📜

කච්චායන ¶ ධාතු මඤ්ජූසා

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස

නිරුත්ති නිකරා’පාර-පාරවාර’න්තගං මුනිං,

වන්දිත්වා ධාතුමඤ්ජූසං-බ්රූමි පාවචනඤ්ජසං.

සොගතාගම මා’ගම්ම-තං තංව්යාකරණානි ච,

පාඨෙ චා’පඨිතාපෙ’ත්ථ ධාත්වත්ථා ච පවුච්චරෙ.

ඡන්ද’හානිත්ථමො’කාරං-ධාත්වන්තානං ¶ සියාක්ව චි, යූනං දීඝො ච ධාතුම්හා-පුබ්බම’ත්ථපදං අපි.

1.

භූ සත්තායං පච පාකෙ ගමුසප්ප ගතිම්හි (ච);

සිලොක (ධාතු) සඞ්ඝාතෙ සකි සඞ්කාය (වත්තතෙ;).

2.

(අථො) කුක-වකා’දානෙ කෙ සද්දෙ අකි ලක්ඛණෙ;

කු සද්දෙ කුච්ඡිතෙ ටඞ්ක ධාරණෙ මකි මණ්ඩනෙ.

3.

වකි කොටිල්ලයාත්රාසු සක්ක-ටීකද්වයං ගතෙ;

කකි ලොලත්තනෙ යාතෙ තකී (ඉධ) ගතාදිසු.

4. ¶ වව, ලොකනවිත්තිසු චක්ඛවුතිම්හි (තු) රුක්ඛ (ච) ඛෙ ථිරහිංසඛණෙ නිය, මො’පනයිට්ඨි වතාදිස මුණ්ඩිසු දික්ඛ (’ථ) කක්ඛ-කඛා හසනෙ තුර, හිංසනවුද්ධිගතීසු (හි) දක්ඛ’දනම්හි (තු) ජක්ඛ (ච) භක්ඛ (මතා) අන, ජාලදුඛෙසු (තු) දික්ඛ (ච) දුක්ඛ (ච) ඉක්ඛ දිස’ඞ්ක න කො’ඛ සුසෙ.

5. [අ] නික්ඛ චුම්බනෙ’(පි) සික්ඛ විජ්ජු’පාදු’ පාසානම්හි රක්ඛ ගුත්තිවාරණෙ (පි) උඤ්ඡනෙ (සියා’පි) භික්ඛ යාවලද්ධ්ය’ලද්ධිසූ (පි) වක්ඛ රොසසංහතෙසු මොක්ඛ මුත්තියං චජෙ (පි) චික්ඛ වාචබොධනෙසු.

[බ] ¶ නඛ මඛ රඛ නඞ්ඛාමඞ්ඛරක්ඛී’ඛීලඞ්ඛා ලඛ වඛ ඉඛ ඉඞ්ඛා උඞ්ඛ වඞ්ඛූ’ඛ ගත්යං වඛි මඛි කඛි කඞ්ඛෙ ඛී ඛයෙ උක්ඛ සෙකෙ ඛු ඛුතධනිසු (වුත්තො) ඛෙ(’ථ) ඛාදෙ සුපෙ (ච.)

6.

අග්ගො (තු) ගතිකොටිල්ලෙ ලග සඞ්ගෙ මගෙ’සනෙ;

අගී ඉගී රිගී ලිගී වගී ගත්ය’ත්ථධාතවො.

7.

සිලාඝ කත්ථනෙ ජග්ඝ හසනෙ අග්ඝ අග්ඝනෙ;

සිඝී ආඝායනෙ (හොති) ලඝි සොසගතීසු (ච;).

8.

වච බ්යත්තවචෙ යාච යාචනෙ රුච දිත්තියං;

සුච සොකෙ කුච සද්දෙ (අථො) විච විවෙචනෙ.

9. ¶

අඤ්ච පූජාගතෙ වඤ්ච ගමනෙ කිඤ්චා’වමද්දනෙ;

ලුඤ්චා’පනයනෙ නච්ච නච්චනෙ මච රොචනෙ.

10.

අච්චා’ච්චනෙ චු වචනෙ සචො (තු) සමවායනෙ;

පච යාතෙ කචි-වච්ච දිත්තියං මචි ධාරණෙ.

11.

පුච්ඡ සම්පුච්ඡනෙ මුච්ඡ මොහස්මිං ලඤ්ඡ ලක්ඛණෙ;

අඤ්ඡා’යාමෙ (භවෙ) පුඤ්ඡ පුඤ්ඡනෙ උඤ්ඡ උඤ්ඡනෙ.

12.

තච්ඡො තනුකිරයෙ පිඤ්ඡ පිඤ්ඡනෙ රාජ දිත්තියං;

වජා’ජගමනෙ රඤ්ජ රාගෙ භඤ්ජා’වමද්දනෙ.

13.

අඤ්ජු බ්යත්තිගතීකන්ති මක්ඛණෙස්වෙ’ජ කම්පනෙ;

භජ සංසෙවනෙ සඤ්ජ සඞ්ගෙ (තු) ඉඤ්ජ කම්පනෙ.

14. ¶

යජ දෙවච්චනෙ දානසඞ්ගතීකරණෙසු (ච);

තිජක්ඛමනිසානෙසු දානෙ(’පි) චජ හානියං.

15.

සජා’ලිඞ්ගන විස්සජ්ජ නිම්මාණෙ මුජ්ජ මුජ්ජනෙ;

මජ්ජ සංසුද්ධියං ලජ්ජ ලජ්ජනෙ තජ්ජ තජ්ජනෙ.

16.

අජ්ජ-සජ්ජා’ජ්ජනෙ සජ්ජ නිම්මාණෙ ගජ්ජ සද්දනෙ;

ගුජ-කුජ ද්වයං සද්දෙ අඛ්යත්තෙ ඛජ්ජ භක්ඛණෙ.

17.

භජ්ජ පාකෙ විජි භයචලනෙ වීජ වීජනෙ;

ඛජී ගමනවෙකල්ලෙ ජී ජයෙ ජු ජවෙ (සියා;).

18.

ඣෙ චින්තායුජ්ඣ උස්සග්ගෙ ගමනෙ අට-පට ද්වයං;

නට නච්චෙ රට පරිභාසනෙ වට වෙඨනෙ.

19. ¶

වට්ට ආවත්තනෙ වණ්ට වණ්ටත්ථෙ කට මද්දනෙ;

ඵුටො විසරණාදීසු කට සංවරණෙ ගතෙ.

20.

ඝුට ඝොසෙ පතිඝාතෙ විට’ක්කොසෙ (ච) පෙසනෙ;

භට භත්යං කුට-කොට්ටච්ඡෙදනෙ ලුට ලොටනෙ.

21.

ජට-ඣට-පිට සඞ්ඝාතෙ චිටු’ත්තාසෙ ඝටී’හනෙ;

ඝටි සඞ්ඝට්ටනෙ තට්ට ච්ඡෙදනෙ මුට මද්දනෙ.

22.

පඨ බ්යත්තවචෙ හෙඨ බාධායං වෙඨ වෙඨනෙ;

සුඨී-කුඨී ද්වයං සොසෙ පීඨ හිංසනධාරණෙ.

23.

කඨ සොසනපාකෙසු වඨ ථුලත්තනෙ (භවෙ);

කඨි සොසෙ රුඨ-ලුඨො’පඝාතෙ සඨ කෙතවෙ.

24. ¶

(සියා හඨ බලක්කාරෙ කඩිභෙදෙ කඩිච්ඡිදෙ;

මණ්ඩ විභූසනෙ චණ්ඩ චණ්ඩික්කෙ භඩි භඞ්ඩනෙ.

25.

පඩි උප්පණ්ඩනෙ ලිඞ්ගවෙකල්ලෙ මුඩි ඛණ්ඩනෙ,

ගඩි වත්තෙ’කදෙසම්හි ගඩි සන්නිවයෙ(’පිච;);

26.

රඩි-එරඩි හිංසායං පිඩි සඞ්ඝාතආදිසු,

කුඩි දාහෙ පඩි ගතෙ හිඩි ආහිණ්ඩනෙ (සියා;);

27.

කරණ්ඩ භාජන’ත්ථම්හි (අථො) ලඩි ජිගුච්ඡනෙ,

(වත්තතෙ) මෙඩිකොටිල්ලෙ සඩි ගුම්බත්ථමීරණෙ;

28.

(අථො’පි) අඩි අණ්ඩත්ථෙ (දිස්සතෙ) තුඩි තොඩනෙ,

වඩ්ඪ සංවඩ්ඪනෙ කඩ්ඪ කඩ්ඪණෙ භණ භාසනෙ;

29. ¶

සොණ වණ්ණෙ ගුණ’භ්යාසෙ ඉණ-ඵෙණ ද්වයං ගතෙ,

පණ වොහාරථොමෙසු (වත්තතෙ) කණ මිලනෙ;

30.

අණ-රණ-කණ-මුණ-ක්වණ-කුණ සද්දෙ,

යත පතියතනෙ ජුත දිත්තිම්හි;

අත-පත ගමනෙ චිත සඤ්ඤාණෙ,

කිත වාසා’දො වතු වත්තුම්හි.

31.

(භවෙ) කත්ථ සිලාඝායං මථ-මත්ථ විලොළනෙ,

නාථ යාචනසන්තාප ඉස්සෙරා’සිංසනෙසු (ච;)

32.

පුථ (චෙ) පුථු විත්ථාරෙ බ්යථ භීතිචලෙසු (ච),

ගොත්ථු වංසෙ පථ-පන්ථ ගතෙ නන්ද සමිද්ධියං;

33.

වන්දා’භිවාදථොමෙසු ගද බ්යත්තවචෙ’(පිච),

(අථො) නින්ද ගරහායං ඛදි පක්ඛන්දනාදිසු;

34. ¶

එදී (තු) කිඤ්චිචලෙන චදි කන්තිහිළාදනෙ,

කිලිදී පරිදෙවාදො උදිස්සවකිලෙදනෙ;

35.

ඉදී (තු) පරමිස්සරියෙ අදිඅන්දු (ච) බන්ධනෙ,

භගන්ද සෙවනෙ (හොති) භද්ද කල්යාණකම්මනි;

36.

සිද සිඞ්ගාරපාකෙසු සද්දුහරිතසොසනෙ,

මදි බල්යෙ මුද-මදා සන්තොසෙ මද්ද මද්දනෙ;

37.

සන්දු පස්සවනාදීසු කන්ද’ව්හානෙ (ච’) රොදනෙ,

විද ලාභෙ දද දානෙ රුදි අස්සුවිමොචනෙ;

38.

සදො විසරණා’දානගමනෙ (චා’)වසාදනෙ,

හිළාද (තු) සුඛෙ සූදක්ඛරණෙ රද විලෙඛණෙ;

39.

සාද අස්සාදනාදීසු ගද බ්යත්තවචෙ’(පිච),

නද අබ්යත්තසද්දෙ (තු) රදා’දා-ඛාද-භක්ඛණෙ;

40. ¶

අද්ද යාචනයාත්රාදිස්ව (ථො) මිද සිනෙහනෙ,

(සියා) ඛුද ජිගච්ඡායං දළිද්ද දුග්ගච්චං (හි තු;)

41.

දා දවෙ දු ගතීවුද්ධයං දා දානෙ විද ජානනෙ,

තදි ආලසියෙ බාධ බාධායං ගුධ කීළනෙ;

42.

(අථො) ගාධ පතිට්ඨායං වුඨු-එධ (ච) වුද්ධියං,

ධා (හොති) ධාරණෙ (චෙව) චින්තායං බුධ බොධනෙ;

43.

සිධු ගතිම්හි යුධ සම්පහාරෙ විධ වෙධනෙ,

රාධ හිංසායසංරාධෙ බධ-බන්ධ (ච) බන්ධනෙ;

44.

සිධ-සාධ (ච) සිද්ධිම්හි ධෙ පානෙ ඉන්ධ දිත්තියං,

මාන පූජාය වන-සන සම්භවෙ අන පාණනෙ;

කන දිත්තිගතීකන්ත්යං ඛන-ඛන්ව’වදාරණෙ.

45. ¶

ගුප ගොපනකෙ ගුප සංවරණෙ තප සන්තාපෙ තප ඉස්සරියෙ,

චුප මන්දගතෙ තපුඋබ්බෙගෙ රප-ලප වාක්යෙ සප අක්කොසෙ;

46.

ජප-ජප්ප වචෙ’බ්යත්තෙ තප්ප සන්තප්පනෙ (සියා),

කපි කිඤ්චිචලෙ කප්ප සාමත්ථෙ වෙපු කම්පනෙ;

47.

තප්ප සන්තගතෙච්ඡෙදෙ තක්කෙ හිංසාදිසු’(ච්චතෙ),

වප බීජවිනික්ඛෙපෙ ධූප සන්තපනෙ’(පි ච);

48.

චප සාන්ත්වෙ පු පවනෙ ඣප දාහෙ සුපො සයෙ,

පුප්ඵ විකසනෙ (හොති) රම්බ’ලම්බවසංසනෙ;

49.

චුම්බ වදනසංයොගෙ කම්බ සංවරණෙ (මතො),

අම්බ සද්දෙ (ච) අස්සාදෙ තායනෙ සබි මණ්ඩනෙ;

50. ¶

ගබ්බ දප්පෙ’බ්බ-සබ්බා’(පි) ගමනෙ පුබ්බ පූරණෙ,

ගුම්බ’බ්බගුම්බනෙ චබ්බ අදනෙ උබ්බ ධාරණෙ;

51.

ලභ ලාභෙ ජම්භ ගත්තවිනාමෙ සුභ සොභනෙ,

භී භයෙ රභ රාභස්සෙ (චා)’රම්භෙ ඛුභ සඤ්චලෙ;

52.

ථම්භ-ඛම්භ පතිබන්ධෙ ගබ්භ පාගබ්භියෙ වධෙ,

සුම්භ සංසුම්භනෙ සම්භ විස්සාසෙ යභ මෙථුනෙ;

53.

දුභ ජීගිංසනෙ දබ්භ ගන්ථනෙ උද්රභා’දනෙ,

කමූ (තු) පදවික්ඛෙපෙ ඛමූ (තු) සහණෙ (සියා;)

54.

භමු අනවට්ඨානෙ (ච) වමු උග්ගිරණාදිසු,

කිලමු-ක්ලමූ ගෙලඤ්ඤෙ රමු කීළා’ය (මීරිතො;)

55.

දමො දමෙ නම නමෙ (අථො) සම පරිස්සමෙ,

යමු උපරමෙ නාසෙ අම යාතෙ මු බන්ධනෙ;

56. ¶

ධමො පුමො (ච) ධමනෙ තම සඞ්කාවිභූසනෙ,

ධුම-ථීම (ච) සඞ්ඝාතෙ තම සාන්ත්ව’වසාදියෙ;

57.

අයො වයො පය-මයො නයො රයගතිම්හි (ච)

දය දානගතීරක්ඛා හිංසාදිසු යු මිස්සනෙ;

චාය සම්පූජනෙ තාය සන්තානෙ පාය වුද්ධියං,

(අථො) උසූය දොසා’විකරණෙ සාය සායනෙ;

58.

තර තරණස්මිං ථර සන්ථරණෙ භර භරණස්මිං ඵර සම්ඵරණෙ,

සර ගති චින්තා හිංසා සද්දෙ ඵුර චලනාදො හර හරණස්මිං;

59.

රි සන්තතිස්මිං රි ගතෙ රු සද්දෙ ඛුරච්ඡිදස්මිං ධර ධාරණම්හි,

ජර ජීරණත්ථෙ මරපාණචාගෙ ඛර සෙකනාසෙ ඝර සෙවනම්හි;

60. ¶

ගරො නිගරෙණ සෙකෙ දර ඩාහෙ විදාරණෙ,

චර ගතිභක්ඛණෙසු වර සංවරණාදිසු;

61.

චරච්ඡෙදෙ අරනාසෙ ගතෙ (ච) පූර පූරණෙ,

කුර ක්කොසෙ නර නයෙ ජාගර සුපිනක්ඛයෙ;

62.

පීලු-පලූ-සල-හුලා ගත්ය’ත්ථා චල කම්පනෙ,

ඛල සඤ්චලනෙ ඵුල්ල විකාසෙ ජල දිත්තියං;

63.

ඵල නිප්ඵත්තියං (හොති) දල දිත්තිවිදාරණෙ,

දල දුග්ගතියං නීල වණ්ණෙ මීල නිමීලනෙ;

64.

සිල සමාධිම්හි කීල බන්ධෙ ගල-ගිලා’දනෙ,

කූල ආවරණෙ සූල රුජායං බලපාණනෙ;

65.

තල-මූල පතිට්ඨායං වල-වල්ල නිවාරණෙ,

පල්ල නින්නෙ (ච) ගමනෙ මල-මල්ල’වධාරණෙ;

66. ¶

(වත්තතෙ) ඛිල කාඨින්නෙ කලිලෙ අල-කල ද්වයං,

වෙල්ල සඤ්චලනෙ කල්ල සජ්ජනෙ අලිබන්ධනෙ;

67.

චුල්ල හාවකිරයෙ ථූලා’කස්සනෙ චූල මද්දනෙ,

(වත්තතෙ) ඛල සොචෙය්යො පල රක්ඛගතෙසු(පි;)

68.

කෙල-ඛෙල-චෙල-පෙල-වෙල-සඤ්චලනාදිසු,

අව රක්ඛණෙ ජීව පාණධාරණෙ (තු) ප්ලවො ගතෙ;

69.

කණ්ඩුවනම්හි කණ්ඩුවො සරණෙ ඡෙදනෙ දවෙ,

දවො (තු) දවනෙ දෙවු දෙවනෙ සෙවු සෙවනෙ;

70.

ධාව ගමනවුද්ධිම්හි (පඨිතො) ධොවු ධොවනෙ;

වෙ-වී ද්වෙ තන්තුසන්තානෙ වෙ-වු සංවරණෙ (සියා)

හ්වෙ අව්හානෙ කෙව සෙකෙ ධුව යාත්රා ථිරෙසු (ච;);

71. ¶

අස ගස අදනෙ ඝස අදනස්මිං-ඉස පරියෙසෙ ඉසුඉච්ඡායං,

සසු පාණනගතිහිංසා’ද්ය’ත්ථෙ-මස ආමසනෙ මුස සම්මොසෙ;

72.

කුස අක්කොසෙ දුස අප්පීතෙ-තුස සන්තොසෙ පුස පොසම්හි,

රුස ආලෙපෙ රුස හිංසායං-මසු මච්ඡෙරෙ උසු දාහෙ (’පි;)

73.

හස හසනස්මිං ඝුස සද්දස්මිං-තස උබ්බෙගෙ ත්රස උබ්බෙගෙ,

ලස කන්ත්ය’ත්ථෙ රස අස්සාදෙ-(පුන)භස භස්මිකරණෙ(චා’පි;)

74.

ගවෙස මග්ගණෙ පංස නාසනෙ දිස පෙක්ඛණෙ,

සාසා’නුසිට්ඨියං හංස පිතියං පාස බන්ධනෙ;

75.

සංස පසංසනෙ ඉස්ස ඉස්සායං කස්ස කස්සනෙ,

ධංස පධංසනෙ සිංස ඉච්ඡායං ඝංස ඝංසනෙ;

76. ¶

සංස-දංසා (තු) ඩසනෙ භාස වාචාය දිත්තියං,

(සියා) භුස අලඞ්කාරෙ (අථො) ආසූ’පවෙසනෙ;

77.

වස කන්තිනිවාසෙසු වස්සසෙචනසද්දනෙ,

කිස සාණෙ කස ගතෙ කස හිංසාවිලෙඛනෙ;

78.

දිසා’තිසජ්ජනා’දීසු කාස දිත්තිම්හි සජ්ජනෙ,

(දුවෙ ධාතු) ඛස-ඣස හිංසායං මිස මිලනෙ;

79.

සු හිංසාකුලසන්ධානයාත්රා’දීසු සු පස්සවෙ,

සු සද්දෙ සු පසවනෙ සි සයෙ (ච) සි සෙවනෙ;

80.

මහ පූජායා’රහපූජායං-ගුහ සංවරණෙ ලිහ අස්සාදෙ,

රහ චාගස්මිං මුහ මුච්ඡායං-මහ සත්තායං බහු සංඛ්යානෙ;

81. ¶

සහ ඛමෙ දහ භස්මිකරණෙ (ච) පතිට්ඨායං,

රුහ සඤ්ජනනෙ ඌහ විතක්කෙ වහ පාපණෙ;

82.

දුහ’ප්පපූරණෙ නාසෙ දිහො උපචයෙ (මතො),

නින්දායං ගරහො ඊහ ඝට්ටනෙ මිහ සෙවනෙ;

83.

ගාහ විලොළනෙ බ්රූහ-බහ-බ්රහ (ච) වුද්ධියං,

ව්හෙ සද්දම්හි හසනෙ හා චාගෙ ලුළ මන්ථනෙ

කීළවිහාරම්හි ලළ විලාසෙ’(මෙසවුද්ධිකා;)