📜

3. නිබ්බානකණ්ඩො

ඉදානි ‘‘සද්ධම්මසවනම්පි චාති ඉමස්ස සංවණ්ණනාක්කමො සම්පත්තො තත්ථ සද්ධම්මසවනම්පි ච ලොකෙ දුල්ලභමෙව තථා හි සද්ධම්මො නාම තිවිධො හොති. පරියත්තිසද්ධම්මො, පටිපත්තිසද්ධම්මො, පටිවෙධසද්ධම්මොති. තත්ථ පරියත්තිසද්ධම්මො නාම තෙපිටකං බුද්ධවචනං. පටිපත්තිසද්ධම්මො නාම තෙරසධුතඞ්ගානි අසීති ඛන්ධකවත්තාදයො අභිසමාචාරවත්තාදීනි. පටිවෙධසද්ධම්මො නාම චතුසච්චප්පටිවෙධො. තෙසු පරියත්තිසද්ධම්මො ද්වින්නං සද්ධම්මානං පුබ්බඞ්ගමොයෙව පදට්ඨානඤ්ච. කස්මා තංමූලකත්තා තථා හි පරියත්තියා අසති පටිවෙධො නාම නත්ථි. පරියත්තියා අන්තරහිතාය පටිපත්ති, පටිපත්තියා අන්තරහිතාය අධිගමො අන්තරධායති. කිං කාරණා අයඤ්හි පරියත්ති පටිපත්තියා පච්චයො හොති. පටිපත්තිඅධිගමස්සාපි පරියත්තියෙව පමාණං. තත්ථ පටිවෙධො ච පටිපත්ති ච හොතිපි නහොතිපි. එකස්මිඤ්හි කාලෙ පටිවෙධධරා භික්ඛූ බහූ හොන්ති, ‘‘එස භික්ඛු පුථුජ්ජනො’’ති අඞ්ගුලිං පහරිත්වා දස්සෙතබ්බො හොති. ඉමස්මිං යෙව දීපෙ එකවාරං පුථුජ්ජනභික්ඛුනාම නාහොසි. පටිපත්තිපූරකාපි කදාචි බහූ හොන්ති කදාචි අප්පා. ඉති පටිවෙධො ච පටිපත්ති ච හොතිපි න හොතිපි. සාසනස්ස ඨිතියා පන පරියත්තියෙව පමාණං පණ්ඩිතො හි තෙපිටකං සුත්වා ද්වෙපි පූරෙති, යථා අම්හාකං බොධිසත්තො ආළාරස්ස සන්තිකෙ පඤ්ච අභිඤ්ඤා සත්ත ච සමාපත්තියො නිබ්බත්තෙත්වා නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතන සමාපත්තියා පරිකම්මං පුච්ඡි. සො ‘‘න ජානාමී’’ති ආහ. තතො උදකස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා අධිගතවිසෙසං සංසන්දිත්වා නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනස්ස පරිකම්මං පුච්ඡි. සො ආචික්ඛි, තස්ස වචනසමනන්තරමෙව මහාසත්තො තං සම්පාදෙසි එවමෙව පඤ්ඤවා භික්ඛු පරියත්තිං සුත්වා ද්වෙපි පූරෙති තස්මා පරියත්තියා ඨිතාය සාසනං ඨිතං හොති යථා මහාතළාකස්ස පාළියා ථිරාය උදකං න ඨස්සතීති න වත්තබ්බං උදකෙ සති පදුමාදීනි පුප්ඵානි න පුප්ඵිස්සන්තීති න වත්තබ්බං එවමෙව මහාතළාකස්ස ථිරපාළිසදිසෙ තෙපිටකෙ බුද්ධවචනෙ සති මහාතළාකෙ උදකසදිසා පටිපත්තිපූරකා කුලපුත්තා නත්ථීති න වත්තබ්බං. තෙසු සති මහාතළාකෙසු පදුමාදීනි පුප්ඵානි විය සොතාපන්නාදයො අරියපුග්ගලා නත්ථීති න වත්තබ්බං, එකන්තතො පරියත්තියෙව පමාණං පරියත්තියා අන්තරහිතාය පටිපත්තිපටිවෙධානං අන්තරධානතො. තත්ථ පරියත්තිනාම තෙපිටකං බුද්ධවචනං සාට්ඨකථා පාළියාව සා තිට්ඨති, තාව පරියත්ති පරිපුණ්ණා හොති. ගච්ඡන්තෙ කාලෙ කලියුගරාජානො අධම්මිකා හොන්ති තෙසු අධම්මිකෙසු රාජාමච්චාදයො අධම්මිකා හොන්ති තථා රට්ඨජනපදවාසිනොපි අධම්මිකා එතෙසං අධම්මිකතාය න දෙවො සම්මා වස්සති, තතො සස්සානි න සම්පජ්ජන්ති. තෙසු සම්පජ්ජන්තෙසු පච්චයදායකා භික්ඛුසඞ්ඝස්ස පච්චයෙ දාතුං න සක්කොන්ති. භික්ඛූ පච්චයෙහි කිලමන්තා අන්තෙවාසිකෙ සඞ්ගහෙතුං න සක්කොන්ති. ගච්ඡන්තෙ ගච්ඡන්තෙ කාලෙ පරියත්ති පරිහායති, අත්ථවසෙන ධාරෙතුං න සක්කොන්ති, පාළිවසෙනෙව ධාරෙන්ති. තතො කාලෙ ගච්ඡන්තෙ පාළිම්පි සකලං ධාරෙතුං න සක්කොන්ති පඨමං අභිධම්මපිටකං පරිහායති. පරිහායමානං මත්ථකතො පට්ඨාය පරියත්ති හායති පඨමඤ්හි මහාපකරණං පරිහායති. තස්මිං පරිහායමානෙ යමකං, කථාවත්ථු, පුග්ගලපඤ්ඤත්ති, ධාතුකථා, විභඞ්ගො, ධම්මසඞ්ගහොති එවං අභිධම්මපිටකෙ පරිහීනෙ මත්ථකතො පට්ඨාය සුත්තන්තපිටකං පරිහායති. පඨමඤ්හි අඞ්ගුත්තරනිකායො පරිහායති. තස්මිම්පි පඨමං එකාදසනිපාතො…පෙ… තතො එකනිපාතොති එවං අඞ්ගුත්තරෙ පරිහීනෙ මත්ථකතො පට්ඨාය සංයුත්තනිකායො පරිහායති, පඨමං මහාවග්ගො පරිහායති. තතො පට්ඨාය සළායතනවග්ගො, ඛන්ධවග්ගො, නිදානවග්ගො, සගාථාවග්ගොති එවං සංයුත්තනිකායෙ පරිහීනෙ මත්ථකතො පට්ඨාය මජ්ඣිමනිකායො පරිහායති පඨමඤ්හි උපරිපණ්ණාසකො පරිහායති. තතො මජ්ඣිමපණ්ණාසකො, තතො මූලපණ්ණාසකොති එවං මජ්ඣිමනිකායෙ පරිහීනෙ මත්ථකතො පට්ඨාය දීඝනිකායො පරිහායති, පඨමඤ්හි පාථියවග්ගො පරිහායති තතො මහාවග්ගො, තතො ඛන්ධකවග්ගොති දීඝනිකායෙ පරිහීනෙ සුත්තන්තපිටකං පරිහීනං නාම හොති. විනයපිටකෙන සද්ධිං ජාතකමෙව ධාරෙන්ති. විනයපිටකං ලජ්ජිනො ධාරෙන්ති. ලාභකාමා පන සුත්තන්තෙ කථිතෙපි සල්ලක්ඛෙන්තා නත්ථීති ජාතකමෙව ධාරෙන්ති. ගච්ඡන්තෙ කාලෙ ජාතකම්පි ධාරෙතුං න සක්කොන්ති. අථ නෙසං පඨමං වෙස්සන්තරජාතකං පරිහායති. තතො පටිලොමක්කමෙන පුණ්ණකජාකතකං, මහානාරදකස්සපජාතකං පරිහායති. විනයපිටකමෙව ධාරෙන්ති. ගච්ඡන්තෙ කාලෙ තම්පි මත්ථකතො පරිහායති පඨමඤ්හි පරිවාරො පරිහායති, තතො ඛන්ධකො භික්ඛුනීවිභඞ්ගො මහාවිභඞ්ගොති අනුක්කමෙන උපොසථක්ඛන්ධකමත්තමෙව ධාරෙන්ති, තදා පරියත්ති අනන්තරහිතාව හොති. යාව පන මනුස්සෙසු චතුප්පදිකගාථාපි පවත්තති, තාව පරියත්ති අනන්තරහිතාව හොති. යදා සද්ධො පසන්නො රාජා හත්ථික්ඛන්ධෙ සුවණ්ණචඞ්කොටකම්හි සහස්සත්ථවිකං ඨපාපෙත්වා ‘‘බුද්ධෙහි කථිතං චතුප්පදිකං ගාථං ජානන්තො ඉමං සහස්සං ගණ්හතූ’’ති නගරෙ භෙරිං චරාපෙත්වා ගණ්හකං අලභිත්වා එකවාරං චරාපිතෙ න සුණන්තාපි හොන්ති අසුණන්තාපි, යාව තතියං චරාපෙත්වා ගණ්හකං අලභිත්වා රාජපුරිසා සහස්සත්ථවිකං පුන රාජකුලං පවෙසෙන්ති, තදා පරියත්තිඅන්තරහිතා නාම හොති. එවං පරියත්තියා අන්තරහිතාය පටිපත්තිපි පටිවෙධොපි අන්තරහිතොව හොති. සද්ධම්මසවනස්ස දුල්ලභභාවො ධම්මසොණ්ඩකවත්ථුනා දීපෙතබ්බො අම්හාකං කිර සම්මාසම්බුද්ධො කස්සපසම්මාසම්බුද්ධස්ස ධම්මරාජස්ස සාසනන්තරධානතො නචිරෙනෙව කාලෙන බාරාණසිරඤ්ඤො පුත්තො ධම්මසොණ්ඩකරාජකුමාරො හුත්වා පිතුඅච්චයෙන රජ්ජෙ පතිට්ඨාය කස්සපදසබලෙන දෙසිතං ධම්මං සොතුකාමො හුත්වා මාසමත්තං රජ්ජං කත්වා අම්හාකං සම්මාසම්බුද්ධො ඉමස්මිං යෙව භද්දකප්පෙ රජ්ජං කාරෙත්වා දෙවනගරසදිසෙ බාරාණසිනගරෙ චක්කවත්තිරජ්ජසදිසං රජ්ජං කරොන්තො එවං චින්තෙසි… ‘‘මය්හං එවරූපං රජ්ජං කිං විලාසං රජ්ජානුභාවං සද්ධම්මවියොගෙන, දිවාකරවිරහිතො ආකාසො විය, සසඞ්කවිරහිතරත්ති විය, දාඨාවිරහිතගජො විය, වෙලන්තවිරහිතමහාසමුද්දො විය චක්ඛුවිරහිත සුසජ්ජිතවදනං විය, සුගන්ධවිරහිතපාරිඡත්තපුප්ඵං විය, චතුඅක්ඛරනියමිතධම්මදෙසනාවියොගෙන මය්හං ඉදං රජ්ජං න සොභතී’’ති චින්තෙත්වා සුවණ්ණචඞ්කොටකෙන සහස්සත්ථවිකං භණ්ඩකං සුසජ්ජිතං මඞ්ගලහත්ථිකුම්භෙ ඨපෙත්වා බාරාණසීනගරෙ මහාවීථියං භෙරිං චරාපෙති ‘‘එකපදිකං වා ද්විපදිකං වා තිපදිකං වා චතුප්පදිකං වා ධම්මපදං ජානන්තස්ස දම්මී’’ති එවං භෙරිං චරාපෙත්වා ධම්මජානනකං අලභිත්වා පුනප්පුනං ද්විසහස්සං තිසහස්සං යාව සතසහස්සං කොටි ද්වෙ සහස්සකොටි, සතසහස්සකොටි ගාමනිගමජනපදසෙනාපතිට්ඨානං උපරාජට්ඨානං. පරියොසානෙ ධම්මදෙසකං අලභිත්වා අත්තනො සුවණ්ණපීඨකං සෙතච්ඡත්තං චජිත්වාපි ධම්මදෙසකං අලභිත්වා රජ්ජසිරිං පහාය අත්තානං චජිත්වා ‘‘ධම්මදෙසකස්ස දාසො හුත්වාපි ධම්මං සොස්සාමී’’ති වත්වා එවම්පි ධම්ම දෙසකං අලභිත්වා විප්පටිසාරී හුත්වා ‘‘කිං මෙ සද්ධම්මවියොගෙන රජ්ජෙනාති අමච්චානං රජ්ජං නිය්යාතෙත්වා සද්ධම්මගවෙසකො හුත්වා ධම්මසොණ්ඩකමහාරාජා මහාවනං පාවිසි ධම්මසොණ්ඩකමහාරාජස්ස සද්ධම්මසවනං සන්ධාය පවිට්ඨක්ඛකෙ සක්කදෙවමහාරාජස්ස වෙජයන්තපාසාදො සහෙව කිණ්ණිකාය කම්පො අහොසි, පණ්ඩුකම්බලසිලාසනං උණ්හාකාරං අහොසි. සක්කොදෙවරාජා කෙනකාරණෙන පණ්ඩුකම්බලසිලාසනං උණ්හාකාරං අහොසී’’ති චින්තෙත්වා අත්තනො සහස්සනෙත්තෙන දෙවමනුස්සෙසු විත්ථාරෙත්වා ඔලොකෙන්තො ධම්මගවෙසකො හුත්වා වනං පවිට්ඨං ධම්මසොණ්ඩකමහාරාජානං දිස්වා චින්තෙසි… ‘‘අජ්ජ මෙ අත්තානම්පි ජහාය රක්ඛසවෙසං මාපෙත්වා එතං අනිච්චපරිදීපනං ජාතිජරාබ්යාධිමරණං සකලසරීරෙ දොසං දස්සෙත්වා ධම්මං දෙසෙත්වා එතං සකරජ්ජෙයෙව පතිට්ඨාපෙතබ්බ’’න්ති චින්තෙත්වා සක්කො දෙවරාජා යක්ඛසරූපං මාපෙත්වා බොධිසත්තස්ස අභිමුඛො අවිදූරෙ අත්තානං දස්සෙසි. තං දිස්වා ධම්මසොණ්ඩකමහාරාජා එවං චින්තෙසි… ‘‘එවංරූපො නාම රක්ඛසො ධම්මං ජානෙය්යා’’ති, චින්තෙත්වා අවිදූරෙ ඨානෙ ඨත්වා පුච්ඡාමීති රක්ඛසෙන සද්ධිං සල්ලපන්තො ආහ ‘‘සාමිපුඤ්ඤදෙවරාජ ඉමස්මිං පන වනඝනෙ වසනකදෙවරාජා කිං නුඛො ධම්මං ජානාසී’’ති, දෙවතා ‘‘මහාරාජ ධම්මං ජානාමී’’ති ආහ. ‘‘යදි ධම්මං ජානාසි, මය්හං ධම්මකථං කථෙථා’’ති ආහ. ‘‘අහං තුය්හං ධම්මං කථෙස්සාමි, ත්වං මය්හං කීදිසං ධම්මකථිකස්ස සක්කාරං කරිස්සසී’’ති ආහ. ‘‘එවං සන්තෙ මය්හං ධම්මං කථෙත්වා පච්ඡා මය්හං සරීරෙ මංසං ඛාදිස්සසී’’ති ආහ. ‘‘අහං මහාරාජ ඡාතො හුත්වා ධම්මං කථෙතුං න සක්කොමී’’ති ආහ. ‘‘යදි තුම්හෙ පඨමං මංසං ඛාදථ, ධම්මං කො සුණිස්සතී’’ති ආහ. පුන සො රක්ඛසො ‘‘නාහං ධම්මං දෙසෙතුං සක්කොමී’’ති. පුන රාජා ‘‘මය්හං ධම්මපටිලාභඤ්ච තුම්හාකං මංසපටිලාභඤ්ච තුම්හෙ ජානිත්වා මය්හං ධම්මං දෙසෙථා’’ති ආහ. අථ සක්කො දෙවරාජා ‘‘සාධු හොථා’’ති වත්වා අවිදූරෙ ඨානෙ උබ්බෙධෙන තිගාවුතමත්තං මහන්තං අඤ්ජනපබ්බතං මාපෙත්වා එවමාහ… ‘‘සචෙ මහාරාජ ඉමං පබ්බතමුද්ධනිං ආරූය්හ ආකාසා උප්පතිත්වා ත්වං මම මුඛෙ පතිස්සසි, අහං තෙ ආකාසගතකාලෙ ධම්මං දෙසෙස්සාමි, එවං සන්තෙ තුය්හඤ්ච ධම්මප්පලාභො මය්හඤ්ච මංසපටිලාභො භවිස්සතී’’ති ආහ. තස්ස කථං සුත්වා ධම්මසොණ්ඩකමහාරාජා ‘‘අනමතග්ගෙ සංසාරෙ පුරිසො හුත්වා අධම්මසමඞ්ගී හුත්වා අධම්මස්සෙව අත්ථාය පාණාතිපාතො අදින්නාදානො කාමෙසුමිච්ඡාචාරො සූකරිකො ඔරබ්භිකො සාකුණි කො චොරො පරදාරිකො තං ගහෙත්වා සීසච්ඡින්නානං ලොහිතං චතූසු මහාසමුද්දෙසු උදකතොපි බහුතරං මාතාපිතුආදීනම්පි මනාපානං අත්ථාය රොදන්තානං අස්සු චතූසුමහාසමුද්දෙසු උදකතොපි බහුතරං, ඉමං පන සරීරං ධම්මස්ස අත්ථාය වික්කිණාමි තං මහප්ඵලඤ්ච මනාපඤ්චා’’ති චින්තෙත්වා ‘‘සාධු මාරිස එවං කරොමී’’ති පබ්බතං ආරූය්හ පබ්බතග්ගෙ ඨිතො ‘‘මම රජ්ජෙන සද්ධිං මය්හං සජීවසරීරං සද්ධම්මස්සත්ථාය දස්සාමී’’ති සොමනස්සො හුත්වා ‘‘ධම්මං කථෙථා’’ති සද්ධම්මත්ථාය ජීවිතං පරිච්චජිත්වා ආකාසතො උප්පතිත්වා ධම්මං කථෙථාති ආහ. අථ සක්කො දෙවරාජා සකත්තභාවෙන සබ්බාලඞ්කාරෙහි පටිමණ්ඩිතො අතිවිය සොතුං සොමනස්සො ආකාසතො පතන්තං දිබ්බඵස්සෙන පරාමසන්තො උරෙන පටිග්ගණ්හිත්වා දෙවලොකං නෙත්වා පණ්ඩුකම්බලසිලාසනෙ නිසීදාපෙත්වා මාලාගන්ධාදීහි පූජෙත්වා ධම්මසොණ්ඩකමහාරාජස්ස ධම්මං දෙසෙන්තො ඉමං ගාථමාහ.

‘‘අනිච්චා වත සඞ්ඛාරා, උප්පාදවයධම්මිනො;

උප්පජ්ජිත්වා නිරුජ්ඣන්ති, තෙසං වූපසමො සුඛො’’ති.

එවං සක්කො ධම්මසොණ්ඩකමහාරාජස්ස ධම්මං දෙසෙත්වා දෙවලොකසම්පත්තිං දස්සෙත්වා දෙවලොකතො ආනෙත්වා සකරජ්ජෙ පතිට්ඨාපෙත්වා අප්පමාදෙන ඔවදිත්වා දෙවලොකමෙව අගමාසි එවං සද්ධම්මසවනස්සාපි දුල්ලභභාවො වෙදිතබ්බො. එවං පරියත්තිඅන්තරධානෙන පටිපත්ති පටිවෙධාපි අන්තරධායන්ති. එත්ථ ච තීණි පරිනිබ්බානානි වෙදිතබ්බානි කතමානි තීණි පරිනිබ්බානානි. කිලෙසපරිනිබ්බානං, ඛන්ධපරිනිබ්බානං, ධාතුපරිනිබ්බානන්ති. තත්ථ කිලෙසපරිනිබ්බානං බොධිමණ්ඩෙයෙව හොති, භගවා හි බොධිමණ්ඩෙයෙව වීරියපාදෙහි සීලපථවියං පතිට්ඨාය සද්ධාහත්ථෙන කම්මක්ඛයකරං ඤාණඵරසුං ගහෙත්වා සබ්බො ලොභදොසමොහවිපරීතමනසිකාරඅහිරීකානොත්තප්පකොධූපනාහමක්ඛපළාස- ඉස්සාමච්ඡරියමායාසාඨෙය්යථම්භසාරම්භමානාති මානමදපමාදතණ්හා’විජ්ජාතිවිධාකුසලමූලදුච්චරිතසංකිලෙසමලවිසමසඤ්ඤාවිතක්ක පපඤ්චචතුබ්බිධවිපරියෙසආසවගන්ථඔඝයොගා’ගතිගන්ථු’ පාදානපඤ්චචෙතොඛිලවිනිබන්ධනීවරණා’භිනන්දන ඡවිවාදමූලතණ්හාකායසත්තානුසය අට්ඨමිච්ඡත්තනවතණ්හාමූලකදසාකුසලකම්මපථ ද්වාසට්ඨිදිට්ඨිගත අට්ඨසතතණ්හාවිචරිතප්ප භෙද සබ්බදරථපරිළාහකිලෙසසතසහස්සානි, සඞ්ඛෙපතො වා පඤ්ච කිලෙසඅභිසඞ්ඛාරඛන්ධමච්චුදෙවපුත්තමාරෙ අසෙසතො හතා විහතා අනභාවංකතා තස්මා සබ්බෙපි කිලෙසා බොධිමණ්ඩෙයෙව නිබ්බානං නිරොධං ගච්ඡන්තීති කිලෙසනිබ්බානං බොධිමණ්ඩෙයෙව හොති එත්ථ ච බොධීති අරහත්තමග්ගඤ්ඤාණං අධිප්පෙතං තථා හි සබ්බෙසම්පි බුද්ධපච්චෙකබුද්ධඅරියසාවකානං අරහත්තමග්ගක්ඛණෙයෙව සබ්බෙපි කිලෙසා අසෙසං නිරොධං නිබ්බානං ගච්ඡන්ති තෙපි බුද්ධා උග්ඝටිතවිඤ්ඤූවිභජ්ජිතඤ්ඤූනෙය්යවසෙන තිවිධා හොන්ති වුත්තඤ්හෙතං ජාතත්තකීසොතත්තකීනිදානෙ.

‘‘උග්ඝටිතඤ්ඤුනාමකො, විභජ්ජිතඤ්ඤුනො දුවෙ;

තතියො නෙය්යො නාමෙන, බොධිසත්තො තිධා මතො.

උග්ඝටිතඤ්ඤුබොධිසත්තො, පඤ්ඤාධිකොති නාමසො;

විභජ්ජිතඤ්ඤුබොධිසත්තො, වුත්තො වීරියාධිකො.

මතො නෙය්යො සද්ධාධිකො නාම, බොධිසත්තා ඉමෙ තයො;

කප්පෙච සතසහස්සෙ, චතුරො ච අසඞ්ඛ්යෙය්යෙ.

පූරෙත්වා බොධිසම්භාරෙ, ලද්ධබ්යාකරණො පුරෙ;

උග්ඝටිතඤ්ඤුබොධිසත්තො, පත්තො සම්බොධිමුත්තමං.

අට්ඨමෙ ච අසඞ්ඛ්යෙය්යෙ, කප්පෙ ච සතසහස්සෙ;

පූරෙත්වා බොධිසම්භාරෙ, ලද්ධබ්යාකරණො පුරෙ.

විපඤ්චිතඤ්ඤුබොධිසත්තො, පත්තො සම්බොධිමුත්තමං;

නෙය්යො තු බොධිසත්තො ච, සොළසෙ අසඞ්ඛ්යෙය්යෙ.

කප්පෙ ච සතසහස්සෙ, ලද්ධබ්යාකරණො පුරෙ;

පූරෙත්වා බොධිසම්භාරෙ, පත්තො සම්බොධිමුත්තම’’ න්ති.

සුත්තනිපාතඅපදානට්ඨකථාසු පන ‘‘බුද්ධානං ආනන්ද හෙට්ඨිමපරිච්ඡෙදෙන චත්තාරි අසඞ්ඛ්යෙය්යානි කප්පසතසහස්සඤ්ච, මජ්ඣිමපරිච්ඡෙදෙන අට්ඨ අසඞ්ඛ්යෙය්යානි කප්පසතසහස්සඤ්ච, උපරිමපරිච්ඡෙදෙන සොළසාසඞ්ඛ්ය්යෙය්යානි කප්පසතසහස්සඤ්ච. එතෙච පඤ්ඤාධිකසද්ධාධිකවීරියාධිකවසෙන වෙදිතබ්බාති වුත්තං තෙසු පඤ්ඤාධිකො චත්තාරි අසඞ්ඛ්යෙය්යානි කප්පසතසහස්සඤ්ච, සද්ධාධිකො අට්ඨඅසඞ්ඛෙය්යෙය්යානි කප්පසතසහස්සඤ්ච, වීරියාධිකො සොළසඅසඞ්ඛ්යෙය්යානි කප්පසතසහස්සඤ්චාති වෙදිතබ්බං. තත්ථ පඤ්ඤාධිකො යොනිගතිවිඤ්ඤාණට්ඨිතිසත්තාවාසෙසු සංසරන්තොපි පඤ්ඤාබහුල්ලවසෙන සම්පන්නජ්ඣාසය සම්භවතො ඛිප්පඤ්ඤෙව තස්ස සම්බොධි. සද්ධාධිකො පන මන්දපඤ්ඤත්තා අස්සද්දහිතබ්බෙපි සද්දහති, තස්මා තස්ස මන්දඤ්ඤෙව සම්බොධි. වීරියාධිකො පන උභයමන්දො අස්සද්දහිතබ්බම්පි සද්දහති, අකත්තබ්බම්පි කරොති, රාජා පස්සෙනදීකොසලො යථා සො හි සබ්බඤ්ඤුබුද්ධෙ ධරමානෙයෙව අගමනීයම්පි පරදාරං ගන්තුං චිත්තං උප්පාදෙත්වා පරං ජීවිතා වොරොපෙතුං ආරද්ධො නෙරයිකානං විරවන්තානං දු-ස-න-සොති සද්දම්පි සුත්වා අතිවිමූළ්හො සබ්බඤ්ඤුබුද්ධං ඨපෙත්වා මිච්ඡාදිට්ඨිබ්රාහ්මණං පුච්ඡිත්වා තස්ස වචනෙන සබ්බජනානං යඤ්ඤත්ථාය දුක්ඛං උප්පාදෙසි කො පනවාදො අනුප්පන්නෙ බුද්ධෙ, තථා හි එස කස්සපභගවතො සාසනන්තරධානෙන අන්ධභූතෙ ලොකෙ බාරාණසියං රාජා හුත්වාපි නිග්රොධරුක්ඛදෙවතාය යඤ්ඤත්ථාය එකසතරාජානො මහෙසීහි සද්ධිං මාරෙතුං ආරද්ධො. එවං වීරියාධිකො උභයමන්දො, තස්මා තස්ස සම්බොධි අතිමන්දොති එවං පඤ්ඤාධිකසද්ධාධිකවීරියාධිකවසෙන කාලස්සාපි රස්සදීඝභාවො වෙදිතබ්බොති. පච්ඡිමනයොඑව පසංසිතබ්බොති අයමෙත්ථ අම්හාකං අත්තනොමති. ඛන්ධපරිනිබ්බානං පන කුසිනාරාය උපවත්තනෙ මල්ලානං සාලවනෙ යමකසාලානමන්තරෙ වෙසාඛපුණ්ණමදිවසෙ පච්චූසසමයෙ එකූනවීසතියා චුතිචිත්තෙසු මෙත්තාපුබ්බභාගස්ස සොමනස්සඤාණසම්පයුත්තඅසඞ්ඛාරිකකුසලචිත්තසදිසෙන මහාවිපාකචිත්තෙන අබ්යාකතෙන චරිමකං කත්වා කත්ථචි භවෙ පටිසන්ධිවිඤ්ඤාණස්ස අනන්තරපච්චයො හුත්වා කම්මතණ්හාකිලෙසෙහි අනුපාදානො සබ්බුපධිපටිනිස්සග්ගො උපාදින්නකක්ඛන්ධපරිච්චාගො හොතීති වෙදිතබ්බං. විත්ථාරො පන දීඝනිකායෙ මහාවග්ගෙ මහාපරිනිබ්බානසුත්තවණ්ණනායං ඔලොකෙතබ්බො. තත්ථ විදෙසං ගච්ඡන්තො පුරිසො සබ්බං ඤාතිජනං ආලිඞ්ගෙත්වා සීසෙ චුම්බිත්වා ගච්ඡති විය භගවාපි නිබ්බානපුරං පවිසන්තො සබ්බෙපි චතුවීසතිකොටිසතසහස්සසමාපත්තියො අනවසෙසං සමාපජ්ජිත්වා යාව සඤ්ඤාවෙදයිතං, තතොපි වුට්ඨාය යාව නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං සමාපජ්ජිත්වා වුට්ඨාය ඣානඞ්ගානි පච්චවෙක්ඛිත්වා භවඞ්ගචිත්තෙන අබ්යාකතෙන දුක්ඛසච්චෙන පරිනිබ්බායි. පාළියං පන ‘‘චතුත්ථජ්ඣානා වුට්ඨහිත්වා සමනන්තරා භගවා පරිනිබ්බායී’’ති වුත්තං තත්ථ ද්වෙ සමනන්තරා ඣානසමනන්තරා, පච්චවෙක්ඛණසමනන්තරාති. තත්ථ ඣානා වුට්ඨාය භවඞ්ගං ඔතිණ්ණස්ස තත්ථෙව පරිනිබ්බානං ඣානසමනන්තරං නාම. ඣානා වුට්ඨහිත්වා පුන ඣානඞ්ගානි පච්චවෙක්ඛිත්වා භවඞ්ගං ඔතිණ්ණස්ස තත්ථෙව පරිනිබ්බානං පච්චවෙක්ඛණසමනන්තරං නාම. භගවා පන ඣානසමනන්තරා අපරි නිබ්බායිත්තා පච්චවෙක්ඛණසමනන්තරමෙව පරිනිබ්බායීති වෙදිතබ්බං, තෙනෙවාහ ‘‘භගවා පන ඣානං සමාපජ්ජිත්වා ඣානා වුට්ඨාය ඣානඞ්ගානි පච්චවෙක්ඛිත්වා භවඞ්ගචිත්තෙන අබ්යාකතෙන දුක්ඛසච්චෙන පරිනිබ්බායී’’ති. එත්ථ භගවතො පරිනිබ්බානචිත්තස්ස කිං ආරම්මණං කම්මං වා හොති, උදාහු කම්මනිමිත්තගතිනිමිත්තානි, අථ නිබ්බානන්ති අපරෙ එවං වදන්ති.

නාහු අස්සාසපස්සාසා, ඨිතචිත්තස්ස තාදිනො;

අනෙජො සන්ති’මාරබ්භ, යංකාල’මකරී මුනි.

අසල්ලීනෙන චිත්තෙන, වෙදනං අජ්ඣවාසයි;

පජ්ජොතස්සෙ’ව නිබ්බානං, විමොක්ඛො චෙතසො අහූ’ති.

ඉමිස්සාගාථාය ‘‘යං යො මුනි අනෙජො සන්ති නිබ්බානං ආරබ්භ කාලං අකරී’’ති යොජෙත්වා භගවතො පරිනිබ්බානචිත්තස්ස නිබ්බානාරම්මණන්ති තමයුත්තං, පටිසන්ධිභවඞ්ගචුතීනං නිබ්බානාරම්මණස්ස අනාරහත්තා ‘‘නිබ්බානං ගොත්රභුස්ස වොදානස්ස මග්ගස්ස ආරම්මණපච්චයෙනපච්චයො, නිබ්බානං ඵලස්ස ආවජ්ජනායා’’ති පට්ඨානපාළියා ජවනආවජ්ජනානමෙව අධිප්පෙතත්තා තස්මා එත්ථ ‘‘යං යො මුනි ඵලසමාපත්තියා අනෙජො අනෙජසඞ්ඛාතො තණ්හාරහිතො සන්තිං නිබ්බානං ආරබ්භ ආරම්මණං කත්වා කාලං අසීතිවස්සපරිමාණං අකරි අතික්කමී’’ති යොජනා කාතබ්බා. කෙචි පන එවං වදන්ති… ‘‘කත්ථචි පන අනුප්පජ්ජමානස්ස ඛීණාසවස්ස යථොපට්ඨිතං නාමරූපධම්මාදිකමෙව චුතිපරියොසානානං ගොචරභාවං ගච්ඡති, න කම්ම-කම්මනිමිත්තාදයො’’ති වුත්තත්තා කම්මනිත්තගතිනිමිත්තානි අරහතො චුතිචිත්තස්ස ආරම්මණභාවං න ගච්ඡන්තීති තම්පි අයුත්තමෙව අයඤ්හෙත්ථත්ථො කත්ථචි පන භවෙ අනුප්පජ්ජමානස්ස ඛීණාසවස්ස අරහතො යථා යථා යෙන යෙන පකාරෙන උපට්ඨිතං නාමරූපධම්මාදිකමෙව චුතිපරියොසානං ආවජ්ජනජවනචිත්තානං ගොචරභාවං ගච්ඡති, පුන භවාභිනිබ්බත්තියා අභාවතො. කිං කාරණං භූතානි කම්මකම්මනිමිත්තගතිනිමිත්තානි ගොචරභාවං න ගච්ඡන්තීති. චුතිචිත්තස්ස පන පටිසන්ධිචිත්තෙන ගහිතං අතීතාරම්මණමෙව ගොචරභාවං ගච්ඡති. ‘‘නාමරූපාදිකමෙවා ති එත්ථ නාම’’න්ති චිත්තචෙතසිකනිබ්බානං රූපන්ති අට්ඨාරසවිධං රූපං සඞ්ගණ්හාති. නාමඤ්ච රූපඤ්ච නාමරූපා. නාමරූපා ච තෙ ධම්මා චෙති තථා. තෙ ආදි යෙසං තෙති නාමරූපධම්මාදි තමෙව නාමරූපධම්මාදිකං. ආදිසද්දෙන ඡ පඤ්ඤත්තියො සඞ්ගණ්හාති, තෙන නිබ්බානම්පි අරහතො මරණාසන්නකාලෙ ක්රියජවනස්සපි ආරම්මණභාවො භවෙය්යාති අම්හාකං ඛන්ති වීමංසිත්වා පන ගහෙතබ්බං. භගවතො නිබ්බානචිත්තස්ස පන තුසිතපුරතො චවිත්වා සිරීමහාමායාය කුච්ඡිම්හි වසිතපටිසන්ධිචිත්තෙන ගහිතාරම්මණමෙව ආරම්මණං හොතීති දට්ඨබ්බං තඤ්ච ඛො ගතිනිමිත්තමෙව, න කම්මකම්මනිමිත්තානි. යුත්තිතොපි ආගමතොපි ගතිනිමිත්තමෙව යුජ්ජති තථා හි තුසිතපුරෙයෙව සෙතකෙතුදෙවපුත්තො හුත්වා දිබ්බගණනාය චත්තාරි සහස්සානි, මනුස්සගණනාය සත්තපඤ්ඤාසවස්සකොටි,සට්ඨිවස්සසතසහස්සානි ඨත්වා පරියොසානෙ පඤ්ච පුබ්බනිමිත්තානි දිස්වා සුද්ධාවාසෙ අරහන්තබ්රහ්මුනා දසහි චක්කවාළසහස්සෙහි ආගම්ම දෙවතාවිසෙසෙහි ච.

‘‘කාලො දෙව මහාවීර, උප්පජ්ජ මාතුකුච්ඡයං;

සදෙවකං තාරයන්තො, බුජ්ඣස්සු අමතං පද’’න්ති.

යාචියමානො ‘‘කාලං දීපඤ්ච දෙසඤ්ච, කුලං මාතරමෙව චා’’ති වුත්තානි පඤ්ච මහාවිලොකනානි විලොකෙත්වා තුසිතපුරතො චවිත්වා ආසාළ්හීපුණ්ණමායං උත්තරාසාළ්හනක්ඛත්තෙනෙව සද්ධිං එකූනවීසතියා පටිසන්ධිචිත්තෙසු මෙත්තාපුබ්බභාගමස්ස සොමනස්සඤාණසම්පයුත්තඅසඞ්ඛාරිකකුසලචිත්තස්ස සදිසෙන මහාවිපාකචිත්තෙන පටිසන්ධිං අග්ගහෙසි. තදාරම්මණාසන්නවීථිතො පුබ්බභාගෙ ආලොකිතානි කාලදීපදෙසකුලමාතරවසෙන ඉමානි පඤ්ච පටිසන්ධිචිත්තස්ස ගතිනිමිත්තාරම්මණභාවෙන ගොචරභාවං ගච්ඡන්තීති අම්හාකං ඛන්ති තන්නින්නතප්පොණතප්පබ්භාරවසෙන බාහුල්ලප්පවත්තිතො තෙනෙව අභිධම්මත්ථසඞ්ගහාදීසු අභිධම්මත්ථ විභාවනියං ‘‘මරණකාලෙ යථාරහං අභිමුඛීභූතං භවන්තරෙ පටිසන්ධිජනකං කම්මං වා තං කම්මකරණකාලෙ රූපාදිකමුපලද්ධපුබ්බමුපකරණභූතඤ්ච කම්මනිමිත්තං වා අනන්තරමුප්පජ්ජමානභවෙ උපලභිතබ්බං උපභොගභූතං ගතිනිමිත්තං වා කම්මබලෙන ඡන්නං ද්වාරානමඤ්ඤතරස්මිං පච්චුපට්ඨාසි, තතො පරං තමෙව තථොපට්ඨිතමාලම්බණං ආරබ්භ විපච්චමානකකම්මානුරූපං පරිසුද්ධං වා, උපක්කිලිට්ඨං වා උපපජ්ජිතබ්බභවානුරූපං තත්ථොණතංව චිත්තසන්තානමභිණ්හං පවත්තති බාහුල්ලෙන. තමෙව වා පන ජනකභූතං කම්මං අභිනවකරණවසෙන ද්වාරප්පත්තං හොති. පච්චාසන්නමරණස්ස පන තස්ස වීථිචිත්තාවසානෙ භවඞ්ගක්ඛයෙවා චවනවසෙන පච්චුප්පන්නභවපරියොසානභූතං චුතිචිත්තං උප්පජ්ජිත්වා නිරුජ්ඣති. තස්මිං නිරුද්ධාවසානෙ තස්සානන්තරමෙව තථා ගහිතමාලම්බණමාරබ්භ සවත්ථුකමවත්ථුකමෙව වා යථාරහං අවිජ්ජානුසයපරික්ඛිත්තෙන තණ්හානුසයමූලකෙන සඞ්ඛාරෙන ජනියමානං සම්පයුත්තෙහි පරිග්ගය්හමානං සහජාතානමධිට්ඨානභාවෙන පුබ්බඞ්ගමභූතං භවන්තරපටිසන්ධානවසෙන පටිසන්ධිසඞ්ඛාතං මානසමුප්පජ්ජමානමෙව පතිට්ඨාති භවන්තරෙ’’ති වුත්තං. තත්ථ ‘‘තත්ථොණතංව චිත්තසන්තානමභිණ්හං පවත්තති බාහුල්ලෙනා’’ති ඉමිනා කම්මබලෙන උපට්ඨිතං ගතිනිමිත්තං මරණාසන්නවීථිතො පුබ්බෙ එකාහද්වීහාදිවසෙන සත්තාහම්පි, සත්තාහතො උත්තරිපි උප්පජ්ජතෙ වාති දස්සෙති තථා හි පරිසුද්ධං වා උපක්කිලිට්ඨං වා විපච්චමානකකම්මානුරූපං ගතිනිමිත්තං චිරකාලම්පි තිට්ඨති, අරියගාලතිස්සචොරඝාතකාදයො විය තථා හි අරියගාලතිස්සො නාම උපාසකො සීහළදීපෙ අත්තනො භරියාය සුමනාය සද්ධිං යාවජීවං දානාදි පුඤ්ඤකම්මානි කත්වා ආයූහපරියොසානෙ අරියගාලතිස්සස්ස මරණමඤ්චෙ නිපන්නස්ස ඡදෙවලොකතො රථං ආනෙත්වා අත්තනො අත්තනො දෙවලොකං වණ්ණෙසුං. උපාසකො දෙවතානං කථං සුත්වා තුසිතපුරතො ආහටරථං ඨපෙත්වා අවසෙසරථෙ ‘‘ගහෙත්වා ගච්ඡථා’’ති ආහ. සුමනා පන අත්තනො සාමිකස්ස වචනං සුත්වා ‘‘කිං තිස්ස මරණාසන්නෙ විලාපං අකාසී’’ති ආහ. තිස්සො අත්තනො භරියාය කථං සුත්වා ආහ… ‘‘අහං විලාපං න කරොමි, දෙවලොකතො දෙවතා ඡ රථෙ ආනෙසුං තාහි දෙවතාහි සද්ධං කථෙමී’’ති. තං නපස්සාමි කුහි’’න්ති වුත්තෙ පුප්ඵදාමං ආහරාපෙත්වා ආකාසෙ ඛිපාපෙසි. සා තං පුප්ඵදාමං රථසීසෙ ඔලම්බමානං දිස්වා ගබ්භං පවිසිත්වා සයනෙ සයිත්වා නාසිකවාතං සන්නිරුජ්ඣිත්වා චවිත්වා පාතුරහොසි. සා අත්තනො සාමිකස්ස සාසනං පෙසෙසි… ‘‘අහං පන පඨමං ආගතොම්හි, ත්වං කස්මා චිරායසී’’ති. උභොපි රථෙ ඨත්වා සබ්බෙ ඔලොකෙන්තානංයෙව තුසිතපුරං අගමංසු. ඉමස්මිඤ්හි වත්ථුස්මිං සාමිකස්ස උපට්ඨිතගතිනිමිත්තං භරියාය පාකටං හුත්වා පුරෙතරතුසිතපුරෙ නිබ්බත්තිත්වා සාමිකස්ස සාසනං පෙසෙසි තෙන අරියගාලතිස්සස්ස චිරකාලං ගතිනිමිත්තං උපට්ඨාතීති වෙදිතබ්බං. මනුස්සලොකෙ හි චිරකාලං තුසිතපුරෙ මුහුත්තංව හොති. එවං පරිසුද්ධං විපච්චමානකකම්මානුරූපං ගතිනිමිත්තං චිරකාලං පවත්තති ඉමිනා නයෙන දුට්ඨගාමණිඅභයධම්මිකඋප්සකාදීනම්පි වත්ථු විත්ථාරෙතබ්බං. චොරඝාතකස්ස පන මහානිරයෙ විපච්චමානකකම්මානුරූපං නෙරයග්ගිජාලාදිකං සත්තාහං උපට්ඨාති. සාවත්ථිනගරෙ කිර පඤ්චසතා චොරා බහිනගරෙ චොරකම්මං කරොන්ති. අථෙකදිවසං ජනපදපුරිසො තෙසං අබ්භන්තරො හුත්වා චොරකම්මං අකාසි, තදා තෙ සබ්බෙපි රාජපුරිසා අග්ගහෙසුං. රාජා තෙ දිස්වා ‘‘තුම්හාකං අන්තරෙ ඉමෙ සබ්බෙ මාරෙතුං සමත්ථස්ස ජීවිතං දම්මී’’ති ආහ. පඤ්චසතා චොරා අඤ්ඤමඤ්ඤං සම්බන්ධා අඤ්ඤමඤ්ඤං සහායකාති අඤ්ඤමඤ්ඤං මාරෙතුං න ඉච්ඡිංසු, ජනපදමනුස්සො පන ‘‘අහං මාරෙමී’’ති වත්වා සබ්බෙ මාරෙසි. රාජා තස්ස තුස්සිත්වා චොරඝාතකකම්මං අදාසි. සො පඤ්චවීසතිවස්සානි චොරඝාතකකම්මං ආකාසි. රාජා තස්ස මහල්ලකොති වත්වා අඤ්ඤස්ස චොරඝාතක කම්මං දාපෙසි. සො චොරඝාතකකම්මා අපනීතො අඤ්ඤතරස්ස සන්තිකෙ නාසිකවාතං උග්ගණ්හිත්වා හත්ථපාදකණ්ණනාසාදීහි ඡින්දිතබ්බානං ඌරූථනකට්ඨානං භින්දන්තමාරෙතබ්බයුත්තානං නාසිකවාතං විස්සජ්ජෙත්වා මාරෙතබ්බං මන්තං ලභි. සො රාජානං ආරොචෙත්වා නාසිකවාතෙන චොරඝාතකකම්මං කරොන්තස්සෙව තිංස වස්සානි අතික්කමි. සො පච්ඡා මහල්ලකො හුත්වා මරණමඤ්චෙ නිපජ්ජි ‘‘සත්තදිවසෙන කාලං කරිස්සතී’’ති. මරණකාලෙ මහන්තං වෙදනං අහොසි. සො මහානිරයෙ නිබ්බත්තො විය මහාසද්දං කත්වා දුක්ඛිතො හොති. තස්ස සද්දෙන භීතා මනුස්සා උභතොපස්සෙ ගෙහං ඡඩ්ඩෙත්වා පලායිංසු. තස්ස මරණදිවසෙ සාරිපුත්තත්ථෙරො දිබ්බචක්ඛුනා ලොකං ඔලොකෙන්තො එතස්ස කාලං කත්වා මහානිරයෙ නිබ්බත්තමානං දිස්වා තස්ස අනුකම්පං පටිච්ච ගෙහද්වාරෙ පාකටො අහොසි. සො කුජ්ඣිත්වා නාසිකවාතං විස්සජ්ජෙසි. යාව තතියං විස්සජ්ජමානොපි විස්සජ්ජාපෙතුං අසක්කොන්තො ථෙරං අතිරෙකෙන විරොචමානං දිස්වා චිත්තං පසාදෙත්වා පායාසං ථෙරස්ස දාපෙසි. ථෙරො මඞ්ගලං වඩ්ඪෙත්වා අගමාසි. චොරඝාතකො ථෙරස්ස දින්නදානං අනුස්සරිත්වා චවිත්වා සග්ගෙ නිබ්බත්ති, නිරයජාලාදයො අන්තරධායන්ති. සො අනාගතෙපි පච්චෙකබුද්ධො භවිස්සති. එවං උපක්කිලිට්ඨං වා විපච්චමාන කකම්මානුරූපං ගතිනිමිත්තම්පි සත්තාහපරමං උපට්ඨාති. අත්ථිකෙහි පන සහස්සවත්ථු සගාථාවග්ගෙසු ඔලොකෙතබ්බො. භගවතො පන පරිසුද්ධං මෙත්තාපුබ්බභාගස්ස සොමනස්ස ඤාණසම්පයුත්තකුසලස්ස කම්මස්ස වෙගෙන කාලදීපදෙසකුලමාතරවසෙන ඉමානි පඤ්චගතිනිමිත්තානි චිරකාලං හුත්වා උපට්ඨහන්ති. චිරකාලන්ති මනුස්සලොකෙ සත්තාහමත්තං, තුසිතපුරෙමුහුත්තමෙව, තථාපි මනුස්සලොකෙ සත්තාහමත්තෙ කාලෙ දෙවතානං පඤ්චපුබ්බනිමිත්තානි පඤ්ඤායන්ති තඤ්ච ඛො පුඤ්ඤවන්තානංයෙව පඤ්ඤායන්ති, න සබ්බෙසං මනුස්සලොකෙ පුඤ්ඤවන්තානං රාජරාජමහාමත්තාදීනං විය තං දිස්වා මහෙසක්ඛා දෙවතා ජානන්ති, න අප්පෙසක්ඛා, මනුස්සලොකෙ නෙමිත්තකා බ්රාහ්මණපණ්ඩිතාදයොවිය. මහෙසක්ඛා දෙවතා තං පුබ්බනිමිත්තං දිස්වා නන්දවනං නෙත්වා ‘‘කාලො දෙවා’’ති ආදීහි යාචන්ති. මහාසක්කො තත්ථෙව නන්දවනුය්යානෙ කාලදීපදෙසකුලමාතරවසෙන පඤ්ච විලොකෙත්වා චවිත්වා තමාරම්මණං කත්වා මහාමායාය කුච්ඡිම්හි පටිසන්ධිං අග්ගහෙසීති සන්නිට්ඨානමවගන්තබ්බං.

තත්ථ කාලන්ති මනුස්සලොකෙ එකූනතිංසතිමෙ වස්සෙ වෙසාඛපුණ්ණමදිවසෙ බුද්ධො භවිස්සාමීති කාලං ඔලොකෙසි. දීපන්ති ජම්බුදීපෙයෙව භවිස්සාමි, න අඤ්ඤදීපෙසූති දීපං ඔලොකෙසි. දෙසන්ති මජ්ඣිමදෙසෙයෙව, තඤ්ච ඛො මහාබොධිමණ්ඩෙයෙව, න අඤ්ඤදෙසෙති දෙසං ඔලොකෙසි. කුලන්ති ද්වෙ කුලානි ඛත්තියකුලබ්රාහ්මණකුලවසෙන. තත්ථ යස්මිං කාලෙ ඛත්තියකුලං ලොකෙ සෙට්ඨභාවෙන ‘‘අයමෙව ලොකෙ අග්ගො’’ති සම්මන්නති, තදා ඛත්තියකුලෙයෙව බුද්ධා උප්පජ්ජන්ති. යස්මිං පන කාලෙ බ්රාහ්මණකුලං අයමෙව ලොකෙ අග්ගොති, තදා බ්රාහ්මණකුලෙයෙව බුද්ධා උප්පජ්ජන්ති. ඉදානි පන ඛත්තියකුලමෙව අග්ගොති සම්මන්නන්ති. ඛත්තියකුලෙපි සක්යරාජානොව ලොකෙ උත්තමා, අසම්භින්නඛත්තියකුලත්තා තස්මා සක්යරාජකුලෙයෙව භවිස්සාමීති කුලං ඔලොකෙසි. මාතරන්ති මම මාතරං දස මාසානි සත්ත ච දිවසානි ඨස්සති, එත්ථන්තරෙ මම මාතුයා අරොගො භවිස්සතීති මාතරම්පි ඔලොකෙසි. බොධිසත්තමාතා පන පච්ඡිමවයෙ ඨිතා. එවං යුත්තිතොපි ආගමතොපි භගවතො නිබ්බානචිත්තස්ස පටසන්ධිචිත්තෙන ගහිතනිමිත්තමෙව ආරම්මණං හොතීති වෙදිතබ්බං.

සබ්බඤ්ඤුජිනනිබ්බාන, චිත්තස්ස ගොචරං සුභං;

විඤ්ඤෙය්යං ගතිනිමිත්තං, ගන්ථෙහි අවිරොධතො.

ධාතුපරිනිබ්බානම්පි බොධිමණ්ඩෙයෙව භවිස්සති වුත්තඤ්හෙතං උපරිපණ්ණාසකෙ ‘‘ධාතුපරිනිබ්බානං අනාගතෙ භවිස්සති සාසනස්ස හි ඔසක්කනකාලෙ ඉමස්මිං තම්බපණ්ණිදීපෙ ධාතුයො සන්නිපතිත්වා මහාචෙතියතො නාගදීපෙ රාජායතනචෙතියං, තතො මහාබොධිපල්ලඞ්කං ගමිස්සන්ති. නාගභවනතොපි දෙවලොකතොපි ධාතුයො මහාබොධිපල්ලඞ්කමෙව ගමිස්සන්ති සාසපමත්තාපි ධාතුයො අන්තරා න නස්සිස්සන්ති, සබ්බා ධාතුයො මහාබොධිපල්ලඞ්කෙ රාසිභූතා සුවණ්ණක්ඛන්ධා විය එකග්ඝනා හුත්වා ඡබ්බණ්ණරස්මියො විස්සජ්ජිස්සන්ති, තා දසසහස්සලොකධාතුං ඵරිස්සන්ති. තතො දසසහස්සචක්කවාළෙසු දෙවතා සන්නිපතිත්වා ''අජ්ජ සත්ථා පරිනිබ්බායති අජ්ජ සාසනං ඔසක්කති පච්ඡිමදස්සනං ඉදං අම්හාක’’න්ති දසබලස්ස පරිනිබ්බුතදිවසතො මහන්තතරං කාරුඤ්ඤං කරිස්සන්ති ඨපෙත්වා අනාගාමිඛීණාසවෙ අවසෙසා සකත්තභාවෙන සන්ධාරෙතුං නාසක්ඛිංසු, ධාතුසරීරතො තෙජොධාතු උට්ඨහිත්වා යාව බ්රහ්මලොකා උග්ගච්ඡිස්සති. සාසපමත්තායපි ධාතුයා සති එකජාලා භවිස්සති ධාතූසු පරියාදානං ගතාසු පච්ඡිජ්ජිස්සති. එවං මහන්තං ආනුභාවං දස්සෙත්වා ධාතූසු අන්තරහිතාසු සාසනං අන්තරහිතං නාම හොති. යාව එවං න අන්තරධායති, තාව අනන්තරධානමෙව සාසනං. පරිනිබ්බානකාලතො පට්ඨාය යාව සාසපමත්තා ධාතු තිට්ඨති, තාව බුද්ධකාලතො පච්ඡාති න වෙදිතබ්බං ධාතූසු හි ඨිතාසු බුද්ධා ඨිතා ව හොන්ති, තස්මා එත්ථන්තරෙ අඤ්ඤස්ස බුද්ධස්ස උප්පත්ති නිවාරිතාව හොති. තෙනෙව වදාම.

පරිනිබ්බානකාලතො, පච්ඡා ධරන්ති ධාතුයො;

අනිබ්බුතොව සම්බුද්ධො, අඤ්ඤබුද්ධස්ස වාරිතා.

ජීවමානෙපි සම්බුද්ධෙ, නිබ්බුතෙ වා තථාගතෙ;

යො කරොති සමං පූජං, ඵලං තාස සමං සියා’ති.

ඉති සාගරබුද්ධිත්ථෙරවිචරිතෙ සීමවිසොධනෙ ධම්මවණ්ණනාය

නිබ්බානකණ්ඩො තතියො පරිච්ඡෙදො.