📜

5. කූටදන්තසුත්තවණ්ණනා

323. පුරිමසුත්තද්වයෙති අම්බට්ඨසොණදණ්ඩසුත්තද්වයෙ. වුත්තනයමෙවාති යං තත්ථ ආගතසදිසං ඉධාගතං තං අත්ථවණ්ණනතො වුත්තනයමෙව, තත්ථ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බන්ති අත්ථො. ‘‘තරුණො අම්බරුක්ඛො අම්බලට්ඨිකා’’ති (දී. නි. අට්ඨ. 1.2) බ්රහ්මජාලසුත්තවණ්ණනායං වුත්තන්ති ආහ ‘‘අම්බලට්ඨිකා බ්රහ්මජාලෙ වුත්තසදිසාවා’’ති.

යඤ්ඤාවාටං සම්පාදෙත්වා මහායඤ්ඤං උද්දිස්ස සවිඤ්ඤාණකානි, අවිඤ්ඤාණකානි ච යඤ්ඤූපකරණානි උපට්ඨපිතානීති වුත්තං පාළියං ‘‘මහායඤ්ඤො උපක්ඛටො’’ති, තං උපක්ඛරණං තෙසං තථාසජ්ජනන්ති ආහ ‘‘උපක්ඛටොති සජ්ජිතො’’ති. වච්ඡතරසතානීති යුවභාවප්පත්තානි බලවවච්ඡසතානි, තෙ පන වච්ඡා එව හොන්ති, න දම්මා බලිබද්දා චාති ආහ ‘‘වච්ඡසතානී’’ති. එතෙති උසභාදයො උරබ්භපරියොසානා. අනෙකෙසන්ති අනෙකජාතිකානං. සඞ්ඛ්යාවසෙන අනෙකතා සත්තසතග්ගහණෙනෙව පරිච්ඡින්නා. මිගපක්ඛීනන්ති මහිංසරුරුපසදකුරුඞ්ගගොකණ්ණමිගානඤ්චෙව මොරකපිඤ්ජරතිත්තිරකපොතාදිපක්ඛීනඤ්ච.

328. යඤ්ඤසඞ්ඛාතස්ස පුඤ්ඤස්ස යො සංකිලෙසො, තස්ස නිවාරණතො නිසෙධනතො විධා වුච්චන්ති විප්පටිසාරවිනොදනා. තතො එව තා තං පුඤ්ඤාභිසන්දං අවිච්ඡින්දිත්වා ඨපෙන්තීති ‘‘ඨපනා’’ති වුත්තා. තාසං පන යඤ්ඤස්ස ආදිමජ්ඣපරියොසානවසෙන තීසු කාලෙසු පවත්තියා යඤ්ඤො තිට්ඨපනොති ආහ ‘‘තිට්ඨපනන්ති අත්ථො’’ති. පරික්ඛරොන්ති අභිසඞ්ඛරොන්තීති පරික්ඛාරා, පරිවාරාති වුත්තං. ‘‘සොළසපරික්ඛාරන්ති සොළසපරිවාර’’න්ති.

මහාවිජිතරාජයඤ්ඤකථාවණ්ණනා

336. පුබ්බචරිතන්ති අත්තනො පුරිමජාතිසම්භූතං බොධිසම්භාරභූතං පුඤ්ඤචරියං. තථා හිස්ස අනුගාමිනොව නිධිස්ස ථාවරො නිධි නිදස්සිතො. අඩ්ඪතා නාම විභවසම්පන්නතා, සා තං තං උපාදායුපාදාය වුච්චතීති ආහ ‘‘යො කොචි අත්තනො සන්තකෙන විභවෙන අඩ්ඪො හොතී’’ති . තථා මහද්ධනතාපීති තං උක්කංසගතං දස්සෙතුං ‘‘මහතා අපරිමාණසඞ්ඛ්යෙන ධනෙන සමන්නාගතො’’ති වුත්තං. භුඤ්ජිතබ්බතො පරිභුඤ්ජිතබ්බතො විසෙසතො කාමා භොගො නාමාති ආහ ‘‘පඤ්චකාමගුණවසෙනා’’ති. පිණ්ඩපිණ්ඩවසෙනාති භාජනාලඞ්කාරාදිවිභාගං අහුත්වා කෙවලං ඛණ්ඩඛණ්ඩවසෙන.

මාසකාදීති ආදි-සද්දෙන ථාලකාදිං සඞ්ගණ්හාති. භාජනාදීති ආදි-සද්දෙන වත්ථසෙය්යාවසථාදිං සඞ්ගණ්හාති. සුවණ්ණරජතමණිමුත්තාවෙළුරියවජිරපවාළානි ‘‘සත්තරතනානී’’ති වදන්ති. සාලිවීහිආදි පුබ්බණ්ණං පුරක්ඛතංසස්සඵලන්ති කත්වා. තබ්බිපරියායතො මුග්ගමාසාදි අපරණ්ණං. දෙවසිකං…පෙ… වසෙනාති දිවසෙ දිවසෙ පරිභුඤ්ජිතබ්බදාතබ්බවඩ්ඪෙතබ්බාදිවිධිනා පරිවත්තනකධනධඤ්ඤවසෙන.

කොට්ඨං වුච්චති ධඤ්ඤස්ස ආඨපනට්ඨානං, කොට්ඨභූතං අගාරං කොට්ඨාගාරං තෙනාහ ‘‘ධඤ්ඤෙන…පෙ… ගාරො චා’’ති. එවං සාරගබ්භං ‘‘කොසො’’ති, ධඤ්ඤස්ස ආඨපනට්ඨානඤ්ච ‘‘කොට්ඨාගාර’’න්ති දස්සෙත්වා ඉදානි තතො අඤ්ඤථා තං දස්සෙතුං ‘‘අථ වා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ යථා අසිනො තික්ඛභාවපරිහාරතො පරිච්ඡදො ‘‘කොසො’’ති වුච්චති, එවං රඤ්ඤො තික්ඛභාවපරිහරණත්තා චතුරඞ්ගිනී සෙනා ‘‘කොසො’’ති ආහ ‘‘චතුබ්බිධො කොසො හත්ථී අස්සා රථා පත්තී’’ති. ‘‘වත්ථකොට්ඨාගාරග්ගහණෙනෙව සබ්බස්සාපි භණ්ඩට්ඨපනට්ඨානස්ස ගහිතත්තා තිවිධං කොට්ඨාගාරන්ති වුත්තං. ‘‘ඉදං එවං බහු’’න්තිආදි රාජා තමත්ථං ජානන්තොව භණ්ඩාගාරිකෙන කථාපෙත්වා පරිසාය නිස්සද්දභාවාපාදනත්ථඤ්ච ආහ එවං මෙ පකතික්ඛොභො න භවිස්සතීති.

337-8. බ්රාහ්මණො චින්තෙසි ජනපදස්ස අනුපද්දවත්ථඤ්චෙව යඤ්ඤස්ස ච චිරානුපවත්තනත්ථඤ්ච, තෙනාහ ‘‘අයං රාජා’’තිආදි.

සත්තානං හිතස්ස සුඛස්ස ච විදූසනතො අහිතස්ස දුක්ඛස්ස ච ආවහනතො චොරා එව කණ්ටකා, තෙහි චොරකණ්ටකෙහි. යථා ගාමවාසීනං ඝාතා ගාමඝාතා, එවං පන්ථිකානං දුහනා විබාධනා පන්ථදුහනා. අධම්මකාරීති ධම්මතො අපෙතස්ස අයුත්තස්ස කරණසීලො, අත්තනො විජිතෙ ජනපදාදීනං තතො අනත්ථතො තායනෙන ඛත්තියො යො ඛත්තධම්මො, තස්ස වා අකරණසීලොති අත්ථො. දස්සවො එව ඛීලසදිසත්තා දස්සුඛීලං. යථා හි ඛෙත්තෙ ඛීලං කසනාදීනං සුඛප්පවත්තිං , මූලසන්තානෙන සස්සස්ස බුද්ධිඤ්ච විබන්ධති, එවං දස්සවො රජ්ජෙ රාජාණාය සුඛප්පවත්තිං, මූලවිරුළ්හියා ජනපදානං පරිබුද්ධිඤ්ච විබන්ධන්ති. තෙන වුත්තං ‘‘දස්සවො එව ඛීලසදිසත්තා දස්සුඛීල’’න්ති. වධ-සද්දො හිංසනත්ථොපි හොතීති වුත්තං ‘‘මාරණෙන වා කොට්ටනෙන වා’’ති. අද්දුබන්ධනාදිනාති ආදි-සද්දෙන රජ්ජුබන්ධනසඞ්ඛලිකබන්ධනාදිං සඞ්ගණ්හාති. ජානියාති ධනජානියා, තෙනාහ ‘‘සතං ගණ්හථා’’තිආදි. පඤ්චසිඛමුණ්ඩකරණන්ති කාකපක්ඛකරණං. ගොමයසිඤ්චනන්ති සීසෙ ඡකණොදකාවසෙචනං. කුදණ්ඩකබන්ධනන්ති ගද්දුලබන්ධනං. එවමාදීනීති ආදි-සද්දෙන ඛුරමුණ්ඩං කරිත්වා භස්මපුටපොථනාදිං සඞ්ගණ්හාති. ඌහනිස්සාමීති උද්ධරිස්සාමි, අපනෙස්සාමීති අත්ථො. උස්සහන්තීති පුබ්බෙ තත්ථ කතපරිචයතාය උස්සාහං කාතුං සක්කොන්ති. අනුප්පදෙතූති අනු අනු පදෙතු, තෙනාහ ‘‘දින්නෙ අප්පහොන්තෙ’’තිආදි. සක්ඛිකරණපණ්ණාරොපනානි වඩ්ඪියා සහ වා විනා වා පුන ගහෙතුකාමස්ස, ඉධ පන තං නත්ථීති ආහ ‘‘සක්ඛිං අකත්වා’’තිආදි, තෙනාහ ‘‘මූලච්ඡෙජ්ජවසෙනා’’ති. පකාරතො භණ්ඩානි ආභරති සම්භරති පරිචයති එතෙනාති පාභතං, භණ්ඩමූලං.

දිවසෙ දිවසෙ දාතබ්බභත්තං දෙවසිකභත්තං. ‘‘අනුමාසං, අනුපොසථ’’න්තිආදිනා දාතබ්බං වෙතනං මාසිකාදිපරිබ්බයං. තස්ස තස්ස කුලානුරූපෙන කම්මානුරූපෙන සූරභාවානුරූපෙනාති පච්චෙකං අනුරූප-සද්දො යොජෙතබ්බො. සෙනාපච්චාදි ඨානන්තරං. සකකම්මපසුතත්තා , අනුපද්දවත්තා ච ධනධඤ්ඤානං රාසිකො රාසිකාරභූතො. ඛෙමෙන ඨිතාති අනුපද්දවෙන පවත්තා, තෙනාහ ‘‘අභයා’’ති, කුතොචිපි භයරහිතාති අත්ථො.

චතුපරික්ඛාරවණ්ණනා

339. තස්මිං තස්මිං කිච්චෙ අනුයන්ති අනුවත්තන්තීති අනුයන්තා, අනුයන්තා එව ආනුයන්තා යථා ‘‘අනුභාවො එව ආනුභාවො’’ති. අස්සාති රඤ්ඤො. තෙති ආනුයන්තඛත්තියාදයො. අත්තමනා න භවිස්සන්ති ‘‘අම්හෙ එත්ථ බහි කරොතී’’ති. නිබන්ධවිපුලාගමො ගාමො නිගමො, විවඩ්ඪිතමහාආයො මහාගාමොති අත්ථො. ජනපද-සද්දො හෙට්ඨා වුත්තත්ථො එව. ඡන්නං පකතීනං වසෙන රඤ්ඤො හිතසුඛාභිබුද්ධි, තදෙකදෙසා ච ආනුයන්තාදයොති වුත්තං ‘‘යං තුම්හාකං අනුජානනං මම භවෙය්ය දීඝරත්තං හිතාය සුඛායා’’ති.

අමා සහ භවන්ති කිච්චෙසූති අමච්චා, රජ්ජකිච්චවොසාසනකා. තෙ පන රඤ්ඤො පියා, සහපවත්තනකා ච හොන්තීති ආහ ‘‘පියසහායකා’’ති. රඤ්ඤො පරිසති භවාති පාරිසජ්ජා, තෙ පන කෙති ආහ ‘‘සෙසා ආණත්තිකරා’’ති, යථාවුත්තආනුයන්තඛත්තියාදී හි අවසෙසා රඤ්ඤො ආණාකරාති අත්ථො. සතිපි දෙය්යධම්මෙ ආනුභාවසම්පත්තියා, පරිවාරසම්පත්තියා ච අභාවෙ තාදිසං දාතුං න සක්කා, වුඩ්ඪකාලෙ ච තාදිසානම්පි රාජූනං තදුභයං හායතෙවාති ආහ ‘‘මහල්ලකකාලෙ…පෙ… න සක්කා’’ති. අනුමතියාති අනුජානනෙන, පක්ඛාති සපක්ඛා යඤ්ඤස්ස අඞ්ගභූතා. පරික්ඛරොන්තීති පරික්ඛාරා, සම්භාරා. ඉමෙ තස්ස යඤ්ඤස්ස අඞ්ගභූතා පරිවාරා විය හොන්තීති ආහ ‘‘පරිවාරා භවන්තී’’ති.

අට්ඨපරික්ඛාරවණ්ණනා

340. යසසාති ආනුභාවෙන, තෙනාහ ‘‘ආණාඨපනසමත්ථතායා’’ති. සද්දහතීති ‘‘දාතා දානස්ස ඵලං පච්චනුභොතී’’ති පත්තියායති. දානෙ සූරොති දානසූරො දෙය්යධම්මෙ ඊසකම්පි සඞ්ගං අකත්වා මුත්තචාගො. ස්වායමත්ථො කම්මස්සකතඤ්ඤාණස්ස තික්ඛවිසදභාවෙන වෙදිතබ්බො, තෙනාහ ‘‘න සද්ධාමත්තකෙනෙවා’’තිආදි. යස්ස හි කම්මස්සකතා පච්චක්ඛතො විය උපට්ඨාති, සො එවං වුත්තො. යං දානං දෙතීති යං දෙය්යධම්මං පරස්ස දෙති. තස්ස පති හුත්වාති තබ්බිසයං ලොභං සුට්ඨු අභිභවන්තො තස්ස අධිපති හුත්වා දෙති අනධිභවනීයත්තා. ‘‘න දාසො, න සහායො’’ති වත්වා තදුභයං අන්වයතො, බ්යතිරෙකතො ච දස්සෙතුං ‘‘යො හී’’තිආදි වුත්තං. දාසො හුත්වා දෙති තණ්හාය දානස්ස දාසබ්යතං උපගතත්තා. සහායො හුත්වා දෙති තස්ස පියභාවානිස්සජ්ජනතො. සාමී හුත්වා දෙති තත්ථ තණ්හාදාසබ්යතො අත්තානං මොචෙත්වා අභිභුය්ය පවත්තනතො. සාමිපරිභොගසදිසා හෙතස්සායං පවත්තතීති.

සමිතපාපාසමණා, බාහිතපාපා බ්රාහ්මණා උක්කට්ඨනිද්දෙසෙන, පබ්බජ්ජාමත්තසමණා ජාතිමත්තබ්රාහ්මණා පන කපණාදිග්ගහණෙනෙවෙත්ථ ගහිතාති අධිප්පායො. දුග්ගතාති දුක්කරජීවිකං උපගතා කසිරවුත්තිකා, තෙනාහ ‘‘දලිද්දමනුස්සා’’ති. අද්ධිකාති අද්ධානමග්ගගාමිනො. වණිබ්බකාති දායකානං ගුණකිත්තනවසෙන, කම්මඵලකිත්තනමුඛෙන ච යාචනකා සෙය්යථාපි නග්ගචරියාදයො, තෙනාහ ‘‘ඉට්ඨං දින්න’’න්තිආදි. ‘‘පසතමත්ත’’න්ති වීහිතණ්ඩුලාදිවසෙන වුත්තං, ‘‘සරාවමත්ත’’න්ති යාගුභත්තාදිවසෙන. ඔපානං වුච්චති ඔගාහෙත්වා පාතබ්බතො නදිතළාකාදීනං සබ්බසාධාරණතිත්ථං ඔපානං විය භූතොති ඔපානභූතො, තෙනාහ ‘‘උදපානභූතො’’තිආදි. සුතමෙව සුතජාතන්ති ජාත-සද්දස්ස අනත්ථන්තරවාචකතමාහ යථා ‘‘කොසජාත’’න්ති.

අතීතාදිඅත්ථචින්තනසමත්ථතා නාමස්ස රඤ්ඤො අනුමානවසෙන, ඉතිකත්තබ්බතාවසෙන ච වෙදිතබ්බා , න බුද්ධානං විය තත්ථ පච්චක්ඛදස්සිතායාති දස්සෙතුං ‘‘අතීතෙ’’තිආදි වුත්තං. අඩ්ඪතාදයො තාව යඤ්ඤස්ස පරික්ඛාරා හොන්තු තෙහි විනා තස්ස අසිජ්ඣනතො, සුජාතතා සුරූපතා පන කථන්ති ආහ ‘‘එතෙහි කිරා’’තිආදි. එත්ථ ච කෙචි ‘‘යථා අඩ්ඪතාදයො යඤ්ඤස්ස එකංසතො අඞ්ගානි, න එවමභිජාතතා, අභිරූපතා චාති දස්සෙතුං කිරසද්දග්ගහණ’’න්ති වදන්ති ‘‘අයං දුජ්ජාතො’’තිආදි වචනස්ස අනෙකන්තිකතං මඤ්ඤමානා, තයිදං අසාරං, සබ්බසාධාරණවසෙන හෙස යඤ්ඤාරම්භො තත්ථ සියා කෙසඤ්චි තථාපරිවිතක්කොති තස්සාපි අවකාසාභාවාදස්සනත්ථං තථා වුත්තත්තා. කිර-සද්දො පන තදා බ්රාහ්මණෙන චින්තිතාකාරසූචනත්ථො දට්ඨබ්බො. එවමාදීනීති ආදි-සද්දෙන ‘‘අයං විරූපො දලිද්දො අප්පෙසක්ඛො අස්සද්ධො අප්පස්සුතො අනත්ථඤ්ඤූ න මෙධාවී’’ති එතෙසං සඞ්ගහො දට්ඨබ්බො.

චතුපරික්ඛාරාදිවණ්ණනා

341. ‘‘සුජං පග්ගණ්හන්තාන’’න්ති පුරොහිතස්ස සයමෙව කටච්ඡුග්ගහණජොතනෙන එවං සහත්ථා, සක්කච්චඤ්ච දානෙ යුත්තතා ඉච්ඡිතබ්බාති දස්සෙති . එවං දුජ්ජාතස්සාති එත්ථාපි හෙට්ඨා වුත්තනයෙනෙව අත්ථො වෙදිතබ්බො.

342. තිණ්ණං ඨානානන්ති දානස්ස ආදිමජ්ඣපරියොසානභූතාසු තීසු භූමීසු, අවත්ථාසූති අත්ථො. චලන්තීති කම්පන්ති පුරිමාකාරෙන න තිට්ඨන්ති. කරණත්ථෙති තතියාවිභත්තිඅත්ථෙ. කත්තරි හෙතං සාමිවචනං කරණීයසද්දාපෙක්ඛාය. ‘‘පච්චානුතාපො න කත්තබ්බො’’ති වත්වා තස්ස අකරණූපායං දස්සෙතුං ‘‘පුබ්බචෙතනා පන අචලා පතිට්ඨපෙතබ්බා’’ති වුත්තං. තත්ථ අචලාති දළ්හා කෙනචි අසංහීරා. පතිට්ඨපෙතබ්බාති සුපතිට්ඨිතා කාතබ්බා. එවං කරණෙන හි යථා තං දානං සම්පති යථාධිප්පායං නිප්පජ්ජති, එවං ආයතිම්පි විපුලඵලතායාති ආහ ‘‘එවඤ්හි දානං මහප්ඵලං හොතීති දස්සෙතී’’ති, විප්පටිසාරෙන අනුපක්කිලිට්ඨභාවතො. මුඤ්චචෙතනාති පරිච්චාගචෙතනා. තස්සා නිච්චලභාවො නාම මුත්තචාගතා පුබ්බාභිසඞ්ඛාරවසෙන උළාරභාවො, සමනුස්සරණචෙතනාය පන නිච්චලභාවො ‘‘අහො මයා දානං දින්නං සාධු සුට්ඨූ’’ති තස්ස සක්කච්චං පච්චවෙක්ඛණාවසෙන වෙදිතබ්බො. තථා අකරොන්තස්සාති මුඤ්චචෙතනං, තත්ථ පච්චාසමනුස්සරණචෙතනඤ්ච වුත්තනයෙන නිච්චලං අකරොන්තස්ස විප්පටිසාරං උප්පාදෙන්තස්ස. ඛෙත්තවිසෙසෙ පරිච්චාගස්ස කතත්තා ලද්ධෙසුපි උළාරෙසුභොගෙසු චිත්තං නාපි නමති. යථා කථන්ති ආහ ‘‘මහාරොරුවං උපපන්නස්ස සෙට්ඨිගහපතිනො වියා’’ති.

සො කිර තගරසිඛිං පච්චෙකබුද්ධං අත්තනො ගෙහද්වාරෙ පිණ්ඩාය ඨිතං දිස්වා ‘‘ඉමස්ස සමණස්ස පිණ්ඩපාතං දෙහී’’ති භරියං ආණාපෙත්වා රාජුපට්ඨානත්ථං පක්කාමි. සෙට්ඨිභරියා සප්පඤ්ඤජාතිකා, සා චින්තෙසි ‘‘මයා එත්තකෙන කාලෙන ‘ඉමස්ස දෙථා’ති වචනමත්තං පිස්ස න සුතපුබ්බං, අයඤ්ච මඤ්ඤෙ අහොසි පච්චෙකසම්බුද්ධො, යථා තථා අදත්වා පණීතං පිණ්ඩපාතං දස්සාමී’’ති උපගන්ත්වා පච්චෙකසම්බුද්ධං පඤ්චපතිට්ඨිතෙන වන්දිත්වා පත්තං ආදාය අන්තොනිවෙසනෙ පඤ්ඤත්තාසනෙ නිසීදාපෙත්වා පරිසුද්ධෙහි සාලිතණ්ඩුලෙහි භත්තං සම්පාදෙත්වා තදනුරූපං ඛාදනීයං, බ්යඤ්ජනං, සූපෙය්යඤ්ච අභිසඞ්ඛරිත්වා බහි ගන්ධෙහි අලඞ්කරිත්වා පච්චෙකසම්බුද්ධස්ස හත්ථෙසු පතිට්ඨපෙත්වා වන්දි. පච්චෙකබුද්ධො ‘‘අඤ්ඤෙසම්පි පච්චෙකබුද්ධානං සඞ්ගහං කරිස්සාමී’’ති අපරිභුඤ්ජිත්වාව අනුමොදනං කත්වා පක්කාමි. සොපි ඛො සෙට්ඨි රාජුපට්ඨානං කත්වා ආගච්ඡන්තො පච්චෙකබුද්ධං දිස්වා අහං ‘‘තුම්හාකං පිණ්ඩපාතං දෙථා’’ති වත්වා පක්කන්තො, අපි වො ලද්ධො පිණ්ඩපාතොති. ආම සෙට්ඨි ලද්ධොති. ‘‘පස්සාමා’’ති ගීවං උක්ඛිපිත්වා ඔලොකෙසි. අථස්ස පිණ්ඩපාතගන්ධො උට්ඨහිත්වා නාසපුටං පූරෙසි. සො ‘‘මහා වත මෙ ධනබ්යයො ජාතො’’ති චිත්තං සන්ධාරෙතුං අසක්කොන්තො පච්ඡා විප්පටිසාරී අහොසි. විප්පටිසාරස්ස පන උප්පන්නාකාරො ‘‘වරමෙත’’න්තිආදිනා (සං. නි. 1.131) පාළියං ආගතොයෙව. භාතු පනායං එකං පුත්තකං සාපතෙය්යකාරණා ජීවිතා වොරොපෙසි, තෙන මහාරොරුවං උපපන්නො. පිණ්ඩපාතදානෙන පනෙස සත්තක්ඛත්තුං සුග්ගතිං සග්ගං ලොකං උපපන්නො, සත්තක්ඛත්තුමෙව ච සෙට්ඨිකුලෙ නිබ්බත්තො, න චාස්ස උළාරෙසු භොගෙසු චිත්තං නමි, තෙන වුත්තං ‘‘නාපි උළාරෙසු භොගෙසු චිත්තං නමතී’’ති.

343. ආකරොති අත්තනො අනුරූපතාය සමරියාදං සපරිච්ඡෙදං ඵලං නිබ්බත්තෙතීති ආකාරො, කාරණන්ති ආහ ‘‘දසහි ආකාරෙහීති දසහි කාරණෙහී’’ති. පටිග්ගාහකතො වාති බලවතරො හුත්වා උප්පජ්ජමානො පටිග්ගාහකතොව උප්පජ්ජති, ඉතරො පන දෙය්යධම්මතො, පරිවාරජනතොපි උප්පජ්ජෙය්යෙව. උප්පජ්ජිතුං යුත්තන්ති උප්පජ්ජනාරහං. තෙසංයෙව පාණාතිපාතීනං. යජනං නාමෙත්ථ දානං අධිප්පෙතං, න අග්ගිජුහනන්ති ආහ ‘‘යජතං භවන්ති දෙතු භව’’න්ති. විස්සජ්ජතූති මුත්තචාගවසෙන විස්සජ්ජතු. අබ්භන්තරන්ති අජ්ඣත්තං, සකසන්තානෙති අත්ථො.

344. හෙට්ඨා සොළස පරික්ඛාරා වුත්තා යඤ්ඤස්ස තෙ වත්ථුං කත්වා, ඉධ පන සන්දස්සනාදිවසෙන අනුමොදනාය ආරද්ධත්තා වුත්තං ‘‘සොළසහි ආකාරෙහී’’ති. දස්සෙත්වා අත්තනො දෙසනානුභාවෙන පච්චක්ඛතො විය ඵලං දස්සෙත්වා, අනෙකවාරං පන කථනතො ච ආමෙඩිතවචනං. තමත්ථන්ති යථාවුත්තං දානඵලවසෙන කම්මඵලසම්බන්ධං. සමාදපෙත්වාති සුතමත්තමෙව අකත්වා යථා රාජා තමත්ථං සම්මදෙව ආදියති චිත්තෙ කරොන්තො සුග්ගහිතං කත්වා ගණ්හාති, තථා සක්කච්චං ආදාපෙත්වා. ආමෙඩිතකාරණං හෙට්ඨා වුත්තමෙව.

‘‘විප්පටිසාරවිනොදනෙනා’’ති ඉදං නිදස්සනමත්තං ලොභදොසමොහඉස්සාමච්ඡරියමානාදයොපි හි දානචිත්තස්ස උපක්කිලෙසා, තෙසං විනොදනෙනපි තං සමුත්තෙජිතං නාම හොති තික්ඛවිසදභාවප්පත්තිතො. ආසන්නතරභාවතො වා විප්පටිසාරස්ස තබ්බිනොදනමෙව ගහිතං, පවත්තිතෙපි හි දානෙ තස්ස සම්භවතො. යාථාවතො විජ්ජමානෙහි ගුණෙහි තුට්ඨපහට්ඨභාවාපාදනං සම්පහංසනන්ති ආහ ‘‘සුන්දරං තෙ…පෙ… ථුතිං කත්වා කථෙසී’’ති. ධම්මතොති සච්චතො. සච්චඤ්හි ධම්මතො අනපෙතත්තා ධම්මං, උපසමචරියාභාවතො සමං, යුත්තභාවෙන කාරණන්ති ච වුච්චතීති.

345. තස්මිං යඤ්ඤෙ රුක්ඛතිණච්ඡෙදොපි නාම නාහොසි, කුතො පාණවධොති පාණවධාභාවස්සෙව දළ්හීකරණත්ථං සබ්බසො විපරීතගාහාවිදූසිතඤ්චස්ස දස්සෙතුං පාළියං ‘‘නෙව ගාවො හඤ්ඤිංසූ’’ති ආදිං වත්වාපි ‘‘න රුක්ඛා ඡිජ්ජිංසූ’’තිආදි වුත්තං, තෙනාහ ‘‘කිං පන ගාවො’’තිආදි. බරිහිසත්ථායාති පරිච්ඡෙදනත්ථාය. වනමාලාසඞ්ඛෙපෙනාති වනපුප්ඵෙහි ගන්ථිතමාලානියාමෙන. භූමියං වා පත්ථරන්තීති වෙදිභූමිං පරික්ඛිපන්තා තත්ථ පන්ථරන්ති. අන්තොගෙහදාසාදයොති අන්තොජාතධනක්කීතකරමරානීතසයංදාසා. පුබ්බමෙවාති භතිකරණතො පගෙව. ගහෙත්වා කරොන්තීති දිවසෙ දිවසෙ ගහෙත්වා කරොන්ති. තජ්ජිතාති ගජ්ජිතා. පියසමුදාචාරෙනෙවාති ඉට්ඨවචනෙනෙව. ඵාණිතෙන චෙවාති එත්ථ ච-සද්දො අවුත්තසමුච්චයත්ථො, තෙන පණීතපණීතානං නානප්පකාරානං ඛාදනීයභොජනීයාදීනඤ්චෙව වත්ථමාලාගන්ධවිලෙපනයානසෙය්යාදීනඤ්ච සඞ්ගහො දට්ඨබ්බො, තෙනාහ ‘‘පණීතෙහි සප්පිතෙලාදිසම්මිස්සෙහෙවා’’තිආදි.

346. සං නාම ධනං, තස්ස පතීති සපති, ධනවා. දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකහිතාවහත්තා තස්ස හිතන්ති සාපතෙය්යං, තදෙව ධනං. තෙනාහ ‘‘පහූතං සාපතෙය්යං ආදායාති බහුං ධනං ගහෙත්වා’’ති. ගාමභාගෙනාති සඞ්කිත්තනවසෙන ගාමෙ වා ගහෙතබ්බභාගෙන.

347. ‘‘යාගුං පිවිත්වා’’ති යාගුසීසෙන පාතරාසභොජනමාහ. පුරත්ථිමෙන යඤ්ඤවාටස්සාති රඤ්ඤො දානසාලාය නාතිදූරෙ පුරත්ථිමදිසාභාගෙති අත්ථො, යතො තත්ථ පාතරාසං භුඤ්ජිත්වා අකිලන්තරූපායෙව සායන්හෙ සාලං පාපුණන්ති ‘‘දක්ඛිණෙන යඤ්ඤවාටස්සා’’ති ආදීසුපි එසෙව නයො.

348. පරිහාරෙනාති භගවන්තං ගරුං කත්වා අගාරවපරිහාරෙන.

නිච්චදානඅනුකුලයඤ්ඤවණ්ණනා

349. උට්ඨාය සමුට්ඨායාති දානෙ උට්ඨානවීරියං සක්කච්චං කත්වා. අප්පසම්භාරතරොති අතිවිය පරිත්තසම්භාරො. සමාරභීයති යඤ්ඤො එතෙහීති සමාරම්භා, සම්භාරසම්භරණවසෙන පවත්තසත්තපීළා. අප්පට්ඨතරොති පන අතිවිය අප්පකිච්චොති අත්ථො. විපාකසඤ්ඤිතං අතිසයෙන මහන්තං සදිසඵලං එතස්සාති මහප්ඵලතරො. උදයසඤ්ඤිතං අතිසයෙන මහන්තං නිස්සන්දාදිඵලං එතස්සාති මහානිසංසතරො. ධුවදානානීති ධුවානි ථිරානි අච්ඡින්නානි කත්වා දාතබ්බදානානි. අනුකුලයඤ්ඤානීති අනුකුලං කුලානුක්කමං උපාදාය දාතබ්බදානානි, තෙනාහ ‘‘අම්හාක’’න්තිආදි. නිබද්ධදානානීති නිබන්ධෙත්වා නියමෙත්වා පවෙණීවසෙන පවත්තිතදානානි.

හත්ථිදන්තෙන පවත්තිතා දන්තමයසලාකා, යත්ථ දායකානං නාමං අඞ්කන්ති. රඤ්ඤොති සෙතවාහනරඤ්ඤො.

ආදීනීති ආදි-සද්දෙන ‘‘සෙනො විය මංසපෙසිං කස්මා ඔක්ඛන්දිත්වා ගණ්හාසී’’ති එවමාදීනං සඞ්ගහො. පුබ්බචෙතනාමුඤ්චචෙතනාඅපරචෙතනාසම්පත්තියා දායකස්ස වසෙන තීණි අඞ්ගානි, වීතරාගතාවීතදොසතාවීතමොහතාපටිපත්තියා දක්ඛිණෙය්යස්ස වසෙන තීණීති එවං ඡළඞ්ගසමන්නාගතාය දක්ඛිණාය. අපරාපරං උප්පජ්ජනකචෙතනාවසෙන මහානදී විය, මහොඝො විය ච ඉතො චිතො ච අභිසන්දිත්වා ඔක්ඛන්දිත්වා පවත්තියා පුඤ්ඤමෙව පුඤ්ඤාභිසන්දො.

350. කිච්චපරියොසානං නත්ථි දිවසෙ දිවසෙ දායකස්ස බ්යාපාරාපජ්ජනතො, තෙනාහ ‘‘එකෙනා’’තිආදි. කිච්චපරියොසානං අත්ථි යථාරද්ධස්ස ආවාසස්ස කතිපයෙනාපි කාලෙන පරිසමාපෙතබ්බතො, තෙනාහ ‘‘පණ්ණසාල’’න්තිආදි. සුත්තන්තපරියායෙනාති සුත්තන්තපාළිනයෙන. (ම. නි. 1.12, 13; අ. නි. 2.58) නව ආනිසංසාති සීතපටිඝාතාදයො පටිසල්ලානාරාමපරියොසානා නව උදයා. අප්පමත්තතාය චෙතෙ වුත්තා.

යස්මා ආවාසං දෙන්තෙන නාම සබ්බම්පි පච්චයජාතං දින්නමෙව හොති. ද්වෙ තයො ගාමෙ පිණ්ඩාය චරිත්වා කිඤ්චි අලද්ධා ආගතස්සපි ඡායූදකසම්පන්නං ආරාමං පවිසිත්වා න්හායිත්වා පතිස්සයෙ මුහුත්තං නිපජ්ජිත්වා වුට්ඨාය නිසින්නස්ස කායෙ බලං ආහරිත්වා පක්ඛිත්තං විය හොති . බහි විචරන්තස්ස ච කායෙ වණ්ණධාතු වාතාතපෙහි කිලමති, පතිස්සයං පවිසිත්වා ද්වාරං පිධාය මුහුත්තං නිපන්නස්ස විසභාගසන්තති වූපසම්මති, සභාගසන්තති පතිට්ඨාති, වණ්ණධාතු ආහරිත්වා පක්ඛිත්තා විය හොති. බහි විචරන්තස්ස ච පාදෙ කණ්ටකො විජ්ඣති, ඛාණු පහරති, සරීසපාදිපරිස්සයා චෙව චොරභයඤ්ච උප්පජ්ජති, පතිස්සයං පවිසිත්වා ද්වාරං පිධාය නිපන්නස්ස සබ්බෙ තෙ පරිස්සයා න හොන්ති, සජ්ඣායන්තස්ස ධම්මපීතිසුඛං, කම්මට්ඨානං මනසි කරොන්තස්ස උපසමසුඛඤ්ච උප්පජ්ජති බහිද්ධා වික්ඛෙපාභාවතො. බහි විචරන්තස්ස ච කායෙ සෙදා මුච්චන්ති, අක්ඛීනි ඵන්දන්ති, සෙනාසනං පවිසනක්ඛණෙ මඤ්චපීඨාදීනි න පඤ්ඤායන්ති, මුහුත්තං නිසින්නස්ස පන අක්ඛීනං පසාදො ආහරිත්වා පක්ඛිත්තො විය හොති, ද්වාරවාතපානමඤ්චපීඨාදීනි පඤ්ඤායන්ති. එතස්මිඤ්ච ආවාසෙ වසන්තං දිස්වා මනුස්සා චතූහි පච්චයෙහි සක්කච්චං උපට්ඨහන්ති. තෙන වුත්තං ‘‘ආවාසං දෙන්තෙන නාම සබ්බම්පි පච්චයජාතං දින්නමෙව හොතී’’ති, තස්මා එතෙ යථාවුත්තා සබ්බෙපි ආනිසංසා වෙදිතබ්බා. තෙන වුත්තං ‘‘අප්පමත්තතාය චෙතෙ වුත්තා’’ති.

සීතන්ති අජ්ඣත්තං ධාතුක්ඛොභවසෙන වා බහිද්ධා උතුවිපරිණාමවසෙන වා උප්පජ්ජනකසීතං. උණ්හන්ති අග්ගිසන්තාපං, තස්ස වනඩාහාදීසු (වනදාහාදීසු වා සාරත්ථ. ටී. චූළවග්ග 3.295) සම්භවො වෙදිතබ්බො. පටිහන්තීති පටිබාහති, යථා තදුභයවසෙන කායචිත්තානං බාධනං න හොති, එවං කරොති. සීතුණ්හබ්භාහතෙ හි සරීරෙ වික්ඛිත්තචිත්තො භික්ඛු යොනිසො පදහිතුං න සක්කොති. වාළමිගානීති සීහබ්යග්ඝාදිචණ්ඩමිගෙ. ගුත්තසෙනාසනඤ්හි ආරඤ්ඤකම්පි පවිසිත්වා ද්වාරං පිධාය නිසින්නස්ස තෙ පරිස්සයා න හොන්තීති. සරීසපෙති යෙ කෙචි සරන්තෙ ගච්ඡන්තෙ දීඝජාතිකෙ සප්පාදිකෙ. මකසෙති නිදස්සනමත්තමෙතං, ඩංසාදීනම්පි එතෙස්වෙව (එතනෙව සාරත්ථ. ටී. චූළවග්ග 3.295) සඞ්ගහො දට්ඨබ්බො. සිසිරෙති සිසිරකාලවසෙන, සත්තාහවද්දලිකාදිවසෙන ච උප්පන්නෙ සිසිරසම්ඵස්සෙ. වුට්ඨියොති යදා තදා උප්පන්නා වස්සවුට්ඨියො පටිහනතීති යොජනා.

වාතාතපො ඝොරොති රුක්ඛගච්ඡාදීනං උම්මූලභඤ්ජනාදිවසෙන පවත්තියා ඝොරො සරජඅරජාදිභෙදො වාතො චෙව ගිම්හපරිළාහසමයෙසු උප්පත්තියා ඝොරො සූරියාතපො ච. පටිහඤ්ඤතීති පටිබාහීයති. ලෙණත්ථන්ති නානාරම්මණතො චිත්තං නිවත්තෙත්වා පටිසල්ලානාරාමත්ථං. සුඛත්ථන්ති වුත්තපරිස්සයාභාවෙන ඵාසුවිහාරත්ථං. ඣායිතුන්ති අට්ඨතිංසාය ආරම්මණෙසු යත්ථ කත්ථචි චිත්තං උපනිබන්ධිත්වා උපනිජ්ඣායිතුං. විපස්සිතුන්ති අනිච්චාදිතො සඞ්ඛාරෙ සම්මසිතුං.

විහාරෙති පතිස්සයෙ. කාරයෙති කාරාපෙය්ය. රම්මෙති මනොරමෙ නිවාසසුඛෙ. වාසයෙත්ථ බහුස්සුතෙති කාරෙත්වා පන එත්ථ විහාරෙසු බහුස්සුතෙ සීලවන්තෙ කල්යාණධම්මෙ නිවාසෙය්ය, තෙ නිවාසෙන්තො පන තෙසං බහුස්සුතානං යථා පච්චයෙහි කිලමථො න හොති, එවං අන්නඤ්ච පානඤ්ච වත්ථසෙනාසනානි ච දදෙය්ය උජුභූතෙසු අජ්ඣාසයසම්පන්නෙසු කම්මකම්මඵලානං, රතනත්තයගුණානඤ්ච සද්දහනෙන විප්පසන්නෙන චෙතසා.

ඉදානි ගහට්ඨපබ්බජිතානං අඤ්ඤමඤ්ඤූපකාරිතං දස්සෙතුං ‘‘තෙ තස්සා’’ති ගාථමාහ. තත්ථ තෙති බහුස්සුතා. තස්සාති උපාසකස්ස. ධම්මං දෙසෙන්තීති සකලවට්ටදුක්ඛපනූදනං සද්ධම්මං දෙසෙන්ති. යං සො ධම්මං ඉධඤ්ඤායාති සො උපාසකො යං සද්ධම්මං ඉමස්මිං සාසනෙ සම්මාපටිපජ්ජනෙන ජානිත්වා අග්ගමග්ගාධිගමෙන අනාසවො හුත්වා පරිනිබ්බාති එකාදසග්ගිවූපසමෙන සීති භවති.

සීතපටිඝාතාදයො විපස්සනාවසානා තෙරස, අන්නාදිලාභො, ධම්මස්සවනං, ධම්මාවබොධො, පරිනිබ්බානන්ති එවං සත්තරස.

351. අත්තනො සන්තකාති අත්තනියා. දුප්පරිච්චජනං ලොභං නිග්ගණ්හිතුං අසක්කොන්තස්ස. සඞ්ඝස්ස වා ගණස්ස වා සන්තිකෙති යොජනා. තත්ථාති යථාගහිතෙ සරණෙ. නත්ථි පුනප්පුනං කත්තබ්බතා විඤ්ඤූජාතිකස්සාති අධිප්පායො. ‘‘ජීවිතපරිච්චාගමයං පුඤ්ඤ’’න්ති ‘‘සචෙ ත්වං න යථාගහිතං සරණං භින්දිස්සති, එවාහං තං මාරෙමී’’ති යදිපි කොචි තිණ්හෙන සත්ථෙන ජීවිතා වොරොපෙය්ය, තථාපි ‘‘නෙවාහං බුද්ධං න බුද්ධොති, ධම්මං න ධම්මොති, සඞ්ඝං න සඞ්ඝොති වදාමී’’ති දළ්හතරං කත්වා ගහිතසරණස්ස වසෙන වුත්තං.

352. සරණං උපගතෙන කායවාචාචිත්තෙහි සක්කච්චං වත්ථුත්තයපූජා කාතබ්බා, තත්ථ ච සංකිලෙසො පරිහනිතබ්බො, සික්ඛාපදානි පන සමාදානමත්තං, සම්පත්තවත්ථුතො විරමණමත්තඤ්චාති සරණගමනතො සීලස්ස අප්පට්ඨතරතා, අප්පසමාරම්භතරතා ච වෙදිතබ්බා. සබ්බෙසං සත්තානං ජීවිතදානාදිනා දණ්ඩනිධානතො, සකලලොකියලොකුත්තරගුණාධිට්ඨානතො චස්ස මහප්ඵලමහානිසංසතරතා දට්ඨබ්බා.

වක්ඛමානනයෙන ච වෙරහෙතුතාය වෙරං වුච්චති පාණාතිපාතාදිපාපධම්මො, තං මණති ‘‘මයි ඉධ ඨිතාය කථං ආගච්ඡසී’’ති තජ්ජෙන්තී විය නීහරතීති වෙරමණී, තතො වා පාපධම්මතො විරමති එතායාති ‘‘විරමණී’’ති වත්තබ්බෙ නිරුත්තිනයෙන ඉකාරස්ස එකාරං කත්වා ‘‘වෙරමණී’’ති වුත්තා. අසමාදින්නසීලස්ස සම්පත්තතො යථාඋපට්ඨිතවීතික්කමිතබ්බවත්ථුතො විරති සම්පත්තවිරති. සමාදානවසෙන උප්පන්නා විරති සමාදානවිරති. සෙතු වුච්චති අරියමග්ගො, තප්පරියාපන්නා හුත්වා පාපධම්මානං සමුච්ඡෙදවසෙන ඝාතනවිරති සෙතුඝාතවිරති. ඉදානි තිස්සො විරතියො සරූපතො දස්සෙතුං ‘‘තත්ථා’’තිආදි වුත්තං. පරිහරතීති අවීතික්කමවසෙන පරිවජ්ජෙති. න හනාමීති එත්ථ ඉති-සද්දො ආදිඅත්ථො, තෙන ‘‘අදින්නං නාදියාමී’’ති එවං ආදීනං සඞ්ගහො, වා-සද්දෙන වා, තෙනාහ ‘‘සික්ඛාපදානි ගණ්හන්තස්සා’’ති.

මග්ගසම්පයුත්තාති සම්මාදිට්ඨියාදිමග්ගසම්පයුත්තා. ඉදානි තාසං විරතීනං ආරම්මණතො විභාගං දස්සෙතුං ‘‘තත්ථා’’තිආදි වුත්තං. පුරිමා ද්වෙති සම්පත්තසමාදානවිරතියො. පච්ඡිමාති සෙතුඝාතවිරති. සබ්බානිපි භින්නානි හොන්ති එකජ්ඣං සමාදින්නත්තා. තදෙව භිජ්ජති විසුං විසුං සමාදින්නත්තා . ගහට්ඨවසෙන චෙතං වුත්තං. භෙදො නාම නත්ථි පටිපක්ඛසමුච්ඡින්දනෙන අකුප්පසභාවත්තා, තෙනාහ ‘‘භවන්තරෙපී’’ති. යොනිසිද්ධන්ති මනුස්සතිරච්ඡානානං උද්ධං තිරියමෙව දීඝතා විය ජාතිසිද්ධන්ති අත්ථො. බොධිසත්තෙ කුච්ඡිගතෙ බොධිසත්තමාතුසීලං විය ධම්මතාය සභාවෙනෙව සිද්ධං ධම්මතාසිද්ධං, මග්ගධම්මතාය වා අරියමග්ගානුභාවෙන සිද්ධං ධම්මතාසිද්ධං. දිට්ඨිඋජුකරණංනාම භාරියං දුක්ඛං, තස්මා සරණගමනං සික්ඛාපදසමාදානතො මහට්ඨතරමෙව, න අප්පට්ඨතරන්ති අධිප්පායො. යථා තථා වා ගණ්හන්තස්සාපීති ආදරගාරවං අකත්වා සමාදියන්තස්සාපි. සාධුකං ගණ්හන්තස්සාපීති සක්කච්චං සීලානි සමාදියන්තස්සාපි, න දිගුණං, තිගුණං වා උස්සාහො කරණීයො.

අභයදානතාය සීලස්ස දානභාවො, අනවසෙසං වා සත්තනිකායං දයති තෙන රක්ඛතීති දානං, සීලං. ‘‘අග්ගානී’’ති ඤාතත්තා අග්ගඤ්ඤානි. චිරරත්තතාය ඤාතත්තා රත්තඤ්ඤානි. ‘‘අරියානං සාධූනං වංසානී’’ති ඤාතත්තා වංසඤ්ඤානි.‘‘පොරාණානී’’තිආදීසු පුරිමානං එතානි පොරාණානි. සබ්බසො කෙනචිපි පකාරෙන සාධූහි න කිණ්ණානි න ඛිත්තානි න ඡඩ්ඩිතානීති අසඞ්කිණ්ණානි. අයඤ්ච නයො නෙසං යථා අතීතෙ, එවං එතරහි, අනාගතෙ චාති ආහ ‘‘අසඞ්කිණ්ණපුබ්බානි න සඞ්කියන්ති න සඞ්කියිස්සන්තී’’ති. තතො එව අප්පපිකුට්ඨානි න පටික්ඛිත්තානි. න හි කදාචිපි විඤ්ඤූ සමණබ්රාහ්මණා හිංසාදිපාපධම්මං අනුජානන්ති. අපරිමාණානං සත්තානං අභයං දෙතීති සබ්බෙසු භූතෙසු නිහිතදණ්ඩත්තා සකලස්සපි සත්තනිකායස්ස භයාභාවං දෙති. න හි අරියසාවකතො කස්සචි භයං හොති. අවෙරන්ති වෙරාභාවං. අබ්යාපජ්ඣන්ති නිද්දුක්ඛතං.

නනු ච පඤ්චසීලං සබ්බකාලිකං, න ච එකන්තතො විමුත්තායතනං, සරණගමනං පන බුද්ධුප්පාදහෙතුකං, එකන්තවිමුත්තායතනඤ්ච, තත්ථ කථං සරණාගමනතො පඤ්චසීලස්ස මහප්ඵලතාති ආහ ‘‘කිඤ්චාපී’’තිආදි. ජෙට්ඨකන්ති උත්තමං. ‘‘සරණගමනෙයෙව පතිට්ඨායා’’ති ඉමිනා තස්ස සීලස්ස සරණගමනෙන අභිසඞ්ඛතතමාහ.

353. ඊදිසමෙවාති එවං සංකිලෙසං පටිපක්ඛමෙව හුත්වා. හෙට්ඨා වුත්තෙහි ගුණෙහීති එත්ථ හෙට්ඨා වුත්තගුණා නාම සරණගමනං, සීලසම්පදා, ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරතාති එවං ආදයො. පඨමජ්ඣානං නිබ්බත්තෙන්තො න කිලමතීති යොජනා. තානීති පඨමජ්ඣානාදීනි. ‘‘පඨමජ්ඣාන’’න්ති උක්කට්ඨනිද්දෙසො අයන්ති ආහ ‘‘එකං කප්ප’’න්ති, එකං මහාකප්පන්ති අත්ථො. හීනං පන පඨමජ්ඣානං, මජ්ඣිමඤ්ච අසඞ්ඛ්යෙය්යකප්පස්ස තතියං භාගං, උපඩ්ඪකප්පඤ්ච ආයුං දෙති. ‘‘දුතියං අට්ඨකප්පෙ’’ති ආදීසුපි ඉමිනා නයෙන අත්ථො වෙදිතබ්බො, මහාකප්පවසෙනෙව ච ගහෙතබ්බං. යස්මා වා පණීතානියෙවෙත්ථ ඣානානි අධිප්පෙතානි මහප්ඵලතරභාවදස්සනපරත්තා දෙසනාය, තස්මා ‘‘පඨමජ්ඣානං එකං කප්ප’’න්තිආදි වුත්තං. තදෙවාති චතුත්ථජ්ඣානමෙව. යදි එවං කථං ආරුප්පතාති ආහ ‘‘ආකාසානඤ්චායතනාදී’’තිආදි.

සම්මදෙව නිච්චසඤ්ඤාදිපටිපක්ඛවිධමනවසෙන පවත්තමානා පුබ්බභාගියෙ එව බොධිපක්ඛියධම්මෙ සම්මානෙන්තී විපස්සනා විපස්සකස්ස අනප්පකං පීතිසොමනස්සං සමාවහතීති ආහ ‘‘විපස්සනා…පෙ… අභාවා’’ති. තෙනාහ භගවා –

‘‘යතො යතො සම්මසති, ඛන්ධානං උදයබ්බයං;

ලභතී පීතිපාමොජ්ජං, අමතං තං විජානත’’න්ති. (ධ. ප. 374);

යස්මා අයං දෙසනා ඉමිනා අනුක්කමෙන ඉමානි ඤාණානි නිබ්බත්තෙන්තස්ස වසෙන පවත්තිතා, තස්මා ‘‘විපස්සනාඤාණෙ පතිට්ඨාය නිබ්බත්තෙන්තො’’ති හෙට්ඨිමං හෙට්ඨිමං උපරිමස්ස උපරිමස්ස පතිට්ඨාභූතං කත්වා වුත්තං. සමානරූපනිම්මානං නාම මනොමයිද්ධියා අඤ්ඤෙහි අසාධාරණකිච්චන්ති ආහ ‘‘අත්තනො…පෙ… මහප්ඵලා’’ති. විකුබ්බනදස්සනසමත්ථතායාති හත්ථිඅස්සාදිවිවිධරූපකරණං විකුබ්බනං, තස්ස දස්සනසමත්ථභාවෙන. ඉච්ඡිතිච්ඡිතට්ඨානං නාම පුරිමජාතීසු ඉච්ඡිතිච්ඡිතො ඛන්ධප්පදෙසො. සමාපෙන්තොති පරියොසාපෙන්තො.

කූටදන්තඋපාසකත්තපටිවෙදනාකථාවණ්ණනා

354-8. සබ්බෙතෙ පාණයොති ‘‘සත්ත ච උසභසතානී’’තිආදිනා වුත්තෙ සබ්බෙ පාණිනො. ආකුලභාවොති භගවතො සන්තිකෙ ධම්මස්ස සුතත්තා පාණීසු අනුද්දයං උපට්ඨපෙත්වා ඨිතස්ස ‘‘කථඤ්හි නාම මයා තාව බහූ පාණිනො මාරණත්ථාය බන්ධාපිතා’’ති චිත්තෙ පරිබ්යාකුලභාවො උදපාදි. සුත්වාති ‘‘බන්ධනතො මොචිතා’’ති සුත්වා. කාමච්ඡන්දවිගමෙන කල්ලචිත්තතා අරොගචිත්තතා, බ්යාපාදවිගමෙන මෙත්තාවසෙන මුදුචිත්තතා අකථිනචිත්තතා, උද්ධච්චකුක්කුච්චප්පහානෙන වික්ඛෙපවිගමනතො විනීවරණචිත්තතා තෙහි න පිහිතචිත්තතා, ථිනමිද්ධවිගමෙන උදග්ගචිත්තතා සංපග්ගණ්හනවසෙන අලීනචිත්තතා, විචිකිච්ඡාවිගමෙන සම්මාපටිපත්තියා අධිමුත්තතාය පසන්නචිත්තතා ච හොතීති ආහ ‘‘කල්ලචිත්තන්තිආදි අනුපුබ්බිකථානුභාවෙන වික්ඛම්භිතනීවරණතං සන්ධාය වුත්ත’’න්ති. යං පනෙත්ථ අත්ථතො අවිභත්තං, තං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

කූටදන්තසුත්තවණ්ණනාය ලීනත්ථප්පකාසනා.