📜

ථූපාරම්හ කථා

21. තතො රාජා භික්ඛුසඞ්ඝං වන්දිත්වා යාච මහාචෙතියං නිට්ඨාතිනාව මෙ භික්ඛුසඞ්ඝො භික්ඛං ගණ්හාතූති ආහ. භික්ඛූ නාධිවාසෙසු, අනුපුබ්බෙන යාචන්තො උපල්ලභික්ඛූනං සත්තාහං අධිවාසනං ලභිත්වා ථූපට්ඨානස්ස සමන්තතො අට්ඨාරසසු ඨානෙසු මණ්ඩපෙ කාරයිත්වා භික්ඛුසඞ්ඝං නිසීදාපෙත්වා සත්තාහං මහාදානං දත්වා සබ්බෙසංයෙව තෙල-මධු-පාණිතාදි භෙසජ්ජං දත්වා භික්ඛුසඞ්ඝං විස්සජ්ජෙසි තතො නගරෙ භෙරිංචාරාපෙත්වා සබ්බෙ ඉට්ඨක වඩ්ඪකි සන්තිපාතෙසි. තෙ පඤ්චසතමත්තා අහෙසුං.

තෙසු එකො අහං රඤ්ඤො චිත්තං ආරාධෙත්වා මහාචෙතියං කාතුං සක්කොමීති රාජානං පස්සි රාජා කථං කරොසීති පුච්ඡි. අහං දෙව පෙසිකානං සතං ගහෙත්වා එකාහං එකං පංසුසකටං ඛෙපෙත්වා කම්මං කරොමීති ආහ. රාජා එවං සති පංසුරාසිකං භවිස්සති. තිණරුක්ඛාදීනි උප්පජ්ජිස්සන්ති අද්ධානං නප්පවත්තතීති තං පටිබාහි.

අඤ්ඤො අහං පුරිසසතං ගහෙත්වා එකාහං එකං පංසුගුම්බං ඛෙපෙත්වා කම්මං කරොමීති ආහ.

අඤ්ඤො පංසූනං පඤ්චම්මණානි ඛෙපෙත්වා කම්මං කරොමීති ආහ.

අඤ්ඤො ද්වෙ අම්මණානි ඛෙපෙත්වා කම්මං කරොමීති ආහ. තෙපි රාජා පටිබාහියෙව.

අථ අඤ්ඤො පණ්ඩිතො ඉට්ඨක වඩ්ඪකී අහං දෙව උදුක්ඛලෙ කොට්ටෙත්වා සුප්පෙහි වට්ටෙත්වා නිසදෙපිංසිත්වා පංසූනං එකම්මණං එකාහෙනෙව ඛෙපෙත්වා පෙසිකානං සතං ගහෙත්වා කම්මං කරොමීති ආහ.

රාජා එවං සති මහාචෙතියෙ තිණාදීනි න භවිස්සන්ති චිරට්ඨිතිකඤ්ච භවිස්සතිති සම්පටිච්ඡිත්වා පුන පුච්ඡි-කිං සණ්ඨානං පන කරිස්සසීති.

තස්මිං ඛණෙ විස්සකම්ම දෙවපුත්තො වඩ්ඪකිස්ස සරීරෙ අධිමුච්චි. වඩ්ඪකී සුවණ්ණපාතිං පූරෙත්වා උදකමාහරාපෙත්වා පාණිනා උදකං ගහෙත්වා උදකපිට්ඨියං ආහනි. එළිකඝට සදිසං මහන්තං උදකබුබ්බුලං උඨ්ඨාසි. දෙව ඊදිසං කරොමීති ආහ.

රාජා සාධූති සම්පටිච්ඡිත්වා තස්ස සහස්සග්ඝනකං සාටක යුගලං, සහස්සග්ඝනකංයෙව පුණ්ණකං නාම සුවණ්ණාලඞ්කාරං සහස්සග්ඝනකා පාදුකා, ද්වාදස කහාපන සහස්සානි ච දත්වා අනුරූපට්ඨානෙ ගෙහඤ්ච ඛෙත්තඤ්ච දාපෙසි.

තතො රාජාරත්තිභාගෙ චින්තෙසි කථං නාම මනුස්සෙ අපීලෙත්වා ඉට්ඨකා ආහරාපෙය්යන්ති දෙවතා රඤ්ඤො චිත්තං ඤත්වා චෙතියස්ස චතුසු ද්වාරෙසු එකෙකදිවසප්පහොණකං කත්වා තස්සායෙව රත්තියා ඉට්ඨකාරාසිං අකංසු විහාතාය රත්තියා මනුස්සා දිස්වා රඤ්ඤො ආරොචෙසුං. රාජා තුස්සිත්වා වඩ්ඪකිං කම්මෙ පට්ඨපෙසි. දෙවතා එතෙනෙව නයෙන යාව මහාචෙතියස්ස නිට්ඨානං තාව එකෙකස්ස දිවසස්ස පහොණකං කත්වා ඉට්ඨකා ආහරිංසු. සකලදිවසභාගෙ කම්මං කතට්ඨානෙ මත්තිකා ඉට්ඨක චුණ්ණං වාපි න පඤ්ඤායති. රත්තියං දෙවතා අන්තරධාපෙන්ති.

අථ රාජා මහාචෙතියෙකම්මකාරායචතුපරිසායහත්ථ කම්මමූලත්ථංචතුසු ද්වාරෙසු එකෙකස්මිං ද්වාරෙ සොළස කහාපන සහස්සානි වත්ථාලඞ්කාර-ගන්ධ-මාල-තෙල-මධු-ඵාණිත-පඤ්චකටුක භෙසජ්ජානි නානාවිධ සූපව්යඤ්ජන සංයුත්තං භත්තං යාගුඛජ්ජකාදීනි අට්ඨවිධ කප්පියය පානකානි පඤ්චවිධ මුඛවාස සහිත තාම්බූලානි ච ඨපාපෙත්වා මහාචෙතියෙ කම්මං කරොන්තාගහට්ඨා වා පබ්බජිතා වා යථාජ්ඣාසයං ගණ්හන්තු මුලං අගහෙත්වා කම්මං කරොන්තානං කාතුං න දෙථාති ආණාපෙසි.

අථෙකො ථෙරො චෙතියකම්මෙ සහාය භාවං ඉච්ඡන්තො කම්මකරණට්ඨානෙ මත්තිකා සදිසං කත්වා අත්තානං අභිසඞ්ඛටං මත්තිකා පිණ්ඩං එකෙන හත්ථෙන ගහෙත්වා අඤ්ඤෙන මාලා ගහෙත්වා මහාචෙතියඞ්ගණං ආරුය්හ රාජකම්මිකෙ වඤ්චෙත්වා වඩ්ඪකිස්ස අදාසි. සො ගණ්හන්තොව පකතිමත්ති කා නා භවතීති ඤත්වා ථෙරස්ස මුඛං ඔලොකෙසි තස්සාකාරං ඤත්වා තත්ථ කොලාහල මහොසි අනුක්කමෙන රාජා සුත්වා ආගන්ත්වා වඩ්ඪකිං පුච්ඡි-තුය්හං කිර භණෙ එකො භික්ඛු අමූලක මත්තිකාපිණ්ඩං අදාසීති.

සො එවමාහ-යෙභුය්යෙන අය්යා එකෙන හත්ථෙන පුප්ඵං එකෙන මත්තිකාපිණ්ඩෙ ගහෙත්වා ආහරිත්වා දෙන්ති තෙනාහං අජානිත්වා කම්මෙ උපනෙසිං ‘‘අයං පන ආගන්තුකො, අයං නෙවාසිකොති එත්තකං ජානාමීති.‘‘තෙන හි තං ථෙරං ඉමස්ස දස්සෙහීති එකං මහල්ලක බලත්ථං වඩ්ඪකිස්ස සන්තිකෙ ඨපෙසි වඩ්ඪකී පුන ආගතකාලෙ තං ථෙරං බලත්ථස්ස දස්සෙසි සො තං සඤ්ජානිත්වා රඤ්ඤො ආරොචෙසි.

රාජා තස්ස සඤ්ඤං අදාසි. තො ත්වං තයො ජාතිසුමන මකුලකුම්භෙ මහාබොධි අඞ්ගණෙ රාසිං කත්වා ගණ්ධඤ්ච ඨපෙත්වා මහාබොධි අඞ්ගණං ගත කාලෙ ආගන්තුකස්ස ථෙරස්ස පූජනත්ථාය රඤ්ඤො දාපිතං ගණ්ධමාලාන්ති වත්වා දෙහීති. බලත්ථො රඤ්ඤො වුත්තනයෙනෙව තස්ස බොධි අඞ්ගණං ගත කාලෙ තං ගණ්ධමාලං අදාසි.

සොපි සොමනස්සප්පත්තො හුත්වා සෙලසණ්ථරං ධොවිත්වා ගණ්ධෙන පරිභණ්ඩං කත්වා සිලාසන්ථරං කත්වා පුප්ඵං පූජෙත්වා චතුසු ඨානෙසු වන්දිත්වා පාචීනද්වාරෙ අඤ්ජලිං පග්ගය්හ පීතිං උප්පාදෙත්වා පුප්ඵ පූජං ඔලොකෙන්තො අට්ඨාසි.

බලත්ථො තස්මිං කාලෙ තං ථෙරං උපසඞ්කමිත්වා වන්දිත්වා එවමාහ. භන්තෙ තුම්හාකං චෙතියකම්මෙ සහායභාවත්ථාය දින්නස්ස අමූලක මත්තිකාපිණ්ඩස්ස මූලං දින්නභාවං රාජා ජානාපෙති අත්තනො වන්දනෙන වන්දාපෙතීති. තං සුත්වා ථෙරො අනත්තමනො අහොසි. බලත්ථො තිට්ඨන්තු භන්තෙ තයො සුමන මකුල කුම්භාතත්තකානෙව සුවණ්ණපුප්ඵානිපි එතං මත්තිකපිණ්ඩං නාග්ඝන්ති. චිත්තං පසාදෙථ භන්තෙති පක්කාමි.

තදා කොට්ඨිවාලජනපදෙ පියඞ්ගල්ල විහාරවාසී එකො ථෙරො ඉට්ඨකවඩ්ඪකිස්ස ඤාතකො අහොසි. සො ආගන්ත්වා වඩ්ඪකිනා සද්ධිං මන්තෙත්වා දීඝ බහල කිරියතො ඉට්ඨකප්පමාණං ජානිත්වා ගන්ත්වා සහත්ථෙනෙව සක්කච්චං මත්තිකං මද්දිත්වා ඉට්ඨකං කත්වා පචිත්වා පත්තත්ථවිකාය පක්ඛිපිත්වා පච්චාගන්ත්වා එකෙන හත්ථෙන රඤ්ඤො ඉට්ඨකං එකෙන පුප්ඵං ගහෙත්වා අත්තනො ඉට්ඨකාස සද්ධිං රඤ්ඤො ඉට්ඨකං අදාසි. වඩ්ඪකී ගහෙත්වා කම්මෙ උපනෙසි.

ථෙරො සඤ්ජාත පීති සොමනස්සො මහාචෙතියෙ කම්මං කරොන්තො ඉට්ඨ කසාලපරිවෙණෙ වසති තස්ස තං කම්මං පාකටං අහොසි. රාජා වඩ්ඪකිං පුච්ඡි-භණෙ එකෙන කිර අය්යෙන අමූලික ඉට්ඨකා දින්නාති. සච්චං දෙව, එකෙන අය්යෙන දින්න ඉට්ඨකා අම්හාකං ඉට්ඨකාය සදිසාති කම්මෙ උපනෙසින්ති ආහ. පුන තං ඉට්ඨකං සඤ්ජානාසීති රඤ්ඤා වුත්තෙ ඤාතකානුග්ගහෙන න ජානාමීති ආහ.

රාජා යදි එවං තං ඉමස්ස දන්නෙහීති බලත්ථං ඨපෙසි සො තං පුබ්බෙ විය බලත්ථස්ස දස්සෙසි. බලත්ථො පරිවෙණං ගන්ත්වා සන්තිකෙ නිසීදිත්වා පටිසණ්ථාරං කත්වා භන්තෙ තුම්හෙ ආගන්තුකා නෙවාසිකාති පුච්ඡි. ආගන්තුකොම්හී උපාසකාති. කතර රට්ඨවාසිකො භන්තෙති කොට්ඨිවාලජනපදෙ පියඞ්ගල්ල විහාරවාසිම්හි උපාසකාති ඉධෙව වසථ ගච්ඡථාති. ඉධ න වසාම අසුකදිවසෙ ගච්ඡාමාති ආහ. බලත්ථොපි අහම්පි තුම්හෙහි සද්ධිං ආගමිස්සාමි. මය්හම්පි ගාමො එතස්මිංයෙව ජනපදෙ අසුක ගාමො නාමාති ආහ. ථෙරො සාධූති සම්පටිච්ඡි. බලත්ථො තං පවත්තිං රඤ්ඤො නිවෙදෙසි.

රාජා බලත්ථස්ස සහස්සග්ඝනකං වත්ථයුගලං මහග්ඝං රත්තකම්බලං උපාහනයුගං සුගණ්ධතෙලනාළිං අඤ්ඤ්ච බහුං සමණපරික්ඛාරං ථෙරස්ස දෙහීති දාපෙසි සොපි පරික්ඛාරං ගහෙත්වා පරිවෙණං ගන්ත්වා ථෙරෙන සද්ධිං රත්තිං වසිත්වා පාතො සද්ධිංයෙව නික්ඛමිත්වා අනුපුබ්බෙන ගන්ත්වා පියඞ්ගල්ල විහාරස්ස දිස්සමානෙ ඨානෙ සීතච්ඡායාය ථෙරං නිසීදාපෙත්වා පාදෙ ධොවිත්වා ගණ්ධතෙලෙන මක්ඛෙත්වා ගුළොදකං පායෙත්වා උපාහනං පටිමුඤ්චිත්වා ඉදං මෙ පරික්ඛාරං කුලූපගථෙරස්සත්ථාය ගහිතං, ඉදානි තුම්හාකං දම්මි, ඉදං පන සාටකයුගං මම පුත්තස්ස මඞ්ගලත්ථාය ගහිතං, තුම්හෙ චීවරං කත්වා පාරුපථාති වත්වා ථෙරස්ස පාදමූලෙ ඨපෙසි.

ථෙරො සාටකයුගං පත්තත්ථවිකාය පක්ඛිපිත්වා සෙසපරික්ඛාරං භණ්ඩිකං කත්වා උපාහනං ආරුය්හං කත්තයට්ඨිං ගහෙත්වා මග්ගං පට්පජ්ජි. බලත්ථො තෙන සද්ධිං ථොකං ගන්ත්වා ‘‘තිට්ඨථ භන්තෙ, මය්හං අයං මග්ගො‘‘ති වත්වා පුබ්බෙ වුත්තනයෙනෙව රඤ්ඤො සාසනං ථෙරස්ස ආරොචෙසි

ථෙරො තං සුත්වා මහන්තෙන පරක්කමෙන කතකම්මං අකතං විය ජාතන්ති දොමනස්සප්පත්තො හුත්වා අස්සුධාරං පවත්තෙත්වා’උපාසක තව පරික්ඛාරං ත්වමෙව ගණ්හාහී‘‘ති ඨිතකොව සබ්බාපරික්ඛාරං ඡඩ්ඩෙසි බලත්ථො කිං නාම භන්තෙ වදථ එස රාජා තුය්හං භවග්ගප්පමාණං කත්වා පච්චයං දෙන්තොපි තව ඉට්ඨකානුරූපං කාතුං න සක්කොති. කෙවලං පන මහාචෙතියෙ කම්මං අඤ්ඤෙසං අපත්තකං කත්වා කරොමීති අධිප්පායෙන එවං කාරෙති තුම්හෙ පන භන්තෙ අත්තනා ලද්ධපරික්ඛාරං ගහෙත්වා චිත්තං පසාදෙථාති වත්වා ථෙරං සඤ්ඤාපෙත්වා පක්කාමි. ඉමස්මිං පන චෙතියෙ භතියා කම්මං කත්වා චිත්තං පසාදෙත්වා සග්ගෙ නිබ්බත්ත සත්තානං පමාණං නත්ථි.

තාවතිංස භවනෙ කිර නිබ්බත්ත දෙවධීතරො අත්තනො සම්පත්තිං ඔලොකෙත්වා කෙන නු කො කම්මෙන ඉමං සම්පත්තිං ලභිම්හාති ආවජ්ජමානා මහාචෙතියෙ භතියා කම්මං කත්වා ලද්ධභාවං ඤත්වා භතියා කතකම්මස්සාපි ඵලං ඊදිසං, අත්තනො සන්තකෙන කම්මඵලං සද්දහිත්වා කතකම්මස්ස ඵලං කීදිසං භවිස්සතීති චින්තෙත්වා දිබ්බගණ්ධමාලං ආදාය රත්තිභාගෙ ආගන්ත්වා පූජෙත්වා චෙතියං වන්දන්ති.

තස්මිං ඛණෙ භාතිවඞ්කවාසී මහාසීවත්ථෙරො නාම චෙතියං වන්දනත්ථාය ගතො, තා වන්දන්තියො දිස්වා මහාසත්තපණ්ණිරුක්ඛසමීපෙ ඨිතො තාසං යථාරුචිං වන්දිත්වා ගමනකාලෙ පුච්ඡි? තුම්හාකං සරීරාලොකෙන සකලතම්බපණ්ණිදිපො එකාලොකො, කිං කම්මං කරිත්ථාති භන්තෙ අම්හාකං සන්තකෙ කතකම්මං නාම නත්ථි ඉමස්මිං චෙතියෙ මනං පසාදෙත්වා භතියා කම්මං කරිම්හාති ආහංසු එවං බුද්ධසාසනෙ පසන්නචිත්තෙන භතියා කතකම්මම්පි මහප්ඵලං හොති. තස්මා-

‘‘චිත්තප්පසාදමත්තෙන-සුගතෙ ගති උත්තමා,

ලබ්භතීති විදිත්වාන-ථූපපූජං කරෙ බුද්ධො’’ති;

එවං රාජා චෙතියකම්මං කාරාපෙන්තො පුප්ඵධානත්තයං නිට්ඨාපෙසි. තං ඛීණාසව ථිරභාවත්ථාය භූමිසමං කත්වා ඔසීදාපෙසුං, එවං නවවාරෙ චිතං චිතං ඔසීදාපෙසුං. රාජා කාරණං අජානන්තො අනත්තමනො හුත්වා භික්ඛුසඞ්ඝං සන්නිපාතෙසි. අසීති භික්ඛුසහස්සානි සන්නිපතිංසු රාජා භික්ඛුසඞ්ඝං ගණ්ධමාලාදීහි පූජෙත්වා වන්දිත්වා පුච්ඡි’භන්තෙ මහාචෙතියෙ පුප්ඵධානත්තයං නවවාරෙ න ජානාමී’ති භික්ඛුසඞ්ඝො ආහ මහාරාජ තුය්හං කම්මස්ස වා ජීවිතස්ස වා අන්තරායො නත්ථි. අනාගතෙ ථිරභාවත්ථාය ඉද්ධිමන්තෙහි ඔසීදාපිතං, ඉතො පට්ඨාය න ඔසීදාපෙස්සන්ති. ත්වං අඤ්ඤථත්තං අකත්වා මහාථූපං සමාපෙහීති. තං සුත්වා හට්ඨො රාජා ථූපකම්මං කාරෙසි.

දසපුප්ඵධානානි දසහි ඉට්ඨකාකොටීහි නිට්ඨනං ගමිංසු පුන පුප්ඵධානත්තයෙ නිට්ඨිතෙ භික්ඛුසඞ්ඝො උත්තර-සුමන නාමකෙ ද්වෙ ඛීණාසව සාමණෙරෙ ආණාපෙසි. තුම්හෙ සමචතුරස්සං අට්ඨරතන බහලං එකෙක පස්සතො අසීති අසිති හත්ථප්පමාණං ඡමෙදක වණ්ණපාසාණෙ ආහරථාති. තෙ සාධූති සම්පටිච්ඡිත්වා උත්තරකුරුං ගන්ත්වා චුත්තප්පකාරප්පමාණෙ භණ්ඩිපුප්ඵනිහෙඡ මෙදවණ්ණපාසාණෙ ආහරිත්වා එකං පාසාණං ධාතුගබ්භස්ස භූමියං අත්ථරිත්වා චත්තාරො පාසාණෙ චතුසු පස්සෙසු සංවිධාය අපරං ධාතුගබ්භං පිදහනත්ථාය පාචීන දිසාභාගෙ වාලුක පාකාර සමීපෙ අදිස්සමානං කත්වා ඨපෙසුං.

22. තතො රාජා ධාතුගබ්භස්ස මජ්ඣෙ සබ්බරතනමයං සබ්බාකාරසම්පන්නං මනොහරං බොධිරුක්ඛං කාරෙසි සො හි ඉණ්දනීලමණිභූමියං පතිට්ඨිතො, තස්සමූලානි පචාළමයානි, ඛණ්ධො සිරිවච්ඡාදීහි අට්ඨමඞ්ගලිකෙහි පුප්ඵපන්ති ලතාපන්ති චතුප්පද හංසපන්තිහි ච විචිත්තො අට්ඨාරස හත්ථුබ්බෙධො රජතමයො අහොසි.

පඤ්චමහාසාඛාපි අට්ඨාරසහත්ථාච, පත්තාපි මණිමයානි, පණ්ඩුපත්තානි, හෙමමයානි, ඵලා පවාළමයානි. තථා අඞ්කුරොපරි චෙලවිතානං බණ්ධාපෙසි. තස්ස අන්තෙ සමන්නතො මුත්තමය කිඞ්කිණිකජාලං ඔලම්බති. ස්වණ්ණඝණ්ටාපන්ති ච සුවණ්ණදාමානි ච තහිං තහිං ඔලම්බන්ති විතානස්ස චතුසු කණ්ණෙසු නවසතසහස්සග්ඝනකො එකෙකො මුත්තාකලාපො ඔලම්බති. තත්ථ යථානුරූපං නානාරතන කතානෙව චණ්ද-සූරිය-තාරකාරූපානි පදුමානි ච අප්පිතානි අහෙසුං. මහග්ඝානි අනෙකවණ්ණානි අට්ඨුත්තර සහස්සානි වත්ථානි ඔලම්බිංසු.

තතො බොධිරුක්ඛස්ස සමන්තතො සත්ත රතනමය වෙදිකා කාරෙත්වා මහාමලක මුත්තා අත්ථරාපෙසි මුත්තා වෙදිකානං අන්තරෙ ගණ්ධොදක පුණ්ණ සත්තරතනමය පුණ්ණඝට පන්තියො ඨපාපෙසි. තාසු සුවණ්ණඝටෙ පවාළමයානි පුප්ඵානි අහෙසුං. පවාළඝටෙ සුවණ්ණමයානි පුප්ඵානි. මණිඝටෙ රජතමයානි පුප්ඵානි රජතඝටෙ මණිමයානිපුප්ඵාති. සත්තරතනඝටෙ සත්තරතනමයානි පුප්ඵානි අහෙසුං.

බොධිරුක්ඛස්ස පාචීන දිසාභාගෙ රතනමයෙ කොටිඅග්ඝනකෙ පල්ලඞ්කෙ ඝනකොට්ටිම සුවණ්ණමයං බුද්ධපටිමං නිසීදාපෙසි. තස්සා පටිමාය වීසති නඛා අක්ඛිනං සෙතට්ඨානානි ච ඵළකමයානි. හත්ථතල පාදතල දන්තාවරණානි අක්ඛීනං රත්තට්ඨාතානි ච පවාළමයානි කෙස භමුකානි අක්ඛිනං කාළකට්ඨානානි ච ඉණ්දනීල මණිමයානි උණ්ණාලොමං පනං රජතමයං අහොසි. තතො සහම්පති මහා බ්රහ්මානං රජතච්ඡත්තං ධාරෙත්වා ඨිනං කාරෙසි. තතා ද්වීසු දෙවලොකෙසු දෙවතාහි සද්ධිං විජයුත්තරසඞ්ඛං ගහෙත්වා අභිසෙකං දදමානං සක්කං දෙවරාජානං පඤ්චසිඛ දෙවපුත්තං බෙළුව පණ්ඩු වීණමාදාය ගණ්ධබ්බං කුරුමානං. මහාකාළ නාගරාජානං නාගකඤ්ඤාපරිවුතං නානාවිධෙනථුතිඝොසෙන තථාගතං වණ්ණෙන්තං කාරෙසි.

වසවත්තිමාරම්පන බාහුසහස්සං මාපෙත්වා තිසූල මුග්ගරාදි නානාවුධානි ගහෙත්වා සහස්සකුම්භං ගිරිමෙඛල හත්ථික්ඛණ්ධ මාරුය්හ මාරබලං පරිවාරෙත්වා බොධිමණ්ඩං ආගන්ත්වා අනෙක භිංසනකං කුරුමානං කාරෙසි. සෙසාසු දිසාසු පාචීන දිසාභාගෙ පල්ලඞ්කසදිසෙ කොටි කොටි අග්ඝනකෙ තයො පල්ලඞ්කෙ අත්ථරාපෙත්වා දන්තමයං දණ්ඩං පවාළවීජනිං ඨපාපෙසි. බොධික්ඛණ්ධං උස්සීසකෙ කත්වා නානාරතනං මණ්ඩිතං කොටිඅග්ඝනකං රජත සයනං අත්ථරාපෙසි.

දසබලස්ස අභිසම්බොධිම්පත්වා අනිමිසෙන චක්ඛුනා බොධිපල්ලඞ්කං ඔලොකිතට්ඨානං සත්තාහමෙව රතනචඞ්කමෙ චඞ්කමිතට්ඨානං ඔලොකිතට්ඨානං සත්තාහමෙව රතනචඞ්කමෙ චඞ්කමිතට්ඨානං රතනඝරං පවිසිත්වා ධම්මසම්මසිතට්ඨානං මුචලිණ්දමූලං ගන්ත්වා නිසින්නස්ස මුචලිණ්දෙන නාගෙන සත්තක්ඛත්තුං භොගෙහි පරික්ඛිපිත්වා උපරි ඵණං කත්වා ඨිතට්ඨානං, තතො අජපාල නිග්රොධ මූලං ගන්ත්වා නිසින්නට්ඨානං, තතො රාජායතනං භොජනෙ උපනීතෙ චතුමහාරාජෙහි උපනීත පත්තපටිග්ගහණං කාරෙසි.

තතො බ්රහ්මායාචනං ධම්මචක්කප්පවත්තනං සසපබ්බජ්ජං, භද්දවග්ගිය පබ්බජ්ජං, තෙභාතික ජටිල දමනං, ලට්ඨිවනුය්යානෙ බිම්බිසාරොපගමණං, රාජගහප්පවෙසනං, වෙළුවන පටිග්ගහණං අසීති මහාසාවකෙ ච කාරෙසි තතො කපිලවත්ථුගමනං රතනචඞ්කමෙ ඨතට්ඨානං, රාහුලපබ්බජ්ජං, නණ්ද්රපබ්බජ්ජං ජෙතවනපටිග්ගහණං, ගණ්ඩම්බමූලෙ යමක පාටිහාරිකං දෙවලොකෙ.

‘‘නිසින්නෙ’’ති කත්ථචි.

අභිධම්ම දෙසනා දෙවොරොහණ පාටීහීරං ථෙරපඤ්හ සමාගමඤ්ච කාරෙසි.

තථා මහාසමයසුත්ත-රාහුලොවාද සුත්ත-මඞ්ගසුත්තපාරායන සුත්ත සමාගමං ධනපාල-ආළවක-අඞ්ගුලිමාල-අපලාල දමනං ආයුසඞ්ඛාර වොස්සජ්ජනං සූකරමද්දව පරිග්ගහණං සිඞ්ගිවණ්ණ වත්ථයුග පටිග්ගහණං පසන්නොදකපානං පරිනිබ්බානං දෙවමනුස්ස පරිදෙවනං මහාකස්සපත්ථෙරස්සභගවතොපාදවණ්දනං සරීර ඞහනං අග්ගිනිබ්බානං ආළාහනසක්කාරං දෙණෙන බ්රාහ්මණෙන කතධාතු විභාගඤ්ච කාරෙසි.

තථා අද්ධච්ඡට්ඨානි ජාතකසතානි කාරෙසි. වෙස්සන්තරජාතකං පන කාරෙන්තො සඤ්ජය මහාරාජං ඵුසතීදෙවිං මද්දිදෙවිං ජාලිය කුමාරං කණ්හාජිනඤ්ච කාරෙසි. තතො පණ්ඩව හත්ථිදානං සත්ත සතක මහාදානං නගර විලොකනං සින්ධවදානං දෙවතාහි රොහිතථ වණ්ණෙන රථස්ස වහනං රථදානං සයමෙවොණත දුමතො ඵලං ගහෙත්වා දාරකානං මධුමංස දින්න නෙසාදස්ස සුවණ්ණ සූචිදානං වඞ්කපබ්බතකුච්ඡිම්හි පබ්බජ්ජාවෙසෙන වසිතට්ඨානං පූජකස්ස දාරකදානං සක්කබ්රාහ්මණස්ස භරියංදානං පූජකස්ස දෙවතානුභාවෙක දාරකෙ ගහෙත්වා ගන්ත්වා සඤ්ජය නරිණ්දස්ස පුරතො ගතට්ඨානං තතො වඞ්කපබ්බතකුච්ඡියං ඡන්නං ඛත්තියානං සමාගමං වෙස්සන්තරස්ස මද්දියා ච අභිසෙකං පත්තට්ඨානං නකරම්පවිට්ඨෙ සත්තරතනවස්සං වස්සිතට්ඨානං තතො චවිත්වා තුසිතපුරෙ නිබ්බත්තට්ඨානඤ්ච සබ්බං විත්ථාරෙන කාරෙසි.

තතො දස සහස්ස චක්කවාළදෙවතාහි බුද්ධ භාවාය ආයාචිතට්ඨානං අපුනරාවත්තනං මාතුකුච්ඡිඔක්කමනං මහාමායාදෙවිං සුද්ධොදන මහාරාජං ලුම්බිනීවනෙ ජාතට්ඨානං අන්තලික්ඛතො ද්වින්නං උදකධාරානං පතනං උත්තරාභිමුඛං සත්තපදවීතිහාර ගමනං කාළදෙවළස්ස ජටාමත්ථකෙ මහාපුරිසස්ස පාදපතිට්ඨාන අනතිවත්තමානාය ජම්බුච්ඡායාය ධාතීනං පමාදං දිස්වා සිරිසයනෙ පල්ලඞ්කෙ නිසීදිත්වා ඣානසමාපන්නට්ඨානඤ්ච කාරෙසි.

තතො රාහුල මාතරං රාහුල භද්දකඤ්ච කාරෙසි තතො එකූන තිංසවස්සකාලෙ උය්යානෙ කීළතත්ථාය ගමන සමයෙ ජිණ්ණ ව්යාධිත මත සඞ්ඛ්යාතෙ තයො දෙවදූතෙ දිස්වා නිවත්තනට්ඨානං චතුත්ථවාරෙ පබ්බජිතරූපං දිස්වා සාධුපබ්බජ්ජාති චිත්තං උප්පාදෙත්වා උය්යානං ගන්ත්වා උය්යානසිරිං අනුභවිත්වා සායණ්හ සමයෙ නහාත්වා මඞ්ගල සිලාපට්ටෙ නිසින්නමත්ත විස්සකට්ඨානා අලඞ්කරණට්ඨාණං තතො මජ්ඣිමරත්තියං නාටකානං විප්පකාරං දිස්වා කණ්ථක හය වරමාරුය්හ) මහාභිනික්ඛමණං නික්ඛමිතට්ඨානං දස සහස්ස) චක්කවාළ දෙවතාහි කත පූජාවිධිං කණ්ථකනිවත්තන චෙතියට්ඨානං අනොමා නදීතීරෙ පබ්බජ්ජං රාජගහප්පවෙසනං පණ්ඩව පබ්බතච්ඡ යාය රඤ්ඤො බිම්බිසාරම්ම රජ්ජකරණත්ථාය ආයාචනං සුජාතාය දින්න ඛීරපායාස පටිග්ගහණං නෙරඤ්ජරාය නදියා තීරෙ පායාස පරිභොගං නදියා පාතිවිස්සට්ඨං පාටිහාරියං සාලවනෙ දිවාවිහාර ගතට්ඨානං සොත්ථියෙන දින්න කුසතිණපටිග්ගහණං බොධිමණ්ඩං ආරුය්හ නිසින්නට්ඨානඤ්ච සබ්බං විත්ථාරෙන කාරෙසි.

තතො මහිණ්දත්ථෙර පමුඛෙ සත්ත සහ ආගතෙ ච කාරාපෙසි. චතුසු දිසාසු ඛග්ගහත්ථෙ චත්තාරො මහාරාජානො කාරෙසි තතො ද්වත්තිංස දෙවපුත්තෙ තතො සුවණ්ණ දණ්ඩ දීපකධාරා ද්වත්තිංස දෙවකුමාරියො තතො අට්ඨවීසති යක්ඛසෙනාපතිනො තතො අඤ්ජලිං පග්ගය්හ ඨිත දෙවතායො තතො රතනමය පුප්පකලාපෙ ගහෙත්වා ඨිත දෙවතායො තතො සුවණ්ණඝටෙ ගහෙත්වා ඨිති දෙවතායො තතො නච්චනක දෙවතායො තතො තුරියවාදක දෙවතායො තතො පච්චෙක සතසහස්සග්ඝනකෙ දසහත්ථප්පමාණෙ ආදාසෙ ගහෙත්වා ඨිත දෙවතායො තතො තථෙව සතසහස්සග්ඝනක පුප්ඵ සාඛායො ගහෙත්වා ඨිතදෙවතායො තතො චණ්දමණ්ඩලෙ ගහෙත්වා ඨිතදෙවතායො සූරියමණ්ඩලෙ ගහෙත්වා ඨිතදෙවතායො තතො පදුමානි ගහෙත්වා ඨිත දෙවතායො තතො ඡත්තානි ගහෙත්වා ඨිතදෙවතායො තතො විචිත්තවෙසධරෙ මල්ලදෙවපුත්තෙ තතො දුස්සපොඨන දෙවතායො තතො රතනග්ඝිකෙ ගහෙත්වා ඨිතදෙවතායො තතො ධම්මචක්කාකි ගහෙත්වා ඨිතදෙවතායො තතො ඛග්ගධරා දෙවතායො තතො පඤ්චහත්ථප්පමාණ ගණ්ධිතෙලපූරිතා දුකූලවට්ටියං පජ්ජලිත දීපකඤ්චනන පාතියො සීසෙහි ධාරෙත්වා ඨිතදෙවතායො ච කාරාපෙසි.

තතො චතුසුකණ්ණෙසුඵළිකමයඅග්ඝිය මත්ථකෙ චත්තාරොමහාමණ ඨපාපෙසි චතුසු කණ්ණෙසු සුවණ්ණ-මණි-මුත්ත-වජිරානං චත්තාරො රාසියො කාරෙසි තතො මෙඝවණ්ණ පාසාණභිත්තියං විජ්ජුල්ලතා කාරෙසි තතො රතන ලතායො තතො චාළවිජතියො තතො නිලුප්පලෙ ගහෙත්වා ඨිත නාගමණවිකායො කාරෙසි.

රාජා එක්තිකානි රූපකානි ඝනකොට්ටිම සුවණ්ණෙහෙව කාරෙසි. අවසෙසම්පි පූජාවිධිං සත්තරතනෙහෙව කාරෙසීති. එත්ථ ච වුත්තප්පකාරම්පන පූජනීයභණ්ඩං අනන්තමපරිමාණං හොති තථා හි අම්බපාසානවාසී චිත්තගුත්තත්ථෙරොනාම හෙට්ඨා ලොහපාසාදෙ සන්නිපතිතානං ද්වාදසන්නං භික්ඛුසහස්සානං ධම්මං කථෙන්තො රථවිනීතසුත්තං ආරභිත්වා මහා ධාතුනිධානං වණ්ණෙන්තො එකච්චෙ න සද්දහිස්සන්තීති මඤ්ඤමානො ඔසක්කිත්වා කථෙසි. තස්මිං ඛණෙ කොටපබ්බතවාසී මහාතිස්සත්ථෙරො නාම ඛීණාසවො අවිදූරෙ නිසීදිත්වා ධම්මං සුණන්තො ආවුසො ධම්මකථික තව කථාතො පරිහීනම්පි අත්ථි. අපච්චො සකකිත්වා විත්ථාරෙන කථෙහීති ආහ. අථ ඉමස්මිංයෙව දීපෙ භාතිය මහාරාජා නාම සද්දො පසන්නො අහොසි සො සායං පාතං මහචෙතියං වන්දිත්වාව භුඤ්ජති. එකදිවසං විනිච්ඡයෙ නිසීදිත්ව දුබ්බීනිච්ඡිතං අට්ටං විනිච්ඡිනන්තො අතිසායං වුට්ඨිතො ථූපවණ්දනං විස්සරිත්වා භොජනෙ උපනීතෙ හත්ථං ඔතාරෙත්වා මනුස්සෙ පුච්ඡිඅජ්ජ මයා අය්යකො වන්දිතො න වන්දිතොති. පොරාණක රාජානො හි සත්ථාරං අය්යකොති වදන්ති. මනුස්සා න වන්දිතො දෙවාති ආහංසු.

තස්මිං ඛණෙ රාජා හත්ථෙන ගහිත භත්තපිණ්ඩං පාතියං පාතෙත්වා උට්ඨාය දක්ඛිණද්වාරං විවරාපෙත්වා ආගන්ත්වා පාචීන ද්වාරෙන මහාචෙතියඞ්ගණං ආරුය්හ වන්දන්තො අන්තො ධාතුගබ්භෙ ඛීණාසවානං ධම්මං ඔසාරණසද්දං සුත්වා දක්ඛිණද්වාරෙති මඤ්ඤමානො තත්ථ ගන්ත්වා අදිස්වා එතෙනෙව නයෙන ඉතරානිපි ද්වාරානි ගන්ත්වා තත්ථාපි අදිස්වා අය්යා ධම්මං ඔසාරෙන්තො විචරන්තීති මඤ්ඤමානො ඔලොකනත්ථාය චතුසු ද්වාරෙසු මනුස්සෙ ඨපෙත්වා සයං පුන විචරිත්වා අපස්සන්තො මනුස්සෙ පුච්ඡිත්වා බහිද්ධා නත්ථි භාවං ඤත්වා අන්තො ධාතුගබ්භෙ භවිස්සතිති සන්නිට්ඨානං කත්වා පාචීනද්වාරෙ ආසන්නතරෙ මහා චෙතියාභිමුඛො හත්ථපාදෙ පසාරෙත්වා ජීවිතුං පරිච්චජිත්වා දළ්හසමාදානං කත්වා නිපජ්ජි. සචෙ මා අය්යා ධාතුගබ්භං න ඔලොකාපෙන්ති-සත්තාහං නිරාහාරො හුත්වා සුස්සමානො භූසමුට්ඨි විය විප්පකිරියමානොපි න උට්ඨහිස්සාමීති. තස්ස ගුණානුභාවෙන සක්කස්ස භවනං උණ්හාකාරං දස්සෙසි.

සක්කො ආවජ්ජන්තො තං කාරණං ඤත්වා අගන්ත්වා ධම්මං ඔසාරෙන්තානං ථෙරානං එවමාහ. අයං භන්තෙ රාජා ධම්මිකො බුද්ධසාසනෙ පසන්නො ඉමස්මිං ඨානෙ සජ්ඣායන සද්දං සුත්වා ධාතුගබ්භං අපස්සිත්වා න උට්ඨහිස්සාමීති දළ්හසමාදානං කත්වා නිපන්නො සචෙ ධාතුගබ්භං න පස්සති තත්ථෙව මරිස්සති. තං පවෙසෙත්වා ධාතු ගබ්භං ඔලොකාපෙථාති. ථෙරාපි තස්ස අනුකම්පාය ධාතුගබ්භං දස්සෙතුං එකං ථෙරං ආණාපෙසුං රාජානං ආනෙත්වා ධාතුගබ්භා ඔලොකාපෙත්වා පෙසෙහීති. සො රඤ්ඤො හත්ථෙ ගහෙත්වා ධාතුගබ්භං පවෙසෙත්වා යථාරුචිං වන්දාපෙත්වා සබ්බං සල්ලක්ඛිතකාලෙ පෙසෙසි රාජා නගරං ගන්ත්වා අපරෙන සමයෙන ධාතුගබ්භෙ අත්තනා දිට්ඨරූපකෙසු එකදෙසානි සුවණ්ණඛචිතානි කාරෙත්වා රාජඞ්ගණෙ මහන්තං මණ්ඩපං කාරෙත්වා තස්මිං මණ්ඩපෙ තානි රූපකානි සංවිදහාපෙත්වා නගරෙ සන්නිපාතෙත්වා ධාතුගබ්භෙ මයා දිට්ඨානි සුවණ්ණරූපකානි ඊදිසානි ආහ. තෙසං රූපකානං නියාමෙන කතත්තා නියාමක රූපකානි නාම ජාතානි.

රාජා සංවච්ඡරෙ සංවච්ඡරෙ තානි රූපකානි නීහරාපෙත්වා නාගරානං දස්සෙසි පඨමං දස්සිතකාලෙ නාගරා පසීදිත්වා එකෙක කුලතො එකෙකං දාරකං නීහරිත්වා පබ්බාජෙසුං. පුන රාජා අය්යා එතං පකාරං අජානනකා බහූ තෙසම්පි ආරොචෙස්සාමීති විහාරං ගන්ත්වා හෙට්ඨා ලොහපාසාදෙ භික්ඛුසඞ්ඝං සන්නිපාතෙත්වා සයං ධම්මාසනගතො තියාම රත්තිං ධාතුගබ්භෙ අධිකාරං කථෙත්වා පරියොසාපෙතුමසක්කාන්තොසෙව උට්ඨාසි. තත්ථෙකො භික්ඛු රාජානං පුච්ඡි-මහාරාජ ත්වං පාතරාසභත්තං භූත්වා ආගතොසි. තියාම රත්තිං වණ්ණෙන්තො ධාතුගබ්භෙ පූජාවිධිම්පි පරියොසාපෙතුං නාසක්ඛි අඤ්ඤම්පි බහුං අත්ථිති.

රාජා කිං කථෙත භන්තෙ, තුම්හාකං මයා කථිතං දසභාගෙසු එකභාගම්පි නප්පහොති. අහම්පන මයා සල්ලක්ඛිත මත්තමෙව කථෙසිං. අනන්තං භන්තෙ ධාතුගබ්භෙ පූජාවිධානන්ති ආහ එවං අනන්තං පූජනීයභණ්ඩං සමචතුරස්සෙ එකෙක පස්සතො අසීති අසීති හත්ථප්පමාණෙ ධාතුගබ්භෙ නිරන්තරං කත්වා පුරෙතුම්පි න සුකරං, පගෙව යථාරහං සංවිධාතු තිට්ඨතු තාව ධාතුගබ්භො යාව මහාචෙතියෙ වාලුක පාකාර පරිච්ඡෙදා නිරන්තරං පුරෙතුම්පි න සක්කා. තස්මා තං සබ්බං පූජනීයභණ්ඩං තත්ථ කථං ගණ්හීති යදෙත්ථ වත්තබ්බං පොරාණෙහි වුත්තමෙව.

නිග්රො ධපිට්ඨි තෙපිටක මහාසීවත්ථෙරො කිර රාජගෙහෙ නිසිදිත්වා රඤ්ඤො දසබල සීහනාදසුතතං කථෙන්තො ධාතුනිධානං වණ්ණෙත්වා සුත්තන්තං විනිවට්ටෙසි. රාජා ථෙරස්ස එවමාහ-අයං භන්තෙ ධාතුගබ්භා සමචතුරස්සො, එකෙකපස්සතො අසීති අසීති හත්ථප්පමාණෙ එත්තකානි පූජනීය භණ්ඩානි එත්ථ ට්ඨිතානීති කො සද්දහෙස්සතිති. ථෙරො ආහ. ඉණ්දසාලගුහාකිත්තකප්පමාණාති තයා සුතපුබ්බාති. රාජා ඛුද්දක මඤ්චකප්පමාණා භන්තෙති ආහ. තතො ථෙරො ආහ, මහාරාජ අම්හාකං සත්ථාරා සක්කසස සක්ක පඤ්හසුත්තන්තං කථනදිවසෙ ගුහාය කිත්තකා පරිසා ඔසටාති සුතපුබ්බාති. රාජා ද්වීසු භන්තෙ දෙවලොකෙසු දෙවතාති ආහ. එවං සන්තෙ තම්පි අසද්දහෙය්යං නු මහාරාජාති ථෙරෙන වුත්තෙ රාජා තං පන දෙවානං දෙවිද්ධියා අහොසි දෙවිද්ධි නාම අචින්තෙය්යා භන්තෙති ආහ.

තතො ථෙරො මහාරාජ තං එකායයෙව දෙවිද්ධියා අහොසි. ඉදං පන රඤ්ඤො රාජිද්ධියා දෙවානං දෙවිද්ධියා අරියානං අරියිද්ධියාති ඉමාහි තීහි ඉද්ධීහි ජාතන්ති අවොච. රාජා ථෙරස්ස වචනං සාධූති සම්පටිච්ඡිත්වා ථෙරං සෙතච්ඡත්තෙන පූජෙත්වා මත්ථකෙ ඡත්තං ධාරෙන්තො මහා විහාරං ආනෙත්වා පුන මහාචෙතියස්ස සත්තාහං ඡත්තං දත්වා ජාති සුමනපුප්ඵ පූජං අකාසීති. එතස්සත්ථස්ස සාධනත්ථමෙව අඤ්ඤානිපි බහූනි වත්ථූනි දස්සිතානි තානි කින්තෙහීති අම්හෙ උපෙක්ඛිතානි එත්ථ ච රාජා මහෙසක්ඛො මහානුභාවො පූරිතපාරමි කතාභිනීහාරොති තස්සවසෙන රාජිද්ධිවෙදිතබ්බා සක්කෙන ආණත්තෙන විස්සකම්මුනා දෙවපුත්තෙන ආදිතො පට්ඨාය ආවිසිත්වා කතත්තා තස්ස වසෙන දෙවිදධි වෙදිතබ්බා, කම්මාධිට්ඨායක ඉණ්දගුත්තත්ථෙරො ඛුද්දානුඛුද්දකං කම්මං අනුවිධායන්තො කාරෙසි න කෙවලංථෙරොයෙව, සබ්බෙපි අරියා අත්තනා අත්තනා කත්තබ්බ කිච්චෙසු උස්සුක්කමාපන්නායෙව අහෙසුන්ති ඉමාහි තීහි ඉද්ධීහි කතන්ති වෙදිතබ්බං.

වුත්තඤ්හෙතං මහාවංසො.

ඉණ්දගුත්ත මහාථෙරො-ඡළභිඤ්ඤො මහාමති,

කම්මාධිට්ඨායකො එත්ථ-සබ්බං සංවිදහි ඉමං;

සබ්බං රාජිද්ධියා එතං දෙවතානඤ්ච ඉද්ධියා;

ඉද්ධියා අරියානඤ්ච-අසම්බාධා පතිට්ඨිත’’න්ති;