මූල > සුත්තපිටක > දීඝනිකාය > මහාවග්ගපාළි

131. එවං ¶ ¶ ¶ මෙ ¶ සුතං – එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති ගිජ්ඣකූටෙ පබ්බතෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන රාජා මාගධො අජාතසත්තු වෙදෙහිපුත්තො වජ්ජී අභියාතුකාමො හොති. සො එවමාහ – ‘‘අහං හිමෙ වජ්ජී එවංමහිද්ධිකෙ එවංමහානුභාවෙ උච්ඡෙච්ඡාමි [උච්ඡෙජ්ජාමි (ස්යා. පී.), උච්ඡිජ්ජාමි (ක.)] වජ්ජී, විනාසෙස්සාමි වජ්ජී, අනයබ්යසනං ආපාදෙස්සාමි වජ්ජී’’ති [ආපාදෙස්සාමි වජ්ජීති (සබ්බත්ථ) අ. නි. 7.22 පස්සිතබ්බං].

132. අථ ඛො රාජා මාගධො අජාතසත්තු වෙදෙහිපුත්තො වස්සකාරං බ්රාහ්මණං මගධමහාමත්තං ආමන්තෙසි – ‘‘එහි ත්වං, බ්රාහ්මණ, යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කම; උපසඞ්කමිත්වා මම වචනෙන භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දාහි, අප්පාබාධං අප්පාතඞ්කං ලහුට්ඨානං බලං ඵාසුවිහාරං පුච්ඡ – ‘රාජා, භන්තෙ, මාගධො අජාතසත්තු වෙදෙහිපුත්තො භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දති, අප්පාබාධං අප්පාතඞ්කං ලහුට්ඨානං බලං ඵාසුවිහාරං පුච්ඡතී’ති. එවඤ්ච වදෙහි – ‘රාජා, භන්තෙ, මාගධො අජාතසත්තු වෙදෙහිපුත්තො වජ්ජී අභියාතුකාමො. සො එවමාහ – ‘‘අහං හිමෙ වජ්ජී එවංමහිද්ධිකෙ එවංමහානුභාවෙ උච්ඡෙච්ඡාමි වජ්ජී, විනාසෙස්සාමි වජ්ජී, අනයබ්යසනං ¶ ආපාදෙස්සාමී’’’ති. යථා තෙ භගවා බ්යාකරොති, තං සාධුකං උග්ගහෙත්වා මම ආරොචෙය්යාසි. න හි තථාගතා විතථං භණන්තී’’ති.

133. ‘‘එවං, භො’’ති ඛො වස්සකාරො බ්රාහ්මණො මගධමහාමත්තො රඤ්ඤො මාගධස්ස අජාතසත්තුස්ස වෙදෙහිපුත්තස්ස පටිස්සුත්වා භද්දානි භද්දානි යානානි යොජෙත්වා භද්දං භද්දං යානං අභිරුහිත්වා ¶ භද්දෙහි භද්දෙහි යානෙහි රාජගහම්හා නිය්යාසි, යෙන ගිජ්ඣකූටො පබ්බතො තෙන පායාසි. යාවතිකා යානස්ස භූමි, යානෙන ගන්ත්වා, යානා පච්චොරොහිත්වා පත්තිකොව යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා ¶ එකමන්තං ¶ නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො වස්සකාරො බ්රාහ්මණො මගධමහාමත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘රාජා, භො ගොතම, මාගධො අජාතසත්තු වෙදෙහිපුත්තො භොතො ගොතමස්ස පාදෙ සිරසා වන්දති, අප්පාබාධං අප්පාතඞ්කං ලහුට්ඨානං බලං ඵාසුවිහාරං පුච්ඡති. රාජා [එවඤ්ච වදෙති රාජා (ක.)], භො ගොතම, මාගධො අජාතසත්තු වෙදෙහිපුත්තො වජ්ජී අභියාතුකාමො. සො එවමාහ – ‘අහං හිමෙ වජ්ජී එවංමහිද්ධිකෙ එවංමහානුභාවෙ උච්ඡෙච්ඡාමි වජ්ජී, විනාසෙස්සාමි වජ්ජී, අනයබ්යසනං ආපාදෙස්සාමී’’’ති.

134. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පිට්ඨිතො ඨිතො හොති භගවන්තං බීජයමානො [වීජයමානො (සී.), වීජියමානො (ස්යා.)]. අථ ඛො භගවා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘කින්ති තෙ, ආනන්ද, සුතං, ‘වජ්ජී අභිණ්හං සන්නිපාතා සන්නිපාතබහුලා’ති? ‘‘සුතං මෙතං, භන්තෙ – ‘වජ්ජී අභිණ්හං සන්නිපාතා සන්නිපාතබහුලා’’ති. ‘‘යාවකීවඤ්ච, ආනන්ද, වජ්ජී අභිණ්හං සන්නිපාතා සන්නිපාතබහුලා භවිස්සන්ති, වුද්ධියෙව, ආනන්ද, වජ්ජීනං ¶ පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි.

‘‘කින්ති තෙ, ආනන්ද, සුතං ¶ , ‘වජ්ජී සමග්ගා සන්නිපතන්ති, සමග්ගා වුට්ඨහන්ති, සමග්ගා වජ්ජිකරණීයානි කරොන්තී’ති? ‘‘සුතං මෙතං, භන්තෙ – ‘වජ්ජී සමග්ගා සන්නිපතන්ති, සමග්ගා වුට්ඨහන්ති, සමග්ගා වජ්ජිකරණීයානි කරොන්තී’’ති. ‘‘යාවකීවඤ්ච, ආනන්ද, වජ්ජී සමග්ගා සන්නිපතිස්සන්ති, සමග්ගා වුට්ඨහිස්සන්ති, සමග්ගා වජ්ජිකරණීයානි කරිස්සන්ති, වුද්ධියෙව, ආනන්ද, වජ්ජීනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි.

‘‘කින්ති තෙ, ආනන්ද, සුතං, ‘වජ්ජී අපඤ්ඤත්තං න පඤ්ඤපෙන්ති, පඤ්ඤත්තං න සමුච්ඡින්දන්ති, යථාපඤ්ඤත්තෙ පොරාණෙ වජ්ජිධම්මෙ සමාදාය වත්තන්තී’’’ති? ‘‘සුතං මෙතං, භන්තෙ – ‘වජ්ජී අපඤ්ඤත්තං න පඤ්ඤපෙන්ති, පඤ්ඤත්තං න සමුච්ඡින්දන්ති, යථාපඤ්ඤත්තෙ පොරාණෙ වජ්ජිධම්මෙ සමාදාය වත්තන්තී’’’ති. ‘‘යාවකීවඤ්ච, ආනන්ද, ‘‘වජ්ජී අපඤ්ඤත්තං න පඤ්ඤපෙස්සන්ති, පඤ්ඤත්තං න සමුච්ඡින්දිස්සන්ති, යථාපඤ්ඤත්තෙ පොරාණෙ වජ්ජිධම්මෙ සමාදාය වත්තිස්සන්ති, වුද්ධියෙව, ආනන්ද, වජ්ජීනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි.

‘‘කින්ති ¶ තෙ, ආනන්ද, සුතං, ‘වජ්ජී යෙ තෙ වජ්ජීනං වජ්ජිමහල්ලකා, තෙ සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති [ගරුකරොන්ති (සී. ස්යා. පී.)] මානෙන්ති පූජෙන්ති, තෙසඤ්ච සොතබ්බං මඤ්ඤන්තී’’’ති? ‘‘සුතං මෙතං, භන්තෙ – ‘වජ්ජී යෙ ¶ තෙ වජ්ජීනං වජ්ජිමහල්ලකා, තෙ සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, තෙසඤ්ච සොතබ්බං මඤ්ඤන්තී’’’ති. ‘‘යාවකීවඤ්ච, ආනන්ද, වජ්ජී යෙ තෙ වජ්ජීනං වජ්ජිමහල්ලකා ¶ , තෙ සක්කරිස්සන්ති ගරුං කරිස්සන්ති මානෙස්සන්ති පූජෙස්සන්ති, තෙසඤ්ච සොතබ්බං මඤ්ඤිස්සන්ති, වුද්ධියෙව, ආනන්ද, වජ්ජීනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි.

‘‘කින්ති තෙ, ආනන්ද, සුතං, ‘වජ්ජී යා තා කුලිත්ථියො කුලකුමාරියො, තා න ඔක්කස්ස පසය්හ වාසෙන්තී’’’ති? ‘‘සුතං මෙතං, භන්තෙ – ‘වජ්ජී යා තා කුලිත්ථියො කුලකුමාරියො තා න ඔක්කස්ස පසය්හ වාසෙන්තී’’’ති. ‘‘යාවකීවඤ්ච, ආනන්ද, වජ්ජී යා තා කුලිත්ථියො කුලකුමාරියො, තා න ඔක්කස්ස පසය්හ වාසෙස්සන්ති, වුද්ධියෙව, ආනන්ද, වජ්ජීනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි.

‘‘කින්ති තෙ, ආනන්ද, සුතං, ‘වජ්ජී යානි තානි

වජ්ජීනං වජ්ජිචෙතියානි අබ්භන්තරානි චෙව බාහිරානි ච, තානි සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, තෙසඤ්ච දින්නපුබ්බං කතපුබ්බං ධම්මිකං බලිං නො පරිහාපෙන්තී’’’ති? ‘‘සුතං ¶ මෙතං, භන්තෙ – ‘වජ්ජී යානි තානි වජ්ජීනං වජ්ජිචෙතියානි අබ්භන්තරානි චෙව බාහිරානි ච, තානි සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති තෙසඤ්ච දින්නපුබ්බං කතපුබ්බං ධම්මිකං බලිං නො පරිහාපෙන්තී’’’ති. ‘‘යාවකීවඤ්ච, ආනන්ද, වජ්ජී යානි තානි වජ්ජීනං වජ්ජිචෙතියානි අබ්භන්තරානි චෙව බාහිරානි ච, තානි සක්කරිස්සන්ති ගරුං කරිස්සන්ති මානෙස්සන්ති පූජෙස්සන්ති, තෙසඤ්ච දින්නපුබ්බං කතපුබ්බං ධම්මිකං බලිං නො පරිහාපෙස්සන්ති, වුද්ධියෙව, ආනන්ද, වජ්ජීනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි.

‘‘කින්ති තෙ, ආනන්ද, සුතං, ‘වජ්ජීනං අරහන්තෙසු ධම්මිකා රක්ඛාවරණගුත්ති සුසංවිහිතා, කින්ති අනාගතා ච අරහන්තො විජිතං ආගච්ඡෙය්යුං, ආගතා ච අරහන්තො විජිතෙ ඵාසු විහරෙය්යු’’’න්ති? ‘‘සුතං මෙතං, භන්තෙ ‘වජ්ජීනං අරහන්තෙසු ධම්මිකා රක්ඛාවරණගුත්ති සුසංවිහිතා කින්ති අනාගතා ච අරහන්තො ¶ විජිතං ආගච්ඡෙය්යුං, ආගතා ච අරහන්තො විජිතෙ ඵාසු විහරෙය්යු’’’න්ති. ‘‘යාවකීවඤ්ච, ආනන්ද, වජ්ජීනං අරහන්තෙසු ධම්මිකා රක්ඛාවරණගුත්ති සුසංවිහිතා භවිස්සති, කින්ති අනාගතා ච අරහන්තො විජිතං ¶ ආගච්ඡෙය්යුං, ආගතා ච අරහන්තො විජිතෙ ඵාසු විහරෙය්යුන්ති. වුද්ධියෙව, ආනන්ද, වජ්ජීනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානී’’ති.

135. අථ ¶ ඛො භගවා වස්සකාරං බ්රාහ්මණං මගධමහාමත්තං ආමන්තෙසි – ‘‘එකමිදාහං, බ්රාහ්මණ, සමයං වෙසාලියං විහරාමි සාරන්දදෙ [සානන්දරෙ (ක.)] චෙතියෙ. තත්රාහං වජ්ජීනං ඉමෙ සත්ත අපරිහානියෙ ධම්මෙ දෙසෙසිං. යාවකීවඤ්ච, බ්රාහ්මණ, ඉමෙ සත්ත අපරිහානියා ධම්මා වජ්ජීසු ඨස්සන්ති, ඉමෙසු ච සත්තසු අපරිහානියෙසු ධම්මෙසු වජ්ජී සන්දිස්සිස්සන්ති, වුද්ධියෙව, බ්රාහ්මණ, වජ්ජීනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානී’’ති.

එවං වුත්තෙ, වස්සකාරො බ්රාහ්මණො මගධමහාමත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘එකමෙකෙනපි, භො ගොතම, අපරිහානියෙන ධම්මෙන සමන්නාගතානං වජ්ජීනං වුද්ධියෙව පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි ¶ . කො පන වාදො සත්තහි අපරිහානියෙහි ධම්මෙහි. අකරණීයාව [අකරණීයා ච (ස්යා. ක.)], භො ගොතම, වජ්ජී [වජ්ජීනං (ක.)] රඤ්ඤා මාගධෙන අජාතසත්තුනා වෙදෙහිපුත්තෙන යදිදං යුද්ධස්ස, අඤ්ඤත්ර උපලාපනාය අඤ්ඤත්ර මිථුභෙදා. හන්ද ච දානි මයං, භො ගොතම, ගච්ඡාම ¶ , බහුකිච්චා මයං බහුකරණීයා’’ති. ‘‘යස්සදානි ත්වං, බ්රාහ්මණ, කාලං මඤ්ඤසී’’ති. අථ ඛො වස්සකාරො බ්රාහ්මණො මගධමහාමත්තො භගවතො භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා පක්කාමි.

136. අථ ඛො භගවා අචිරපක්කන්තෙ වස්සකාරෙ බ්රාහ්මණෙ මගධමහාමත්තෙ ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘ගච්ඡ ත්වං, ආනන්ද, යාවතිකා භික්ඛූ රාජගහං උපනිස්සාය විහරන්ති, තෙ සබ්බෙ උපට්ඨානසාලායං සන්නිපාතෙහී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පටිස්සුත්වා යාවතිකා භික්ඛූ රාජගහං උපනිස්සාය විහරන්ති, තෙ සබ්බෙ උපට්ඨානසාලායං සන්නිපාතෙත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතො ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘සන්නිපතිතො, භන්තෙ, භික්ඛුසඞ්ඝො, යස්සදානි, භන්තෙ, භගවා කාලං මඤ්ඤතී’’ති.

අථ ¶ ඛො භගවා උට්ඨායාසනා යෙන උපට්ඨානසාලා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. නිසජ්ජ ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘සත්ත වො, භික්ඛවෙ, අපරිහානියෙ ධම්මෙ දෙසෙස්සාමි, තං සුණාථ, සාධුකං මනසිකරොථ, භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘යාවකීවඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, භික්ඛූ අභිණ්හං සන්නිපාතා සන්නිපාතබහුලා භවිස්සන්ති, වුද්ධියෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි.

‘‘යාවකීවඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ සමග්ගා සන්නිපතිස්සන්ති, සමග්ගා වුට්ඨහිස්සන්ති, සමග්ගා සඞ්ඝකරණීයානි ¶ කරිස්සන්ති ¶ , වුද්ධියෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි.

‘‘යාවකීවඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ අපඤ්ඤත්තං න පඤ්ඤපෙස්සන්ති, පඤ්ඤත්තං න සමුච්ඡින්දිස්සන්ති, යථාපඤ්ඤත්තෙසු සික්ඛාපදෙසු සමාදාය වත්තිස්සන්ති, වුද්ධියෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි.

‘‘යාවකීවඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ යෙ තෙ භික්ඛූ ථෙරා රත්තඤ්ඤූ චිරපබ්බජිතා සඞ්ඝපිතරො සඞ්ඝපරිණායකා, තෙ සක්කරිස්සන්ති ගරුං කරිස්සන්ති මානෙස්සන්ති පූජෙස්සන්ති, තෙසඤ්ච සොතබ්බං මඤ්ඤිස්සන්ති, වුද්ධියෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි.

‘‘යාවකීවඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ උප්පන්නාය තණ්හාය පොනොබ්භවිකාය න වසං ගච්ඡිස්සන්ති, වුද්ධියෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි.

‘‘යාවකීවඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ ආරඤ්ඤකෙසු සෙනාසනෙසු සාපෙක්ඛා භවිස්සන්ති, වුද්ධියෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි.

‘‘යාවකීවඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ පච්චත්තඤ්ඤෙව සතිං උපට්ඨපෙස්සන්ති – ‘කින්ති අනාගතා ච පෙසලා සබ්රහ්මචාරී ආගච්ඡෙය්යුං, ආගතා ච පෙසලා සබ්රහ්මචාරී ඵාසු [ඵාසුං (සී. ස්යා. පී.)] විහරෙය්යු’න්ති. වුද්ධියෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි.

‘‘යාවකීවඤ්ච, භික්ඛවෙ, ඉමෙ සත්ත අපරිහානියා ධම්මා භික්ඛූසු ඨස්සන්ති, ඉමෙසු ච සත්තසු අපරිහානියෙසු ධම්මෙසු භික්ඛූ සන්දිස්සිස්සන්ති, වුද්ධියෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි.

137. ‘‘අපරෙපි ¶ ¶ වො, භික්ඛවෙ, සත්ත අපරිහානියෙ ධම්මෙ දෙසෙස්සාමි, තං සුණාථ, සාධුකං ¶ මනසිකරොථ, භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘යාවකීවඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ න කම්මාරාමා භවිස්සන්ති ¶ න කම්මරතා න කම්මාරාමතමනුයුත්තා, වුද්ධියෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි.

‘‘යාවකීවඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ න භස්සාරාමා භවිස්සන්ති න භස්සරතා න භස්සාරාමතමනුයුත්තා, වුද්ධියෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි.

‘‘යාවකීවඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ න නිද්දාරාමා භවිස්සන්ති න නිද්දාරතා න නිද්දාරාමතමනුයුත්තා, වුද්ධියෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි.

‘‘යාවකීවඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ න සඞ්ගණිකාරාමා භවිස්සන්ති න සඞ්ගණිකරතා න සඞ්ගණිකාරාමතමනුයුත්තා, වුද්ධියෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි.

‘‘යාවකීවඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ න පාපිච්ඡා භවිස්සන්ති න පාපිකානං ඉච්ඡානං වසං ගතා, වුද්ධියෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි.

‘‘යාවකීවඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ න පාපමිත්තා භවිස්සන්ති න පාපසහායා න පාපසම්පවඞ්කා, වුද්ධියෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි.

‘‘යාවකීවඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ න ඔරමත්තකෙන විසෙසාධිගමෙන අන්තරාවොසානං ආපජ්ජිස්සන්ති, වුද්ධියෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි.

‘‘යාවකීවඤ්ච, භික්ඛවෙ, ඉමෙ සත්ත අපරිහානියා ධම්මා භික්ඛූසු ¶ ඨස්සන්ති, ඉමෙසු ච සත්තසු අපරිහානියෙසු ධම්මෙසු භික්ඛූ සන්දිස්සිස්සන්ති, වුද්ධියෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි.

138. ‘‘අපරෙපි වො, භික්ඛවෙ, සත්ත අපරිහානියෙ ධම්මෙ දෙසෙස්සාමි…පෙ… ‘‘යාවකීවඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ සද්ධා භවිස්සන්ති…පෙ… හිරිමනා භවිස්සන්ති… ඔත්තප්පී භවිස්සන්ති… ¶ බහුස්සුතා භවිස්සන්ති… ¶ ආරද්ධවීරියා භවිස්සන්ති… උපට්ඨිතස්සතී ¶ භවිස්සන්ති… පඤ්ඤවන්තො භවිස්සන්ති, වුද්ධියෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි. යාවකීවඤ්ච, භික්ඛවෙ, ඉමෙ සත්ත අපරිහානියා ධම්මා භික්ඛූසු ඨස්සන්ති, ඉමෙසු ච සත්තසු අපරිහානියෙසු ධම්මෙසු භික්ඛූ සන්දිස්සිස්සන්ති, වුද්ධියෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි.

139. ‘‘අපරෙපි වො, භික්ඛවෙ, සත්ත අපරිහානියෙ ධම්මෙ දෙසෙස්සාමි, තං සුණාථ, සාධුකං මනසිකරොථ, භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘යාවකීවඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙස්සන්ති…පෙ… ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙස්සන්ති… වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙස්සන්ති… පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙස්සන්ති… පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙස්සන්ති… සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙස්සන්ති… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙස්සන්ති, වුද්ධියෙව ¶ , භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි.

‘‘යාවකීවඤ්ච, භික්ඛවෙ, ඉමෙ සත්ත අපරිහානියා ධම්මා භික්ඛූසු ඨස්සන්ති, ඉමෙසු ච සත්තසු අපරිහානියෙසු ධම්මෙසු භික්ඛූ සන්දිස්සිස්සන්ති, වුද්ධියෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං පාටිකඞ්ඛා නො පරිහානි.

140. ‘‘අපරෙපි වො, භික්ඛවෙ, සත්ත අපරිහානියෙ ධම්මෙ දෙසෙස්සාමි, තං සුණාථ, සාධුකං මනසිකරොථ, භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘යාවකීවඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ අනිච්චසඤ්ඤං භාවෙස්සන්ති…පෙ… අනත්තසඤ්ඤං භාවෙස්සන්ති… අසුභසඤ්ඤං භාවෙස්සන්ති… ආදීනවසඤ්ඤං භාවෙස්සන්ති… පහානසඤ්ඤං භාවෙස්සන්ති… විරාගසඤ්ඤං භාවෙස්සන්ති… නිරොධසඤ්ඤං භාවෙස්සන්ති, වුද්ධියෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි.

‘‘යාවකීවඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, ඉමෙ සත්ත අපරිහානියා ධම්මා භික්ඛූසු ඨස්සන්ති, ඉමෙසු ච ¶ සත්තසු අපරිහානියෙසු ධම්මෙසු භික්ඛූ සන්දිස්සිස්සන්ති, වුද්ධියෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි.

141. ‘‘ඡ, වො භික්ඛවෙ, අපරිහානියෙ ධම්මෙ දෙසෙස්සාමි, තං සුණාථ, සාධුකං මනසිකරොථ, භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘යාවකීවඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, භික්ඛූ මෙත්තං කායකම්මං පච්චුපට්ඨාපෙස්සන්ති සබ්රහ්මචාරීසු ආවි චෙව රහො ච, වුද්ධියෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි.

‘‘යාවකීවඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ මෙත්තං වචීකම්මං පච්චුපට්ඨාපෙස්සන්ති ¶ …පෙ… මෙත්තං මනොකම්මං පච්චුපට්ඨාපෙස්සන්ති සබ්රහ්මචාරීසු ආවි චෙව රහො ච, වුද්ධියෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි.

‘‘යාවකීවඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ, යෙ තෙ ලාභා ධම්මිකා ධම්මලද්ධා අන්තමසො පත්තපරියාපන්නමත්තම්පි තථාරූපෙහි ලාභෙහි අප්පටිවිභත්තභොගී භවිස්සන්ති සීලවන්තෙහි සබ්රහ්මචාරීහි සාධාරණභොගී, වුද්ධියෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි.

‘‘යාවකීවඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ යානි කානි සීලානි අඛණ්ඩානි අච්ඡිද්දානි අසබලානි අකම්මාසානි භුජිස්සානි විඤ්ඤූපසත්ථානි [විඤ්ඤුප්පසත්ථානි (සී.)] අපරාමට්ඨානි සමාධිසංවත්තනිකානි තථාරූපෙසු සීලෙසු සීලසාමඤ්ඤගතා විහරිස්සන්ති සබ්රහ්මචාරීහි ආවි චෙව රහො ච, වුද්ධියෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි.

‘‘යාවකීවඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ යායං දිට්ඨි අරියා නිය්යානිකා, නිය්යාති තක්කරස්ස සම්මා දුක්ඛක්ඛයාය, තථාරූපාය දිට්ඨියා දිට්ඨිසාමඤ්ඤගතා විහරිස්සන්ති සබ්රහ්මචාරීහි ආවි චෙව රහො ච, වුද්ධියෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානි.

‘‘යාවකීවඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, ඉමෙ ඡ අපරිහානියා ධම්මා භික්ඛූසු ඨස්සන්ති, ඉමෙසු ච ඡසු අපරිහානියෙසු ධම්මෙසු භික්ඛූ සන්දිස්සිස්සන්ති, වුද්ධියෙව, භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං පාටිකඞ්ඛා, නො පරිහානී’’ති.

142. තත්ර ¶ සුදං භගවා රාජගහෙ විහරන්තො ගිජ්ඣකූටෙ පබ්බතෙ එතදෙව බහුලං භික්ඛූනං ධම්මිං කථං කරොති – ‘‘ඉති සීලං, ඉති සමාධි, ඉති පඤ්ඤා. සීලපරිභාවිතො සමාධි මහප්ඵලො හොති මහානිසංසො. සමාධිපරිභාවිතා පඤ්ඤා ¶ මහප්ඵලා හොති මහානිසංසා. පඤ්ඤාපරිභාවිතං චිත්තං සම්මදෙව ආසවෙහි විමුච්චති, සෙය්යථිදං – කාමාසවා, භවාසවා, අවිජ්ජාසවා’’ති.

143. අථ ¶ ඛො භගවා රාජගහෙ යථාභිරන්තං විහරිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘ආයාමානන්ද, යෙන අම්බලට්ඨිකා තෙනුපසඞ්කමිස්සාමා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පච්චස්සොසි. අථ ඛො භගවා මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං යෙන අම්බලට්ඨිකා තදවසරි. තත්ර සුදං භගවා අම්බලට්ඨිකායං විහරති රාජාගාරකෙ. තත්රාපි සුදං භගවා අම්බලට්ඨිකායං විහරන්තො රාජාගාරකෙ එතදෙව බහුලං භික්ඛූනං ධම්මිං කථං කරොති – ‘‘ඉති සීලං ඉති සමාධි ඉති පඤ්ඤා. සීලපරිභාවිතො සමාධි මහප්ඵලො හොති මහානිසංසො. සමාධිපරිභාවිතා පඤ්ඤා මහප්ඵලා හොති මහානිසංසා. පඤ්ඤාපරිභාවිතං චිත්තං සම්මදෙව ආසවෙහි විමුච්චති, සෙය්යථිදං – කාමාසවා, භවාසවා, අවිජ්ජාසවා’’ති.

144. අථ ඛො භගවා අම්බලට්ඨිකායං යථාභිරන්තං විහරිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘ආයාමානන්ද, යෙන නාළන්දා තෙනුපසඞ්කමිස්සාමා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පච්චස්සොසි. අථ ඛො භගවා මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං යෙන නාළන්දා තදවසරි, තත්ර සුදං භගවා නාළන්දායං විහරති පාවාරිකම්බවනෙ ¶ .

145. අථ ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං ¶ නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘එවං පසන්නො අහං, භන්තෙ, භගවති; න චාහු න ච භවිස්සති න චෙතරහි විජ්ජති අඤ්ඤො සමණො වා බ්රාහ්මණො වා භගවතා භිය්යොභිඤ්ඤතරො යදිදං සම්බොධිය’’න්ති. ‘‘උළාරා ඛො තෙ අයං, සාරිපුත්ත, ආසභී වාචා [ආසභිවාචා (ස්යා.)] භාසිතා, එකංසො ගහිතො, සීහනාදො නදිතො – ‘එවංපසන්නො අහං, භන්තෙ, භගවති; න චාහු න ච භවිස්සති න චෙතරහි විජ්ජති අඤ්ඤො සමණො වා බ්රාහ්මණො වා භගවතා භිය්යොභිඤ්ඤතරො යදිදං සම්බොධිය’න්ති.

‘‘කිං ¶ ¶ තෙ [කිං නු (ස්යා. පී. ක.)], සාරිපුත්ත, යෙ තෙ අහෙසුං අතීතමද්ධානං අරහන්තො සම්මාසම්බුද්ධා, සබ්බෙ තෙ භගවන්තො චෙතසා චෙතො පරිච්ච විදිතා – ‘එවංසීලා තෙ භගවන්තො අහෙසුං ඉතිපි, එවංධම්මා එවංපඤ්ඤා එවංවිහාරී එවංවිමුත්තා තෙ භගවන්තො අහෙසුං ඉතිපී’’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’.

‘‘කිං පන තෙ [කිං පන (ස්යා. පී. ක.)], සාරිපුත්ත, යෙ තෙ භවිස්සන්ති අනාගතමද්ධානං අරහන්තො සම්මාසම්බුද්ධා, සබ්බෙ තෙ භගවන්තො චෙතසා චෙතො පරිච්ච විදිතා – ‘එවංසීලා තෙ භගවන්තො භවිස්සන්ති ඉතිපි, එවංධම්මා එවංපඤ්ඤා එවංවිහාරී එවංවිමුත්තා තෙ භගවන්තො භවිස්සන්ති ඉතිපී’’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’.

‘‘කිං පන තෙ, සාරිපුත්ත, අහං එතරහි අරහං සම්මාසම්බුද්ධො චෙතසා චෙතො පරිච්ච විදිතො – ‘‘එවංසීලො භගවා ඉතිපි ¶ , එවංධම්මො එවංපඤ්ඤො එවංවිහාරී එවංවිමුත්තො භගවා ඉතිපී’’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’.

‘‘එත්ථ ච හි තෙ, සාරිපුත්ත, අතීතානාගතපච්චුප්පන්නෙසු අරහන්තෙසු සම්මාසම්බුද්ධෙසු චෙතොපරියඤාණං [චෙතොපරිඤ්ඤායඤාණං (ස්යා.), චෙතසා චෙතොපරියායඤාණං (ක.)] නත්ථි. අථ කිඤ්චරහි තෙ අයං, සාරිපුත්ත, උළාරා ආසභී ¶ වාචා භාසිතා, එකංසො ගහිතො, සීහනාදො නදිතො – ‘එවංපසන්නො අහං, භන්තෙ, භගවති; න චාහු න ච භවිස්සති න චෙතරහි විජ්ජති අඤ්ඤො සමණො වා බ්රාහ්මණො වා භගවතා භිය්යොභිඤ්ඤතරො යදිදං සම්බොධිය’’’න්ති?

146. ‘‘න ඛො මෙ, භන්තෙ, අතීතානාගතපච්චුප්පන්නෙසු අරහන්තෙසු සම්මාසම්බුද්ධෙසු චෙතොපරියඤාණං අත්ථි, අපි ච මෙ ධම්මන්වයො විදිතො. සෙය්යථාපි, භන්තෙ, රඤ්ඤො පච්චන්තිමං නගරං දළ්හුද්ධාපං දළ්හපාකාරතොරණං එකද්වාරං, තත්රස්ස දොවාරිකො පණ්ඩිතො වියත්තො මෙධාවී අඤ්ඤාතානං නිවාරෙතා ඤාතානං පවෙසෙතා. සො තස්ස නගරස්ස සමන්තා අනුපරියායපථං [අනුචරියායපථං (ස්යා.)] අනුක්කමමානො න පස්සෙය්ය පාකාරසන්ධිං වා පාකාරවිවරං වා, අන්තමසො බිළාරනික්ඛමනමත්තම්පි. තස්ස එවමස්ස [න පස්සෙය්ය තස්ස එවමස්ස (ස්යා.)] – ‘යෙ ඛො කෙචි ඔළාරිකා පාණා ඉමං නගරං පවිසන්ති වා නික්ඛමන්ති වා, සබ්බෙ තෙ ඉමිනාව ද්වාරෙන පවිසන්ති වා නික්ඛමන්ති වා’ති. එවමෙව ඛො මෙ, භන්තෙ, ධම්මන්වයො විදිතො – ‘යෙ තෙ, භන්තෙ, අහෙසුං අතීතමද්ධානං ¶ අරහන්තො සම්මාසම්බුද්ධා ¶ , සබ්බෙ තෙ භගවන්තො පඤ්ච නීවරණෙ පහාය චෙතසො උපක්කිලෙසෙ පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණෙ චතූසු සතිපට්ඨානෙසු සුපතිට්ඨිතචිත්තා සත්තබොජ්ඣඞ්ගෙ යථාභූතං භාවෙත්වා අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුජ්ඣිංසු. යෙපි තෙ, භන්තෙ, භවිස්සන්ති අනාගතමද්ධානං අරහන්තො සම්මාසම්බුද්ධා ¶ , සබ්බෙ තෙ භගවන්තො පඤ්ච නීවරණෙ පහාය චෙතසො උපක්කිලෙසෙ පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණෙ චතූසු සතිපට්ඨානෙසු සුපතිට්ඨිතචිත්තා සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ යථාභූතං භාවෙත්වා අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුජ්ඣිස්සන්ති. භගවාපි, භන්තෙ, එතරහි අරහං සම්මාසම්බුද්ධො පඤ්ච නීවරණෙ පහාය චෙතසො උපක්කිලෙසෙ පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණෙ චතූසු සතිපට්ඨානෙසු සුපතිට්ඨිතචිත්තො සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ යථාභූතං භාවෙත්වා අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධො’’’ති.

147. තත්රපි සුදං භගවා නාළන්දායං විහරන්තො පාවාරිකම්බවනෙ ¶ එතදෙව බහුලං භික්ඛූනං ධම්මිං කථං කරොති – ‘‘ඉති සීලං, ඉති සමාධි, ඉති පඤ්ඤා. සීලපරිභාවිතො සමාධි මහප්ඵලො හොති මහානිසංසො. සමාධිපරිභාවිතා පඤ්ඤා මහප්ඵලා හොති මහානිසංසා. පඤ්ඤාපරිභාවිතං චිත්තං සම්මදෙව ආසවෙහි විමුච්චති, සෙය්යථිදං – කාමාසවා, භවාසවා, අවිජ්ජාසවා’’ති.

148. අථ ඛො භගවා නාළන්දායං යථාභිරන්තං විහරිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘ආයාමානන්ද, යෙන පාටලිගාමො තෙනුපසඞ්කමිස්සාමා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පච්චස්සොසි ¶ . අථ ඛො භගවා මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං යෙන පාටලිගාමො තදවසරි. අස්සොසුං ඛො පාටලිගාමිකා උපාසකා – ‘‘භගවා කිර පාටලිගාමං අනුප්පත්තො’’ති. අථ ඛො පාටලිගාමිකා උපාසකා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො පාටලිගාමිකා උපාසකා භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘අධිවාසෙතු නො, භන්තෙ, භගවා ආවසථාගාර’’න්ති. අධිවාසෙසි භගවා තුණ්හීභාවෙන. අථ ඛො පාටලිගාමිකා උපාසකා භගවතො අධිවාසනං විදිත්වා උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා යෙන ආවසථාගාරං තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා සබ්බසන්ථරිං ¶ [සබ්බසන්ථරිතං සත්ථතං (ස්යා.), සබ්බසන්ථරිං සන්ථතං (ක.)] ආවසථාගාරං සන්ථරිත්වා ආසනානි පඤ්ඤපෙත්වා උදකමණිකං පතිට්ඨාපෙත්වා තෙලපදීපං ආරොපෙත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු, උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨංසු. එකමන්තං ඨිතා ඛො පාටලිගාමිකා උපාසකා භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘සබ්බසන්ථරිසන්ථතං [සබ්බසන්ථරිං සන්ථතං (සී. ස්යා. පී. ක.)], භන්තෙ, ආවසථාගාරං, ආසනානි පඤ්ඤත්තානි, උදකමණිකො පතිට්ඨාපිතො, තෙලපදීපො ආරොපිතො; යස්සදානි, භන්තෙ, භගවා කාලං මඤ්ඤතී’’ති. අථ ¶ ඛො භගවා සායන්හසමයං [ඉදං පදං විනයමහාවග්ග න දිස්සති]. නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙන යෙන ආවසථාගාරං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පාදෙ පක්ඛාලෙත්වා ආවසථාගාරං පවිසිත්වා ¶ මජ්ඣිමං ථම්භං නිස්සාය පුරත්ථාභිමුඛො [පුරත්ථිමාභිමුඛො (ක.)] නිසීදි. භික්ඛුසඞ්ඝොපි ඛො පාදෙ පක්ඛාලෙත්වා ආවසථාගාරං පවිසිත්වා පච්ඡිමං භිත්තිං ¶ නිස්සාය පුරත්ථාභිමුඛො නිසීදි භගවන්තමෙව පුරක්ඛත්වා. පාටලිගාමිකාපි ඛො උපාසකා පාදෙ පක්ඛාලෙත්වා ආවසථාගාරං පවිසිත්වා පුරත්ථිමං භිත්තිං නිස්සාය පච්ඡිමාභිමුඛා නිසීදිංසු භගවන්තමෙව පුරක්ඛත්වා.

149. අථ ඛො භගවා පාටලිගාමිකෙ උපාසකෙ ආමන්තෙසි – ‘‘පඤ්චිමෙ, ගහපතයො, ආදීනවා දුස්සීලස්ස සීලවිපත්තියා. කතමෙ පඤ්ච? ඉධ, ගහපතයො, දුස්සීලො සීලවිපන්නො පමාදාධිකරණං මහතිං භොගජානිං නිගච්ඡති. අයං පඨමො ආදීනවො දුස්සීලස්ස සීලවිපත්තියා.

‘‘පුන චපරං, ගහපතයො, දුස්සීලස්ස සීලවිපන්නස්ස පාපකො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගච්ඡති. අයං දුතියො ආදීනවො දුස්සීලස්ස සීලවිපත්තියා.

‘‘පුන චපරං, ගහපතයො, දුස්සීලො සීලවිපන්නො යඤ්ඤදෙව පරිසං උපසඞ්කමති – යදි ඛත්තියපරිසං යදි බ්රාහ්මණපරිසං යදි ගහපතිපරිසං යදි සමණපරිසං – අවිසාරදො උපසඞ්කමති මඞ්කුභූතො. අයං තතියො ආදීනවො දුස්සීලස්ස සීලවිපත්තියා.

‘‘පුන චපරං, ගහපතයො, දුස්සීලො සීලවිපන්නො සම්මූළ්හො කාලඞ්කරොති. අයං චතුත්ථො ආදීනවො දුස්සීලස්ස සීලවිපත්තියා.

‘‘පුන ¶ චපරං, ගහපතයො, දුස්සීලො සීලවිපන්නො කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජති. අයං පඤ්චමො ආදීනවො දුස්සීලස්ස සීලවිපත්තියා. ඉමෙ ඛො, ගහපතයො, පඤ්ච ආදීනවා දුස්සීලස්ස සීලවිපත්තියා.

150. ‘‘පඤ්චිමෙ ¶ ¶ , ගහපතයො, ආනිසංසා සීලවතො සීලසම්පදාය. කතමෙ පඤ්ච? ඉධ, ගහපතයො, සීලවා සීලසම්පන්නො අප්පමාදාධිකරණං මහන්තං භොගක්ඛන්ධං අධිගච්ඡති. අයං පඨමො ආනිසංසො සීලවතො සීලසම්පදාය.

‘‘පුන ¶ චපරං, ගහපතයො, සීලවතො සීලසම්පන්නස්ස කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගච්ඡති. අයං දුතියො ආනිසංසො සීලවතො සීලසම්පදාය.

‘‘පුන චපරං, ගහපතයො, සීලවා සීලසම්පන්නො යඤ්ඤදෙව පරිසං උපසඞ්කමති – යදි ඛත්තියපරිසං යදි බ්රාහ්මණපරිසං යදි ගහපතිපරිසං යදි සමණපරිසං විසාරදො උපසඞ්කමති අමඞ්කුභූතො. අයං තතියො ආනිසංසො සීලවතො සීලසම්පදාය.

‘‘පුන චපරං, ගහපතයො, සීලවා සීලසම්පන්නො අසම්මූළ්හො කාලඞ්කරොති. අයං චතුත්ථො ආනිසංසො සීලවතො සීලසම්පදාය.

‘‘පුන චපරං, ගහපතයො, සීලවා සීලසම්පන්නො කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජති. අයං පඤ්චමො ආනිසංසො සීලවතො සීලසම්පදාය. ඉමෙ ඛො, ගහපතයො, පඤ්ච ආනිසංසා සීලවතො සීලසම්පදායා’’ති.

151. අථ ඛො භගවා පාටලිගාමිකෙ උපාසකෙ බහුදෙව රත්තිං ධම්මියා කථාය සන්දස්සෙත්වා සමාදපෙත්වා සමුත්තෙජෙත්වා සම්පහංසෙත්වා උය්යොජෙසි – ‘‘අභික්කන්තා ඛො, ගහපතයො, රත්ති, යස්සදානි තුම්හෙ කාලං මඤ්ඤථා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො පාටලිගාමිකා උපාසකා භගවතො පටිස්සුත්වා උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කමිංසු. අථ ඛො භගවා අචිරපක්කන්තෙසු පාටලිගාමිකෙසු උපාසකෙසු ¶ සුඤ්ඤාගාරං පාවිසි.

152. තෙන ¶ ඛො පන සමයෙන සුනිධවස්සකාරා [සුනීධවස්සකාරා (ස්යා. ක.)] මගධමහාමත්තා පාටලිගාමෙ නගරං මාපෙන්ති වජ්ජීනං පටිබාහාය. තෙන සමයෙන සම්බහුලා දෙවතායො ¶ සහස්සෙව [සහස්සස්සෙව (සී. පී. ක.), සහස්සසෙව (ටීකායං පාඨන්තරං), සහස්සසහස්සෙව (උදානට්ඨකථා)] පාටලිගාමෙ වත්ථූනි පරිග්ගණ්හන්ති. යස්මිං පදෙසෙ මහෙසක්ඛා දෙවතා වත්ථූනි පරිග්ගණ්හන්ති, මහෙසක්ඛානං තත්ථ රඤ්ඤං රාජමහාමත්තානං චිත්තානි නමන්ති නිවෙසනානි මාපෙතුං. යස්මිං පදෙසෙ මජ්ඣිමා දෙවතා වත්ථූනි පරිග්ගණ්හන්ති, මජ්ඣිමානං තත්ථ රඤ්ඤං රාජමහාමත්තානං චිත්තානි නමන්ති නිවෙසනානි මාපෙතුං. යස්මිං පදෙසෙ නීචා දෙවතා වත්ථූනි පරිග්ගණ්හන්ති, නීචානං තත්ථ රඤ්ඤං රාජමහාමත්තානං චිත්තානි නමන්ති නිවෙසනානි මාපෙතුං. අද්දසා ඛො භගවා දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන තා දෙවතායො සහස්සෙව පාටලිගාමෙ වත්ථූනි පරිග්ගණ්හන්තියො. අථ ඛො භගවා ¶ රත්තියා පච්චූසසමයං පච්චුට්ඨාය ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘කෙ නු ඛො [කො නු ඛො (සී. ස්යා. පී. ක.)], ආනන්ද, පාටලිගාමෙ නගරං මාපෙන්තී’’ති [මාපෙතීති (සී. ස්යා. පී. ක.)]? ‘‘සුනිධවස්සකාරා, භන්තෙ, මගධමහාමත්තා පාටලිගාමෙ නගරං මාපෙන්ති වජ්ජීනං පටිබාහායා’’ති. ‘‘සෙය්යථාපි, ආනන්ද, දෙවෙහි තාවතිංසෙහි සද්ධිං මන්තෙත්වා, එවමෙව ඛො, ආනන්ද, සුනිධවස්සකාරා මගධමහාමත්තා පාටලිගාමෙ නගරං මාපෙන්ති වජ්ජීනං පටිබාහාය. ඉධාහං, ආනන්ද, අද්දසං දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සම්බහුලා දෙවතායො සහස්සෙව පාටලිගාමෙ වත්ථූනි පරිග්ගණ්හන්තියො. යස්මිං ¶ , ආනන්ද, පදෙසෙ මහෙසක්ඛා දෙවතා වත්ථූනි පරිග්ගණ්හන්ති, මහෙසක්ඛානං තත්ථ රඤ්ඤං රාජමහාමත්තානං චිත්තානි නමන්ති නිවෙසනානි මාපෙතුං. යස්මිං පදෙසෙ මජ්ඣිමා දෙවතා වත්ථූනි පරිග්ගණ්හන්ති, මජ්ඣිමානං තත්ථ රඤ්ඤං රාජමහාමත්තානං චිත්තානි නමන්ති නිවෙසනානි මාපෙතුං. යස්මිං පදෙසෙ නීචා දෙවතා වත්ථූනි පරිග්ගණ්හන්ති, නීචානං තත්ථ රඤ්ඤං රාජමහාමත්තානං චිත්තානි නමන්ති නිවෙසනානි මාපෙතුං. යාවතා, ආනන්ද, අරියං ආයතනං යාවතා වණිප්පථො ඉදං අග්ගනගරං භවිස්සති පාටලිපුත්තං පුටභෙදනං ¶ . පාටලිපුත්තස්ස ඛො, ආනන්ද, තයො අන්තරායා භවිස්සන්ති – අග්ගිතො වා උදකතො වා මිථුභෙදා වා’’ති.

153. අථ ¶ ඛො සුනිධවස්සකාරා මගධමහාමත්තා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදිංසු, සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං අට්ඨංසු, එකමන්තං ඨිතා ඛො සුනිධවස්සකාරා මගධමහාමත්තා භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘අධිවාසෙතු නො භවං ගොතමො අජ්ජතනාය භත්තං සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙනා’’ති. අධිවාසෙසි භගවා තුණ්හීභාවෙන. අථ ඛො සුනිධවස්සකාරා මගධමහාමත්තා භගවතො අධිවාසනං විදිත්වා යෙන සකො ආවසථො තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා සකෙ ආවසථෙ පණීතං ඛාදනීයං භොජනීයං පටියාදාපෙත්වා භගවතො කාලං ආරොචාපෙසුං – ‘‘කාලො, භො ගොතම, නිට්ඨිතං භත්ත’’න්ති.

අථ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙන යෙන සුනිධවස්සකාරානං මගධමහාමත්තානං ¶ ආවසථො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. අථ ඛො සුනිධවස්සකාරා මගධමහාමත්තා බුද්ධප්පමුඛං භික්ඛුසඞ්ඝං පණීතෙන ඛාදනීයෙන භොජනීයෙන සහත්ථා සන්තප්පෙසුං සම්පවාරෙසුං. අථ ඛො සුනිධවස්සකාරා මගධමහාමත්තා භගවන්තං භුත්තාවිං ඔනීතපත්තපාණිං අඤ්ඤතරං නීචං ආසනං ගහෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නෙ ඛො සුනිධවස්සකාරෙ මගධමහාමත්තෙ භගවා ඉමාහි ගාථාහි අනුමොදි –

‘‘යස්මිං ¶ පදෙසෙ කප්පෙති, වාසං පණ්ඩිතජාතියො;

සීලවන්තෙත්ථ භොජෙත්වා, සඤ්ඤතෙ බ්රහ්මචාරයො [බ්රහ්මචාරිනො (ස්යා.)].

‘‘යා තත්ථ දෙවතා ආසුං, තාසං දක්ඛිණමාදිසෙ;

තා පූජිතා පූජයන්ති [පූජිතා පූජයන්ති නං (ක.)], මානිතා මානයන්ති නං.

‘‘තතො ¶ නං අනුකම්පන්ති, මාතා පුත්තංව ඔරසං;

දෙවතානුකම්පිතො පොසො, සදා භද්රානි පස්සතී’’ති.

අථ ඛො භගවා සුනිධවස්සකාරෙ මගධමහාමත්තෙ ඉමාහි ගාථාහි අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා පක්කාමි.

154. තෙන ¶ ඛො පන සමයෙන සුනිධවස්සකාරා මගධමහාමත්තා භගවන්තං පිට්ඨිතො පිට්ඨිතො අනුබන්ධා හොන්ති – ‘‘යෙනජ්ජ සමණො ගොතමො ද්වාරෙන නික්ඛමිස්සති, තං ගොතමද්වාරං නාම භවිස්සති. යෙන තිත්ථෙන ගඞ්ගං නදිං තරිස්සති, තං ගොතමතිත්ථං නාම භවිස්සතී’’ති. අථ ඛො භගවා යෙන ද්වාරෙන නික්ඛමි ¶ , තං ගොතමද්වාරං නාම අහොසි. අථ ඛො භගවා යෙන ගඞ්ගා නදී තෙනුපසඞ්කමි. තෙන ඛො පන සමයෙන ගඞ්ගා නදී පූරා හොති සමතිත්තිකා කාකපෙය්යා. අප්පෙකච්චෙ මනුස්සා නාවං පරියෙසන්ති, අප්පෙකච්චෙ උළුම්පං පරියෙසන්ති, අප්පෙකච්චෙ කුල්ලං බන්ධන්ති අපාරා [පාරා (සී. ස්යා. ක.), ඔරා (වි. මහාවග්ග)], පාරං ගන්තුකාමා. අථ ඛො භගවා – සෙය්යථාපි නාම බලවා පුරිසො සමිඤ්ජිතං වා බාහං පසාරෙය්ය, පසාරිතං වා බාහං සමිඤ්ජෙය්ය, එවමෙව – ගඞ්ගාය නදියා ඔරිමතීරෙ අන්තරහිතො පාරිමතීරෙ පච්චුට්ඨාසි සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙන. අද්දසා ඛො භගවා තෙ මනුස්සෙ අප්පෙකච්චෙ නාවං පරියෙසන්තෙ අප්පෙකච්චෙ උළුම්පං පරියෙසන්තෙ අප්පෙකච්චෙ කුල්ලං බන්ධන්තෙ අපාරා පාරං ගන්තුකාමෙ. අථ ඛො භගවා එතමත්ථං විදිත්වා තායං වෙලායං ඉමං උදානං උදානෙසි –

‘‘යෙ තරන්ති අණ්ණවං සරං, සෙතුං කත්වාන විසජ්ජ පල්ලලානි;

කුල්ලඤ්හි ජනො බන්ධති [කුල්ලං ජනො ච බන්ධති (ස්යා.), කුල්ලං හි ජනො පබන්ධති (සී. පී. ක.)], තිණ්ණා [නිතිණ්ණා, න තිණ්ණා (ක.)] මෙධාවිනො ජනා’’ති.

155. අථ ¶ ¶ ඛො භගවා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘ආයාමානන්ද, යෙන කොටිගාමො තෙනුපසඞ්කමිස්සාමා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පච්චස්සොසි. අථ ඛො භගවා මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං යෙන කොටිගාමො තදවසරි. තත්ර සුදං ¶ භගවා කොටිගාමෙ විහරති. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි –

‘‘චතුන්නං ¶ , භික්ඛවෙ, අරියසච්චානං අනනුබොධා අප්පටිවෙධා එවමිදං දීඝමද්ධානං සන්ධාවිතං සංසරිතං මමඤ්චෙව තුම්හාකඤ්ච. කතමෙසං චතුන්නං? දුක්ඛස්ස, භික්ඛවෙ, අරියසච්චස්ස අනනුබොධා අප්පටිවෙධා එවමිදං දීඝමද්ධානං සන්ධාවිතං සංසරිතං මමඤ්චෙව තුම්හාකඤ්ච. දුක්ඛසමුදයස්ස, භික්ඛවෙ, අරියසච්චස්ස අනනුබොධා අප්පටිවෙධා එවමිදං දීඝමද්ධානං සන්ධාවිතං සංසරිතං මමඤ්චෙව තුම්හාකඤ්ච. දුක්ඛනිරොධස්ස, භික්ඛවෙ, අරියසච්චස්ස අනනුබොධා අප්පටිවෙධා එවමිදං දීඝමද්ධානං සන්ධාවිතං සංසරිතං මමඤ්චෙව තුම්හාකඤ්ච. දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය, භික්ඛවෙ, අරියසච්චස්ස අනනුබොධා අප්පටිවෙධා එවමිදං දීඝමද්ධානං සන්ධාවිතං සංසරිතං මමඤ්චෙව තුම්හාකඤ්ච. තයිදං, භික්ඛවෙ, දුක්ඛං අරියසච්චං අනුබුද්ධං පටිවිද්ධං, දුක්ඛසමුදයං [දුක්ඛසමුදයො (ස්යා.)] අරියසච්චං අනුබුද්ධං පටිවිද්ධං, දුක්ඛනිරොධං [දුක්ඛනිරොධො (ස්යා.)] අරියසච්චං අනුබුද්ධං පටිවිද්ධං, දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං අනුබුද්ධං පටිවිද්ධං, උච්ඡින්නා භවතණ්හා, ඛීණා භවනෙත්ති, නත්ථිදානි පුනබ්භවො’’ති. ඉදමවොච භගවා. ඉදං වත්වාන සුගතො අථාපරං එතදවොච සත්ථා –

‘‘චතුන්නං ¶ අරියසච්චානං, යථාභූතං අදස්සනා;

සංසිතං දීඝමද්ධානං, තාසු තාස්වෙව ජාතිසු.

තානි එතානි දිට්ඨානි, භවනෙත්ති සමූහතා;

උච්ඡින්නං මූලං දුක්ඛස්ස, නත්ථි දානි පුනබ්භවො’’ති.

තත්රපි ¶ සුදං භගවා කොටිගාමෙ විහරන්තො එතදෙව බහුලං භික්ඛූනං ධම්මිං කථං කරොති – ‘‘ඉති සීලං, ඉති සමාධි, ඉති පඤ්ඤා. සීලපරිභාවිතො සමාධි මහප්ඵලො හොති මහානිසංසො. සමාධිපරිභාවිතා පඤ්ඤා මහප්ඵලා හොති මහානිසංසා. පඤ්ඤාපරිභාවිතං චිත්තං සම්මදෙව ආසවෙහි විමුච්චති, සෙය්යථිදං – කාමාසවා, භවාසවා, අවිජ්ජාසවා’’ති.

156. අථ ¶ ඛො භගවා කොටිගාමෙ යථාභිරන්තං විහරිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘ආයාමානන්ද, යෙන නාතිකා [නාදිකා (ස්යා. පී.)] තෙනුපඞ්කමිස්සාමා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො ¶ පච්චස්සොසි. අථ ඛො භගවා මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං යෙන නාතිකා තදවසරි. තත්රපි සුදං භගවා නාතිකෙ විහරති ගිඤ්ජකාවසථෙ. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘සාළ්හො නාම, භන්තෙ, භික්ඛු නාතිකෙ කාලඞ්කතො, තස්ස කා ගති, කො අභිසම්පරායො? නන්දා නාම, භන්තෙ, භික්ඛුනී නාතිකෙ කාලඞ්කතා, තස්සා කා ගති, කො අභිසම්පරායො? සුදත්තො ¶ නාම, භන්තෙ, උපාසකො නාතිකෙ කාලඞ්කතො, තස්ස කා ගති, කො අභිසම්පරායො? සුජාතා නාම, භන්තෙ, උපාසිකා නාතිකෙ කාලඞ්කතා, තස්සා කා ගති ¶ , කො අභිසම්පරායො? කුක්කුටො [කකුධො (ස්යා.)] නාම, භන්තෙ, උපාසකො නාතිකෙ කාලඞ්කතො, තස්ස කා ගති, කො අභිසම්පරායො? කාළිම්බො [කාලිඞ්ගො (පී.), කාරළිම්බො (ස්යා.)] නාම, භන්තෙ, උපාසකො…පෙ… නිකටො නාම, භන්තෙ, උපාසකො… කටිස්සහො [කටිස්සභො (සී. පී.)] නාම, භන්තෙ, උපාසකො… තුට්ඨො නාම, භන්තෙ, උපාසකො… සන්තුට්ඨො නාම, භන්තෙ, උපාසකො… භද්දො [භටො (ස්යා.)] නාම, භන්තෙ, උපාසකො… සුභද්දො [සුභටො (ස්යා.)] නාම, භන්තෙ, උපාසකො නාතිකෙ කාලඞ්කතො, තස්ස කා ගති, කො අභිසම්පරායො’’ති?

157. ‘‘සාළ්හො, ආනන්ද, භික්ඛු ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහාසි. නන්දා, ආනන්ද, භික්ඛුනී පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා ඔපපාතිකා තත්ථ පරිනිබ්බායිනී අනාවත්තිධම්මා තස්මා ලොකා. සුදත්තො, ආනන්ද, උපාසකො තිණ්ණං සංයොජනානං පරික්ඛයා රාගදොසමොහානං තනුත්තා සකදාගාමී සකිදෙව ඉමං ලොකං ආගන්ත්වා දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සති. සුජාතා, ආනන්ද, උපාසිකා තිණ්ණං සංයොජනානං පරික්ඛයා සොතාපන්නා අවිනිපාතධම්මා නියතා සම්බොධිපරායණා [පරායනා (සී. ස්යා. පී. ක.)]. කුක්කුටො, ආනන්ද, උපාසකො පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා ඔපපාතිකො තත්ථ පරිනිබ්බායී අනාවත්තිධම්මො තස්මා ලොකා. කාළිම්බො, ආනන්ද, උපාසකො…පෙ… නිකටො, ආනන්ද, උපාසකො… කටිස්සහො ¶ , ආනන්ද, උපාසකො… තුට්ඨො, ආනන්ද, උපාසකො ¶ … සන්තුට්ඨො, ආනන්ද, උපාසකො… භද්දො, ආනන්ද, උපාසකො… සුභද්දො, ආනන්ද, උපාසකො පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා ඔපපාතිකො තත්ථ පරිනිබ්බායී අනාවත්තිධම්මො තස්මා ලොකා ¶ . පරොපඤ්ඤාසං, ආනන්ද, නාතිකෙ උපාසකා ¶ කාලඞ්කතා, පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා ඔපපාතිකා තත්ථ පරිනිබ්බායිනො අනාවත්තිධම්මා තස්මා ලොකා. සාධිකා නවුති [ඡාධිකා නවුති (ස්යා.)], ආනන්ද, නාතිකෙ උපාසකා කාලඞ්කතා තිණ්ණං සංයොජනානං පරික්ඛයා රාගදොසමොහානං තනුත්තා සකදාගාමිනො සකිදෙව ඉමං ලොකං ආගන්ත්වා දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සන්ති. සාතිරෙකානි [දසාතිරෙකානි (ස්යා.)], ආනන්ද, පඤ්චසතානි නාතිකෙ උපාසකා කාලඞ්කතා, තිණ්ණං සංයොජනානං පරික්ඛයා සොතාපන්නා අවිනිපාතධම්මා නියතා සම්බොධිපරායණා.

158. ‘‘අනච්ඡරියං ඛො පනෙතං, ආනන්ද, යං මනුස්සභූතො කාලඞ්කරෙය්ය. තස්මිංයෙව [තස්මිං තස්මිං චෙ (සී. පී.), තස්මිං තස්මිං ඛො (ස්යා.)] කාලඞ්කතෙ තථාගතං උපසඞ්කමිත්වා එතමත්ථං පුච්ඡිස්සථ, විහෙසා හෙසා, ආනන්ද, තථාගතස්ස. තස්මාතිහානන්ද, ධම්මාදාසං නාම ධම්මපරියායං දෙසෙස්සාමි, යෙන සමන්නාගතො අරියසාවකො ආකඞ්ඛමානො අත්තනාව අත්තානං බ්යාකරෙය්ය – ‘ඛීණනිරයොම්හි ඛීණතිරච්ඡානයොනි ¶ ඛීණපෙත්තිවිසයො ඛීණාපායදුග්ගතිවිනිපාතො, සොතාපන්නොහමස්මි අවිනිපාතධම්මො නියතො සම්බොධිපරායණො’ති.

159. ‘‘කතමො ච සො, ආනන්ද, ධම්මාදාසො ධම්මපරියායො, යෙන සමන්නාගතො අරියසාවකො ආකඞ්ඛමානො අත්තනාව අත්තානං බ්යාකරෙය්ය – ‘ඛීණනිරයොම්හි ඛීණතිරච්ඡානයොනි ඛීණපෙත්තිවිසයො ඛීණාපායදුග්ගතිවිනිපාතො, සොතාපන්නොහමස්මි අවිනිපාතධම්මො නියතො සම්බොධිපරායණො’ති?

‘‘ඉධානන්ද ¶ , අරියසාවකො බුද්ධෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො හොති – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා’ති.

‘‘ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො හොති – ‘ස්වාක්ඛාතො භගවතා ධම්මො සන්දිට්ඨිකො අකාලිකො එහිපස්සිකො ඔපනෙය්යිකො පච්චත්තං වෙදිතබ්බො විඤ්ඤූහී’ති.

‘‘සඞ්ඝෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො හොති – ‘සුප්පටිපන්නො භගවතො සාවකසඞ්ඝො, උජුප්පටිපන්නො භගවතො සාවකසඞ්ඝො, ඤායප්පටිපන්නො ¶ භගවතො සාවකසඞ්ඝො, සාමීචිප්පටිපන්නො භගවතො ¶ සාවකසඞ්ඝො යදිදං චත්තාරි පුරිසයුගානි අට්ඨ පුරිසපුග්ගලා, එස භගවතො සාවකසඞ්ඝො ආහුනෙය්යො පාහුනෙය්යො දක්ඛිණෙය්යො අඤ්ජලිකරණීයො අනුත්තරං පුඤ්ඤක්ඛෙත්තං ලොකස්සා’ති.

‘‘අරියකන්තෙහි සීලෙහි සමන්නාගතො හොති අඛණ්ඩෙහි අච්ඡිද්දෙහි අසබලෙහි අකම්මාසෙහි භුජිස්සෙහි විඤ්ඤූපසත්ථෙහි අපරාමට්ඨෙහි සමාධිසංවත්තනිකෙහි.

‘‘අයං ඛො සො, ආනන්ද, ධම්මාදාසො ධම්මපරියායො, යෙන සමන්නාගතො අරියසාවකො ආකඞ්ඛමානො අත්තනාව අත්තානං බ්යාකරෙය්ය – ‘ඛීණනිරයොම්හි ඛීණතිරච්ඡානයොනි ඛීණපෙත්තිවිසයො ඛීණාපායදුග්ගතිවිනිපාතො, සොතාපන්නොහමස්මි අවිනිපාතධම්මො නියතො සම්බොධිපරායණො’’’ති.

තත්රපි ¶ සුදං භගවා නාතිකෙ විහරන්තො ගිඤ්ජකාවසථෙ එතදෙව බහුලං භික්ඛූනං ධම්මිං කථං කරොති –

‘‘ඉති සීලං ඉති සමාධි ඉති පඤ්ඤා. සීලපරිභාවිතො සමාධි මහප්ඵලො හොති මහානිසංසො. සමාධිපරිභාවිතා පඤ්ඤා මහප්ඵලා හොති මහානිසංසා. පඤ්ඤාපරිභාවිතං චිත්තං සම්මදෙව ආසවෙහි විමුච්චති, සෙය්යථිදං – කාමාසවා, භවාසවා, අවිජ්ජාසවා’’ති.

160. අථ ¶ ඛො භගවා නාතිකෙ යථාභිරන්තං විහරිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘ආයාමානන්ද, යෙන වෙසාලී තෙනුපසඞ්කමිස්සාමා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පච්චස්සොසි. අථ ඛො භගවා මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං යෙන වෙසාලී තදවසරි. තත්ර සුදං භගවා වෙසාලියං විහරති අම්බපාලිවනෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි –

‘‘සතො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු විහරෙය්ය සම්පජානො, අයං වො අම්හාකං අනුසාසනී. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සතො හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා ¶ විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී…පෙ… චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සතො හොති.

‘‘කථඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්පජානො හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අභික්කන්තෙ පටික්කන්තෙ සම්පජානකාරී හොති, ආලොකිතෙ විලොකිතෙ සම්පජානකාරී හොති, සමිඤ්ජිතෙ ¶ පසාරිතෙ සම්පජානකාරී හොති, සඞ්ඝාටිපත්තචීවරධාරණෙ සම්පජානකාරී හොති, අසිතෙ පීතෙ ඛායිතෙ සායිතෙ සම්පජානකාරී හොති, උච්චාරපස්සාවකම්මෙ සම්පජානකාරී හොති, ගතෙ ඨිතෙ නිසින්නෙ සුත්තෙ ජාගරිතෙ භාසිතෙ තුණ්හීභාවෙ සම්පජානකාරී හොති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සම්පජානො හොති. සතො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු විහරෙය්ය සම්පජානො, අයං වො අම්හාකං අනුසාසනී’’ති.

161. අස්සොසි ඛො අම්බපාලී ගණිකා – ‘‘භගවා කිර වෙසාලිං අනුප්පත්තො වෙසාලියං විහරති මය්හං අම්බවනෙ’’ති. අථ ඛො අම්බපාලී ගණිකා භද්දානි භද්දානි යානානි යොජාපෙත්වා භද්දං භද්දං යානං අභිරුහිත්වා භද්දෙහි භද්දෙහි යානෙහි වෙසාලියා නිය්යාසි. යෙන සකො ආරාමො තෙන පායාසි. යාවතිකා යානස්ස භූමි, යානෙන ගන්ත්වා, යානා පච්චොරොහිත්වා පත්තිකාව යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං ¶ නිසින්නං ඛො අම්බපාලිං ගණිකං භගවා ධම්මියා කථාය සන්දස්සෙසි සමාදපෙසි සමුත්තෙජෙසි සම්පහංසෙසි. අථ ඛො අම්බපාලී ගණිකා භගවතා ධම්මියා කථාය සන්දස්සිතා සමාදපිතා සමුත්තෙජිතා සම්පහංසිතා භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අධිවාසෙතු මෙ, භන්තෙ, භගවා ස්වාතනාය භත්තං සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙනා’’ති. අධිවාසෙසි භගවා තුණ්හීභාවෙන. අථ ඛො අම්බපාලී ගණිකා භගවතො අධිවාසනං විදිත්වා උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි.

අස්සොසුං ¶ ඛො වෙසාලිකා ලිච්ඡවී – ‘‘භගවා කිර වෙසාලිං ¶ අනුප්පත්තො වෙසාලියං විහරති අම්බපාලිවනෙ’’ති. අථ ඛො තෙ ලිච්ඡවී භද්දානි භද්දානි යානානි යොජාපෙත්වා භද්දං භද්දං යානං අභිරුහිත්වා භද්දෙහි භද්දෙහි යානෙහි වෙසාලියා නිය්යිංසු. තත්ර එකච්චෙ ලිච්ඡවී නීලා හොන්ති නීලවණ්ණා නීලවත්ථා නීලාලඞ්කාරා, එකච්චෙ ලිච්ඡවී පීතා හොන්ති පීතවණ්ණා පීතවත්ථා පීතාලඞ්කාරා, එකච්චෙ ලිච්ඡවී ලොහිතා හොන්ති ලොහිතවණ්ණා ලොහිතවත්ථා ලොහිතාලඞ්කාරා, එකච්චෙ ලිච්ඡවී ඔදාතා හොන්ති ඔදාතවණ්ණා ඔදාතවත්ථා ඔදාතාලඞ්කාරා. අථ ඛො අම්බපාලී ගණිකා දහරානං දහරානං ලිච්ඡවීනං අක්ඛෙන අක්ඛං චක්කෙන චක්කං යුගෙන යුගං පටිවට්ටෙසි [පරිවත්තෙසි (වි. මහාවග්ග)]. අථ ඛො තෙ ලිච්ඡවී අම්බපාලිං ගණිකං එතදවොචුං – ‘‘කිං, ජෙ අම්බපාලි ¶ , දහරානං දහරානං ලිච්ඡවීනං අක්ඛෙන අක්ඛං චක්කෙන චක්කං යුගෙන යුගං පටිවට්ටෙසී’’ති? ‘‘තථා හි පන මෙ, අය්යපුත්තා, භගවා නිමන්තිතො ස්වාතනාය භත්තං සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙනා’’ති. ‘‘දෙහි, ජෙ අම්බපාලි, එතං [එකං (ක.)] භත්තං සතසහස්සෙනා’’ති. ‘‘සචෙපි මෙ, අය්යපුත්තා, වෙසාලිං සාහාරං දස්සථ [දජ්ජෙය්යාථ (වි. මහාවග්ග)], එවමහං තං [එවම්පි මහන්තං (ස්යා.), එවං මහන්තං (සී. පී.)] භත්තං න දස්සාමී’’ති [නෙව දජ්ජාහං තං භත්තන්ති (වි. මහාවග්ග)]. අථ ඛො තෙ ලිච්ඡවී අඞ්ගුලිං ඵොටෙසුං – ‘‘ජිතම්හ [ජිතම්හා (බහූසු)] වත භො අම්බකාය, ජිතම්හ වත භො අම්බකායා’’ති [‘‘ජිතම්හා වත භො අම්බපාලිකාය වඤ්චිතම්හා වත භො අම්බපාලිකායා’’ති (ස්යා.)].

අථ ඛො තෙ ලිච්ඡවී යෙන ¶ අම්බපාලිවනං තෙන පායිංසු. අද්දසා ඛො භගවා තෙ ලිච්ඡවී දූරතොව ආගච්ඡන්තෙ. දිස්වාන භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘යෙසං ¶ [යෙහි (වි. මහාවග්ග)], භික්ඛවෙ, භික්ඛූනං දෙවා තාවතිංසා අදිට්ඨපුබ්බා, ඔලොකෙථ, භික්ඛවෙ, ලිච්ඡවිපරිසං; අපලොකෙථ, භික්ඛවෙ ¶ , ලිච්ඡවිපරිසං; උපසංහරථ, භික්ඛවෙ, ලිච්ඡවිපරිසං – තාවතිංසසදිස’’න්ති. අථ ඛො තෙ ලිච්ඡවී යාවතිකා යානස්ස භූමි, යානෙන ගන්ත්වා, යානා පච්චොරොහිත්වා පත්තිකාව යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නෙ ඛො තෙ ලිච්ඡවී භගවා ධම්මියා කථාය සන්දස්සෙසි සමාදපෙසි සමුත්තෙජෙසි සම්පහංසෙසි. අථ ඛො තෙ ලිච්ඡවී භගවතා ධම්මියා කථාය සන්දස්සිතා සමාදපිතා සමුත්තෙජිතා සම්පහංසිතා භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘අධිවාසෙතු නො, භන්තෙ, භගවා ස්වාතනාය භත්තං සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙනා’’ති. අථ ඛො භගවා තෙ ලිච්ඡවී එතදවොච – ‘‘අධිවුත්ථං [අධිවාසිතං (ස්යා.)] ඛො මෙ, ලිච්ඡවී, ස්වාතනාය අම්බපාලියා ගණිකාය භත්ත’’න්ති. අථ ඛො තෙ ලිච්ඡවී අඞ්ගුලිං ඵොටෙසුං – ‘‘ජිතම්හ වත භො අම්බකාය, ජිතම්හ වත භො අම්බකායා’’ති. අථ ඛො තෙ ලිච්ඡවී භගවතො භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කමිංසු.

162. අථ ඛො අම්බපාලී ගණිකා තස්සා රත්තියා අච්චයෙන සකෙ ආරාමෙ පණීතං ඛාදනීයං භොජනීයං පටියාදාපෙත්වා භගවතො කාලං ¶ ආරොචාපෙසි – ‘‘කාලො, භන්තෙ, නිට්ඨිතං භත්ත’’න්ති. අථ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙන යෙන අම්බපාලියා ගණිකාය නිවෙසනං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. අථ ඛො අම්බපාලී ගණිකා බුද්ධප්පමුඛං භික්ඛුසඞ්ඝං පණීතෙන ඛාදනීයෙන භොජනීයෙන සහත්ථා සන්තප්පෙසි සම්පවාරෙසි. අථ ඛො අම්බපාලී ගණිකා භගවන්තං භුත්තාවිං ඔනීතපත්තපාණිං අඤ්ඤතරං නීචං ආසනං ගහෙත්වා එකමන්තං ¶ නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නා ඛො අම්බපාලී ගණිකා භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ඉමාහං, භන්තෙ, ආරාමං බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස දම්මී’’ති. පටිග්ගහෙසි භගවා ආරාමං. අථ ඛො භගවා අම්බපාලිං ගණිකං ධම්මියා කථාය ¶ සන්දස්සෙත්වා සමාදපෙත්වා සමුත්තෙජෙත්වා සම්පහංසෙත්වා උට්ඨායාසනා පක්කාමි. තත්රපි සුදං භගවා වෙසාලියං විහරන්තො අම්බපාලිවනෙ එතදෙව බහුලං භික්ඛූනං ධම්මිං කථං කරොති ¶ – ‘‘ඉති සීලං, ඉති සමාධි, ඉති පඤ්ඤා. සීලපරිභාවිතො සමාධි මහප්ඵලො හොති මහානිසංසො. සමාධිපරිභාවිතා පඤ්ඤා මහප්ඵලා හොති මහානිසංසා. පඤ්ඤාපරිභාවිතං චිත්තං සම්මදෙව ආසවෙහි විමුච්චති, සෙය්යථිදං – කාමාසවා, භවාසවා, අවිජ්ජාසවා’’ති.

163. අථ ඛො භගවා අම්බපාලිවනෙ යථාභිරන්තං විහරිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘ආයාමානන්ද, යෙන වෙළුවගාමකො [බෙළුවගාමකො (සී. පී.)] තෙනුපසඞ්කමිස්සාමා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො ¶ භගවතො පච්චස්සොසි. අථ ඛො භගවා මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං යෙන වෙළුවගාමකො තදවසරි. තත්ර සුදං භගවා වෙළුවගාමකෙ විහරති. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘එථ තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, සමන්තා වෙසාලිං යථාමිත්තං යථාසන්දිට්ඨං යථාසම්භත්තං වස්සං උපෙථ [උපගච්ඡථ (ස්යා.)]. අහං පන ඉධෙව වෙළුවගාමකෙ වස්සං උපගච්ඡාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පටිස්සුත්වා සමන්තා වෙසාලිං යථාමිත්තං යථාසන්දිට්ඨං යථාසම්භත්තං ¶ වස්සං උපගච්ඡිංසු. භගවා පන තත්ථෙව වෙළුවගාමකෙ වස්සං උපගච්ඡි.

164. අථ ඛො භගවතො වස්සූපගතස්ස ඛරො ආබාධො උප්පජ්ජි, බාළ්හා වෙදනා වත්තන්ති මාරණන්තිකා. තා සුදං භගවා සතො සම්පජානො අධිවාසෙසි අවිහඤ්ඤමානො. අථ ඛො භගවතො එතදහොසි – ‘‘න ඛො මෙතං පතිරූපං, ය්වාහං අනාමන්තෙත්වා උපට්ඨාකෙ අනපලොකෙත්වා භික්ඛුසඞ්ඝං පරිනිබ්බායෙය්යං. යංනූනාහං ඉමං ආබාධං වීරියෙන පටිපණාමෙත්වා ජීවිතසඞ්ඛාරං අධිට්ඨාය විහරෙය්ය’’න්ති. අථ ඛො භගවා තං ආබාධං වීරියෙන පටිපණාමෙත්වා ජීවිතසඞ්ඛාරං අධිට්ඨාය විහාසි. අථ ඛො භගවතො සො ආබාධො පටිපස්සම්භි. අථ ඛො භගවා ගිලානා වුට්ඨිතො [ගිලානවුට්ඨිතො (සද්දනීති)] අචිරවුට්ඨිතො ගෙලඤ්ඤා විහාරා නික්ඛම්ම විහාරපච්ඡායායං පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං ¶ නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං ¶ එතදවොච – ‘‘දිට්ඨො මෙ, භන්තෙ, භගවතො ඵාසු; දිට්ඨං මෙ, භන්තෙ, භගවතො ඛමනීයං, අපි ච මෙ, භන්තෙ, මධුරකජාතො විය කායො. දිසාපි මෙ න පක්ඛායන්ති; ධම්මාපි මං න පටිභන්ති භගවතො ගෙලඤ්ඤෙන, අපි ච මෙ, භන්තෙ, අහොසි කාචිදෙව අස්සාසමත්තා ¶ – ‘න තාව භගවා පරිනිබ්බායිස්සති, න යාව භගවා භික්ඛුසඞ්ඝං ආරබ්භ කිඤ්චිදෙව උදාහරතී’’’ති.

165. ‘‘කිං ¶ පනානන්ද, භික්ඛුසඞ්ඝො මයි පච්චාසීසති [පච්චාසිංසති (සී. ස්යා.)]? දෙසිතො, ආනන්ද, මයා ධම්මො අනන්තරං අබාහිරං කරිත්වා. නත්ථානන්ද, තථාගතස්ස ධම්මෙසු ආචරියමුට්ඨි. යස්ස නූන, ආනන්ද, එවමස්ස – ‘අහං භික්ඛුසඞ්ඝං පරිහරිස්සාමී’ති වා ‘මමුද්දෙසිකො භික්ඛුසඞ්ඝො’ති වා, සො නූන, ආනන්ද, භික්ඛුසඞ්ඝං ආරබ්භ කිඤ්චිදෙව උදාහරෙය්ය. තථාගතස්ස ඛො, ආනන්ද, න එවං හොති – ‘අහං භික්ඛුසඞ්ඝං පරිහරිස්සාමී’ති වා ‘මමුද්දෙසිකො භික්ඛුසඞ්ඝො’ති වා. සකිං [කිං (සී. පී.)], ආනන්ද, තථාගතො භික්ඛුසඞ්ඝං ආරබ්භ කිඤ්චිදෙව උදාහරිස්සති. අහං ඛො පනානන්ද, එතරහි ජිණ්ණො වුද්ධො මහල්ලකො අද්ධගතො වයොඅනුප්පත්තො. ආසීතිකො මෙ වයො වත්තති. සෙය්යථාපි, ආනන්ද, ජජ්ජරසකටං වෙඨමිස්සකෙන [වෙළුමිස්සකෙන (ස්යා.), වෙඝමිස්සකෙන (පී.), වෙධමිස්සකෙන, වෙඛමිස්සකෙන (ක.)] යාපෙති, එවමෙව ඛො, ආනන්ද, වෙඨමිස්සකෙන මඤ්ඤෙ තථාගතස්ස කායො යාපෙති. යස්මිං, ආනන්ද, සමයෙ තථාගතො සබ්බනිමිත්තානං අමනසිකාරා එකච්චානං වෙදනානං නිරොධා අනිමිත්තං චෙතොසමාධිං උපසම්පජ්ජ විහරති, ඵාසුතරො, ආනන්ද, තස්මිං සමයෙ තථාගතස්ස ¶ කායො හොති. තස්මාතිහානන්ද, අත්තදීපා විහරථ අත්තසරණා අනඤ්ඤසරණා, ධම්මදීපා ධම්මසරණා අනඤ්ඤසරණා. කථඤ්චානන්ද, භික්ඛු අත්තදීපො විහරති අත්තසරණො අනඤ්ඤසරණො, ධම්මදීපො ධම්මසරණො අනඤ්ඤසරණො? ඉධානන්ද, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති අතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. එවං ඛො, ආනන්ද, භික්ඛු අත්තදීපො විහරති අත්තසරණො අනඤ්ඤසරණො, ධම්මදීපො ධම්මසරණො අනඤ්ඤසරණො ¶ . යෙ ¶ හි කෙචි, ආනන්ද, එතරහි වා මම වා අච්චයෙන අත්තදීපා විහරිස්සන්ති අත්තසරණා අනඤ්ඤසරණා, ධම්මදීපා ධම්මසරණා අනඤ්ඤසරණා, තමතග්ගෙ මෙ තෙ, ආනන්ද, භික්ඛූ භවිස්සන්ති යෙ කෙචි සික්ඛාකාමා’’ති.

166. අථ ¶ ¶ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය වෙසාලිං පිණ්ඩාය පාවිසි. වෙසාලියං පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘ගණ්හාහි, ආනන්ද, නිසීදනං, යෙන චාපාලං චෙතියං [පාවාලං (චෙතියං (ස්යා.)] තෙනුපසඞ්කමිස්සාම දිවා විහාරායා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පටිස්සුත්වා නිසීදනං ආදාය භගවන්තං පිට්ඨිතො පිට්ඨිතො අනුබන්ධි. අථ ¶ ඛො භගවා යෙන චාපාලං චෙතියං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. ආයස්මාපි ඛො ආනන්දො භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි.

167. එකමන්තං නිසින්නං ඛො ආයස්මන්තං ආනන්දං භගවා එතදවොච – ‘‘රමණීයා, ආනන්ද, වෙසාලී, රමණීයං උදෙනං චෙතියං, රමණීයං ගොතමකං චෙතියං, රමණීයං සත්තම්බං [සත්තම්බකං (පී.)] චෙතියං, රමණීයං බහුපුත්තං චෙතියං, රමණීයං සාරන්දදං චෙතියං, රමණීයං චාපාලං චෙතියං. යස්ස ¶ කස්සචි, ආනන්ද, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා භාවිතා බහුලීකතා යානීකතා වත්ථුකතා අනුට්ඨිතා පරිචිතා සුසමාරද්ධා, සො ආකඞ්ඛමානො කප්පං වා තිට්ඨෙය්ය කප්පාවසෙසං වා. තථාගතස්ස ඛො, ආනන්ද, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා භාවිතා බහුලීකතා යානීකතා වත්ථුකතා අනුට්ඨිතා පරිචිතා සුසමාරද්ධා, සො ආකඞ්ඛමානො [ආකඞ්ඛමානො (?)], ආනන්ද, තථාගතො කප්පං වා තිට්ඨෙය්ය කප්පාවසෙසං වා’’ති. එවම්පි ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතා ඔළාරිකෙ නිමිත්තෙ කයිරමානෙ ඔළාරිකෙ ඔභාසෙ කයිරමානෙ නාසක්ඛි පටිවිජ්ඣිතුං; න භගවන්තං යාචි – ‘‘තිට්ඨතු, භන්තෙ, භගවා කප්පං, තිට්ඨතු සුගතො කප්පං බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සාන’’න්ති, යථා තං මාරෙන පරියුට්ඨිතචිත්තො. දුතියම්පි ¶ ඛො භගවා…පෙ… තතියම්පි ඛො භගවා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘රමණීයා, ආනන්ද, වෙසාලී, රමණීයං උදෙනං චෙතියං, රමණීයං ගොතමකං චෙතියං, රමණීයං සත්තම්බං චෙතියං, රමණීයං බහුපුත්තං ¶ චෙතියං, රමණීයං සාරන්දදං චෙතියං, රමණීයං චාපාලං චෙතියං. යස්ස කස්සචි, ආනන්ද, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා භාවිතා බහුලීකතා යානීකතා වත්ථුකතා අනුට්ඨිතා පරිචිතා සුසමාරද්ධා, සො ආකඞ්ඛමානො කප්පං වා තිට්ඨෙය්ය කප්පාවසෙසං වා. තථාගතස්ස ඛො, ආනන්ද, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා භාවිතා බහුලීකතා යානීකතා වත්ථුකතා අනුට්ඨිතා පරිචිතා සුසමාරද්ධා, සො ආකඞ්ඛමානො, ආනන්ද, තථාගතො කප්පං වා තිට්ඨෙය්ය කප්පාවසෙසං වා’’ති. එවම්පි ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතා ඔළාරිකෙ නිමිත්තෙ කයිරමානෙ ඔළාරිකෙ ඔභාසෙ කයිරමානෙ නාසක්ඛි පටිවිජ්ඣිතුං ¶ ; න භගවන්තං යාචි – ‘‘තිට්ඨතු ¶ , භන්තෙ, භගවා කප්පං, තිට්ඨතු සුගතො කප්පං බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සාන’’න්ති, යථා තං මාරෙන පරියුට්ඨිතචිත්තො. අථ ඛො භගවා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘ගච්ඡ ත්වං, ආනන්ද, යස්සදානි කාලං මඤ්ඤසී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පටිස්සුත්වා උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා අවිදූරෙ අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ නිසීදි.

168. අථ ඛො මාරො පාපිමා අචිරපක්කන්තෙ ආයස්මන්තෙ ආනන්දෙ යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතො ඛො මාරො පාපිමා භගවන්තං එතදවොච – ‘‘පරිනිබ්බාතුදානි, භන්තෙ, භගවා, පරිනිබ්බාතු සුගතො, පරිනිබ්බානකාලො ¶ දානි, භන්තෙ, භගවතො. භාසිතා ඛො පනෙසා, භන්තෙ, භගවතා වාචා – ‘න තාවාහං, පාපිම, පරිනිබ්බායිස්සාමි, යාව මෙ භික්ඛූ න සාවකා භවිස්සන්ති වියත්තා විනීතා විසාරදා බහුස්සුතා ධම්මධරා ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නා සාමීචිප්පටිපන්නා අනුධම්මචාරිනො, සකං ආචරියකං උග්ගහෙත්වා ආචික්ඛිස්සන්ති දෙසෙස්සන්ති පඤ්ඤපෙස්සන්ති පට්ඨපෙස්සන්ති විවරිස්සන්ති විභජිස්සන්ති උත්තානී [උත්තානිං (ක.), උත්තානි (සී. පී.)] කරිස්සන්ති, උප්පන්නං පරප්පවාදං සහධම්මෙන සුනිග්ගහිතං නිග්ගහෙත්වා සප්පාටිහාරියං ධම්මං දෙසෙස්සන්තී’ති ¶ . එතරහි ඛො පන, භන්තෙ, භික්ඛූ භගවතො සාවකා වියත්තා විනීතා විසාරදා බහුස්සුතා ධම්මධරා ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නා ¶ සාමීචිප්පටිපන්නා අනුධම්මචාරිනො, සකං ආචරියකං උග්ගහෙත්වා ආචික්ඛන්ති දෙසෙන්ති පඤ්ඤපෙන්ති පට්ඨපෙන්ති විවරන්ති විභජන්ති උත්තානීකරොන්ති, උප්පන්නං පරප්පවාදං සහධම්මෙන සුනිග්ගහිතං නිග්ගහෙත්වා සප්පාටිහාරියං ධම්මං දෙසෙන්ති. පරිනිබ්බාතුදානි, භන්තෙ, භගවා, පරිනිබ්බාතු සුගතො, පරිනිබ්බානකාලොදානි, භන්තෙ, භගවතො.

‘‘භාසිතා ඛො පනෙසා, භන්තෙ, භගවතා වාචා – ‘න තාවාහං, පාපිම, පරිනිබ්බායිස්සාමි, යාව මෙ භික්ඛුනියො න සාවිකා භවිස්සන්ති වියත්තා විනීතා විසාරදා බහුස්සුතා ධම්මධරා ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නා සාමීචිප්පටිපන්නා අනුධම්මචාරිනියො, සකං ආචරියකං උග්ගහෙත්වා ආචික්ඛිස්සන්ති දෙසෙස්සන්ති පඤ්ඤපෙස්සන්ති පට්ඨපෙස්සන්ති විවරිස්සන්ති විභජිස්සන්ති උත්තානීකරිස්සන්ති, උප්පන්නං පරප්පවාදං සහධම්මෙන සුනිග්ගහිතං නිග්ගහෙත්වා සප්පාටිහාරියං ධම්මං දෙසෙස්සන්තී’ති ¶ . එතරහි ඛො පන, භන්තෙ, භික්ඛුනියො භගවතො සාවිකා වියත්තා විනීතා විසාරදා බහුස්සුතා ධම්මධරා ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නා සාමීචිප්පටිපන්නා අනුධම්මචාරිනියො ¶ , සකං ආචරියකං උග්ගහෙත්වා ආචික්ඛන්ති දෙසෙන්ති පඤ්ඤපෙන්ති පට්ඨපෙන්ති විවරන්ති විභජන්ති උත්තානීකරොන්ති, උප්පන්නං පරප්පවාදං සහධම්මෙන සුනිග්ගහිතං නිග්ගහෙත්වා සප්පාටිහාරියං ධම්මං දෙසෙන්ති. පරිනිබ්බාතුදානි, භන්තෙ, භගවා, පරිනිබ්බාතු සුගතො, පරිනිබ්බානකාලොදානි, භන්තෙ, භගවතො.

‘‘භාසිතා ඛො පනෙසා, භන්තෙ, භගවතා වාචා – ‘න තාවාහං, පාපිම, පරිනිබ්බායිස්සාමි, යාව මෙ උපාසකා න සාවකා භවිස්සන්ති වියත්තා විනීතා විසාරදා බහුස්සුතා ධම්මධරා ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නා සාමීචිප්පටිපන්නා අනුධම්මචාරිනො, සකං ආචරියකං උග්ගහෙත්වා ආචික්ඛිස්සන්ති දෙසෙස්සන්ති පඤ්ඤපෙස්සන්ති පට්ඨපෙස්සන්ති විවරිස්සන්ති විභජිස්සන්ති උත්තානීකරිස්සන්ති, උප්පන්නං පරප්පවාදං සහධම්මෙන සුනිග්ගහිතං නිග්ගහෙත්වා සප්පාටිහාරියං ධම්මං දෙසෙස්සන්තී’ති. එතරහි ඛො පන, භන්තෙ, උපාසකා භගවතො සාවකා වියත්තා විනීතා විසාරදා බහුස්සුතා ධම්මධරා ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නා සාමීචිප්පටිපන්නා අනුධම්මචාරිනො, සකං ආචරියකං උග්ගහෙත්වා ආචික්ඛන්ති දෙසෙන්ති පඤ්ඤපෙන්ති පට්ඨපෙන්ති විවරන්ති විභජන්ති උත්තානීකරොන්ති, උප්පන්නං පරප්පවාදං සහධම්මෙන සුනිග්ගහිතං නිග්ගහෙත්වා සප්පාටිහාරියං ධම්මං දෙසෙන්ති. පරිනිබ්බාතුදානි ¶ , භන්තෙ, භගවා, පරිනිබ්බාතු සුගතො, පරිනිබ්බානකාලොදානි ¶ , භන්තෙ, භගවතො.

‘‘භාසිතා ඛො පනෙසා, භන්තෙ, භගවතා වාචා – ‘න තාවාහං, පාපිම පරිනිබ්බායිස්සාමි, යාව මෙ උපාසිකා න සාවිකා භවිස්සන්ති වියත්තා විනීතා විසාරදා බහුස්සුතා ධම්මධරා ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නා සාමීචිප්පටිපන්නා අනුධම්මචාරිනියො, සකං ආචරියකං උග්ගහෙත්වා ආචික්ඛිස්සන්ති දෙසෙස්සන්ති පඤ්ඤපෙස්සන්ති පට්ඨපෙස්සන්ති විවරිස්සන්ති විභජිස්සන්ති උත්තානීකරිස්සන්ති, උප්පන්නං පරප්පවාදං සහධම්මෙන සුනිග්ගහිතං නිග්ගහෙත්වා සප්පාටිහාරියං ධම්මං දෙසෙස්සන්තී’ති. එතරහි ඛො පන, භන්තෙ, උපාසිකා භගවතො සාවිකා වියත්තා විනීතා විසාරදා බහුස්සුතා ධම්මධරා ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නා සාමීචිප්පටිපන්නා අනුධම්මචාරිනියො, සකං ආචරියකං ¶ උග්ගහෙත්වා ආචික්ඛන්ති දෙසෙන්ති පඤ්ඤපෙන්ති පට්ඨපෙන්ති විවරන්ති විභජන්ති උත්තානීකරොන්ති, උප්පන්නං පරප්පවාදං සහධම්මෙන සුනිග්ගහිතං නිග්ගහෙත්වා සප්පාටිහාරියං ධම්මං දෙසෙන්ති. පරිනිබ්බාතුදානි, භන්තෙ, භගවා, පරිනිබ්බාතු සුගතො, පරිනිබ්බානකාලොදානි, භන්තෙ, භගවතො.

‘‘භාසිතා ඛො පනෙසා, භන්තෙ, භගවතා වාචා – ‘න තාවාහං, පාපිම, පරිනිබ්බායිස්සාමි ¶ , යාව මෙ ඉදං බ්රහ්මචරියං න ඉද්ධං චෙව භවිස්සති ඵීතඤ්ච විත්ථාරිකං බාහුජඤ්ඤං පුථුභූතං යාව දෙවමනුස්සෙහි සුප්පකාසිත’න්ති. එතරහි ඛො පන, භන්තෙ, භගවතො බ්රහ්මචරියං ඉද්ධං චෙව ඵීතඤ්ච විත්ථාරිකං බාහුජඤ්ඤං පුථුභූතං, යාව දෙවමනුස්සෙහි සුප්පකාසිතං. පරිනිබ්බාතුදානි, භන්තෙ, භගවා, පරිනිබ්බාතු සුගතො, පරිනිබ්බානකාලොදානි, භන්තෙ, භගවතො’’ති ¶ .

එවං වුත්තෙ භගවා මාරං පාපිමන්තං එතදවොච – ‘‘අප්පොස්සුක්කො ත්වං, පාපිම, හොහි, න චිරං තථාගතස්ස පරිනිබ්බානං භවිස්සති. ඉතො තිණ්ණං මාසානං අච්චයෙන තථාගතො පරිනිබ්බායිස්සතී’’ති.

169. අථ ඛො භගවා චාපාලෙ චෙතියෙ සතො සම්පජානො ආයුසඞ්ඛාරං ඔස්සජි. ඔස්සට්ඨෙ ච භගවතා ආයුසඞ්ඛාරෙ මහාභූමිචාලො අහොසි භිංසනකො සලොමහංසො [ලොමහංසො (ස්යා.)], දෙවදුන්දුභියො [දෙවදුද්රභියො (ක.)] ච ඵලිංසු ¶ . අථ ඛො භගවා ¶ එතමත්ථං විදිත්වා තායං වෙලායං ඉමං උදානං උදානෙසි –

‘‘තුලමතුලඤ්ච සම්භවං, භවසඞ්ඛාරමවස්සජි මුනි;

අජ්ඣත්තරතො සමාහිතො, අභින්දි කවචමිවත්තසම්භව’’න්ති.

170. අථ ඛො ආයස්මතො ආනන්දස්ස එතදහොසි – ‘‘අච්ඡරියං වත භො, අබ්භුතං වත භො, මහා වතායං භූමිචාලො; සුමහා වතායං භූමිචාලො භිංසනකො සලොමහංසො; දෙවදුන්දුභියො ච ඵලිංසු. කො නු ඛො හෙතු කො පච්චයො මහතො භූමිචාලස්ස පාතුභාවායා’’ති?

අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි, එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අච්ඡරියං, භන්තෙ, අබ්භුතං, භන්තෙ, මහා වතායං, භන්තෙ, භූමිචාලො; සුමහා වතායං ¶ , භන්තෙ, භූමිචාලො භිංසනකො සලොමහංසො; දෙවදුන්දුභියො ච ඵලිංසු. කො නු ඛො, භන්තෙ ¶ , හෙතු කො පච්චයො මහතො භූමිචාලස්ස පාතුභාවායා’’ති?

171. ‘‘අට්ඨ ඛො ඉමෙ, ආනන්ද, හෙතූ, අට්ඨ පච්චයා මහතො භූමිචාලස්ස පාතුභාවාය. කතමෙ අට්ඨ? අයං, ආනන්ද, මහාපථවී උදකෙ පතිට්ඨිතා, උදකං වාතෙ පතිට්ඨිතං, වාතො ආකාසට්ඨො. හොති ඛො සො, ආනන්ද, සමයො, යං මහාවාතා වායන්ති. මහාවාතා වායන්තා උදකං කම්පෙන්ති. උදකං කම්පිතං පථවිං කම්පෙති. අයං පඨමො ¶ හෙතු පඨමො පච්චයො මහතො භූමිචාලස්ස පාතුභාවාය.

‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, සමණො වා හොති බ්රාහ්මණො වා ඉද්ධිමා චෙතොවසිප්පත්තො, දෙවො වා මහිද්ධිකො මහානුභාවො, තස්ස පරිත්තා පථවීසඤ්ඤා භාවිතා හොති, අප්පමාණා ආපොසඤ්ඤා. සො ඉමං පථවිං කම්පෙති සඞ්කම්පෙති සම්පකම්පෙති සම්පවෙධෙති. අයං දුතියො හෙතු දුතියො පච්චයො මහතො භූමිචාලස්ස පාතුභාවාය.

‘‘පුන ¶ චපරං, ආනන්ද, යදා බොධිසත්තො තුසිතකායා චවිත්වා සතො සම්පජානො මාතුකුච්ඡිං ඔක්කමති, තදායං පථවී කම්පති සඞ්කම්පති සම්පකම්පති සම්පවෙධති. අයං තතියො හෙතු තතියො පච්චයො මහතො භූමිචාලස්ස පාතුභාවාය.

‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, යදා බොධිසත්තො සතො සම්පජානො මාතුකුච්ඡිස්මා නික්ඛමති, තදායං පථවී කම්පති සඞ්කම්පති සම්පකම්පති සම්පවෙධති. අයං චතුත්ථො හෙතු චතුත්ථො පච්චයො මහතො භූමිචාලස්ස පාතුභාවාය.

‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, යදා ¶ තථාගතො අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුජ්ඣති, තදායං පථවී කම්පති සඞ්කම්පති සම්පකම්පති සම්පවෙධති. අයං පඤ්චමො හෙතු පඤ්චමො පච්චයො මහතො භූමිචාලස්ස පාතුභාවාය.

‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, යදා තථාගතො අනුත්තරං ධම්මචක්කං පවත්තෙති, තදායං පථවී කම්පති සඞ්කම්පති සම්පකම්පති සම්පවෙධති. අයං ඡට්ඨො හෙතු ඡට්ඨො පච්චයො මහතො භූමිචාලස්ස පාතුභාවාය.

‘‘පුන ¶ චපරං, ආනන්ද, යදා තථාගතො සතො සම්පජානො ආයුසඞ්ඛාරං ඔස්සජ්ජති, තදායං පථවී කම්පති සඞ්කම්පති සම්පකම්පති සම්පවෙධති. අයං සත්තමො හෙතු සත්තමො පච්චයො මහතො භූමිචාලස්ස පාතුභාවාය.

‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, යදා තථාගතො අනුපාදිසෙසාය ¶ නිබ්බානධාතුයා පරිනිබ්බායති, තදායං පථවී කම්පති සඞ්කම්පති සම්පකම්පති සම්පවෙධති. අයං අට්ඨමො හෙතු අට්ඨමො පච්චයො මහතො භූමිචාලස්ස පාතුභාවාය. ඉමෙ ඛො, ආනන්ද, අට්ඨ හෙතූ, අට්ඨ පච්චයා මහතො භූමිචාලස්ස පාතුභාවායා’’ති.

172. ‘‘අට්ඨ ඛො ඉමා, ආනන්ද, පරිසා. කතමා අට්ඨ? ඛත්තියපරිසා, බ්රාහ්මණපරිසා, ගහපතිපරිසා, සමණපරිසා, චාතුමහාරාජිකපරිසා [චාතුම්මහාරාජිකපරිසා (සී. ස්යා. කං. පී.)], තාවතිංසපරිසා, මාරපරිසා, බ්රහ්මපරිසා. අභිජානාමි ඛො පනාහං, ආනන්ද ¶ , අනෙකසතං ඛත්තියපරිසං උපසඞ්කමිතා. තත්රපි මයා සන්නිසින්නපුබ්බං චෙව සල්ලපිතපුබ්බඤ්ච සාකච්ඡා ච සමාපජ්ජිතපුබ්බා ¶ . තත්ථ යාදිසකො තෙසං වණ්ණො හොති, තාදිසකො මය්හං වණ්ණො හොති. යාදිසකො තෙසං සරො හොති, තාදිසකො මය්හං සරො හොති. ධම්මියා කථාය සන්දස්සෙමි සමාදපෙමි සමුත්තෙජෙමි සම්පහංසෙමි. භාසමානඤ්ච මං න ජානන්ති – ‘කො නු ඛො අයං භාසති දෙවො වා මනුස්සො වා’ති? ධම්මියා කථාය සන්දස්සෙත්වා සමාදපෙත්වා සමුත්තෙජෙත්වා සම්පහංසෙත්වා අන්තරධායාමි. අන්තරහිතඤ්ච මං න ජානන්ති – ‘කො නු ඛො අයං අන්තරහිතො දෙවො වා මනුස්සො වා’ති? අභිජානාමි ඛො පනාහං, ආනන්ද, අනෙකසතං බ්රාහ්මණපරිසං…පෙ… ගහපතිපරිසං… සමණපරිසං… චාතුමහාරාජිකපරිසං… තාවතිංසපරිසං… මාරපරිසං… බ්රහ්මපරිසං උපසඞ්කමිතා. තත්රපි මයා සන්නිසින්නපුබ්බං චෙව සල්ලපිතපුබ්බඤ්ච සාකච්ඡා ච සමාපජ්ජිතපුබ්බා. තත්ථ යාදිසකො තෙසං වණ්ණො හොති, තාදිසකො මය්හං වණ්ණො හොති. යාදිසකො තෙසං සරො හොති, තාදිසකො මය්හං සරො හොති. ධම්මියා කථාය සන්දස්සෙමි සමාදපෙමි සමුත්තෙජෙමි සම්පහංසෙමි. භාසමානඤ්ච මං න ජානන්ති – ‘කො නු ඛො අයං භාසති දෙවො වා මනුස්සො වා’ති? ධම්මියා ¶ කථාය සන්දස්සෙත්වා සමාදපෙත්වා සමුත්තෙජෙත්වා සම්පහංසෙත්වා අන්තරධායාමි. අන්තරහිතඤ්ච මං න ජානන්ති – ‘කො නු ඛො අයං අන්තරහිතො දෙවො වා මනුස්සො වා’ති? ඉමා ඛො, ආනන්ද, අට්ඨ පරිසා.

173. ‘‘අට්ඨ ¶ ඛො ඉමානි, ආනන්ද, අභිභායතනානි. කතමානි අට්ඨ ¶ ? අජ්ඣත්තං රූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති පරිත්තානි සුවණ්ණදුබ්බණ්ණානි. ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි පස්සාමී’ති එවංසඤ්ඤී හොති. ඉදං පඨමං අභිභායතනං.

‘‘අජ්ඣත්තං රූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති අප්පමාණානි සුවණ්ණදුබ්බණ්ණානි. ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි පස්සාමී’ති එවංසඤ්ඤී හොති. ඉදං දුතියං අභිභායතනං.

‘‘අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති පරිත්තානි සුවණ්ණදුබ්බණ්ණානි. ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි පස්සාමී’ති එවංසඤ්ඤී හොති. ඉදං තතියං අභිභායතනං.

‘‘අජ්ඣත්තං ¶ අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති අප්පමාණානි සුවණ්ණදුබ්බණ්ණානි. ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි පස්සාමී’ති එවංසඤ්ඤී හොති. ඉදං චතුත්ථං අභිභායතනං.

‘‘අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති නීලානි නීලවණ්ණානි නීලනිදස්සනානි නීලනිභාසානි. සෙය්යථාපි නාම උමාපුප්ඵං නීලං නීලවණ්ණං නීලනිදස්සනං නීලනිභාසං. සෙය්යථා වා පන තං වත්ථං බාරාණසෙය්යකං උභතොභාගවිමට්ඨං නීලං නීලවණ්ණං නීලනිදස්සනං නීලනිභාසං. එවමෙව අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති නීලානි නීලවණ්ණානි නීලනිදස්සනානි නීලනිභාසානි. ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි පස්සාමී’ති එවංසඤ්ඤී හොති. ඉදං පඤ්චමං අභිභායතනං.

‘‘අජ්ඣත්තං ¶ අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති පීතානි පීතවණ්ණානි පීතනිදස්සනානි පීතනිභාසානි. සෙය්යථාපි නාම කණිකාරපුප්ඵං පීතං පීතවණ්ණං පීතනිදස්සනං පීතනිභාසං. සෙය්යථා ¶ වා පන තං වත්ථං බාරාණසෙය්යකං උභතොභාගවිමට්ඨං පීතං පීතවණ්ණං පීතනිදස්සනං පීතනිභාසං. එවමෙව අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති පීතානි පීතවණ්ණානි පීතනිදස්සනානි පීතනිභාසානි. ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි පස්සාමී’ති එවංසඤ්ඤී හොති. ඉදං ඡට්ඨං අභිභායතනං.

‘‘අජ්ඣත්තං ¶ අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති ලොහිතකානි ලොහිතකවණ්ණානි ලොහිතකනිදස්සනානි ලොහිතකනිභාසානි. සෙය්යථාපි නාම බන්ධුජීවකපුප්ඵං ලොහිතකං ලොහිතකවණ්ණං ලොහිතකනිදස්සනං ලොහිතකනිභාසං. සෙය්යථා වා පන තං වත්ථං බාරාණසෙය්යකං උභතොභාගවිමට්ඨං ලොහිතකං ලොහිතකවණ්ණං ලොහිතකනිදස්සනං ලොහිතකනිභාසං. එවමෙව අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති ලොහිතකානි ලොහිතකවණ්ණානි ලොහිතකනිදස්සනානි ලොහිතකනිභාසානි. ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි පස්සාමී’ති එවංසඤ්ඤී හොති. ඉදං සත්තමං අභිභායතනං.

‘‘අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති ඔදාතානි ඔදාතවණ්ණානි ඔදාතනිදස්සනානි ඔදාතනිභාසානි. සෙය්යථාපි නාම ඔසධිතාරකා ¶ ඔදාතා ඔදාතවණ්ණා ඔදාතනිදස්සනා ඔදාතනිභාසා. සෙය්යථා වා පන තං වත්ථං බාරාණසෙය්යකං උභතොභාගවිමට්ඨං ඔදාතං ඔදාතවණ්ණං ඔදාතනිදස්සනං ඔදාතනිභාසං. එවමෙව අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති ඔදාතානි ඔදාතවණ්ණානි ඔදාතනිදස්සනානි ඔදාතනිභාසානි. ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි පස්සාමී’ති එවංසඤ්ඤී හොති. ඉදං අට්ඨමං අභිභායතනං ¶ . ඉමානි ඛො, ආනන්ද, අට්ඨ අභිභායතනානි.

174. ‘‘අට්ඨ ඛො ඉමෙ, ආනන්ද, විමොක්ඛා. කතමෙ අට්ඨ? රූපී රූපානි පස්සති, අයං පඨමො විමොක්ඛො. අජ්ඣත්තං ¶ අරූපසඤ්ඤී බහිද්ධා රූපානි පස්සති, අයං දුතියො විමොක්ඛො. සුභන්තෙව අධිමුත්තො හොති, අයං තතියො විමොක්ඛො. සබ්බසො රූපසඤ්ඤානං සමතික්කමා පටිඝසඤ්ඤානං අත්ථඞ්ගමා නානත්තසඤ්ඤානං අමනසිකාරා ‘අනන්තො ආකාසො’ති ආකාසානඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති, අයං චතුත්ථො විමොක්ඛො. සබ්බසො ආකාසානඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘අනන්තං විඤ්ඤාණ’න්ති විඤ්ඤාණඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති, අයං පඤ්චමො විමොක්ඛො. සබ්බසො විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘නත්ථි කිඤ්චී’ති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති, අයං ඡට්ඨො විමොක්ඛො. සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. අයං සත්තමො විමොක්ඛො. සබ්බසො නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං උපසම්පජ්ජ විහරති, අයං අට්ඨමො විමොක්ඛො. ඉමෙ ඛො, ආනන්ද, අට්ඨ විමොක්ඛා.

175. ‘‘එකමිදාහං ¶ , ආනන්ද, සමයං උරුවෙලායං විහරාමි නජ්ජා නෙරඤ්ජරාය තීරෙ අජපාලනිග්රොධෙ පඨමාභිසම්බුද්ධො. අථ ඛො, ආනන්ද, මාරො පාපිමා යෙනාහං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතො ඛො, ආනන්ද, මාරො පාපිමා මං ¶ එතදවොච – ‘පරිනිබ්බාතුදානි, භන්තෙ, භගවා; පරිනිබ්බාතු සුගතො, පරිනිබ්බානකාලොදානි, භන්තෙ, භගවතො’ති. එවං වුත්තෙ අහං, ආනන්ද, මාරං පාපිමන්තං එතදවොචං –

‘‘‘න තාවාහං, පාපිම, පරිනිබ්බායිස්සාමි, යාව මෙ භික්ඛූ න සාවකා භවිස්සන්ති වියත්තා විනීතා විසාරදා බහුස්සුතා ධම්මධරා ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නා ¶ සාමීචිප්පටිපන්නා අනුධම්මචාරිනො, සකං ආචරියකං උග්ගහෙත්වා ආචික්ඛිස්සන්ති දෙසෙස්සන්ති පඤ්ඤපෙස්සන්ති පට්ඨපෙස්සන්ති ¶ විවරිස්සන්ති විභජිස්සන්ති උත්තානීකරිස්සන්ති, උප්පන්නං පරප්පවාදං සහධම්මෙන සුනිග්ගහිතං නිග්ගහෙත්වා සප්පාටිහාරියං ධම්මං දෙසෙස්සන්ති.

‘‘‘න තාවාහං, පාපිම, පරිනිබ්බායිස්සාමි, යාව මෙ භික්ඛුනියො න සාවිකා භවිස්සන්ති වියත්තා විනීතා විසාරදා බහුස්සුතා ධම්මධරා ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නා සාමීචිප්පටිපන්නා අනුධම්මචාරිනියො, සකං ආචරියකං උග්ගහෙත්වා ආචික්ඛිස්සන්ති දෙසෙස්සන්ති පඤ්ඤපෙස්සන්ති පට්ඨපෙස්සන්ති විවරිස්සන්ති විභජිස්සන්ති උත්තානීකරිස්සන්ති, උප්පන්නං පරප්පවාදං සහධම්මෙන ¶ සුනිග්ගහිතං නිග්ගහෙත්වා සප්පාටිහාරියං ධම්මං දෙසෙස්සන්ති.

‘‘‘න තාවාහං, පාපිම, පරිනිබ්බායිස්සාමි, යාව මෙ උපාසකා න සාවකා භවිස්සන්ති වියත්තා විනීතා විසාරදා බහුස්සුතා ධම්මධරා ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නා සාමීචිප්පටිපන්නා අනුධම්මචාරිනො, සකං ආචරියකං උග්ගහෙත්වා ආචික්ඛිස්සන්ති දෙසෙස්සන්ති පඤ්ඤපෙස්සන්ති පට්ඨපෙස්සන්ති විවරිස්සන්ති විභජිස්සන්ති උත්තානීකරිස්සන්ති, උප්පන්නං පරප්පවාදං සහධම්මෙන සුනිග්ගහිතං නිග්ගහෙත්වා සප්පාටිහාරියං ධම්මං දෙසෙස්සන්ති.

‘‘‘න තාවාහං, පාපිම, පරිනිබ්බායිස්සාමි, යාව මෙ උපාසිකා න සාවිකා භවිස්සන්ති වියත්තා විනීතා විසාරදා බහුස්සුතා ධම්මධරා ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නා සාමීචිප්පටිපන්නා අනුධම්මචාරිනියො, සකං ආචරියකං උග්ගහෙත්වා ආචික්ඛිස්සන්ති දෙසෙස්සන්ති පඤ්ඤපෙස්සන්ති පට්ඨපෙස්සන්ති විවරිස්සන්ති විභජිස්සන්ති උත්තානීකරිස්සන්ති, උප්පන්නං පරප්පවාදං සහධම්මෙන සුනිග්ගහිතං නිග්ගහෙත්වා සප්පාටිහාරියං ධම්මං දෙසෙස්සන්ති.

‘‘‘න ¶ තාවාහං, පාපිම, පරිනිබ්බායිස්සාමි, යාව මෙ ඉදං බ්රහ්මචරියං න ඉද්ධඤ්චෙව භවිස්සති ඵීතඤ්ච විත්ථාරිකං බාහුජඤ්ඤං පුථුභූතං යාව දෙවමනුස්සෙහි සුප්පකාසිත’න්ති.

176. ‘‘ඉදානෙව ඛො, ආනන්ද, අජ්ජ චාපාලෙ චෙතියෙ මාරො පාපිමා යෙනාහං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතො ඛො, ආනන්ද, මාරො පාපිමා මං එතදවොච – ‘පරිනිබ්බාතුදානි, භන්තෙ, භගවා, පරිනිබ්බාතු සුගතො, පරිනිබ්බානකාලොදානි, භන්තෙ, භගවතො. භාසිතා ඛො පනෙසා, භන්තෙ, භගවතා වාචා – ‘‘න තාවාහං, පාපිම ¶ , පරිනිබ්බායිස්සාමි ¶ , යාව මෙ භික්ඛූ න සාවකා භවිස්සන්ති…පෙ… යාව මෙ භික්ඛුනියො න සාවිකා භවිස්සන්ති…පෙ… යාව මෙ උපාසකා න සාවකා භවිස්සන්ති…පෙ… යාව මෙ උපාසිකා න සාවිකා භවිස්සන්ති…පෙ… යාව මෙ ඉදං බ්රහ්මචරියං න ඉද්ධඤ්චෙව භවිස්සති ඵීතඤ්ච විත්ථාරිකං බාහුජඤ්ඤං පුථුභූතං, යාව දෙවමනුස්සෙහි සුප්පකාසිත’’න්ති. එතරහි ඛො පන, භන්තෙ, භගවතො බ්රහ්මචරියං ¶ ඉද්ධඤ්චෙව ඵීතඤ්ච විත්ථාරිකං බාහුජඤ්ඤං පුථුභූතං, යාව දෙවමනුස්සෙහි සුප්පකාසිතං. පරිනිබ්බාතුදානි, භන්තෙ, භගවා, පරිනිබ්බාතු සුගතො, පරිනිබ්බානකාලොදානි, භන්තෙ, භගවතො’ති.

177. ‘‘එවං වුත්තෙ, අහං, ආනන්ද, මාරං පාපිමන්තං එතදවොචං – ‘අප්පොස්සුක්කො ත්වං, පාපිම, හොහි, නචිරං තථාගතස්ස පරිනිබ්බානං භවිස්සති. ඉතො තිණ්ණං මාසානං අච්චයෙන තථාගතො පරිනිබ්බායිස්සතී’ති. ඉදානෙව ඛො, ආනන්ද, අජ්ජ චාපාලෙ චෙතියෙ තථාගතෙන සතෙන සම්පජානෙන ආයුසඞ්ඛාරො ඔස්සට්ඨො’’ති.

178. එවං ¶ වුත්තෙ ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘තිට්ඨතු, භන්තෙ, භගවා කප්පං, තිට්ඨතු සුගතො කප්පං බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සාන’’න්ති.

‘‘අලංදානි, ආනන්ද. මා තථාගතං යාචි, අකාලොදානි, ආනන්ද, තථාගතං යාචනායා’’ති. දුතියම්පි ඛො ආයස්මා ආනන්දො…පෙ… තතියම්පි ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘තිට්ඨතු, භන්තෙ, භගවා කප්පං, තිට්ඨතු සුගතො කප්පං බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සාන’’න්ති.

‘‘සද්දහසි ¶ ත්වං, ආනන්ද, තථාගතස්ස බොධි’’න්ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘අථ කිඤ්චරහි ත්වං, ආනන්ද, තථාගතං යාවතතියකං අභිනිප්පීළෙසී’’ති? ‘‘සම්මුඛා මෙතං, භන්තෙ, භගවතො සුතං සම්මුඛා පටිග්ගහිතං – ‘යස්ස කස්සචි, ආනන්ද, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා භාවිතා බහුලීකතා යානීකතා වත්ථුකතා අනුට්ඨිතා පරිචිතා සුසමාරද්ධා, සො ආකඞ්ඛමානො ¶ කප්පං වා තිට්ඨෙය්ය කප්පාවසෙසං වා. තථාගතස්ස ඛො, ආනන්ද, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා භාවිතා බහුලීකතා යානීකතා වත්ථුකතා අනුට්ඨිතා පරිචිතා සුසමාරද්ධා. සො ¶ ආකඞ්ඛමානො, ආනන්ද, තථාගතො කප්පං වා තිට්ඨෙය්ය කප්පාවසෙසං වා’’’ති. ‘‘සද්දහසි ත්වං, ආනන්දා’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘තස්මාතිහානන්ද, තුය්හෙවෙතං දුක්කටං, තුය්හෙවෙතං අපරද්ධං, යං ත්වං තථාගතෙන එවං ඔළාරිකෙ නිමිත්තෙ කයිරමානෙ ඔළාරිකෙ ඔභාසෙ කයිරමානෙ නාසක්ඛි පටිවිජ්ඣිතුං, න තථාගතං යාචි – ‘තිට්ඨතු, භන්තෙ, භගවා කප්පං, තිට්ඨතු සුගතො කප්පං බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සාන’’න්ති. සචෙ ත්වං, ආනන්ද, තථාගතං යාචෙය්යාසි, ද්වෙව තෙ වාචා තථාගතො පටික්ඛිපෙය්ය, අථ තතියකං අධිවාසෙය්ය. තස්මාතිහානන්ද, තුය්හෙවෙතං දුක්කටං, තුය්හෙවෙතං අපරද්ධං.

179. ‘‘එකමිදාහං, ආනන්ද, සමයං රාජගහෙ විහරාමි ගිජ්ඣකූටෙ පබ්බතෙ. තත්රාපි ඛො තාහං, ආනන්ද, ආමන්තෙසිං ¶ – ‘රමණීයං, ආනන්ද, රාජගහං, රමණීයො, ආනන්ද, ගිජ්ඣකූටො පබ්බතො. යස්ස කස්සචි, ආනන්ද, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා භාවිතා බහුලීකතා යානීකතා වත්ථුකතා අනුට්ඨිතා පරිචිතා සුසමාරද්ධා, සො ආකඞ්ඛමානො කප්පං වා තිට්ඨෙය්ය කප්පාවසෙසං වා. තථාගතස්ස ඛො, ආනන්ද, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා භාවිතා බහුලීකතා යානීකතා වත්ථුකතා අනුට්ඨිතා පරිචිතා සුසමාරද්ධා, සො ආකඞ්ඛමානො, ආනන්ද, තථාගතො කප්පං වා තිට්ඨෙය්ය ¶ කප්පාවසෙසං වා’ති. එවම්පි ඛො ත්වං, ආනන්ද, තථාගතෙන ඔළාරිකෙ නිමිත්තෙ කයිරමානෙ ඔළාරිකෙ ඔභාසෙ කයිරමානෙ නාසක්ඛි පටිවිජ්ඣිතුං, න තථාගතං යාචි – ‘තිට්ඨතු, භන්තෙ, භගවා කප්පං, තිට්ඨතු සුගතො කප්පං බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සාන’න්ති. සචෙ ත්වං, ආනන්ද, තථාගතං යාචෙය්යාසි, ද්වෙ තෙ වාචා තථාගතො පටික්ඛිපෙය්ය, අථ තතියකං අධිවාසෙය්ය. තස්මාතිහානන්ද, තුය්හෙවෙතං දුක්කටං, තුය්හෙවෙතං අපරද්ධං.

180. ‘‘එකමිදාහං, ආනන්ද, සමයං තත්ථෙව රාජගහෙ විහරාමි ගොතමනිග්රොධෙ…පෙ… තත්ථෙව රාජගහෙ විහරාමි චොරපපාතෙ… තත්ථෙව රාජගහෙ විහරාමි වෙභාරපස්සෙ සත්තපණ්ණිගුහායං… තත්ථෙව රාජගහෙ විහරාමි ඉසිගිලිපස්සෙ කාළසිලායං… තත්ථෙව රාජගහෙ විහරාමි ¶ සීතවනෙ සප්පසොණ්ඩිකපබ්භාරෙ… තත්ථෙව රාජගහෙ විහරාමි තපොදාරාමෙ… තත්ථෙව රාජගහෙ විහරාමි වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙ… තත්ථෙව රාජගහෙ විහරාමි ජීවකම්බවනෙ… තත්ථෙව රාජගහෙ විහරාමි මද්දකුච්ඡිස්මිං මිගදායෙ ¶ තත්රාපි ඛො තාහං, ආනන්ද, ආමන්තෙසිං – ‘රමණීයං, ආනන්ද, රාජගහං, රමණීයො ගිජ්ඣකූටො පබ්බතො, රමණීයො ගොතමනිග්රොධො, රමණීයො චොරපපාතො, රමණීයා වෙභාරපස්සෙ සත්තපණ්ණිගුහා, රමණීයා ඉසිගිලිපස්සෙ කාළසිලා, රමණීයො සීතවනෙ සප්පසොණ්ඩිකපබ්භාරො ¶ , රමණීයො තපොදාරාමො, රමණීයො වෙළුවනෙ ¶ කලන්දකනිවාපො, රමණීයං ජීවකම්බවනං, රමණීයො මද්දකුච්ඡිස්මිං මිගදායො. යස්ස කස්සචි, ආනන්ද, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා භාවිතා බහුලීකතා යානීකතා වත්ථුකතා අනුට්ඨිතා පරිචිතා සුසමාරද්ධා…පෙ… ආකඞ්ඛමානො, ආනන්ද, තථාගතො කප්පං වා තිට්ඨෙය්ය කප්පාවසෙසං වා’ති. එවම්පි ඛො ත්වං, ආනන්ද, තථාගතෙන ඔළාරිකෙ නිමිත්තෙ කයිරමානෙ ඔළාරිකෙ ඔභාසෙ කයිරමානෙ නාසක්ඛි පටිවිජ්ඣිතුං, න තථාගතං යාචි – ‘තිට්ඨතු, භන්තෙ, භගවා කප්පං, තිට්ඨතු සුගතො කප්පං බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සාන’න්ති. සචෙ ත්වං, ආනන්ද, තථාගතං යාචෙය්යාසි, ද්වෙව තෙ වාචා තථාගතො පටික්ඛිපෙය්ය, අථ තතියකං අධිවාසෙය්ය. තස්මාතිහානන්ද, තුය්හෙවෙතං දුක්කටං, තුය්හෙවෙතං අපරද්ධං.

181. ‘‘එකමිදාහං, ආනන්ද, සමයං ඉධෙව වෙසාලියං විහරාමි උදෙනෙ චෙතියෙ. තත්රාපි ඛො තාහං, ආනන්ද, ආමන්තෙසිං – ‘රමණීයා, ආනන්ද, වෙසාලී, රමණීයං උදෙනං චෙතියං. යස්ස කස්සචි, ආනන්ද, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා භාවිතා බහුලීකතා යානීකතා වත්ථුකතා අනුට්ඨිතා පරිචිතා සුසමාරද්ධා, සො ආකඞ්ඛමානො කප්පං වා තිට්ඨෙය්ය කප්පාවසෙසං වා. තථාගතස්ස ඛො, ආනන්ද, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා භාවිතා ¶ බහුලීකතා යානීකතා වත්ථුකතා අනුට්ඨිතා පරිචිතා සුසමාරද්ධා, සො ආකඞ්ඛමානො, ආනන්ද, තථාගතො කප්පං වා තිට්ඨෙය්ය කප්පාවසෙසං වා’ති. එවම්පි ඛො ත්වං, ආනන්ද, තථාගතෙන ඔළාරිකෙ නිමිත්තෙ කයිරමානෙ ඔළාරිකෙ ඔභාසෙ කයිරමානෙ නාසක්ඛි පටිවිජ්ඣිතුං, න තථාගතං යාචි – ‘තිට්ඨතු, භන්තෙ, භගවා කප්පං, තිට්ඨතු සුගතො කප්පං බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සාන’න්ති. සචෙ ත්වං, ආනන්ද, තථාගතං යාචෙය්යාසි, ද්වෙව තෙ වාචා තථාගතො පටික්ඛිපෙය්ය, අථ තතියකං අධිවාසෙය්ය, තස්මාතිහානන්ද, තුය්හෙවෙතං දුක්කටං, තුය්හෙවෙතං අපරද්ධං.

182. ‘‘එකමිදාහං ¶ ¶ , ආනන්ද, සමයං ඉධෙව වෙසාලියං විහරාමි ගොතමකෙ චෙතියෙ ¶ …පෙ… ඉධෙව වෙසාලියං විහරාමි සත්තම්බෙ චෙතියෙ… ඉධෙව වෙසාලියං විහරාමි බහුපුත්තෙ චෙතියෙ… ඉධෙව වෙසාලියං විහරාමි සාරන්දදෙ චෙතියෙ… ඉදානෙව ඛො තාහං, ආනන්ද, අජ්ජ චාපාලෙ චෙතියෙ ආමන්තෙසිං – ‘රමණීයා, ආනන්ද, වෙසාලී, රමණීයං උදෙනං චෙතියං, රමණීයං ගොතමකං චෙතියං, රමණීයං සත්තම්බං චෙතියං, රමණීයං බහුපුත්තං චෙතියං, රමණීයං සාරන්දදං චෙතියං, රමණීයං චාපාලං චෙතියං. යස්ස කස්සචි, ආනන්ද, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා භාවිතා බහුලීකතා යානීකතා වත්ථුකතා ¶ අනුට්ඨිතා පරිචිතා සුසමාරද්ධා, සො ආකඞ්ඛමානො කප්පං වා තිට්ඨෙය්ය කප්පාවසෙසං වා. තථාගතස්ස ඛො, ආනන්ද, චත්තාරො ඉද්ධිපාදා භාවිතා බහුලීකතා යානීකතා වත්ථුකතා අනුට්ඨිතා පරිචිතා සුසමාරද්ධා, සො ආකඞ්ඛමානො, ආනන්ද, තථාගතො කප්පං වා තිට්ඨෙය්ය කප්පාවසෙසං වා’ති. එවම්පි ඛො ත්වං, ආනන්ද, තථාගතෙන ඔළාරිකෙ නිමිත්තෙ කයිරමානෙ ඔළාරිකෙ ඔභාසෙ කයිරමානෙ නාසක්ඛි පටිවිජ්ඣිතුං, න තථාගතං යාචි – ‘තිට්ඨතු භගවා කප්පං, තිට්ඨතු සුගතො කප්පං බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සාන’න්ති. සචෙ ත්වං, ආනන්ද, තථාගතං යාචෙය්යාසි, ද්වෙව තෙ වාචා තථාගතො පටික්ඛිපෙය්ය, අථ තතියකං අධිවාසෙය්ය. තස්මාතිහානන්ද, තුය්හෙවෙතං දුක්කටං, තුය්හෙවෙතං අපරද්ධං.

183. ‘‘නනු එතං [එවං (ස්යා. පී.)], ආනන්ද, මයා පටිකච්චෙව [පටිගච්චෙව (සී. පී.)] අක්ඛාතං – ‘සබ්බෙහෙව පියෙහි මනාපෙහි නානාභාවො විනාභාවො අඤ්ඤථාභාවො. තං කුතෙත්ථ, ආනන්ද, ලබ්භා, යං තං ජාතං භූතං සඞ්ඛතං පලොකධම්මං, තං වත මා පලුජ්ජීති නෙතං ඨානං විජ්ජති’. යං ඛො පනෙතං, ආනන්ද, තථාගතෙන චත්තං වන්තං මුත්තං පහීනං පටිනිස්සට්ඨං ඔස්සට්ඨො ආයුසඞ්ඛාරො, එකංසෙන වාචා භාසිතා – ‘න චිරං තථාගතස්ස පරිනිබ්බානං ¶ භවිස්සති. ඉතො තිණ්ණං මාසානං අච්චයෙන තථාගතො පරිනිබ්බායිස්සතී’ති. තඤ්ච [තං වචනං (සී.)] තථාගතො ජීවිතහෙතු පුන පච්චාවමිස්සතීති [පච්චාගමිස්සතීති (ස්යා. ක.)] නෙතං ඨානං විජ්ජති. ආයාමානන්ද, යෙන මහාවනං කූටාගාරසාලා තෙනුපසඞ්කමිස්සාමා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ¶ ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පච්චස්සොසි.

අථ ඛො භගවා ¶ ආයස්මතා ආනන්දෙන සද්ධිං යෙන මහාවනං කූටාගාරසාලා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘ගච්ඡ ත්වං, ආනන්ද, යාවතිකා භික්ඛූ වෙසාලිං උපනිස්සාය විහරන්ති, තෙ සබ්බෙ උපට්ඨානසාලායං සන්නිපාතෙහී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පටිස්සුත්වා යාවතිකා භික්ඛූ වෙසාලිං උපනිස්සාය විහරන්ති, තෙ සබ්බෙ උපට්ඨානසාලායං සන්නිපාතෙත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතො ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච ¶ – ‘‘සන්නිපතිතො, භන්තෙ, භික්ඛුසඞ්ඝො, යස්සදානි, භන්තෙ, භගවා කාලං මඤ්ඤතී’’ති.

184. අථ ඛො භගවා යෙනුපට්ඨානසාලා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. නිසජ්ජ ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, යෙ තෙ මයා ධම්මා අභිඤ්ඤා දෙසිතා, තෙ වො සාධුකං උග්ගහෙත්වා ආසෙවිතබ්බා භාවෙතබ්බා බහුලීකාතබ්බා, යථයිදං බ්රහ්මචරියං අද්ධනියං අස්ස චිරට්ඨිතිකං, තදස්ස බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සානං. කතමෙ ච තෙ, භික්ඛවෙ, ධම්මා මයා අභිඤ්ඤා දෙසිතා, යෙ වො සාධුකං උග්ගහෙත්වා ආසෙවිතබ්බා භාවෙතබ්බා බහුලීකාතබ්බා, යථයිදං බ්රහ්මචරියං ¶ අද්ධනියං අස්ස චිරට්ඨිතිකං, තදස්ස බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය ¶ දෙවමනුස්සානං. සෙය්යථිදං – චත්තාරො සතිපට්ඨානා චත්තාරො සම්මප්පධානා චත්තාරො ඉද්ධිපාදා පඤ්චින්ද්රියානි පඤ්ච බලානි සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො. ඉමෙ ඛො තෙ, භික්ඛවෙ, ධම්මා මයා අභිඤ්ඤා දෙසිතා, යෙ වො සාධුකං උග්ගහෙත්වා ආසෙවිතබ්බා භාවෙතබ්බා බහුලීකාතබ්බා, යථයිදං බ්රහ්මචරියං අද්ධනියං අස්ස චිරට්ඨිතිකං, තදස්ස බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සාන’’න්ති.

185. අථ ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘හන්දදානි, භික්ඛවෙ, ආමන්තයාමි වො, වයධම්මා සඞ්ඛාරා, අප්පමාදෙන සම්පාදෙථ. නචිරං තථාගතස්ස ¶ පරිනිබ්බානං භවිස්සති. ඉතො තිණ්ණං මාසානං අච්චයෙන තථාගතො පරිනිබ්බායිස්සතී’’ති. ඉදමවොච භගවා, ඉදං වත්වාන සුගතො අථාපරං එතදවොච සත්ථා [ඉතො පරං ස්යාමපොත්ථකෙ එවංපි පාඨො දිස්සති –§දහරාපි ච යෙ වුද්ධා, යෙ බාලා යෙ ච පණ්ඩිතා.§අඩ්ඪාචෙව දලිද්දා ච, සබ්බෙ මච්චුපරායනා.§යථාපි කුම්භකාරස්ස, කතං මත්තිකභාජනං.§ඛුද්දකඤ්ච මහන්තඤ්ච, යඤ්ච පක්කං යඤ්ච ආමකං.§සබ්බං භෙදපරියන්තං, එවං මච්චාන ජීවිතං.§අථාපරං එතදවොච සත්ථා]. –

‘‘පරිපක්කො ¶ වයො මය්හං, පරිත්තං මම ජීවිතං;

පහාය වො ගමිස්සාමි, කතං මෙ සරණමත්තනො.

‘‘අප්පමත්තා සතීමන්තො, සුසීලා හොථ භික්ඛවො;

සුසමාහිතසඞ්කප්පා, සචිත්තමනුරක්ඛථ.

‘‘යො ¶ ¶ ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ, අප්පමත්තො විහස්සති;

පහාය ජාතිසංසාරං, දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සතී’’ති [විහරිස්සති (ස්යා.), විහෙස්සති (සී.)].

186. අථ ¶ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය වෙසාලිං පිණ්ඩාය පාවිසි. වෙසාලියං පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතප්පටික්කන්තො නාගාපලොකිතං වෙසාලිං අපලොකෙත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘ඉදං පච්ඡිමකං, ආනන්ද, තථාගතස්ස වෙසාලියා දස්සනං භවිස්සති. ආයාමානන්ද, යෙන භණ්ඩගාමො [භණ්ඩුගාමො (ක.)] තෙනුපසඞ්කමිස්සාමා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පච්චස්සොසි.

අථ ¶ ඛො භගවා මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං යෙන භණ්ඩගාමො තදවසරි. තත්ර සුදං භගවා භණ්ඩගාමෙ විහරති. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘චතුන්නං, භික්ඛවෙ, ධම්මානං අනනුබොධා අප්පටිවෙධා එවමිදං දීඝමද්ධානං සන්ධාවිතං සංසරිතං මමඤ්චෙව තුම්හාකඤ්ච. කතමෙසං චතුන්නං? අරියස්ස, භික්ඛවෙ, සීලස්ස අනනුබොධා අප්පටිවෙධා එවමිදං දීඝමද්ධානං සන්ධාවිතං සංසරිතං මමං චෙව තුම්හාකඤ්ච. අරියස්ස, භික්ඛවෙ, සමාධිස්ස අනනුබොධා අප්පටිවෙධා එවමිදං දීඝමද්ධානං සන්ධාවිතං සංසරිතං ¶ මමං චෙව තුම්හාකඤ්ච. අරියාය, භික්ඛවෙ, පඤ්ඤාය අනනුබොධා අප්පටිවෙධා එවමිදං දීඝමද්ධානං සන්ධාවිතං සංසරිතං මමං චෙව තුම්හාකඤ්ච. අරියාය, භික්ඛවෙ, විමුත්තියා අනනුබොධා අප්පටිවෙධා එවමිදං දීඝමද්ධානං සන්ධාවිතං සංසරිතං මමං චෙව තුම්හාකඤ්ච. තයිදං, භික්ඛවෙ, අරියං සීලං අනුබුද්ධං ¶ පටිවිද්ධං, අරියො සමාධි අනුබුද්ධො පටිවිද්ධො, අරියා පඤ්ඤා අනුබුද්ධා පටිවිද්ධා, අරියා විමුත්ති අනුබුද්ධා පටිවිද්ධා, උච්ඡින්නා භවතණ්හා, ඛීණා භවනෙත්ති, නත්ථි දානි පුනබ්භවො’’ති. ඉදමවොච භගවා, ඉදං වත්වාන සුගතො අථාපරං එතදවොච සත්ථා –

‘‘සීලං සමාධි පඤ්ඤා ච, විමුත්ති ච අනුත්තරා;

අනුබුද්ධා ඉමෙ ධම්මා, ගොතමෙන යසස්සිනා.

‘‘ඉති ¶ බුද්ධො අභිඤ්ඤාය, ධම්මමක්ඛාසි භික්ඛුනං;

දුක්ඛස්සන්තකරො සත්ථා, චක්ඛුමා පරිනිබ්බුතො’’ති.

තත්රාපි සුදං භගවා භණ්ඩගාමෙ විහරන්තො එතදෙව බහුලං භික්ඛූනං ධම්මිං කථං කරොති – ‘‘ඉති සීලං, ඉති සමාධි, ඉති පඤ්ඤා. සීලපරිභාවිතො සමාධි මහප්ඵලො හොති මහානිසංසො. සමාධිපරිභාවිතා පඤ්ඤා මහප්ඵලා හොති මහානිසංසා. පඤ්ඤාපරිභාවිතං චිත්තං සම්මදෙව ආසවෙහි විමුච්චති, සෙය්යථිදං – කාමාසවා, භවාසවා, අවිජ්ජාසවා’’ති.

187. අථ ¶ ඛො භගවා භණ්ඩගාමෙ යථාභිරන්තං විහරිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘ආයාමානන්ද, යෙන හත්ථිගාමො, යෙන අම්බගාමො, යෙන ජම්බුගාමො, යෙන භොගනගරං තෙනුපසඞ්කමිස්සාමා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පච්චස්සොසි. අථ ඛො ¶ භගවා මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං යෙන භොගනගරං තදවසරි. තත්ර සුදං භගවා භොගනගරෙ විහරති ආනන්දෙ [සානන්දරෙ (ක.)] චෙතියෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘චත්තාරොමෙ, භික්ඛවෙ, මහාපදෙසෙ දෙසෙස්සාමි, තං සුණාථ, සාධුකං මනසිකරොථ, භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං ¶ , භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

188. ‘‘ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං වදෙය්ය – ‘සම්මුඛා මෙතං, ආවුසො, භගවතො සුතං සම්මුඛා පටිග්ගහිතං, අයං ධම්මො අයං විනයො ඉදං සත්ථුසාසන’න්ති. තස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො භාසිතං නෙව අභිනන්දිතබ්බං නප්පටික්කොසිතබ්බං. අනභිනන්දිත්වා අප්පටික්කොසිත්වා තානි පදබ්යඤ්ජනානි සාධුකං උග්ගහෙත්වා සුත්තෙ ඔසාරෙතබ්බානි [ඔතාරෙතබ්බානි], විනයෙ සන්දස්සෙතබ්බානි. තානි චෙ සුත්තෙ ඔසාරියමානානි [ඔතාරියමානානි] විනයෙ සන්දස්සියමානානි න චෙව සුත්තෙ ඔසරන්ති [ඔතරන්ති (සී. පී. අ. නි. 4.180], න ච විනයෙ සන්දිස්සන්ති, නිට්ඨමෙත්ථ ගන්තබ්බං – ‘අද්ධා, ඉදං න චෙව තස්ස භගවතො වචනං; ඉමස්ස ච භික්ඛුනො දුග්ගහිත’න්ති. ඉතිහෙතං, භික්ඛවෙ, ඡඩ්ඩෙය්යාථ. තානි චෙ සුත්තෙ ඔසාරියමානානි විනයෙ සන්දස්සියමානානි සුත්තෙ චෙව ¶ ඔසරන්ති, විනයෙ ච සන්දිස්සන්ති, නිට්ඨමෙත්ථ ගන්තබ්බං – ‘අද්ධා, ඉදං තස්ස භගවතො වචනං; ඉමස්ස ච භික්ඛුනො සුග්ගහිත’න්ති. ඉදං, භික්ඛවෙ, පඨමං මහාපදෙසං ධාරෙය්යාථ.

‘‘ඉධ ¶ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං වදෙය්ය – ‘අමුකස්මිං නාම ආවාසෙ සඞ්ඝො විහරති සථෙරො සපාමොක්ඛො. තස්ස මෙ සඞ්ඝස්ස සම්මුඛා සුතං සම්මුඛා ¶ පටිග්ගහිතං, අයං ධම්මො අයං විනයො ඉදං සත්ථුසාසන’න්ති. තස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො භාසිතං නෙව අභිනන්දිතබ්බං නප්පටික්කොසිතබ්බං. අනභිනන්දිත්වා අප්පටික්කොසිත්වා තානි පදබ්යඤ්ජනානි සාධුකං උග්ගහෙත්වා සුත්තෙ ඔසාරෙතබ්බානි, විනයෙ සන්දස්සෙතබ්බානි. තානි චෙ සුත්තෙ ඔසාරියමානානි විනයෙ සන්දස්සියමානානි න චෙව සුත්තෙ ඔසරන්ති, න ච විනයෙ සන්දිස්සන්ති, නිට්ඨමෙත්ථ ගන්තබ්බං – ‘අද්ධා, ඉදං න චෙව තස්ස භගවතො වචනං; තස්ස ච සඞ්ඝස්ස දුග්ගහිත’න්ති. ඉතිහෙතං, භික්ඛවෙ, ඡඩ්ඩෙය්යාථ. තානි චෙ සුත්තෙ ඔසාරියමානානි විනයෙ සන්දස්සියමානානි සුත්තෙ චෙව ¶ ඔසරන්ති විනයෙ ච සන්දිස්සන්ති, නිට්ඨමෙත්ථ ගන්තබ්බං – ‘අද්ධා ¶ , ඉදං තස්ස භගවතො වචනං; තස්ස ච සඞ්ඝස්ස සුග්ගහිත’න්ති. ඉදං, භික්ඛවෙ, දුතියං මහාපදෙසං ධාරෙය්යාථ.

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං වදෙය්ය – ‘අමුකස්මිං නාම ආවාසෙ සම්බහුලා ථෙරා භික්ඛූ විහරන්ති බහුස්සුතා ආගතාගමා ධම්මධරා විනයධරා මාතිකාධරා. තෙසං මෙ ථෙරානං සම්මුඛා සුතං සම්මුඛා පටිග්ගහිතං – අයං ධම්මො අයං විනයො ඉදං සත්ථුසාසන’න්ති. තස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො භාසිතං නෙව අභිනන්දිතබ්බං…පෙ… න ච විනයෙ සන්දිස්සන්ති, නිට්ඨමෙත්ථ ගන්තබ්බං – ‘අද්ධා, ඉදං න චෙව තස්ස භගවතො වචනං; තෙසඤ්ච ථෙරානං දුග්ගහිත’න්ති. ඉතිහෙතං, භික්ඛවෙ, ඡඩ්ඩෙය්යාථ. තානි චෙ සුත්තෙ ඔසාරියමානානි…පෙ… විනයෙ ච සන්දිස්සන්ති, නිට්ඨමෙත්ථ ගන්තබ්බං – ‘අද්ධා, ඉදං තස්ස භගවතො වචනං; තෙසඤ්ච ථෙරානං සුග්ගහිත’න්ති. ඉදං, භික්ඛවෙ, තතියං මහාපදෙසං ධාරෙය්යාථ.

‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං වදෙය්ය – ‘අමුකස්මිං නාම ආවාසෙ එකො ථෙරො භික්ඛු විහරති බහුස්සුතො ආගතාගමො ධම්මධරො විනයධරො මාතිකාධරො. තස්ස මෙ ථෙරස්ස සම්මුඛා සුතං සම්මුඛා පටිග්ගහිතං – අයං ධම්මො අයං විනයො ඉදං සත්ථුසාසන’න්ති. තස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො භාසිතං නෙව අභිනන්දිතබ්බං නප්පටික්කොසිතබ්බං. අනභිනන්දිත්වා අප්පටික්කොසිත්වා තානි පදබ්යඤ්ජනානි සාධුකං උග්ගහෙත්වා සුත්තෙ ඔසාරිතබ්බානි, විනයෙ සන්දස්සෙතබ්බානි. තානි චෙ සුත්තෙ ඔසාරියමානානි විනයෙ සන්දස්සියමානානි න චෙව සුත්තෙ ඔසරන්ති, න ච විනයෙ සන්දිස්සන්ති, නිට්ඨමෙත්ථ ගන්තබ්බං – ‘අද්ධා, ඉදං න චෙව තස්ස භගවතො වචනං; තස්ස ච ථෙරස්ස දුග්ගහිත’න්ති. ඉතිහෙතං, භික්ඛවෙ, ඡඩ්ඩෙය්යාථ. තානි ච සුත්තෙ ඔසාරියමානානි විනයෙ සන්දස්සියමානානි සුත්තෙ චෙව ඔසරන්ති, විනයෙ ච සන්දිස්සන්ති ¶ , නිට්ඨමෙත්ථ ගන්තබ්බං – ‘අද්ධා ¶ , ඉදං තස්ස භගවතො වචනං; තස්ස ච ථෙරස්ස සුග්ගහිත’න්ති. ඉදං, භික්ඛවෙ, චතුත්ථං මහාපදෙසං ධාරෙය්යාථ. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො මහාපදෙසෙ ධාරෙය්යාථා’’ති.

තත්රපි සුදං භගවා භොගනගරෙ විහරන්තො ¶ ආනන්දෙ චෙතියෙ එතදෙව බහුලං භික්ඛූනං ධම්මිං කථං කරොති – ‘‘ඉති සීලං, ඉති සමාධි, ඉති පඤ්ඤා. සීලපරිභාවිතො සමාධි මහප්ඵලො හොති මහානිසංසො ¶ . සමාධිපරිභාවිතා පඤ්ඤා මහප්ඵලා හොති මහානිසංසා. පඤ්ඤාපරිභාවිතං චිත්තං සම්මදෙව ආසවෙහි විමුච්චති, සෙය්යථිදං – කාමාසවා, භවාසවා, අවිජ්ජාසවා’’ති.

189. අථ ඛො භගවා භොගනගරෙ යථාභිරන්තං විහරිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘ආයාමානන්ද, යෙන පාවා තෙනුපසඞ්කමිස්සාමා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පච්චස්සොසි. අථ ඛො භගවා මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං යෙන පාවා තදවසරි. තත්ර සුදං භගවා පාවායං විහරති චුන්දස්ස කම්මාරපුත්තස්ස අම්බවනෙ. අස්සොසි ඛො චුන්දො කම්මාරපුත්තො – ‘‘භගවා කිර පාවං අනුප්පත්තො, පාවායං විහරති මය්හං අම්බවනෙ’’ති. අථ ඛො චුන්දො කම්මාරපුත්තො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො චුන්දං කම්මාරපුත්තං භගවා ධම්මියා කථාය සන්දස්සෙසි සමාදපෙසි සමුත්තෙජෙසි සම්පහංසෙසි. අථ ඛො චුන්දො කම්මාරපුත්තො භගවතා ධම්මියා කථාය සන්දස්සිතො සමාදපිතො සමුත්තෙජිතො සම්පහංසිතො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අධිවාසෙතු මෙ, භන්තෙ, භගවා ස්වාතනාය භත්තං සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙනා’’ති. අධිවාසෙසි භගවා තුණ්හීභාවෙන. අථ ඛො චුන්දො කම්මාරපුත්තො භගවතො අධිවාසනං ¶ විදිත්වා උට්ඨායාසනා ¶ භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි.

අථ ඛො චුන්දො කම්මාරපුත්තො තස්සා රත්තියා අච්චයෙන සකෙ නිවෙසනෙ පණීතං ඛාදනීයං භොජනීයං පටියාදාපෙත්වා පහූතඤ්ච සූකරමද්දවං භගවතො කාලං ආරොචාපෙසි – ‘‘කාලො, භන්තෙ, නිට්ඨිතං භත්ත’’න්ති. අථ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙන යෙන චුන්දස්ස කම්මාරපුත්තස්ස නිවෙසනං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. නිසජ්ජ ඛො භගවා චුන්දං කම්මාරපුත්තං ආමන්තෙසි – ‘‘යං තෙ, චුන්ද, සූකරමද්දවං පටියත්තං, තෙන මං පරිවිස. යං පනඤ්ඤං ඛාදනීයං භොජනීයං පටියත්තං, තෙන භික්ඛුසඞ්ඝං ¶ පරිවිසා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො චුන්දො කම්මාරපුත්තො භගවතො පටිස්සුත්වා යං අහොසි සූකරමද්දවං පටියත්තං, තෙන භගවන්තං පරිවිසි. යං පනඤ්ඤං ඛාදනීයං භොජනීයං පටියත්තං ¶ , තෙන භික්ඛුසඞ්ඝං පරිවිසි. අථ ඛො භගවා චුන්දං කම්මාරපුත්තං ආමන්තෙසි – ‘‘යං තෙ, චුන්ද, සූකරමද්දවං අවසිට්ඨං, තං සොබ්භෙ නිඛණාහි. නාහං තං, චුන්ද, පස්සාමි සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්රහ්මකෙ සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය, යස්ස තං පරිභුත්තං සම්මා පරිණාමං ගච්ඡෙය්ය අඤ්ඤත්ර තථාගතස්සා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො චුන්දො කම්මාරපුත්තො භගවතො පටිස්සුත්වා යං අහොසි සූකරමද්දවං අවසිට්ඨං, තං සොබ්භෙ නිඛණිත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ¶ ඛො චුන්දං කම්මාරපුත්තං භගවා ධම්මියා කථාය සන්දස්සෙත්වා සමාදපෙත්වා සමුත්තෙජෙත්වා සම්පහංසෙත්වා උට්ඨායාසනා පක්කාමි.

190. අථ ඛො භගවතො චුන්දස්ස කම්මාරපුත්තස්ස භත්තං භුත්තාවිස්ස ඛරො ආබාධො උප්පජ්ජි, ලොහිතපක්ඛන්දිකා පබාළ්හා වෙදනා වත්තන්ති මාරණන්තිකා. තා සුදං ¶ භගවා සතො සම්පජානො අධිවාසෙසි අවිහඤ්ඤමානො. අථ ඛො භගවා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘ආයාමානන්ද, යෙන කුසිනාරා තෙනුපසඞ්කමිස්සාමා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පච්චස්සොසි.

චුන්දස්ස භත්තං භුඤ්ජිත්වා, කම්මාරස්සාති මෙ සුතං;

ආබාධං සම්ඵුසී ධීරො, පබාළ්හං මාරණන්තිකං.

බ්යාධිප්පබාළ්හො උදපාදි සත්ථුනො;

විරෙචමානො [විරිච්චමානො (සී. ස්යා. ක.), විරිඤ්චමානො (?)] භගවා අවොච,

191. අථ ඛො භගවා මග්ගා ඔක්කම්ම යෙන අඤ්ඤතරං රුක්ඛමූලං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘ඉඞ්ඝ මෙ ත්වං, ආනන්ද, චතුග්ගුණං සඞ්ඝාටිං පඤ්ඤපෙහි, කිලන්තොස්මි, ආනන්ද, නිසීදිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො ¶ භගවතො පටිස්සුත්වා චතුග්ගුණං සඞ්ඝාටිං පඤ්ඤපෙසි. නිසීදි භගවා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ. නිසජ්ජ ඛො භගවා ආයස්මන්තං ¶ ¶ ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘ඉඞ්ඝ මෙ ත්වං, ආනන්ද, පානීයං ආහර, පිපාසිතොස්මි, ආනන්ද, පිවිස්සාමී’’ති. එවං වුත්තෙ ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ඉදානි, භන්තෙ, පඤ්චමත්තානි සකටසතානි අතික්කන්තානි, තං චක්කච්ඡින්නං උදකං පරිත්තං ලුළිතං ආවිලං සන්දති. අයං, භන්තෙ, කකුධා [කකුථා (සී. පී.)] නදී අවිදූරෙ අච්ඡොදකා සාතොදකා ¶ සීතොදකා සෙතොදකා [සෙතකා (සී.)] සුප්පතිත්ථා රමණීයා. එත්ථ භගවා පානීයඤ්ච පිවිස්සති, ගත්තානි ච සීතී [සීතං (සී. පී. ක.)] කරිස්සතී’’ති.

දුතියම්පි ඛො භගවා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘ඉඞ්ඝ මෙ ත්වං, ආනන්ද, පානීයං ආහර, පිපාසිතොස්මි, ආනන්ද, පිවිස්සාමී’’ති. දුතියම්පි ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ඉදානි, භන්තෙ, පඤ්චමත්තානි සකටසතානි අතික්කන්තානි, තං චක්කච්ඡින්නං උදකං පරිත්තං ලුළිතං ආවිලං සන්දති. අයං, භන්තෙ, කකුධා නදී අවිදූරෙ අච්ඡොදකා සාතොදකා සීතොදකා සෙතොදකා සුප්පතිත්ථා රමණීයා. එත්ථ භගවා පානීයඤ්ච පිවිස්සති, ගත්තානි ච සීතීකරිස්සතී’’ති.

තතියම්පි ඛො භගවා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘ඉඞ්ඝ මෙ ත්වං, ආනන්ද, පානීයං ආහර, පිපාසිතොස්මි, ආනන්ද, පිවිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පටිස්සුත්වා ¶ පත්තං ගහෙත්වා යෙන සා නදිකා තෙනුපසඞ්කමි. අථ ඛො සා නදිකා චක්කච්ඡින්නා පරිත්තා ලුළිතා ආවිලා සන්දමානා, ආයස්මන්තෙ ආනන්දෙ උපසඞ්කමන්තෙ අච්ඡා විප්පසන්නා අනාවිලා සන්දිත්ථ [සන්දති (ස්යා.)]. අථ ඛො ආයස්මතො ආනන්දස්ස එතදහොසි – ‘‘අච්ඡරියං වත, භො, අබ්භුතං වත, භො, තථාගතස්ස මහිද්ධිකතා මහානුභාවතා. අයඤ්හි සා නදිකා චක්කච්ඡින්නා පරිත්තා ලුළිතා ආවිලා සන්දමානා මයි උපසඞ්කමන්තෙ අච්ඡා විප්පසන්නා අනාවිලා සන්දතී’’ති. පත්තෙන පානීයං ආදාය යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අච්ඡරියං, භන්තෙ, අබ්භුතං, භන්තෙ, තථාගතස්ස මහිද්ධිකතා මහානුභාවතා. ඉදානි සා භන්තෙ නදිකා චක්කච්ඡින්නා පරිත්තා ලුළිතා ආවිලා සන්දමානා මයි උපසඞ්කමන්තෙ අච්ඡා විප්පසන්නා අනාවිලා සන්දිත්ථ. පිවතු භගවා පානීයං පිවතු සුගතො පානීය’’න්ති. අථ ඛො භගවා පානීයං අපායි.

192. තෙන ¶ ¶ ¶ රොඛො පන සමයෙන පුක්කුසො මල්ලපුත්තො ආළාරස්ස කාලාමස්ස සාවකො කුසිනාරාය පාවං අද්ධානමග්ගප්පටිප්පන්නො හොති. අද්දසා ඛො පුක්කුසො මල්ලපුත්තො භගවන්තං අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ නිසින්නං. දිස්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො පුක්කුසො මල්ලපුත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අච්ඡරියං, භන්තෙ, අබ්භුතං, භන්තෙ, සන්තෙන වත, භන්තෙ, පබ්බජිතා විහාරෙන විහරන්ති. භූතපුබ්බං, භන්තෙ ¶ , ආළාරො කාලාමො අද්ධානමග්ගප්පටිප්පන්නො මග්ගා ඔක්කම්ම අවිදූරෙ අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ දිවාවිහාරං නිසීදි. අථ ඛො, භන්තෙ, පඤ්චමත්තානි සකටසතානි ආළාරං කාලාමං නිස්සාය නිස්සාය අතික්කමිංසු. අථ ඛො, භන්තෙ, අඤ්ඤතරො පුරිසො තස්ස සකටසත්ථස්ස [සකටසතස්ස (ක.)] පිට්ඨිතො පිට්ඨිතො ආගච්ඡන්තො යෙන ආළාරො කාලාමො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආළාරං කාලාමං එතදවොච – ‘අපි, භන්තෙ, පඤ්චමත්තානි සකටසතානි අතික්කන්තානි අද්දසා’ති? ‘න ඛො අහං, ආවුසො, අද්දස’න්ති. ‘කිං පන, භන්තෙ, සද්දං අස්සොසී’ති? ‘න ඛො අහං, ආවුසො, සද්දං අස්සොසි’න්ති. ‘කිං පන, භන්තෙ, සුත්තො අහොසී’ති? ‘න ඛො අහං, ආවුසො, සුත්තො අහොසි’න්ති. ‘කිං පන, භන්තෙ, සඤ්ඤී අහොසී’ති? ‘එවමාවුසො’ති. ‘සො ත්වං, භන්තෙ, සඤ්ඤී සමානො ජාගරො පඤ්චමත්තානි සකටසතානි නිස්සාය නිස්සාය අතික්කන්තානි නෙව අද්දස, න පන සද්දං අස්සොසි; අපිසු [අපි හි (සී. ස්යා. පී.)] තෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝාටි රජෙන ඔකිණ්ණා’ති? ‘එවමාවුසො’ති. අථ ඛො, භන්තෙ, තස්ස පුරිසස්ස එතදහොසි – ‘අච්ඡරියං වත භො, අබ්භුතං වත භො, සන්තෙන වත භො පබ්බජිතා විහාරෙන විහරන්ති. යත්ර හි නාම සඤ්ඤී සමානො ¶ ජාගරො පඤ්චමත්තානි සකටසතානි නිස්සාය නිස්සාය අතික්කන්තානි නෙව දක්ඛති, න පන සද්දං සොස්සතී’ති! ආළාරෙ කාලාමෙ උළාරං පසාදං පවෙදෙත්වා පක්කාමී’’ති.

193. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, පුක්කුස, කතමං නු ඛො දුක්කරතරං වා දුරභිසම්භවතරං වා – යො වා සඤ්ඤී සමානො ජාගරො පඤ්චමත්තානි ¶ සකටසතානි නිස්සාය නිස්සාය අතික්කන්තානි නෙව පස්සෙය්ය, න පන සද්දං ¶ සුණෙය්ය; යො වා සඤ්ඤී සමානො ජාගරො දෙවෙ වස්සන්තෙ දෙවෙ ගළගළායන්තෙ විජ්ජුල්ලතාසු [විජ්ජුතාසු (සී. ස්යා. පී.)] නිච්ඡරන්තීසු අසනියා ඵලන්තියා නෙව පස්සෙය්ය, න පන සද්දං සුණෙය්යා’’ති? ‘‘කිඤ්හි, භන්තෙ, කරිස්සන්ති පඤ්ච වා සකටසතානි ඡ වා සකටසතානි සත්ත වා සකටසතානි අට්ඨ වා සකටසතානි නව වා සකටසතානි [නව වා සකටසතානි දස වා සකටසතානි (සී.)], සකටසහස්සං වා සකටසතසහස්සං වා. අථ ඛො එතදෙව දුක්කරතරං චෙව දුරභිසම්භවතරඤ්ච යො ¶ සඤ්ඤී සමානො ජාගරො දෙවෙ වස්සන්තෙ දෙවෙ ගළගළායන්තෙ විජ්ජුල්ලතාසු නිච්ඡරන්තීසු අසනියා ඵලන්තියා නෙව පස්සෙය්ය, න පන සද්දං සුණෙය්යා’’ති.

‘‘එකමිදාහං, පුක්කුස, සමයං ආතුමායං විහරාමි භුසාගාරෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන දෙවෙ වස්සන්තෙ දෙවෙ ගළගළායන්තෙ විජ්ජුල්ලතාසු නිච්ඡරන්තීසු අසනියා ඵලන්තියා අවිදූරෙ භුසාගාරස්ස ද්වෙ කස්සකා භාතරො හතා චත්තාරො ච බලිබද්දා [බලිබද්දා (සී. පී.)]. අථ ඛො, පුක්කුස, ආතුමාය මහාජනකායො නික්ඛමිත්වා යෙන තෙ ද්වෙ කස්සකා භාතරො හතා චත්තාරො ච බලිබද්දා තෙනුපසඞ්කමි. තෙන ඛො පනාහං, පුක්කුස, සමයෙන භුසාගාරා නික්ඛමිත්වා භුසාගාරද්වාරෙ අබ්භොකාසෙ චඞ්කමාමි. අථ ඛො, පුක්කුස, අඤ්ඤතරො පුරිසො තම්හා මහාජනකායා යෙනාහං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා මං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ¶ ඨිතං ඛො අහං, පුක්කුස, තං පුරිසං එතදවොචං – ‘කිං නු ඛො එසො, ආවුසො, මහාජනකායො සන්නිපතිතො’ති? ‘ඉදානි ¶ , භන්තෙ, දෙවෙ වස්සන්තෙ දෙවෙ ගළගළායන්තෙ විජ්ජුල්ලතාසු නිච්ඡරන්තීසු අසනියා ඵලන්තියා ද්වෙ කස්සකා භාතරො හතා චත්තාරො ච බලිබද්දා. එත්ථෙසො මහාජනකායො සන්නිපතිතො. ත්වං පන, භන්තෙ, ක්ව අහොසී’ති? ‘ඉධෙව ඛො අහං, ආවුසො, අහොසි’න්ති. ‘කිං පන, භන්තෙ, අද්දසා’ති? ‘න ඛො අහං, ආවුසො, අද්දස’න්ති. ‘කිං පන, භන්තෙ, සද්දං අස්සොසී’ති? ‘න ඛො අහං, ආවුසො, සද්දං අස්සොසි’න්ති. ‘කිං පන, භන්තෙ, සුත්තො අහොසී’ති? ‘න ඛො අහං, ආවුසො, සුත්තො අහොසි’න්ති. ‘කිං පන, භන්තෙ, සඤ්ඤී අහොසී’ති? ‘එවමාවුසො’ති. ‘සො ත්වං, භන්තෙ, සඤ්ඤී සමානො ජාගරො දෙවෙ වස්සන්තෙ දෙවෙ ගළගළායන්තෙ ¶ විජ්ජුල්ලතාසු නිච්ඡරන්තීසු අසනියා ඵලන්තියා නෙව අද්දස, න පන සද්දං අස්සොසී’ති? ‘‘එවමාවුසො’’ති?

‘‘අථ ඛො, පුක්කුස, පුරිසස්ස එතදහොසි – ‘අච්ඡරියං වත භො, අබ්භුතං වත භො, සන්තෙන වත භො පබ්බජිතා විහාරෙන විහරන්ති. යත්ර හි නාම සඤ්ඤී සමානො ජාගරො දෙවෙ වස්සන්තෙ දෙවෙ ගළගළායන්තෙ විජ්ජුල්ලතාසු නිච්ඡරන්තීසු අසනියා ඵලන්තියා නෙව දක්ඛති, න පන සද්දං සොස්සතී’ති [සුණිස්සති (ස්යා.)]. මයි උළාරං පසාදං පවෙදෙත්වා මං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමී’’ති.

එවං වුත්තෙ පුක්කුසො මල්ලපුත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘එසාහං, භන්තෙ, යො මෙ ආළාරෙ කාලාමෙ පසාදො තං මහාවාතෙ වා ඔඵුණාමි සීඝසොතාය ¶ [සිඞ්ඝසොතාය (ක.)] වා නදියා පවාහෙමි. අභික්කන්තං, භන්තෙ, අභික්කන්තං, භන්තෙ! සෙය්යථාපි, භන්තෙ, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජෙය්ය, පටිච්ඡන්නං ¶ වා විවරෙය්ය, මූළ්හස්ස වා මග්ගං ආචික්ඛෙය්ය, අන්ධකාරෙ වා තෙලපජ්ජොතං ධාරෙය්ය ‘චක්ඛුමන්තො රූපානි දක්ඛන්තී’ති; එවමෙවං භගවතා අනෙකපරියායෙන ධම්මො පකාසිතො. එසාහං, භන්තෙ, භගවන්තං සරණං ගච්ඡාමි ධම්මඤ්ච ¶ භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. උපාසකං මං භගවා ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති.

194. අථ ඛො පුක්කුසො මල්ලපුත්තො අඤ්ඤතරං පුරිසං ආමන්තෙසි – ‘‘ඉඞ්ඝ මෙ ත්වං, භණෙ, සිඞ්ගීවණ්ණං යුගමට්ඨං ධාරණීයං ආහරා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො සො පුරිසො පුක්කුසස්ස මල්ලපුත්තස්ස පටිස්සුත්වා තං සිඞ්ගීවණ්ණං යුගමට්ඨං ධාරණීයං ආහරි [ආහරසි (ක.)]. අථ ඛො පුක්කුසො මල්ලපුත්තො තං සිඞ්ගීවණ්ණං යුගමට්ඨං ධාරණීයං භගවතො උපනාමෙසි – ‘‘ඉදං, භන්තෙ, සිඞ්ගීවණ්ණං යුගමට්ඨං ධාරණීයං, තං මෙ භගවා පටිග්ගණ්හාතු අනුකම්පං උපාදායා’’ති. ‘‘තෙන හි, පුක්කුස, එකෙන මං අච්ඡාදෙහි, එකෙන ආනන්ද’’න්ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො පුක්කුසො මල්ලපුත්තො භගවතො පටිස්සුත්වා එකෙන භගවන්තං අච්ඡාදෙති, එකෙන ආයස්මන්තං ආනන්දං. අථ ඛො භගවා පුක්කුසං මල්ලපුත්තං ධම්මියා කථාය සන්දස්සෙසි සමාදපෙසි සමුත්තෙජෙසි සම්පහංසෙසි. අථ ඛො පුක්කුසො මල්ලපුත්තො භගවතා ධම්මියා කථාය සන්දස්සිතො සමාදපිතො සමුත්තෙජිතො සම්පහංසිතො උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි.

195. අථ ¶ ¶ ඛො ආයස්මා ආනන්දො අචිරපක්කන්තෙ පුක්කුසෙ මල්ලපුත්තෙ තං සිඞ්ගීවණ්ණං යුගමට්ඨං ධාරණීයං භගවතො කායං උපනාමෙසි. තං භගවතො කායං උපනාමිතං හතච්චිකං විය [වීතච්චිකංවිය (සී. පී.)] ඛායති. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අච්ඡරියං, භන්තෙ, අබ්භුතං, භන්තෙ, යාව පරිසුද්ධො, භන්තෙ, තථාගතස්ස ඡවිවණ්ණො පරියොදාතො. ඉදං, භන්තෙ, සිඞ්ගීවණ්ණං යුගමට්ඨං ධාරණීයං භගවතො ¶ කායං උපනාමිතං හතච්චිකං විය ඛායතී’’ති. ‘‘එවමෙතං, ආනන්ද, එවමෙතං, ආනන්ද ද්වීසු කාලෙසු අතිවිය තථාගතස්ස කායො පරිසුද්ධො හොති ඡවිවණ්ණො පරියොදාතො. කතමෙසු ද්වීසු? යඤ්ච, ආනන්ද, රත්තිං තථාගතො අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුජ්ඣති, යඤ්ච රත්තිං අනුපාදිසෙසාය නිබ්බානධාතුයා පරිනිබ්බායති. ඉමෙසු ඛො, ආනන්ද, ද්වීසු කාලෙසු අතිවිය තථාගතස්ස කායො පරිසුද්ධො හොති ඡවිවණ්ණො පරියොදාතො. ‘‘අජ්ජ ඛො, පනානන්ද, රත්තියා පච්ඡිමෙ යාමෙ කුසිනාරායං උපවත්තනෙ මල්ලානං සාලවනෙ අන්තරෙන [අන්තරෙ (ස්යා.)] යමකසාලානං තථාගතස්ස පරිනිබ්බානං භවිස්සති [භවිස්සතීති (ක.)]. ආයාමානන්ද, යෙන කකුධා නදී තෙනුපසඞ්කමිස්සාමා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පච්චස්සොසි.

සිඞ්ගීවණ්ණං ¶ යුගමට්ඨං, පුක්කුසො අභිහාරයි;

තෙන අච්ඡාදිතො සත්ථා, හෙමවණ්ණො අසොභථාති.

196. අථ ඛො භගවා මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං යෙන කකුධා නදී තෙනුපසඞ්කමි ¶ ; උපසඞ්කමිත්වා කකුධං නදිං අජ්ඣොගාහෙත්වා න්හත්වා ච පිවිත්වා ච පච්චුත්තරිත්වා යෙන අම්බවනං තෙනුපසඞ්කමි. උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං චුන්දකං ආමන්තෙසි – ‘‘ඉඞ්ඝ මෙ ත්වං, චුන්දක, චතුග්ගුණං සඞ්ඝාටිං පඤ්ඤපෙහි, කිලන්තොස්මි, චුන්දක, නිපජ්ජිස්සාමී’’ති.

‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා චුන්දකො භගවතො පටිස්සුත්වා චතුග්ගුණං සඞ්ඝාටිං පඤ්ඤපෙසි. අථ ඛො භගවා දක්ඛිණෙන පස්සෙන සීහසෙය්යං කප්පෙසි පාදෙ පාදං අච්චාධාය සතො සම්පජානො උට්ඨානසඤ්ඤං ¶ මනසිකරිත්වා. ආයස්මා පන චුන්දකො තත්ථෙව භගවතො පුරතො නිසීදි.

ඔගාහි සත්ථා අකිලන්තරූපො [සුකිලන්තරූපො (සී. පී.)],

තථාගතො අප්පටිමො ච [අප්පටිමොධ (පී.)] ලොකෙ.

න්හත්වා ච පිවිත්වා චුදතාරි සත්ථා [පිවිත්වා චුන්දකෙන, පිවිත්වා ච උත්තරි (ක.)],

වත්තා [සත්ථා (සී. ස්යා. පී.)] පවත්තා භගවා ඉධ ධම්මෙ,

චුන්දොපි තත්ථ පමුඛෙ [සමුඛෙ (ක.)] නිසීදීති.

197. අථ ඛො භගවා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘සියා ඛො [යො ඛො (ක.)], පනානන්ද, චුන්දස්ස ¶ කම්මාරපුත්තස්ස කොචි විප්පටිසාරං උප්පාදෙය්ය – ‘තස්ස තෙ, ආවුසො චුන්ද, අලාභා තස්ස තෙ දුල්ලද්ධං, යස්ස තෙ තථාගතො පච්ඡිමං පිණ්ඩපාතං පරිභුඤ්ජිත්වා පරිනිබ්බුතො’ති. චුන්දස්ස, ආනන්ද, කම්මාරපුත්තස්ස එවං විප්පටිසාරො පටිවිනෙතබ්බො – ‘තස්ස තෙ, ආවුසො චුන්ද, ලාභා තස්ස තෙ සුලද්ධං, යස්ස තෙ තථාගතො පච්ඡිමං පිණ්ඩපාතං පරිභුඤ්ජිත්වා පරිනිබ්බුතො. සම්මුඛා මෙතං, ආවුසො චුන්ද, භගවතො සුතං සම්මුඛා පටිග්ගහිතං – ද්වෙ මෙ පිණ්ඩපාතා සමසමඵලා ¶ [සමා සමඵලා (ක.)] සමවිපාකා [සමසමවිපාකා (සී. ස්යා. පී.)], අතිවිය අඤ්ඤෙහි පිණ්ඩපාතෙහි මහප්ඵලතරා ච මහානිසංසතරා ච. කතමෙ ද්වෙ? යඤ්ච පිණ්ඩපාතං පරිභුඤ්ජිත්වා තථාගතො අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුජ්ඣති, යඤ්ච පිණ්ඩපාතං පරිභුඤ්ජිත්වා තථාගතො අනුපාදිසෙසාය නිබ්බානධාතුයා පරිනිබ්බායති. ඉමෙ ද්වෙ පිණ්ඩපාතා සමසමඵලා සමවිපාකා ¶ , අතිවිය අඤ්ඤෙහි පිණ්ඩපාතෙහි මහප්ඵලතරා ච මහානිසංසතරා ච. ආයුසංවත්තනිකං ආයස්මතා චුන්දෙන කම්මාරපුත්තෙන කම්මං උපචිතං, වණ්ණසංවත්තනිකං ආයස්මතා චුන්දෙන කම්මාරපුත්තෙන කම්මං උපචිතං, සුඛසංවත්තනිකං ආයස්මතා චුන්දෙන කම්මාරපුත්තෙන කම්මං උපචිතං, යසසංවත්තනිකං ආයස්මතා චුන්දෙන කම්මාරපුත්තෙන කම්මං උපචිතං, සග්ගසංවත්තනිකං ¶ ආයස්මතා චුන්දෙන කම්මාරපුත්තෙන කම්මං උපචිතං, ආධිපතෙය්යසංවත්තනිකං ආයස්මතා චුන්දෙන කම්මාරපුත්තෙන කම්මං උපචිත’න්ති. චුන්දස්ස, ආනන්ද, කම්මාරපුත්තස්ස එවං විප්පටිසාරො පටිවිනෙතබ්බො’’ති. අථ ඛො භගවා එතමත්ථං විදිත්වා තායං වෙලායං ඉමං උදානං උදානෙසි –

රාගදොසමොහක්ඛයා සනිබ්බුතො’’ති.

198. අථ ¶ ඛො භගවා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘ආයාමානන්ද, යෙන හිරඤ්ඤවතියා නදියා පාරිමං තීරං, යෙන කුසිනාරා උපවත්තනං මල්ලානං සාලවනං තෙනුපසඞ්කමිස්සාමා’’ති ¶ . ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පච්චස්සොසි. අථ ඛො භගවා මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං යෙන හිරඤ්ඤවතියා නදියා පාරිමං තීරං, යෙන කුසිනාරා උපවත්තනං මල්ලානං සාලවනං තෙනුපසඞ්කමි. උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘ඉඞ්ඝ මෙ ත්වං, ආනන්ද, අන්තරෙන යමකසාලානං උත්තරසීසකං මඤ්චකං පඤ්ඤපෙහි, කිලන්තොස්මි, ආනන්ද, නිපජ්ජිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පටිස්සුත්වා අන්තරෙන යමකසාලානං උත්තරසීසකං මඤ්චකං පඤ්ඤපෙසි. අථ ඛො භගවා දක්ඛිණෙන පස්සෙන සීහසෙය්යං කප්පෙසි පාදෙ ¶ පාදං අච්චාධාය සතො සම්පජානො.

තෙන ¶ ඛො පන සමයෙන යමකසාලා සබ්බඵාලිඵුල්ලා හොන්ති අකාලපුප්ඵෙහි. තෙ තථාගතස්ස සරීරං ඔකිරන්ති අජ්ඣොකිරන්ති අභිප්පකිරන්ති තථාගතස්ස පූජාය. දිබ්බානිපි මන්දාරවපුප්ඵානි අන්තලික්ඛා පපතන්ති, තානි තථාගතස්ස සරීරං ඔකිරන්ති අජ්ඣොකිරන්ති අභිප්පකිරන්ති තථාගතස්ස පූජාය. දිබ්බානිපි චන්දනචුණ්ණානි අන්තලික්ඛා පපතන්ති, තානි තථාගතස්ස සරීරං ඔකිරන්ති ¶ අජ්ඣොකිරන්ති අභිප්පකිරන්ති තථාගතස්ස පූජාය. දිබ්බානිපි තූරියානි අන්තලික්ඛෙ වජ්ජන්ති තථාගතස්ස පූජාය. දිබ්බානිපි සඞ්ගීතානි අන්තලික්ඛෙ වත්තන්ති තථාගතස්ස පූජාය.

199. අථ ඛො භගවා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘සබ්බඵාලිඵුල්ලා ඛො, ආනන්ද, යමකසාලා අකාලපුප්ඵෙහි. තෙ තථාගතස්ස සරීරං ඔකිරන්ති අජ්ඣොකිරන්ති අභිප්පකිරන්ති තථාගතස්ස පූජාය. දිබ්බානිපි මන්දාරවපුප්ඵානි අන්තලික්ඛා පපතන්ති, තානි තථාගතස්ස සරීරං ඔකිරන්ති අජ්ඣොකිරන්ති අභිප්පකිරන්ති තථාගතස්ස පූජාය. දිබ්බානිපි චන්දනචුණ්ණානි අන්තලික්ඛා පපතන්ති, තානි තථාගතස්ස සරීරං ඔකිරන්ති අජ්ඣොකිරන්ති අභිප්පකිරන්ති තථාගතස්ස පූජාය. දිබ්බානිපි තූරියානි අන්තලික්ඛෙ වජ්ජන්ති තථාගතස්ස පූජාය. දිබ්බානිපි සඞ්ගීතානි අන්තලික්ඛෙ වත්තන්ති තථාගතස්ස පූජාය. න ඛො, ආනන්ද, එත්තාවතා තථාගතො සක්කතො වා හොති ගරුකතො වා මානිතො වා පූජිතො වා අපචිතො වා. යො ඛො, ආනන්ද, භික්ඛු ¶ වා භික්ඛුනී වා උපාසකො වා උපාසිකා වා ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නො විහරති සාමීචිප්පටිපන්නො අනුධම්මචාරී, සො තථාගතං සක්කරොති ගරුං කරොති මානෙති පූජෙති අපචියති [ඉදං පදං සීස්යාඉපොත්ථකෙසු න දිස්සති], පරමාය පූජාය. තස්මාතිහානන්ද, ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නා විහරිස්සාම සාමීචිප්පටිපන්නා අනුධම්මචාරිනොති. එවඤ්හි වො, ආනන්ද, සික්ඛිතබ්බ’’න්ති.

200. තෙන ¶ ඛො පන සමයෙන ආයස්මා උපවාණො භගවතො පුරතො ඨිතො හොති භගවන්තං බීජයමානො. අථ ඛො භගවා ආයස්මන්තං උපවාණං අපසාරෙසි – ‘‘අපෙහි, භික්ඛු, මා මෙ පුරතො අට්ඨාසී’’ති. අථ ඛො ආයස්මතො ආනන්දස්ස එතදහොසි – ‘‘අයං ඛො ¶ ආයස්මා ¶ උපවාණො දීඝරත්තං භගවතො උපට්ඨාකො සන්තිකාවචරො සමීපචාරී. අථ ච පන භගවා පච්ඡිමෙ කාලෙ ආයස්මන්තං උපවාණං අපසාරෙති – ‘අපෙහි භික්ඛු, මා මෙ පුරතො අට්ඨාසී’ති. කො නු ඛො හෙතු, කො පච්චයො, යං භගවා ආයස්මන්තං උපවාණං අපසාරෙති – ‘අපෙහි, භික්ඛු, මා මෙ පුරතො අට්ඨාසී’ති? අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච – ‘අයං, භන්තෙ, ආයස්මා උපවාණො දීඝරත්තං භගවතො උපට්ඨාකො සන්තිකාවචරො සමීපචාරී. අථ ච පන භගවා පච්ඡිමෙ කාලෙ ආයස්මන්තං උපවාණං අපසාරෙති – ‘‘අපෙහි, භික්ඛු, මා මෙ පුරතො අට්ඨාසී’’ති. කො නු ඛො, භන්තෙ, හෙතු, කො පච්චයො, යං භගවා ආයස්මන්තං උපවාණං අපසාරෙති – ‘‘අපෙහි, භික්ඛු, මා මෙ පුරතො අට්ඨාසී’’ති? ‘‘යෙභුය්යෙන, ආනන්ද, දසසු ලොකධාතූසු දෙවතා සන්නිපතිතා ¶ තථාගතං දස්සනාය. යාවතා, ආනන්ද, කුසිනාරා උපවත්තනං මල්ලානං සාලවනං සමන්තතො ද්වාදස යොජනානි, නත්ථි සො පදෙසො වාලග්ගකොටිනිතුදනමත්තොපි මහෙසක්ඛාහි දෙවතාහි අප්ඵුටො. දෙවතා, ආනන්ද, උජ්ඣායන්ති – ‘දූරා ච වතම්හ ආගතා තථාගතං දස්සනාය. කදාචි කරහචි තථාගතා ලොකෙ උප්පජ්ජන්ති අරහන්තො සම්මාසම්බුද්ධා. අජ්ජෙව රත්තියා පච්ඡිමෙ යාමෙ තථාගතස්ස පරිනිබ්බානං භවිස්සති. අයඤ්ච මහෙසක්ඛො භික්ඛු භගවතො පුරතො ඨිතො ඔවාරෙන්තො, න මයං ලභාම පච්ඡිමෙ කාලෙ තථාගතං දස්සනායා’’’ති.

201. ‘‘කථංභූතා පන, භන්තෙ, භගවා දෙවතා මනසිකරොතී’’ති [මනසි කරොන්තීති (ස්යා. ක.)]? ‘‘සන්තානන්ද, දෙවතා ආකාසෙ පථවීසඤ්ඤිනියො කෙසෙ පකිරිය කන්දන්ති, බාහා පග්ගය්හ කන්දන්ති, ඡින්නපාතං පපතන්ති [ඡින්නංපාදංවිය පපතන්ති (ස්යා.)], ආවට්ටන්ති, විවට්ටන්ති – ‘අතිඛිප්පං භගවා පරිනිබ්බායිස්සති, අතිඛිප්පං සුගතො පරිනිබ්බායිස්සති, අතිඛිප්පං චක්ඛුං [චක්ඛුමා (ස්යා. ක.)] ලොකෙ අන්තරධංආයිස්සතී’ති.

‘‘සන්තානන්ද, දෙවතා පථවියං පථවීසඤ්ඤිනියො කෙසෙ පකිරිය කන්දන්ති, බාහා පග්ගය්හ කන්දන්ති, ඡින්නපාතං ¶ පපතන්ති, ආවට්ටන්ති, විවට්ටන්ති – ‘අතිඛිප්පං භගවා පරිනිබ්බායිස්සති, අතිඛිප්පං සුගතො පරිනිබ්බායිස්සති, අතිඛිප්පං චක්ඛුං ලොකෙ අන්තරධායිස්සතී’’’ති.

‘‘යා ¶ ¶ පන තා දෙවතා වීතරාගා, තා සතා සම්පජානා අධිවාසෙන්ති – ‘අනිච්චා සඞ්ඛාරා, තං කුතෙත්ථ ලබ්භා’ති.

202. ‘‘පුබ්බෙ ¶ , භන්තෙ, දිසාසු වස්සං වුට්ඨා [වස්සංවුත්ථා (සී. ස්යා. කං. පී.)] භික්ඛූ ආගච්ඡන්ති තථාගතං දස්සනාය. තෙ මයං ලභාම මනොභාවනීයෙ භික්ඛූ දස්සනාය, ලභාම පයිරුපාසනාය. භගවතො පන මයං, භන්තෙ, අච්චයෙන න ලභිස්සාම මනොභාවනීයෙ භික්ඛූ දස්සනාය, න ලභිස්සාම පයිරුපාසනායා’’ති.

‘‘චත්තාරිමානි, ආනන්ද, සද්ධස්ස කුලපුත්තස්ස දස්සනීයානි සංවෙජනීයානි ඨානානි. කතමානි චත්තාරි? ‘ඉධ තථාගතො ජාතො’ති, ආනන්ද, සද්ධස්ස කුලපුත්තස්ස දස්සනීයං සංවෙජනීයං ඨානං. ‘ඉධ තථාගතො අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධො’ති, ආනන්ද, සද්ධස්ස කුලපුත්තස්ස දස්සනීයං සංවෙජනීයං ඨානං. ‘ඉධ තථාගතෙන අනුත්තරං ධම්මචක්කං පවත්තිත’න්ති, ආනන්ද, සද්ධස්ස කුලපුත්තස්ස දස්සනීයං සංවෙජනීයං ඨානං. ‘ඉධ තථාගතො අනුපාදිසෙසාය නිබ්බානධාතුයා පරිනිබ්බුතො’ති, ආනන්ද, සද්ධස්ස කුලපුත්තස්ස දස්සනීයං සංවෙජනීයං ඨානං. ඉමානි ඛො ¶ , ආනන්ද, චත්තාරි සද්ධස්ස කුලපුත්තස්ස දස්සනීයානි සංවෙජනීයානි ඨානානි.

‘‘ආගමිස්සන්ති ඛො, ආනන්ද, සද්ධා භික්ඛූ භික්ඛුනියො උපාසකා උපාසිකායො – ‘ඉධ තථාගතො ජාතො’තිපි, ‘ඉධ තථාගතො අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධො’තිපි, ‘ඉධ තථාගතෙන අනුත්තරං ධම්මචක්කං පවත්තිත’න්තිපි, ‘ඉධ තථාගතො අනුපාදිසෙසාය නිබ්බානධාතුයා පරිනිබ්බුතො’තිපි. යෙ හි කෙචි, ආනන්ද, චෙතියචාරිකං ආහිණ්ඩන්තා පසන්නචිත්තා කාලඞ්කරිස්සන්ති, සබ්බෙ තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජිස්සන්තී’’ති.

203. ‘‘කථං ¶ මයං, භන්තෙ, මාතුගාමෙ පටිපජ්ජාමා’’ති? ‘‘අදස්සනං, ආනන්දා’’ති. ‘‘දස්සනෙ, භගවා, සති කථං පටිපජ්ජිතබ්බ’’න්ති? ‘‘අනාලාපො, ආනන්දා’’ති ¶ . ‘‘ආලපන්තෙන පන, භන්තෙ, කථං පටිපජ්ජිතබ්බ’’න්ති? ‘‘සති, ආනන්ද, උපට්ඨාපෙතබ්බා’’ති.

204. ‘‘කථං ¶ මයං, භන්තෙ, තථාගතස්ස සරීරෙ පටිපජ්ජාමා’’ති? ‘‘අබ්යාවටා තුම්හෙ, ආනන්ද, හොථ තථාගතස්ස සරීරපූජාය. ඉඞ්ඝ තුම්හෙ, ආනන්ද, සාරත්ථෙ ඝටථ අනුයුඤ්ජථ [සදත්ථෙ අනුයුඤ්ජථ (සී. ස්යා.), සදත්ථං අනුයුඤ්ජථ (පී.), සාරත්ථෙ අනුයුඤ්ජථ (ක.)], සාරත්ථෙ අප්පමත්තා ආතාපිනො පහිතත්තා විහරථ. සන්තානන්ද, ඛත්තියපණ්ඩිතාපි බ්රාහ්මණපණ්ඩිතාපි ගහපතිපණ්ඩිතාපි තථාගතෙ අභිප්පසන්නා, තෙ තථාගතස්ස සරීරපූජං කරිස්සන්තී’’ති.

205. ‘‘කථං පන, භන්තෙ, තථාගතස්ස සරීරෙ පටිපජ්ජිතබ්බ’’න්ති? ‘‘යථා ඛො, ආනන්ද, රඤ්ඤො චක්කවත්තිස්ස සරීරෙ පටිපජ්ජන්ති, එවං තථාගතස්ස සරීරෙ පටිපජ්ජිතබ්බ’’න්ති. ‘‘කථං පන, භන්තෙ, රඤ්ඤො චක්කවත්තිස්ස සරීරෙ පටිපජ්ජන්තී’’ති? ‘‘රඤ්ඤො, ආනන්ද, චක්කවත්තිස්ස සරීරං අහතෙන වත්ථෙන වෙඨෙන්ති, අහතෙන වත්ථෙන වෙඨෙත්වා විහතෙන කප්පාසෙන වෙඨෙන්ති, විහතෙන කප්පාසෙන වෙඨෙත්වා අහතෙන වත්ථෙන ¶ වෙඨෙන්ති. එතෙනුපායෙන පඤ්චහි යුගසතෙහි රඤ්ඤො චක්කවත්තිස්ස සරීරං [සරීරෙ (ස්යා. ක.)] වෙඨෙත්වා ආයසාය තෙලදොණියා පක්ඛිපිත්වා අඤ්ඤිස්සා ආයසාය දොණියා පටිකුජ්ජිත්වා සබ්බගන්ධානං චිතකං කරිත්වා රඤ්ඤො චක්කවත්තිස්ස සරීරං ඣාපෙන්ති. චාතුමහාපථෙ [චාතුම්මහාපථෙ (සී. ස්යා. කං. පී.)] රඤ්ඤො චක්කවත්තිස්ස ථූපං කරොන්ති ¶ . එවං ඛො, ආනන්ද, රඤ්ඤො චක්කවත්තිස්ස සරීරෙ පටිපජ්ජන්ති. යථා ඛො, ආනන්ද, රඤ්ඤො චක්කවත්තිස්ස සරීරෙ පටිපජ්ජන්ති, එවං තථාගතස්ස සරීරෙ පටිපජ්ජිතබ්බං. චාතුමහාපථෙ තථාගතස්ස ථූපො කාතබ්බො. තත්ථ යෙ මාලං වා ගන්ධං වා චුණ්ණකං [වණ්ණකං (සී. පී.)] වා ආරොපෙස්සන්ති වා අභිවාදෙස්සන්ති වා චිත්තං වා පසාදෙස්සන්ති තෙසං තං භවිස්සති දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය.

206. ‘‘චත්තාරොමෙ, ආනන්ද, ථූපාරහා. කතමෙ චත්තාරො? තථාගතො අරහං සම්මාසම්බුද්ධො ථූපාරහො, පච්චෙකසම්බුද්ධො ථූපාරහො, තථාගතස්ස සාවකො ථූපාරහො, රාජා චක්කවත්තී [චක්කවත්ති (ස්යා. ක.)] ථූපාරහොති.

‘‘කිඤ්චානන්ද ¶ , අත්ථවසං පටිච්ච තථාගතො අරහං සම්මාසම්බුද්ධො ථූපාරහො? ‘අයං තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස ථූපො’ති, ආනන්ද, බහුජනා චිත්තං පසාදෙන්ති. තෙ තත්ථ චිත්තං පසාදෙත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජන්ති. ඉදං ඛො, ආනන්ද, අත්ථවසං පටිච්ච තථාගතො අරහං සම්මාසම්බුද්ධො ථූපාරහො.

‘‘කිඤ්චානන්ද, අත්ථවසං පටිච්ච පච්චෙකසම්බුද්ධො ථූපාරහො? ‘අයං තස්ස භගවතො පච්චෙකසම්බුද්ධස්ස ¶ ¶ ථූපො’ති, ආනන්ද, බහුජනා චිත්තං පසාදෙන්ති. තෙ තත්ථ චිත්තං පසාදෙත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජන්ති. ඉදං ඛො, ආනන්ද, අත්ථවසං පටිච්ච පච්චෙකසම්බුද්ධො ථූපාරහො.

‘‘කිඤ්චානන්ද, අත්ථවසං පටිච්ච තථාගතස්ස සාවකො ¶ ථූපාරහො? ‘අයං තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස සාවකස්ස ථූපො’ති ආනන්ද, බහුජනා චිත්තං පසාදෙන්ති. තෙ තත්ථ චිත්තං පසාදෙත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජන්ති. ඉදං ඛො, ආනන්ද, අත්ථවසං පටිච්ච තථාගතස්ස සාවකො ථූපාරහො.

‘‘කිඤ්චානන්ද, අත්ථවසං පටිච්ච රාජා චක්කවත්තී ථූපාරහො? ‘අයං තස්ස ධම්මිකස්ස ධම්මරඤ්ඤො ථූපො’ති, ආනන්ද, බහුජනා චිත්තං පසාදෙන්ති. තෙ තත්ථ චිත්තං පසාදෙත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජන්ති. ඉදං ඛො, ආනන්ද, අත්ථවසං පටිච්ච රාජා චක්කවත්තී ථූපාරහො. ඉමෙ ඛො, ආනන්ද චත්තාරො ථූපාරහා’’ති.

207. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො විහාරං පවිසිත්වා කපිසීසං ආලම්බිත්වා රොදමානො අට්ඨාසි – ‘‘අහඤ්ච වතම්හි සෙඛො සකරණීයො, සත්ථු ච මෙ පරිනිබ්බානං භවිස්සති, යො මම අනුකම්පකො’’ති. අථ ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘කහං නු ඛො, භික්ඛවෙ, ආනන්දො’’ති? ‘‘එසො, භන්තෙ, ආයස්මා ආනන්දො විහාරං පවිසිත්වා කපිසීසං ආලම්බිත්වා රොදමානො ඨිතො – ‘අහඤ්ච වතම්හි සෙඛො සකරණීයො, සත්ථු ච මෙ පරිනිබ්බානං භවිස්සති, යො මම අනුකම්පකො’’’ති. අථ ඛො භගවා අඤ්ඤතරං භික්ඛුං ආමන්තෙසි – ‘‘එහි ත්වං, භික්ඛු, මම වචනෙන ආනන්දං ආමන්තෙහි ¶ – ‘සත්ථා තං, ආවුසො ආනන්ද, ආමන්තෙතී’’’ති. ‘‘එවං ¶ , භන්තෙ’’ති ඛො සො භික්ඛු භගවතො පටිස්සුත්වා යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච ¶ – ‘‘සත්ථා තං, ආවුසො ආනන්ද, ආමන්තෙතී’’ති. ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො තස්ස භික්ඛුනො පටිස්සුත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො ආයස්මන්තං ආනන්දං භගවා එතදවොච – ‘‘අලං, ආනන්ද, මා සොචි මා පරිදෙවි, නනු එතං, ආනන්ද, මයා පටිකච්චෙව අක්ඛාතං – ‘සබ්බෙහෙව පියෙහි මනාපෙහි නානාභාවො විනාභාවො අඤ්ඤථාභාවො’; තං කුතෙත්ථ, ආනන්ද, ලබ්භා. යං තං ජාතං භූතං සඞ්ඛතං ¶ පලොකධම්මං, තං වත තථාගතස්සාපි සරීරං මා පලුජ්ජී’ති නෙතං ඨානං විජ්ජති. දීඝරත්තං ඛො තෙ, ආනන්ද, තථාගතො පච්චුපට්ඨිතො මෙත්තෙන කායකම්මෙන හිතෙන සුඛෙන අද්වයෙන අප්පමාණෙන, මෙත්තෙන වචීකම්මෙන හිතෙන සුඛෙන අද්වයෙන අප්පමාණෙන, මෙත්තෙන මනොකම්මෙන හිතෙන සුඛෙන අද්වයෙන අප්පමාණෙන. කතපුඤ්ඤොසි ත්වං, ආනන්ද, පධානමනුයුඤ්ජ, ඛිප්පං හොහිසි අනාසවො’’ති.

208. අථ ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘යෙපි තෙ, භික්ඛවෙ, අහෙසුං අතීතමද්ධානං අරහන්තො සම්මාසම්බුද්ධා, තෙසම්පි භගවන්තානං එතප්පරමායෙව උපට්ඨාකා අහෙසුං, සෙය්යථාපි මය්හං ආනන්දො. යෙපි තෙ, භික්ඛවෙ, භවිස්සන්ති අනාගතමද්ධානං අරහන්තො සම්මාසම්බුද්ධා, තෙසම්පි භගවන්තානං එතප්පරමායෙව උපට්ඨාකා භවිස්සන්ති, සෙය්යථාපි මය්හං ආනන්දො. පණ්ඩිතො, භික්ඛවෙ, ආනන්දො; මෙධාවී, භික්ඛවෙ, ආනන්දො. ජානාති ‘අයං කාලො තථාගතං දස්සනාය උපසඞ්කමිතුං භික්ඛූනං, අයං කාලො භික්ඛුනීනං, අයං කාලො උපාසකානං ¶ , අයං ¶ කාලො උපාසිකානං, අයං කාලො රඤ්ඤො රාජමහාමත්තානං තිත්ථියානං තිත්ථියසාවකාන’න්ති.

209. ‘‘චත්තාරොමෙ, භික්ඛවෙ, අච්ඡරියා අබ්භුතා ධම්මා [අබ්භුතධම්මා (ස්යා. ක.)] ආනන්දෙ. කතමෙ චත්තාරො? සචෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුපරිසා ආනන්දං දස්සනාය උපසඞ්කමති, දස්සනෙන සා අත්තමනා හොති. තත්ර චෙ ආනන්දො ධම්මං ¶ භාසති, භාසිතෙනපි සා අත්තමනා හොති. අතිත්තාව, භික්ඛවෙ, භික්ඛුපරිසා හොති, අථ ඛො ආනන්දො තුණ්හී හොති. සචෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනීපරිසා ආනන්දං දස්සනාය උපසඞ්කමති, දස්සනෙන සා අත්තමනා හොති. තත්ර චෙ ආනන්දො ධම්මං භාසති, භාසිතෙනපි සා අත්තමනා හොති. අතිත්තාව, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනීපරිසා හොති, අථ ඛො ආනන්දො තුණ්හී හොති. සචෙ, භික්ඛවෙ, උපාසකපරිසා ආනන්දං දස්සනාය උපසඞ්කමති, දස්සනෙන සා අත්තමනා හොති. තත්ර චෙ ආනන්දො ධම්මං භාසති, භාසිතෙනපි සා අත්තමනා හොති. අතිත්තාව, භික්ඛවෙ, උපාසකපරිසා හොති, අථ ඛො ආනන්දො තුණ්හී හොති. සචෙ, භික්ඛවෙ, උපාසිකාපරිසා ආනන්දං දස්සනාය උපසඞ්කමති, දස්සනෙන සා අත්තමනා හොති. තත්ර චෙ, ආනන්දො, ධම්මං භාසති, භාසිතෙනපි සා අත්තමනා හොති. අතිත්තාව, භික්ඛවෙ, උපාසිකාපරිසා හොති, අථ ඛො ආනන්දො තුණ්හී හොති. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො අච්ඡරියා අබ්භුතා ධම්මා ආනන්දෙ.

‘‘චත්තාරොමෙ, භික්ඛවෙ, අච්ඡරියා අබ්භුතා ධම්මා රඤ්ඤෙ චක්කවත්තිම්හි. කතමෙ චත්තාරො ¶ ? සචෙ, භික්ඛවෙ, ඛත්තියපරිසා රාජානං චක්කවත්තිං දස්සනාය ¶ උපසඞ්කමති, දස්සනෙන සා අත්තමනා හොති. තත්ර චෙ රාජා චක්කවත්තී භාසති, භාසිතෙනපි සා අත්තමනා හොති. අතිත්තාව, භික්ඛවෙ, ඛත්තියපරිසා හොති. අථ ඛො රාජා චක්කවත්තී තුණ්හී හොති. සචෙ භික්ඛවෙ, බ්රාහ්මණපරිසා…පෙ… ගහපතිපරිසා…පෙ… සමණපරිසා රාජානං චක්කවත්තිං දස්සනාය උපසඞ්කමති, දස්සනෙන සා අත්තමනා හොති. තත්ර චෙ රාජා චක්කවත්තී භාසති, භාසිතෙනපි සා අත්තමනා හොති. අතිත්තාව, භික්ඛවෙ, සමණපරිසා හොති, අථ ඛො රාජා චක්කවත්තී තුණ්හී හොති. එවමෙව ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරොමෙ අච්ඡරියා අබ්භුතා ධම්මා ආනන්දෙ. සචෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුපරිසා ආනන්දං දස්සනාය උපසඞ්කමති, දස්සනෙන සා අත්තමනා හොති. තත්ර චෙ ආනන්දො ධම්මං භාසති, භාසිතෙනපි සා අත්තමනා හොති. අතිත්තාව, භික්ඛවෙ, භික්ඛුපරිසා හොති. අථ ඛො ආනන්දො තුණ්හී හොති. සචෙ, භික්ඛවෙ භික්ඛුනීපරිසා…පෙ… උපාසකපරිසා…පෙ… උපාසිකාපරිසා ආනන්දං දස්සනාය උපසඞ්කමති, දස්සනෙන සා අත්තමනා ¶ හොති. තත්ර චෙ ආනන්දො ධම්මං භාසති, භාසිතෙනපි සා අත්තමනා හොති. අතිත්තාව, භික්ඛවෙ, උපාසිකාපරිසා හොති. අථ ඛො ආනන්දො තුණ්හී හොති. ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො අච්ඡරියා අබ්භුතා ධම්මා ආනන්දෙ’’ති.

210. එවං වුත්තෙ ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘මා, භන්තෙ, භගවා ඉමස්මිං ඛුද්දකනගරකෙ උජ්ජඞ්ගලනගරකෙ සාඛානගරකෙ පරිනිබ්බායි. සන්ති, භන්තෙ, අඤ්ඤානි මහානගරානි, සෙය්යථිදං – චම්පා ¶ රාජගහං සාවත්ථී සාකෙතං කොසම්බී බාරාණසී; එත්ථ භගවා පරිනිබ්බායතු. එත්ථ බහූ ඛත්තියමහාසාලා, බ්රාහ්මණමහාසාලා ගහපතිමහාසාලා තථාගතෙ අභිප්පසන්නා. තෙ තථාගතස්ස සරීරපූජං කරිස්සන්තී’’ති ‘‘මාහෙවං, ආනන්ද, අවච; මාහෙවං, ආනන්ද, අවච – ‘ඛුද්දකනගරකං උජ්ජඞ්ගලනගරකං සාඛානගරක’න්ති.

‘‘භූතපුබ්බං, ආනන්ද, රාජා මහාසුදස්සනො නාම අහොසි චක්කවත්තී ධම්මිකො ධම්මරාජා චාතුරන්තො විජිතාවී ජනප්පදත්ථාවරියප්පත්තො සත්තරතනසමන්නාගතො. රඤ්ඤො, ආනන්ද, මහාසුදස්සනස්ස අයං කුසිනාරා කුසාවතී නාම රාජධානී අහොසි, පුරත්ථිමෙන ච පච්ඡිමෙන ච ද්වාදසයොජනානි ආයාමෙන; උත්තරෙන ච දක්ඛිණෙන ච සත්තයොජනානි විත්ථාරෙන. කුසාවතී, ආනන්ද, රාජධානී ඉද්ධා චෙව අහොසි ඵීතා ච ¶ බහුජනා ච ආකිණ්ණමනුස්සා ච සුභික්ඛා ච. සෙය්යථාපි, ආනන්ද, දෙවානං ආළකමන්දා නාම රාජධානී ඉද්ධා චෙව හොති ඵීතා ¶ ච බහුජනා ච ආකිණ්ණයක්ඛා ච සුභික්ඛා ච; එවමෙව ඛො, ආනන්ද, කුසාවතී රාජධානී ඉද්ධා චෙව අහොසි ඵීතා ච බහුජනා ච ආකිණ්ණමනුස්සා ච සුභික්ඛා ච. කුසාවතී, ආනන්ද, රාජධානී දසහි සද්දෙහි අවිවිත්තා අහොසි දිවා චෙව රත්තිඤ්ච, සෙය්යථිදං – හත්ථිසද්දෙන අස්සසද්දෙන රථසද්දෙන භෙරිසද්දෙන මුදිඞ්ගසද්දෙන වීණාසද්දෙන ගීතසද්දෙන සඞ්ඛසද්දෙන සම්මසද්දෙන පාණිතාළසද්දෙන ‘අස්නාථ පිවථ ඛාදථා’ති දසමෙන සද්දෙන.

‘‘ගච්ඡ ත්වං, ආනන්ද, කුසිනාරං පවිසිත්වා කොසිනාරකානං මල්ලානං ¶ ආරොචෙහි – ‘අජ්ජ ඛො, වාසෙට්ඨා, රත්තියා පච්ඡිමෙ යාමෙ තථාගතස්ස පරිනිබ්බානං ¶ භවිස්සති. අභික්කමථ වාසෙට්ඨා, අභික්කමථ වාසෙට්ඨා. මා පච්ඡා විප්පටිසාරිනො අහුවත්ථ – අම්හාකඤ්ච නො ගාමක්ඛෙත්තෙ තථාගතස්ස පරිනිබ්බානං අහොසි, න මයං ලභිම්හා පච්ඡිමෙ කාලෙ තථාගතං දස්සනායා’’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පටිස්සුත්වා නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය අත්තදුතියො කුසිනාරං පාවිසි.

211. තෙන ඛො පන සමයෙන කොසිනාරකා මල්ලා සන්ධාගාරෙ [සන්ථාගාරෙ (සී. ස්යා. පී.)] සන්නිපතිතා හොන්ති කෙනචිදෙව කරණීයෙන. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො යෙන කොසිනාරකානං මල්ලානං සන්ධාගාරං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා කොසිනාරකානං මල්ලානං ආරොචෙසි – ‘‘අජ්ජ ඛො, වාසෙට්ඨා, රත්තියා පච්ඡිමෙ යාමෙ තථාගතස්ස පරිනිබ්බානං භවිස්සති. අභික්කමථ වාසෙට්ඨා අභික්කමථ වාසෙට්ඨා. මා පච්ඡා විප්පටිසාරිනො අහුවත්ථ – ‘අම්හාකඤ්ච නො ගාමක්ඛෙත්තෙ තථාගතස්ස පරිනිබ්බානං ¶ අහොසි, න මයං ලභිම්හා පච්ඡිමෙ කාලෙ තථාගතං දස්සනායා’’’ති. ඉදමායස්මතො ආනන්දස්ස වචනං සුත්වා මල්ලා ච මල්ලපුත්තා ච මල්ලසුණිසා ච මල්ලපජාපතියො ච අඝාවිනො දුම්මනා චෙතොදුක්ඛසමප්පිතා අප්පෙකච්චෙ කෙසෙ පකිරිය කන්දන්ති, බාහා පග්ගය්හ කන්දන්ති, ඡින්නපාතං පපතන්ති, ආවට්ටන්ති විවට්ටන්ති – ‘අතිඛිප්පං භගවා පරිනිබ්බායිස්සති, අතිඛිප්පං සුගතො පරිනිබ්බායිස්සති, අතිඛිප්පං චක්ඛුං ¶ ලොකෙ අන්තරධායිස්සතී’ති. අථ ඛො මල්ලා ච මල්ලපුත්තා ච මල්ලසුණිසා ච මල්ලපජාපතියො ච අඝාවිනො දුම්මනා චෙතොදුක්ඛසමප්පිතා යෙන උපවත්තනං මල්ලානං සාලවනං යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමිංසු. අථ ඛො ආයස්මතො ආනන්දස්ස එතදහොසි – ‘‘සචෙ ඛො අහං කොසිනාරකෙ මල්ලෙ එකමෙකං භගවන්තං වන්දාපෙස්සාමි, අවන්දිතො භගවා කොසිනාරකෙහි මල්ලෙහි භවිස්සති, අථායං රත්ති විභායිස්සති. යංනූනාහං කොසිනාරකෙ මල්ලෙ කුලපරිවත්තසො කුලපරිවත්තසො ¶ ඨපෙත්වා භගවන්තං වන්දාපෙය්යං – ‘ඉත්ථන්නාමො, භන්තෙ, මල්ලො සපුත්තො සභරියො සපරිසො සාමච්චො භගවතො පාදෙ ¶ සිරසා වන්දතී’ති. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො කොසිනාරකෙ මල්ලෙ කුලපරිවත්තසො කුලපරිවත්තසො ඨපෙත්වා භගවන්තං වන්දාපෙසි – ‘ඉත්ථන්නාමො, භන්තෙ, මල්ලො සපුත්තො සභරියො සපරිසො සාමච්චො භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දතී’’’ති. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො එතෙන උපායෙන පඨමෙනෙව යාමෙන කොසිනාරකෙ මල්ලෙ භගවන්තං වන්දාපෙසි.

212. තෙන ඛො පන සමයෙන සුභද්දො නාම පරිබ්බාජකො කුසිනාරායං පටිවසති. අස්සොසි ඛො සුභද්දො පරිබ්බාජකො – ‘‘අජ්ජ කිර රත්තියා පච්ඡිමෙ යාමෙ සමණස්ස ගොතමස්ස පරිනිබ්බානං භවිස්සතී’’ති. අථ ¶ ඛො සුභද්දස්ස පරිබ්බාජකස්ස එතදහොසි – ‘‘සුතං ඛො පන මෙතං පරිබ්බාජකානං වුඩ්ඪානං මහල්ලකානං ආචරියපාචරියානං භාසමානානං – ‘කදාචි කරහචි තථාගතා ලොකෙ උප්පජ්ජන්ති අරහන්තො සම්මාසම්බුද්ධා’ති. අජ්ජෙව ¶ රත්තියා පච්ඡිමෙ යාමෙ සමණස්ස ගොතමස්ස පරිනිබ්බානං භවිස්සති. අත්ථි ච මෙ අයං කඞ්ඛාධම්මො උප්පන්නො, එවං පසන්නො අහං සමණෙ ගොතමෙ, ‘පහොති මෙ සමණො ගොතමො තථා ධම්මං දෙසෙතුං, යථාහං ඉමං කඞ්ඛාධම්මං පජහෙය්ය’’’න්ති. අථ ඛො සුභද්දො පරිබ්බාජකො යෙන උපවත්තනං මල්ලානං සාලවනං, යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘සුතං මෙතං, භො ආනන්ද, පරිබ්බාජකානං වුඩ්ඪානං මහල්ලකානං ආචරියපාචරියානං භාසමානානං – ‘කදාචි කරහචි තථාගතා ලොකෙ උප්පජ්ජන්ති අරහන්තො ¶ සම්මාසම්බුද්ධා’ති. අජ්ජෙව රත්තියා පච්ඡිමෙ යාමෙ සමණස්ස ගොතමස්ස පරිනිබ්බානං භවිස්සති. අත්ථි ච මෙ අයං කඞ්ඛාධම්මො උප්පන්නො – එවං පසන්නො අහං සමණෙ ගොතමෙ ‘පහොති මෙ සමණො ගොතමො තථා ධම්මං දෙසෙතුං, යථාහං ඉමං කඞ්ඛාධම්මං පජහෙය්ය’න්ති. සාධාහං, භො ආනන්ද, ලභෙය්යං සමණං ගොතමං දස්සනායා’’ති. එවං වුත්තෙ ආයස්මා ආනන්දො සුභද්දං පරිබ්බාජකං එතදවොච – ‘‘අලං, ආවුසො සුභද්ද, මා තථාගතං විහෙඨෙසි, කිලන්තො භගවා’’ති. දුතියම්පි ඛො සුභද්දො පරිබ්බාජකො…පෙ… තතියම්පි ඛො සුභද්දො පරිබ්බාජකො ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘සුතං මෙතං, භො ආනන්ද, පරිබ්බාජකානං වුඩ්ඪානං මහල්ලකානං ආචරියපාචරියානං භාසමානානං – ‘කදාචි කරහචි තථාගතා ¶ ලොකෙ උප්පජ්ජන්ති අරහන්තො සම්මාසම්බුද්ධා’ති. අජ්ජෙව රත්තියා පච්ඡිමෙ යාමෙ සමණස්ස ¶ ගොතමස්ස පරිනිබ්බානං භවිස්සති. අත්ථි ච මෙ අයං කඞ්ඛාධම්මො උප්පන්නො – එවං පසන්නො අහං සමණෙ ගොතමෙ, ‘පහොති මෙ සමණො ගොතමො තථා ¶ ධම්මං දෙසෙතුං, යථාහං ඉමං කඞ්ඛාධම්මං පජහෙය්ය’න්ති. සාධාහං, භො ආනන්ද, ලභෙය්යං සමණං ගොතමං දස්සනායා’’ති. තතියම්පි ඛො ආයස්මා ආනන්දො සුභද්දං පරිබ්බාජකං එතදවොච – ‘‘අලං, ආවුසො සුභද්ද, මා තථාගතං විහෙඨෙසි, කිලන්තො භගවා’’ති.

213. අස්සොසි ඛො භගවා ආයස්මතො ආනන්දස්ස සුභද්දෙන පරිබ්බාජකෙන සද්ධිං ඉමං කථාසල්ලාපං. අථ ඛො භගවා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘අලං, ආනන්ද, මා සුභද්දං වාරෙසි, ලභතං, ආනන්ද, සුභද්දො තථාගතං දස්සනාය. යං කිඤ්චි මං සුභද්දො පුච්ඡිස්සති, සබ්බං තං අඤ්ඤාපෙක්ඛොව පුච්ඡිස්සති, නො විහෙසාපෙක්ඛො. යං චස්සාහං පුට්ඨො බ්යාකරිස්සාමි, තං ඛිප්පමෙව ආජානිස්සතී’’ති. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො සුභද්දං පරිබ්බාජකං එතදවොච – ‘‘ගච්ඡාවුසො සුභද්ද, කරොති තෙ භගවා ඔකාස’’න්ති. අථ ඛො සුභද්දො පරිබ්බාජකො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි, සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සුභද්දො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘යෙමෙ, භො ගොතම, සමණබ්රාහ්මණා සඞ්ඝිනො ගණිනො ගණාචරියා ඤාතා යසස්සිනො තිත්ථකරා සාධුසම්මතා බහුජනස්ස, සෙය්යථිදං ¶ – පූරණො කස්සපො, මක්ඛලි ගොසාලො, අජිතො කෙසකම්බලො, පකුධො කච්චායනො, සඤ්චයො බෙලට්ඨපුත්තො, නිගණ්ඨො නාටපුත්තො, සබ්බෙතෙ සකාය පටිඤ්ඤාය අබ්භඤ්ඤිංසු, සබ්බෙව න අබ්භඤ්ඤිංසු ¶ , උදාහු එකච්චෙ අබ්භඤ්ඤිංසු, එකච්චෙ න අබ්භඤ්ඤිංසූ’’ති? ‘‘අලං, සුභද්ද, තිට්ඨතෙතං – ‘සබ්බෙතෙ සකාය පටිඤ්ඤාය අබ්භඤ්ඤිංසු, සබ්බෙව න අබ්භඤ්ඤිංසු, උදාහු එකච්චෙ අබ්භඤ්ඤිංසු, එකච්චෙ න අබ්භඤ්ඤිංසූ’ති. ධම්මං තෙ, සුභද්ද, දෙසෙස්සාමි; තං සුණාහි සාධුකං මනසිකරොහි, භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො සුභද්දො පරිබ්බාජකො භගවතො පච්චස්සොසි. භගවා එතදවොච –

214. ‘‘යස්මිං ඛො, සුභද්ද, ධම්මවිනයෙ අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො න උපලබ්භති, සමණොපි තත්ථ න උපලබ්භති. දුතියොපි තත්ථ සමණො ¶ න උපලබ්භති. තතියොපි තත්ථ සමණො න උපලබ්භති. චතුත්ථොපි තත්ථ සමණො න උපලබ්භති. යස්මිඤ්ච ඛො, සුභද්ද, ධම්මවිනයෙ අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො උපලබ්භති, සමණොපි තත්ථ උපලබ්භති, දුතියොපි තත්ථ සමණො උපලබ්භති, තතියොපි තත්ථ සමණො උපලබ්භති, චතුත්ථොපි තත්ථ සමණො උපලබ්භති. ඉමස්මිං ඛො, සුභද්ද, ධම්මවිනයෙ අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො උපලබ්භති, ඉධෙව, සුභද්ද, සමණො, ඉධ දුතියො සමණො, ඉධ තතියො සමණො, ඉධ චතුත්ථො සමණො, සුඤ්ඤා පරප්පවාදා සමණෙභි ¶ අඤ්ඤෙහි [අඤ්ඤෙ (පී.)]. ඉමෙ ¶ ච [ඉධෙව (ක.)], සුභද්ද, භික්ඛූ සම්මා විහරෙය්යුං, අසුඤ්ඤො ලොකො අරහන්තෙහි අස්සාති.

‘‘දුතියොපි ¶ සමණො නත්ථි. තතියොපි සමණො නත්ථි. චතුත්ථොපි සමණො නත්ථි. සුඤ්ඤා පරප්පවාදා සමණෙභි අඤ්ඤෙහි. ඉමෙ ච, සුභද්ද, භික්ඛූ සම්මා විහරෙය්යුං, අසුඤ්ඤො ලොකො අරහන්තෙහි අස්සා’’ති.

215. එවං වුත්තෙ සුභද්දො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අභික්කන්තං, භන්තෙ, අභික්කන්තං, භන්තෙ. සෙය්යථාපි, භන්තෙ, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජෙය්ය, පටිච්ඡන්නං වා විවරෙය්ය, මූළ්හස්ස වා මග්ගං ආචික්ඛෙය්ය, අන්ධකාරෙ වා තෙලපජ්ජොතං ධාරෙය්ය, ‘චක්ඛුමන්තො රූපානි දක්ඛන්තී’ති, එවමෙවං භගවතා අනෙකපරියායෙන ධම්මො පකාසිතො. එසාහං, භන්තෙ, භගවන්තං සරණං ගච්ඡාමි ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. ලභෙය්යාහං, භන්තෙ, භගවතො සන්තිකෙ පබ්බජ්ජං, ලභෙය්යං උපසම්පද’’න්ති. ‘‘යො ඛො, සුභද්ද, අඤ්ඤතිත්ථියපුබ්බො ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ ¶ ආකඞ්ඛති පබ්බජ්ජං, ආකඞ්ඛති උපසම්පදං, සො චත්තාරො ¶ මාසෙ පරිවසති. චතුන්නං මාසානං අච්චයෙන ආරද්ධචිත්තා භික්ඛූ පබ්බාජෙන්ති උපසම්පාදෙන්ති භික්ඛුභාවාය. අපි ච මෙත්ථ පුග්ගලවෙමත්තතා විදිතා’’ති. ‘‘සචෙ, භන්තෙ, අඤ්ඤතිත්ථියපුබ්බා ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ ආකඞ්ඛන්තා පබ්බජ්ජං ආකඞ්ඛන්තා උපසම්පදං චත්තාරො මාසෙ පරිවසන්ති, චතුන්නං මාසානං අච්චයෙන ආරද්ධචිත්තා භික්ඛූ පබ්බාජෙන්ති උපසම්පාදෙන්ති භික්ඛුභාවාය. අහං චත්තාරි වස්සානි පරිවසිස්සාමි, චතුන්නං වස්සානං අච්චයෙන ආරද්ධචිත්තා භික්ඛූ පබ්බාජෙන්තු උපසම්පාදෙන්තු භික්ඛුභාවායා’’ති.

අථ ඛො භගවා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘තෙනහානන්ද, සුභද්දං පබ්බාජෙහී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො පච්චස්සොසි. අථ ඛො සුභද්දො ¶ පරිබ්බාජකො ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘ලාභා වො, ආවුසො ආනන්ද; සුලද්ධං වො, ආවුසො ආනන්ද, යෙ එත්ථ සත්ථු [සත්ථාරා (ස්යා.)] සම්මුඛා අන්තෙවාසිකාභිසෙකෙන අභිසිත්තා’’ති. අලත්ථ ¶ ඛො සුභද්දො පරිබ්බාජකො භගවතො සන්තිකෙ පබ්බජ්ජං, අලත්ථ උපසම්පදං. අචිරූපසම්පන්නො ඛො පනායස්මා සුභද්දො එකො වූපකට්ඨො අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො නචිරස්සෙව – ‘යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති’ තදනුත්තරං බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහාසි. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති ¶ අබ්භඤ්ඤාසි. අඤ්ඤතරො ඛො පනායස්මා සුභද්දො අරහතං අහොසි. සො භගවතො පච්ඡිමො සක්ඛිසාවකො අහොසීති.

216. අථ ¶ ඛො භගවා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘සියා ඛො පනානන්ද, තුම්හාකං එවමස්ස – ‘අතීතසත්ථුකං පාවචනං, නත්ථි නො සත්ථා’ති. න ඛො පනෙතං, ආනන්ද, එවං දට්ඨබ්බං. යො වො, ආනන්ද, මයා ධම්මො ච විනයො ¶ ච දෙසිතො පඤ්ඤත්තො, සො වො මමච්චයෙන සත්ථා. යථා ඛො පනානන්ද, එතරහි භික්ඛූ අඤ්ඤමඤ්ඤං ආවුසොවාදෙන සමුදාචරන්ති, න ඛො මමච්චයෙන එවං සමුදාචරිතබ්බං. ථෙරතරෙන, ආනන්ද, භික්ඛුනා නවකතරො භික්ඛු නාමෙන වා ගොත්තෙන වා ආවුසොවාදෙන වා සමුදාචරිතබ්බො. නවකතරෙන භික්ඛුනා ථෙරතරො භික්ඛු ‘භන්තෙ’ති වා ‘ආයස්මා’ති වා සමුදාචරිතබ්බො. ආකඞ්ඛමානො, ආනන්ද, සඞ්ඝො මමච්චයෙන ඛුද්දානුඛුද්දකානි සික්ඛාපදානි සමූහනතු. ඡන්නස්ස, ආනන්ද, භික්ඛුනො මමච්චයෙන බ්රහ්මදණ්ඩො දාතබ්බො’’ති. ‘‘කතමො පන, භන්තෙ, බ්රහ්මදණ්ඩො’’ති? ‘‘ඡන්නො, ආනන්ද, භික්ඛු යං ඉච්ඡෙය්ය, තං වදෙය්ය. සො භික්ඛූහි නෙව වත්තබ්බො, න ඔවදිතබ්බො, න අනුසාසිතබ්බො’’ති.

217. අථ ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘සියා ඛො පන, භික්ඛවෙ, එකභික්ඛුස්සාපි කඞ්ඛා වා විමති වා බුද්ධෙ වා ධම්මෙ වා සඞ්ඝෙ වා මග්ගෙ වා පටිපදාය වා, පුච්ඡථ, භික්ඛවෙ, මා පච්ඡා විප්පටිසාරිනො ¶ අහුවත්ථ – ‘සම්මුඛීභූතො නො සත්ථා අහොසි ¶ , න මයං සක්ඛිම්හා භගවන්තං සම්මුඛා පටිපුච්ඡිතු’’’ න්ති. එවං වුත්තෙ තෙ භික්ඛූ තුණ්හී අහෙසුං. දුතියම්පි ඛො භගවා…පෙ… තතියම්පි ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘සියා ඛො පන, භික්ඛවෙ, එකභික්ඛුස්සාපි කඞ්ඛා වා විමති වා බුද්ධෙ වා ධම්මෙ වා සඞ්ඝෙ වා මග්ගෙ වා පටිපදාය වා, පුච්ඡථ, භික්ඛවෙ, මා පච්ඡා විප්පටිසාරිනො අහුවත්ථ – ‘සම්මුඛීභූතො නො සත්ථා අහොසි ¶ , න මයං සක්ඛිම්හා භගවන්තං සම්මුඛා පටිපුච්ඡිතු’’’ න්ති. තතියම්පි ඛො තෙ භික්ඛූ තුණ්හී අහෙසුං. අථ ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘සියා ඛො පන, භික්ඛවෙ, සත්ථුගාරවෙනපි න පුච්ඡෙය්යාථ. සහායකොපි, භික්ඛවෙ, සහායකස්ස ආරොචෙතූ’’ති. එවං වුත්තෙ තෙ භික්ඛූ තුණ්හී අහෙසුං. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අච්ඡරියං, භන්තෙ, අබ්භුතං, භන්තෙ, එවං පසන්නො අහං, භන්තෙ, ඉමස්මිං භික්ඛුසඞ්ඝෙ, ‘නත්ථි එකභික්ඛුස්සාපි කඞ්ඛා වා විමති වා බුද්ධෙ වා ධම්මෙ වා සඞ්ඝෙ වා මග්ගෙ වා පටිපදාය වා’’’ති. ‘‘පසාදා ඛො ත්වං, ආනන්ද, වදෙසි, ඤාණමෙව හෙත්ථ, ආනන්ද, තථාගතස්ස. නත්ථි ඉමස්මිං භික්ඛුසඞ්ඝෙ එකභික්ඛුස්සාපි කඞ්ඛා වා විමති වා බුද්ධෙ වා ධම්මෙ වා සඞ්ඝෙ වා මග්ගෙ වා පටිපදාය වා. ඉමෙසඤ්හි, ආනන්ද, පඤ්චන්නං භික්ඛුසතානං යො පච්ඡිමකො භික්ඛු, සො සොතාපන්නො අවිනිපාතධම්මො නියතො සම්බොධිපරායණො’’ති.

218. අථ ¶ ¶ ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘හන්ද ¶ දානි, භික්ඛවෙ, ආමන්තයාමි වො, වයධම්මා සඞ්ඛාරා අප්පමාදෙන සම්පාදෙථා’’ති. අයං තථාගතස්ස පච්ඡිමා වාචා.

219. අථ ඛො භගවා පඨමං ඣානං සමාපජ්ජි, පඨමජ්ඣානා වුට්ඨහිත්වා දුතියං ඣානං සමාපජ්ජි, දුතියජ්ඣානා වුට්ඨහිත්වා තතියං ඣානං සමාපජ්ජි, තතියජ්ඣානා වුට්ඨහිත්වා චතුත්ථං ඣානං සමාපජ්ජි. චතුත්ථජ්ඣානා වුට්ඨහිත්වා ආකාසානඤ්චායතනං සමාපජ්ජි, ආකාසානඤ්චායතනසමාපත්තියා වුට්ඨහිත්වා විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමාපජ්ජි, විඤ්ඤාණඤ්චායතනසමාපත්තියා වුට්ඨහිත්වා ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමාපජ්ජි, ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසමාපත්තියා වුට්ඨහිත්වා නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං සමාපජ්ජි, නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තියා වුට්ඨහිත්වා සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං සමාපජ්ජි.

අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො ආයස්මන්තං අනුරුද්ධං එතදවොච – ‘‘පරිනිබ්බුතො, භන්තෙ අනුරුද්ධ ¶ , භගවා’’ති. ‘‘නාවුසො ආනන්ද, භගවා පරිනිබ්බුතො, සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං සමාපන්නො’’ති.

අථ ඛො භගවා සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධසමාපත්තියා වුට්ඨහිත්වා නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං සමාපජ්ජි, නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තියා වුට්ඨහිත්වා ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමාපජ්ජි, ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසමාපත්තියා වුට්ඨහිත්වා විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමාපජ්ජි, විඤ්ඤාණඤ්චායතනසමාපත්තියා වුට්ඨහිත්වා ආකාසානඤ්චායතනං සමාපජ්ජි, ආකාසානඤ්චායතනසමාපත්තියා වුට්ඨහිත්වා චතුත්ථං ඣානං ¶ සමාපජ්ජි, චතුත්ථජ්ඣානා වුට්ඨහිත්වා තතියං ඣානං සමාපජ්ජි, තතියජ්ඣානා වුට්ඨහිත්වා දුතියං ඣානං සමාපජ්ජි, දුතියජ්ඣානා වුට්ඨහිත්වා පඨමං ඣානං සමාපජ්ජි, පඨමජ්ඣානා වුට්ඨහිත්වා දුතියං ඣානං සමාපජ්ජි, දුතියජ්ඣානා වුට්ඨහිත්වා තතියං ඣානං සමාපජ්ජි, තතියජ්ඣානා වුට්ඨහිත්වා චතුත්ථං ඣානං සමාපජ්ජි, චතුත්ථජ්ඣානා වුට්ඨහිත්වා සමනන්තරා භගවා පරිනිබ්බායි.

220. පරිනිබ්බුතෙ භගවති සහ පරිනිබ්බානා මහාභූමිචාලො අහොසි භිංසනකො සලොමහංසො. දෙවදුන්දුභියො ච ඵලිංසු. පරිනිබ්බුතෙ ¶ භගවති සහ පරිනිබ්බානා බ්රහ්මාසහම්පති ඉමං ගාථං අභාසි –

‘‘සබ්බෙව ¶ නික්ඛිපිස්සන්ති, භූතා ලොකෙ සමුස්සයං;

යත්ථ එතාදිසො සත්ථා, ලොකෙ අප්පටිපුග්ගලො;

තථාගතො බලප්පත්තො, සම්බුද්ධො පරිනිබ්බුතො’’ති.

221. පරිනිබ්බුතෙ භගවති සහ පරිනිබ්බානා සක්කො දෙවානමින්දො ඉමං ගාථං අභාසි –

‘‘අනිච්චා වත සඞ්ඛාරා, උප්පාදවයධම්මිනො;

උප්පජ්ජිත්වා නිරුජ්ඣන්ති, තෙසං වූපසමො සුඛො’’ති.

222. පරිනිබ්බුතෙ භගවති සහ පරිනිබ්බානා ආයස්මා අනුරුද්ධො ඉමා ගාථායො අභාසි –

‘‘නාහු ¶ ¶ අස්සාසපස්සාසො, ඨිතචිත්තස්ස තාදිනො;

අනෙජො සන්තිමාරබ්භ, යං කාලමකරී මුනි.

‘‘අසල්ලීනෙන චිත්තෙන, වෙදනං අජ්ඣවාසයි;

පජ්ජොතස්සෙව නිබ්බානං, විමොක්ඛො චෙතසො අහූ’’ති.

223. පරිනිබ්බුතෙ භගවති සහ පරිනිබ්බානා ආයස්මා ආනන්දො ඉමං ගාථං අභාසි –

‘‘තදාසි යං භිංසනකං, තදාසි ලොමහංසනං;

සබ්බාකාරවරූපෙතෙ, සම්බුද්ධෙ පරිනිබ්බුතෙ’’ති.

224. පරිනිබ්බුතෙ භගවති යෙ තෙ තත්ථ භික්ඛූ අවීතරාගා අප්පෙකච්චෙ බාහා පග්ගය්හ කන්දන්ති, ඡින්නපාතං පපතන්ති, ආවට්ටන්ති විවට්ටන්ති, ‘‘අතිඛිප්පං භගවා පරිනිබ්බුතො ¶ , අතිඛිප්පං සුගතො පරිනිබ්බුතො, අතිඛිප්පං චක්ඛුං ලොකෙ අන්තරහිතො’’ති. යෙ පන තෙ භික්ඛූ වීතරාගා, තෙ සතා සම්පජානා අධිවාසෙන්ති – ‘‘අනිච්චා සඞ්ඛාරා, තං කුතෙත්ථ ලබ්භා’’ති.

225. අථ ඛො ආයස්මා අනුරුද්ධො භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘අලං, ආවුසො, මා සොචිත්ථ මා පරිදෙවිත්ථ. නනු එතං, ආවුසො, භගවතා පටිකච්චෙව අක්ඛාතං – ‘සබ්බෙහෙව පියෙහි මනාපෙහි නානාභාවො විනාභාවො අඤ්ඤථාභාවො’. තං කුතෙත්ථ, ආවුසො, ලබ්භා. ‘යං තං ජාතං භූතං සඞ්ඛතං පලොකධම්මං, තං වත මා පලුජ්ජී’ති, නෙතං ඨානං ¶ විජ්ජති ¶ . දෙවතා, ආවුසො, උජ්ඣායන්තී’’ති. ‘‘කථංභූතා පන, භන්තෙ, ආයස්මා අනුරුද්ධො දෙවතා මනසි කරොතී’’ති [භන්තෙ අනුරුද්ධ දෙවතා මනසි කරොන්තීති (ස්යා. ක.)]?

‘‘සන්තාවුසො ආනන්ද, දෙවතා ආකාසෙ පථවීසඤ්ඤිනියො කෙසෙ පකිරිය කන්දන්ති, බාහා පග්ගය්හ කන්දන්ති, ඡින්නපාතං පපතන්ති, ආවට්ටන්ති, විවට්ටන්ති – ‘අතිඛිප්පං භගවා පරිනිබ්බුතො, අතිඛිප්පං සුගතො පරිනිබ්බුතො, අතිඛිප්පං චක්ඛුං ලොකෙ අන්තරහිතො’ති. සන්තාවුසො ආනන්ද, දෙවතා පථවියා පථවීසඤ්ඤිනියො කෙසෙ පකිරිය කන්දන්ති, බාහා පග්ගය්හ කන්දන්ති, ඡින්නපාතං පපතන්ති, ආවට්ටන්ති, විවට්ටන්ති – ‘අතිඛිප්පං භගවා පරිනිබ්බුතො ¶ , අතිඛිප්පං සුගතො පරිනිබ්බුතො, අතිඛිප්පං චක්ඛුං ලොකෙ අන්තරහිතො’ති. යා පන තා දෙවතා වීතරාගා, තා සතා සම්පජානා අධිවාසෙන්ති – ‘අනිච්චා සඞ්ඛාරා, තං කුතෙත්ථ ලබ්භා’ති. අථ ඛො ආයස්මා ච අනුරුද්ධො ආයස්මා ච ආනන්දො තං රත්තාවසෙසං ධම්මියා කථාය වීතිනාමෙසුං.

226. අථ ඛො ආයස්මා අනුරුද්ධො ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘ගච්ඡාවුසො ආනන්ද, කුසිනාරං පවිසිත්වා කොසිනාරකානං මල්ලානං ආරොචෙහි – ‘පරිනිබ්බුතො, වාසෙට්ඨා, භගවා, යස්සදානි කාලං මඤ්ඤථා’’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා ආනන්දො ආයස්මතො අනුරුද්ධස්ස පටිස්සුත්වා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය අත්තදුතියො කුසිනාරං පාවිසි. තෙන ¶ ඛො පන සමයෙන කොසිනාරකා මල්ලා සන්ධාගාරෙ සන්නිපතිතා හොන්ති තෙනෙව කරණීයෙන. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො යෙන කොසිනාරකානං මල්ලානං සන්ධාගාරං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ¶ කොසිනාරකානං මල්ලානං ආරොචෙසි – ‘පරිනිබ්බුතො, වාසෙට්ඨා, භගවා, යස්සදානි කාලං මඤ්ඤථා’ති. ඉදමායස්මතො ආනන්දස්ස වචනං සුත්වා මල්ලා ච මල්ලපුත්තා ච මල්ලසුණිසා ච මල්ලපජාපතියො ච අඝාවිනො දුම්මනා චෙතොදුක්ඛසමප්පිතා අප්පෙකච්චෙ කෙසෙ පකිරිය කන්දන්ති, බාහා පග්ගය්හ කන්දන්ති, ඡින්නපාතං පපතන්ති, ආවට්ටන්ති, විවට්ටන්ති – ‘‘අතිඛිප්පං භගවා පරිනිබ්බුතො, අතිඛිප්පං සුගතො පරිනිබ්බුතො, අතිඛිප්පං චක්ඛුං ලොකෙ අන්තරහිතො’’ති.

227. අථ ¶ ඛො කොසිනාරකා මල්ලා පුරිසෙ ආණාපෙසුං – ‘‘තෙන හි, භණෙ, කුසිනාරායං ගන්ධමාලඤ්ච සබ්බඤ්ච තාළාවචරං සන්නිපාතෙථා’’ති. අථ ඛො කොසිනාරකා මල්ලා ගන්ධමාලඤ්ච සබ්බඤ්ච තාළාවචරං පඤ්ච ච දුස්සයුගසතානි ආදාය යෙන උපවත්තනං මල්ලානං සාලවනං, යෙන භගවතො සරීරං තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවතො සරීරං නච්චෙහි ගීතෙහි වාදිතෙහි මාලෙහි ගන්ධෙහි සක්කරොන්තා ගරුං කරොන්තා මානෙන්තා පූජෙන්තා චෙලවිතානානි කරොන්තා මණ්ඩලමාළෙ පටියාදෙන්තා එකදිවසං වීතිනාමෙසුං.

අථ ඛො කොසිනාරකානං මල්ලානං එතදහොසි – ‘‘අතිවිකාලො ඛො අජ්ජ භගවතො සරීරං ඣාපෙතුං, ස්වෙ දානි මයං භගවතො සරීරං ඣාපෙස්සාමා’’ති. අථ ඛො කොසිනාරකා මල්ලා භගවතො සරීරං නච්චෙහි ගීතෙහි වාදිතෙහි මාලෙහි ගන්ධෙහි සක්කරොන්තා ගරුං කරොන්තා මානෙන්තා ¶ පූජෙන්තා චෙලවිතානානි කරොන්තා මණ්ඩලමාළෙ පටියාදෙන්තා දුතියම්පි දිවසං වීතිනාමෙසුං, තතියම්පි ¶ දිවසං වීතිනාමෙසුං, චතුත්ථම්පි දිවසං වීතිනාමෙසුං, පඤ්චමම්පි දිවසං වීතිනාමෙසුං, ඡට්ඨම්පි දිවසං වීතිනාමෙසුං.

අථ ඛො සත්තමං දිවසං කොසිනාරකානං මල්ලානං ¶ එතදහොසි – ‘‘මයං භගවතො සරීරං නච්චෙහි ගීතෙහි වාදිතෙහි මාලෙහි ගන්ධෙහි සක්කරොන්තා ගරුං කරොන්තා මානෙන්තා පූජෙන්තා දක්ඛිණෙන දක්ඛිණං නගරස්ස හරිත්වා බාහිරෙන බාහිරං දක්ඛිණතො නගරස්ස භගවතො සරීරං ඣාපෙස්සාමා’’ති.

228. තෙන ඛො පන සමයෙන අට්ඨ මල්ලපාමොක්ඛා සීසංන්හාතා අහතානි වත්ථානි නිවත්ථා ‘‘මයං භගවතො සරීරං උච්චාරෙස්සාමා’’ති න සක්කොන්ති උච්චාරෙතුං. අථ ඛො කොසිනාරකා මල්ලා ආයස්මන්තං අනුරුද්ධං එතදවොචුං – ‘‘කො නු ඛො, භන්තෙ අනුරුද්ධ, හෙතු කො පච්චයො, යෙනිමෙ අට්ඨ මල්ලපාමොක්ඛා සීසංන්හාතා අහතානි වත්ථානි නිවත්ථා ‘මයං භගවතො සරීරං උච්චාරෙස්සාමා’ති න සක්කොන්ති උච්චාරෙතු’’න්ති? ‘‘අඤ්ඤථා ඛො, වාසෙට්ඨා, තුම්හාකං අධිප්පායො, අඤ්ඤථා දෙවතානං අධිප්පායො’’ති. ‘‘කථං පන, භන්තෙ, දෙවතානං අධිප්පායො’’ති? ‘‘තුම්හාකං ඛො, වාසෙට්ඨා, අධිප්පායො – ‘මයං භගවතො සරීරං නච්චෙහි ගීතෙහි වාදිතෙහි මාලෙහි ගන්ධෙහි ¶ සක්කරොන්තා ගරුං කරොන්තා මානෙන්තා පූජෙන්තා දක්ඛිණෙන දක්ඛිණං නගරස්ස හරිත්වා බාහිරෙන බාහිරං දක්ඛිණතො නගරස්ස භගවතො සරීරං ඣාපෙස්සාමා’ති; දෙවතානං ඛො, වාසෙට්ඨා, අධිප්පායො – ‘මයං භගවතො සරීරං දිබ්බෙහි නච්චෙහි ¶ ගීතෙහි වාදිතෙහි ගන්ධෙහි සක්කරොන්තා ගරුං කරොන්තා මානෙන්තා පූජෙන්තා උත්තරෙන උත්තරං නගරස්ස හරිත්වා උත්තරෙන ද්වාරෙන නගරං පවෙසෙත්වා මජ්ඣෙන මජ්ඣං නගරස්ස හරිත්වා පුරත්ථිමෙන ද්වාරෙන නික්ඛමිත්වා පුරත්ථිමතො නගරස්ස මකුටබන්ධනං නාම මල්ලානං චෙතියං එත්ථ භගවතො සරීරං ඣාපෙස්සාමා’ති. ‘‘යථා, භන්තෙ, දෙවතානං අධිප්පායො, තථා හොතූ’’ති.

229. තෙන ඛො පන සමයෙන කුසිනාරා යාව සන්ධිසමලසංකටීරා ජණ්ණුමත්තෙන ඔධිනා මන්දාරවපුප්ඵෙහි සන්ථතා [සණ්ඨිතා (ස්යා.)] හොති. අථ ඛො දෙවතා ච කොසිනාරකා ච මල්ලා භගවතො සරීරං දිබ්බෙහි ච මානුසකෙහි ච නච්චෙහි ¶ ගීතෙහි වාදිතෙහි මාලෙහි ගන්ධෙහි සක්කරොන්තා ගරුං කරොන්තා මානෙන්තා පූජෙන්තා උත්තරෙන උත්තරං නගරස්ස හරිත්වා උත්තරෙන ද්වාරෙන නගරං පවෙසෙත්වා මජ්ඣෙන මජ්ඣං නගරස්ස හරිත්වා පුරත්ථිමෙන ද්වාරෙන නික්ඛමිත්වා පුරත්ථිමතො නගරස්ස මකුටබන්ධනං නාම මල්ලානං චෙතියං එත්ථ ච භගවතො සරීරං නික්ඛිපිංසු.

230. අථ ¶ ඛො කොසිනාරකා මල්ලා ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොචුං – ‘‘කථං මයං, භන්තෙ ආනන්ද, තථාගතස්ස සරීරෙ පටිපජ්ජාමා’’ති? ‘‘යථා ඛො, වාසෙට්ඨා, රඤ්ඤො චක්කවත්තිස්ස සරීරෙ පටිපජ්ජන්ති, එවං තථාගතස්ස සරීරෙ පටිපජ්ජිතබ්බ’’න්ති. ‘‘කථං පන, භන්තෙ ආනන්ද, රඤ්ඤො චක්කවත්තිස්ස සරීරෙ පටිපජ්ජන්තී’’ති? ‘‘රඤ්ඤො, වාසෙට්ඨා, චක්කවත්තිස්ස සරීරං අහතෙන වත්ථෙන වෙඨෙන්ති, අහතෙන වත්ථෙන වෙඨෙත්වා විහතෙන කප්පාසෙන වෙඨෙන්ති, විහතෙන කප්පාසෙන ¶ වෙඨෙත්වා අහතෙන වත්ථෙන වෙඨෙන්ති. එතෙන උපායෙන පඤ්චහි යුගසතෙහි රඤ්ඤො චක්කවත්තිස්ස සරීරං වෙඨෙත්වා ආයසාය තෙලදොණියා පක්ඛිපිත්වා අඤ්ඤිස්සා ආයසාය දොණියා පටිකුජ්ජිත්වා සබ්බගන්ධානං චිතකං කරිත්වා රඤ්ඤො චක්කවත්තිස්ස සරීරං ඣාපෙන්ති. චාතුමහාපථෙ රඤ්ඤො චක්කවත්තිස්ස ථූපං කරොන්ති ¶ . එවං ඛො, වාසෙට්ඨා, රඤ්ඤො චක්කවත්තිස්ස සරීරෙ පටිපජ්ජන්ති. යථා ඛො, වාසෙට්ඨා, රඤ්ඤො චක්කවත්තිස්ස සරීරෙ පටිපජ්ජන්ති, එවං තථාගතස්ස සරීරෙ පටිපජ්ජිතබ්බං. චාතුමහාපථෙ තථාගතස්ස ථූපො කාතබ්බො. තත්ථ යෙ මාලං වා ගන්ධං වා චුණ්ණකං වා ආරොපෙස්සන්ති වා අභිවාදෙස්සන්ති වා චිත්තං වා පසාදෙස්සන්ති, තෙසං තං භවිස්සති දීඝරත්තං හිතාය සුඛායා’’ති. අථ ඛො කොසිනාරකා මල්ලා පුරිසෙ ආණාපෙසුං – ‘‘තෙන හි, භණෙ, මල්ලානං විහතං කප්පාසං සන්නිපාතෙථා’’ති.

අථ ඛො කොසිනාරකා මල්ලා භගවතො සරීරං අහතෙන වත්ථෙන වෙඨෙත්වා විහතෙන කප්පාසෙන වෙඨෙසුං, විහතෙන කප්පාසෙන වෙඨෙත්වා අහතෙන වත්ථෙන ¶ වෙඨෙසුං. එතෙන උපායෙන පඤ්චහි යුගසතෙහි භගවතො සරීරං වෙඨෙත්වා ආයසාය තෙලදොණියා පක්ඛිපිත්වා අඤ්ඤිස්සා ආයසාය දොණියා පටිකුජ්ජිත්වා සබ්බගන්ධානං චිතකං කරිත්වා භගවතො සරීරං චිතකං ආරොපෙසුං.

231. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා මහාකස්සපො පාවාය කුසිනාරං අද්ධානමග්ගප්පටිප්පන්නො හොති මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං පඤ්චමත්තෙහි ¶ භික්ඛුසතෙහි. අථ ඛො ආයස්මා මහාකස්සපො මග්ගා ඔක්කම්ම අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ නිසීදි. තෙන ඛො පන සමයෙන අඤ්ඤතරො ආජීවකො කුසිනාරාය මන්දාරවපුප්ඵං ගහෙත්වා පාවං අද්ධානමග්ගප්පටිප්පන්නො හොති. අද්දසා ඛො ආයස්මා මහාකස්සපො තං ආජීවකං දූරතොව ආගච්ඡන්තං, දිස්වා තං ආජීවකං එතදවොච – ‘‘අපාවුසො, අම්හාකං සත්ථාරං ජානාසී’’ති? ‘‘ආමාවුසො, ජානාමි, අජ්ජ සත්තාහපරිනිබ්බුතො සමණො ගොතමො. තතො මෙ ඉදං මන්දාරවපුප්ඵං ගහිත’’න්ති. තත්ථ යෙ තෙ ¶ භික්ඛූ අවීතරාගා අප්පෙකච්චෙ බාහා පග්ගය්හ කන්දන්ති, ඡින්නපාතං පපතන්ති, ආවට්ටන්ති, විවට්ටන්ති – ‘‘අතිඛිප්පං භගවා පරිනිබ්බුතො, අතිඛිප්පං සුගතො පරිනිබ්බුතො, අතිඛිප්පං චක්ඛුං ලොකෙ අන්තරහිතො’’ති. යෙ පන තෙ භික්ඛූ වීතරාගා, තෙ සතා සම්පජානා අධිවාසෙන්ති – ‘‘අනිච්චා සඞ්ඛාරා, තං කුතෙත්ථ ලබ්භා’’ති.

232. තෙන ඛො පන සමයෙන සුභද්දො නාම වුද්ධපබ්බජිතො තස්සං පරිසායං නිසින්නො හොති. අථ ඛො සුභද්දො වුද්ධපබ්බජිතො තෙ ¶ භික්ඛූ එතදවොච – ‘‘අලං, ආවුසො, මා සොචිත්ථ, මා පරිදෙවිත්ථ, සුමුත්තා මයං තෙන මහාසමණෙන. උපද්දුතා ච හොම – ‘ඉදං වො කප්පති, ඉදං වො න කප්පතී’ති. ඉදානි පන මයං යං ඉච්ඡිස්සාම, තං කරිස්සාම, යං න ඉච්ඡිස්සාම, න තං කරිස්සාමා’’ති. අථ ඛො ආයස්මා මහාකස්සපො ¶ භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘අලං, ආවුසො, මා සොචිත්ථ, මා පරිදෙවිත්ථ. නනු එතං ¶ , ආවුසො, භගවතා පටිකච්චෙව අක්ඛාතං – ‘සබ්බෙහෙව පියෙහි මනාපෙහි නානාභාවො විනාභාවො අඤ්ඤථාභාවො’. තං කුතෙත්ථ, ආවුසො, ලබ්භා. ‘යං තං ජාතං භූතං සඞ්ඛතං පලොකධම්මං, තං තථාගතස්සාපි සරීරං මා පලුජ්ජී’ති, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’’ති.

233. තෙන ඛො පන සමයෙන චත්තාරො මල්ලපාමොක්ඛා සීසංන්හාතා අහතානි වත්ථානි නිවත්ථා – ‘‘මයං භගවතො චිතකං ආළිම්පෙස්සාමා’’ති න සක්කොන්ති ආළිම්පෙතුං. අථ ඛො කොසිනාරකා මල්ලා ආයස්මන්තං අනුරුද්ධං එතදවොචුං – ‘‘කො නු ඛො, භන්තෙ අනුරුද්ධ, හෙතු කො පච්චයො, යෙනිමෙ චත්තාරො මල්ලපාමොක්ඛා සීසංන්හාතා අහතානි වත්ථානි නිවත්ථා – ‘මයං භගවතො චිතකං ආළිම්පෙස්සාමා’ති න සක්කොන්ති ආළිම්පෙතු’’න්ති? ‘‘අඤ්ඤථා ඛො, වාසෙට්ඨා, දෙවතානං අධිප්පායො’’ති. ‘‘කථං පන, භන්තෙ, දෙවතානං අධිප්පායො’’ති? ‘‘දෙවතානං ඛො, වාසෙට්ඨා, අධිප්පායො – ‘අයං ආයස්මා මහාකස්සපො පාවාය කුසිනාරං අද්ධානමග්ගප්පටිප්පන්නො මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං පඤ්චමත්තෙහි භික්ඛුසතෙහි. න තාව භගවතො චිතකො පජ්ජලිස්සති, යාවායස්මා මහාකස්සපො භගවතො පාදෙ සිරසා න වන්දිස්සතී’’’ති. ‘‘යථා, භන්තෙ, දෙවතානං අධිප්පායො, තථා හොතූ’’ති.

234. අථ ඛො ආයස්මා මහාකස්සපො යෙන කුසිනාරා මකුටබන්ධනං නාම මල්ලානං චෙතියං, යෙන භගවතො ¶ චිතකො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා එකංසං චීවරං කත්වා අඤ්ජලිං පණාමෙත්වා තික්ඛත්තුං චිතකං පදක්ඛිණං කත්වා භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දි. තානිපි ඛො පඤ්චභික්ඛුසතානි එකංසං චීවරං කත්වා අඤ්ජලිං පණාමෙත්වා තික්ඛත්තුං චිතකං පදක්ඛිණං කත්වා ¶ භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දිංසු. වන්දිතෙ ¶ ච පනායස්මතා මහාකස්සපෙන තෙහි ච පඤ්චහි භික්ඛුසතෙහි සයමෙව භගවතො චිතකො පජ්ජලි.

235. ඣායමානස්ස ¶ ඛො පන භගවතො සරීරස්ස යං අහොසි ඡවීති වා චම්මන්ති වා මංසන්ති වා න්හාරූති වා ලසිකාති වා, තස්ස නෙව ඡාරිකා පඤ්ඤායිත්ථ, න මසි; සරීරානෙව අවසිස්සිංසු. සෙය්යථාපි නාම සප්පිස්ස වා තෙලස්ස වා ඣායමානස්ස නෙව ඡාරිකා පඤ්ඤායති, න මසි; එවමෙව භගවතො සරීරස්ස ඣායමානස්ස යං අහොසි ඡවීති වා චම්මන්ති වා මංසන්ති වා න්හාරූති වා ලසිකාති වා, තස්ස නෙව ඡාරිකා පඤ්ඤායිත්ථ, න මසි; සරීරානෙව අවසිස්සිංසු. තෙසඤ්ච පඤ්චන්නං දුස්සයුගසතානං ද්වෙව දුස්සානි න ඩය්හිංසු යඤ්ච සබ්බඅබ්භන්තරිමං යඤ්ච බාහිරං. දඩ්ඪෙ ච ඛො පන භගවතො සරීරෙ අන්තලික්ඛා උදකධාරා පාතුභවිත්වා භගවතො චිතකං නිබ්බාපෙසි. උදකසාලතොපි [උදකං සාලතොපි (සී. ස්යා. කං.)] අබ්භුන්නමිත්වා භගවතො චිතකං නිබ්බාපෙසි. කොසිනාරකාපි මල්ලා සබ්බගන්ධොදකෙන භගවතො චිතකං නිබ්බාපෙසුං. අථ ඛො කොසිනාරකා මල්ලා භගවතො සරීරානි සත්තාහං සන්ධාගාරෙ සත්තිපඤ්ජරං කරිත්වා ධනුපාකාරං පරික්ඛිපාපෙත්වා ¶ [පරික්ඛිපිත්වා (ස්යා.)] නච්චෙහි ගීතෙහි වාදිතෙහි මාලෙහි ගන්ධෙහි සක්කරිංසු ගරුං කරිංසු මානෙසුං පූජෙසුං.

236. අස්සොසි ඛො රාජා මාගධො අජාතසත්තු වෙදෙහිපුත්තො – ‘‘භගවා කිර කුසිනාරායං පරිනිබ්බුතො’’ති. අථ ඛො රාජා මාගධො අජාතසත්තු වෙදෙහිපුත්තො කොසිනාරකානං මල්ලානං දූතං පාහෙසි – ‘‘භගවාපි ඛත්තියො අහම්පි ඛත්තියො, අහම්පි අරහාමි භගවතො සරීරානං භාගං, අහම්පි භගවතො සරීරානං ථූපඤ්ච මහඤ්ච කරිස්සාමී’’ති.

අස්සොසුං ඛො වෙසාලිකා ලිච්ඡවී – ‘‘භගවා කිර කුසිනාරායං පරිනිබ්බුතො’’ති. අථ ඛො වෙසාලිකා ලිච්ඡවී කොසිනාරකානං මල්ලානං දූතං පාහෙසුං – ‘‘භගවාපි ඛත්තියො මයම්පි ඛත්තියා, මයම්පි අරහාම භගවතො සරීරානං ¶ භාගං, මයම්පි භගවතො සරීරානං ථූපඤ්ච මහඤ්ච කරිස්සාමා’’ති.

අස්සොසුං ඛො කපිලවත්ථුවාසී සක්යා – ‘‘භගවා කිර කුසිනාරායං පරිනිබ්බුතො’’ති. අථ ඛො කපිලවත්ථුවාසී සක්යා කොසිනාරකානං මල්ලානං ¶ දූතං පාහෙසුං – ‘‘භගවා අම්හාකං ඤාතිසෙට්ඨො ¶ , මයම්පි අරහාම භගවතො සරීරානං භාගං, මයම්පි භගවතො සරීරානං ථූපඤ්ච මහඤ්ච කරිස්සාමා’’ති.

අස්සොසුං ඛො අල්ලකප්පකා බුලයො [ථූලයො (ස්යා.)] – ‘‘භගවා කිර කුසිනාරායං පරිනිබ්බුතො’’ති. අථ ඛො අල්ලකප්පකා බුලයො කොසිනාරකානං මල්ලානං දූතං පාහෙසුං – ‘‘භගවාපි ඛත්තියො මයම්පි ඛත්තියා, මයම්පි අරහාම භගවතො සරීරානං භාගං, මයම්පි භගවතො සරීරානං ථූපඤ්ච මහඤ්ච කරිස්සාමා’’ති ¶ .

අස්සොසුං ඛො රාමගාමකා කොළියා – ‘‘භගවා කිර කුසිනාරායං පරිනිබ්බුතො’’ති. අථ ඛො රාමගාමකා කොළියා කොසිනාරකානං මල්ලානං දූතං පාහෙසුං – ‘‘භගවාපි ඛත්තියො මයම්පි ඛත්තියා, මයම්පි අරහාම භගවතො සරීරානං භාගං, මයම්පි භගවතො සරීරානං ථූපඤ්ච මහඤ්ච කරිස්සාමා’’ති.

අස්සොසි ඛො වෙට්ඨදීපකො බ්රාහ්මණො – ‘‘භගවා කිර කුසිනාරායං පරිනිබ්බුතො’’ති. අථ ඛො වෙට්ඨදීපකො බ්රාහ්මණො කොසිනාරකානං මල්ලානං දූතං පාහෙසි – ‘‘භගවාපි ඛත්තියො අහං පිස්මි බ්රාහ්මණො, අහම්පි අරහාමි භගවතො සරීරානං භාගං, අහම්පි භගවතො සරීරානං ථූපඤ්ච මහඤ්ච කරිස්සාමී’’ති.

අස්සොසුං ඛො පාවෙය්යකා මල්ලා – ‘‘භගවා කිර කුසිනාරායං පරිනිබ්බුතො’’ති. අථ ඛො පාවෙය්යකා මල්ලා කොසිනාරකානං මල්ලානං දූතං පාහෙසුං – ‘‘භගවාපි ඛත්තියො මයම්පි ඛත්තියා, මයම්පි අරහාම භගවතො සරීරානං භාගං, මයම්පි භගවතො සරීරානං ථූපඤ්ච මහඤ්ච කරිස්සාමා’’ති.

එවං වුත්තෙ කොසිනාරකා මල්ලා තෙ සඞ්ඝෙ ගණෙ එතදවොචුං – ‘‘භගවා ¶ අම්හාකං ගාමක්ඛෙත්තෙ පරිනිබ්බුතො, න මයං දස්සාම භගවතො සරීරානං භාග’’න්ති.

237. එවං වුත්තෙ දොණො බ්රාහ්මණො තෙ සඞ්ඝෙ ගණෙ එතදවොච –

අම්හාක [ඡන්දානුරක්ඛණත්ථං නිග්ගහීතලොපො]; බුද්ධො අහු ඛන්තිවාදො;

න ¶ ¶ හි සාධු යං උත්තමපුග්ගලස්ස,

විත්ථාරිකා හොන්තු දිසාසු ථූපා,

238. ‘‘තෙන හි, බ්රාහ්මණ, ත්වඤ්ඤෙව භගවතො සරීරානි අට්ඨධා සමං සවිභත්තං විභජාහී’’ති. ‘‘එවං, භො’’ති ඛො දොණො බ්රාහ්මණො තෙසං සඞ්ඝානං ගණානං පටිස්සුත්වා භගවතො සරීරානි අට්ඨධා සමං සුවිභත්තං විභජිත්වා තෙ සඞ්ඝෙ ගණෙ එතදවොච – ‘‘ඉමං මෙ භොන්තො තුම්බං දදන්තු අහම්පි තුම්බස්ස ථූපඤ්ච මහඤ්ච කරිස්සාමී’’ති. අදංසු ඛො තෙ දොණස්ස බ්රාහ්මණස්ස තුම්බං.

අස්සොසුං ඛො පිප්පලිවනියා [පිප්ඵලිවනියා (ස්යා.)] මොරියා – ‘‘භගවා කිර කුසිනාරායං පරිනිබ්බුතො’’ති. අථ ඛො පිප්පලිවනියා මොරියා කොසිනාරකානං මල්ලානං දූතං පාහෙසුං – ‘‘භගවාපි ඛත්තියො මයම්පි ඛත්තියා, මයම්පි අරහාම භගවතො සරීරානං භාගං, මයම්පි භගවතො සරීරානං ථූපඤ්ච මහඤ්ච කරිස්සාමා’’ති. ‘‘නත්ථි භගවතො සරීරානං භාගො, විභත්තානි භගවතො සරීරානි. ඉතො අඞ්ගාරං හරථා’’ති. තෙ තතො අඞ්ගාරං හරිංසු [ආහරිංසු (ස්යා. ක.)].

239. අථ ඛො රාජා මාගධො අජාතසත්තු වෙදෙහිපුත්තො රාජගහෙ භගවතො සරීරානං ථූපඤ්ච මහඤ්ච අකාසි. වෙසාලිකාපි ¶ ලිච්ඡවී වෙසාලියං ¶ භගවතො සරීරානං ථූපඤ්ච මහඤ්ච අකංසු. කපිලවත්ථුවාසීපි සක්යා කපිලවත්ථුස්මිං භගවතො සරීරානං ථූපඤ්ච මහඤ්ච අකංසු. අල්ලකප්පකාපි බුලයො අල්ලකප්පෙ භගවතො සරීරානං ථූපඤ්ච මහඤ්ච අකංසු. රාමගාමකාපි කොළියා රාමගාමෙ භගවතො සරීරානං ථූපඤ්ච මහඤ්ච අකංසු. වෙට්ඨදීපකොපි බ්රාහ්මණො වෙට්ඨදීපෙ භගවතො ¶ සරීරානං ථූපඤ්ච මහඤ්ච අකාසි. පාවෙය්යකාපි මල්ලා පාවායං භගවතො සරීරානං ථූපඤ්ච මහඤ්ච අකංසු. කොසිනාරකාපි මල්ලා කුසිනාරායං භගවතො සරීරානං ථූපඤ්ච මහඤ්ච අකංසු. දොණොපි බ්රාහ්මණො තුම්බස්ස ථූපඤ්ච මහඤ්ච අකාසි. පිප්පලිවනියාපි මොරියා පිප්පලිවනෙ ¶ අඞ්ගාරානං ථූපඤ්ච මහඤ්ච අකංසු. ඉති අට්ඨ සරීරථූපා නවමො තුම්බථූපො දසමො අඞ්ගාරථූපො. එවමෙතං භූතපුබ්බන්ති.

240. අට්ඨදොණං චක්ඛුමතො සරීරං, සත්තදොණං ජම්බුදීපෙ මහෙන්ති.

එකඤ්ච දොණං පුරිසවරුත්තමස්ස, රාමගාමෙ නාගරාජා මහෙති.

එකාහි දාඨා තිදිවෙහි පූජිතා, එකා පන ගන්ධාරපුරෙ මහීයති;

කාලිඞ්ගරඤ්ඤො විජිතෙ පුනෙකං, එකං පන නාගරාජා මහෙති.

දෙවින්දනාගින්දනරින්දපූජිතො ¶ ,

මනුස්සින්දසෙට්ඨෙහි තථෙව පූජිතො;

තං වන්දථ [තං තං වන්දථ (ස්යා.)] පඤ්ජලිකා ලභිත්වා,

බුද්ධො හවෙ කප්පසතෙහි දුල්ලභොති.

චත්තාලීස සමා දන්තා, කෙසා ලොමා ච සබ්බසො;

දෙවා හරිංසු එකෙකං, චක්කවාළපරම්පරාති.

මහාපරිනිබ්බානසුත්තං නිට්ඨිතං තතියං.