📜

7. මහාසමයසුත්තවණ්ණනා

නිදානවණ්ණනා

331. එවංමෙ සුතන්ති මහාසමයසුත්තං. තත්රායමපුබ්බපදවණ්ණනා – සක්කෙසූති අම්බට්ඨසුත්තෙ වුත්තෙන උප්පත්තිනයෙන ‘‘සක්යා වත, භො කුමාරා’’ති උදානං පටිච්ච සක්කාති ලද්ධනාමානං රාජකුමාරානං නිවාසො එකොපි ජනපදො රුළ්හීසද්දෙන ‘‘සක්කා’’ති වුච්චති, තස්මිං සක්කෙසු ජනපදෙ. මහාවනෙති සයංජාතෙ අරොපිතෙ හිමවන්තෙන සද්ධිං එකාබද්ධෙ මහති වනෙ. සබ්බෙහෙව අරහන්තෙහීති ඉමං සුත්තං කථිතදිවසෙයෙව පත්තඅරහත්තෙහි.

තත්රායං අනුපුබ්බිකථා – සාකියකොලියා කිර කපිලවත්ථුනගරස්ස ච කොලියනගරස්ස ච අන්තරෙ රොහිණිං නාම නදිං එකෙනෙව ආවරණෙන බන්ධාපෙත්වා සස්සානි කරොන්ති, අථ ජෙට්ඨමූලමාසෙ සස්සෙසු මිලායන්තෙසු උභයනගරවාසිකානම්පි කම්මකරා සන්නිපතිංසු. තත්ථ කොලියනගරවාසිනො ආහංසු – ‘‘ඉදං උදකං උභතො හරියමානං න තුම්හාකං න අම්හාකං පහොස්සති, අම්හාකං පන සස්සං එකෙන උදකෙනෙව නිප්ඵජ්ජිස්සති, ඉදං උදකං අම්හාකං දෙථා’’ති. කපිලවත්ථුනගරවාසිනො ආහංසු – ‘‘තුම්හෙසු කොට්ඨෙ පූරෙත්වා ඨිතෙසු මයං රත්තසුවණ්ණනීලමණිකාළකහාපණෙ ච ගහෙත්වා පච්ඡිපසිබ්බකාදිහත්ථා න සක්ඛිස්සාම තුම්හාකං ඝරද්වාරෙ විචරිතුං, අම්හාකම්පි සස්සං එකෙනෙව උදකෙන නිප්ඵජ්ජිස්සති, ඉදං උදකං අම්හාකං දෙථා’’ති. ‘‘න මයං දස්සාමා’’ති. ‘‘මයම්පි න දස්සාමා’’ති. එවං කලහං වඩ්ඪෙත්වා එකො උට්ඨාය එකස්ස පහාරං අදාසි, සොපි අඤ්ඤස්සාති එවං අඤ්ඤමඤ්ඤං පහරිත්වා රාජකුලානං ජාතිං ඝට්ටෙත්වා කලහං වඩ්ඪයිංසු.

කොලියකම්මකරා වදන්ති – ‘‘තුම්හෙ කපිලවත්ථුවාසිකෙ ගහෙත්වා ගජ්ජථ, යෙ සොණසිඞ්ගාලාදයො විය අත්තනො භගිනීහි සද්ධිං සංවසිංසු. එතෙසං හත්ථිනො ච අස්සා ච ඵලකාවුධානි ච අම්හාකං කිං කරිස්සන්තී’’ති? සාකියකම්මකරාපි වදන්ති – ‘‘තුම්හෙ දානි කුට්ඨිනො දාරකෙ ගහෙත්වා ගජ්ජථ, යෙ අනාථා නිග්ගතිකා තිරච්ඡානා විය කොලරුක්ඛෙ වසිංසු, එතෙසං හත්ථිනො ච අස්සා ච ඵලකාවුධානි ච අම්හාකං කිං කරිස්සන්තී’’ති? තෙ ගන්ත්වා තස්මිං කම්මෙ නියුත්තඅමච්චානං කථෙසුං, අමච්චා රාජකුලානං කථෙසුං, තතො සාකියා – ‘‘භගිනීහි සද්ධිං සංවාසිකානං ථාමඤ්ච බලඤ්ච දස්සෙස්සාමා’’ති යුද්ධසජ්ජා නික්ඛමිංසු. කොලියාපි – ‘‘කොලරුක්ඛවාසීනං ථාමඤ්ච බලඤ්ච දස්සෙස්සාමා’’ති යුද්ධසජ්ජා නික්ඛමිංසු.

භගවාපි රත්තියා පච්චූසසමයෙව මහාකරුණාසමාපත්තිතො වුට්ඨාය ලොකං වොලොකෙන්තො ඉමෙ එවං යුද්ධසජ්ජෙ නික්ඛමන්තෙ අද්දස. දිස්වා – ‘‘මයි ගතෙ අයං කලහො වූපසමිස්සති නු ඛො උදාහු නො’’ති උපධාරෙන්තො – ‘‘අහමෙත්ථ ගන්ත්වා කලහවූපසමනත්ථං තීණි ජාතකානි කථෙස්සාමි, තතො කලහො වූපසමිස්සති. අථ සාමග්ගිදීපනත්ථාය ද්වෙ ජාතකානි කථෙත්වා අත්තදණ්ඩසුත්තං දෙසෙස්සාමි. දෙසනං සුත්වා උභයනගරවාසිනොපි අඩ්ඪතියානි අඩ්ඪතියානි කුමාරසතානි දස්සන්ති, අහං තෙ පබ්බජිස්සාමි, තදා මහාසමාගමො භවිස්සතී’’ති සන්නිට්ඨානමකාසි. තස්මා ඉමෙසු යුද්ධසජ්ජෙසු නික්ඛමන්තෙසු කස්සචි අනාරොචෙත්වා සයමෙව පත්තචීවරමාදාය ගන්ත්වා ද්වින්නං සෙනානං අන්තරෙ ආකාසෙ පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා ඡබ්බණ්ණරස්මියො විස්සජ්ජෙත්වා නිසීදි.

කපිලවත්ථුවාසිනො භගවන්තං දිස්වාව – ‘‘අම්හාකං ඤාතිසෙට්ඨො සත්ථා ආගතො, දිට්ඨො නු ඛො තෙන අම්හාකං කලහකාරණභාවො’’ති චින්තෙත්වා – ‘‘න ඛො පන සක්කා භගවති ආගතෙ අම්හෙහි පරස්ස සරීරෙ සත්ථං පාතෙතුං, කොලියනගරවාසිනො අම්හෙ හනන්තු වා පචන්තු වා’’ති ආවුධානි ඡඩ්ඩෙත්වා භගවන්තං වන්දිත්වා නිසීදිංසු. කොලියනගරවාසිනොපි තථෙව චින්තෙත්වා ආවුධානි ඡඩ්ඩෙත්වා භගවන්තං වන්දිත්වා නිසීදිංසු.

භගවා ජානන්තොව – ‘‘කස්මා ආගතත්ථ මහාරාජා’’ති පුච්ඡි. භගවා, න තිත්ථකීළාය න පබ්බතකීළාය න නදීකීළාය න ගිරිදස්සනත්ථං, ඉමස්මිං පන ඨානෙ සඞ්ගාමං පච්චුපට්ඨපෙත්වා ආගතම්හාති. කිං නිස්සාය වො කලහො මහාරාජාති? උදකං, භන්තෙති. උදකං කිං අග්ඝති මහාරාජාති? අප්පග්ඝං, භන්තෙති. පථවී නාම කිං අග්ඝති මහාරාජාති? අනග්ඝා, භන්තෙති. ඛත්තියා කිං අග්ඝන්ති මහාරාජාති? ඛත්තියා නාම අනග්ඝා භන්තෙති. අප්පමූලකං උදකං නිස්සාය කිමත්ථං අනග්ඝෙ ඛත්තියෙ නාසෙථ, මහාරාජාති? ‘‘කලහෙ අස්සාදො නාම නත්ථි, කලහවසෙන මහාරාජා අට්ඨානෙ වෙරං කත්වා එකාය රුක්ඛදෙවතාය කාළසීහෙන සද්ධිං බද්ධාඝාතො සකලම්පි ඉමං කප්පං අනුප්පත්තොයෙවා’’ති වත්වා ඵන්දනජාතකං කථෙසි. තතො ‘‘පරපත්තියෙන නාම මහාරාජා න භවිතබ්බං. පරපත්තියා හුත්වා හි එකස්ස සසකස්ස කථාය තියොජනසහස්සවිත්ථතෙ හිමවන්තෙ චතුප්පදගණා මහාසමුද්දං පක්ඛන්දිනො අහෙසුං. තස්මා පරපත්තියෙන න භවිතබ්බ’’න්ති වත්වා පථවීඋන්ද්රියජාතකං කථෙසි. තතො – ‘‘කදාචි, මහාරාජා, දුබ්බලොපි මහබ්බලස්ස රන්ධං විවරං පස්සති, කදාචි මහබ්බලො දුබ්බලස්ස. ලටුකිකාපි හි සකුණිකා හත්ථිනාගං ඝාතෙසී’’ති වත්වා ලටුකිකජාතකං කථෙසි. එවං කලහවූපසමත්ථාය තීණි ජාතකානි කථෙත්වා සාමග්ගිපරිදීපනත්ථාය ද්වෙ ජාතකානි කථෙසි. කථං? සමග්ගානඤ්හි මහාරාජා කොචි ඔතාරං නාම පස්සිතුං න සක්කොතීති වත්වා රුක්ඛධම්මජාතකං කථෙසි. තතො ‘‘සමග්ගානං මහාරාජා කොචි විවරං පස්සිතුං නාසක්ඛි. යදා පන අඤ්ඤමඤ්ඤං විවාදමකංසු, අථ තෙ නෙසාදපුත්තො ජීවිතා වොරොපෙත්වා ආදාය ගතො. විවාදෙ අස්සාදො නාම නත්ථී’’ති වත්වා වට්ටකජාතකං කථෙසි. එවං ඉමානි පඤ්ච ජාතකානි කථෙත්වා අවසානෙ අත්තදණ්ඩසුත්තං කථෙසි.

රාජානො පසන්නා – ‘‘සචෙ සත්ථා නාගමිස්ස, මයං සහත්ථා අඤ්ඤමඤ්ඤංයෙව වධිත්වා ලොහිතනදිං පවත්තයිස්සාම, අම්හාකං පුත්තභාතරො ගෙහද්වාරෙ න පස්සෙය්යාම, සාසනපටිසාසනම්පි නො ආහරණකො න භවිස්සති. සත්ථාරං නිස්සාය නො ජීවිතං ලද්ධං. සචෙ පන සත්ථා අගාරං අජ්ඣාවසිස්ස, ද්විසහස්සදීපපරිවාරෙසු චතූසු මහාදීපෙසු රජ්ජමස්ස හත්ථගතං අභවිස්ස, අතිරෙකසහස්සං ඛො පනස්ස පුත්තා අභවිස්සංසු, තතො ඛත්තියපරිවාරොව අවිචරිස්ස. තං ඛො පනෙස සම්පත්තිං පහාය නික්ඛමිත්වා සම්බොධිං පත්තො, ඉදානිපි ඛත්තියපරිවාරොයෙව විචරතූ’’ති උභයනගරවාසිනො අඩ්ඪතියානි අඩ්ඪතියානි කුමාරසතානි අදංසු. භගවා තෙ පබ්බාජෙත්වා මහාවනං අගමාසි. තෙසං ගරුගාරවවසෙන න අත්තනො රුචියා පබ්බජිතානං අනභිරති උප්පජ්ජි. පුරාණදුතියිකායොපි නෙසං ‘‘අය්යපුත්තා උක්කණ්ඨන්තු, ඝරාවාසො න සණ්ඨාතී’’තිආදීනි වත්වා සාසනං පෙසෙන්ති. තෙ අතිරෙකතරං උක්කණ්ඨිංසු.

භගවා ආවජ්ජන්තො තෙසං අනභිරතභාවං ඤත්වා ‘‘ඉමෙ භික්ඛූ මාදිසෙන බුද්ධෙන සද්ධිං එකතො වසන්තා උක්කණ්ඨන්ති, හන්ද නෙසං කුණාලදහස්ස වණ්ණං කථෙත්වා තත්ථ නෙත්වා අනභිරතිං විනොදෙස්සාමී’’ති කුණාලදහස්ස වණ්ණං කථෙසි. තෙ තං දට්ඨුකාමා අහෙසුං. දට්ඨුකාමත්ථ, භික්ඛවෙ, කුණාලදහන්ති? ආම භගවාති. යදි එවං, එථ, ගච්ඡාමාති. ඉද්ධිමන්තානං භගවා ගමනට්ඨානං මයං කථං ගමිස්සාමාති? තුම්හෙ ගන්තුකාමා හොථ, අහං මමානුභාවෙන ගහෙත්වා ගමිස්සාමීති. සාධු, භන්තෙති. අථ භගවා පඤ්ච භික්ඛුසතානි ගහෙත්වා ආකාසෙ උප්පතිත්වා කුණාලදහෙ පතිට්ඨාය තෙ භික්ඛූ ආහ – ‘‘භික්ඛවෙ, ඉමස්මිං කුණාලදහෙ යෙසං මච්ඡානං නාමං න ජානාථ, තෙසං නාමං පුච්ඡථා’’ති.

තෙ පුච්ඡිංසු, භගවා පුච්ඡිතපුච්ඡිතං කථෙසි. න කෙවලං මච්ඡානංයෙව, තස්මිං වනසණ්ඩෙ රුක්ඛානම්පි පබ්බතපාදෙ ද්විපදචතුප්පදසකුණානම්පි නාමානි පුච්ඡාපෙත්වා කථෙසි. අථ ද්වීහි සකුණෙහි මුඛතුණ්ඩකෙන ඩංසිත්වා ගහිතදණ්ඩකෙ නිසින්නො කුණාලසකුණරාජා පුරතො පච්ඡතො උභොසු පස්සෙසු සකුණසඞ්ඝපරිවුතො ආගච්ඡති. භික්ඛූ තං දිස්වා – ‘‘එස, භන්තෙ, ඉමෙසං සකුණානං රාජා භවිස්සති, පරිවාරා එතෙ එතස්සා’’ති මඤ්ඤාමාති. එවමෙව, භික්ඛවෙ, අයම්පි මම වංසො මම පවෙණීති. ඉදානි තාව මයං, භන්තෙ, එතෙ සකුණෙ පස්සාම. යං පන භගවා ‘‘අයම්පි මම වංසො මම පවෙණී’’ති ආහ, තං සොතුකාමම්හාති. සොතුකාමත්ථ භික්ඛවෙති? ආම, භගවාති. තෙන හි සුණාථාති තීහි ගාථාසතෙහි මණ්ඩෙත්වා කුණාලජාතකං කථෙන්තො අනභිරතිං විනොදෙසි. දෙසනාපරියොසානෙ සබ්බෙපි සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහිංසු, මග්ගෙනෙව ච නෙසං ඉද්ධිපි ආගතා. භගවා – ‘‘හොතු තාව එත්තකං එතෙසං භික්ඛූන’’න්ති ආකාසෙ උප්පතිත්වා මහාවනමෙව අගමාසි. තෙපි භික්ඛූ ගමනකාලෙ දසබලස්ස ආනුභාවෙන ගන්ත්වා ආගමනකාලෙ අත්තනො ආනුභාවෙන භගවන්තං පරිවාරෙත්වා මහාවනෙ ඔතරිංසු.

භගවා පඤ්ඤත්තාසනෙ නිසීදිත්වා තෙ භික්ඛූ ආමන්තෙත්වා – ‘‘එථ, භික්ඛවෙ, නිසීදථ, උපරිමග්ගත්තයවජ්ඣානං වො කිලෙසානං පහානාය කම්මට්ඨානං කථෙස්සාමී’’ති කම්මට්ඨානං කථෙසි. භික්ඛූ චින්තෙසුං – ‘‘භගවා අම්හාකං අනභිරතභාවං ඤත්වා කුණාලදහං නෙත්වා අනභිරතිං විනොදෙසි, තත්ථ සොතාපත්තිඵලප්පත්තානං නො ඉදානි ඉධ තිණ්ණං මග්ගානං කම්මට්ඨානං අදාසි, න ඛො පනම්හෙහි ‘සොතාපන්නා මය’න්ති වීතිනාමෙතුං වට්ටති, උත්තමපුරිසසදිසෙහි නො භවිතුං වට්ටතී’’ති තෙ දසබලස්ස පාදෙ වන්දිත්වා උට්ඨාය නිසීදනං පප්ඵොටෙත්වා විසුං විසුං පබ්භාරරුක්ඛමූලෙසු නිසීදිංසු.

භගවා චින්තෙසි – ‘‘ඉමෙ භික්ඛූ පකතියාපි අවිස්සට්ඨකම්මට්ඨානා, ලද්ධුපායස්ස පන භික්ඛුනො කිලමනකාරණං නාම නත්ථි. ගච්ඡන්තා ගච්ඡන්තා ච විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පත්වා – ‘‘අත්තනා අත්තනා පටිලද්ධගුණං ආරොචෙස්සාමා’ති මම සන්තිකං ආගමිස්සන්ති. එතෙසු ආගතෙසු දසසහස්සචක්කවාළෙ දෙවතා එකචක්කවාළෙ සන්නිපතිස්සන්ති, මහාසමයො භවිස්සති, විවිත්තෙ ඔකාසෙ මයා නිසීදිතුං වට්ටතී’’ති. තතො විවිත්තෙ ඔකාසෙ බුද්ධාසනං පඤ්ඤපෙත්වා නිසීදි.

සබ්බපඨමං කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා ගතථෙරො සහ පටිසම්භිදාහි අරහත්තං පාපුණි. තතො අපරො තතො අපරොති පඤ්චසතාපි පදුමිනියං පදුමානි විය විකසිංසු. සබ්බපඨමං අරහත්තප්පත්තභික්ඛු – ‘‘භගවතො ආරොචෙස්සාමී’’ති පල්ලඞ්කං විනිබ්භුජිත්වා නිසීදනං පප්ඵොටෙත්වා උට්ඨාය දසබලාභිමුඛො අහොසි. එවං අපරොපි අපරොපීති පඤ්චසතාපි භත්තසාලං පවිසන්තා විය පටිපාටියාව ආගමංසු. පඨමං ආගතො වන්දිත්වා නිසීදනං පඤ්ඤපෙත්වා එකමන්තං නිසීදිත්වා පටිලද්ධගුණං ආරොචෙතුකාමො – ‘‘අත්ථි නු ඛො අඤ්ඤො කොචි, නත්ථී’’ති නිවත්තිත්වා ආගමනමග්ගං ඔලොකෙන්තො අපරම්පි අද්දස අපරම්පි අද්දස. ඉති සබ්බෙපි තෙ ආගන්ත්වා එකමන්තං නිසීදිත්වා අයං ඉමස්ස හරායමානො න කථෙසි, අයං ඉමස්ස හරායමානො න කථෙසීති. ඛීණාසවානං කිර ද්වෙ ආකාරා හොන්ති – ‘‘අහො වත මයා පටිලද්ධගුණං සදෙවකො ලොකො ඛිප්පමෙව පටිවිජ්ඣෙය්යා’’ති චිත්තං උප්පජ්ජති. පටිලද්ධභාවං පන නිධිලද්ධපුරිසො විය න අඤ්ඤස්ස ආරොචෙතුකාමො හොති.

එවං ඔසීදමත්තෙ පන තස්මිං අරියමණ්ඩලෙ පාචීනයුගන්ධරපරික්ඛෙපතො අබ්භා, මහිකා, ධූමො, රජො, රාහූති ඉමෙහි උපක්කිලෙසෙහි විප්පමුත්තං බුද්ධුප්පාදපටිමණ්ඩිතස්ස ලොකස්ස රාමණෙය්යකදස්සනත්ථං පාචීනදිසාය උක්ඛිත්තරජතමයමහාආදාසමණ්ඩලං විය, නෙමිවට්ටියං ගහෙත්වා පරිවත්තියමානරජතචක්කසස්සිරිකං පුණ්ණචන්දමණ්ඩලං උල්ලඞ්ඝිත්වා අනිලපථං පටිපජ්ජිත්ථ. ඉති එවරූපෙ ඛණෙ ලයෙ මුහුත්තෙ භගවා සක්කෙසු විහරති කපිලවත්ථුස්මිං මහාවනෙ මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං පඤ්චමත්තෙහි භික්ඛුසතෙහි සබ්බෙහෙව අරහන්තෙහි.

තත්ථ භගවාපි මහාසම්මතස්ස වංසෙ උප්පන්නො, තෙපි පඤ්චසතා භික්ඛූ මහාසම්මතස්ස කුලෙ උප්පන්නා. භගවාපි ඛත්තියගබ්භෙ ජාතො, තෙපි ඛත්තියගබ්භෙ ජාතා. භගවාපි රාජපබ්බජිතො, තෙපි රාජපබ්බජිතා. භගවාපි සෙතච්ඡත්තං පහාය හත්ථගතං චක්කවත්තිරජ්ජං නිස්සජ්ජෙත්වා පබ්බජිතො, තෙපි සෙතච්ඡත්තං පහාය හත්ථගතානි රජ්ජානි නිස්සජ්ජෙත්වා පබ්බජිතා. ඉති භගවා පරිසුද්ධෙ ඔකාසෙ පරිසුද්ධෙ රත්තිභාගෙ සයං පරිසුද්ධො පරිසුද්ධපරිවාරො වීතරාගො වීතරාගපරිවාරො වීතදොසො වීතදොසපරිවාරො වීතමොහො වීතමොහපරිවාරො නිත්තණ්හො නිත්තණ්හපරිවාරො නික්කිලෙසො නික්කිලෙසපරිවාරො සන්තො සන්තපරිවාරො දන්තො දන්තපරිවාරො මුත්තො මුත්තපරිවාරො අතිවිය විරොචතීති. වණ්ණභූමි නාමෙසා, යත්තකං සක්කොති, තත්තකං වත්තබ්බං. ඉති ඉමෙ භික්ඛූ සන්ධාය වුත්තං – ‘‘පඤ්චමත්තෙහි භික්ඛුසතෙහි සබ්බෙහෙව අරහන්තෙහී’’ති.

යෙභුය්යෙනාති බහුතරා සන්නිපතිතා, මන්දා න සන්නිපතිතා අසඤ්ඤා අරූපාවචරදෙවතා සමාපන්නදෙවතා ච. තත්රායං සන්නිපාතක්කමො මහාවනස්ස කිර සාමන්තා දෙවතා චලිංසු – ‘‘ආයාම, භො බුද්ධදස්සනං නාම බහූපකාරං, ධම්මස්සවනං බහූපකාරං, භික්ඛුසඞ්ඝදස්සනං බහූපකාරං, ආයාම ආයාමා’’ති මහාසද්දං කුරුමානා ආගන්ත්වා භගවන්තඤ්ච තංමුහුත්තං අරහත්තප්පත්තඛීණාසවෙ ච වන්දිත්වා එකමන්තං අට්ඨංසු. එතෙනෙව උපායෙන තාසං තාසං සද්දං සුත්වා සද්දන්තරඅඩ්ඪගාවුතගාවුතඅඩ්ඪයොජනයොජනාදිවසෙන තියොජනසහස්සවිත්ථතෙ හිමවන්තෙ, තික්ඛත්තුං තෙසට්ඨියා නගරසහස්සෙසු, නවනවුතියා දොණමුඛසතසහස්සෙසු, ඡන්නවුතියා පට්ටනකොටිසතසහස්සෙසු, ඡපණ්ණාසාය රතනාකරෙසූති සකලජම්බුදීපෙ, පුබ්බවිදෙහෙ, අපරගොයානෙ, උත්තරකුරුම්හි, ද්වීසු පරිත්තදීපසහස්සෙසූති සකලචක්කවාළෙ, තතො දුතියතතියචක්කවාළෙති එවං දසසහස්සචක්කවාළෙසු දෙවතා සන්නිපතිතාති වෙදිතබ්බා. දසසහස්සචක්කවාළඤ්හි ඉධ දසලොකධාතුයොති අධිප්පෙතා. තෙන වුත්තං – ‘‘දසහි ච ලොකධාතූහි දෙවතා යෙභුය්යෙන සන්නිපතිතා හොන්තී’’ති.

එවං සන්නිපතිතාහි දෙවතාහි සකලචක්කවාළගබ්භං යාව බ්රහ්මලොකා සූචිඝරෙ නිරන්තරං පක්ඛිත්තසූචීහි විය පරිපුණ්ණං හොති. තත්ර බ්රහ්මලොකස්ස එවං උච්චත්තනං වෙදිතබ්බං. ලොහපාසාදෙ කිර සත්තකූටාගාරසමො පාසාණො බ්රහ්මලොකෙ ඨත්වා අධො ඛිත්තො චතූහි මාසෙහි පථවිං පාපුණාති. එවං මහන්තෙ ඔකාසෙ යථා හෙට්ඨා ඨත්වා ඛිත්තානි පුප්ඵානි වා ධූමො වා උපරි ගන්තුං, උපරි වා ඨත්වා ඛිත්තසාසපා හෙට්ඨා ඔතරිතුං අන්තරං න ලභන්ති, එවං නිරන්තරං දෙවතා අහෙසුං. යථා ඛො පන චක්කවත්තිරඤ්ඤො නිසින්නට්ඨානං අසම්බාධං හොති, ආගතාගතා මහෙසක්ඛා ඛත්තියා ඔකාසං ලභන්තියෙව, පරතො පරතො පන අතිසම්බාධං හොති, එවමෙව භගවතො නිසින්නට්ඨානං අසම්බාධං, ආගතාගතා මහෙසක්ඛා දෙවතා ච මහාබ්රහ්මානො ච ඔකාසං ලභන්තියෙව. අපිසුදං භගවතො ආසන්නාසන්නට්ඨානෙ මහාපරිනිබ්බානෙ වුත්තනයෙනෙව වාලග්ගකොටිනිතුදනමත්තෙ පදෙසෙ දසපි වීසම්පි සබ්බපරතො තිංසම්පි දෙවතා සුඛුමෙ සුඛුමෙ අත්තභාවෙ මාපෙත්වා අට්ඨංසු. සට්ඨි සට්ඨි දෙවතා අට්ඨංසු.

සුද්ධාවාසකායිකානන්ති සුද්ධාවාසවාසීනං. සුද්ධාවාසා නාම සුද්ධානං අනාගාමිඛීණාසවානං ආවාසා පඤ්ච බ්රහ්මලොකා. එතදහොසීති කස්මා අහොසි? තෙ කිර බ්රහ්මානො සමාපත්තිං සමාපජ්ජිත්වා යථාපරිච්ඡෙදෙන වුට්ඨිතා බ්රහ්මභවනං ඔලොකෙන්තා පච්ඡාභත්තෙ භත්තගෙහං විය සුඤ්ඤතං අද්දසංසු. තතො ‘‘කුහිං බ්රහ්මානො ගතා’’ති ආවජ්ජන්තා මහාසමාගමං ඤත්වා – ‘‘අයං සමාගමො මහා, මයං ඔහීනා, ඔහීනකානං ඔකාසො දුල්ලභො හොති, තස්මා ගච්ඡන්තා අතුච්ඡහත්ථා හුත්වා එකෙකං ගාථං අභිසඞ්ඛරිත්වා ගච්ඡාම. තාය මහාසමාගමෙ ච අත්තනො ආගතභාවං ජානාපෙස්සාම, දසබලස්ස ච වණ්ණං භාසිස්සාමා’’ති. ඉති තෙසං සමාපත්තිතො වුට්ඨාය ආවජ්ජිතත්තා එතදහොසි.

332. භගවතො පුරතො පාතුරහෙසුන්ති පාළියං භගවතො සන්තිකෙ අභිමුඛට්ඨානෙයෙව ඔතිණ්ණා විය කත්වා වුත්තා, න ඛො පනෙත්ථ එවං අත්ථො වෙදිතබ්බො. තෙ පන බ්රහ්මලොකෙ ඨිතායෙව ගාථා අභිසඞ්ඛරිත්වා එකො පුරත්ථිමචක්කවාළමුඛවට්ටියං ඔතරි, එකො දක්ඛිණචක්කවාළමුඛවට්ටියං, එකො පච්ඡිමචක්කවාළමුඛවට්ටියං, එකො උත්තරචක්කවාළමුඛවට්ටියං ඔතරි. තතො පුරත්ථිමචක්කවාළමුඛවට්ටියං ඔතිණ්ණබ්රහ්මා නීලකසිණං සමාපජ්ජිත්වා නීලරස්මියො විස්සජ්ජිත්වා දසසහස්සචක්කවාළදෙවතානං මණිචම්මං පටිමුඤ්චන්තො විය අත්තනො ආගතභාවං ජානාපෙත්වා බුද්ධවීථි නාම කෙනචි ඔත්ථරිතුං න සක්කා, තස්මා පහටබුද්ධවීථියාව ආගන්ත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතො අත්තනා අභිසඞ්ඛතං ගාථං අභාසි.

දක්ඛිණචක්කවාළමුඛවට්ටියං ඔතිණ්ණබ්රහ්මාපි පීතකසිණං සමාපජ්ජිත්වා පීතරස්මියො සුවණ්ණපභං මුඤ්චිත්වා දසසහස්සචක්කවාළදෙවතානං සුවණ්ණපටං පාරුපෙන්තො විය අත්තනො ආගතභාවං ජානාපෙත්වා තථෙව අට්ඨාසි. පච්ඡිමචක්කවාළමුඛවට්ටියං ඔතිණ්ණබ්රහ්මාපි ලොහිතකසිණං සමාපජ්ජිත්වා ලොහිතරස්මියො මුඤ්චිත්වා දසසහස්සචක්කවාළදෙවතානං රත්තවරකම්බලෙන පරික්ඛිපන්තො විය අත්තනො ආගතභාවං ජානාපෙත්වා තථෙව අට්ඨාසි. උත්තරචක්කවාළමුඛවට්ටියං ඔතිණ්ණබ්රහ්මාපි ඔදාතකසිණං සමාපජ්ජිත්වා ඔදාතරස්මියො මුඤ්චිත්වා දසසහස්සචක්කවාළදෙවතානං සුමනපටං පාරුපන්තො විය අත්තනො ආගතභාවං ජානාපෙත්වා තථෙව අට්ඨාසි.

පාළියං පන ‘‘භගවතො පුරතො පාතුරහෙසුං. අථ ඛො තා දෙවතා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨංසූ’’ති එවං එකක්ඛණං විය පුරතො පාතුභාවො ච අභිවාදෙත්වා එකමන්තං ඨිතභාවො ච වුත්තො, සො ඉමිනා අනුක්කමෙන අහොසි, එකතො කත්වා පන දස්සිතො. ගාථාභාසනං පන පාළියං විසුං විසුංයෙව වුත්තං.

තත්ථ මහාසමයොති මහාසමූහො. පවනං වුච්චති වනසණ්ඩො. උභයෙනපි භගවා ඉමස්මිං වනසණ්ඩෙ අජ්ජ මහාසමූහො මහාසන්නිපාතොති ආහ. තතො යෙසං සො සන්නිපාතො, තෙ දස්සෙතුං දෙවකායාසමාගතාති ආහ. තත්ථ දෙවකායාති දෙවඝටා. ආගතම්හ ඉමං ධම්මසමයන්ති එවං සමාගතෙ දෙවකායෙ දිස්වා මයම්පි ඉමං ධම්මසමූහං ආගතා. කිං කාරණා? දක්ඛිතායෙ අපරාජිතසඞ්ඝං, කෙනචි අපරාජිතං අජ්ජෙව තයො මාරෙ මද්දිත්වා විජිතසඞ්ගාමං ඉමං අපරාජිතසඞ්ඝං දස්සනත්ථාය ආගතම්හාති අත්ථො. සො පන බ්රහ්මා ඉමං ගාථං භාසිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පුරත්ථිමචක්කවාළමුඛවට්ටියංයෙව අට්ඨාසි.

අථ දුතියො වුත්තනයෙනෙව ආගන්ත්වා අභාසි. තත්ථ තත්ර භික්ඛවොති තස්මිං සන්නිපාතට්ඨානෙ භික්ඛූ. සමාදහංසූති සමාධිනා යොජෙසුං. චිත්තමත්තනො උජුකං අකංසූති අත්තනො චිත්තං සබ්බෙ වඞ්කකුටිලජිම්හභාවෙ හරිත්වා උජුකං අකරිංසු. සාරථීව නෙත්තානි ගහෙත්වාති යථා සමප්පවත්තෙසු සින්ධවෙසු ඔධස්තපතොදො සාරථි සබ්බයොත්තානි ගහෙත්වා අචොදෙන්තො අවාරෙන්තො තිට්ඨති, එවං ඡළඞ්ගුපෙක්ඛාසමන්නාගතා ගුත්තද්වාරා සබ්බෙපෙතෙ පඤ්චසතා භික්ඛූ ඉන්ද්රියානි රක්ඛන්ති පණ්ඩිතා, එතෙ දට්ඨුං ඉධාගතම්හ භගවාති. සොපි ගන්ත්වා යථාඨානෙයෙව අට්ඨාසි.

අථ තතියො වුත්තනයෙනෙව ආගන්ත්වා අභාසි. තත්ථ ඡෙත්වා ඛීලන්ති රාගදොසමොහඛීලං ඡින්දිත්වා. පලිඝන්ති රාගදොසමොහපලිඝමෙව. ඉන්දඛීලන්තිපි රාගදොසමොහඉන්දඛීලමෙව. ඌහච්ච මනෙජාති එතෙ තණ්හාඑජාය අභාවෙන අනෙජා භික්ඛූ ඉන්දඛීලං ඌහච්ච සමූහනිත්වා. තෙ චරන්තීති චතූසු දිසාසු අප්පටිහතචාරිකං චරන්ති. සුද්ධාති නිරුපක්කිලෙසා. විමලාති නිම්මලා. ඉදං තස්සෙව වෙවචනං. චක්ඛුමතාති පඤ්චහි චක්ඛූහි චක්ඛුමන්තෙන. සුදන්තාති චක්ඛුතොපි දන්තා, සොතතොපි ඝානතොපි ජිව්හාතොපි කායතොපි මනතොපි දන්තා. සුසුනාගාති තරුණනාගා. තෙ එවරූපෙන අනුත්තරෙන යොගාචරියෙන දමිතෙ තරුණනාගෙ දස්සනාය ආගතම්හ භගවාති. සොපි ගන්ත්වා යථාඨානෙයෙව අට්ඨාසි.

අථ චතුත්ථො වුත්තනයෙනෙව ආගන්ත්වා අභාසි. තත්ථ ගතාසෙති නිබ්බෙමතිකසරණගමනෙන ගතා. සොපි ගන්ත්වා යථාඨානෙයෙව අට්ඨාසි.

දෙවතාසන්නිපාතවණ්ණනා

333. අථ භගවා ඔලොකෙන්තො පථවීතලතො යාව චක්කවාළමුඛවට්ටිපරිච්ඡෙදා යාව අකනිට්ඨබ්රහ්මලොකා දෙවතාසන්නිපාතං දිස්වා චින්තෙසි – ‘‘මහා අයං දෙවතාසමාගමො, භික්ඛූ පන එවං මහා දෙවතාය සමාගමොති න ජානන්ති, හන්ද, නෙසං ආචික්ඛාමී’’ති, එවං චින්තෙත්වා ‘‘අථ ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසී’’ති සබ්බං විත්ථාරෙතබ්බං. තත්ථ එතපරමාති එතං පරමං පමාණං එතෙසන්ති එතපරමා. ඉදානි බුද්ධානං පන අභාවා ‘‘යෙපි තෙ, භික්ඛවෙ, එතරහී’’ති තතියො වාරො න වුත්තො. ආචික්ඛිස්සාමි, භික්ඛවෙති කස්මා ආහ? දෙවතානං චිත්තකල්ලතාජනනත්ථං. දෙවතා කිර චින්තෙසුං – ‘‘භගවා එවං මහන්තෙ සමාගමෙ මහෙසක්ඛානංයෙව දෙවතානං නාමගොත්තානි කථෙස්සති, අප්පෙසක්ඛානං කිං කථෙස්සතී’’ති? අථ භගවා ‘‘ඉමා දෙවතා කිං චින්තෙන්තී’’ති ආවජ්ජන්තො මුඛෙන හත්ථං පවෙසෙත්වා හදයමංසං මද්දන්තො විය සභණ්ඩං චොරං ගණ්හන්තො විය ච තං තාසං චිත්තාචාරං ඤත්වා – ‘‘දසසහස්සචක්කවාළතො ආගතාගතානං අප්පෙසක්ඛමහෙසක්ඛානං සබ්බාසම්පි දෙවතානං නාමගොත්තං කථෙස්සාමී’’ති චින්තෙසි.

බුද්ධා නාම මහන්තා එතෙ සත්තවිසෙසා, යං සදෙවකස්ස ලොකස්ස දිට්ඨං සුතං මුතං විඤ්ඤාතං පත්තං පරියෙසිතං අනුවිචරිතං මනසා, න කිඤ්චි කත්ථචි නීලාදිවසෙන විභත්තරූපාරම්මණෙසු රූපාරම්මණං වා භෙරීසද්දාදිවසෙන විභත්තසද්දාරම්මණාදීසු විසුං විසුං සද්දාදිආරම්මණං වා අත්ථි, යං එතෙසං ඤාණමුඛෙ ආපාථං නාගච්ඡති. යථාහ –

‘‘යං භික්ඛවෙ සදෙවකස්ස ලොකස්ස…පෙ… සදෙවමනුස්සාය දිට්ඨං සුතං මුතං විඤ්ඤාතං පත්තං පරියෙසිතං අනුවිචරිතං මනසා, තමහං ජානාමි, තමහං පස්සාමි, තමහං අබ්භඤ්ඤාසි’’න්ති (අ. නි. 4.24).

එවං සබ්බත්ථ අප්පටිහතඤාණො භගවා සබ්බාපි තා දෙවතා භබ්බාභබ්බවසෙන ද්වෙ කොට්ඨාසෙ අකාසි. ‘‘කම්මාවරණෙන වා සමන්නාගතා’’තිආදිනා නයෙන වුත්තා සත්තා අභබ්බා නාම. තෙ එකවිහාරෙ වසන්තෙපි බුද්ධා න ඔලොකෙන්ති. විපරීතා පන භබ්බා නාම, තෙ දූරෙ වසන්තෙපි ගන්ත්වා සඞ්ගණ්හන්ති. තස්මා තස්මිම්පි දෙවතාසන්නිපාතෙ යෙ අභබ්බා, තෙ පහාය භබ්බෙ පරිග්ගහෙසි. පරිග්ගහෙත්වා – ‘‘එත්තකා එත්ථ රාගචරිතා, එත්තකා දොසචරිතා, එත්තකා මොහචරිතා’’ති චරිතවසෙන ඡ කොට්ඨාසෙ අකාසි. අථ නෙසං සප්පායං ධම්මදෙසනං උපධාරයන්තො – ‘‘රාගචරිතානං දෙවතානං සම්මාපරිබ්බාජනියසුත්තං කථෙස්සාමි, දොසචරිතානං කලහවිවාදසුත්තං, මොහචරිතානං මහාබ්යූහසුත්තං, විතක්කචරිතානං චූළබ්යූහසුත්තං, සද්ධාචරිතානං තුවට්ටකපටිපදං, බුද්ධිචරිතානං පුරාභෙදසුත්තං කථෙස්සාමී’’ති දෙසනං වවත්ථපෙත්වා පුන තං පරිසං මනසාකාසි – ‘‘අත්තජ්ඣාසයෙන නු ඛො ජානෙය්ය, පරජ්ඣාසයෙන අත්ථුප්පත්තිකෙන පුච්ඡාවසෙනා’’ති. තතො ‘‘පුච්ඡාවසෙන ජානෙය්යා’’ති ඤත්වා ‘‘අත්ථි නු ඛො කොචි දෙවතානං අජ්ඣාසයං ගහෙත්වා චරිතවසෙන පඤ්හං පුච්ඡිතුං සමත්ථො’’ති ‘‘තෙසු පඤ්චසතෙසු භික්ඛූසු එකොපි න සක්කොතී’’ති අද්දස. තතො අසීතිමහාසාවකෙ ද්වෙ අග්ගසාවකෙ ච සමන්නාහරිත්වා ‘‘තෙපි න සක්කොන්තී’’ති දිස්වා චින්තෙසි ‘‘සචෙ පච්චෙකබුද්ධො භවෙය්ය, සක්කුණෙය්ය නු ඛො’’ති ‘‘සොපි න සක්කුණෙය්යා’’ති ඤත්වා ‘‘සක්කසුයාමාදීසු කොචි සක්කුණෙය්යා’’ති සමන්නාහරි. සචෙ හි තෙසු කොචි සක්කුණෙය්ය, තං පුච්ඡාපෙත්වා අත්තනා විස්සජ්ජෙය්ය, න පන තෙසුපි කොචි සක්කොති.

අථස්ස එතදහොසි – ‘‘මාදිසො බුද්ධොයෙව සක්කුණෙය්ය, අත්ථි පන කත්ථචි අඤ්ඤො බුද්ධො’’ති අනන්තාසු ලොකධාතූසු අනන්තඤාණං පත්ථරිත්වා ඔලොකෙන්තො අඤ්ඤං බුද්ධං න අද්දස. අනච්ඡරියඤ්චෙතං, යං ඉදානි අත්තනා සමං න පස්සෙය්ය, සො ජාතදිවසෙපි බ්රහ්මජාලවණ්ණනායං වුත්තනයෙන අත්තනා සමං අපස්සන්තො – ‘‘අග්ගොහමස්මි ලොකස්සා’’ති අප්පටිවත්තියං සීහනාදං නදි. එවං අඤ්ඤං අත්තනා සමං අපස්සිත්වා චින්තෙසි – ‘‘සචෙ අහං පුච්ඡිත්වා අහමෙව විස්සජ්ජෙය්යං, එවම්පෙතා දෙවතා න සක්ඛිස්සන්ති පටිවිජ්ඣිතුං. අඤ්ඤස්මිං පන බුද්ධෙයෙව පුච්ඡන්තෙ මයි ච විස්සජ්ජන්තෙ අච්ඡෙරකං භවිස්සති, සක්ඛිස්සන්ති ච දෙවතා පටිවිජ්ඣිතුං, තස්මා නිම්මිතබුද්ධං මාපෙස්සාමී’’ති අභිඤ්ඤාපාදකජ්ඣානං සමාපජ්ජිත්වා වුට්ඨාය – ‘‘පත්තචීවරගහණං ආලොකිතවිලොකිතං සමිඤ්ජිතපසාරිතඤ්ච මම සදිසංයෙව හොතූ’’ති කාමාවචරචිත්තෙහි පරිකම්මං කත්වා පාචීනයුගන්ධරපරික්ඛෙපතො උල්ලඞ්ඝමානං චන්දමණ්ඩලං භින්දිත්වා නික්ඛමන්තං විය රූපාවචරචිත්තෙන අධිට්ඨාසි.

දෙවසඞ්ඝො තං දිස්වා – ‘‘අඤ්ඤොපි නු ඛො, භො, චන්දො උග්ගතො’’ති ආහ. අථ චන්දං ඔහාය ආසන්නතරෙ ජාතෙ ‘‘න චන්දො, සූරියො උග්ගතො’’ති, පුන ආසන්නතරෙ ජාතෙ ‘‘න සූරියො, දෙවවිමානං එක’’න්ති, පුන ආසන්නතරෙ ජාතෙ ‘‘න දෙවවිමානං, දෙවපුත්තො එකො’’ති, පුන ආසන්නතරෙ ජාතෙ ‘‘න දෙවපුත්තො, මහාබ්රහ්මා එකො’’ති, පුන ආසන්නතරෙ ජාතෙ ‘‘න මහාබ්රහ්මා, අපරොපි භො බුද්ධො ආගතො’’ති ආහ. තත්ථ පුථුජ්ජනදෙවතා චින්තයිංසු – ‘‘එකබුද්ධස්ස තාව අයං දෙවතාසන්නිපාතො, ද්වින්නං කීව මහන්තො භවිස්සතී’’ති. අරියදෙවතා චින්තයිංසු – ‘‘එකිස්සා ලොකධාතුයා ද්වෙ බුද්ධා නාම නත්ථි, අද්ධා භගවතා අත්තනා සදිසො අඤ්ඤො එකො බුද්ධො නිම්මිතො’’ති.

අථ තස්ස දෙවසඞ්ඝස්ස පස්සන්තස්සෙව නිම්මිතබුද්ධො ආගන්ත්වා දසබලං අවන්දිත්වාව සම්මුඛට්ඨානෙ සමසමං කත්වා මාපිතෙ ආසනෙ නිසීදි. භගවතොපි ද්වත්තිංස මහාපුරිසලක්ඛණානි, නිම්මිතස්සාපි ද්වත්තිංසාව, භගවතොපි සරීරා ඡබ්බණ්ණරස්මියො නික්ඛමන්ති , නිම්මිතස්සාපි, භගවතො සරීරරස්මියො නිම්මිතස්ස සරීරෙ පටිහඤ්ඤන්ති, නිම්මිතස්ස සරීරරස්මියො භගවතො කායෙ පටිහඤ්ඤන්ති. තා ද්වින්නම්පි බුද්ධානං සරීරතො උග්ගම්ම අකනිට්ඨභවනං ආහච්ච තතො පටිනිවත්තිත්වා දෙවතානං මත්ථකපරියන්තෙ ඔතරිත්වා චක්කවාළමුඛවට්ටියං පතිට්ඨහිංසු. සකලචක්කවාළගබ්භං සුවණ්ණමයවඞ්කගොපානසීවිනද්ධමිව චෙතියඝරං විරොචිත්ථ. දසසහස්සචක්කවාළදෙවතා එකචක්කවාළෙ රාසිභූතා ද්වින්නං බුද්ධානං රස්මිගබ්භන්තරං පවිසිත්වා අට්ඨංසු. නිම්මිතබුද්ධො නිසීදන්තොයෙව දසබලස්ස බොධිපල්ලඞ්කෙ කිලෙසප්පහානං අභිත්ථවන්තො –

‘‘පුච්ඡාමි මුනිං පහූතපඤ්ඤං,

තිණ්ණං පාරඞ්ගතං පරිනිබ්බුතං ඨිතත්තං;

නික්ඛම්ම ඝරා පනුජ්ජ කාමෙ,

කථං භික්ඛු සම්මා සො ලොකෙ පරිබ්බජෙය්යා’’ති. (සු. නි. 361) –

ගාථං අභාසි. සත්ථා දෙවතානං තාව චිත්තකල්ලතාජනනත්ථං ආගතාගතානං නාමගොත්තානි කථෙස්සාමීති චින්තෙත්වා ආචික්ඛිස්සාමි, භික්ඛවෙතිආදිමාහ.

334. තත්ථ සිලොකමනුකස්සාමීති අක්ඛරපදනියමිතං වචනසඞ්ඝාතං පවත්තයිස්සාමි. යත්ථ භුම්මා තදස්සිතාති යෙසු යෙසු ඨානෙසු භුම්මා දෙවතා තං තං නිස්සිතා. යෙ සිතා ගිරිගබ්භරන්තිආදීහි තෙසං භික්ඛූනං වණ්ණං කථෙසි, යෙ භික්ඛූ ගිරිකුච්ඡිං නිස්සිතාති අත්ථො. පහිතත්තාති පෙසිතචිත්තා. සමාහිතාති අවික්ඛිත්තා.

පුථූති බහුජනා. සීහාව සල්ලීනාති සීහා විය නිලීනා එකත්තං උපගතා. ලොමහංසාභිසම්භුනොති ලොමහංසං අභිභවිත්වා ඨිතා, නිබ්භයාති වුත්තං හොති. ඔදාතමනසා සුද්ධාති ඔදාතචිත්තා හුත්වා සුද්ධා. විප්පසන්නාමනාවිලාති විප්පසන්නඅනාවිලා.

භිය්යොපඤ්චසතෙ ඤත්වාති සම්මාසම්බුද්ධෙන සද්ධිං අතිරෙකපඤ්චසතෙ භික්ඛූ ජානිත්වා. වනෙ කාපිලවත්ථවෙති කපිලවත්ථුසමීපම්හි ජාතෙ වනසණ්ඩෙ. තතො ආමන්තයී සත්ථාති තදා ආමන්තයි. සාවකෙසාසනෙ රතෙති අත්තනො ධම්මදෙසනාය සවනන්තෙ ජාතත්තා සාවකෙ සික්ඛත්තයසාසනෙ රතත්තා සාසනෙ රතෙ. ඉදං සබ්බං – ‘‘සිලොකමනුකස්සාමී’’ති වචනතො අඤ්ඤෙන වුත්තං විය කත්වා වදති.

දෙවකායා අභික්කන්තා, තෙ විජානාථ භික්ඛවොති තෙ දිබ්බචක්ඛුනා විජානාථාති නෙසං භික්ඛූනං දිබ්බචක්ඛුඤාණාභිනීහාරත්ථාය කථෙසි. තෙ ච ආතප්පමකරුං, සුත්වා බුද්ධස්ස සාසනන්ති තෙ ච භික්ඛූ තං බුද්ධසාසනං සුත්වා තාවදෙව තදත්ථාය වීරියං කරිංසු.

එවං කතමත්තාතප්පානංයෙව තෙසං පාතුරහු ඤාණං. කීදිසං? අමනුස්සානං දස්සනං දිබ්බචක්ඛුඤාණං උප්පජ්ජි. න තං තෙහි තස්මිං ඛණෙ පරිකම්මං කත්වා උප්පාදිතං. අරියමග්ගෙනෙව හි තං නිප්ඵන්නං. අමනුස්සදස්සනත්ථං පනස්ස අභිනීහාරමත්තමෙව කතං. සත්ථාපි – ‘‘අත්ථි තුම්හාකං ඤාණං, තං නීහරිත්වා තෙන හි තෙ විජානාථා’’ති ඉදමෙව සන්ධාය ‘‘තෙ විජානාථ, භික්ඛවො’’ති ආහ.

අප්පෙකෙ සතමද්දක්ඛුන්ති තෙසු භික්ඛූසු එකච්චෙ භික්ඛූ අමනුස්සානං සතං අද්දසංසු. සහස්සං අථ සත්තරින්ති එකෙ සහස්සං. එකෙ සත්තති සහස්සානි.

සතං එකෙ සහස්සානන්ති එකෙ සතසහස්සං අද්දසංසු. අප්පෙකෙනන්තමද්දක්ඛුන්ති විපුලං අද්දසංසු, සතවසෙන සහස්සවසෙන ච අපරිච්ඡින්නෙපි අද්දසංසූති අත්ථො. කස්මා? යස්මා දිසා සබ්බා ඵුටා අහුං, භරිතා සම්පුණ්ණාව අහෙසුං.

තඤ්ච සබ්බං අභිඤ්ඤායාති යං තෙසු එකෙනෙකෙන දිට්ඨං, තඤ්ච සබ්බං ජානිත්වා. වවත්ථිත්වාන චක්ඛුමාති හත්ථතලෙ ලෙඛං විය පච්චක්ඛතො වවත්ථපෙත්වා පඤ්චහි චක්ඛූහි චක්ඛුමා සත්ථා. තතො ආමන්තයීති පුබ්බෙ වුත්තගාථමෙව නාමගොත්තකිත්තනත්ථාය ආහ. තුම්හෙ එතෙ විජානාථ, පස්සථ, ඔලොකෙථ, යෙ වොහං කිත්තයිස්සාමීති අයමෙත්ථ සම්බන්ධො. ගිරාහීති වචනෙහි. අනුපුබ්බසොති අනුපටිපාටියා.

335. සත්තසහස්සා තෙ යක්ඛා, භුම්මා කාපිලවත්ථවාති සත්තසහස්සා තාවෙත්ථ කපිලවත්ථුං නිස්සාය නිබ්බත්තා භුම්මා යක්ඛායෙවාති වදති . ඉද්ධිමන්තොති දිබ්බඉද්ධියුත්තා. ජුතිමන්තොති ආනුභාවසම්පන්නා. වණ්ණවන්තොති සරීරවණ්ණසම්පන්නා. යසස්සිනොති පරිවාරසම්පන්නා. මොදමානා අභික්කාමුන්ති තුට්ඨචිත්තා ආගතා. භික්ඛූනං සමිතිං වනන්ති ඉමං මහාවනං භික්ඛූනං සන්තිකං භික්ඛූනං දස්සනත්ථාය ආගතා. අථ වා සමිතින්ති සමූහං, භික්ඛුසමූහං දස්සනාය ආගතාතිපි අත්ථො.

ඡසහස්සා හෙමවතා, යක්ඛා නානත්තවණ්ණිනොති ඡසහස්සා හෙමවතපබ්බතෙ නිබ්බත්තයක්ඛා, තෙ ච සබ්බෙපි නීලාදිවණ්ණවසෙන නානත්තවණ්ණා.

සාතාගිරා තිසහස්සාති සාතාගිරිපබ්බතෙ නිබ්බත්තයක්ඛා තිසහස්සා.

ඉච්චෙතෙ සොළසසහස්සාති එතෙ සබ්බෙපි සොළසසහස්සා හොන්ති.

වෙස්සාමිත්තා පඤ්චසතාති වෙස්සාමිත්තපබ්බතෙ නිබ්බත්තා පඤ්චසතා.

කුම්භීරො රාජගහිකොති රාජගහනගරෙ නිබ්බත්තො කුම්භීරො නාම යක්ඛො. වෙපුල්ලස්ස නිවෙසනන්ති තස්ස වෙපුල්ලපබ්බතො නිවෙසනං නිවාසනට්ඨානන්ති අත්ථො. භිය්යො නං සතසහස්සං, යක්ඛානං පයිරුපාසතීති තං අතිරෙකං යක්ඛානං සතසහස්සං පයිරුපාසති. කුම්භීරො රාජගහිකො, සොපාගා සමිතිං වනන්ති සොපි කුම්භීරො සපරිවාරො ඉමං වනං භික්ඛුසමිතිං දස්සනත්ථාය ආගතො.

336. පුරිමඤ්ච දිසං රාජා, ධතරට්ඨො පසාසතීති පාචීනදිසං අනුසාසති. ගන්ධබ්බානං අධිපතීති චතූසුපි දිසාසු ගන්ධබ්බානං ජෙට්ඨකො. සබ්බෙ තෙ තස්ස වසෙ වත්තන්ති. මහාරාජා යසස්සිසොති මහාපරිවාරො එසො මහාරාජා.

පුත්තාපිතස්ස බහවො, ඉන්දනාමා මහබ්බලාති තස්ස ධතරට්ඨස්ස බහවො මහබ්බලා පුත්තා, තෙ සබ්බෙ සක්කස්ස දෙවරඤ්ඤො නාමධාරකා.

විරූළ්හො තං පසාසතීති තං දිසං විරූළ්හො අනුසාසති.

පුත්තාපි තස්සාති තස්සාපි තාදිසායෙව පුත්තා. පාළියං පන ‘‘මහබ්බලා’’ති ලිඛන්ති. අට්ඨකථායං සබ්බවාරෙසු ‘‘මහාබලා’’ති පාඨො.

‘‘පුරිමං දිසං ධතරට්ඨො, දක්ඛිණෙන විරූළ්හකො;

පච්ඡිමෙන විරූපක්ඛො, කුවෙරො උත්තරං දිසං.

චත්තාරො තෙ මහාරාජා, සමන්තා චතුරො දිසා;

දද්දල්ලමානා අට්ඨංසු, වනෙ කාපිලවත්ථවෙ’’ති.

ඉමා පන ගාථා සබ්බසඞ්ගාහිකවසෙන වුත්තා.

අයඤ්චෙත්ථ අත්ථො – දසසහස්සචක්කවාළෙ ධතරට්ඨා නාම මහාරාජානො අත්ථි. තෙ සබ්බෙපි කොටිසතසහස්සකොටිසතසහස්සගන්ධබ්බපරිවාරා ආගන්ත්වා පුරත්ථිමාය දිසාය කපිලවත්ථුමහාවනතො පට්ඨාය චක්කවාළගබ්භං පූරෙත්වා ඨිතා. එවං දක්ඛිණදිසාදීසු විරූළ්හකාදයො. තෙනෙවාහ – ‘‘සමන්තා චතුරො දිසා, දද්දල්ලමානා අට්ඨංසූ’’ති. ඉදඤ්හි වුත්තං හොති – ‘‘සමන්තා චක්කවාළෙහි ආගන්ත්වා චතුරො දිසා පබ්බතමත්ථකෙසු අග්ගික්ඛන්ධා විය සුට්ඨු ජලමානා ඨිතා’’ති. තෙ පන යස්මා කපිලවත්ථුවනමෙව සන්ධාය ආගතා, තස්මා චක්කවාළං පූරෙත්වා චක්කවාළෙන සමසමා ඨිතාපි – ‘‘වනෙ කාපිලවත්ථවෙ’’ති වුත්තා.

337. තෙසං මායාවිනො දාසා, ආගුං වඤ්චනිකා සඨාති තෙසං මහාරාජානං කතපාපපටිච්ඡාදනලක්ඛණාය මායාය යුත්තා කුටිලාචාරා දාසා අත්ථි, යෙ සම්මුඛපරම්මුඛවඤ්චනාහි ලොකං වඤ්චනතො ‘‘වඤ්චනිකා’’ති ච, කෙරාටියසාඨෙය්යෙන සමන්නාගතත්තා ‘‘සඨා’’ති ච වුච්චන්ති, තෙපි ආගතාති අත්ථො. මායා කුටෙණ්ඩු විටෙණ්ඩු, විටුච්ච විටුටො සහාති තෙ දාසා සබ්බෙපි මායාකාරකාව. නාමෙන පනෙත්ථ එකො කුටෙණ්ඩු නාම, එකො විටෙණ්ඩු නාම. පාළියං පන ‘‘වෙටෙණ්ඩූ’’ති ලිඛන්ති. එකො විටුච්ච නාම, එකො විටුටො නාම. සහාති සොපි විටුටො තෙහි සහෙව ආගතො.

චන්දනොකාමසෙට්ඨො ච, කින්නිඝණ්ඩු නිඝණ්ඩු චාති අපරො කින්නිඝණ්ඩු නාම. පාළියං පන ‘‘කින්නුඝණ්ඩූ’’ති ලිඛන්ති. නිඝණ්ඩු චාති අඤ්ඤො නිඝණ්ඩු නාම, එත්තකා දාසා. ඉතො පරෙ පන –

‘‘පනාදො ඔපමඤ්ඤො ච, දෙවසුතො ච මාතලි;

චිත්තසෙනො ච ගන්ධබ්බො, නළො රාජා ජනෙසභො;

ආගුං පඤ්චසිඛො චෙව, තිම්බරූ සූරියවච්ඡසා’’ති. –

ඉමෙ දෙවරාජානො. තත්ථ දෙවසුතොති දෙවසාරථි. චිත්තසෙනොති චිත්තො ච සෙනො ච චිත්තසෙනො ච. ගන්ධබ්බොති අයං චිත්තසෙනො ගන්ධබ්බකායිකො දෙවපුත්තො, න කෙවලං චෙස, සබ්බෙ පෙතෙ පනාදාදයො ගන්ධබ්බා එව. නළොරාජාති නළකාරදෙවපුත්තො නාමෙකො. ජනෙසභොති ජනවසභො දෙවපුත්තො. ආගුං පඤ්චසිඛො චෙවාති පඤ්චසිඛො චෙව දෙවපුත්තො ආගතො. තිම්බරූති තිම්බරූ නාම ගන්ධබ්බදෙවරාජා. සූරියවච්ඡසාති තස්සෙව ධීතා.

එතෙ චඤ්ඤෙ ච රාජානො, ගන්ධබ්බා සහ රාජුභීති එතෙ ච නාමවසෙන වුත්තගන්ධබ්බරාජානො අඤ්ඤෙ ච එතෙහි රාජූහි සද්ධිං බහූ ගන්ධබ්බා. මොදමානා අභික්කාමුං, භික්ඛූනං සමිතිං වනන්ති හට්ඨතුට්ඨචිත්තා භික්ඛුසඞ්ඝසමිතිං ඉමං වනං ආගතාති අත්ථො.

338. අථාගුං නාගසා නාගා, වෙසාලා සහතච්ඡකාති නාගසදහවාසිකා ච වෙසාලීවාසිකා ච නාගා සහ තච්ඡකනාගපරිසාය ආගතාති අත්ථො. කම්බලස්සතරාති කම්බලො ච අස්සතරො ච. එතෙ කිර සිනෙරුපාදෙ වසන්ති, සුපණ්ණෙහිපි අනුද්ධරණීයා මහෙසක්ඛනාගා පායාගා සහ ඤාතිභීති පයාගතිත්ථවාසිනො ච සහ ඤාතිසඞ්ඝෙන ආගතා.

යාමුනා ධතරට්ඨා චාති යමුනවාසිනො ච ධතරට්ඨකුලෙ උප්පන්නා නාගා ච. එරාවණො මහානාගොති එරාවණො ච දෙවපුත්තො, ජාතියා නාගො න හොති. නාගවොහාරෙන පනෙස වොහරියති. සොපාගාති සොපි ආගතො.

යෙනාගරාජෙ සහසා හරන්තීති යෙ ඉමෙ වුත්තප්පකාරෙ නාගෙ ලොභාභිභූතා සාහසං කත්වා හරන්ති ගණ්හන්ති. දිබ්බා දිජා පක්ඛී විසුද්ධචක්ඛූති දිබ්බානුභාවතො දිබ්බා මාතුකුච්ඡිතො ච අණ්ඩකොසතො චාති ද්වෙ වාරෙ ජාතාති දිජා පක්ඛයුත්තතාය පක්ඛී යොජනසතන්තරෙපි යොජනසහස්සන්තරෙපි නාගෙ දස්සනසමත්ථචක්ඛුතාය විසුද්ධචක්ඛූ. වෙහායසාතෙ වනමජ්ඣප්පත්තාති තෙ ආකාසෙනෙව ඉමං මහාවනං සම්පත්තා. චිත්රා සුපණ්ණා ඉති තෙස නාමන්ති තෙසං ‘‘චිත්රසුපණ්ණා’’ති නාමං.

අභයංතදා නාගරාජානමාසි, සුපණ්ණතො ඛෙමමකාසි බුද්ධොති තස්මා සබ්බෙපි තෙ අඤ්ඤමඤ්ඤං සණ්හාහි වාචාහි උපව්හයන්තා මිත්තා විය බන්ධවා විය ච සමුල්ලපන්තා සම්මොදමානා ආලිඞ්ගන්තා හත්ථෙ ගණ්හන්තා අංසකූටෙ හත්ථං ඨපෙන්තා හට්ඨතුට්ඨචිත්තා. නාගා සුපණ්ණා සරණමකංසු බුද්ධන්ති බුද්ධංයෙව සරණං ගතා.

339. ජිතා වජිරහත්ථෙනාති ඉන්දෙන දෙවරඤ්ඤා ජිතා. සමුද්දං අසුරාසිතාති මහාසමුද්දවාසිනො සුජාතාය අසුරකඤ්ඤාය කාරණා සබ්බෙපි භාතරො වාසවස්සෙතෙ, ඉද්ධිමන්තො යසස්සිනො.

තෙසු කාලකඤ්චා මහාභිස්මාති කාලකඤ්චා ච මහන්තෙ භිංසනෙ අත්තභාවෙ මාපෙත්වා ආගමිංසු. අසුරා දානවෙඝසාති දානවෙඝසා නාම අඤ්ඤෙ ධනුග්ගහඅසුරා. වෙපචිත්ති සුචිත්ති ච, පහාරාදො නමුචී සහාති වෙපචිත්තිඅසුරො, සුචිත්තිඅසුරො චාති එතෙ ච අසුරා නමුචි ච මාරො දෙවපුත්තො එතෙහි සහෙව ආගතො. ඉමෙ අසුරා මහාසමුද්දවාසිනො, අයං පරනිම්මිතදෙවලොකවාසී, කස්මා එතෙහි සහාගතොති? අච්ඡන්දිකත්තා. තෙපි හි අච්ඡන්දිකා අභබ්බා, අයම්පි තාදිසොයෙව. තස්මා ධාතුසො සංසන්දමානො ආගතො.

සතඤ්ච බලිපුත්තානන්ති බලිනො මහාඅසුරස්ස පුත්තානං සතං. සබ්බෙ වෙරොචනාමකාති සබ්බෙ අත්තනො මාතුලස්ස රාහුස්සෙව නාමධරා. සන්නය්හිත්වා බලිසෙනන්ති අත්තනො බලිසෙනං සන්නය්හිත්වා සබ්බෙ කතසන්නාහාව හුත්වා. රාහුභද්දමුපාගමුන්ති රාහුඅසුරින්දං උපසඞ්කමිංසු. සමයොදානි භද්දන්තෙති භද්දං තව හොතු, සමයො තෙ භික්ඛූනං සමිතිං වනං උපසඞ්කමිත්වා භික්ඛුසඞ්ඝං දස්සනායාති අත්ථො.

340. ආපො ච දෙවා පථවී, තෙජො වායො තදාගමුන්ති ආපොකසිණාදීසු පරිකම්මං කත්වා නිබ්බත්තා ආපොතිආදිනාමකා දෙවා ආගමුං. වරුණා වාරණා දෙවා, සොමො ච යසසා සහාති වරුණදෙවතා , වාරණදෙවතා, සොමදෙවතාති එවං නාමකා ච දෙවා යසසා නාම දෙවෙන සහාගතාති අත්ථො. මෙත්තාකරුණාකායිකාති මෙත්තාඣානෙ ච කරුණාඣානෙ ච පරිකම්මං කත්වා නිබ්බත්තදෙවා. ආගුං දෙවා යසස්සිනොති එතෙපි මහායසා දෙවා ආගතා.

දසෙතෙ දසධා කායා, සබ්බෙ නානත්තවණ්ණිනොති තෙ දසධා ඨිතා දස දෙවකායා සබ්බෙ නීලාදිවසෙන නානත්තවණ්ණා ආගතාති අත්ථො.

වෙණ්ඩූච දෙවාති වෙණ්ඩුදෙවතා ච. සහලි චාති සහලිදෙවතා ච. අසමා ච දුවෙ යමාති අසමදෙවතා ච ද්වෙ ච යමකා දෙවා. චන්දස්සුපනිසා දෙවා, චන්දමාගුං පුරක්ඛත්වාති චන්දනිස්සිතකා දෙවා චන්දං පුරතො කත්වා ආගතා. තථා සූරියනිස්සිතකා දෙවා සූරියං පුරක්ඛත්වා. නක්ඛත්තානි පුරක්ඛත්වාති නක්ඛත්තනිස්සිතාපි දෙවා නක්ඛත්තානි පුරතො කත්වා ආගතා. ආගුං මන්දවලාහකාති වාතවලාහකා, අබ්භවලාහකා, උණ්හවලාහකා එතෙ සබ්බෙපි වලාහකායිකා ‘‘මන්දවලාහකා’’ නාම වුච්චන්ති. තෙපි ආගතාති අත්ථො. වසූනං වාසවො සෙට්ඨො, සක්කොපාගා පුරින්දදොති වසූනං දෙවතානං සෙට්ඨො වාසවො යො සක්කොති ච, පුරින්දදොති ච වුච්චති, සොපි ආගතො.

දසෙතෙ දසධා කායාති එතෙපි දස දෙවකායා දසධාව ආගතා. සබ්බෙ නානත්තවණ්ණිනොති නීලාදිවසෙන නානත්තවණ්ණා.

අථාගුං සහභූ දෙවාති අථ සහභූ නාම දෙවා ආගතා. ජලමග්ගිසිඛාරිවාති අග්ගිසිඛා විය ජලන්තා. ජලමග්ගි ච සිඛාරිවාති ඉමානි තෙසං නාමානීතිපි වුත්තං. අරිට්ඨකා ච රොජා චාති අරිට්ඨකදෙවා ච රොජදෙවා ච. උමාපුප්ඵනිභාසිනොති උමාපුප්ඵදෙවා නාම එතෙ දෙවා . උමාපුප්ඵසදිසා හි තෙසං සරීරාභා, තස්මා ‘‘උමාපුප්ඵනිභාසිනො’’ති වුච්චන්ති.

වරුණා සහධම්මා චාති එතෙ ච ද්වෙ ජනා. අච්චුතා ච අනෙජකාති අච්චුතදෙවතා ච අනෙජකදෙවතා ච. සුලෙය්යරුචිරාආගුන්ති සුලෙය්යා ච රුචිරා ච ආගතා. ආගුං වාසවනෙසිනොති වාසවනෙසීදෙවා නාම ආගතා. දසෙතෙ දසධා කායාති එතෙපි දසදෙවකායා දසධාව ආගතා.

සමානා මහාසමානාති සමානා ච මහාසමානා ච. මානුසා මානුසුත්තමාති මානුසා ච මානුසුත්තමා ච. ඛිඩ්ඩාපදොසිකා ආගුං, ආගුං මනොපදොසිකාති ඛිඩ්ඩාපදොසිකා මනොපදොසිකා ච දෙවා ආගතා.

අථාගුං හරයො දෙවාති හරිදෙවා නාම ආගතා. යෙ ච ලොහිතවාසිනොති ලොහිතවාසිනො ච ආගතා. පාරගා මහාපාරගාති එතෙ ච දුවිධා ආගතා. දසෙතෙ දසධා කායාති එතෙපි දසදෙවකායා දසධාව ආගතා.

සුක්කාකරම්භා අරුණා, ආගුං වෙඝනසා සහාති එතෙ සුක්කාදයො තයො, තෙහි සහ වෙඝනසා ච ආගතා. ඔදාතගය්හා පාමොක්ඛාති ඔදාතගය්හා නාම පාමොක්ඛදෙවා ආගතා. ආගුං දෙවා විචක්ඛණාති විචක්ඛණා නාම දෙවා ආගතා.

සදාමත්තා හාරගජාති සදාමත්තා ච හාරගජා ච. මිස්සකා ච යසස්සිනොති යසසම්පන්නා මිස්සකදෙවා ච. ථනයං ආග පජ්ජුන්නොති පජ්ජුන්නො ච දෙවරාජා ථනයන්තො ආගතො. යො දිසා අභිවස්සතීති යො යං යං දිසං යාති, තත්ථ තත්ථ දෙවො වස්සති. දසෙතෙ දසධා කායාති එතෙපි දසදෙවකායා දසධා ආගතා.

ඛෙමියා තුසිතා යාමාති ඛෙමියා දෙවා තුසිතපුරවාසිනො ච යාමාදෙවලොකවාසිනො ච. කථකා ච යසස්සිනොති යසසම්පන්නා කථකදෙවා ච. පාළියං පන ‘‘කට්ඨකා චා’’ති ලිඛන්ති. ලම්බීතකා ලාමසෙට්ඨාති ලම්බිතකදෙවා ච ලාමසෙට්ඨදෙවා ච. ජොතිනාමා ච ආසවාති පබ්බතමත්ථකෙ කතනළග්ගික්ඛන්ධො විය ජොතමානා ජොතිදෙවා නාම අත්ථි, තෙ ච ආසා ච දෙවා ආගතාති අත්ථො. පාළියං පන ‘‘ජාතිනාමා’’ති ලිඛන්ති. ආසා දෙවතා ඡන්දවසෙන ආසවාති වුත්තා. නිම්මානරතිනො ආගුං, අථාගුං පරනිම්මිතා. දසෙතෙ දසධා කායාති එතෙපි දස දෙවකායා දසධාව ආගතා.

සට්ඨෙතෙදෙවනිකායාති එතෙ ච ආපො ච දෙවාතිආදිකා ඡ දසකා සට්ඨි දෙවනිකායා සබ්බෙ නීලාදිවසෙන නානත්තවණ්ණිනො. නාමන්වයෙන ආගච්ඡුන්ති නාමභාගෙන නාමකොට්ඨාසෙන ආගතා. යෙ චඤ්ඤෙ සදිසා සහාති යෙ ච අඤ්ඤෙපි තෙහි සදිසා වණ්ණතොපි නාමතොපි එතාදිසායෙව සෙසචක්කවාළෙසු දෙවා, තෙපි ආගතායෙවාති එකපදෙනෙව කලාපං විය පුටකං විය ච කත්වා සබ්බා දෙවතා නිද්දිසති.

එවං දසසු ලොකධාතුසහස්සෙසු දෙවකායෙ නිද්දිසිත්වා ඉදානි යදත්ථං තෙ ආගතා, තං දස්සෙන්තො පවුට්ඨජාතින්ති ගාථමාහ. තස්සත්ථො – පවුට්ඨා විගතා ජාති අස්සාති අරියසඞ්ඝො පවුට්ඨජාති නාම, තං පවුට්ඨජාතිං රාගදොසමොහඛීලානං අභාවා අඛීලං චත්තාරො ඔඝෙ තරිත්වා ඨිතත්තා ඔඝතිණ්ණං චතුන්නං ආසවානං අභාවෙන අනාසවං අරියසඞ්ඝං දක්ඛෙම පස්සිස්සාම. තෙසඤ්ඤෙව ඔඝානං තිණ්ණත්තා ඔඝතරං ආගුං අකරණතො නාගං. අසිතාතිගන්ති කාළකභාවාතීතං චන්දංව සිරියා විරොචමානං දසබලඤ්ච දක්ඛෙම පස්සිස්සාමාති එතදත්ථං සබ්බෙපි තෙ නාමන්වයෙන ආගච්ඡුං, යෙ චඤ්ඤෙ සදිසා සහාති.

341. ඉදානි බ්රහ්මානො දස්සෙන්තො සුබ්රහ්මා පරමත්තො චාතිආදිමාහ. තත්ථ සුබ්රහ්මාති එකො බ්රහ්මා. පරමත්තොපි බ්රහ්මාව. පුත්තා ඉද්ධිමතො සහාති එතෙ ඉද්ධිමතො බුද්ධස්ස භගවතො පුත්තා අරියබ්රහ්මානො සහෙව ආගතා. සනඞ්කුමාරො තිස්සො චාති සනඞ්කුමාරො ච තිස්සමහාබ්රහ්මා ච. සොපාගාති සොපි ආගතො.

‘‘සහස්සං බ්රහ්මලොකානං, මහාබ්රහ්මාභිතිට්ඨති;

උපපන්නො ජුතිමන්තො, භිස්මාකායො යසස්සි සො’’ති. –

එත්ථ සහස්සං බ්රහ්මලොකානන්ති එකඞ්ගුලියා එකසහස්සචක්කවාළෙ දසහි අඞ්ගුලීහි දසසහස්සිචක්කවාළෙ ආලොකඵරණසමත්ථානං මහාබ්රහ්මානං සහස්සං ආගතං. මහාබ්රහ්මාභිතිට්ඨතීති යත්ථ එකෙකො මහාබ්රහ්මා අඤ්ඤෙ බ්රහ්මෙ අභිභවිත්වා තිට්ඨති. උපපන්නොති බ්රහ්මලොකෙ නිබ්බත්තො. ජුතිමන්තොති ආනුභාවසම්පන්නො. භිස්මාකායොති මහාකායො, ද්වීහි තීහි මාගධිකෙහි ගාමක්ඛෙත්තෙහි සමප්පමාණඅත්තභාවො. යසස්සිසොති අත්තභාවසිරීසඞ්ඛාතෙන යසෙන සමන්නාගතො.

දසෙත්ථ ඉස්සරා ආගුං, පච්චෙකවසවත්තිනොති එතස්මිඤ්ච බ්රහ්මසහස්සෙ යෙ පාටියෙක්කං පාටියෙක්කං වසං වත්තෙන්ති, එවරූපා දස ඉස්සරා මහාබ්රහ්මානො ආගතා. තෙසඤ්ච මජ්ඣතො ආග, හාරිතො පරිවාරිතොති තෙසං බ්රහ්මානං මජ්ඣෙ හාරිතො නාම මහාබ්රහ්මා සතසහස්සබ්රහ්මපරිවාරො ආගතො.

342. තෙ ච සබ්බෙ අභික්කන්තෙ, සඉන්දෙ දෙවෙ සබ්රහ්මකෙති තෙ සබ්බෙපි සක්කං දෙවරාජානං ජෙට්ඨකං කත්වා ආගතෙ දෙවකායෙ, හාරිතමහාබ්රහ්මානං ජෙට්ඨකං කත්වා ආගතෙ බ්රහ්මකායෙ ච. මාරසෙනා අභික්කාමීති මාරසෙනා අභිගතා. පස්ස කණ්හස්ස මන්දියන්ති කාළකස්ස මාරස බාලභාවං පස්සථ.

එථ ගණ්හථ බන්ධථාති එවං අත්තනො පරිසං ආණාපෙසි. රාගෙන බද්ධමත්ථු වොති සබ්බං වො ඉදං දෙවමණ්ඩලං රාගෙන බද්ධං හොතු. සමන්තා පරිවාරෙථ, මා වො මුඤ්චිත්ථ කොචි නන්ති තුම්හාකං එකොපි එතෙසු එකම්පි මා මුඤ්චි. ‘‘මා වො මුඤ්චෙථා’’තිපි පාඨො, එසෙවත්ථො.

ඉති තත්ථ මහාසෙනො, කණ්හො සෙනං අපෙසයීති එවං තත්ථ මහාසමයෙ මහාසෙනො මාරො මාරසෙනං අපෙසයි. පාණිනා තලමාහච්චාති හත්ථෙන පථවීතලං පහරිත්වා. සරං කත්වාන භෙරවන්ති මාරවිභිංසකදස්සනත්ථං භයානකං සරඤ්ච කත්වා.

යථා පාවුස්සකො මෙඝො, ථනයන්තො සවිජ්ජුකොති සවිජ්ජුකො පාවුස්සකමෙඝො විය මහාගජ්ජිතං ගජ්ජන්තො. තදා සො පච්චුදාවත්තීති තස්මිං සමයෙ සො මාරො තං විභිංසනකං දස්සෙත්වා පටිනිවත්තො . සඞ්කුද්ධො අසයං වසෙති සුට්ඨු කුද්ධො කුපිතො කඤ්චි වසෙ වත්තෙතුං අසක්කොන්තො අසයංවසෙ අසයංවසී අත්තනො වසෙන අකාමකො හුත්වා නිවත්තො. භගවා කිර ‘‘අයං මාරො ඉමං මහාසමාගමං දිස්වා ‘අභිසමයන්තරායං කරිස්සාමී’ති අන්තරන්තරෙ මාරසෙනං පෙසෙත්වා මාරං විභිංසකං දස්සෙතී’’ති අඤ්ඤාසි. පකති චෙසා භගවතො, යත්ථ අභිසමයො න භවිස්සති, තත්ථ මාරං විභිංසකං දස්සෙන්තං න නිවාරෙති. යත්ථ පන අභිසමයො හොති, තත්ථ යථා පරිසා නෙව මාරස්ස රූපං පස්සති, න සද්දං සුණාති, එවං අධිට්ඨාතීති. ඉමස්මිඤ්ච සමාගමෙ මහාභිසමයො භවිස්සති, තස්මා යථා දෙවතා නෙව තස්ස රූපං පස්සන්ති, න සද්දං සුණන්ති, එවං අධිට්ඨාසි. තෙන වුත්තං –‘‘තදා සො පච්චුදාවත්ති, සඞ්කුද්ධො අසයංවසෙ’’ති.

343. තඤ්ච සබ්බං අභිඤ්ඤාය, වවත්ථිත්වාන චක්ඛුමාති තං සබ්බං භගවා ජානිත්වා වවත්ථපෙත්වා ච.

මාරසෙනා අභික්කන්තා, තෙ විජානාථ භික්ඛවොති භික්ඛවෙ මාරසෙනා අභික්කන්තා, තෙ තුම්හෙ අත්තනො අනුරූපං විජානාථ, ඵලසමාපත්තිං සමාපජ්ජථාති වදති. ආතප්පමකරුන්ති ඵලසමාපත්තිං පවිසනත්ථාය වීරියං ආරභිංසු. වීතරාගෙහි පක්කාමුන්ති මාරො ච මාරසෙනා ච වීතරාගෙහි අරියෙහි දූරතොව අපක්කමුං. නෙසං ලොමාපි ඉඤ්ජයුන්ති තෙසං වීතරාගානං ලොමානිපි න චාලයිංසු. අථ මාරො භික්ඛුසඞ්ඝං ආරබ්භ ඉමං ගාථං අභාසි –

‘‘සබ්බෙ විජිතසඞ්ගාමා, භයාතීතා යසස්සිනො;

මොදන්ති සහ භූතෙහි, සාවකා තෙ ජනෙසුතා’’ති.

තත්ථ මොදන්ති සහ භූතෙහීති දසබලස්ස සාසනෙ භූතෙහි සඤ්ජාතෙහි අරියෙහි සද්ධිං මොදන්ති පමොදන්ති. ජනෙසුතාති ජනෙ විස්සුතා පාකටා අභිඤ්ඤාතා.

ඉදං පන මහාසමයසුත්තං නාම දෙවතානං පියං මනාපං, තස්මා මඞ්ගලං වදන්තෙන අභිනවට්ඨානෙසු ඉදමෙව සුත්තං වත්තබ්බං. දෙවතා කිර –‘‘ඉමං සුත්තං සුණිස්සාමා’’ති ඔහිතසොතා විචරන්ති. දෙසනාපරියොසානෙ පනස්ස කොටිසතසහස්සදෙවතා අරහත්තං පත්තා, සොතාපන්නාදීනං ගණනා නත්ථි.

දෙවතානඤ්චස්ස පියමනාපභාවෙ ඉදං වත්ථු – කොටිපබ්බතවිහාරෙ කිර නාගලෙණද්වාරෙ නාගරුක්ඛෙ එකා දෙවධීතා වසති. එකො දහරො අන්තොලෙණෙ ඉමං සුත්තං සජ්ඣායති. දෙවධීතා සුත්වා සුත්තපරියොසානෙ මහාසද්දෙන සාධුකාරමදාසි. කො එසොති. අහං, භන්තෙ, දෙවධීතාති. කස්මා සාධුකාරමදාසීති? භන්තෙ, දසබලෙන මහාවනෙ නිසීදිත්වා කථිතදිවසෙ ඉමං සුත්තං සුත්වා අජ්ජ අස්සොසිං, භගවතා කථිතතො එකක්ඛරම්පි අහාපෙත්වා සුග්ගහිතො අයං ධම්මො තුම්හෙහීති. දසබලස්ස කථයතො සුතං තයාති? ආම, භන්තෙති. මහා කිර දෙවතාසන්නිපාතො අහොසි, ත්වං කත්ථ ඨිතා සුණීති?

අහං, භන්තෙ, මහාවනවාසියා දෙවතා, මහෙසක්ඛාසු පන දෙවතාසු ආගච්ඡන්තීසු ජම්බුදීපෙ ඔකාසං නාලත්ථං, අථ ඉමං තම්බපණ්ණිදීපං ආගන්ත්වා ජම්බුකොලපට්ටනෙ ඨත්වා සොතුං ආරද්ධම්හි, තත්රාපි මහෙසක්ඛාසු දෙවතාසු ආගච්ඡන්තීසු අනුක්කමෙන පටික්කමමානා රොහණජනපදෙ මහාගාමස්ස පිට්ඨිභාගතො සමුද්දෙ ගලප්පමාණං උදකං පවිසිත්වා තත්ථ ඨිතා අස්සොසින්ති. තුය්හං ඨිතට්ඨානතො දූරෙ සත්ථාරං පස්සසි දෙවතෙති? කිං කථෙථ, භන්තෙ, සත්ථා මහාවනෙ ධම්මං දෙසෙන්තො නිරන්තරං මමඤ්ඤෙව ඔලොකෙතීති මඤ්ඤමානා ඔතප්පමානා ඌමීසු නිලයාමීති.

තං දිවසං කිර කොටිසතසහස්සදෙවතා අරහත්තං පත්තා, තුම්හෙපි තදා අරහත්තං පත්තාති? නත්ථි, භන්තෙ. අනාගාමිඵලං පත්තත්ථ මඤ්ඤෙති? නත්ථි, භන්තෙ. සකදාගාමිඵලං පත්තත්ථ මඤ්ඤෙති? නත්ථි, භන්තෙ. තයො මග්ගෙ පත්තා දෙවතා කිර ගණනපථං අතීතා, සොතාපන්නා ජාතත්ථ මඤ්ඤෙති? දෙවතා තං දිවසං සොතාපත්තිඵලං පත්තත්තා හරායමානා –‘‘අපුච්ඡිතබ්බං පුච්ඡති අය්යො’’ති ආහ. තතො නං සො භික්ඛු ආහ – ‘‘සක්කා පන දෙවතෙ, තව අත්තභාවං අම්හාකං දස්සෙතු’’න්ති? න සක්කා භන්තෙ සකලකායං දස්සෙතුං, අඞ්ගුලිපබ්බමත්තං දස්සෙස්සාමි අය්යස්සාති කුඤ්චිකඡිද්දෙන අඞ්ගුලිං අන්තොලෙණාභිමුඛං අකාසි, චන්දසහස්සසූරියසහස්සඋග්ගමනකාලො විය අහොසි. දෙවධීතා ‘‘අප්පමත්තා, භන්තෙ, හොථා’’ති දහරභික්ඛුං වන්දිත්වා අගමාසි. එවං ඉමං සුත්තං දෙවතානං පියං මනාපං, මමායන්ති නං දෙවතාති.

ඉති සුමඞ්ගලවිලාසිනියා දීඝනිකායට්ඨකථායං

මහාසමයසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.