📜

10. සුභසුත්තවණ්ණනා

සුභමාණවකවත්ථුවණ්ණනා

444. ‘‘අචිරපරිනිබ්බුතෙ’’ති සත්ථු පරිනිබ්බුතභාවස්ස චිරකාලතාපටික්ඛෙපෙන ආසන්නතා දස්සිතා, කාලපරිච්ඡෙදො න දස්සිතොති තං පරිච්ඡෙදතො දස්සෙතුං ‘‘පරිනිබ්බානතො උද්ධං මාසමත්තෙ කාලෙ’’ති වුත්තං. තත්ථ මත්ත-ග්ගහණෙන කාලස්ස අසම්පුණ්ණතං ජොතෙති. තුදිසඤ්ඤිතො ගාමො නිවාසො එතස්සාති තොදෙය්යො. තං පනෙස යස්මා සොණදණ්ඩො විය චම්පං, කූටදන්තො විය ච ඛාණුමතං අජ්ඣාවසති, තස්මා වුත්තං ‘‘තස්ස අධිපතිත්තා’’ති ඉස්සරභාවතොති අත්ථො. සමාහාරන්ති සන්නිචයං. පණ්ඩිතො ඝරමාවසෙති යස්මා අප්පතරප්පතරෙපි වයමානෙ භොගා ඛියන්ති, අප්පතරප්පතරෙපි සඤ්චියමානෙ වඩ්ඪන්ති, තස්මා විඤ්ඤුජාතිකො කිඤ්චි වයං අකත්වා ආයමෙව උප්පාදෙන්තො ඝරාවාසං අනුතිට්ඨෙය්යාති ලොභාදෙසිතං පටිපත්තිං උපදිසති.

අදානමෙව සික්ඛාපෙත්වා ලොභාභිභූතතාය තස්මිංයෙව ඝරෙ සුනඛො හුත්වා නිබ්බත්ති. ලොභවසිකස්ස හි දුග්ගති පාටිකඞ්ඛා. අතිවිය පියායති පුබ්බපරිචයෙන. පිණ්ඩාය පාවිසි සුභං මාණවං අනුග්ගණ්හිතුකාමො. නිරයෙ නිබ්බත්තිස්සසි කතොකාසස්ස කම්මස්ස පටිබාහිතුං අසක්කුණෙය්යභාවතො.

බ්රාහ්මණචාරිත්තස්ස භාවිතතං සන්ධාය, තථා පිතරං උක්කංසෙන්තො ච ‘‘බ්රහ්මලොකෙ නිබ්බත්තො’’ති ආහ. තං පවත්තිං පුච්ඡීති සුතමෙතං මයා ‘‘මය්හං පිතා සුනඛො හුත්වා නිබ්බත්තො’’ති තුම්හෙහි වුත්තං, කිමිදං සච්චන්ති පුච්ඡි. තථෙවවත්වාති යථා පුබ්බෙ සුනඛස්ස වුත්තං, තථෙව වත්වා. අවිසංවාදනත්ථන්ති සච්චාපනත්ථං ‘‘තොදෙය්යබ්රාහ්මණො සුනඛො හුත්වා නිබ්බත්තො’’ති අත්තනො වචනස්ස අවිසංවාදනත්ථං අවිසංවාදභාවස්ස දස්සනත්ථන්ති අත්ථො. සබ්බං දස්සෙසීති බුද්ධානුභාවෙන සො සුනඛො තං සබ්බං නෙත්වා දස්සෙසි, න ජාතිස්සරතාය. භගවන්තං දිස්වා භුක්කරණං පන පුරිමජාතිසිද්ධවාසනාවසෙන. චුද්දස පඤ්හෙ පුච්ඡිත්වාති ‘‘දිස්සන්ති හි භො ගොතම මනුස්සා අප්පායුකා, දිස්සන්ති දීඝායුකා. දිස්සන්ති බව්හාබාධා, දිස්සන්ති අප්පාබාධා. දිස්සන්ති දුබ්බණ්ණා, දිස්සන්ති වණ්ණවන්තො. දිස්සන්ති අප්පෙසක්ඛා, දිස්සන්ති මහෙසක්ඛා. දිස්සන්ති අප්පභොගා, දිස්සන්ති මහාභොගා. දිස්සන්ති නීචකුලීනා, දිස්සන්ති උච්චාකුලීනා. දිස්සන්ති දුප්පඤ්ඤා, දිස්සන්ති පඤ්ඤාවන්තො’’ති (ම. නි. 3.289). ඉමෙ චුද්දස පඤ්හෙ පුච්ඡිත්වා, අඞ්ගසුභතාය කිරෙස ‘‘සුභො’’ති නාමං ලභි.

445. ‘‘එකා ච මෙ කඞ්ඛා අත්ථී’’ති ඉමිනා උපරි පුච්ඡියමානස්ස පඤ්හස්ස පගෙව තෙන අභිසඞ්ඛතභාවං දස්සෙති. විසභාගවෙදනාති දුක්ඛවෙදනා. සා හි කුසලකම්මනිබ්බත්තෙ අත්තභාවෙ උප්පජ්ජනකසුඛවෙදනාපටිපක්ඛභාවතො ‘‘විසභාගවෙදනා’’ති. කායං ගාළ්හා හුත්වා බාධති පීළෙතීති ‘‘ආබාධො’’ති ච වුච්චති. එකදෙසෙ උප්පජ්ජිත්වාති සරීරස්ස එකදෙසෙ උට්ඨිතාපි අයපට්ටෙන ආබන්ධිත්වා විය ගණ්හාති අපරිවත්තභාවකරණතො, එතෙන බලවරොගො ආබාධො නාමාති දස්සෙති. කිච්ඡජීවිතකරොති අසුඛජීවිතාවහො, එතෙන දුබ්බලො අප්පමත්තකො රොගො ආතඞ්කොති දස්සෙති. උට්ඨානන්ති සයනනිසජ්ජාදිතො උට්ඨහනං, තෙන යථා තථා අපරාපරං සරීරස්ස පරිවත්තනං වදති. ගරුකන්ති භාරියං කිච්ඡසිද්ධිකං . කායෙ බලං න හොතීති එත්ථාපි ‘‘ගිලානස්සෙවා’’ති පදං ආනෙත්වා සම්බන්ධිතබ්බං. හෙට්ඨා චතූහි පදෙහි අඵාසුවිහාරාභාවං පුච්ඡිත්වා ඉදානි ඵාසුවිහාරසබ්භාවං පුච්ඡති, තෙන සවිසෙසො ඵාසුවිහාරො පුච්ඡිතොති දට්ඨබ්බො, අසතිපි අතිසයත්ථජොතනෙ සද්දෙ අතිසයත්ථස්ස ලබ්භනතො යථා ‘‘අභිරූපාය දෙය්යං දාතබ්බ’’න්ති.

447. කාලඤ්ච සමයඤ්ච උපාදායාති. එත්ථ කාලො නාම උපසඞ්කමනස්ස යුත්තපත්තකාලො. සමයො නාම තස්සෙව පච්චයසාමග්ගී, අත්ථතො තජ්ජං සරීරබලඤ්චෙව තප්පච්චයපරිස්සයාභාවො ච. උපාදානං නාම ඤාණෙන තෙසං ගහණං සල්ලක්ඛණන්ති දස්සෙතුං ‘‘කාලඤ්චා’’තිආදි වුත්තං. ඵරිස්සතීති වඩ්ඪිස්සති.

448. චෙතියරට්ඨෙති චෙතිරට්ඨෙ. ය-කාරෙන හි පදං වඩ්ඪෙත්වා වුත්තං. චෙතිරට්ඨතො අඤ්ඤං විසුංයෙවෙකං රට්ඨන්ති ච වදන්ති. මරණපටිසංයුත්තන්ති මරණං නාම තාදිසානං රොග වසෙනෙව හොතීති යෙන රොගෙන තං ජාතං, තස්ස සරූපපුච්ඡා, කාරණපුච්ඡා, මරණහෙතුකචිත්තසන්තාපපුච්ඡා, තස්ස ච සන්තාපස්ස සබ්බලොකසාධාරණතා, තථා මරණස්ස ච අප්පතිකාරතාති එවං ආදිනා මරණපටිසංයුත්තං සම්මොදනීයං කථං කථෙසීති දස්සෙතුං ‘‘භො ආනන්දා’’තිආදි වුත්තං. න රන්ධගවෙසී මාරො විය, න වීමංසනාධිප්පායො උත්තරමාණවො වියාති අධිප්පායො. යෙසු ධම්මෙසූති විමොක්ඛුපායෙසු නිය්යානධම්මෙසු. ධරන්තීති තිට්ඨන්ති, පවත්තන්තීති අත්ථො.

449. අත්ථප්පයුත්තතාය සද්දපයොගස්ස සද්දප්පබන්ධලක්ඛණානි තීණි පිටකානි තදත්ථභූතෙහි සීලාදීහි ධම්මක්ඛන්ධෙහි සඞ්ගය්හන්තීති වුත්තං ‘‘තීණි පිටකානි තීහි ඛන්ධෙහි සඞ්ගහෙත්වා’’ති. සඞ්ඛිත්තෙන කථිතන්ති ‘‘තිණ්ණං ඛන්ධාන’’න්ති එවං ගහණතො සාමඤ්ඤතො චාති සඞ්ඛෙපෙනෙව කථිතං. ‘‘කතමෙසං තිණ්ණ’’න්ති අයං අදිට්ඨජොතනා පුච්ඡා, න කථෙතුකම්යතා පුච්ඡාති වුත්තං ‘‘විත්ථාරතො පුච්ඡිස්සාමී ‘ති චින්තෙත්වා ‘කතමෙසං තිණ්ණ’න්ති ආහා’’ති. කථෙතුකම්යතාභාවෙ පනස්ස ථෙරස්ස වචනතා සියා.

සීලක්ඛන්ධවණ්ණනා

450-453. සීලක්ඛන්ධස්සාති එත්ථ ඉති-සද්දො ආදිඅත්ථො, පකාරත්ථො වා, තෙන ‘‘අරියස්ස සමාධික්ඛන්ධස්ස…පෙ… පතිට්ඨාපෙසී’’ති අයං එත්තකො පාඨො දස්සිතොති දට්ඨබ්බං තෙනාහ ‘‘තෙසු දස්සිතෙසූ’’ති, උද්දෙසවසෙනාති අධිප්පායො. භගවතා වුත්තනයෙනෙවාති සාමඤ්ඤඵලදෙසනාදීසු භගවතා දෙසිතනයෙනෙව, තෙනස්ස සුත්තස්ස සත්ථුභාසිතභාවං ජිනවචනභාවං දස්සෙති. සාසනෙ න සීලමෙව සාරොති අරියමග්ගසාරෙ භගවතො සාසනෙ යථා දස්සිතං සීලං සාරො එව න හොති සාරවතො මහතො රුක්ඛස්ස පපටිකට්ඨානියත්තා. යදි එවං කස්මා ඉධ ගහිතන්ති ආහ ‘‘කෙවලඤ්හෙතං පතිට්ඨාමත්තකමෙවා’’ති. ඣානාදිඋත්තරිමනුස්සධම්මෙ අධිගන්තුකාමස්ස අධිට්ඨානමත්තං තත්ථ අප්පතිට්ඨිතස්ස තෙසං අසම්භවතො. අථ වා න සීලමෙව සාරොති කාමඤ්චෙත්ථ සාසනෙ ‘‘මග්ගසීලං, ඵලසීල’’න්ති ඉදං ලොකුත්තරසීලම්පි සාරමෙව, තථාපි න සීලක්ඛන්ධො එව සාරො අථ ඛො සමාධික්ඛන්ධොපි පඤ්ඤාක්ඛන්ධොපි සාරො එවාති එවමෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. පුරිමො එව සාරො, තෙනාහ ‘‘ඉතො උත්තරී’’තිආදි.

සමාධික්ඛන්ධවණ්ණනා

454. කස්මා පනෙත්ථ ථෙරො සමාධික්ඛන්ධං පුට්ඨො ඉන්ද්රියසංවරාදිකෙ විස්සජ්ජෙසි, නනු එවං සන්තෙ අඤ්ඤං පුට්ඨො අඤ්ඤං බ්යාකරොන්තො අම්බං පුට්ඨො ලබුජං බ්යාකරොන්තො විය හොතීති ඊදිසී චොදනා ඉධ අනොකාසාති දස්සෙන්තො ‘‘කථඤ්ච මාණව භික්ඛු…පෙ… සමාධික්ඛන්ධං දස්සෙතුකාමොආරභී’’ති ආහ, තෙනෙත්ථ ඉන්ද්රියසංවරාදයොපි සමාධිඋපකාරතං උපාදාය සමාධික්ඛන්ධපක්ඛිකානි උද්දිට්ඨානීති දස්සෙති රූපජ්ඣානානෙව ආගතානි, න අරූපජ්ඣානානි රූපාවචරචතුත්ථජ්ඣානදෙසනානන්තරං අභිඤ්ඤාදෙසනාය අවසරොති කත්වා. රූපාවචරචතුත්ථජ්ඣානපාදිකා හි සපරිභණ්ඩා ඡපි අභිඤ්ඤායො. ලොකියා අභිඤ්ඤා පන සිජ්ඣමානා යස්මා අට්ඨසු සමාපත්තීසු චුද්දසවිධෙන චිත්තපරිදමනෙන විනා න ඉජ්ඣන්ති, තස්මා අභිඤ්ඤාසු දෙසියමානාසු අරූපජ්ඣානානිපි දෙසිතානෙව හොන්ති නානන්තරියභාවතො, තෙනාහ ‘‘ආනෙත්වා පන දීපෙතබ්බානී’’ති. වුත්තනයෙන දෙසිතානෙව කත්වා සංවණ්ණකෙහි පකාසෙතබ්බානීති අත්ථො. අට්ඨකථායං පන ‘‘චතුත්ථජ්ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරතී’’ති ඉමිනාව අරූපජ්ඣානම්පි සඞ්ගහිතන්ති දස්සෙතුං ‘‘චතුත්ථජ්ඣානෙන හී’’තිආදි වුත්තං. චතුත්ථජ්ඣානඤ්හි රූපවිරාගභාවනාවසෙන පවත්තං ‘‘අරූපජ්ඣාන’’න්ති වුච්චතීති.

471-480. න චිත්තෙකග්ගතාමත්තකෙනෙවාති එත්ථ හෙට්ඨා වුත්තනයානුසාරෙන අත්ථො වෙදිතබ්බො. ලොකියස්ස සමාධික්ඛන්ධස්ස අධිප්පෙතත්තා ‘‘න චිත්තෙ…පෙ… අත්ථී’’ති වුත්තං. අරිය-සද්දො චෙත්ථ සුද්ධපරියායො, න ලොකුත්තරපරියායො. තථා හෙට්ඨාපි ලොකියාභිඤ්ඤාපටිසම්භිදාහි විනාව අරහත්තෙ අධිගතෙ නත්ථෙව උත්තරිංකරණීයන්ති සක්කා වත්තුං යදත්ථං භගවති බ්රහ්මචරියං වුස්සති, තස්ස සිද්ධත්තා. ඉධ පන ලොකියාභිඤ්ඤාපි ආගතා එව. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

සුභසුත්තවණ්ණනාය ලීනත්ථප්පකාසනා.