📜

8. මහාසීහනාදසුත්තවණ්ණනා

අචෙලකස්සපවත්ථුවණ්ණනා

381. එවංමෙ සුතං…පෙ… උරුඤ්ඤායං විහරතීති මහාසීහනාදසුත්තං. තත්රායං අපුබ්බපදවණ්ණනා. උරුඤ්ඤායන්ති උරුඤ්ඤාති තස්ස රට්ඨස්සපි නගරස්සපි එතදෙව නාමං, භගවා උරුඤ්ඤානගරං උපනිස්සාය විහරති. කණ්ණකත්ථලෙ මිගදායෙති තස්ස නගරස්ස අවිදූරෙ කණ්ණකත්ථලං නාම එකො රමණීයො භූමිභාගො අත්ථි. සො මිගානං අභයත්ථාය දින්නත්තා ‘‘මිගදායො’’ති වුච්චති, තස්මිං කණ්ණකත්ථලෙ මිගදායෙ. අචෙලොති නග්ගපරිබ්බාජකො. කස්සපොති තස්ස නාමං. තපස්සින්ති තපනිස්සිතකං. ලූඛාජීවින්ති අචෙලකමුත්තාචාරාදිවසෙන ලූඛො ආජීවො අස්සාති ලූඛාජීවී, තං ලූඛාජීවිං. උපක්කොසතීති උපණ්ඩෙති. උපවදතීති හීළෙති වම්භෙති. ධම්මස්ස ච අනුධම්මං බ්යාකරොන්තීති භොතා ගොතමෙන වුත්තකාරණස්ස අනුකාරණං කථෙන්ති. සහධම්මිකො වාදානුවාදොති පරෙහි වුත්තකාරණෙන සකාරණො හුත්වා තුම්හාකං වාදො වා අනුවාදො වා විඤ්ඤූහි ගරහිතබ්බං, කාරණං කොචි අප්පමත්තකොපි කිං න ආගච්ඡති. ඉදං වුත්තං හොති, ‘‘කිං සබ්බාකාරෙනපි තව වාදෙ ගාරය්හං කාරණං නත්ථී’’ති. අනබ්භක්ඛාතුකාමාති න අභූතෙන වත්තුකාමා.

382. එකච්චං තපස්සිං ලූඛාජීවින්තිආදීසු ඉධෙකච්චො අචෙලකපබ්බජ්ජාදිතපනිස්සිතත්තා තපස්සී ‘‘ලූඛෙන ජීවිතං කප්පෙස්සාමී’’ති තිණගොමයාදිභක්ඛනාදීහි නානප්පකාරෙහි අත්තානං කිලමෙති, අප්පපුඤ්ඤතාය ච සුඛෙන ජීවිතවුත්තිමෙව න ලභති, සො තීණි දුච්චරිතානි පූරෙත්වා නිරයෙ නිබ්බත්තති.

අපරො තාදිසං තපනිස්සිතොපි පුඤ්ඤවා හොති, ලභති ලාභසක්කාරං. සො ‘‘න දානි මයා සදිසො අත්ථී’’ති අත්තානං උච්චෙ ඨානෙ සම්භාවෙත්වා ‘‘භිය්යොසොමත්තාය ලාභං උප්පාදෙස්සාමී’’ති අනෙසනවසෙන තීණි දුච්චරිතානි පූරෙත්වා නිරයෙ නිබ්බත්තති. ඉමෙ ද්වෙ සන්ධාය පඨමනයො වුත්තො.

අපරො තපනිස්සිතකො ලූඛාජීවී අප්පපුඤ්ඤො හොති, න ලභති සුඛෙන ජීවිතවුත්තිං. සො ‘‘මය්හං පුබ්බෙපි අකතපුඤ්ඤතාය සුඛජීවිකා නුප්පජ්ජති , හන්දදානි පුඤ්ඤානි කරොමී’’ති තීණි සුචරිතානි පූරෙත්වා සග්ගෙ නිබ්බත්තති.

අපරො ලූඛාජීවී පුඤ්ඤවා හොති, ලභති සුඛෙන ජීවිතවුත්තිං. සො – ‘‘මය්හං පුබ්බෙපි කතපුඤ්ඤතාය සුඛජීවිකා උප්පජ්ජතී’’ති චින්තෙත්වා අනෙසනං පහාය තීණි සුචරිතානි පූරෙත්වා සග්ගෙ නිබ්බත්තති. ඉමෙ ද්වෙ සන්ධාය දුතියනයො වුත්තො.

එකො පන තපස්සී අප්පදුක්ඛවිහාරී හොති බාහිරකාචාරයුත්තො තාපසො වා ඡන්නපරිබ්බාජකො වා, අප්පපුඤ්ඤතාය ච මනාපෙ පච්චයෙ න ලභති. සො අනෙසනවසෙන තීණි දුච්චරිතානි පූරෙත්වා අත්තානං සුඛෙ ඨපෙත්වා නිරයෙ නිබ්බත්තති.

අපරො පුඤ්ඤවා හොති, සො – ‘‘න දානි මයා සදිසො අත්ථී’’ති මානං උප්පාදෙත්වා අනෙසනවසෙන ලාභසක්කාරං වා උප්පාදෙන්තො මිච්ඡාදිට්ඨිවසෙන – ‘‘සුඛො ඉමිස්සා පරිබ්බාජිකාය දහරාය මුදුකාය ලොමසාය සම්ඵස්සො’’තිආදීනි චින්තෙත්වා කාමෙසු පාතබ්යතං වා ආපජ්ජන්තො තීණි දුච්චරිතානි පූරෙත්වා නිරයෙ නිබ්බත්තති. ඉමෙ ද්වෙ සන්ධාය තතියනයො වුත්තො.

අපරො පන අප්පදුක්ඛවිහාරී අප්පපුඤ්ඤො හොති, සො – ‘‘අහං පුබ්බෙපි අකතපුඤ්ඤතාය සුඛෙන ජීවිකං න ලභාමී’’ති තීණි සුචරිතානි පූරෙත්වා සග්ගෙ නිබ්බත්තති.

අපරො පුඤ්ඤවා හොති, සො – ‘‘පුබ්බෙපාහං කතපුඤ්ඤතාය සුඛං ලභාමි, ඉදානි පුඤ්ඤානි කරිස්සාමී’’ති තීණි සුචරිතානි පූරෙත්වා සග්ගෙ නිබ්බත්තති. ඉමෙ ද්වෙ සන්ධාය චතුත්ථනයො වුත්තො. ඉදං තිත්ථියවසෙන ආගතං, සාසනෙපි පන ලබ්භති.

එකච්චො හි ධුතඞ්ගසමාදානවසෙන ලූඛාජීවී හොති, අප්පපුඤ්ඤතාය වා සකලම්පි ගාමං විචරිත්වා උදරපූරං න ලභති. සො – ‘‘පච්චයෙ උප්පාදෙස්සාමී’’ති වෙජ්ජකම්මාදිවසෙන වා අනෙසනං කත්වා, අරහත්තං වා පටිජානිත්වා, තීණි වා කුහනවත්ථූනි පටිසෙවිත්වා නිරයෙ නිබ්බත්තති.

අපරො ච තාදිසොව පුඤ්ඤවා හොති. සො තාය පුඤ්ඤසම්පත්තියා මානං ජනයිත්වා උප්පන්නං ලාභං ථාවරං කත්තුකාමො අනෙසනවසෙන තීණි දුච්චරිතානි පූරෙත්වා නිරයෙ උප්පජ්ජති.

අපරො සමාදින්නධුතඞ්ගො අප්පපුඤ්ඤොව හොති, න ලභති සුඛෙන ජීවිතවුත්තිං. සො – ‘‘පුබ්බෙපාහං අකතපුඤ්ඤතාය කිඤ්චි න ලභාමි, සචෙ ඉදානි අනෙසනං කරිස්සං, ආයතිම්පි දුල්ලභසුඛො භවිස්සාමී’’ති තීණි සුචරිතානි පූරෙත්වා අරහත්තං පත්තුං අසක්කොන්තො සග්ගෙ නිබ්බත්තති.

අපරො පුඤ්ඤවා හොති, සො – ‘‘පුබ්බෙපාහං කතපුඤ්ඤතාය එතරහි සුඛිතො, ඉදානිපි පුඤ්ඤං කරිස්සාමී’’ති අනෙසනං පහාය තීණි සුචරිතානි පූරෙත්වා අරහත්තං පත්තුං අසක්කොන්තො සග්ගෙ නිබ්බත්තති.

383. ආගතිඤ්චාති – ‘‘අසුකට්ඨානතො නාම ඉමෙ ආගතා’’ති එවං ආගතිඤ්ච. ගතිඤ්චාති ඉදානි ගන්තබ්බට්ඨානඤ්ච. චුතිඤ්චාති තතො චවනඤ්ච. උපපත්තිඤ්චාති තතො චුතානං පුන උපපත්තිඤ්ච. කිං සබ්බං තපං ගරහිස්සාමීති – ‘‘කෙන කාරණෙන ගරහිස්සාමි, ගරහිතබ්බමෙව හි මයං ගරහාම, පසංසිතබ්බං පසංසාම, න භණ්ඩිකං කරොන්තො මහාරජකො විය ධොතඤ්ච අධොතඤ්ච එකතො කරොමා’’ති දස්සෙති. ඉදානි තමත්ථං පකාසෙන්තො – ‘‘සන්ති කස්සප එකෙ සමණබ්රාහ්මණා’’තිආදිමාහ.

384. යං තෙ එකච්චන්ති පඤ්චවිධං සීලං, තඤ්හි ලොකෙ න කොචි ‘‘න සාධූ’’ති වදති. පුන යං තෙ එකච්චන්ති පඤ්චවිධං වෙරං, තං න කොචි ‘‘සාධූ’’ති වදති. පුන යං තෙ එකච්චන්ති පඤ්චද්වාරෙ අසංවරං, තෙ කිර – ‘‘චක්ඛු නාම න නිරුන්ධිතබ්බං, චක්ඛුනා මනාපං රූපං දට්ඨබ්බ’’න්ති වදන්ති, එස නයො සොතාදීසු. පුන යං තෙ එකච්චන්ති පඤ්චද්වාරෙ සංවරං.

එවං පරෙසං වාදෙන සහ අත්තනො වාදස්ස සමානාසමානතං දස්සෙත්වා ඉදානි අත්තනො වාදෙන සහ පරෙසං වාදස්ස සමානාසමානතං දස්සෙන්තො ‘‘යං මය’’න්තිආදිමාහ. තත්රාපි පඤ්චසීලාදිවසෙනෙව අත්ථො වෙදිතබ්බො.

සමනුයුඤ්ජාපනකථාවණ්ණනා

385. සමනුයුඤ්ජන්තන්ති සමනුයුඤ්ජන්තු, එත්ථ ච ලද්ධිං පුච්ඡන්තො සමනුයුඤ්ජති නාම, කාරණං පුච්ඡන්තො සමනුගාහති නාම, උභයං පුච්ඡන්තො සමනුභාසති නාම. සත්ථාරා වා සත්ථාරන්ති සත්ථාරා වා සද්ධිං සත්ථාරං උපසංහරිත්වා – ‘‘කිං තෙ සත්ථා තෙ ධම්මෙ සබ්බසො පහාය වත්තති, උදාහු සමණො ගොතමො’’ති. දුතියපදෙපි එසෙව නයො.

ඉදානි තමත්ථං යොජෙත්වා දස්සෙන්තො – ‘‘යෙ ඉමෙසං භවත’’න්තිආදිමාහ. තත්ථ අකුසලා අකුසලසඞ්ඛාතාති අකුසලා චෙව ‘‘අකුසලා’’ති ච සඞ්ඛාතා ඤාතා කොට්ඨාසං වා කත්වා ඨපිතාති අත්ථො. එස නයො සබ්බපදෙසු. අපි චෙත්ථ සාවජ්ජාති සදොසා. න අලමරියාති නිද්දොසට්ඨෙන අරියා භවිතුං නාලං අසමත්ථා.

386-392. යං විඤ්ඤූ සමනුයුඤ්ජන්තාති යෙන විඤ්ඤූ අම්හෙ ච අඤ්ඤෙ ච පුච්ඡන්තා එවං වදෙය්යුං, තං ඨානං විජ්ජති, අත්ථි තං කාරණන්ති අත්ථො. යං වා පන භොන්තො පරෙ ගණාචරියාති පරෙ පන භොන්තො ගණාචරියා යං වා තං වා අප්පමත්තකං පහාය වත්තන්තීති අත්ථො. අම්හෙව තත්ථ යෙභුය්යෙන පසංසෙය්යුන්ති ඉදං භගවා සත්ථාරා සත්ථාරං සමනුයුඤ්ජනෙපි ආහ – සඞ්ඝෙන සංඝං සමනුයුඤ්ජනෙපි. කස්මා? සඞ්ඝපසංසායපි සත්ථුයෙව පසංසාසිද්ධිතො. පසීදමානාපි හි බුද්ධසම්පත්තියා සඞ්ඝෙ, සඞ්ඝසම්පත්තියා ච බුද්ධෙ පසීදන්ති, තථා හි භගවතො සරීරසම්පත්තිං දිස්වා, ධම්මදෙසනං වා සුත්වා භවන්ති වත්තාරො – ‘‘ලාභා වත භො සාවකානං යෙ එවරූපස්ස සත්ථු සන්තිකාවචරා’’ති, එවං බුද්ධසම්පත්තියා සඞ්ඝෙ පසීදන්ති. භික්ඛූනං පනාචාරගොචරං අභික්කමපටික්කමාදීනි ච දිස්වා භවන්ති වත්තාරො – ‘‘සන්තිකාවචරානං වත භො සාවකානං අයඤ්ච උපසමගුණො සත්ථු කීව රූපො භවිස්සතී’’ති, එවං සඞ්ඝසම්පත්තියා බුද්ධෙ පසීදන්ති. ඉති යා සත්ථුපසංසා, සා සඞ්ඝස්ස. යා සඞ්ඝස්ස පසංසා, සා සත්ථූති සඞ්ඝපසංසායපි සත්ථුයෙව පසංසාසිද්ධිතො භගවා ද්වීසුපි නයෙසු – ‘‘අම්හෙව තත්ථ යෙභුය්යෙන පසංසෙය්යු’’න්ති ආහ. සමණො ගොතමො ඉමෙ ධම්මෙ අනවසෙසං පහාය වත්තති, යං වා පන භොන්තො පරෙ ගණාචරියාතිආදීසුපි පනෙත්ථ අයමධිප්පායො – සම්පත්තසමාදානසෙතුඝාතවසෙන හි තිස්සො විරතියො. තාසු සම්පත්තසමාදාන විරතිමත්තමෙව අඤ්ඤෙසං හොති, සෙතුඝාතවිරති පන සබ්බෙන සබ්බං නත්ථි. පඤ්චසු පන තදඞ්ගවික්ඛම්භනසමුච්ඡෙදපටිපස්සද්ධිනිස්සරණප්පහානෙසු අට්ඨසමාපත්තිවසෙන චෙව විපස්සනාමත්තවසෙන ච තදඞ්ගවික්ඛම්භනප්පහානමත්තමෙව අඤ්ඤෙසං හොති. ඉතරානි තීණි පහානානි සබ්බෙන සබ්බං නත්ථි. තථා සීලසංවරො, ඛන්තිසංවරො, ඤාණසංවරො, සතිසංවරො, වීරියසංවරොති පඤ්ච සංවරා, තෙසු පඤ්චසීලමත්තමෙව අධිවාසනඛන්තිමත්තමෙව ච අඤ්ඤෙසං හොති, සෙසං සබ්බෙන සබ්බං නත්ථි.

පඤ්ච ඛො පනිමෙ උපොසථුද්දෙසා, තෙසු පඤ්චසීලමත්තමෙව අඤ්ඤෙසං හොති. පාතිමොක්ඛසංවරසීලං සබ්බෙන සබ්බං නත්ථි. ඉති අකුසලප්පහානෙ ච කුසලසමාදානෙ ච, තීසු විරතීසු, පඤ්චසු පහානෙසු, පඤ්චසු සංවරෙසු, පඤ්චසු උද්දෙසෙසු, – ‘‘අහමෙව ච මය්හඤ්ච සාවකසඞ්ඝො ලොකෙ පඤ්ඤායති, මයා හි සදිසො සත්ථා නාම, මය්හං සාවකසඞ්ඝෙන සදිසො සඞ්ඝො නාම නත්ථී’’ති භගවා සීහනාදං නදති.

අරියඅට්ඨඞ්ගිකමග්ගවණ්ණනා

393. එවං සීහනාදං නදිත්වා තස්ස සීහනාදස්ස අවිපරීතභාවාවබොධනත්ථං – ‘‘අත්ථි, කස්සප, මග්ගො’’තිආදිමාහ. තත්ථ මග්ගොති ලොකුත්තරමග්ගො. පටිපදාති පුබ්බභාගපටිපදා. කාලවාදීතිආදීනි බ්රහ්මජාලෙ වණ්ණිතානි. ඉදානි තං දුවිධං මග්ගඤ්ච පටිපදඤ්ච එකතො කත්වා දස්සෙන්තො – ‘‘අයමෙව අරියො’’තිආදිමාහ. ඉදං පන සුත්වා අචෙලො චින්තෙසි – ‘‘සමණො ගොතමො මය්හංයෙව මග්ගො ච පටිපදා ච අත්ථි, අඤ්ඤෙසං නත්ථීති මඤ්ඤති, හන්දස්සාහං අම්හාකම්පි මග්ගං කථෙමී’’ති. තතො අචෙලකපටිපදං කථෙසි. තෙනාහ – ‘‘එවං වුත්තෙ අචෙලො කස්සපො භගවන්තං එතදවොච…පෙ… උදකොරොහනානුයොගමනුයුත්තො විහරතී’’ති.

තපොපක්කමකථාවණ්ණනා

394. තත්ථ තපොපක්කමාති තපාරම්භා, තපකම්මානීති අත්ථො. සාමඤ්ඤසඞ්ඛාතාති සමණකම්මසඞ්ඛාතා. බ්රහ්මඤ්ඤසඞ්ඛාතාති බ්රාහ්මණකම්මසඞ්ඛාතා. අචෙලකොති නිච්චොලො, නග්ගොති අත්ථො. මුත්තාචාරොති විසට්ඨාචාරො, උච්චාරකම්මාදීසු ලොකියකුලපුත්තාචාරෙන විරහිතො ඨිතකොව උච්චාරං කරොති, පස්සාවං කරොති, ඛාදති, භුඤ්ජති ච. හත්ථාපලෙඛනොති හත්ථෙ පිණ්ඩම්හි ඨිතෙ ජිව්හාය හත්ථං අපලිඛති, උච්චාරං වා කත්වා හත්ථස්මිඤ්ඤෙව දණ්ඩකසඤ්ඤී හුත්වා හත්ථෙන අපලිඛති. ‘‘භික්ඛාගහණත්ථං එහි, භන්තෙ’’ති වුත්තො න එතීති න එහිභද්දන්තිකො. ‘‘තෙන හි තිට්ඨ, භන්තෙ’’ති වුත්තොපි න තිට්ඨතීති නතිට්ඨභද්දන්තිකො. තදුභයම්පි කිර සො – ‘‘එතස්ස වචනං කතං භවිස්සතී’’ති න කරොති. අභිහටන්ති පුරෙතරං ගහෙත්වා ආහටං භික්ඛං, උද්දිස්සකතන්ති ‘‘ඉමං තුම්හෙ උද්දිස්ස කත’’න්ති එවං ආරොචිතං භික්ඛං. න නිමන්තනන්ති ‘‘අසුකං නාම කුලං වා වීථිං වා ගාමං වා පවිසෙය්යාථා’’ති එවං නිමන්තිතභික්ඛම්පි න සාදියති, න ගණ්හති. නකුම්භිමුඛාති කුම්භිතො උද්ධරිත්වා දිය්යමානං භික්ඛං න ගණ්හති. න කළොපිමුඛාති කළොපීති උක්ඛලි වා පච්ඡි වා, තතොපි න ගණ්හති. කස්මා? කුම්භිකළොපියො මං නිස්සාය කටච්ඡුනා පහාරං ලභන්තීති. න එළකමන්තරන්ති උම්මාරං අන්තරං කත්වා දිය්යමානං න ගණ්හති. කස්මා? ‘‘අයං මං නිස්සාය අන්තරකරණං ලභතී’’ති. දණ්ඩමුසලෙසුපි එසෙව නයො.

ද්වින්නන්ති ද්වීසු භුඤ්ජමානෙසු එකස්මිං උට්ඨාය දෙන්තෙ න ගණ්හති. කස්මා? ‘‘එකස්ස කබළන්තරායො හොතී’’ති. න ගබ්භිනියාතිආදීසු පන ‘‘ගබ්භිනියා කුච්ඡියං දාරකො කිලමති. පායන්තියා දාරකස්ස ඛීරන්තරායො හොති, පුරිසන්තරගතාය රතිඅන්තරායො හොතී’’ති න ගණ්හති. සංකිත්තීසූති සංකිත්තෙත්වා කතභත්තෙසු, දුබ්භික්ඛසමයෙ කිර අචෙලකසාවකා අචෙලකානං අත්ථාය තතො තතො තණ්ඩුලාදීනි සමාදපෙත්වා භත්තං පචන්ති. උක්කට්ඨො අචෙලකො තතොපි න පටිග්ගණ්හති. න යත්ථ සාති යත්ථ සුනඛො – ‘‘පිණ්ඩං ලභිස්සාමී’’ති උපට්ඨිතො හොති, තත්ථ තස්ස අදත්වා ආහටං න ගණ්හති. කස්මා? එතස්ස පිණ්ඩන්තරායො හොතීති. සණ්ඩසණ්ඩචාරිනීති සමූහසමූහචාරිනී, සචෙ හි අචෙලකං දිස්වා – ‘‘ඉමස්ස භික්ඛං දස්සාමා’’ති මනුස්සා භත්තගෙහං පවිසන්ති, තෙසු ච පවිසන්තෙසු කළොපිමුඛාදීසු නිලීනා මක්ඛිකා උප්පතිත්වා සණ්ඩසණ්ඩා චරන්ති, තතො ආහටං භික්ඛං න ගණ්හති. කස්මා? මං නිස්සාය මක්ඛිකානං ගොචරන්තරායො ජාතොති.

ථුසොදකන්ති සබ්බසස්සසම්භාරෙහි කතං සොවීරකං. එත්ථ ච සුරාපානමෙව සාවජ්ජං, අයං පන සබ්බෙසුපි සාවජ්ජසඤ්ඤී. එකාගාරිකොති යො එකස්මිංයෙව ගෙහෙ භික්ඛං ලභිත්වා නිවත්තති . එකාලොපිකොති යො එකෙනෙව ආලොපෙන යාපෙති. ද්වාගාරිකාදීසුපි එසෙව නයො. එකිස්සාපි දත්තියාති එකාය දත්තියා. දත්ති නාම එකා ඛුද්දකපාති හොති, යත්ථ අග්ගභික්ඛං පක්ඛිපිත්වා ඨපෙන්ති. එකාහිකන්ති එකදිවසන්තරිකං. අද්ධමාසිකන්ති අද්ධමාසන්තරිකං. පරියායභත්තභොජනන්ති වාරභත්තභොජනං, එකාහවාරෙන ද්වීහවාරෙන සත්තාහවාරෙන අඩ්ඪමාසවාරෙනාති එවං දිවසවාරෙන ආගතභත්තභොජනං.

395. සාකභක්ඛොති අල්ලසාකභක්ඛො. සාමාකභක්ඛොති සාමාකතණ්ඩුලභක්ඛො. නීවාරාදීසු නීවාරො නාම අරඤ්ඤෙ සයංජාතා වීහිජාති. දද්දුලන්ති චම්මකාරෙහි චම්මං ලිඛිත්වා ඡඩ්ඩිතකසටං. හටං වුච්චති සිලෙසොපි සෙවාලොපි. කණන්ති කුණ්ඩකං. ආචාමොති භත්තඋක්ඛලිකාය ලග්ගො ඣාමකඔදනො, තං ඡඩ්ඩිතට්ඨානතොව ගහෙත්වා ඛාදති, ‘‘ඔදනකඤ්ජිය’’න්තිපි වදන්ති. පිඤ්ඤාකාදයො පාකටා එව. පවත්තඵලභොජීති පතිතඵලභොජී.

396. සාණානීති සාණවාකචොළානි. මසාණානීති මිස්සකචොළානි. ඡවදුස්සානීති මතසරීරතො ඡඩ්ඩිතවත්ථානි, එරකතිණාදීනි වා ගන්ථෙත්වා කතනිවාසනානි. පංසුකූලානීති පථවියං ඡඩ්ඩිතනන්තකානි. තිරීටානීති රුක්ඛතචවත්ථානි. අජිනන්ති අජිනමිගචම්මං. අජිනක්ඛිපන්ති තදෙව මජ්ඣෙ ඵාලිතකං. කුසචීරන්ති කුසතිණානි ගන්ථෙත්වා කතචීරං. වාකචීරඵලකචීරෙසුපි එසෙව නයො. කෙසකම්බලන්ති මනුස්සකෙසෙහි කතකම්බලං. යං සන්ධාය වුත්තං –

‘‘සෙය්යථාපි භික්ඛවෙ, යානි කානිචි තන්තාවුතානි වත්ථානි, කෙසකම්බලො තෙසං පටිකිට්ඨො අක්ඛායති. කෙසකම්බලො, භික්ඛවෙ, සීතෙ සීතො, උණ්හෙ උණ්හො අප්පග්ඝො ච දුබ්බණ්ණො ච දුග්ගන්ධො දුක්ඛසම්ඵස්සො’’ති.

වාළකම්බලන්ති අස්සවාලෙහි කතකම්බලං. උලූකපක්ඛිකන්ති උලූකපක්ඛානි ගන්ථෙත්වා කතනිවාසනං. උක්කුටිකප්පධානමනුයුත්තොති උක්කුටිකවීරියං අනුයුත්තො, ගච්ඡන්තොපි උක්කුටිකොව හුත්වා උප්පතිත්වා උප්පතිත්වා ගච්ඡති. කණ්ටකාපස්සයිකොති අයකණ්ටකෙ වා පකතිකණ්ටකෙ වා භූමියං කොට්ටෙත්වා තත්ථ චම්මං අත්ථරිත්වා ඨානචඞ්කමාදීනි කරොති. සෙය්යන්ති සයන්තොපි තත්ථෙව සෙය්යං කප්පෙති. ඵලකසෙය්යන්ති රුක්ඛඵලකෙ සෙය්යං. ථණ්ඩිලසෙය්යන්ති ථණ්ඩිලෙ උච්චෙ භූමිඨානෙ සෙය්යං. එකපස්සයිකොති එකපස්සෙනෙව සයති. රජොජල්ලධරොති සරීරං තෙලෙන මක්ඛිත්වා රජුට්ඨානට්ඨානෙ තිට්ඨති, අථස්ස සරීරෙ රජොජල්ලං ලග්ගති, තං ධාරෙති. යථාසන්ථතිකොති ලද්ධං ආසනං අකොපෙත්වා යදෙව ලභති, තත්ථෙව නිසීදනසීලො. වෙකටිකොති විකටඛාදනසීලො. විකටන්ති ගූථං වුච්චති. අපානකොති පටික්ඛිත්තසීතුදකපානො. සායං තතියමස්සාති සායතතියකං. පාතො, මජ්ඣන්හිකෙ, සායන්ති දිවසස්ස තික්ඛත්තුං පාපං පවාහෙස්සාමීති උදකොරොහනානුයොගං අනුයුත්තො විහරතීති.

තපොපක්කමනිරත්ථකතාවණ්ණනා

397. අථ භගවා සීලසම්පදාදීහි විනා තෙසං තපොපක්කමානං නිරත්ථකතං දස්සෙන්තො – ‘‘අචෙලකො චෙපි කස්සප හොතී’’තිආදිමාහ. තත්ථ ආරකා වාති දූරෙයෙව. අවෙරන්ති දොසවෙරවිරහිතං. අබ්යාපජ්ජන්ති දොමනස්සබ්යාපජ්ජරහිතං.

398. දුක්කරං, භො ගොතමාති ඉදං කස්සපො ‘‘මයං පුබ්බෙ එත්තකමත්තං සාමඤ්ඤඤ්ච බ්රහ්මඤ්ඤඤ්චාති විචරාම, තුම්හෙ පන අඤ්ඤංයෙව සාමඤ්ඤඤ්ච බ්රහ්මඤ්ඤඤ්ච වදථා’’ති දීපෙන්තො ආහ. පකති ඛො එසාති පකතිකථා එසා. ඉමාය ච, කස්සප, මත්තායාති ‘‘කස්සප යදි ඉමිනා පමාණෙන එවං පරිත්තකෙන පටිපත්තික්කමෙන සාමඤ්ඤං වා බ්රහ්මඤ්ඤං වා දුක්කරං සුදුක්කරං නාම අභවිස්ස, තතො නෙතං අභවිස්ස කල්ලං වචනාය දුක්කරං සාමඤ්ඤ’’න්ති අයමෙත්ථ පදසම්බන්ධෙන සද්ධිං අත්ථො. එතෙන නයෙන සබ්බත්ථ පදසම්බන්ධො වෙදිතබ්බො.

399. දුජ්ජානොති ඉදම්පි සො ‘‘මයං පුබ්බෙ එත්තකෙන සමණො වා බ්රාහ්මණො වා හොතීති විචරාම, තුම්හෙ පන අඤ්ඤථා වදථා’’ති ඉදං සන්ධායාහ. අථස්ස භගවා තං පකතිවාදං පටික්ඛිපිත්වා සභාවතොව දුජ්ජානභාවං ආවිකරොන්තො පුනපි – ‘‘පකති ඛො’’තිආදිමාහ. තත්රාපි වුත්තනයෙනෙව පදසම්බන්ධං කත්වා අත්ථො වෙදිතබ්බො.

සීලසමාධිපඤ්ඤාසම්පදාවණ්ණනා

400-401. කතමා පන සා, භො ගොතමාති කස්මා පුච්ඡති. අයං කිර පණ්ඩිතො භගවතො කථෙන්තස්සෙව කථං උග්ගහෙසි, අථ අත්තනො පටිපත්තියා නිරත්ථකතං විදිත්වා සමණො ගොතමො – ‘‘තස්ස ‘චායං සීලසම්පදා, චිත්තසම්පදා, පඤ්ඤාසම්පදා අභාවිතා හොති අසච්ඡිකතා, අථ ඛො සො ආරකාව සාමඤ්ඤා’තිආදිමාහ. හන්ද දානි නං තා සම්පත්තියො පුච්ඡාමී’’ති සීලසම්පදාදිවිජානනත්ථං පුච්ඡති. අථස්ස භගවා බුද්ධුප්පාදං දස්සෙත්වා තන්තිධම්මං කථෙන්තො තා සම්පත්තියො දස්සෙතුං – ‘‘ඉධ කස්සපා’’තිආදිමාහ. ඉමාය ච කස්සප සීලසම්පදායාති ඉදං අරහත්තඵලමෙව සන්ධාය වුත්තං. අරහත්තඵලපරියොසානඤ්හි භගවතො සාසනං. තස්මා අරහත්තඵලසම්පයුත්තාහි සීලචිත්තපඤ්ඤාසම්පදාහි අඤ්ඤා උත්තරිතරා වා පණීතතරා වා සීලාදිසම්පදා නත්ථීති ආහ.

සීහනාදකථාවණ්ණනා

402. එවඤ්ච පන වත්වා ඉදානි අනුත්තරං මහාසීහනාදං නදන්තො – ‘‘සන්ති කස්සප එකෙ සමණබ්රාහ්මණා’’තිආදිමාහ. තත්ථ අරියන්ති නිරුපක්කිලෙසං පරමවිසුද්ධං. පරමන්ති උත්තමං, පඤ්චසීලානි හිආදිං කත්වා යාව පාතිමොක්ඛසංවරසීලා සීලමෙව, ලොකුත්තරමග්ගඵලසම්පයුත්තං පන පරමසීලං නාම. නාහං තත්ථාති තත්ථ සීලෙපි පරමසීලෙපි අහං අත්තනො සමසමං මම සීලසමෙන සීලෙන මයා සමං පුග්ගලං න පස්සාමීති අත්ථො. අහමෙව තත්ථ භිය්යොති අහමෙව තස්මිං සීලෙ උත්තමො. කතමස්මිං? යදිදං අධිසීලන්ති යං එතං උත්තමං සීලන්ති අත්ථො. ඉති ඉමං පඨමං සීහනාදං නදති.

තපොජිගුච්ඡවාදාති යෙ තපොජිගුච්ඡං වදන්ති. තත්ථ තපතීති තපො, කිලෙසසන්තාපකවීරියස්සෙතං නාමං, තදෙව තෙ කිලෙසෙ ජිගුච්ඡතීති ජිගුච්ඡා. අරියා පරමාති එත්ථ නිද්දොසත්තා අරියා, අට්ඨආරම්භවත්ථුවසෙනපි උප්පන්නා විපස්සනාවීරියසඞ්ඛාතා තපොජිගුච්ඡා තපොජිගුච්ඡාව, මග්ගඵලසම්පයුත්තා පරමා නාම. අධිජෙගුච්ඡන්ති ඉධ ජිගුච්ඡභාවො ජෙගුච්ඡං, උත්තමං ජෙගුච්ඡං අධිජෙගුච්ඡං, තස්මා යදිදං අධිජෙගුච්ඡං, තත්ථ අහමෙව භිය්යොති එවමෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. පඤ්ඤාධිකාරෙපි කම්මස්සකතාපඤ්ඤා ච විපස්සනාපඤ්ඤා ච පඤ්ඤා නාම, මග්ගඵලසම්පයුත්තා පරමා පඤ්ඤා නාම. අධිපඤ්ඤන්ති එත්ථ ලිඞ්ගවිපල්ලාසො වෙදිතබ්බො, අයං පනෙත්ථත්ථො – යායං අධිපඤ්ඤා නාම අහමෙව තත්ථ භිය්යොති විමුත්තාධිකාරෙ තදඞ්ගවික්ඛම්භනවිමුත්තියො විමුත්ති නාම, සමුච්ඡෙදපටිපස්සද්ධිනිස්සරණවිමුත්තියො පන පරමා විමුත්තීති වෙදිතබ්බා. ඉධාපි ච යදිදං අධිවිමුත්තීති යා අයං අධිවිමුත්ති, අහමෙව තත්ථ භිය්යොති අත්ථො.

403. සුඤ්ඤාගාරෙති සුඤ්ඤෙ ඝරෙ, එකකොව නිසීදිත්වාති අධිප්පායො. පරිසාසු චාති අට්ඨසු පරිසාසු. වුත්තම්පි චෙතං –

‘‘චත්තාරිමානි, සාරිපුත්ත, තථාගතස්ස වෙසාරජ්ජානි. යෙහි වෙසාරජ්ජෙහි සමන්නාගතො තථාගතො ආසභං ඨානං පටිජානාති, පරිසාසු සීහනාදං නදතී’’ති (ම. නි. 1.150) සුත්තං විත්ථාරෙතබ්බං.

පඤ්හඤ්ච නං පුච්ඡන්තීති පණ්ඩිතා දෙවමනුස්සා නං පඤ්හං අභිසඞ්ඛරිත්වා පුච්ඡන්ති. බ්යාකරොතීති තඞ්ඛණඤ්ඤෙව විස්සජ්ජෙසි. චිත්තං ආරාධෙතීති පඤ්හාවිස්සජ්ජනෙන මහාජනස්ස චිත්තං පරිතොසෙතියෙව. නො ච ඛො සොතබ්බං මඤ්ඤන්තීති චිත්තං ආරාධෙත්වා කථෙන්තස්සපිස්ස වචනං පරෙ සොතබ්බං න මඤ්ඤන්තීති, එවඤ්ච වදෙය්යුන්ති අත්ථො. සොතබ්බඤ්චස්ස මඤ්ඤන්තීති දෙවාපි මනුස්සාපි මහන්තෙනෙව උස්සාහෙන සොතබ්බං මඤ්ඤන්ති. පසීදන්තීති සුපසන්නා කල්ලචිත්තා මුදුචිත්තා හොන්ති. පසන්නාකාරං කරොන්තීති න මුද්ධප්පසන්නාව හොන්ති, පණීතානි චීවරාදීනි වෙළුවනවිහාරාදයො ච මහාවිහාරෙ පරිච්චජන්තා පසන්නාකාරං කරොන්ති. තථත්තායාති යං සො ධම්මං දෙසෙති තථා භාවාය, ධම්මානුධම්මපටිපත්තිපූරණත්ථාය පටිපජ්ජන්තීති අත්ථො. තථත්තාය ච පටිපජ්ජන්තීති තථභාවාය පටිපජ්ජන්ති, තස්ස හි භගවතො ධම්මං සුත්වා කෙචි සරණෙසු කෙචි පඤ්චසු සීලෙසු පතිට්ඨහන්ති, අපරෙ නික්ඛමිත්වා පබ්බජන්ති. පටිපන්නා ච ආරාධෙන්තීති තඤ්ච පන පටිපදං පටිපන්නා පූරෙතුං සක්කොන්ති, සබ්බාකාරෙන පන පූරෙන්ති, පටිපත්තිපූරණෙන තස්ස භොතො ගොතමස්ස චිත්තං ආරාධෙන්තීති වත්තබ්බා.

ඉමස්මිං පනොකාසෙ ඨත්වා සීහනාදා සමොධානෙතබ්බා. එකච්චං තපස්සිං නිරයෙ නිබ්බත්තං පස්සාමීති හි භගවතො එකො සීහනාදො. අපරං සග්ගෙ නිබ්බත්තං පස්සාමීති එකො. අකුසලධම්මප්පහානෙ අහමෙව සෙට්ඨොති එකො. කුසලධම්මසමාදානෙපි අහමෙව සෙට්ඨොති එකො. අකුසලධම්මප්පහානෙ මය්හමෙව සාවකසඞ්ඝො සෙට්ඨොති එකො. කුසලධම්මසමාදානෙපි මය්හංයෙව සාවකසඞ්ඝො සෙට්ඨොති එකො. සීලෙන මය්හං සදිසො නත්ථීති එකො. වීරියෙන මය්හං සදිසො නත්ථීති එකො. පඤ්ඤාය…පෙ… විමුත්තියා…පෙ… සීහනාදං නදන්තො පරිසමජ්ඣෙ නිසීදිත්වා නදාමීති එකො. විසාරදො හුත්වා නදාමීති එකො. පඤ්හං මං පුච්ඡන්තීති එකො. පඤ්හං පුට්ඨො විස්සජ්ජෙමීති එකො. විස්සජ්ජනෙන පරස්ස චිත්තං ආරාධෙමීති එකො. සුත්වා සොතබ්බං මඤ්ඤන්තීති එකො. සුත්වා මෙ පසීදන්තීති එකො. පසන්නාකාරං කරොන්තීති එකො. යං පටිපත්තිං දෙසෙමි, තථත්තාය පටිපජ්ජන්තීති එකො. පටිපන්නා ච මං ආරාධෙන්තීති එකො. ඉති පුරිමානං දසන්නං එකෙකස්ස – ‘‘පරිසාසු ච නදතී’’ති ආදයො දස දස පරිවාරා. එවං තෙ දස පුරිමානං දසන්නං පරිවාරවසෙන සතං පුරිමා ච දසාති දසාධිකං සීහනාදසතං හොති. ඉතො අඤ්ඤස්මිං පන සුත්තෙ එත්තකා සීහනාදා දුල්ලභා, තෙනිදං සුත්තං මහාසීහනාදන්ති වුච්චති. ඉති භගවා ‘‘සීහනාදං ඛො සමණො ගොතමො නදති, තඤ්ච ඛො සුඤ්ඤාගාරෙ නදතී’’ති එවං වාදානු වාදං පටිසෙධෙත්වා ඉදානි පරිසති නදිතපුබ්බං සීහනාදං දස්සෙන්තො ‘‘එකමිදාහ’’න්තිආදිමාහ.

තිත්ථියපරිවාසකථාවණ්ණනා

404. තත්ථ තත්ර මං අඤ්ඤතරො තපබ්රහ්මචාරීති තත්ර රාජගහෙ ගිජ්ඣකූටෙ පබ්බතෙ විහරන්තං මං අඤ්ඤතරො තපබ්රහ්මචාරී නිග්රොධො නාම පරිබ්බාජකො . අධිජෙගුච්ඡෙති වීරියෙන පාපජිගුච්ඡනාධිකාරෙ පඤ්හං පුච්ඡි. ඉදං යං තං භගවා ගිජ්ඣකූටෙ මහාවිහාරෙ නිසින්නො උදුම්බරිකාය දෙවියා උය්යානෙ නිසින්නස්ස නිග්රොධස්ස ච පරිබ්බාජකස්ස සන්ධානස්ස ච උපාසකස්ස දිබ්බාය සොතධාතුයා කථාසල්ලාපං සුත්වා ආකාසෙනාගන්ත්වා තෙසං සන්තිකෙ පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදිත්වා නිග්රොධෙන අධිජෙගුච්ඡෙ පුට්ඨපඤ්හං විස්සජ්ජෙසි, තං සන්ධාය වුත්තං. පරං විය මත්තායාති පරමාය මත්තාය, අතිමහන්තෙනෙව පමාණෙනාති අත්ථො. කො හි, භන්තෙති ඨපෙත්වා අන්ධබාලං දිට්ඨිගතිකං අඤ්ඤො පණ්ඩිතජාතිකො ‘‘කො නාම භගවතො ධම්මං සුත්වා න අත්තමනො අස්සා’’ති වදති. ලභෙය්යාහන්ති ඉදං සො – ‘‘චිරං වත මෙ අනිය්යානිකපක්ඛෙ යොජෙත්වා අත්තා කිලමිතො, ‘සුක්ඛනදීතීරෙ න්හායිස්සාමී’ති සම්පරිවත්තෙන්තෙන විය ථුසෙ කොට්ටෙන්තෙන විය න කොචි අත්ථො නිප්ඵාදිතො. හන්දාහං අත්තානං යොගෙ යොජෙස්සාමී’’ති චින්තෙත්වා ආහ. අථ භගවා යො අනෙන ඛන්ධකෙ තිත්ථියපරිවාසො පඤ්ඤත්තො, යො අඤ්ඤතිත්ථියපුබ්බො සාමණෙරභූමියං ඨිතො – ‘‘අහං භන්තෙ, ඉත්ථන්නාමො අඤ්ඤතිත්ථියපුබ්බො ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ ආකඞ්ඛාමි උපසම්පදං, ස්වාහං, භන්තෙ, සංඝං චත්තාරො මාසෙ පරිවාසං යාචාමී’’තිආදිනා (මහාව. 86) නයෙන සමාදියිත්වා පරිවසති, තං සන්ධාය – ‘‘යො ඛො, කස්සප, අඤ්ඤතිත්ථියපුබ්බො’’තිආදිමාහ.

405. තත්ථ පබ්බජ්ජන්ති වචනසිලිට්ඨතාවසෙනෙව වුත්තං, අපරිවසිත්වායෙව හි පබ්බජ්ජං ලභති. උපසම්පදත්ථිකෙන පන නාතිකාලෙන ගාමප්පවෙසනාදීනි අට්ඨ වත්තානි පූරෙන්තෙන පරිවසිතබ්බං. ආරද්ධචිත්තාති අට්ඨවත්තපූරණෙන තුට්ඨචිත්තා, අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපත්ථො. විත්ථාරතො පනෙස තිත්ථියපරිවාසො සමන්තපාසාදිකාය විනයට්ඨකථායං පබ්බජ්ජඛන්ධකවණ්ණනාය වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බො. අපි ච මෙත්ථාති අපි ච මෙ එත්ථ. පුග්ගලවෙමත්තතා විදිතාති පුග්ගලනානත්තං විදිතං. ‘‘අයං පුග්ගලො පරිවාසාරහො, අයං න පරිවාසාරහො’’ති ඉදං මය්හං පාකටන්ති දස්සෙති. තතො කස්සපො චින්තෙසි – ‘‘අහො අච්ඡරියං බුද්ධසාසනං, යත්ථ එවං ඝංසිත්වා කොට්ටෙත්වා යුත්තමෙව ගණ්හන්ති, අයුත්තං ඡඩ්ඩෙන්තී’’ති, තතො සුට්ඨුතරං පබ්බජ්ජාය සඤ්ජාතුස්සාහො – ‘‘සචෙ භන්තෙ’’තිආදිමාහ.

අථ ඛො භගවා තස්ස තිබ්බච්ඡන්දතං විදිත්වා – ‘‘න කස්සපො පරිවාසං අරහතී’’ති අඤ්ඤතරං භික්ඛුං ආමන්තෙසි – ‘‘ගච්ඡ භික්ඛු කස්සපං න්හාපෙත්වා පබ්බාජෙත්වා ආනෙහී’’ති. සො තථා කත්වා තං පබ්බාජෙත්වා භගවතො සන්තිකං ආගමාසි. භගවා තං ගණමජ්ඣෙ නිසීදාපෙත්වා උපසම්පාදෙසි. තෙන වුත්තං – ‘‘අලත්ථ ඛො අචෙලො කස්සපො භගවතො සන්තිකෙ පබ්බජ්ජං, අලත්ථ උපසම්පද’’න්ති. අචිරූපසම්පන්නොති උපසම්පන්නො හුත්වා නචිරමෙව. වූපකට්ඨොති වත්ථුකාමකිලෙසකාමෙහි කායෙන චෙව චිත්තෙන ච වූපකට්ඨො. අප්පමත්තොති කම්මට්ඨානෙ සතිං අවිජහන්තො. ආතාපීති කායිකචෙතසිකසඞ්ඛාතෙන වීරියාතාපෙන ආතාපී. පහිතත්තොති කායෙ ච ජීවිතෙ ච අනපෙක්ඛතාය පෙසිතචිත්තො විස්සට්ඨඅත්තභාවො. යස්සත්ථායාති යස්ස අත්ථාය. කුලපුත්තාති ආචාරකුලපුත්තා. සම්මදෙවාති හෙතුනාව කාරණෙනෙව. තදනුත්තරන්ති තං අනුත්තරං. බ්රහ්මචරියපරියොසානන්ති මග්ගබ්රහ්මචරියස්ස පරියොසානභූතං අරහත්තඵලං. තස්ස හි අත්ථාය කුලපුත්තා පබ්බජන්ති. දිට්ඨෙව ධම්මෙති ඉමස්මිංයෙව අත්තභාවෙ. සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වාති අත්තනායෙව පඤ්ඤාය පච්චක්ඛං කත්වා, අපරප්පච්චයං කත්වාති අත්ථො. උපසම්පජ්ජ විහාසීති පාපුණිත්වා සම්පාදෙත්වා විහාසි, එවං විහරන්තො ච ඛීණා ජාති…පෙ… අබ්භඤ්ඤාසීති.

එවමස්ස පච්චවෙක්ඛණභූමිං දස්සෙත්වා අරහත්තනිකූටෙන දෙසනං නිට්ඨාපෙතුං ‘‘අඤ්ඤතරො ඛො පනායස්මා කස්සපො අරහතං අහොසී’’ති වුත්තං. තත්ථ අඤ්ඤතරොති එකො. අරහතන්ති අරහන්තානං, භගවතො සාවකානං අරහන්තානං අබ්භන්තරො අහොසීති අයමෙත්ථ අධිප්පායො. යං යං පන අන්තරන්තරා න වුත්තං, තං තං තත්ථ තත්ථ වුත්තත්තා පාකටමෙවාති.

ඉති සුමඞ්ගලවිලාසිනියා දීඝනිකායට්ඨකථායං

මහාසීහනාදසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.