📜

2. කප්පවිනාසකණ්ඩො

ඉදානි බුද්ධුප්පාදදුල්ලභකථා

‘‘බුද්ධො ච දුල්ලභො ලොකෙ, සද්ධම්මසවනම්පි ච;

සඞ්ඝො ච දුල්ලභො ලොකෙ, සප්පුරිසාති දුල්ලභා’’ති.

ඉමිස්සා ගාථාය සංවණ්ණනාක්කමො සම්පත්තො. තත්ථ ඉමස්මිං සත්තලොකෙ ඔකාසලොකෙ වා සබ්බඤ්ඤුසම්මාසම්බුද්ධො දුල්ලභොව තථා හෙස ලොකො සඞ්ඛාරලොකො, සත්තලොකො, ඔකාසලොකොති තිප්පභෙදො හොති තෙසං සම්පත්තිවිපත්ති ච එවං වෙදිතබ්බා තත්ථ ලුජ්ජති පලුජ්ජතීති ලොකොති වචනත්ථෙන සත්තලොකො වෙදිතබ්බො. ලොකියන්ති පතිට්ඨහන්ති එත්ථ සත්තනිකායාති වචනත්ථෙන ඔකාසලොකො වෙදිතබ්බො. තථා හෙස සත්තා අවකසන්ති එත්ථාතිඔකාසොති වුච්චති සො භූමිවසෙන අපායභූමි, කාමසුගතිභූමි, රූපාවචරභූමි, අරූපාවචරභූමිචෙති චතුබ්බිධා හොති. තත්ථ නිරයං, තිරච්ඡානයොනි, පෙත්තිවිසයො, අසුරකායො, ති චතස්සො අපායභූමි නාම. මනුස්සා, චාතුමහාරාජිකා, තාවතිංසා, යාමා, තුසිතා, නිම්මානරති, පරනිම්මිතවසවත්තී චෙති සත්තවිධා හොති කාමසුගතිභූමි සාපනායං එකාදසවිධාපි කාමතණ්හා අවචරති එත්ථාති වචනත්ථෙන කාමාවචරභූමි නාම. බ්රහ්මපාරිසජ්ජා, බ්රහ්මපුරොහිතා, මහාබ්රහ්මා ච පඨමජ්ඣානභූමි ඉදං අග්ගිනා පරිග්ගහිතට්ඨානං. පරිත්තාභා, අප්පමාණාභා, ආභස්සරා ච දුතියජ්ඣානභූමි ඉදං ආපෙන පරිග්ගහිතට්ඨානං. පරිත්තසුභා, අප්පමාණසුභා, සුභකිණ්හා ච තතියජ්ඣානභූමි ඉදං වාතෙන පරිග්ගහිතට්ඨානං, තෙසං විපත්තිං පරතො වණ්ණයිස්සාම. වෙහප්ඵලා, අසඤ්ඤසත්තා, සුද්ධාවාසා ච චතුත්ථජ්ඣානභූමිචෙති රූපාවචරභූමි සොළසවිධා හොති. අවිහා, අතප්පා, සුදස්සා, සුදස්සී, අකනිට්ඨාචෙති සුද්ධාවාසභූමි පඤ්චවිධා හොති. ආකාසානඤ්චායතනභූමි, විඤ්ඤාණඤ්චායතනභූමි, ආකිඤ්චඤ්ඤායතනභූමි, නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනභූමිචෙති චතුබ්බිධා හොති අරූපභූමි. එත්තාවතා එකතිංසප්පභෙදාපි භූමි අවකසන්ති එත්ථ සත්තනිකායාති වචනත්ථෙන ඔකාසොති වුච්චති. තත්ථ අට්ඨ මහානිරයානි අපායභූමි නාම. තිරච්ඡානං පෙත්තිවිසයො අසුරකායොති ඉමෙසං විසුං භූමි නාම නත්ථි, මනුස්සභූමියංයෙව යත්ථ කත්ථචි අරඤ්ඤවනපත්ථාදීසු නිබද්ධවාසං වසන්ති සොයෙව පදෙසො තෙසං භූමි. මනුස්සභූමිතො ද්විතාලීසසහස්සයොජනො යුගන්ධරප්පමාණො සිනෙරුනො පඤ්චමාළින්ධො චාතුමහාරාජිකභූමි. තතුපරි ද්විතාලීසසහස්සයොජනං සිනෙරුමත්ථකං තාවතිංසානං භූමි. තතුපරි ද්වෙතාලීසසහස්සයොජනං ඨානං යාමානං භූමි. ඉමිනා නයෙන යාව වසවත්තිභූමි ද්විතාලීසසහස්සයොජනෙ තිට්ඨති, තස්මා මනුස්සභූමිතො යාව වසවත්තිභූමි ද්වෙසහස්සානිපඤ්චන හුතානි දුවෙසතසහස්සානි යොජනානි හොන්ති, තෙනෙතං වුච්චති.

‘‘මනුස්සභූමිතො යාව, භූමි වසවත්තන්තරා;

දුවෙ සතසහස්සානි, පඤ්චනහුතමෙව ච.

ද්වෙසහස්සඤ්ච මධිකං, යොජනානං පමාණතො;

ගණනා නාම භූමීසු, සඞ්ඛ්යා එවං පකාසිතා’’ති.

තතුපරි බ්රහ්මපාරිසජ්ජාදයො තයො බ්රහ්මුනො පඤ්චපඤ්ඤාසසතසහස්ස අට්ඨසහස්සයොජනෙ සමතලෙ ඨානෙ තිට්ඨන්ති. දුතියතතියභූමීබ්රහ්මුනොපි තප්පමාණෙසු සමතලෙසු තිට්ඨන්ති. චතුත්ථභූමියං පන වෙහප්ඵලඅසඤ්ඤසත්තා තප්පමාණෙ සමතලෙ ඨානෙ තිට්ඨන්ති. තතුපරිසුද්ධාවාසභූමියො තංතං පමාණෙ ඨානෙ උපරූපරි තිට්ඨන්ති. චතස්සොපි අරූපභූමියො තප්පමාණෙ ඨානෙ උපරූපරි තිට්ඨන්ති. එත්තාවතා ච මනුස්සභූමිතො යාව භවග්ගා යොජනානං සත්තකොටි ච අට්ඨාරසලක්ඛා ච පඤ්චනහුතානි ච ඡසහස්සානි ච හොන්ති තෙනෙතං වුච්චති පොරාණෙහි.

‘‘හෙට්ඨිමා බ්රහ්මලොකම්හා, පතිතා මහතී සිලා;

අහොරත්තෙන එකෙන, උග්ගතා අට්ඨතාලීසං.

යොජනානං සහස්සානි, චාතුමාසෙහි භූමි;

එවං වුත්තප්පමාණෙන, සායං හෙට්ඨිමභූමි.

ඉතො සතසහස්සානි, සත්තපඤ්ඤාස චාපරං;

සට්ඨි චෙව සහස්සානි, උබ්බෙධෙන පකාසිතා.

යොජනෙසුපි වුත්තෙසු, හිත්වා කාමප්පමාණකං;

සෙසානි වසවත්තීනං, පාරිසජ්ජාන මන්තරං.

තඤ්ච පඤ්චහි පඤ්ඤාස, සතසහස්සානි චාපරං;

අට්ඨ චෙව සහස්සානි, යොජනානි පවුච්චරෙ.

ඉතො පරාසු සබ්බාසු, බ්රහ්මභූමීසු යොජනා;

තප්පමාණාව දට්ඨබ්බා, නයග්ගාහෙන ධීමතා.

භූමිතො ආභවග්ගම්හා, සත්තකොටි අට්ඨාරස;

ලක්ඛා පඤ්ච නහුතානි, ඡසහස්සානි සබ්බදාති.

එසා ච විචාරණා ටීකා චරියමතෙන කතා;

ඉදමෙව සන්ධාය, යාවතා චන්දිමසූරියා.

පරිහරන්ති දිසා භන්ති, විරොචමානා යාවතා;

තාව සහස්සධා ලොකෙ, එත්ථ තෙ වත්තතී වසො’’ති.

වුත්තං. එත්ථන්තරෙ සත්තා තිට්ඨන්ති, තෙසං විත්ථාරො අපුබ්බං කත්වා කථෙතුං අසක්කුණෙය්යත්තා න වක්ඛාම ඉමස්මිං සත්තලොකෙ ඔකාසලොකෙ ච සබ්බඤ්ඤුසම්මාසම්බුද්ධොව දුල්ලභො, තථා හි චත්තාරො බුද්ධා අනුබුද්ධො, සාවකබුද්ධො, පච්චෙකබුද්ධො, සම්මාසම්බුද්ධොති. තත්ථ බහුස්සුතං භික්ඛුං පසංසන්තෙන ච න සො තුම්හාකං සාවකො නාම, බුද්ධොනාමෙස චුන්දාති බහුස්සුතස්ස භික්ඛුනො බුද්ධභාවං අනුජානන්තෙන ච.

ධම්මකායො යතො සත්ථා, ධම්මො සත්ථුකායො මතො;

ධම්මාසිකොසො සඞ්ඝො ච, සත්ථුසඞ්ඛ්යම්පි ගච්ඡතීති.

වුත්තෙ පුථුජ්ජනොපි උපචාරවසෙන වාචනාමග්ගස්ස බොධත්තා අනුබුද්ධො නාම. අරියසාවකො පන පරතො යොසවසෙන චත්තාරි සච්චානි බුජ්ඣති බුජ්ඣනමත්තමෙව වාති වචනත්ථෙන බුජ්ඣනසභාවත්තා සාවකබුද්ධො නාම. යො පන ඛග්ගවිසාණකප්පො සයම්භූඤාණෙන අනඤ්ඤබොධකො හුත්වා සාමං බුජ්ඣනත්ථෙන පච්චෙකබුජ්ඣත්තා පච්චෙකබුද්ධො නාම. සම්බුද්ධොතිපි එතස්සෙව නාමං. යො පන සඞ්ඛතාසඞ්ඛතප්පභෙදං සකලම්පි ධම්මජාතං යාථාවසරසලක්ඛණප්පටිවෙධවසෙන සම්මා පකාරෙන සයං පචිතුපාරමිතාසයම්භූතෙන සයම්භූඤාණෙන සයමෙව අනඤ්ඤබොධිතො හුත්වා සවාසනසම්මොහනිද්දාය අච්චන්තං විගතො දිනකරකිරණසමාගමෙන පරමරුචිරසිරීසොභග්ගප්පත්තියා විකසිතමිව පදුමං අග්ගමග්ගඤාණසමාගමෙන අපරිමිතගුණගණාලඞ්කතසබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණප්පත්තියා සබ්බධම්මෙ බුජ්ඣි අබුජ්ඣි අඤ්ඤාසීති සම්මාසම්බුද්ධො, භගවා, සොව ලොකෙ දුල්ලභො පච්චෙකසම්බුද්ධානම්පි හි එකස්මිං කාලෙ සතසහස්සාදිවසෙන එකතො පවත්තත්තා තෙ දුල්ලභාපි අනච්ඡරියජාතත්තා පරෙසං මග්ගඵලාධිගමාය උපනිස්සයරහිතත්තා ච සම්මාසම්බුද්ධොව ලොකෙ දුල්ලභො, අයං ලොකසම්පත්තිවිචාරණා.

කථං ලොකස්ස විපත්ති වෙදිතබ්බා තථා හෙස ලොකො විනස්සමානො තෙජෙනපි ආපෙනපි වායුනාපි විනස්සති. තස්ස විත්ථාරො විසුද්ධිමග්ගාදීසු වුච්චමානොපි කෙසඤ්චි පුග්ගලානං මතෙන මිච්ඡාගාහත්තා බ්රහ්මූනං ආයුනා මිනිතෙපි අසමානං සංවට්ටසීමාපි විරුද්ධා, තස්මා තෙසං වාදං අපනෙත්වා ගන්ථතො සමානෙත්වා වක්ඛාම. තත්ථ චත්තාරි අසඞ්ඛ්යෙය්යානි. කතමානි චත්තාරි අසඞ්ඛ්යෙය්යානි සංවට්ටො, සංවට්ටට්ඨායී, විවට්ටො, වට්ටට්ඨායීති. තයො සංවට්ටා ආපොසංවට්ටො, තෙජොසංවට්ටො, වායොසංවට්ටො. තිස්සො සංවට්ටසීමා ආභස්සරා, සුභකිණ්හා, වෙහප්ඵලාති. අයමෙත්ථ උද්දෙසො. තත්ථ සංවට්ටො නාම පරිහායමානො කප්පො. තෙන සංවට්ටට්ඨායීපි ගහිතො හොති, තං මූලකත්තා. වඩ්ඪයමානො විවට්ටකප්පො නාම. තෙන විවට්ටට්ඨායීපි ගහිතො තං මූලකත්තා. තත්ථ සංවට්ටොති විනාසො. යදා කප්පො විනස්සමානො තෙජෙන සංවට්ටති, ආභස්සරතො හෙට්ඨා පඨමජ්ඣානභූමි අග්ගිනා දය්හති. යදා ආපෙන සංවට්ටති, සුභකිණ්හතො හෙට්ඨා යාව දුතියජ්ඣානභූමි උදකෙන විලීයති. යදා වායුනා සංවට්ටති, වෙහප්ඵලතො හෙට්ඨා යාව තතියජ්ඣානභූමි වාතෙන සංවට්ටති. විත්ථාරතො පන ජාතිඛෙත්ත ආණාඛෙත්තවිසයඛෙත්තවසෙන තිණ්ණං බුද්ධඛෙත්තානං ආණාඛෙත්තං විනස්සති. තස්මිං විනට්ඨෙ ජාතිඛෙත්තම්පි විනස්සතෙව. තත්ථ ජාතිඛෙත්තං දසසහස්සචක්කවාළපරියන්තං හොති. තං තථාගතස්ස පටිසන්ධිග්ගහණආයුසඞ්ඛාරොස්සජ්ජනාදිකාලෙසුපි කම්පති. ආණාඛෙත්තං කොටිසතසහස්සචක්කවාළපරියන්තං. යත්ථ රතනසුත්තං ඛන්ධපරිත්තං ධජග්ගපරිත්තං ආටානාටියපරිත්තං මොරපරිත්තන්ති ඉමෙසං පරිත්තානං ආනුභාවො පවත්තති. විසයඛෙත්තං අනන්තං අපරිමාණං. තත්ථ ජාතිඛෙත්තආණාඛෙත්තාවසෙන ද්වෙ ඛෙත්තානි එකතො විනස්සන්ති. සණ්ඨහන්තම්පි එකතො සණ්ඨහති. තස්ස විනාසොච සණ්ඨහන්තඤ්ච එවං වෙදිතබ්බං යස්මිං සමයෙ කප්පො අග්ගිනා නස්සති, තදා ආදිතො කප්පවිනාසකමහාමෙඝො වුට්ඨහිත්වා කොටිසතසහස්සචක්කවාළං එකමෙඝවස්සං වසි, තුට්ඨා මනුස්සා බීජානි වප්පෙන්ති, සස්සෙසු ගොඛායිතමත්තෙසු ජාතෙසු ගද්රභරවං විරවන්තො එකබින්දුපි න පතති. යදා පච්ඡින්නමෙව හොති තදා වස්සූපජීවිනො සත්තා කාලං කත්වා පරිත්තාභෙසු බ්රහ්මභූමීසු උප්පජ්ජන්ති පුඤ්ඤඵලූපජීවිනොපි දෙවතා තත්ථෙව බ්රහ්මලොකෙ උප්පජ්ජන්ති, එවං දීඝස්ස අද්ධුනො අච්චයෙන තත්ථ තත්ථ උදකං පරික්ඛයං ගච්ඡති, මච්ඡකච්ඡපාදි උදකනිස්සිතා පාණා කාලං කත්වා මනුස්සදෙවලොකෙසු නිබ්බත්තිත්වා ඣානං උප්පාදෙත්වා බ්රහ්මලොකෙ නිබ්බත්තන්ති. නෙරයිකසත්තාපි සත්තමසූරියපාතුභාවා විනස්සන්ති, තෙපි දෙවලොකෙ පටිලද්ධජ්ඣානවසෙන බ්රහ්මලොකෙ උප්පජ්ජන්ති, තදා හි ලොකබ්යූහා නාම කාමාවචරදෙවා උක්ඛිත්තසිරා විකිණ්ණකෙසා රුදමුඛා අස්සූනි හත්ථෙහි මුඤ්චමානා රත්තවත්ථනිවත්ථා අතිවිය විරූපවෙසධාරිනො හුත්වා මනුස්සපථෙ විචරන්තා එවං ආරොචෙන්ති ‘‘මාරිසා භො ඉතො වස්සසත සහස්සච්චයෙන කප්පවුට්ඨානං භවිස්සති අයං ලොකො විනස්සිස්සති මහාසමුද්දොපිසුස්සිස්සති අයඤ්ච මහාපථවී සිනෙරුපබ්බතරාජා ඩය්හිස්සති විනස්සිස්සති යාවබ්රහ්මලොකා විනාසො භවිස්සති මෙත්තං මාරිසා භාවෙථ. කරුණං, මුදිතං, උපෙක්ඛං මාරිසා භාවෙථ මාතරං උපට්ඨහථ, පිතරං උපට්ඨහථ, කුලෙ ජෙට්ඨාපචායිනො හොථා’’ති. තෙසං වචනං සුත්වා යෙභුය්යෙන මනුස්සා ච භුම්මදෙවතා ච සංවෙගජාතා අඤ්ඤමඤ්ඤං මුදුචිත්තා හුත්වා මෙත්තාදීනි පුඤ්ඤානි කරිත්වා දෙවලොකෙ නිබ්බත්තන්ති. තත්ථ සුධාභොජනං භුඤ්ජිත්වා වායො පරිකම්මං කත්වා ඣානං පටිලභන්ති, එවං නෙරයිකසත්තාපි අපරාපරියකම්මෙන දෙවලොකං නිබ්බත්තන්ති. යෙ පන නියතමිච්ඡාදිට්ඨිකා තෙසං කම්මස්ස අපරික්ඛයා අඤ්ඤචක්කවාළෙසු අත්තනො කම්මානුරූපං විපාකමනුභොන්ති. තෙනෙව අහොසිකම්මෙ මිච්ඡාදිට්ඨිවසෙන අකත්තබ්බං නාම පාපං නත්ථි, යතො සංසාරඛාණුභාවොව නාම හොතීති ආහ ‘‘දිට්ඨි පරමානි භික්ඛවෙ වජ්ජානී’’ති. ‘‘අපරාපරියවෙදනීයකම්මරහිතොපි සංසරන්තො සත්තො නාම නත්ථී’’ති වුත්තත්තා. ‘‘අපරාපරියකම්මවසෙන යතො මිච්ඡාදිට්ඨිසමාදානතො සප්පුරිසූපනිස්සයවසෙන විරාජෙත්වා භවතො වුට්ඨානං නාම භවෙය්යාති අම්හාකං ඛන්ති. එවං දෙවලොකෙ පටිලද්ධජ්ඣානවසෙන සබ්බෙපි බ්රහ්මලොකෙ නිබ්බත්තන්ති. වස්සුපච්ඡෙදතො පන උද්ධං දීඝස්ස අද්ධුනො අච්චයෙන දුතියො සූරියො පාතුභවති. පාතුභූතෙ ච තස්මිං නෙව රත්තිපරිච්ඡෙදො, න දිවා පරිච්ඡෙදො පඤ්ඤායති, එකො සූරියො උට්ඨෙති, එකො සූරියො අත්ථං ගච්ඡති. අවිච්ඡින්නසූරියසන්තාපොව ලොකො හොති.

පකතිසූරියෙ සූරියදෙවපුත්තො අත්ථි කප්පවිනාසකසූරියෙ පන නත්ථි. පකතිසූරියොභාසෙන ආකාසෙ වලාහකා ධූමසිඛාපි චරන්ති. කප්පවිනාසකසූරියොභාසෙන විගතධූමවලාහකං ආදාසමණ්ඩලං විය නිම්මලං හොති නභං ඨපෙත්වා ගඞ්ගා, යමුනා, සරභූ, අචිරවතී, මහීති, ඉමා පඤ්ච මහානදියො ඨපෙත්වා අවසෙසපඤ්චසතකුන්නදීආදීසු උදකං සුස්සති තතො දීඝස්ස අද්ධුනො අච්චයෙන තතියො සූරියො පාතුභවති තස්මිං පාතුභූතෙ පඤ්ච මහානදියොපි සුස්සන්ති. තතො දීඝස්ස අද්ධුනො අච්චයෙන චතුත්ථො සූරියො පාතුභවති. යස්ස පාතුභාවා හිමවතී මහානදීනං පභවා සීහපතනො, හංසපතනො, මන්දාකිනී, කණ්ණමුණ්ඩකො, රථකාරදහො, අනොතත්තදහො, ඡද්දන්තදහො, කුණාලදහොති ඉමෙ සත්ත මහාසරා සුස්සන්ති. තතො දීඝස්ස අද්ධුනො අච්චයෙන පඤ්චමො සූරියො පාතුභවති, යස්ස පාතුභාවා අනුපුබ්බෙන මහාසමුද්දො අඞ්ගුලිපබ්බතෙමනමත්තම්පි උදකං න සණ්ඨාති. තතො දීඝස්ස අද්ධුනො අච්චයෙන ඡට්ඨො සූරියො පාතුභවති, යස්මිං පාතුභාවෙ සකලචක්කවාළං එකධූමං හොති, පරියාදින්නසිනෙහධූමෙන යථා ච එවං කොටිසතසහස්සචක්කවාළම්පි. තතොපි දීඝස්ස අද්ධුනො අච්චයෙන සත්තමො සූරියො පාතුභවති, යස්ස පාතුභාවා සකලචක්කවාළං එකජාලං හොති සද්ධිං කොටිසතසහස්සචක්කවාළෙහි යොජනසතිකාදිභෙදා සිනෙරුකූටානි පලුජ්ජිත්වා ආකාසෙයෙව අන්තරධායන්ති. සාපි අග්ගිජාලා උට්ඨහිත්වා චාතුමහාරාජිකෙ ගණ්හාති, තත්ථ කනකවිමානරතනවිමානානි ඣාපෙත්වා තාවතිංසභවනං ගණ්හාති එතෙනූපායෙන යාව පඨමජ්ඣානභූමි ගණ්හාති. තත්ථ තයොපි බ්රහ්මලොකෙ ඣාපෙත්වා ආභස්සරෙ ආහච්ච අට්ඨාසි. සා යාව අණුමත්තම්පි සඞ්ඛාරගතං අත්ථි, තාව නනිබ්බායි. සබ්බසඞ්ඛාරපරික්ඛයා පන සප්පිතෙලඣාපනඅග්ගිසිඛා විය ඡාරිකම්පි අනවසෙසෙත්වා නිබ්බායි. හෙට්ඨා ආකාසෙන සහ උපරි ආකාසො එකො හොති මහන්ධකාරො. එවං කප්පවිනාසකමහාමෙඝතො යාවජාලපරිච්ඡෙදා සංවට්ටො නාම එකමසඞ්ඛ්යෙය්යං නාම. අථ දීඝස්ස අද්ධුනො අච්චයෙන මහාමෙඝො වුට්ඨහිත්වා පඨමං සුඛුමං වස්සති. අනුපුබ්බෙන කුමුදනාළයට්ඨිමුසලතාලක්ඛන්ධාදිප්පමාණාහි ධාරාහි වස්සන්තො කොටිසතසහස්සචක්කවාළෙසු සබ්බඩඩ්ඪට්ඨානං පූරෙත්වා අන්තරධායති. තං උදකං හෙට්ඨා ච තිරියඤ්ච වාතො සමුට්ඨහිත්වා ඝනං කරොති. පරිවටුමං පදුමිනිපත්තෙ උදකබින්දුසදිසං. එවං අග්ගිජාලනිබ්බායනතො යාව කොටිසතසහස්සචක්කවාළපරිපූරතො සම්පත්තිමහාමෙඝො, ඉදං සංවට්ටට්ඨායී නාම, දුතියමසඞ්ඛ්යෙය්යං නාම. කථං තාව මහන්තං උදකරාසිං වාතො ඝනං කරොතීති චෙ. විවරසම්පදානතො තං වා තෙන පිණ්ඩියමානං ඝනං කරියමානං පරික්ඛයමානං අනුපුබ්බෙන හෙට්ඨා ඔතරති. ඔතිණ්ණොතිණ්ණෙ උදකෙ පුබ්බෙ බ්රහ්මලොකට්ඨානෙ බ්රහ්මපාරි සජ්ජ-බ්රහ්මපුරොහිතමහාබ්රහ්මාවසෙන පඨමජ්ඣානභූමි පඨමං පාතුභවති. තතො ඔතිණ්ණොතිණ්ණෙ උදකෙ චතුකාමාවචරදෙවලොකට්ඨානෙ අනුක්කමෙන පරනිම්මිතවසවත්තී, නිම්මානරතී, තුසිතා, යාමාති චත්තාරො කාමාවචරදෙවලොකා පාතුභවන්ති. තතො පුරිමපථවිට්ඨානං ඔතිණ්ණෙ පන උදකෙ බලවවාතා උප්පජ්ජන්ති. තෙ තං පිදහිතද්වාරෙ ධමකරණෙ ඨිතඋදකමිව නිරුස්සාසං කත්වා නිරුජ්ඣන්ති. මධුරොදකං පරික්ඛයං ගච්ඡමානං උපරි රසපථවිං සමුට්ඨාපෙති සා වණ්ණසම්පන්නාචෙව හොති ගන්ධරසසම්පන්නා ච, නිරුදකපායාසස්ස උපරි පටලං විය තදා ච ආභස්සරබ්රහ්මලොකෙ පඨමතරාභිනිබ්බත්තා සත්තා ආයුක්ඛයා වා පුඤ්ඤක්ඛයා වා තතො චවිත්වා ඉධූපපජ්ජන්ති. ‘‘පුඤ්ඤක්ඛයා වා’’ති ඉමිනා බ්රහ්මූනං ආයුපරිච්ඡෙදං අප්පත්වාව කම්මක්ඛයෙන මරණං විඤ්ඤායති. තෙ හොන්ති සයංපභා අන්තලික්ඛචරා. තෙ අග්ගඤ්ඤසුත්තෙ වුත්තනයෙන තං රසපථවිං සායිත්වා තණ්හාභිභූතා ආලුප්පකාරං පරිභුඤ්ජිතුං උපක්කමන්ති. අථ නෙසං සයං පභා අන්තරධායති, අන්ධකාරො හොති තෙ අන්ධකාරං දිස්වා භායන්ති. තතො නෙසං භයං නාසෙත්වා සූරභාවං ජනයන්තං පරිපුණ්ණපණ්ණාසයොජනං සූරියමණ්ඩලං වා පාතුභවති. තෙ තං දිස්වා ‘‘ආලොකං පටිලභිම්හා’’ති හට්ඨතුට්ඨා හුත්වා ‘‘අම්හාකං භයං නාසෙත්වා සූරභාවං ජනයන්තො උට්ඨිතො, තස්මා සූරියො හොතූ’’ති සූරියො ත්වෙවස්ස නාමං කරොන්ති. අථ සූරියෙ දිවසං ආලොකං කත්වා අත්ථඞ්ගතෙ ‘‘යම්පි ආලොකං ලභිම්හා, සොපි නො නට්ඨො’’ති පුන භීතා හොන්ති. තෙසං එවං හොති ‘‘සාධුවතස්ස අඤ්ඤං ආලොකං ලභෙය්යාමා’’ති. තෙසං චිත්තං ඤත්වා විය එකූනපඤ්ඤාසයොජනං චන්දමණ්ඩලං පාතුභවති . තෙ තං දිස්වා භිය්යොසොමත්තාය හට්ඨතුට්ඨා හුත්වා ‘‘අම්හාකං ඡන්දං ඤත්වා විය උට්ඨිතො, තස්මා චන්දො හොතූ’’ති චන්දොත්වෙවස්ස නාමං කරොන්ති. තතො පභුති රත්තිදිවා පඤ්ඤායන්ති. අනුක්කමෙන ච මාසද්ධමාසඋතුසංවච්ඡරා. චන්දිමසූරියානං පන පාතුභූතදිවසෙයෙව සිනෙරුචක්කවාළහිමවන්තපබ්බතා පාතුභවන්ති, තෙ ච ඛො අපුබ්බං අචරිමං ඵග්ගුණපුණ්ණමදිවසෙයෙව පාතුභවන්ති. කථං යථානාම කඞ්ගුභත්තෙ පච්චමානෙ එකප්පහාරෙනෙව බුබ්බුළකානි උට්ඨහන්ති. එකෙ පදෙසා ථූපථූපා හොන්ති, එකෙ නින්නනින්නා, එකෙ සමසමා එවමෙව ථූපථූපට්ඨානෙ පබ්බතා හොන්ති, නින්නනින්නට්ඨානෙ සමුද්දා, සමසමට්ඨානෙ දීපාති එවං මනුස්සලොකෙ සණ්ඨිතෙ චාතුමහාරාජිකා, තාවතිංසාති ද්වෙ කාමාවචරදෙවලොකා පච්ඡතො පාතුභවන්ති. භූමනිස්සිතා නාම හෙතෙ ද්වෙ දෙවලොකා. එවං සම්පත්තිමහාමෙඝතො යාව චන්දිමසූරියපාතුභාවො, ඉදං විවට්ටො නාම තතියමසඞ්ඛ්යෙය්යං නාම. අථ තෙසං සත්තානං රසපථවිං පරිභුඤ්ජන්තානං කම්මෙන එකච්චෙ වණ්ණවන්තො, එකච්චෙ දුබ්බණ්ණා හොන්ති තත්ථ වණ්ණවන්තො දුබ්බණ්ණෙ අතිමඤ්ඤන්ති. තෙසං මානාතිමානපච්චයා සාපි රසපථවී අන්තරධායති. භූමිපප්පටකො පාතුභවති අථ නෙසං තෙනෙව නයෙන සොපි අන්තරධායති, පතාලතා පාතුභවති, තෙනෙව නයෙන සාපි අන්තරධායති. අකට්ඨපාකො සාලි පාතුභවති අකණො අථුසො සුද්ධො සුගන්ධො තණ්ඩුලප්ඵලො. තතො නෙසං භාජනානි උප්පජ්ජන්ති තෙ සාලී භාජනෙ ඨපෙත්වා පාසාණපිට්ඨියා ඨපෙන්ති, සයමෙව ජාලසිඛා උට්ඨහිත්වා පචති. සො හොති ඔදනො සුමනජාතිපුප්ඵසදිසො, න තස්ස සූපෙන වා බ්යඤ්ජනෙන වා කරණීයං අත්ථි. යංයං රසං භුඤ්ජිතුකාමා හොන්ති, තංතං රසොව හොති. තෙසං තං ඔළාරිකං ආහාරං ආහරතං තතො පභුති මුත්තකරීසං සඤ්ජායති. අථ නෙසං තස්ස නික්ඛමනත්ථාය වණමුඛානි පභිජ්ජන්ති. පුරිසස්ස පුරිසභාවො, ඉත්ථියා ඉත්ථිභාවො පාතුභවති. තත්රසුදං ඉත්ථී පුරිසං, පුරිසො ච ඉත්ථිං අතිවෙලං උපනිජ්ඣායති. තෙසං අතිවෙලං උපනිජ්ඣායනභාවා කාමපරිළාහො උප්පජ්ජති. තතො මෙථුනධම්මං පටිසෙවන්ති. තෙ අසද්ධම්මපටිසෙවනපච්චයා විඤ්ඤූහි ගරහියමානා විහෙඨියමානා තස්ස අසද්ධම්මස්ස පටිච්ඡාදනහෙතු අගාරානි කරොන්ති.

තෙ අගාරං අජ්ඣාවසමානා අනුක්කමෙන අඤ්ඤතරස්ස අලසජාතිකස්ස සත්තස්ස දිට්ඨානුගතිං ආපජ්ජන්තා සන්නිධිං කරොන්ති. තතො පභුති කණොපි ථුසොපි තණ්ඩුලං පරියොනද්ධන්ති, ලායිතට්ඨානම්පි නප්පටිවිරූහති. තෙ සන්නිපතිත්වා අනුට්ඨුනන්ති ‘‘පාපකා වත භො ධම්මා සත්තෙසු පාතුභූතා, මයං පුබ්බෙ මනොමයා අහුම්හා’’ති. අග්ගඤ්ඤසුත්තෙ වුත්තනයෙන විත්ථරෙතබ්බං. තතො මරියාදං ඨපෙන්ති. අථඤ්ඤතරො සත්තො අඤ්ඤස්ස භාගං අදින්නං ආදියති. තං ද්වික්ඛත්තුං පරිභාසිත්වා තතියවාරෙ ලෙඩ්ඩුදණ්ඩෙහි පහරන්ති. තෙ එවං අදින්නාදානකලහමුසාවාදදණ්ඩදානෙසු උප්පන්නෙසු සන්නිපතිත්වා චින්තයන්ති, ‘‘යංනූන මයං එකං සත්තං සම්මන්නෙය්යාම, යො නො සම්මා ඛියිතබ්බං ඛියෙය්ය, ගරහිතබ්බං ගරහෙය්ය, පබ්බාජෙතබ්බං පබ්බාජෙය්ය, මයං පනස්ස සාලීනං භාගං අනුපදස්සාමා’’ති. එවං කතසන්නිට්ඨානෙසු පන සත්තෙසු ඉමස්මිං තාව කප්පෙ අයමෙව භගවා බොධිසත්තභූතො තෙන සමයෙන තෙසු සත්තෙසු අභිරූපතරො ච දස්සනීයතරො ච මහෙසක්ඛතරො ච බුද්ධිසම්පන්නො පටිබලො නිග්ගහපග්ගහං කාතුං තෙ තං උපසඞ්කමිත්වා යාචිත්වා සම්මනිංසු. සො තෙන මහාජනෙන සම්මතොතිපි මහාසම්මතො, ඛෙත්තානං අධිපතීති ඛත්තියො, ධම්මෙන සමෙන පරෙසං රඤ්ජෙතීති රාජාති, තීහි නාමෙහි පඤ්ඤායිත්ථ. යඤ්හි ලොකෙ අච්ඡරියං ඨානං බොධිසත්තොව තත්ථ ආදි පුරිසොති එවං බොධිසත්තං ආදිං කත්වා ඛත්තියමණ්ඩලෙ සණ්ඨිතෙ අනුපුබ්බෙන බ්රාහ්මණාදයොපි වණ්ණා සණ්ඨහිංසු. එවං චන්දිමසූරියපාතු භාවතො යාව පුන කප්පවිනාසකමහාමෙඝො, ඉදං විවට්ටට්ඨායී නාම චතුත්ථමසඞ්ඛ්යෙය්යං නාම. තෙනෙතං වුච්චති මෙඝො ජාලපරිච්ඡින්නො සංවට්ටොති ජාලා මෙඝපරිච්ඡින්නො සංවට්ටට්ඨායීති වුච්චති. මෙඝා සූරියපරිච්ඡින්නො විවට්ටොති වුච්චති. සූරියා මෙඝපරිච්ඡින්නො විවට්ටට්ඨායීති වුච්චති. චත්තාරි ඉමානි කප්පානි මහාකප්පොති වුච්චති. විවට්ටට්ඨායිකප්පෙයෙව උප්පජ්ජන්ති බුද්ධාදයොති. තථා හි ඉමස්මිංයෙව විවට්ටට්ඨායිඅසඞ්ඛ්යය්යකප්පෙ බුද්ධපච්චෙක බුද්ධසාවකචක්කවත්තිනො උප්පජ්ජන්ති, න තීසු අසඞ්ඛ්යෙය්යකප්පෙසු. තඤ්ච ඛො අසුඤ්ඤකප්පෙයෙව, න සුඤ්ඤකප්පෙ. තත්ථ බුද්ධපච්චෙකබුද්ධසාවකචක්කවත්තීහි පුඤ්ඤවන්තපුග්ගලෙහි අසුඤ්ඤත්තා අසුඤ්ඤකප්පො නාම. තබ්බිගමෙන සුඤ්ඤකප්පො වෙදිතබ්බො. තෙසුපි අසුඤ්ඤකප්පො පඤ්චවිධො හොති සාරකප්පො , මණ්ඩකප්පො, වරකප්පො, සාරමණ්ඩකප්පො, භද්දකප්පොති, තෙසු යස්මිං කප්පෙ එකොව බුද්ධො උප්පජ්ජති, සො සාරකප්පො නාම. යස්මිං කප්පෙ ද්වෙ බුද්ධා උප්පජ්ජන්ති, සො මණ්ඩකප්පො නාම. යස්මිං කප්පෙ තයො උප්පජ්ජන්ති, සො වරකප්පො නාම. යස්මිං කප්පෙ චත්තාරො බුද්ධා උප්පජ්ජන්ති, සො සාරමණ්ඩකප්පො නාම. යස්මිං කප්පෙ පඤ්ච බුද්ධා උප්පජ්ජන්ති, සො භද්දකප්පොනාම. ඉමානි පඤ්චකප්පානියෙව සහෙව සමොධානෙත්වා ජාතත්තකීසොතත්තකියා නිදානෙ.

‘‘නන්දො සුනන්දො පථවී, මණ්ඩො ධරණී සාගරො;

පුණ්ඩරීකො ඉමෙ සත්ත, අසඞ්ඛ්යෙය්යා පකාසිතා.

පඤ්ච බුද්ධසහස්සානි, හොන්ති නන්දෙ අසඞ්ඛ්යෙය්යෙ;

නව බුද්ධසහස්සානි, සුනන්දම්හි අසඞ්ඛ්යෙය්යෙ.

දස බුද්ධසහස්සානි, පථවිම්හි අසඞ්ඛ්යෙය්යෙ;

එකාදස සහස්සානි, තම්හි මණ්ඩෙ අසඞ්ඛ්යෙය්යෙ.

වීසති බුද්ධසහස්සානි, ධරණිම්හි අසඞ්ඛ්යෙය්යෙ;

තිංස බුද්ධසහස්සානි, සාගරම්හි අසඞ්ඛ්යෙය්යෙ.

චත්තාලීස සහස්සානි, පුණ්ඩරීකෙ අසඞ්ඛ්යෙය්යෙ;

අසඞ්ඛ්යෙය්යෙසු සත්තසු, එත්තකාති පවුච්චති.

එකංසතසහස්සානි, වීසති ච සහස්සඤ්ච;

සෙසා පඤ්චසහස්සානි, සබ්බබුද්ධෙහි මණ්ඩිතා’’ති.

වුත්තං. අපරම්පි වුත්තං.

‘‘භද්දො සබ්බඵුල්ලො, සබ්බරතනො උසභක්ඛන්ධො;

මානිතභද්දො ච පදුමො, උසභක්ඛන්තුත්තමෙව ච;

සබ්බභාසො අසඞ්ඛ්යෙය්යො, නවමොති පවුච්චති.

පණ්ණාස බුද්ධසහස්සානි, සබ්බභද්දෙ අසඞ්ඛ්යෙය්යෙ;

සට්ඨි බුද්ධසහස්සානි, සබ්බඵුල්ලෙ අසඞ්ඛ්යෙය්යෙ.

සත්තති බුද්ධසහස්සානි, සබ්බරතනෙ අසඞ්ඛ්යෙය්යෙ;

අසීති බුද්ධසහස්සානි, උසභක්ඛන්ධෙ අසඞ්ඛ්යෙය්යෙ.

නවුති බුද්ධසහස්සානි, මානිතභද්දෙ අසඞ්ඛ්යෙය්යෙ;

වීසති බුද්ධසහස්සානි, පදුමම්හි අසඞ්ඛ්යෙය්යෙ.

දස බුද්ධසහස්සානි උසභම්හි අසඞ්ඛ්යෙය්යෙ;

පඤ්ච බුද්ධසහස්සානි, ඛන්තුත්තමෙ අසඞ්ඛ්යෙය්යෙ.

ද්වෙ ච බුද්ධසහස්සානි, සබ්බභාසෙ අසඞ්ඛ්යෙය්යෙ;

අඞ්ඛ්යෙයෙ නවස්මිං, එත්තකාති පවුච්චති.

තීණි සතසහස්සානි, සත්තාසීතිසහස්සඤ්ච;

ගණනානඤ්ච බුද්ධානං, සබ්බබුද්ධෙහි මණ්ඩිතා’’ති.

තෙ සබ්බෙපි සම්මාසම්බුද්ධෙ යාව අරිමෙත්තෙය්යා සමොධානෙත්වා

‘‘සම්බුද්ධෙ අට්ඨවීසඤ්ච, ද්වාදසඤ්ච සහස්සකෙ;

පඤ්චසතසහස්සානි, නමාමි සිරසා මහං;

තෙසං ධම්මඤ්ච සඞ්ඝඤ්ච, ආදරෙන නමාමහං.

නමක්කාරානුභාවෙන, හිත්වා සබ්බෙ උපද්දවෙ;

අනෙකඅන්තරායාපි, විනස්සන්තු අසෙසතො’’ති.

නමස්සනගාථා පවත්තා සා ඌනසඞ්ඛ්යාවසෙනෙව කතාව භවිතබ්බං, තථා හි අම්හාකං භගවා පොරාණබ්රහ්මදෙවබුද්ධං ආදිං කත්වා යාව පොරාණසක්යගොතමා මනසාව චින්තෙන්තස්ස සත්තඅසඞ්ඛ්යෙය්යානි වීතිවත්තානි පොරාණසක්යගොතමබුද්ධං ආදිං කත්වා යාව මජ්ඣිමදීපඞ්කරා වාචාමත්තෙන නව අසඞ්ඛ්යෙය්යානි වීතිවත්තානි. මජ්ඣිමදීපඞ්කරතො පට්ඨාය යාව පදුමුත්තරබුද්ධා කායඞ්ගවාචඞ්ගවසෙන චත්තාරි අසඞ්ඛ්යෙය්යානි වීතිවත්තානි. පදුමුත්තරබුද්ධතො යාව කකුසන්ධා එකමසඞ්ඛ්යෙය්යං වීතිවත්තං. එවමිමෙසු වීසතිඅසඞ්ඛ්යෙය්යෙසු බ්රහ්මදෙවපොරාණසක්යගොතමබුද්ධානමන්තරෙ සත්ත අසඞ්ඛ්යෙය්යෙ සබ්බං සම්පිණ්ඩෙත්වා එකසතසහස්සඤ්ච වීසති සහස්සඤ්ච පඤ්චසහස්සානි ච හොන්ති. පොරාණසක්යගොතමමජ්ඣිමදීපඞ්කරානමන්තරෙ නව අසඞ්ඛ්යෙය්යෙ සබ්බං සම්පිණ්ඩෙත්වා තීණිසතසහස්සානි සත්තාසීතිසහස්සානි ච හොන්ති. මජ්ඣිමදීපඞ්කරතො යාව මෙත්තෙය්යා අට්ඨවීසාති සබ්බං සමොධානෙත්වා අට්ඨවීසඤ්ච ද්වාදසසහස්සඤ්ච පඤ්චසතසහස්සානි ච හොන්ති තස්මා ඌනසඞ්ඛ්යාති වෙදිතබ්බා. පරිපුණ්ණසඞ්ඛ්යාවසෙන ඉච්ඡමානෙහි චින්තෙතබ්බාව. එසා ච සඞ්ඛ්යාවිචාරණා නිදානෙ වුත්තාව.

එවං ‘‘චින්තිතං සත්තසඞ්ඛ්යෙය්යං, නවසඞ්ඛ්යෙය්යවාචකං;

කායවාචා චතුසඞ්ඛ්යෙය්යං, බුද්ධත්තංසමුපාගමී’’ති.

වුත්තෙසු වීසතිඅසඞ්ඛ්යෙය්යෙසු පවත්තඅසඞ්ඛ්යෙය්යකප්පවසෙනෙව කතා. අත්ථතො පන සාරකප්පමණ්ඩකප්පවරකප්පසාරමණ්ඩකප්පභද්දකප්පවසෙන පඤ්චවිධාති වෙදිතබ්බා. ඉමානි පඤ්චනාමානි බුද්ධුප්පාදකප්පෙයෙව ලබ්භන්ති, අනුප්පන්නකප්පෙ පන සුඤ්ඤකප්පොත්වෙව නාමං ලබ්භති තථා හි කප්පසණ්ඨහනකාලෙ සබ්බපඨමං මහාබොධිපල්ලඞ්කට්ඨානෙයෙව පදුමිනිගබ්භා උප්පජ්ජති. සා යස්මිං කාලෙ එකො බුද්ධො උප්පජ්ජිස්සති, එකො පදුමිනිගබ්භො අට්ඨපරික්ඛාරෙහි සහ උප්පජ්ජති. තං දිස්වා සුද්ධාවාසබ්රහ්මුනො නෙමිත්තපාඨකා අරහන්තො ඉමස්මිං කප්පෙ එකො බුද්ධො උප්පජ්ජිස්සතීති සඤ්ජාතපීතිසොමනස්සා හුත්වා අට්ඨපරික්ඛාරෙ ගහෙත්වා බ්රහ්මලොකෙ ඨපෙන්ති ‘‘යදා බුද්ධො උප්පජ්ජිස්සති, තදා දස්සාමා’’ති. එවං ද්වෙ තයො චත්තාරො පඤ්ච බුද්ධා උප්පජ්ජිස්සන්ති, තදා ද්වෙ තීණි චත්තාරි පඤ්ච පදුමිනිගබ්භා අට්ඨපරික්ඛාරෙහි සහ උප්පජ්ජන්ති. තඤ්ච ඛො එකස්මිං යෙව නාළෙකෙක බද්ධා හුත්වා උප්පජ්ජන්ති. එවං කප්පසණ්ඨහනකාලතො පට්ඨායෙව ඉමානි පඤ්ච නාමානි ලබ්භන්තීති වෙදිතබ්බානි. එත්තාවතා ඉමස්මිංයෙව විවට්ටට්ඨායීඅසඞ්ඛ්යෙය්යකප්පෙ බුද්ධාදයො මහෙසක්ඛා පුඤ්ඤවන්තො චක්කවත්තිරාජානො උප්පජ්ජන්ති, තථා ආයුකප්පන්තරකප්පානිපි. තත්ථ ආයුකප්පො නාම තෙසං තෙසං සත්තානං ආයුපරිච්ඡෙදො. අන්තරකප්පො නාම තත්ථ සත්ථරොගදුබ්භික්ඛානං අඤ්ඤතරසංවට්ටනෙන බහූසු විනාසමුපගතෙසු අවසිට්ඨසත්තසන්තා නප්පවත්තකුසලකම්මානුභාවෙන දසවස්සතො පට්ඨාය අනුක්කමෙන අසඞ්ඛ්යෙය්යායුකප්පප්පමාණෙසු සත්තෙසු පන අධම්මසමාදානවසෙන කමෙන පරිහායිත්වා දසවස්සායුකෙසු ජාතෙසු රොගාදීනමඤ්ඤතරසංවට්ටනෙන සත්තානං විනාසප්පත්ති යාව අයමෙකො අන්තරකප්පො. එවං පරිච්ඡින්නඅන්තරකප්පවසෙන චතුසට්ඨිඅන්තරකප්පො එකො අසඞ්ඛ්යෙය්යකප්පො වීසති අන්තරකප්පප්පමාණොති අපරෙ වදන්ති. ඉමානි චත්තාරි අසඞ්ඛ්යෙය්යකප්පානි එකො මහාකප්පො නාම. එවං තෙජො සංවට්ටවසෙන තාව මහාකප්පානං අන්තරං අග්ගිනාව විනස්සති. යස්මිං පන සමයෙ කප්පො උදකෙන නස්සති, තදා ආදිතොව කප්පවිනාසකමහාමෙඝො වුට්ඨහිත්වාති පුබ්බෙ වුත්තනයෙනෙව විත්ථාරෙතබ්බං අයං පන විසෙසො යථා තත්ථ දුතියසූරියො, එවමිධපි කප්පවිනාසකො ඛාරුදකමහාමෙඝො වුට්ඨාති සො ආදිතො සුඛුමං වස්සන්තො අනුක්කමෙන මහාධාරාහි කොටිසතසහස්සචක්කවාළං පූරෙන්තො වස්සති. ඛාරුදකෙන ඵුට්ඨඵුට්ඨා පථවීපබ්බතාදයො විලීයන්ති තං උදකං වාතෙන සමන්තතො ධාරිතං පථවිතො යාව පරිත්තාභා අප්පමාණාභා ආභස්සරාති තයොපි දුතියජ්ඣානභූමි උදකං ගණ්හාති. තත්ථ තයොපි බ්රහ්මලොකෙ විලීයාපෙත්වා සුභ කිණ්හෙ ආහච්ච තිට්ඨති යාව අණුමත්තං සඞ්ඛාරගතං අත්ථි, තාව න වූපසමති. උදකානුගතං පන සබ්බසඞ්ඛාරගතං අභිභවිත්වා සහසා වූපසමති අන්තරධානං ගච්ඡති, හෙට්ඨා ආකාසෙන සහ උපරි ආකාසො එකො හොති මහන්ධකාරොති සබ්බං වුත්තසදිසමෙව. කෙවලං පනිධ ඔතිණ්ණොතිණ්ණෙ උදකෙ ආභස්සරබ්රහ්මලොකං ආදිං කත්වා ලොකපාතුභාවො වෙදිතබ්බො. සුභකිණ්හතො චවිත්වා ආභස්සරට්ඨානාදීසු සත්තා නිබ්බත්තන්ති එත්ථාපි කප්පවිනාසකමහාමෙඝතො යාව කප්පවිනාසකඋදකපරිච්ඡෙදො සංවට්ටො නාම පඨමමසඞ්ඛ්යෙය්යකප්පො නාමාති චත්තාරිඅසඞ්ඛ්යෙය්යකප්පානි වුත්තසදිසානි එවං සත්ත මහාකප්පානි සත්තක්ඛත්තුං අග්ගිනා විලීයිත්වා අට්ඨමෙ මහාකප්පෙ උදකෙනපි විනාසො ච සණ්ඨහනඤ්ච වෙදිතබ්බං, එවං සත්තසත්තමහාකප්පො සත්තසත්තවාරං අග්ගිනා විලීයිත්වා අට්ඨමෙ අට්ඨමෙ වාරෙ ආපෙන විලීයිත්වා අනුක්කමෙන තෙසට්ඨිමහාකප්පානි පරිපුණ්ණානි තදා ආපවාරං පටිබාහිත්වා චතුසට්ඨිමෙ මහාකප්පෙ වාතෙන විනස්සති තදා ආදිතො කප්පවිනාසකමහාවාතො වුට්ඨහිත්වාති සබ්බං පුබ්බෙ වුත්තනයමෙව. අයං පන විසෙසො යථා අග්ගිනා විනාසකප්පෙ දුතියසූරියො, එවමිධාපි කප්පවිනාසනත්ථං වාතො සමුට්ඨාති සො පඨමං සුඛුමරජං උට්ඨාපෙති, තතො ථූලරජං සණ්හරජං සුඛුමවාලිකං සක්ඛරපාසාණාදයොති යාව කූටාගාරමත්තෙ පාසාණෙපි විසමට්ඨානෙ ඨිතමහාරුක්ඛෙච උට්ඨාපෙති, තෙ පථවිතො නභමුග්ගතා න පුන පතන්ති, තත්ථෙව චුණ්ණවිචුණ්ණා හුත්වා අභාවං ගච්ඡන්ති. යථානුක්කමෙන හෙට්ඨා මහාපථවියා වාතො සමුට්ඨහිත්වා පථවිං පරිවත්තෙත්වා උද්ධංමූලං කත්වා ආකාසෙ ඛිපති යොජනසතප්පමාණාපි පථවිප්පදෙසා ද්වියොජනතියොජනචතුයොජනපඤ්චයොජනඡයොජනසත්තයොජනප්පමාණාපි භිජ්ජිත්වා තෙ වෙගක්ඛිත්තා ආකාසෙයෙව චුණ්ණවිචුණ්ණා හුත්වා අභාවං ගච්ඡන්ති චක්කවාළපබ්බතම්පි වාතො උක්ඛිපිත්වා ආකාසෙ ඛිපති තෙ අඤ්ඤමඤ්ඤං ඝට්ටයන්තා චුණ්ණවිචුණ්ණා හුත්වා විනස්සන්ති එතෙනෙව භූමට්ඨකවිමානානි ආකාසට්ඨකවිමානානි ච විනාසෙන්තො ඡකාමාවචරදෙවලොකෙ නාසෙත්වා කොටිසතසහස්සචක්කවාළානි විනාසෙති. තත්ථ චක්කවාළා චක්කවාළෙහි, හිමවන්තා හිමවන්තෙහි, සිනෙරූ සිනෙරූහි අඤ්ඤමඤ්ඤං සමාගන්ත්වා චුණ්ණවිචුණ්ණා හුත්වා විනස්සන්ති. පථවිතො යාව පරිත්තසුභා, අප්පමාණසුභා, සුභණිණ්හාති තයොපි තතියජ්ඣානභූමී වාතො ගණ්හාති තත්ථ තයොපි බ්රහ්මලොකෙ විනාසෙත්වා වෙහප්ඵලං ආහච්ච අට්ඨාසි. එවං සබ්බං සඞ්ඛාරගතං විනාසෙත්වා සයං විනස්සති, හෙට්ඨා ආකාසෙන සහ උපරි ආකාසො එකො හොති මහන්ධකාරොති සබ්බං වුත්තසදිසං. ඉධ පන සුභකිණ්හබ්රහ්මලොකං ආදිං කත්වා ලොකො පාතුභවති. වෙහප්ඵලතො චවිත්වා සුභකිණ්හාදීසු සත්තා නිබ්බත්තන්ති, තත්ථකප්පවිනා සකමහාමෙඝතො යාව කප්පවිනාසකවාතුපච්ඡෙදො, ඉදං සංවට්ටො නාම, පඨමමසඞ්ඛ්යෙය්යං නාමාති චත්තාරි අසඞ්ඛ්යෙය්යකප්පානි එකො මහාකප්පො නාමාති සබ්බං තෙජොසංවට්ටෙ වුත්තනයමෙව.

වුත්තම්පි චෙතං.

‘‘සත්ත සත්ත ග්ගිනා වාරා, අට්ඨමෙ අට්ඨමෙ දකා;

චතුසට්ඨි යදා පුණ්ණා, එකො වායුවරො සියා.

අග්ගිනා’භස්සරා හෙට්ඨා, ආපෙන සුභකිණ්හතො;

වෙහප්ඵලතො වාතෙන, එවං ලොකො විනස්සතී’’ති.

තස්මා තිණ්ණම්පි පඨමජ්ඣානතලානං එකකප්පෙපි අවිනාසාභාවතො සකලකප්පෙ තෙසං සම්භවො නත්ථීති අසඞ්ඛ්යෙය්ය කප්පවසෙන තෙසං ආයුපරිච්ඡෙදො දට්ඨබ්බො. දුතියජ්ඣානතලතො පට්ඨාය පන පරිපුණ්ණමහාකප්පවසෙන ආයුපරිච්ඡෙදො දට්ඨබ්බො, න අසඞ්ඛ්යෙය්යකප්පවසෙන. යදි දුතියජ්ඣානතලතො පට්ඨාය පරිපුණ්ණමහාකප්පවසෙන ආයුපරිච්ඡෙදො සියා, කථං ආභස්සරාදීසු බ්රහ්මූනං අට්ඨමහාකප්පාදිවසෙන ආයු පරිපුණ්ණං සියා, තථා හි පඨමජ්ඣානතලං සත්තසු වාරෙසු අග්ගිනා විනස්සති. අට්ඨමෙ වාරෙ යාව ආභස්සරා උදකෙන විනස්සති පුන සත්තවාරෙසු අග්ගිනා පඨමජ්ඣානතලං, පුන අට්ඨමෙවාරෙ උදකෙන දුතියජ්ඣානතලං විනස්සතීති එවං අට්ඨමෙ වාරෙ ආපවාරං පටිබාහිත්වා යාව සුභකිණ්හා වාතෙන විනස්සති එවං චතුසට්ඨි පරිපුණ්ණා හොතීති සච්චං , හෙට්ඨාවිවට්ටට්ඨායී අසඞ්ඛ්යෙය්යකප්පවසෙන එකො සත්ත මහාකප්පානි චාති අට්ඨ කප්පානි ආභස්සරබ්රහ්මූනං ආයුප්පමාණං හොති. චතුසට්ඨිකප්පෙසුපි විවට්ටට්ඨායීඅසඞ්ඛ්යෙය්යකප්පවසෙන එකො තෙ සට්ඨිමහාකප්පානි චාති චතුසට්ඨිකප්පානි සුභකිණ්හානං බ්රහ්මූනං ආයුප්පමාණං හොති තෙන වුත්තං පොරාණෙහි.

සත්ත සත්ත’ග්ගිනා වාරා, අට්ඨමෙ අට්ඨමෙ දකා;

චතුසට්ඨි යදා පුණ්ණා, එකො වායුවරො සියා’ති.

කෙචි පන.

‘‘අග්ගිනා’භස්සරා හෙට්ඨා, ආපෙන සුභකිණ්හතො;

වෙහප්ඵලතො වාතෙන, එවං ලොකො විනස්සතී’’ති.

ඉමිස්සා ගාථාය ‘‘ආභස්සරාති’’ච ‘‘සුභකිණ්හතො’’ති ච ‘‘වෙහප්ඵලතො’’ති ච අභිවිධිවසෙන වුත්තභාවඤ්ච සමතලභාවෙපි සෙට්ඨභූමිත්තා පට්ඨානවසෙන වුත්තභාවඤ්ච අමඤ්ඤිත්වා සුද්ධාවාසභූමීසු විය උපරූපරිවසෙන භූමික්කමොති මඤ්ඤිත්වා.

‘‘පඤ්චභූමි නට්ඨා අග්ගි, අට්ඨ භූමි නට්ඨා දකා;

නවභූමි නට්ඨා වාතා, ලොකනට්ඨා තදා සියුං.

පඨමෙ අග්ගි ද්වත්තිංස, දුතියෙ ආදි සොළස;

දුතියභූමෙ මජ්ඣෙ අට්ඨමං, තං ඡප්පඤ්ඤාස වාරකං.

ආභස්සරම්හි චතුත්ථං, පරිත්තසුභම්හි ද්වෙ ජලං;

අප්පමාණසුභං එකවාරං, මතං උදකසත්තම’’න්ති.

වදන්ති තෙසං වාදෙ ආභස්සරතො හෙට්ඨා පඤ්චභූමි අග්ගිනට්ඨා, සුභකිණ්හතො හෙට්ඨා අට්ඨභූමි උදකනට්ඨාති වදන්ති. සමතලදීපනත්ථං සන්දෙහච්ඡෙදනත්ථං එවං ගහිතාති එකභවපරියොසානං සන්ධාය පටිසන්ධිභවඤ්චාති ආදි වුත්තන්ති. ඉමිස්සාපි අත්ථං දුග්ගහිතෙන ගහෙත්වා පටිසන්ධිභවඞ්ගවසෙන සදිසභාවමෙව සන්ධාය වුත්තන්ති පරිකප්පෙන්ති සො අයුත්තරූපො විය දිස්සති අතිවිය මිච්ඡාගාහො ච හොති අග්ගඤ්ඤසුත්තවිසුද්ධිමග්ගාදීහි විරුජ්ඣනතො සංවට්ටසීමාපි විරුද්ධා තත්ථ පඨමජ්ඣානතලං උපාදාය අග්ගිනා, දුතියජ්ඣානතලං උපාදාය උදකෙන, චතුත්ථජ්ඣානතලං උපාදාය වාතෙන විනස්සතීති වුත්තවචනෙනාපි විරුජ්ඣතෙව තස්මා ‘‘ආභස්සරා’’ති ච ‘‘සුභකිණ්හතො’’ති ච ‘‘වෙහප්ඵලතො’’ති ච එත්ථාභිවිධිවසෙන අත්ථො ගහෙතබ්බො. අඤ්ඤථා ‘‘උපරි පබ්බතා දෙවො වස්සතී’’ති එත්ථ විය ආභස්සරසුභකිණ්හවෙහප්ඵලානං තෙන තෙන සංවට්ටෙන විනාසොපි න භවෙය්ය. අයං ලොකවිපත්තිපරිච්ඡෙදො. එවං බුද්ධො ච දුල්ලභො ලොකෙ ති ඉමස්ස අත්ථො වුත්තොයෙව.

ඉති සාගරබුද්ධිත්ථෙරවිරචිතෙ සීමවිසොධනෙ

කප්පවිනාසකණ්ඩො දුතියො පරිච්ඡෙදො.