📜

මහියඞ්ගන ථූපකථා

17. තතො රාජා දමිළෙහි සද්ධිං යුජ්ඣිත්වා ඡත්තදමිළං ගණ්හිත්වා තත්ර බහු දමිළෙ ඝාතෙත්වා අම්බතිත්ථං ආගන්ත්වා අම්බදමිළං චතූහි මාසෙහි ගණ්හි. තතො ඔරුය්හ මහබ්බලෙ සත්තදමිළෙ එකාහෙනෙව ගණ්හි තතො අන්තරසොබ්භෙ මහාකොට්ඨ දමිළං-දොණගාමෙ ගවර දමිළං-හාලකොලෙ මහිස්සරිය දමිළං-නාළිසොබ්භෙ නාළික දමිළං-දිඝාභසගල්ලම්හි දිඝාභය දමිළං ගණ්හි. තතො කච්ඡතිත්ථෙ කිඤ්චිසීස දමිළං චතූහි මාසෙහි ගණ්හි තතො වෙඨ නගරෙ තාළ දමිළං, භාණකදමිළඤ්ච-වහිට්ඨෙ වහිට්ඨ දමිළං=ගාමණිම්හි ගාමණි දමිළං-කුම්බුගාමම්හි කුම්බු දමිළං-නණ්දික ගාමම්හි නණ්දික දමිළං-ඛාණුගාමම්හි ඛාණු දමිළං-තම්බුන්නගාමකෙ මාතුල භාගිනෙය්යෙ ද්වෙ දමිළෙ ගණ්හි තදා-

‘‘අජානිත්වා සකං සෙනං-ඝාතෙන්ති සජනා ඉති,

සුත්වාන සච්චකිරියං-අකරි තත්ථ භුපති;

රජ්ජසුඛාය වායාමො-නායං මම කදාපි ච,

සම්බුද්ධසාසනස්සෙව-ඨපනාය අයං මම;

තෙන සච්චෙන මෙ සෙනා-කායොපගත භණ්ඩකං,

ජාලවණ්ණංව හොතූති-තං තථෙව තදා අහු;’’

එවං රාජා ගඞ්ගාතීරෙ දමිළෙ ඝාතෙසි. ඝාතිත සො සබ්බෙ ආගන්ත්වා විජිත නගරෙ පවිසිංසු. තදා රාජා විජිත නගරං ගණ්හිතුං වීමංසනත්ථාය ආගච්ඡන්තං නණ්ධිමිත්තං දිස්වා කණ්ඩුලං මුඤ්චෙසි. කණ්ඩුලොපි තං ගණ්හිතුං ආගඤ්ඡි තදා නණ්ධිමිත්තො හත්ථෙතහි උභො දන්තෙ බාළ්හං ගහෙත්වා පීළෙත්වා උක්කුටිකං නිසීදාපෙසි. රාජා උභො විමංසෙත්වා විජිතනගරං ආගතො. තතො දක්ඛිණද්වාරෙ යොධානං මහාසඞ්ගාමො අහොසි පුරත්ථිමද්වාරෙ වෙළුසුමනො අස්සං ආරුය්හ බහූ දමිළෙ ඝාතෙසි දමිළා අන්තො පිවිසිත්වා ද්වාරං ථකෙසුං. තතො රාජා යොධෙ විස්සජ්ජෙසි, කණ්ඩුලහත්ථි නණ්ධිමිත්තො සුරනිම්මලො ච දක්ඛිණද්වාරෙ කම්මං කරිංසු මහාසොණො ගොඨයිම්බරො ථෙරපුත්තාභයො චාති ඉමෙ තයො ඉතරෙසු තීසු ද්වාරෙසු කම්මං කරිංසු.

තඤ්ච නගරං පරිඛාත්තය පරික්ඛිත්තං, දළ්හ පාකාර ගොපුරං, අයො ද්වාරයුත්තං අහොසි කණ්ඩුලො ජාණුහි ඨත්වා සිලා සුධා ඉට්ඨකා භිණ්දිත්වා අයොද්වාරං පාපුණි තදා දමිළා ගොපුරෙ ඨත්වා නානාවුධානි ¶ ඛිපිංසු පක්ක අයොගුළෙ චෙවපක්කට්ඨිත සිලෙසඤ්ච හත්ථිපිට්ඨියං පක්ඛිපිංසු? තදා කණ්ඩුලො වෙදනට්ටො උදකට්ඨානං ගන්ත්වා උදකෙ ඔගාහි. තදා ගොඨයිම්බරො න ඉදං සුරාපානං භවති. අයොද්වාර විඝාටනං නාම, ගච්ඡ ද්වාරං විඝාටෙහීති ආහ. තං සුත්වා ජාතාභිමාතො කුඤ්චනාදං කත්වා උදන උග්ගම්ම ථලෙ අට්ඨාසි අථ හත්ථිවෙජ්ජො සිලෙසං ධොවිත්වා ඔසධං අකාසි. තතො රාජා හත්ථිං ආරුය්හ පාණිනා කුම්භෙ පරාමසිත්වා සකල ලඞ්කාතලෙ රජ්ජං තව දම්මීති තොසෙත්වා වරභොජනං භොජෙත්වා වණං සාටකෙන වෙඨෙත්වා සුවම්මීතං කත්වා වම්මපිට්ඨියං මහිසචම්මං සත්තගුණං කත්වා බණ්ධිත්වා තස්සුපරි තෙලචම්මං බණ්ධිත්වා තං විස්සජ්ජෙසි සො අසනි වියගජ්ජන්තො ගන්ත්වා දාඨාහි පදරං විජ්ඣිත්වා පාදෙන උම්මාරං හනි. ද්වාරං බාහාහි සද්ධිං අයොද්වාරං මහාසද්දෙන භූමියං පති. ගොපුරෙ දබ්බසම්භාරං පන හත්ථිපිට්ඨියං පතන්තං දිස්වා නණ්ධිමිත්තො බාහාහි පහරිත්වා පවට්ටෙසි තදා කණ්ඩුලො දාඨාපීළනවෙරං ඡඩ්ඪෙසි.

තතො කණ්ඩුලො අත්තනො පිට්ඨිං ආරූහනත්ථාය නණ්ධිමිත්තං ඔලොකෙසි. සො තයා කතමග්ගෙන න පවිසිස්සාමීති අට්ඨාරස හත්ථුබ්බෙධං පාකාරං බාහුනා පහරිත්වා අට්ඨුසහප්පමාණං පාකාරප්පදෙසං පාතෙත්වා සුරනිම්මලං ඔලොකෙසි සොපි තෙන කතමග්ගං අනිච්ඡන්තො පාකාරං ලඩ්ඩීත්වා නගරබ්භන්තරෙ පති ගොඨයිම්බරොපි - සොණොපි - ථෙරපුත්තාභයොපි එකෙක ද්වාරං භිණ්දිත්වා පවිසිංසු-තතො.

‘‘හත්ථි ගහෙත්වා රථචක්කං-මිත්තො සකට පඤ්ජරං,

නාළිකෙරතරුං ගොඨො-නිම්මලො ඛග්ගමුත්තමං;

තාලරුක්ඛං මහාසොණො-ථෙරපුත්තො මහාගදං,

විසුං විසුං වීථිගතා-දමිළෙ නත්ථ චුණ්ණයුං’’;

එවං විජිතනගරං චතූහි මාසෙහි භිණ්දිත්වා දමිළෙ මාරෙත්වා තතො ගරිලොකං නාම ගන්ත්වා ගිරිය දමිළං අග්ගහෙසි. තතො මහෙල නගරං ගන්ත්වා චතූහි මාසෙහි මහෙල රාජානං ගණ්හිං තතො රාජා අනුරුධපුරං ගච්ඡන්තො පරිතොකාසපබ්බතෙ නාම ඛණ්ධාවාරං නිවාසෙත්වා තත්ථ තළාකං කාරෙත්වා ජෙට්ඨමූලමාසම්හි උදකකීළං කීළි. එළාරොපි දුට්ඨගාමණිස්ස ආගතභාවං සුත්වා අමච්චෙහි සද්ධිං මන්තෙත්වා ස්වෙ යුද්ධං කරිස්සාමාති නිච්ඡයං අකාසි පුනදිවසෙ සන්නද්ධො මහාපබ්බත හත්ථිං ආරුය්හ මහා බලකාය පරිවුතො නික්ඛමි. ගාමණීපි මාතරා සද්ධිං මන්තෙත්වා ද්වත්තිංස බල කොට්ඨකෙ කාරෙත්වා ඡත්තධරෙ රාජරූපකෙ තත්ථ තත්ථ ඨපෙසි. අබ්භන්තර කොට්ඨකෙ සයං අට්ඨාසි.

තතො ¶ සඞ්ගාමෙ වත්තමානෙ එළාර රඤ්ඤො දීඝජත්තු නාම මහා යොධො ඛග්ගඵලකං ගහෙත්වා භූමිතො අට්ඨාරස හත්ථං නභමුග්ගන්ත්වා රාජරූපං ඡිණ්දිත්වා පඨමං බල කොට්ඨකං භිණ්දි එවං සෙසෙපි බලකොට්ඨකෙ භිණ්දිත්වා මහාගමණිනා ඨතං බලකොට්ඨකං ආගමි. තදා සුරනිම්මලො රඤ්ඤො පරිගච්ඡන්තං දිස්වා අත්තනො නාමං සාවෙත්වා තං අක්කොසි තං සුත්වා දීඝජන්තු පඨමං ඉමං මාරෙමීති කුජ්ඣිත්වා ආකසමබ්භුග්ගන්ත්වා අත්තනොපරි ඔතරන්තං දිස්වා සරනිම්මලො අත්තනො ඵලකං උපනාමෙසි. ඉතරොපි ඵලකෙන සද්ධිං තං භිණ්දිස්ස මීති චින්තෙත්වා ඵලකං පහරි. ඉතරො ඵලකං මුඤ්චි, දීඝජන්තු ඵලකං ඡිණ්දන්තො භූමියං පති. සුරනිම්මලො තං සත්තියා පහරි, ඵුස්සදෙවො තං ඛණෙ සඞ්ඛං ධමි, අසනිසද්දො විය අහොසි උම්මාදප්පත්තා විය මනුස්සා අහෙසුං. තතො දමිළ සෙනා භිජ්ජිත්ථ, එළාරො පලායිත්ථ තදාපි බහු දමිළෙ ඝාතෙසුං.

‘‘තත්ථ වාපිජලං ආසි-හතානං ලොහිතාවිලං,

තස්මා කුලත්ථවාපීති-නාමතො විස්සුතා අහූ;

චරාපෙත්වා තහිං භෙරිං-දුට්ඨගාමිණි භූපති,

න හනිස්සතු එළාරං-මං මුඤ්චිය පරො ඉති;

සන්නද්ධො සයමාරුය්හ-සන්නද්ධං කණ්ඩුලං කරිං,

එළාරං අනුබණ්ධන්තො-දක්ඛිණද්වාර මාගමි;

පුරෙ දක්ඛිණභාගම්හි-උභො යුජ්ඣිංසු භූමිපා,

තොමරං ඛිපි එළාරො-ගාමණි තං අවඤ්චයි;

විජ්ඣාපෙසි ච දන්තෙහි-තං හත්ථිං සකහත්ථිනා,

තොමරං ඛිපි එළාරො-සහත්ථි තත්ථ සො පති;

තතො විජිත සඞ්ගාමො-සයොග්ගබලවාහනො,

ලඞ්කා එකාතපත්තං සො-කත්වාන පාවිසි පුරං;’’

අථ රාජා නගරෙ භෙරිං චරාපෙත්වා සමන්තා යොජනප්පමාණෙ මනුස්සෙ සන්නිපාතෙත්වා එළාර රඤ්ඤො සරීරං මහන්තං සක්කාරං කාරෙත්වා කූටාගාරෙන නෙත්වා ඣාපෙත්වා තත්ථ තෙචියං කාරෙත්වා පරිහාරමදාසි. අජ්ජපි රාජානො තං පදෙසම්පත්වා භෙරිං න වාදාපෙන්ති. එවං දුට්ඨගාමණි අභය මහාරාජා ද්වත්තිංස දමිළ රාජානො මාරෙත්වා ලඞ්කාදීපං එකච්ඡත්තමකාසි.

යදා දුට්ඨගාමණි විජිතං නගරං ගණ්හි තදා දීඝජන්තු යොධො එළාරං උපසඞ්කමිත්වා අත්තනො භාගිනෙය්යස්ස භල්ලුකස්ස යොධ භාවං ආචික්ඛිත්වා ඉධාගමනත්ථාය තස්ස සන්තිකං පෙසෙසි. භල්ලුකොපි එළාරස්ස දඩ්ඪදිවසතො සත්තමෙ දිවසෙ සට්ඨියා පුරිස ¶ සහස්සෙහි සද්ධිං ඔතිණ්ණො රඤ්ඤො මතභාවං සුත්වාපි ලජ්ජාය යුජ්ඣිස්සාමීති මහාතිත්ථතො නික්ඛමිත්වා කොලම්බහාලකෙ නාම ගාමෙ ඛණ්ධාවාරං නිවෙසෙසි. රාජාපි තස්සා’ගමනං සුත්වා සන්නද්ධො කණ්ඩුලං ආරුය්හ යොධපරිවුතො මහතා බලකායෙන අභිනික්ඛමි. ඵුස්සදෙවොපි පඤ්චාවුධ සන්නද්ධො රඤ්ඤො පච්ඡිමාසනෙ නිසීදි. භල්ලුකොපි පඤ්චාවුධ සන්නද්ධො හත්ථිං ආරුය්හ රාජාභිමුඛො අගඤ්ඡි. තදා කණ්ඩුලො තස්ස වෙගමණ්දි භාවත්ථං සනිකං සනිකං පච්චොසකකි සෙනාපි හත්ථිනා සද්ධිං තථෙව පච්චොසකකි.

රාජා ඵුස්සදෙවං ආහ අයං හත්ථි පුබ්බෙ අට්ඨවීසතියා යුද්ධෙසු අපච්චොසකකිත්වා ඉදානි කස්මා පන පච්චොසක්කතීති. සො ආහාදෙව. අම්හාකමෙව ජයො අයං ගජො ජයභූමිං අවෙක්ඛන්තො පච්චොසක්කති ජයභූමිං පත්වා ඨස්සතීති? නාගොපි පච්චොසකකිත්ව පුර දෙවස්ස පස්සෙ මහාවිහාර සීමන්තෙ අට්ඨාසි.

තතො භල්ලුකො රාජාභිමුඛා ආගන්ත්වා රාජානං උප්පණ්ඩෙසි රාජාපි ඛග්ගතලෙන මුඛං පිධාය තං අක්කොසි රඤ්ඤො මුඛෙ විජ්ඣිස්සාමීති සරං ඛිපි. සො ඛග්ගතල මාගච්චභූමියං පති, භල්ලුකො මුඛෙ විද්ධෙස්මිති සඤ්ඤාය උක්කුට්ඨි, අකාසි තදා රඤ්ඤො පච්ඡිමාසනෙ නිසින්නො ඵුස්සදෙවො රඤ්ඤො කුණ්ඩලං ඝටෙන්තො තස්ස මුඛෙ කණ්ඩං පාතෙසි රඤ්ඤො පාදෙ කත්වා පතමානස්ස ජාණුම්හි අපරෙන කණ්ඩෙන විජ්ඣිත්වා රඤ්ඤො සීසං කත්වා පාතෙසි. රාජා ලද්ධජයො නගරං ආගන්ත්වා සරං ආහරාපෙත්වා පුඞ්ඛෙන උජුකං ඨපාපෙත්වා තං පමාණං කහාපණරාසිං කත්වා ඵුස්සදෙවස්ස අදාසි.

එවං ලඞ්කාරජ්ජං එකච්ඡත්තං කත්වා රාජා යොධානං යථානුරූපං ඨානන්තරං අදාසි. ථෙරපුත්තාභයො පන දීයමානං ට්ඨානන්තරං න ගණ්හි කස්මා න ගණ්හසිති පුච්ඡිනො යුද්ධං අත්ථි මහාරාජාති ආහං. ඉදානි එකරජ්ජෙ කතෙ කිං නාම යුද්ධන්ති පුච්ඡිතෙ කිලෙස චොරෙහි යුජ්ඣිස්ස මීති ආහ. රාජා පුනප්පුනං නිවාරෙසි සොපි පුනප්පුන යාචිත්වා රාජානුඤ්ඤාය පබ්බජිත්වා විපස්සනාය කම්මං කරොන්තො අරහත්තං පත්වා පඤ්ච ඛීණාසවසත පරිවාරො අහොසි.

තතො රාජා අත්තනො පාසාදතලෙ සිරීසයනගතො මහතිං සම්පත්තිං ඔලොකෙත්වා අක්ඛොභිණි සෙනාඝාතං අනුස්සරි. අනුස්සරන්තස්ස රඤ්ඤො මහන්තං දෙමනස්සං උප්පජ්ජි සග්ග මග්ගන්තරායො මෙ භවෙය්යාති.

තදා පියඞ්ගුදීපෙ අරහන්තො රඤ්ඤො පරිචිතක්කං ඤත්වා තං අස්සාසෙතුං අට්ඨ අරහන්තෙ පෙස්සෙ. තෙ ආගන්ත්වා ආගතභාවා නිවෙදෙත්වා ¶ පාසාදතලං අභිරුහිංසු රාජා ථෙරෙ වන්දිත්වා ආසනෙ නිසීදාපෙත්වා ආගත කාරණං පුච්ඡි. ථෙරාපි ආගත කාරණං වත්වා රඤ්ඤො තෙන කම්මුනා සග්ග-මොක්ඛන්තරායභාවං බොධෙත්ව පක්කමිංසු රාජා තෙසං වචනං සුත්වා අස්සාසං පටිලභිත්වා වන්දිත්වා (තෙ විස්සජ්ජෙත්වා) සිරිසයනගතො පුන චින්තෙසි.

මාතිපිතරො ඛො පන මා චො කදාචිපි විනා සඞ්ඝෙන ආහාරං භුඤ්ජථාති අම්හෙහි සපථං කාරෙසුං භික්ඛුසඞ්ඝස්ස අදත්වා භුත්තං අත්ථි නු ඛො නත්ථිති චින්තයන්තො සතිසම්මොසෙන සඞ්ඝස්ස අදත්වා පාතරාසකාලෙ පරිභුත්තං එකංයෙව මරිචවට්ටිං අද්දස. දිස්වා ච අයුත්තං මයා කතං දණ්ඩකම්මං මෙ කාතබ්බන්තී චින්තෙසි අථ රාජා ඡත්තමඞ්ගල සත්තාහෙ වීතිවත්තෙ මහතා රාජානුභාවෙන මහන්තෙන කීළාවිධානෙන උදකකීළං කීළිතුං අභිසිත්තානං රාජුනං චාරිත්තානු පාලනත්ථඤ්ච තිස්සවාපිං අගමාසි. රඤ්ඤො සබ්බං පරිච්ඡදං උපාහනඡත්තානි ච මරිචවට්ටි විහාරට්ඨානම්හි ඨපයිංසු.

තත්රාපි ථූපට්ඨානෙ රාජපුරිසා රඤ්ඤො සධාතුකං කුන්තං උජුකං ඨපෙසුං. රාජා දිවසභාගං ඔරොධ පරිවුතො කීළිත්වා සායණ්හෙ ජාතෙ නගරං ගමිස්සාම කුන්තං වඩ්ඪෙථාති ආහ. රාජපුරිසා කුන්තං ගණ්හන්තා චාලෙතුං නාසක්ඛිංසු රාජසෙන, තං අච්ඡරියං දිස්වා සමාගන්ත්වා ගණ්ධමාලාදීහි පූජෙසි රාජාපි මහන්තං අච්ඡරියං දිස්වා හට්ඨමානසො සමන්තා ආරක්ඛං සංවිදහිත්වා නගරං පාවිසි.

තතො රාජා කුන්තං පරික්ඛිපාපෙත්වා චෙතියං තං පරික්ඛිපාපෙත්වා විහාරඤ්ච කාරෙසි. විහාරො තීහි සංවච්ඡරෙහි නිට්ඨාසිං රාජා විහාරමහත්ථාය සඞ්ඝං සන්නිපාතෙසි භික්ඛූනං සතසහස්සානි භික්ඛුනීනං නවුති සහස්සානි සන්නිපතිංසු තස්මිං සමාගමෙ රාජා සඞ්ඝං වන්දිත්වා එවමාහ භන්තෙ විස්සරිත්වා විනා සඞ්ඝෙන මරිචවට්ටිකං පරිභුඤ්ජිං තදත්ථං දණ්ඩකම්මං මෙ හොතූති-සචෙතියං මරිචවට්ටියං විහාරං කාරෙසිං පතිගණ්හාතු භන්තෙ සඞ්ඝො සචෙතියං විහාරන්ති දක්ඛිණොදකං පාතෙත්වා භික්ඛුසඞ්ඝස්ස විහාරං අදාසි.

විහාරස්ස සමන්තතො භික්ඛුසඞ්ඝස්ස නිසීදනත්ථාය මහන්තං මණ්ඩපං කාරෙසි මණ්ඩප පාදා අභයවාපියා ජලෙ පතිට්ඨිතා අහෙසුං. සෙසොකාසෙ කථාචනත්ථි. තත්ථ භික්ඛුසඞ්ඝං නිසීදාපෙත්වා සත්තාහං මහාදානං දත්වා සබ්බපරික්ඛාරං අදාසි. තත්ථ සඞ්ඝත්ථෙරෙන ලද්ධ පරික්ඛාරො සතසහස්සග්ඝනකො අහොසි.

එවං- ¶

‘‘යුද්ධෙ දානෙ ච සූරෙන-සූරිනා රතනත්තමෙ,

පසන්නාමලචිත්තෙන-සාසනුජ්ජොතනත්ථිනා;

රඤ්ඤා කතඤ්ඤුනා තෙන-ථූපකාරාපනාදිතො,

විහාරමහනන්තානි - පූජෙතුං රතනත්තයං;

පරිච්චත්තධනානෙත්ථ-අනග්ඝානි විමුඤ්චිය,

සෙසානි හොන්ති එකාය-ඌනා විසතිකොටියො;’’

එවං සපඤ්ඤො භිදූරෙ අසාරෙ,

දෙහෙ ධනෙ සඞ්ගමතික්කමිත්වා

කත්වාන පුඤ්ඤං සුඛසාදනත්ථං,

සාරං ගහෙතුං සතතං යතෙය්යාති;