📜
නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස
මහාරහනීති
පණ්ඩිතකථා
මහාරහරහං ¶ සක්ය,
මුනිං නීවරණා තණ්හා;
මුත්තං මුත්තං සුදස්සනං,
වන්දෙ බොධිවරං වරං.
මුනිනා ¶ මුනිනාගෙන,
දුට්ඨපබ්බජ්ජිතා ජිතා;
යථා යථාඅසද්ධම්ම-
පුරණා පුරණාදයො.
තථා තථාගතොවාදා,
නුගතෙ ලොකනීතියං;
කතයොගෙන විදූනා,
ජෙය්යොවානත්ථ කාරිනො.
නිතීධ ¶ ජන්තුනං සාරො,
මිත්තාචරියාච පීතරා;
නීතිමා සුබුද්ධි බ්යත්තො,
සුතවා අත්ථදස්සිමා.
කවිහෙරඤ්ඤකා කත්වා,
සුත්තත්තං සත්ථකඤ්චනං;
ගජ්ජපජ්ජාද්යාලඞ්කාරං,
කරොන්තීධ මනොරම්මං.
වුත්යං ¶ විසදඤාණස්ස,
ඤාතො අත්ථොතරස්ස න;
සුරප්පභාය ආදාසො,
ඡායං දිස්සෙ න මාකරෙ.
මහාතෙජොපි තෙජොයං,
මත්තිකං නමුදුකංකරො;
ආපො ආපෙති මුදුකං,
සාධුවාචාච කක්ඛළං.
මුදුනාව ¶ රිපුං ජෙති,
මුදුනා ජෙති දාරුණං;
නොසිද්ධං මුදුනා කිඤ්චි,
යත්වතො මුදුනා ජයෙ.
චන්දනං සීතලං ලොකෙ,
තතො චන්දංව සීතලං;
චන්දනචන්දසීතම්හා,
වාක්යං සාධුසුභාසිතං.
පත්තකල්ලොදිතං ¶ අප්පං,
වාක්යං සුභාසිතං භවෙ;
ඛුද්දිතස්ස කදන්නංපි,
සුත්තං සාදුරසො සියා.
සත්ථකාපි බහූවාචා,
නාදරා බහුභාණිනො;
සොපකාරමුදාසීනං,
නනුදිට්ඨං නදීජලං.
සංසාරවිසරුක්ඛස්ස ¶ ,
ද්වයමෙවාමතංඵලං;
සුභාසිතස්සසාරාදො,
සාධූහිරසමාගමො.
පාසාණඡත්තං ගරුකං,
තතො දෙවානචික්ඛනා;
තතො වුඩ්ඪානමොවාදො,
තතො බුද්ධස්ස සාසනං;
තුලං ¶ සල්ලහුකං ලොකෙ,
තතො චපලජාතිකො;
තතොනොවාදිකො තතො,
යති ධම්මෙපමාදකො.
අහ ගච්ඡති හායන්තී,
සත්තානමිධ ජීවිතං;
තස්මාහි මාපමත්තත්වං,
ගච්ඡන්තු ජිනසාසනෙ.
පණ්ඩිතස්ස පසංසාය,
දණ්ඩොබාලෙන දීයතෙ;
පණ්ඩිතො පණ්ඩිතෙනෙව,
වණ්ණිතොව සුවණ්ණිතො.
සතෙසු ¶ ජායතෙ සූරො,
සහස්සෙසුච පණ්ඩිතො;
වුත්තා සතසහස්සෙසු,
දාතා භවතිවා නවා.
භූපත්තංච පණ්ඩිතත්තඤ්ච,
නෙවතුල්යං කදාචිපි;
සදෙසෙපූජිතො රාජා,
බුද්ධො සබ්බත්ථපූජිතො.
ක්වාතිභාරො ¶ සමත්ථානං,
කිංදූරො බ්යවහාරිනං;
කොවිදෙසො සවිජ්ජානං,
කොපරො පියවාදිනං.
නනු තෙ යෙවසන්තා නො,
සාගරා නකුලාචලා;
අප්පම්පි මරියාදං යෙ,
සංවට්ටෙවි ජහන්තිනො.
පලයෙතීතමරියාදා ¶ ,
භවන්තිකිර සාගරා;
මරියාදාතිකං සාධු,
නඉච්ඡන්ති පලයෙපි.
සතං දීඝායුකං සබ්බ,
සත්තානං සුඛකාරණං;
අසතංපන සබ්බෙසං,
දුක්ඛහෙතු නසංසයො.
පාමොක්ඛෙ ¶ සුජනෙ සන්තෙ,
සබ්බෙපි සුජනා ජනා;
ජාතෙකස්මිංසාරගන්ධෙ,
සබ්බෙ ගන්ධමයා දුමා.
අත්තනා යදි එකෙන,
විනතෙන මහාජනා;
විනයං යන්ති සබ්බෙපි,
කො තං නාසෙය්ය පණ්ඩිතො.
සරීරස්ස ¶ ගුණානඤ්ච,
දූරමච්චන්ත මන්තරං;
සරීරං ඛණවිද්ධංසි,
කප්පන්තිට්ඨායිනො ගුණා.
යදි නිච්චමනිච්චෙන,
නිමලං මලවාහිනා;
යො සො කායෙන ලභෙථ,
කිංනලද්ධං භවෙ නුකිං.
ධම්මත්ථකාමමොක්ඛානං,
පාණං සංසිද්ධිකාරණං;
තන්නිඝාතා කින්නහතං,
රක්ඛනා කින්නරක්ඛිතං.
අත්තා ¶ බන්ධු මනුස්සස්ස,
රිපු අත්තාව ජන්තුනං;
අත්තාව නියතො ඤාති,
අත්තාව නියතො රිපු.
අත්තනොපරිචාගෙන,
යංසිතමනුරක්ඛනං;
කරොන්ති සජ්ජනායෙව,
න තං නීතිමතා මතං.
තිණානි ¶ භූමිරුදකං,
චතුත්ථී වාක්යසුට්ඨුතා;
එතානි හි සතංගෙහෙ,
නොඡින්දන්තෙ කදාචිපි.
අම්බුං පිවන්තිනො නජ්ජො,
රුක්ඛො ඛාදතිනො ඵලං;
මෙඝො ක්වචිපි නො සස්සං,
පරත්ථාය සතංධනං.
සතං ඵරුසවාචාහි,
නයාති විකතිං මනො;
තිණුක්කාහි නසක්කාව,
තාපෙතුං සාගරෙ ජලං.
සම්පත්යං ¶ මහත්තංචෙතො,
භවත්යුප්පලකොමලං;
විප්පත්යඤ්ච මහාසෙලෙ,
සිලාසඞ්ඝාදකක්කසො.
අත්ථං මහන්තමාපජ්ජ,
විජ්ජං සම්පත්තිමෙවච;
චරෙය්යාමානථද්ධොයො,
පණ්ඩිතො සො පවුච්චති.
නාලබ්භමභිපත්ථෙන්ති ¶ ,
නට්ඨම්පි නචසොචරෙ;
විප්පත්යඤ්ච නමුය්හන්ති,
යෙනරා තෙව පණ්ඩිතො.
ගණ්ඨිට්ඨානෙ එකපදෙ,
නාතිමඤ්ඤෙය්ය පණ්ඩිතො;
කිං අක්කො වෙළුපබ්භාරො,
තිමහාදීපභානුදො.
ගුණදොසෙසුමෙකෙන,
නත්ථි කොචි විවජ්ජිතො;
සුඛුමාලස්ස පදුමස්ස,
නළා භවති කක්කසා.
සුමහන්තානි ¶ සත්ථානි,
ධාරයන්තො බහුස්සුතා;
ඡෙත්තාරො සංසයානන්තු,
කිලන්තෙ ලොභමොහතා.
දොසම්පි සගුණෙ දිස්වා,
ගුණවාදී වදන්තිනො;
න ලොකො විජ්ජමානම්පි,
චන්දෙ පස්සති ලඤ්ඡනං.
නිපුණෙ ¶ සුතමෙසෙය්ය,
විචිනිත්වා සුතත්ථිකො;
භත්තං හුක්ඛලියං පක්කං,
භාජනංපි තථා භවෙ.
ගුණා කුබ්බන්ති දූතත්තං,
දූරෙපි වසතං සතං;
කෙතකෙ ගන්ධ ඝාසාය,
ගච්ඡන්ති භමරා සයං.
පණ්ඩිතො සුතසම්පන්නො,
යත්ථඅත්ථීති චෙසුතො;
මහුස්සාහෙන තංඨානං,
ගන්තබ්බං සුතරෙසිනා.
සබ්බසුතං ¶ මධීයෙථ,
හීනමුක්කට්ඨ මජ්ඣිමං;
සබ්බස්සඅත්ථං ජානෙය්ය,
නච සබ්බං පයොජයෙ;
හොති තාදිසකොකාලො,
යත්ථ අත්ථාවහං සුතං.
ඨිතො චිරත්තනං නීරෙ,
සක්ඛරො නන්තරංසුතො;
දබ්භො නීරන්තිකෙ ජාතො,
සබ්බකාලන්තරංසුතො.
වසුං ¶ ගණ්හන්ති දූරට්ඨා,
පබ්බතෙ රතනොචිතෙ;
න මිලක්ඛා සමීපට්ඨා,
එවං බාලා බහුස්සුතෙ.
හිරඤ්ඤෙන මිගානංව,
සුසීලංපි අසීලිනො;
අධම්මිකස්ස ධම්මෙන,
බාලානංපි සුතෙන කිං.
සුතෙන ¶ හදයට්ඨෙන,
ඛලො නෙවසුසීලවා;
මධුනා කොටරට්ඨෙන,
නිම්බො කිං මධුරායතෙ.
සකිංපි විඤ්ඤු ධීරෙන,
කරොති සහසඞ්ගමං;
අත්තත්ථඤ්ච පරත්ථඤ්ච,
නිබ්බානන්තං සුඛං ලභෙ.
හංසො මජ්ඣෙ නකාකානං,
සීහො ගුන්නං නසොභති;
ගද්රභානං තුරඞ්ගොනො,
බාලානඤ්ච නපණ්ඩිතො.
ආකිණ්ණොපි ¶ අසබ්භීව,
අසංසට්ඨොව භද්දකො;
බහුනා සන්නජාතෙන,
ගච්ඡෙ නුම්මත්තකෙනිධ.
නදීතිරෙ ඛතෙකූපෙ,
අරණීතාලවණ්ටකෙ;
නවදෙ ආපාදි නත්ථීති,
මුඛෙච වචනං තථා.
සුතසන්නිච්චයා ¶ ධීරා,
තුණ්හිභූතා අපුච්ඡිතා;
පුණ්ණා සුභාසිතෙනාපි,
ඝණ්ඩාද්යඝටිතායථා.
අපුට්ඨො පණ්ඩිතො භෙරී,
පජ්ජුන්නො හොති පුච්ඡිතො;
බාලො පුට්ඨො අපුට්ඨොච,
බහුං විකත්තතෙ සදා.
සම්පන්නගුණා ලඞ්කාරො,
සබ්බසත්ත හිතාවහො;
නචරෙය්ය පරත්තත්ථං,
කුතො සො පණ්ඩිතො භවෙ.
සපරත්ථං ¶ චරෙ ධීරො,
අසක්කොන්තො සකං චරෙ;
තථාපිච අසක්කොන්තො,
පාපාත්තානං වියොජයෙ.
බාලෙචුම්මත්තකෙ භූපෙ,
ගුරුමාතාපිතූස්වපි;
නදොසං කරියා පඤ්ඤො,
සඞ්ඝෙච ජෙට්ඨභාතරි.
අත්ථනාසං ¶ මනොතාපං,
ඝරෙදුච්චරිතානිච;
වඤ්චනං අවමානඤ්ච,
මතිමා නපකාසයෙ.
පරදානං ජනෙත්තීව,
ලෙට්ටුව පරදබ්බකං;
අත්තාව සබ්බභූතානි,
යො පස්සති සො පස්සති.
පරූපවාදෙ පධිරො,
පරවජ්ජෙස්වලොචනො;
පඞ්ගුලො අඤ්ඤනාරීසු,
දුස්සකප්පෙස්වචෙතනො.
සබ්බං සුණාති සොතෙන,
සබ්බං පස්සති චක්ඛුනා;
නචදිට්ඨං සුතං ධීරො,
සබ්බං උච්චිතුමරහති.
චක්ඛුමස්ස යථාඅන්ධො,
සොතවා පධිරොයථා;
පඤ්ඤාවාස්ස යථාමූගො,
බලවා දුබ්බලොරිව;
අථ අත්ථෙසමුප්පන්නෙ,
සයෙථ මතසායිතං.
පාපමිත්තෙ ¶ විවජ්ජෙත්වා,
භජෙය්යු ත්තමපුග්ගලං;
ඔවාදෙචස්ස තිට්ඨෙය්ය,
පත්ථෙන්තො අචලංසුඛං.
සුසුසා සුතවඩ්ඪනං,
සුතං පඤ්ඤායවඩ්ඪනං;
පඤ්ඤාය අත්ථං ජානාති,
ඤාතො අත්ථො සුඛාවහො.
පාමොජ්ජ ¶ කරණං ඨානං,
පසංසාවහනංසුඛං;
ඵලානිසංසො භාවෙති,
වහන්තො පොරිස්සංධුරං.
අතිසීතං අතිඋණ්හං,
අතිසාය මිදංඅහු;
ඉති විසට්ඨ කම්මන්තෙ,
ඛණා අච්චන්ති මාණවෙ.
යොච ¶ සීතඤ්ච උණ්හඤ්ච,
තිණාතියො නමඤ්ඤති;
කරං පුරිස කිච්චානි,
සො සුඛා නවිහායති.
යසලාභං ජිගීසන්තං,
නරං වජ්ජෙන්ති දූරතො;
අපත්ථෙත්වාන තෙ තස්මා,
තංමග්ගං මග්ගයෙ බුධො.
දෙසමොසජ්ජ ගච්ඡන්ති,
සීහා සප්පුරිසා ගජා;
තත්ථෙව නිධනං යන්ති,
කාකා කාපුරිසා මිගා.
යස්මිංදෙසෙ ¶ නසම්මාරො,
නපිති නචබන්ධවා;
නචවිජ්ජාගමො කොචි,
නතත්ථ වසතී වස්සෙ.
ධනවා ගණකො රාජා,
නදී වෙජ්ජා ඉමෙජනා;
යත්ථ පඤ්ච නවිජ්ජන්තෙ,
න තත්ථවසතී වසෙ.
අසනං ¶ භයමන්තානං,
මච්චානං මරණං භයං;
උත්තමානන්තුසබ්බෙසං,
අවමානං පරං භයං.
අමානනා යත්ථ සියා,
සන්තානං අවමානනා;
හීනසමානනාවාපි,
න තත්ථවසති වසෙ.
යත්ථාලසොච දක්ඛොච,
සූරො භීරුච පූජිතො;
න සන්තා තත්ථ වස්සන්ති,
අවිසෙසකරෙන කො.
දුක්ඛො ¶ නිවාසො සම්බාධෙ,
ඨානෙ අසුචිසඞ්කටෙ;
තතො රිම්හිපියානන්තෙ,
තතොච අකතඤ්ඤුනං.
සිඞ්ගීනං පඤ්චහත්ථෙන,
සතෙන වාජිනං චජෙ;
හත්ථීනන්තු සහස්සෙන,
දෙසචාගෙන දුජ්ජනෙ.
චජෙ ¶ එකං කුලස්සත්ථං,
ගාමස්සත්ථං කුලං චජෙ;
ගාමං ජනපදස්සත්ථං;
අත්තත්ථං පථවී චජෙ.
චලත්යෙකෙනපාදෙන,
තිට්ඨත්යෙකෙන පණ්ඩිතො;
අසමිඛ්යපරංඨානං,
පුබ්බමායනංනචජෙ.
ඨානභට්ඨා ¶ නසොභන්ති,
දන්තාකෙසාන ඛානරා;
මතිමා ඉතිවිඤ්ඤාය,
සඨානං නචජෙ ලහුං.
චජෙ ධනං අඞ්ගවරස්සහෙතු,
අඞ්ගං චජෙ ජිවිතං රක්ඛමානො;
අඞ්ගං ධනං ජිවිතඤ්චාපි සබ්බං,
චජෙ නරො ධම්ම මනුස්සරන්තො.
සොතං ¶ සුතෙනෙව න කුණ්ඩලෙන,
දානෙන පාණී නතු කඞ්කණෙන;
ආභාති කායො පුරිසුත්තමස්ස,
පරොපකාරෙන න චන්දනෙන.