්ති මානසං.
යස්ස කස්ස චි දානෙන, යස්ස කස්ස චි වත්ථුනො;
විසිට්ඨස්ස ය මාදානං, ‘පරිවුත්තී’ති සා මතා.
පුරා පරෙසං දත්වාන, මනුඤ්ඤං නයනාදිකං;
මුනිනා සමනුප්පත්තා, දානි සබ්බඤ්ඤුතාසිරී[මුනින්ද! සමනුප්පත්තො, දානි සබ්බඤ්ඤුතාසිරිං (ක.)].
කිඤ්චි ¶ දිස්වාන විඤ්ඤාතා, පටිපජ්ජති තංසමං;
සංසයා’පගතං වත්ථුං, යත්ථ සො’යං භමො මතො.
සමං දිසාසු’ජ්ජලාසු, ජින පාද නඛං’සුනා;
පස්සන්තා අභිනන්දන්ති, චන්දා’තප මනා ජනා.
පවුච්චතෙ යං නාමාදි, කවීනං භාවබොධනං;
යෙන කෙනචි වණ්ණෙන, භාවො නාමා’ය මීරිතො.
නනු තෙයෙ’ව සන්තානො, සාගරා න කුලාචලා;
මනම්පි මරියාදං යෙ, සංවට්ටෙපි ජහන්ති නො.
අඞ්ගඞ්ගි භාවා සදිස, බලභාවා ච බන්ධනෙ;
සංසග්ගො’ලඞ්කතීනං යො, තං ‘මිස්ස’න්ති පවුච්චති.
අඞ්ගඞ්ගීභාවමිස්ස
පසත්ථා මුනිනො පාද, නඛ රංසි මහානදී;
අහො! ගාළ්හං නිමුග්ගෙපි, සුඛයත්යෙ’ව තෙ ජනෙ.
සදිස බල භාව මිස්ස
වෙසො සභාව මධුරො, රූපං නෙත්ත රසායනං;
මධූ’ව මුනිනො වාචා, න සම්පීණෙති කං ජනං.
ආසී නාම සියා’ත්ථස්ස, ඉට්ඨස්සා’සීසනං යථා;
තිලොකෙ’කගති නාථො,
පාතු ලොක මපායතො.
රස’ප්පතීති ජනකං, ජායතෙ යං විභූසනං;
‘රසවන්ත’න්ති තං ඤෙය්යං, රසවන්ත විධානතො.
රාගා’නත’බ්භුත සරොජ මුඛං ධරාය,
පාදා තිලොකගරුනො’ධික බන්ධරාගා;
ආදාය නිච්චසරසෙන කරෙන ගාළ්හං,
සඤ්චුම්බයන්ති සතතා’හිත සම්භමෙන.
ඉච්චා’නුගම්ම ¶ පුරිමාචරියා’නුභාවං,
සඞ්ඛෙපතො නිගදිතො’ය මලඞ්කතීනං;
භෙදො’පරූපරි කවීහි විකප්පියානං,
කො නාම පස්සිතු මලං ඛලු තාස මන්තං.
ඉති සඞ්ඝරක්ඛිතමහාසාමි විරචිතෙ සුබොධාලඞ්කාරෙ
අත්ථාලඞ්කාරාවබොධො නාම
චතුත්ථො පරිච්ඡෙදො.