📜
4. සොණදණ්ඩසුත්තවණ්ණනා
300. සුන්දරභාවෙන ¶ ¶ ¶ සාතිසයානි අඞ්ගානි එතෙසං අත්ථීති අඞ්ගා, රාජකුමාරාති ආහ ‘‘අඞ්ගා නාම අඞ්ගපාසාදිකතායා’’තිආදි. ඉධාපි අධිප්පෙතා, න අම්බට්ඨසුත්තෙ එව. ආගන්තුං න දස්සන්තීති ආගමනෙ ආදීනවං දස්සෙත්වා පටික්ඛිපනවසෙන ආගන්තුං න දස්සන්ති, නානුජානිස්සන්තීති අධිප්පායො. නීලාසොකකණිකාරකොවිළාරකුන්දරාජරුක්ඛෙහි සම්මිස්සතාය තං චම්පකවනං ‘‘නීලාදිපඤ්චවණ්ණකුසුමපටිමණ්ඩිත’’න්ති දට්ඨබ්බං. න චම්පකරුක්ඛානංයෙව නීලාදිපඤ්චකුසුමතායාති වදන්ති. ‘‘භගවා කුසුමගන්ධසුගන්ධෙ චම්පකවනෙ විහරතී’’ති ඉමිනා න මාපනකාලෙ එව තස්මිං නගරෙ චම්පකරුක්ඛා උස්සන්නා, අථ ඛො අපරභාගෙ පීති දස්සෙති. මාපනකාලෙ හි චම්පකානං උස්සන්නතාය සා නගරී ‘‘චම්පා’’ති නාමං ලභි. ඉස්සරත්තාති අධිපතිභාවතො. සෙනා එතස්ස අත්ථීති සෙනිකො, සෙනිකො එව සෙනියො, අත්ථිතා චෙත්ථ බහුභාවවිසිට්ඨාති වුත්තං ‘‘මහතියා සෙනාය සමන්නාගතත්තා’’ති.
301-2. සංහතාති සන්නිපතිතා, ‘‘සඞ්ඝිනො’’ති වත්තබ්බෙ ‘‘සඞ්ඝී’’ති පුථුත්ථෙ එකවචනං බ්රාහ්මණගහපතිකානං අධිප්පෙතත්තා, තෙනාහ ‘‘එතෙස’’න්ති. රාජරාජඤ්ඤාදීනං භණ්ඩධරා පුරිසා ඛතා, නෙසං ¶ තායනතො ඛත්තා. සො හි යෙහි යත්ථ පෙසිතො, තත්ථ තෙසං දොසං පරිහරන්තො යුත්තපත්තවසෙන පුච්ඡිතමත්ථං කථෙති, තෙනාහ ‘‘පුච්ඡිතපඤ්හෙ බ්යාකරණසමත්ථො’’ති. කුලාපදෙසාදිනා මහතී මත්තා එතස්සාති මහාමත්තො.
සොණදණ්ඩගුණකථාවණ්ණනා
303. විසිට්ඨං රජ්ජං විරජ්ජං, විරජ්ජමෙව වෙරජ්ජං යථා ‘‘වෙකතං වෙසය’’න්ති, නානාවිධං වෙරජ්ජං නානාවෙරජ්ජං, තත්ථ ජාතාතිආදිනා සබ්බං වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. උත්තමබ්රාහ්මණොති ¶ අභිජනසම්පත්තියා විත්තසම්පත්තියා විජ්ජාසම්පත්තියා උග්ගතතරො, උළාරො වා බ්රාහ්මණො. අසන්නිපාතොති ලාභමච්ඡරෙන නිප්පීළිතතාය අසන්නිපාතො විය භවිස්සති.
‘‘අඞ්ගෙති ¶ ගමෙති ඤාපෙතීති අඞ්ගං, හෙතූති ආහ ‘‘ඉමිනාපි කාරණෙනා’’ති. ‘‘උභතො සුජාතො’’ති එත්තකෙ වුත්තෙ යෙහි කෙහිචි ද්වීහි භාගෙහි සුජාතතා විඤ්ඤායෙය්ය. සුජාත-සද්දො ච ‘‘සුජාතො චාරුදස්සනො’’තිආදීසු (ථෙරගා. 818) ආරොහසම්පත්තිපරියායොති ජාතිවසෙනෙව සුජාතතං විභාවෙතුං ‘‘මාතිතො ච පිතිතො චා’’ති වුත්තං. අනොරසපුත්තවසෙනාපි ලොකෙ මාතුපිතුසමඤ්ඤා දිස්සති, ඉධ පනස්ස ඔරසපුත්තවසෙනෙව ඉච්ඡිතාති දස්සෙතුං ‘‘සංසුද්ධගහණිකො’’ති වුත්තං. ගබ්භං ගණ්හාති ධාරෙතීති ගහණී, ගබ්භාසයසඤ්ඤිතො මාතුකුච්ඡිප්පදෙසො. යථාභුත්තස්ස ¶ ආහාරස්ස විපාචනවසෙන ගණ්හනතො අඡඩ්ඩනතො ගහණී, කම්මජතෙජොධාතු.
පිතා ච මාතා ච පිතරො, පිතූනං පිතරො පිතාමහා, තෙසං යුගො ද්වන්දො පිතාමහයුගො, තස්මා, යාව සත්තමා පිතාමහයුගා පිතාමහද්වන්දාති එවමෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. එවඤ්හි පිතාමහග්ගහණෙනෙව මාතාමහොපි ගහිතොති. සො අට්ඨකථායං විසුං න උද්ධටො. යුග-සද්දො චෙත්ථ එකසෙසනයෙන දට්ඨබ්බො ‘‘යුගො ච යුගො ච යුගා’’ති. එවඤ්හි තත්ථ තත්ථ ද්වන්දං ගහිතමෙව හොති, තෙනාහ ‘‘තතො උද්ධං සබ්බෙපි පුබ්බපුරිසා පිතාමහග්ගහණෙනෙව ගහිතා’’ති. පුරිසග්ගහණඤ්චෙත්ථ උක්කට්ඨනිද්දෙසවසෙන කතන්ති දට්ඨබ්බං. එවඤ්හි ‘‘මාතිතො’’ති පාළිවචනං සමත්ථිතං හොති. අක්ඛිත්තොති අප්පත්තඛෙපො. අනවක්ඛිත්තොති සද්ධථාලිපාකාදීසු න අවක්ඛිත්තො න ඡඩ්ඩිතො. ජාතිවාදෙනාති හෙතුම්හි කරණවචනන්ති දස්සෙතුං ‘‘කෙන කාරණෙනා’’තිආදි වුත්තං. එත්ථ ච ‘‘උභතො…පෙ… පිතාමහයුගා’’ති එතෙන බ්රාහ්මණස්ස යොනිදොසාභාවො දස්සිතො සංසුද්ධගහණිකභාවකිත්තනතො, ‘‘අක්ඛිත්තො’’ති ඉමිනා කිරියාපරාධාභාවො. කිරියාපරාධෙන හි සත්තා ඛෙපං පාපුණන්ති. ‘‘අනුපක්කුට්ඨො’’ති ඉමිනා අයුත්තසංසග්ගාභාවො. අයුත්තසංසග්ගම්පි හි පටිච්ච සත්තා අක්කොසං ලභන්ති.
ඉස්සරොති ආධිපතෙය්යසංවත්තනියකම්මබලෙන ඊසනසීලො, සා පනස්ස ඉස්සරතා විභවසම්පත්තිපච්චයා පාකටා ජාතාති අඩ්ඪතාපරියායභාවෙනෙව වදන්තො ‘‘අඩ්ඪොති ඉස්සරො’’ති ආහ. මහන්තං ධනං අස්ස භූමිගතඤ්චෙව වෙහාසට්ඨඤ්චාති මහද්ධනො. තස්සාති තස්ස තස්ස ¶ ¶ . වදන්ති ‘‘අන්වයතො, බ්යතිරෙකතො ච අනුපසඞ්කමනකාරණං කිත්තෙමා’’ති.
අධිකරූපොති ¶ විසිට්ඨරූපො උත්තමසරීරො. දස්සනං අරහතීති දස්සනීයො, තෙනාහ ‘‘දස්සනයොග්ගො’’ති. පසාදං ආවහතීති පාසාදිකො, තෙනාහ ‘‘චිත්තප්පසාදජනනතො’’ති. වණ්ණස්සාති වණ්ණධාතුයා. සරීරන්ති සන්නිවෙසවිසිට්ඨං කරචරණගීවාසීසාදිඅවයවසමුදායං, සො ච සණ්ඨානමුඛෙන ගය්හතීති ‘‘පරමාය වණ්ණපොක්ඛරතායාති…පෙ… සම්පත්තියා චා’’ති වුත්තං. සබ්බවණ්ණෙසු සුවණ්ණවණ්ණොව උත්තමොති වුත්තං ‘‘සෙට්ඨෙන සුවණ්ණවණ්ණෙන සමන්නාගතො’’ති. තථා හි බුද්ධා, චක්කවත්තිනො ච සුවණ්ණවණ්ණාව හොන්ති. බ්රහ්මවච්ඡසීති උත්තමසරීරාභො, සුවණ්ණාභො ඉච්චෙව අත්ථො. ඉමමෙව හි අත්ථං සන්ධාය ‘‘මහාබ්රහ්මුනො සරීරසදිසෙනෙව සරීරෙන සමන්නාගතො’’ති වුත්තං, න බ්රහ්මුජුගත්තතං. අඛුද්දාවකාසො දස්සනායාති ආරොහපරිණාහසම්පත්තියා, අවයවපාරිපූරියා ච දස්සනාය ඔකාසො න ඛුද්දකො, තෙනාහ ‘‘සබ්බානෙවා’’තිආදි.
යමනියමලක්ඛණං සීලමස්ස අත්ථීති සීලවා. තං පනස්ස රත්තඤ්ඤුතාය වුද්ධං වඩ්ඪිතං අත්ථීති වුද්ධසීලී. තෙන ච සබ්බදා සම්මායොගතො වුද්ධසීලෙන සමන්නාගතො. සබ්බමෙතං පඤ්චසීලමත්තමෙව සන්ධාය වදන්ති තතො පරං සීලස්ස තත්ථ අභාවතො, තෙසඤ්ච අජානනතො.
ඨානකරණසම්පත්තියා, සික්ඛාසම්පත්තියා ච කත්ථචිපි අනූනතාය පරිමණ්ඩලපදානි බ්යඤ්ජනානි අක්ඛරානි එතිස්සාති පරිමණ්ඩලපදබ්යඤ්ජනා. අථ වා පජ්ජති අත්ථො ¶ එතෙනාති පදං, නාමාදි. යථාධිප්පෙතමත්ථං බ්යඤ්ජෙතීති බ්යඤ්ජනං, වාක්යං. තෙසං පරිපුණ්ණතාය පරිමණ්ඩලපදබ්යඤ්ජනා. අත්ථඤාපනෙ සාධනතාය වාචාව කරණන්ති වාක්කරණං, උදාහාරඝොසො. ගුණපරිපුණ්ණභාවෙන තස්ස බ්රාහ්මණස්ස, තෙන වා භාසිතබ්බඅත්ථස්ස. පූරෙ පුණ්ණභාවෙ. පූරෙති ච පුරිමස්මිං අත්ථෙ ආධාරෙ භුම්මං, දුතියස්මිං විසයෙ. ‘‘සුඛුමාලත්තනෙනා’’ති ඉමිනා තස්සා වාචාය මුදුසණ්හභාවමාහ. අපලිබුද්ධාය පිත්තසෙම්හාදීහි. සන්දිට්ඨං සබ්බං දස්සෙත්වා විය එකදෙසං කථනං. විලම්බිතං සණිකං චිරායිත්වා කථනං. ‘‘සන්දිද්ධවිලම්බිතාදී’’ති වා පාඨො. තත්ථ සන්දිද්ධං සන්දෙහජනකං. ආදි-සද්දෙන දුක්ඛලිතානුකඩ්ඪිතාදිං ¶ සඞ්ගණ්හාති. ‘‘ආදිමජ්ඣපරියොසානං පාකටං කත්වා’’ති ඉමිනා තස්සා වාචාය අත්ථපාරිපූරිං වදන්ති.
‘‘ජිණ්ණො’’තිආදීනි පදානි සුවිඤ්ඤෙය්යානි, හෙට්ඨා වුත්තත්ථානි ච. දුතියනයෙ පන ජිණ්ණොති නායං ජිණ්ණතා වයොමත්තෙන, අථ ඛො කුලපරිවට්ටෙන පුරාණතාති ආහ ‘‘ජිණ්ණොති පොරාණො’’තිආදි, තෙන තස්ස බ්රාහ්මණස්ස කුලවසෙන උදිතොදිතභාවමාහ. ජාතිවුද්ධියා ‘‘වයොඅනුප්පත්තො’’ති වක්ඛමානත්තා, ගුණවුද්ධියා තතො සාතිසයත්තා ච ‘‘වුද්ධොති සීලාචාරාදිගුණවුද්ධියා යුත්තො’’ති ආහ. තථා ජාතිමහල්ලකතාය ¶ වක්ඛමානත්තා ‘‘මහල්ලකො’’ති ¶ පදෙන විභවමහත්තතා යොජිතා. මග්ගපටිපන්නොති බ්රාහ්මණානං පටිපත්තිවීථිං උපගතො තං අවොක්කම්ම චරණතො. අන්තිමවයන්ති පච්ඡිමවයං.
බුද්ධගුණකථාවණ්ණනා
304. තාදිසෙහි මහානුභාවෙහි සද්ධිං යුගග්ගාහවසෙනපි දහනං න මාදිසානං අනුච්ඡවිකං, කුතො පන උක්කංසනන්ති ඉදං බ්රාහ්මණස්ස න යුත්තරූපන්ති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘න ඛො පන මෙතං යුත්ත’’න්තිආදි. සදිසාති එකදෙසෙන සදිසා. න හි බුද්ධානං ගුණෙහි සබ්බථා සදිසා කෙචිපි ගුණා අඤ්ඤෙසු ලබ්භන්ති. ඉතරෙති අත්තනො ගුණෙහි අසදිසගුණෙ. ඉදන්ති ඉදං අත්ථජාතං. ගොපදකන්ති ගාවියා පදෙ ඨිතඋදකං.
සට්ඨිකුලසතසහස්සන්ති සට්ඨිසහස්සාධිකං කුලසතසහස්සං කුලපරියායෙනාති සුද්ධොදනමහාරාජස්ස කුලානුක්කමෙන ආගතං. තෙසුපීති තෙසුපි චතූසු නිධීසු. ගහිතගහිතන්ති ගහිතං ගහිතං ඨානං පූරතියෙව ධනෙන පටිපාකතිකමෙව හොති. අපරිමාණොයෙවාති ‘‘එත්තකො එසො’’ති කෙනචි පරිච්ඡින්දිතුං අසක්කුණෙය්යතාය අපරිච්ඡින්නො එව.
තත්ථාති මඤ්චකෙ. සීහසෙය්යං කප්පෙසීති යථා රාහු අසුරින්දො ආයාමතො, විත්ථාරතො උබ්බෙධතො ච භගවතො රූපකායස්ස පරිච්ඡෙදං ගහෙතුං න සක්කොති, තථා රූපං ඉද්ධාභිසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛරොන්තො සීහසෙය්යං කප්පෙසි.
කිලෙසෙහි ¶ ආරකත්තා පරිසුද්ධට්ඨෙන අරියන්ති ආහ ‘‘අරියං උත්තමං පරිසුද්ධ’’න්ති. අනවජ්ජට්ඨෙන කුසලං, න සුඛවිපාකට්ඨෙන. කත්ථචි ¶ චතුරාසීතිපාණසහස්සානි, කත්ථචි අපරිමාණාපි දෙවමනුස්සා යස්මා චතුවීසතියා ඨානෙසු අසඞ්ඛ්යෙය්යා අපරිමෙය්යා දෙවමනුස්සා මග්ගඵලාමතං පිවිංසු, කොටිසතසහස්සාදිපරිමාණෙනපි බහූ එව, තස්මා අනුත්තරාචාරසික්ඛාපනවසෙන භගවා බහූනං ආචරියො. තෙති කාමරාගතො අඤ්ඤෙ භගවතො පහීනකිලෙසෙ. කෙළනාති කෙළායනා ධනායනා.
අපාපපුරෙක්ඛාරොති අපාපෙ පුරෙ කරොති, න වා පාපං පුරතො කරොතීතිපි අපාපපුරෙක්ඛාරොති ඉමමත්ථං දස්සෙතුං ‘‘අපාපෙ නවලොකුත්තරධම්මෙ’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ අපාපෙති පාපපටිපක්ඛෙ, පාපරහිතෙ ච. බ්රහ්මනි සෙට්ඨෙ බුද්ධෙ භගවති භවා තස්ස ධම්මදෙසනාවසෙන අරියාය ¶ ජාතියා ජාතත්තා, බ්රහ්මුනො වා භගවතො හිතා ගරුකරණාදිනා, යථානුසිට්ඨපටිපත්තියා ච, බ්රහ්මං වා සෙට්ඨං අරියමග්ගං ජානාතීති බ්රහ්මඤ්ඤා, අරියසාවකසඞ්ඛාතා පජා, තෙනාහ ‘‘සාරිපුත්තා’’තිආදි. පකතිබ්රාහ්මණජාතිවසෙනාපි ‘‘බ්රහ්මඤ්ඤාය පජායා’’ති පදස්ස අත්ථො වෙදිතබ්බොති දස්සෙතුං ‘‘අපිචා’’තිආදි වුත්තං.
තිරොරට්ඨා තිරොජනපදාති එත්ථ රජ්ජං රට්ඨං, රාජන්ති රාජානො එතෙනාති, තදෙකදෙසභූතා පදෙසා පන ජනපදො,ජනා පජ්ජන්ති එත්ථ සුඛජීවිකං පාපුණන්තීති. පුච්ඡාය වා දොසං සල්ලක්ඛෙත්වාති සම්බන්ධො. අසමත්ථතන්ති අත්තනො අසමත්ථතං. භගවා විස්සජ්ජෙති තෙසං උපනිස්සයසම්පත්තිං, ඤාණපරිපාකං, චිත්තාචාරඤ්ච ඤත්වාති අධිප්පායො.
‘‘එහි ¶ ස්වාගතවාදී’’ති ඉමිනා සුඛසම්භාසපුබ්බකං පියවාදිතං දස්සෙති, ‘‘සඛිලො’’ති ඉමිනා සණ්හවාචතං, ‘‘සම්මොදකො’’ති ඉමිනා පටිසන්ධාරකුසලතං, ‘‘අභාකුටිකො’’ති ඉමිනා සබ්බත්ථෙව විප්පසන්නමුඛතං, ‘‘උත්තානමුඛො’’ති ඉමිනා සුඛාලාපතං, ‘‘පුබ්බභාසී’’ති ඉමිනා ධම්මානුග්ගහස්ස ඔකාසකරණතො හිතජ්ඣාසයතං භගවතො විභාවෙති.
යත්ථ කිරාති කිර-සද්දො අරුචිසූචනත්ථො, තෙන භගවතා අධිවුත්ථපදෙසෙ න දෙවතානුභාවෙන මනුස්සානං අනුපද්දවතා, අථ ඛො බුද්ධානුභාවෙනාති දස්සෙති. තෙනාහ ‘‘අපිචා’’තිආදි.
අනුසාසිතබ්බොති ¶ විනෙය්යජනසමූහො ගය්හතීති නිබ්බත්තිතං අරියසඞ්ඝමෙව දස්සෙතුං ‘‘සයං වා’’තිආදි වුත්තං, අනන්තරස්ස විධි පටිසෙධො වාති කත්වා. ‘‘තාදිසොවා’’ති ඉමිනා ‘‘සයං වා’’තිආදිනා වුත්තවිකප්පො එව පච්චාමට්ඨොති. ‘‘පුරිමපදස්සෙව වා’’ති විකප්පන්තරග්ගහණං. බහූනං තිත්ථකරානන්ති පූරණාදීනං අනෙකෙසං තිත්ථකරානං, නිද්ධාරණෙ චෙතං සාමිවචනං. කාරණෙනාති අප්පිච්ඡසන්තුට්ඨතාදිසමාරොපනලක්ඛණෙන කාරණෙන. ආගන්තුකා නවකාති අභිනවා ආගන්තුකා අබ්භාගතා. පරියාපුණාමීති පරිච්ඡින්දිතුං ජානාමි සක්කොමි, තෙනාහ ‘‘ජානාමී’’ති. ‘‘කප්පම්පි චෙ අඤ්ඤමභාසමානො’’ති අභූතපරිකප්පනවචනමෙතං තථා භාසමානස්ස අභාවතො.
305. අලං-සද්දො ¶ අරහත්තොපි හොති ‘‘අලමෙව නිබ්බින්දිතු’’න්තිආදීසු (සං. නි. 1.124) වියාති ¶ ආහ ‘‘අලමෙවාති යුත්තමෙවා’’ති. පුටෙන නෙත්වා අසිතබ්බතො පරිභුඤ්ජිතබ්බතො පුටොසං වුච්චති පාථෙය්යං. පුටංසෙන පුරිසෙන.
සොණදණ්ඩපරිවිතක්කවණ්ණනා
307. උභතොපක්ඛිකාති මිච්ඡාදිට්ඨිසම්මාදිට්ඨීනං වසෙන උභයපක්ඛිකා. කෙරාටිකාති සඨා.
බ්රාහ්මණපඤ්ඤත්තිවණ්ණනා
311-3. සුජන්ති හොමදබ්බිං පග්ගණ්හන්තෙසූති ජුහනත්ථං ගණ්හනකෙසු, ඉරුබ්බිජ්ජෙසූති අත්ථො. පඨමො වාති තත්ථ සන්නිපතිතෙසු යජනකිරියායං සබ්බපධානො වා. දුතියො වාති තදනන්තරො වා. ‘‘සුජ’’න්ති කරණෙ එතං උපයොගවචනන්ති ආහ ‘‘සුජායා’’ති. අග්ගිහුත්තපමුඛතාය යඤ්ඤස්ස යඤ්ඤෙ දිය්යමානං සුජාමුඛෙන දීයතීති ආහ ‘‘සුජාය දිය්යමාන’’න්ති. පොරාණාති අට්ඨකථාචරියා. විසෙසතොති විජ්ජාචරණවිසෙසතො, න බ්රාහ්මණෙහි ඉච්ඡිතවිජ්ජාචරණමත්තතො. උත්තමබ්රාහ්මණස්සාති අනුත්තරදක්ඛිණෙය්යතාය උක්කට්ඨබ්රාහ්මණස්ස. බ්රාහ්මණසමයන්ති බ්රාහ්මණසිද්ධන්තං. මා භින්දි මා විනාසෙසි.
316. සමසමොති ¶ සමොයෙව හුත්වා සමො. හීනොපමවසෙනපි සමතා වුච්චතීති තං නිවත්තෙන්තො ‘‘ඨපෙත්වා එකදෙසසමත්ත’’න්තිආදිමාහ. කුලකොටිපරිදීපනන්ති කුලආදිපරිදීපනං අථාපි ¶ සියාති අථාපි තුම්හාකං එවං පරිවිතක්කො සියා. බ්රාහ්මණභාවං සාධෙති වණ්ණො. මන්තජාතීසුපි එසෙව නයො. සීලමෙව සාධෙස්සති බ්රාහ්මණභාවං. කස්මාති චෙ? ආහ ‘‘තස්මිඤ්හිස්සා’’තිආදි. සම්මොහමත්තං වණ්ණාදයොති වණ්ණමන්තජාතියො හි බ්රාහ්මණභාවස්ස අඞ්ගන්ති සම්මොහමත්තමෙතං අසමවෙක්ඛිතාභිමානභාවතො.
සීලපඤ්ඤාකථාවණ්ණනා
317. කථිතො බ්රාහ්මණෙන පඤ්හොති ‘‘සීලවා ච හොතී’’තිආදිනා ද්වින්නමෙව අඞ්ගානං වසෙන ¶ යථාපුච්ඡිතො පඤ්හො යාථාවතො විස්සජ්ජිතො එත්ථාති එතස්මිං යථාවිස්සජ්ජිතෙ අත්ථෙ. තස්සාති සොණදණ්ඩස්ස. සීලපරිසුද්ධාති සීලසම්පත්තියා සබ්බසො සුද්ධා අනුපක්කිලිට්ඨා. කුතො දුස්සීලෙ පඤ්ඤා අසමාහිතත්තා තස්ස. ජළෙ එළමූගෙ කුතො සීලන්ති ජළෙ එළමූගෙ දුප්පඤ්ඤෙ කුතො සීලං සීලවිභාගස්ස, සීලපරිසොධනූපායස්ස ච අජානනතො. පකට්ඨං උක්කට්ඨං ඤාණං පඤ්ඤාණන්ති, පාකතිකං ඤාණං නිවත්තෙතුං ‘‘පඤ්ඤාණ’’න්ති වුත්තන්ති තයිදං පකාරෙහි ජානනතො පඤ්ඤාවාති ආහ ‘‘පඤ්ඤාණන්ති පඤ්ඤා යෙවා’’ති.
සීලෙනධොතාති සමාධිපදට්ඨානෙන සීලෙන සකලසංකිලෙසමලවිසුද්ධියා ධොතා විසුද්ධා, තෙනාහ ‘‘කථං පනා’’තිආදි. තත්ථ ධොවතීති සුජ්ඣති. මහාසට්ඨිවස්සත්ථෙරො වියාති සට්ඨිවස්සමහාථෙරො විය. වෙදනාපරිග්ගහමත්තම්පීති එත්ථ වෙදනාපරිග්ගහො නාම යථාඋප්පන්නං වෙදනං සභාවරසතො උපධාරෙත්වා ‘‘අයං වෙදනා ඵස්සං පටිච්ච, සො ඵස්සො අනිච්චො දුක්ඛො විපරිණාමධම්මො’’ති ලක්ඛණත්තයං ආරොපෙත්වා පවත්තිතවිපස්සනා. එවං විපස්සන්තෙන ¶ ‘‘සුඛෙන සක්කා සා වෙදනා අධිවාසෙතුං ‘‘වෙදනා එව වෙදියතී’’ති. වෙදනං වික්ඛම්භෙත්වාති යථාඋප්පන්නං දුක්ඛං වෙදනං අනනුවත්තිත්වා විපස්සනං ආරභිත්වා වීථිං පටිපන්නාය විපස්සනාය තං විනොදෙත්වා. සංසුමාරපතිතෙනාති කුම්භීලෙන විය භූමියං ¶ උරෙන නිපජ්ජනෙන. පඤ්ඤාය සීලං ධොවිත්වාති අඛණ්ඩාදිභාවාපාදනෙන සීලං ආදිමජ්ඣපරියොසානෙසු පඤ්ඤාය සුවිසොධිතං කත්වා.
318. ‘‘කස්මා ආහා’’ති උපරිදෙසනාය කාරණං පුච්ඡති. ලජ්ජා නාම ‘‘සීලස්ස ජාතියා ච ගුණදොසපකාසනෙන සමණෙන ගොතමෙන පුච්ඡිතපඤ්හං විස්සජ්ජෙසී’’ති පරිසාය පඤ්ඤාතතා. එත්තකපරමාති එත්තකඋක්කංසකොටිකා පඤ්ච සීලානි, වෙදත්තයවිභාවනං පඤ්ඤඤ්ච ලක්ඛණාදිතො නිද්ධාරෙත්වා ජානනං නත්ථි, කෙවලං තත්ථ වචීපරමා මයන්ති දස්සෙතීති ආහ ‘‘සීලපඤ්ඤාණන්ති වචනමෙව පරමං අම්හාක’’න්ති. ‘‘අයං පන විසෙසො’’ති ඉදං නිය්යාතනාපෙක්ඛං සීලනිද්දෙසෙ, තෙනාහ ‘‘සීලමිච්චෙව නිය්යාතිත’’න්ති. සාමඤ්ඤඵලෙ පන ‘‘සාමඤ්ඤඵල’’ මිච්චෙව නිය්යාතිතං, පඤ්ඤානිද්දෙසෙ පන ඣානපඤ්ඤං අධිට්ඨානං කත්වා විපස්සනාපඤ්ඤාවසෙනෙව පඤ්ඤානිය්යාතනං කතං, තෙනාහ ‘‘පඨමජ්ඣානාදීනී’’ති.
සොණදණ්ඩඋපාසකත්තපටිවෙදනාකථාවණ්ණනා
321-2. නත්තාති පුත්තපුත්තො. අගාරවං නාම නත්ථි, න චායං භගවති අගාරවෙන ‘‘අහඤ්චෙව ¶ ඛො පනා’’තිආදිමාහ, අථ ඛො අත්තලාභපරිහානිභයෙන. අයඤ්හි යථා තථා අත්තනො මහාජනස්ස සම්භාවනං උප්පාදෙත්වා කොහඤ්ඤෙන ¶ පරෙ විම්හාපෙත්වා ලාභුප්පාදං නිජිගිසන්තො විචරති, තස්මා තථා අවොච, තෙනාහ ‘‘ඉමිනා කිරා’’තිආදි.
තඞ්ඛණානුරූපායාති යාදිසී තදා තස්ස අජ්ඣාසයප්පවත්ති, තදනුරූපායාති අත්ථො. තස්ස තදා තාදිසස්ස විවට්ටසන්නිස්සිතස්ස ඤාණස්ස පරිපාකස්ස අභාවතො කෙවලං අබ්භුදයනිස්සිතො එව අත්ථො දස්සිතොති ආහ ‘‘දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකමත්ථං සන්දස්සෙත්වා’’ති, පච්චක්ඛතො විභාවෙත්වාති අත්ථො. කුසලෙ ධම්මෙති තෙභූමකෙ කුසලෙ ධම්මෙ, ‘‘චතුභූමකෙ’’තිපි වත්තුං වට්ටතියෙව, තෙනෙවාහ ‘‘ආයතිං නිබ්බානත්ථාය වාසනාභාගියා වා’’ති. තත්ථාති කුසලධම්මෙ යථා සමාදපිතෙ. නන්ති බ්රාහ්මණං සමුත්තෙජෙත්වාති සම්මදෙව උපරූපරි නිසානෙත්වා පුඤ්ඤකිරියාය තික්ඛවිසදභාවං ආපාදෙත්වා. තං පන අත්ථතො තත්ථ උස්සාහජනනං හොතීති ආහ ‘‘සඋස්සාහං කත්වා’’ති ¶ . එවං පුඤ්ඤකිරියාය සඋස්සාහතා, එවරූපං ගුණසමඞ්ගිතා ච නියමතො දිට්ඨධම්මිකා අත්ථසම්පාදනීති එවං සඋස්සාහතාය, අඤ්ඤෙහි ච තස්මිං විජ්ජමානගුණෙහි සම්පහංසෙත්වා සම්මදෙව හට්ඨතුට්ඨභාවං ආපාදෙත්වා.
යදි භගවා ධම්මරතනවස්සං වස්සි, අථ කස්මා සො විසෙසං නාධිගච්ඡතීති ආහ ‘‘බ්රාහ්මණො පනා’’තිආදි. යදි එවං කස්මා භගවා තස්ස තථා ධම්මරතනවස්සං වස්සීති ආහ ‘‘කෙවලමස්සා’’තිආදි. න හි භගවතො නිරත්ථකා දෙසනා හොතීති.
සොණදණ්ඩසුත්තවණ්ණනාය ලීනත්ථප්පකාසනා.