📜

7. මහාසමයසුත්තවණ්ණනා

නිදානවණ්ණනා

331. උදානන්ති ¶ ¶ ¶ රඤ්ඤා ඔක්කාකෙන ජාතිසම්භෙදපරිහාරනිමිත්තං පවත්තිතං උදානං පටිච්ච. එකොපි ජනපදො රුළ්හිසද්දෙන ‘‘සක්කා’’ති වුච්චතීති එත්ථ යං වත්තබ්බං, තං මහානිදානවණ්ණනායං වුත්තනයෙන වෙදිතබ්බං. අරොපිතෙති කෙනචි අරොපිතෙ.

ආවරණෙනාති සෙතුනා. බන්ධාපෙත්වාති පංසුපලාසපාසාණමත්තිකාඛණ්ඩාදීහි ආළිං ථිරං කාරාපෙත්වා.

‘‘ජාතිං ඝට්ටෙත්වා කලහං වඩ්ඪයිංසූ’’ති සඞ්ඛෙපෙන වුත්තමත්ථං පාකටතරං කාතුං ‘‘කොලියකම්මකරා වදන්තී’’තිආදි වුත්තං.

තීණි ජාතකානීති ඵන්දනජාතකපථවීඋන්ද්රියජාතකලටුකිකජාතකානි ද්වෙ ජාතකානීති රුක්ඛධම්ම වට්ටකජාතකානි.

තෙනාති භගවතා. කලහකාරණභාවොති කලහකාරණස්ස අත්ථිභාවො.

අට්ඨානෙති අකාරණෙ. වෙරං කත්වාති විරොධං උප්පාදෙත්වා. ‘‘කුඨාරිහත්ථො පුරිසො’’තිආදිනා ඵන්දනජාතකං කථෙසි. ‘‘දුද්දුභායති භද්දන්තෙ’’තිආදිනා පථවීඋන්ද්රියජාතකං කථෙසි. ‘‘වන්දාමි තං කුඤ්ජරා’’තිආදිනා ලටුකිකජාතකං කථෙසි.

‘‘සාධූ ¶ සම්බහුලා ඤාතී; අපි රුක්ඛා අරඤ්ඤජා;

වාතො වහති එකට්ඨං, බ්රහන්තම්පි වනප්පති’’න්ති. –

ආදිනා රුක්ඛධම්මජාතකං කථෙසි.

‘‘සම්මොදමානා ¶ ගච්ඡන්ති, ජාලං ආදාය පක්ඛිනො;

යදා තෙ විවදිස්සන්ති, තදා එහින්ති මෙ වස’’න්ති. –

ආදිනා වට්ටකජාතකං කථෙසි.

‘‘අත්තදණ්ඩා ¶ භයං ජාතං, ජනං පස්සථ මෙධගං;

සංවෙගං කිත්තයිස්සාමි, යථා සංවිජිතං මයා’’ති. (සු. නි. 1.941);

ආදිනා අත්තදණ්ඩසුත්තං කථෙසි.

තංතංපලොභනකිරියා කායවාචාහි පරක්කමන්තියො ‘‘උක්කණ්ඨන්තූ’’ති සාසනං පෙසෙන්ති.

කුණාලදහෙති කුණාලදහතීරෙ පතිට්ඨාය. පුච්ඡිතපුච්ඡිතං කථෙසි (ජා. 2.කුණාලජාතක) ‘‘අනුක්කමෙන කුණාලසකුණරාජස්ස පුච්ඡනප්පසඞ්ගෙන කුණාලජාතකං කථෙස්සාමී’’ති. අනභිරතිං විනොදෙසි ඉත්ථීනං දොසදස්සනමුඛෙන කාමානං ආදීනවොකාරසංකිලෙසවිභාවනෙන.

කොසජ්ජං විධමිත්වා පුරිසථාමපරිබ්රූහනෙන ‘‘උත්තමපුරිසසදිසෙහි නො භවිතුං වට්ටතී’’ති උප්පන්නචිත්තා.

අවිස්සට්ඨකම්මන්තාති අරතිවිනොදනතො පට්ඨාය අවිස්සට්ඨසමණකම්මන්තා, අපරිචත්තකම්මට්ඨානාති අත්ථො. නිසීදිතුං වට්ටතීති භගවා චින්තෙසීති යොජනා.

පදුමිනියන්ති පදුමස්සරෙ. විකසිංසු ගුණගණවිබොධෙන. ‘‘අයං ඉමස්ස…පෙ… න කථෙසී’’ති ඉමිනා සබ්බෙපි තෙ භික්ඛූ තාවදෙව පටිපාටියා ආගතත්තා අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ලජ්ජමානා ¶ අත්තනා පටිවිද්ධවිසෙසං භගවතො නාරොචෙසුන්ති දස්සෙති. ‘‘ඛීණාසවාන’’න්තිආදිනා තත්ථ කාරණමාහ.

ඔසීදමත්තෙති භගවතො සන්තිකං උපගතමත්තෙ. අරියමණ්ඩලෙති අරියසමූහෙ. පාචීනයුගන්ධරපරික්ඛෙපතොති යුගන්ධරපබ්බතස්ස පාචීනපරික්ඛෙපතො, න බාහිරකෙහි උච්චමානඋදයපබ්බතතො. රාමණෙය්යකදස්සනත්ථන්ති බුද්ධුප්පාදපටිමණ්ඩිතත්තා විසෙසතො රමණීයස්ස ලොකස්ස රමණීයභාවදස්සනත්ථං. උල්ලඞ්ඝිත්වාති ¶ උට්ඨහිත්වා. එවරූපෙ ඛණෙ ලයෙ මුහුත්තෙති යථාවුත්තෙ චන්දමණ්ඩලස්ස උට්ඨිතක්ඛණෙ උට්ඨිතවෙලායං උට්ඨිතමුහුත්තෙති උපරූපරි කාලස්ස වඩ්ඪිතභාවදස්සනත්ථං වුත්තං.

තථා ¶ තෙසං භික්ඛූනං ජාතිආදිවසෙන භගවතො අනුරූපපරිවාරිතං දස්සෙන්තො ‘‘තත්ථා’’ති ආදිමාහ.

සමාපන්නදෙවතාති ආසන්නට්ඨානෙ ඣානසමාපත්ති සමාපන්නදෙවතා. චලිංසූති උට්ඨහිංසු. කොසමත්තං ඨානං සද්දන්තරං. ජම්බුදීපෙ කිර ආදිතො තෙසට්ඨිමත්තානි නගරසහස්සානි උප්පන්නානි, තථා දුතියං, තථා තතියං, තං සන්ධායාහ ‘‘තික්ඛත්තුං තෙසට්ඨියා නගරසහස්සෙසූ’’ති. තෙ පන සම්පිණ්ඩෙත්වා සතසහස්සතො පරං අසීතිසහස්සානි, නවසහස්සානි ච හොන්ති. නවනවුතියා දොණමුඛසතසහස්සෙසූති නවසතසහස්සාධිකෙසු නවුතිසතසහස්සෙසු දොණමුඛෙසු. දොණමුඛන්ති ච මහානගරස්ස ආයුප්පත්තිට්ඨානභූතං පාදනගරං වුච්චති. ඡන්නවුතියා පට්ටනකොටිසතසහස්සෙසූති ඡකොටිඅධිකනවුතිකොටිසතසහස්සපට්ටනෙසු. තම්බපණ්ණිදීපාදීසු ඡපණ්ණාසාය රතනාකරෙසු. එවං පන නගරදොණිමුඛපට්ටනරතනාකරාදිවිභාගෙන කථනං තංතංඅධිවත්ථාය වසන්තීනං දෙවතානං බහුභාවදස්සනත්ථං. යදි දසසහස්සචක්කවාළෙසු දෙවතා සන්නිපතිතා, අථ කස්මා පාළියං ‘‘දසහි ච ලොකධාතූහී’’ති වුත්තන්ති ආහ ‘‘දසසහස්ස…පෙ… අධිප්පෙතා’’ති, තෙන සහස්සිලොකධාතු ඉධ ‘‘එකා ලොකධාතූ’’ති වුත්තාති වෙදිතබ්බං.

ලොහපාසාදෙති ආදිතො කතෙ ලොහපාසාදෙ. බ්රහ්මලොකෙති හෙට්ඨිමෙ බ්රහ්මලොකෙ. යදි තා දෙවතා එවං නිරන්තරා, පච්ඡා ආගතානං ඔකාසො එව න භවෙය්යාති චොදනං සන්ධායාහ ‘‘යථා ඛො පනා’’තිආදි. සුද්ධාවාසකායං උපපන්නා සුද්ධාවාසකායිකා, තාසං පන යස්මා සුද්ධාවාසභූමි නිවාසට්ඨානං, තස්මා වුත්තං ‘‘සුද්ධාවාසවාසීන’’න්ති. ආවාසාති ආවාසනට්ඨානභූතා ¶ ¶ , දෙවතා පන ඔරම්භාගියානං, ඉතරෙසඤ්ච සංයොජනානං සමුච්ඡින්දනෙන සුද්ධො ආවාසො එතෙසන්ති සුද්ධාවාසා.

332. පුරත්ථිමචක්කවාළමුඛවට්ටියං ඔතරි අඤ්ඤත්ථ ඔකාසං අලභමානො. එවං සෙසාපි. බුද්ධානං අභිමුඛමග්ගො බුද්ධවීථි. යාව චක්කවාළා ඔත්ථරිතුං ඔවරිතුං න සක්කා. පහටබුද්ධවීථියාවාති බුද්ධානං සන්තිකං උපසඞ්කමන්තෙහි තෙහි දෙවබ්රහ්මෙහි වළඤ්ජිතවීථියාව. සමිති සඞ්ගති සන්නිපාතො සමයො, මහන්තො සමයො මහාසමයොති ආහ ‘‘මහාසමූහො’’ති ¶ . පවද්ධං වනං පවනන්ති ආහ ‘‘වනසණ්ඩො’’ති. දෙවඝටාති දෙවසමූහා.

සමාදහංසූති සමාදහිතං ලොකුත්තරසමාධිනා සුට්ඨු අප්පිතං අකංසු, යථාසමාහිතං පන සමාධිනා යොජිතං නාම හොතීති වුත්තං ‘‘සමාධිනා යොජෙසු’’න්ති. සබ්බෙසං ගොමුත්තවඞ්කාදීනං දූරසමූහනිතත්තා සබ්බෙ…පෙ… අකරිංසු. නයති අස්සෙ එතෙහීති නෙත්තානි, යොත්තානි. අවීථිපටිපන්නානං අස්සානං වීථිපටිපාදනං රස්මිග්ගහණෙන පහොතීති ‘‘සබ්බයොත්තානි ගහෙත්වා අචොදෙන්තො’’ති වත්වා තං පන අචොදනං අවාරණං එවාති ආහ ‘‘අචොදෙන්තො අවාරෙන්තො’’ති.

යථා ඛීලං භිත්තියං වා භූමියං වා ආකොටිතං දුන්නීහරණං, යථා ච පලිඝං නගරප්පවෙසනිවාරණං, යථා ච ඉන්දඛීලං ගම්භීරනෙමි සුනිඛාතං දුන්නීහරණං, එවං රාගාදයො සත්තසන්තානතො දුන්නීහරණා, නිබ්බානනගරප්පවෙසනිවාරණා චාති තෙ ‘‘ඛීලං, පලිඝං, ඉන්දඛීල’’න්ති ච වුත්තා. තණ්හාඑජාය අභාවෙන අනෙජා පරමසන්තුට්ඨභාවෙන චාතුද්දිසත්තා අප්පටිහතචාරිකං චරන්ති.

ගතාසෙති ගතා එව, න පන ගමිස්සන්ති පරිනිට්ඨිතසරණගමනත්තාති ¶ . ලොකුත්තරසරණගමනං අධිප්පෙතන්ති ආහ ‘‘නිබ්බෙමතිකසරණගමනෙන ගතා’’ති. තෙ හි නියමෙන අපායභූමිං න ගමිස්සන්ති, දෙවකායඤ්ච පරිපූරෙස්සන්ති. යෙ පන ලොකියෙන සරණගමනෙන බුද්ධං සරණං ගතාසෙ, න තෙ ගමිස්සන්ති අපායභූමිං, සති ච පච්චයන්තරසමවායෙ පහාය මානුසං දෙහං, දෙවකායං පරිපූරෙස්සන්තීති අයමෙත්ථ අත්ථො.

දෙවතාසන්නිපාතවණ්ණනා

333. එතෙසන්ති ¶ දෙවතාසන්නිපාතානං. ඉදානීති ඉමස්මිං කාලෙ. බුද්ධානන්ති අඤ්ඤෙසං බුද්ධානං අභාවා. චිත්තකල්ලතා චිත්තමද්දවං.

කිං පන භගවතාව මහන්තෙ දෙවතාසමාගමෙ තෙසං නාමගොත්තං කථෙතුං සක්කාති? ආම සක්කාති දස්සෙතුං ‘‘බුද්ධා නාම මහන්තා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ දිට්ඨන්ති රූපායතනමාහ, සුතන්ති සද්දායතනං, මුතන්ති සම්පත්තග්ගාහිඉන්ද්රියවිසයං ගන්ධරසඵොට්ඨබ්බායතනං, විඤ්ඤාතන්ති වුත්තාවසෙසං සබ්බං ¶ ඤෙය්යං, පත්තන්ති පරියෙසිත්වා, අපරියෙසිත්වා වා සම්පත්තං, පරියෙසිතන්ති පත්තං, අප්පත්තං වා පරියිට්ඨං. අනුවිචරිතං මනසාති කෙවලං මනසා ආලොචිතං. කත්ථචි නීලාදිවසෙන විභත්තරූපාරම්මණෙති අභිධම්මෙ (ධ. ස. 615) ‘‘නීලං පීතක’’න්තිආදිනා විභත්තෙ යත්ථ කත්ථචි රූපාරම්මණෙ කිඤ්චි රූපාරම්මණං වා න අත්ථීති යොජනා. භෙරිසද්දාදිවසෙනාති එත්ථාපි එසෙව නයො. යන්ති යං ආරම්මණං. එතෙසන්ති බුද්ධානං.

ඉදානි යථාවුත්තමත්ථං පාළියා සමත්ථෙතුං ‘‘යථාහා’’තිආදි වුත්තං. තදා ජානනකිරියාය අපරියොසිතභාවදස්සනත්ථං ‘‘ජානාමී’’ති වත්වා යස්මා යං කිඤ්චි නෙය්යං නාම, සබ්බං තං භගවතා අඤ්ඤාතං නාම නත්ථි, තස්මා වුත්තං ‘‘තමහං අබ්භඤ්ඤාසි’’න්ති.

න ඔලොකෙන්ති පයොජනාභාවතො. විපරීතා ‘‘න කම්මාවරණෙන සමන්නාගතා’’තිආදිනා නයෙන වුත්තා. ‘‘යස්ස මඞ්ගලා සමූහතා’’ති (සු. නි. 362) ආරභිත්වා ‘‘රාගං ¶ විනයෙථ මානුසෙසු දිබ්බෙසු කාමෙසු චා’’තිආදිනා (සු. නි. 363) ච රාගනිග්ගහකථාබාහුල්ලතො සම්මාපරිබ්බාජනීයසුත්තං රාගචරිතානං සප්පායං, ‘‘පියමප්පියභූතා කලහ විවාදා පරිදෙවසොකා සහමච්ඡරා චා’’තිආදිනා (සු. නි. 869; මහානි. 98) කලහාදයො යතො දොසතො සමුට්ඨහන්ති, සො ච දොසො යතො පියභාවතො, සො ච පියභාවො යතො ඡන්දතො සමුට්ඨහන්ති, ඉති ඵලතො, කාරණපරම්පරතො ච දොසෙ ආදීනවවිභාවනබාහුල්ලතො කලහවිවාදසුත්තං (සු. නි. 869; මහානි. 98) දොසචරිතානං සප්පායං –

‘‘අප්පඤ්හි එතං න අලං සමාය,

දුවෙ විවාදස්ස ඵලානි බ්රූමි;

එතම්පි ¶ දිස්වා න විවාදයෙථ,

ඛෙමාභිපස්සං අවිවාදභූමි’’න්ති. (සු. නි. 902; මහානි. 131) –

ආදිනා නයෙන සම්මොහවිධමනතො, පඤ්ඤාපරිබ්රූහනතො ච මහාබ්යූහසුත්තං මොහචරිතානං සප්පායං –

‘‘පරස්ස ¶ චෙ ධම්මං අනානුජානං,

බාලො, මගො හොති නිහීනපඤ්ඤො;

සබ්බෙව බාලා සුනිහීනපඤ්ඤා,

සබ්බෙවිමෙ දිට්ඨිපරිබ්බසානා’’ති. (සු. නි. 886; මහානි. 115) –

ආදිනා නයෙන සන්දිට්ඨිපරාමාසිතාපනයනමුඛෙන සවිසයෙසු දිට්ඨිග්ගහණෙසු විසටවිතක්කවිච්ඡින්දනවසෙන පවත්තත්තා චූළබ්යූහසුත්තං විතක්කචරිතානං සප්පායං –

‘‘මූලං ¶ පපඤ්චසඞ්ඛාය (ඉති භගවා),

මන්තා අස්මීති සබ්බං උපරුන්ධෙ;

යා කාචි තණ්හා අජ්ඣත්තං,

තාසං විනයා සදා සතො සික්ඛෙ’’ති. (සු. නි. 922; මහානි. 151) –

පපඤ්චසඞ්ඛාය මූලං අවිජ්ජාදිකිලෙසජාතං අස්මීති පවත්තමානඤ්චාති සබ්බං මන්තා පඤ්ඤාය උපරුන්ධෙය්ය. යා කාචි අජ්ඣත්තං රූපතණ්හාදිභෙදා තණ්හා උප්පජ්ජෙය්ය, තාසං විනයා වූපසමාය සදා සතො උපට්ඨිතස්සති හුත්වා සික්ඛෙය්යාති එවමාදි උපදෙසස්ස සද්ධොව භාජනං. තස්ස හි සො අත්ථාවහොති තුවට්ටකසුත්තං සද්ධාචරිතානං සප්පායං –

‘‘වීතතණ්හො පුරා භෙදා (ඉති භගවා),

පුබ්බමන්තමනිස්සිතො;

වෙමජ්ඣෙ ¶ නුපසඞ්ඛෙය්යො,

තස්ස නත්ථි පුරක්ඛත’’න්ති. (සු. නි. 855; මහානි. 84) –

යො සරීරභෙදතො පුබ්බෙව පහීනතණ්හො, තතො එව අතීතද්ධසඤ්ඤිතං පුරිමකොට්ඨාසං තණ්හානිස්සයෙන අනිස්සිතො, වෙමජ්ඣෙ පච්චුප්පන්නෙපි අද්ධනි ‘‘රත්තො’’තිආදිනා උපසඞ්ඛාතබ්බො, තස්ස අරහතො තණ්හාදිට්ඨිපුරක්ඛාරානං අභාවා අනාගතෙ අද්ධනි කිඤ්චි පුරක්ඛතං නත්ථීති ආදිනා එවං ගම්භීරකථාබාහුල්ලතො පූරාභෙදසුත්තං (සු. නි. 855; මහානි. 84) බුද්ධිචරිතානං සප්පායන්ති කත්වා වුත්තං ‘‘අථ නෙසං සප්පායං …පෙ… වවත්ථපෙත්වා’’ති. මනසාකාසීති එවං චරියාය වසෙන මනසි කත්වා පුන තං සදිසං අත්තනො ¶ දෙසනානික්ඛෙපයොග්යතාවසෙන මනසි අකාසි. අත්තජ්ඣාසයෙන නු ඛො ජානෙය්යාති පරජ්ඣාසයාදිං අනපෙක්ඛිත්වා මය්හංයෙව අජ්ඣාසයෙන ආරද්ධ දෙසනං ¶ ජානෙය්ය නු ඛො. පරජ්ඣාසයෙනාති සන්නිපතිතාය පරිසාය කස්සචි අජ්ඣාසයෙන. අට්ඨුප්පත්තිකෙනාති ඉධ සමුට්ඨිතඅට්ඨුප්පත්තියා. පුච්ඡාවසෙනාති කස්සචි පුච්ඡන්තස්ස පුච්ඡාවසෙන. ආරද්ධදෙසනං ජානෙය්යාති. ‘‘සචෙ පච්චෙකබුද්ධො භවෙය්යා’’ති ඉදං ඉමෙසං සුත්තානං දෙසනාය පුච්ඡා පච්චෙකබුද්ධානං භාරියා, අවිසයා චාති දස්සනත්ථං වුත්තං. තෙනාහ ‘‘සොපි න සක්කුණෙය්යා’’ති.

එත්ථ ච යස්මා න අනුමතිපුච්ඡා, කථෙතුකම්යතාපුච්ඡා වා යුත්තා, අථ ඛො දිට්ඨසංසන්දනපුච්ඡාසදිසී වා විමතිච්ඡෙදනපුච්ඡාසදිසී වා පුච්ඡා යුත්තා, තාව පුග්ගලජ්ඣාසයවසෙන පවත්තිතා නාම හොන්ති, න යථාධම්මවසෙන, තත්ථ යදි භගවා තථා සයමෙව පුච්ඡිත්වා සයමෙව විස්සජ්ජෙය්ය, සුණන්තීනං දෙවතානං සම්මොහො භවෙය්ය ‘‘කිං නාමෙතං භගවා පඨමං එවමාහ, පුනපි එවමාහා’’ති, අන්ධකාරං පවිට්ඨා විය හොන්ති, තස්මා වුත්තං ‘‘එවං පෙතා දෙවතා න සක්ඛිස්සන්ති පටිවිජ්ඣිතු’’න්ති. යථාධම්මදෙසනායං පන කථෙතුකම්යතාවසෙන පුච්ඡනෙන සම්මොහො හොතීති. සූරියො උග්ගතොති ආහ දෙවසඞ්ඝො ආසන්නතරභාවෙන ඔභාසස්ස විපුලඋළාරභාවතො. එකිස්සා ලොකධාතුයාති සුත්තෙ (දී. නි. 3.161; ම. නි. 3.129; අ. නි. 1.277; විභ. 809; නෙත්ති. 57; මි. ප. 5.1.1) ආගතනයෙන සබ්බත්ථෙව පන අපුබ්බං අචරිමං ද්වෙ බුද්ධා න හොන්තෙව. තෙනෙවාහ – ‘‘අනන්තාසු…පෙ… අද්දසා’’ති.

ගාථායං පුච්ඡාමීති නිම්මිතබුද්ධො භගවන්තං පුච්ඡිතුං ඔකාසං කාරාපෙසි. මුනින්ති බුද්ධමුනිං ¶ . පහූතපඤ්ඤන්ති මහාපඤ්ඤං. තිණ්ණන්ති චතුරොඝතිණ්ණං. පාරඞ්ගතන්ති නිබ්බානප්පත්තං, සබ්බස්ස වා ඤෙය්යස්ස පාරං පරියන්තං ගතං. පරිනිබ්බුතං සඋපාදිසෙසනිබ්බානවසෙන. ඨිතත්තන්ති අවට්ඨිතචිත්තං ලොකධම්මෙහි අකම්පනෙය්යතාය. නික්ඛම්ම ඝරා පනුජ්ජ කාමෙති වත්ථුකාමෙ පනූදිත්වා ඝරාවාසා නික්ඛම්ම. කථං භික්ඛු සම්මා සො ලොකෙ පරිබ්බජෙය්යාති සො භික්ඛු කථං සම්මා පරිබ්බජෙය්ය ගච්ඡෙය්ය විහරෙය්ය, අනුපලිත්තො හුත්වා ලොකං අතික්කමෙය්යාති අත්ථො.

334. සිලොකං ¶ අනුකස්සාමීති ¶ එත්ථ සිලොකො නාම පාදසමුදයො, ඉසීහි වුච්චමානා ගාථාතිපි වුච්චති. පාදොව නියතවණ්ණානුපුබ්බිකානං පදානං සමූහො, තං සිලොකං අනුකස්සාමි පවත්තයිස්සාමීති අත්ථොති ආහ ‘‘අක්ඛර…පෙ… පවත්තයිස්සාමී’’ති. යත්ථාති අධිකරණෙ භුම්මං. ආමෙඩිතලොපෙනායං නිද්දෙසොති ආහ ‘‘යෙසු යෙසු ඨානෙසූ’’ති. භුම්මාති භූමිපටිබද්ධනිවාසා. තං තං නිස්සිතා තං තං ඨානං නිස්සිතවන්තො නිස්සාය වසමානා, තෙහි සද්ධිං සිලොකං අනුකස්සාමීති අධිප්පායො. ‘‘යෙ සිතා ගිරිගබ්භර’’න්ති ඉමිනා තෙසං විවෙකවාසං දස්සෙති, ‘‘පහිතත්තා සමාහිතා’’ති ඉමිනා භාවනාභියොගං.

බහුජනා පඤ්චසතසඞ්ඛ්යත්තා. පටිපක්ඛාභිභවනතො, තෙජුස්සදතාය ච සීහා විය පවිවිත්තතාය නිලීනා. එකත්තන්ති එකීභාවං. ඔදාතචිත්තා හුත්වා සුද්ධාති අරහත්තමග්ගාධිගමෙන පරියොදාතචිත්තා හුත්වා සුද්ධා, න කෙවලං සරීරසුද්ධියාව. විප්පසන්නාති අරියමග්ගප්පසාදෙන විසෙසතො පසන්නා. චිත්තස්ස ආවිලභාවකරානං කිලෙසානං අභාවෙන අනාවිලා.

භික්ඛූ ජානිත්වාති භින්නකිලෙසෙ භික්ඛූ ‘‘ඉමෙ දිබ්බචක්ඛුනා එතෙ දෙවකායෙ පස්සන්තීති ජානිත්වා. සවනන්තෙ ජාතත්තාති ධම්මස්සවනපරියොසානෙ අරියජාතියා ජාතත්තා. ඉදං සබ්බන්ති ඉදං ‘‘භිය්යො පඤ්චසතෙ’’තිආදිකං සබ්බං.

තදත්ථාය වීරියං කරිංසූති දිබ්බචක්ඛුඤාණාභිනීහාරවසෙන වීරියං උස්සාහං අකංසු. තෙනාහ ‘‘න තං තෙහී’’තිආදි. සත්තරින්ති ත-කාරස්ස ර-කාරාදෙසං කත්වා වුත්තං, සත්තතින්ති අත්ථො. ‘‘සහස්ස’’න්ති පන අනුවත්තති, සත්තතියොගෙන බහුවචනං. තෙනාහ ‘‘එකෙ සහස්සං. එකෙ සත්තතිසහස්සානී’’ති.

අනන්තන්ති අන්තරහිතං, තං පන අතිවිය මහන්තං නාම හොතීති ආහ ‘‘විපුල’’න්ති.

අවෙක්ඛිත්වාති ¶ ¶ ඤාණචක්ඛුනා විසුං විසුං අවෙක්ඛිත්වා ‘‘වවත්ථිත්වානා’’තිපි පඨන්ති, සො එවත්ථො. තං අවෙක්ඛනං නිච්ඡයකරණං හොතීති ආහ ‘‘වවත්ථපෙත්වා’’ති. පුබ්බෙ වුත්තගාථාසු තතියගාථාය පච්ඡිමද්ධං, චතුත්ථගාථාය පුරිමද්ධඤ්ච සන්ධායාහ ‘‘පුබ්බෙ වුත්තගාථමෙවා’’ති.

විජානනම්පි ¶ දස්සනං එවාති ආහ ‘‘පස්සථ ඔලොකෙථා’’ති. වාචායතපවත්තිතභාවතො ‘‘අනුපටිපාටියාව කිත්තයිස්සාමී’’ති වදති.

335. සත්ත සහස්සානි සඞ්ඛායාති සත්ත සහස්සා. යක්ඛායෙවාති යක්ඛජාතිකා එව. ආනුභාවසම්පන්නාති මහෙසක්ඛා. ඉද්ධිමන්තොති වා මහානුභාවා. ජුතිමන්තොති මහප්පභා. වණ්ණවන්තොති අතික්කන්තවණ්ණා. යසස්සිනොති මහාපරිවාරා චෙව පත්ථටකිත්තිසද්දා ච. සමිති-සද්දො සමීපත්ථොති අධිප්පායෙනාහ ‘‘භික්ඛූනං සන්තික’’න්ති.

හෙමවතපබ්බතෙති හිමවතො සමීපෙ ඨිතපබ්බතෙ.

එතෙ සබ්බෙපීති එතෙ සත්තසහස්සා කාපිලවත්ථවා, ඡසහස්සා හෙමවතා, තිසහස්සා සාතාගිරාති යථාවුත්තා සබ්බෙපි සොළසසහස්සා.

රාජගහනගරෙති රාජගහනගරස්ස සමීපෙ. තන්ති කුම්භීරං.

336. කාමං පාචීනදිසං පසාසති, තථාපි චතූසුපි දිසාසු සපරිවාරදීපෙසු චතූසුපි මහාදීපෙසු ගන්ධබ්බානං ජෙට්ඨකො, කථං? සබ්බෙ තෙ තස්ස වසෙ වත්තන්ති.කුම්භණ්ඩානං අධිපතීතිආදීසුපි එසෙව නයො.

තස්සාපි විරුළ්හස්ස. තාදිසායෙවාති ධතරට්ඨස්ස පුත්තසදිසා එව පුථුත්ථතො, නාමතො, බලතො, ඉද්ධිආදිවිසෙසතො ච.

සබ්බසඞ්ගාහිකවසෙනාති දසසහස්සිලොකධාතුයා පච්චෙකං චත්තාරො ¶ චත්තාරො මහාරාජානොති තෙසං සබ්බෙසං සඞ්ගණ්හනවසෙන. තෙනාහ ‘‘අයඤ්චෙත්ථා’’තිආදි.

චතුරො දිසාති චතූසු දිසාසු. චතුරො දිසා ජලමානා සමුජ්ජලන්තා ඔභාසෙන්තා. යදි ¶ එවං මහතියා පරිසාය ආගතානං කථං කාපිලවත්ථවෙ වනෙ ඨිතාති ආහ ‘‘තෙ පනා’’තිආදි.

337. තෙසං මහාරාජානං දාසාති යොජනා. මායාය යුත්තා, තස්මා මායාවිනො. වඤ්චනං එතෙසු අත්ථි, වඤ්චනෙ වා නියුත්තාති වඤ්චනිකා. කෙරාටියසාඨෙය්යෙනාති නිහීනසඨෙන කම්මෙන. මායා එතෙසං අත්ථීති ¶ මායා, තෙ ච පරෙසං වඤ්චනත්ථං යෙන මායාකරණෙන ‘‘මායා’’ති වුත්තා, තං දස්සෙන්තො ‘‘මායාකාරකා’’ති ආහ.

එත්තකා දාසාති එත්තකා කුටෙණ්ඩුආදිකා නිඝණ්ඩුපරියොසානා අට්ඨමහාරාජානං දාසා.

දෙවරාජානොති දෙවා හුත්වා තංතංදෙවකායස්ස රාජානො. චිත්තො ච සෙනො ච චිත්තසෙනො චාති තයො එතෙ දෙවපුත්තා පාළියං එකසෙසනයෙන වුත්තාති ආහ ‘‘චිත්තො චා’’තිආදි.

භික්ඛුසඞ්ඝො සමිතො සන්නිපතිතො එත්ථාති භික්ඛුසඞ්ඝසමිති, ඉමං වනං.

338. නාගසදහවාසිකාති නාගසදහනිවාසිනො. තත්ථෙකො කිර නාගරාජා, චිරකාලං වසතො තස්ස පරිසා මහතී පරම්පරාගතා අත්ථි, තං සන්ධායාහ ‘‘තච්ඡකනාගපරිසායා’’ති.

යමුනවාසිනොති යමුනායං වසනකනාගා. නාගවොහාරෙනාති හත්ථිනාගවොහාරෙන.

වුත්තප්පකාරෙති කම්බලස්සතරෙ ඨපෙත්වා ඉතරෙ වුත්තප්පකාරනාගා. ලොභාභිභූතාති ආහාරලොභෙන අභිභූතා. දිබ්බානුභාවතාති දිබ්බානුභාවතො, දිබ්බානුභාවහෙතු වා දිබ්බා. ‘‘චිත්රසුපණ්ණා’’ති නාමං විචිත්රසුන්දරපත්තවන්තතාය.

උපව්හයන්තාති ¶ උපෙච්ච කථෙන්තා. කාකොලූකඅහිනකුලාදයො විය අඤ්ඤමඤ්ඤං ජාතිසමුදාගතවෙරාපි සමානා මිත්තා විය…පෙ… හට්ඨතුට්ඨචිත්තා අඤ්ඤමඤ්ඤස්මින්ති අධිප්පායො. බුද්ධංයෙව තෙ සරණං ගතා ‘‘බුද්ධානුභාවෙනෙව මයං අඤ්ඤමඤ්ඤස්මිං මෙත්තිං පටිලභිම්හා’’ති.

339. භාතරොති මෙථුනභාතරො. තෙනාහ ‘‘සුජාය අසුරකඤ්ඤාය කාරණා’’ති.

තෙසූති ¶ අසුරෙසු. කාලකඤ්චාති එවං නාමා. මහාභිස්මාති භිංසනකමහාසරීරා. අභබ්බාති සම්මත්තනියාමං ඔක්කමිතුං න භබ්බා අච්ඡන්දිකත්තා තාදිසස්ස ඡන්දස්සෙව අභාවතො.

බලිනො ¶ මහාඅසුරස්ස අබ්භතීතත්තා තස්ස පුත්තෙ එව කිත්තෙන්තො භගවා ‘‘සතඤ්ච බලිපුත්තාන’’න්ති ආදිමාහ. සො කිර සුඛුමං අත්තභාවං මාපෙත්වා උපගච්ඡි.

340. කම්මං කත්වාති පරිකම්මං කත්වා. නිබ්බත්තාති උපචාරජ්ඣානෙන නිබ්බත්තා. අප්පනාඣානෙන පන නිබ්බත්තා බ්රහ්මානො හොන්ති, තෙ පරතො වක්ඛති ‘‘සුබ්රහ්මා’’තිආදිනා (දී. නි. 2.341), අයඤ්ච කාමාවචරදෙවතා වුච්චති. තෙනෙවාහ – ‘‘මෙත්තාකරුණාකායිකාති මෙත්තාඣානෙ ච කරුණාඣානෙ ච පරිකම්මං කත්වා නිබ්බත්තදෙවා’’ති. මෙත්තාඣානෙ කරුණාඣානෙති මෙත්තාඣානනිමිත්තං කරුණාඣානනිමිත්තං, තදත්ථන්ති අත්ථො.

තෙ ආපොදෙවාදයො යථාසකං වග්ගවසෙන ඨිතත්තා දසධා ඨිතා. යාව කරුණාකායිකා දස දෙවකායා.නානත්තවණ්ණාති නානාසභාවවණ්ණවන්තො.

වෙණ්ඩුදෙවතාති වෙණ්ඩු නාම දෙවතා, එවං සහලි දෙවතා. අසමදෙවතා, යමකදෙවතාති ‘‘ද්වෙ අයනියො’’ති වදන්ති, තප්පමුඛා ද්වෙ දෙවනිකායාති. චන්දස්සූපනිසා දෙවා චන්දස්ස උපනිස්සයතො වත්තමානා තස්ස පුරතො ච පච්ඡතො ච පස්සතො ච ධාවනකදෙවා. තෙනාහ ‘‘චන්දනිස්සිතකා දෙවා’’ති. සූරියස්සූපනිසා, නක්ඛත්තනිස්සිතාති එත්ථාපි එසෙව නයො. කෙවලං වාතවායනහෙතවො දෙවතා වාතවලාහකා. තථා කෙවලං අබ්භපටලසඤ්චරණහෙතවො අබ්භවලාහකා. උණ්හප්පවත්තිහෙතවො ¶ උණ්හවලාහකා. වස්සවලාහකා පන පජ්ජුන්නසදිසාති. තෙ ඉධ න වුත්තා. වසුදෙවතා නාම එකො දෙවනිකායො, තෙසං පුබ්බඞ්ගමත්තා වාසවො, සක්කො.

දසෙතෙති එතෙ වෙණ්ඩුදෙවතාදයො වාසවපරියොසානා දස දෙවකායා.

ඉමානීති ‘‘ජලමග්ගී’’ති ච ‘‘සිඛාරිවා’’ති ච ඉමානි තෙසං නාමානි. කෙචි පන ම-කාරො පදසන්ධිකරො ‘‘ජලා’’ති ච ‘‘අග්ගී’’ති ච ‘‘සිඛාරිවා’’ති ච ඉමානි තෙසං නාමානීති වදන්ති. එතෙති තෙසු එව ‘‘අරිට්ඨකා, රොජා’’ති ච වුත්තදෙවෙසු එකච්චෙ,උමාපුප්ඵනිභාසිනො ¶ වණ්ණතො උමාපුප්ඵසදිසාති එවමත්ථො ගහෙතබ්බො, අඤ්ඤථා එකාදස දෙවකායා සියුං.

දසෙතෙති ¶ එතෙ දස සහභූදෙවාදයො වාසවනෙසිපරියොසානා දස දෙවකායා. තෙනෙව නිකායභෙදවසෙන දසධාව ආගතා.

‘‘සමානා’’තිආදි තෙසං දෙවානං නිකායසමුදායගතං නාමං. එවං සෙසානම්පි.

දසෙතෙති එතෙ සමානාදිකා මහාපාරගපරියොසානා දස දෙවකායා. තෙනෙව නිකායභෙදෙන දසධා ආගතා.

සුක්කාදයො තයො දෙවකායා. පාමොක්ඛදෙවාති පමුඛා පධානභූතා දෙවා.

දිසාති දිසාසු. දෙවොති මෙඝො. දසෙතෙති එතෙ සුක්කාදයො පජ්ජුන්නපරියොසානා දස දෙවකායා, තෙ දෙවනිකායභෙදෙන දසධා ආගතා.

දසෙතෙති එතෙ ඛෙමියාදයො පරනිම්මිතපරියොසානා දස දෙවකායා, තෙ දෙවනිකායභෙදෙන දසධාව ආගතා. තත්ථ ‘‘ඛෙමියා, කට්ඨකාදයො ච පඤ්චාපි සදෙවකායා තාවතිංසකායිකා’’ති වදන්ති. නාමන්වයෙනාති ¶ නාමානුගමෙන ‘‘ආපොදෙවතා’’තිආදිනාමසභාගෙන. තෙනෙවාහ ‘‘නාමභාගෙන නාමකොට්ඨාසෙනා’’ති. සබ්බා දෙවතාති දසසහස්සිලොකධාතූසු සබ්බාපි දෙවතා. නිද්දිසති තංතංනාමසභාගෙන එකජ්ඣං කත්වා.

පවුත්ථාති පවාසං ගතා විය අපෙතාති ආහ ‘‘විගතා’’ති. පවුත්ථා වා පකාරතො වුත්ථා වුසිතා, තෙන ජාති වුසිතබ්බා අස්සාති පවුට්ඨජාති. කාළකභාවා සංකිලෙසධම්මා, සබ්බසො තදභාවතො කාළකභාවාතීතං දසබලං. ලඤ්චනාභාවෙන වා අසිතාතිගො කාළකභාවාතීතාය සිරියා චන්දො, තාදිසං චන්දං විය සිරියා විරොචමානං.

341. එකො බ්රහ්මාති සගාථකවග්ගෙ (සං. නි. 1.98) ආගතො සුබ්රහ්මදෙවපුත්තො. බ්රහ්මලොකෙ නිබ්බත්තිත්වා හෙට්ඨිමෙසු පතිට්ඨිතා අරියබ්රහ්මානො, න ¶ සුද්ධාවාසබ්රහ්මානො. තිස්සමහාබ්රහ්මා පුථුජ්ජනො, යො අපරභාගෙ මනුස්සෙසු නිබ්බත්තිත්වා මොග්ගලිපුත්තතිස්සත්ථෙරො ජාතො.

සහස්සං ¶ බ්රහ්මලොකානන්ති බ්රහ්මලොකො එතෙසන්ති බ්රහ්මලොකා, බ්රහ්මානො, තෙසං බ්රහ්මලොකානං සහස්සං සත්තලොකපරියායො චායං ලොකසද්දොති ආහ ‘‘මහාබ්රහ්මානං සහස්සං ආගත’’න්ති. අනන්තරගාථායං ‘‘ආගතා’’ති වුත්තපදමෙව අත්ථවසෙන වදති. යත්ථාති යස්මිං බ්රහ්මසහස්සෙ. අඤ්ඤෙ බ්රහ්මෙති තදඤ්ඤෙ බ්රහ්මානො. අභිභවිත්වා තිට්ඨති වණ්ණෙන, යසසා ආයුනා ච.

ඉස්සරාති තෙනෙව වසපවත්තනෙන සෙසබ්රහ්මානං අධිපතිනො.

342. කාළකධම්මසමන්නාගතො කාළකස්ස පාපිමස්ස මාරස්ස බාලභාවං පස්සථ, යො අත්තනො අවිසයෙ නිරත්ථකං පරක්කමිතුං වායමති.

වීතරාගභාවාවහස්ස ධම්මස්සවනස්ස අන්තරායකරණෙන ¶ අවීතරාගා රාගෙන බද්ධා එව නාම හොන්තීති වුත්තං ‘‘රාගෙන බද්ධං හොතූ’’ති.

භයානකං සරඤ්ච කත්වාති භෙරවං මහන්තං සද්දං සමුට්ඨපෙත්වා.

ඉදානි තං සද්දං උපමාය දස්සෙන්තො ‘‘යථා’’ති ආදිමාහ. කඤ්චීති තස්මිං සමාගමෙ කඤ්චි දෙවතං, මානුසකං වා අත්තනො වසෙ වත්තෙතුං අසක්කොන්තො අසයංවසෙ සයඤ්ච න අත්තනො වසෙ ඨිතො. තෙනාහ ‘‘අසයංවසී’’තිආදි.

343. ‘‘වීතරාගෙහී’’ති දෙසනාසීසමෙතං. සබ්බායපි හි තත්ථ සමාගතපරිසාය මාරසෙනා අපක්කන්තාව. නෙසං ලොමම්පි ඉඤ්ජයුං තෙසං ලොමමත්තම්පි න චාලෙසුං, කුතො අන්තරායකරණං. ඉති යත්තකා තත්ථ විසෙසං අධිගච්ඡිංසු, තෙසං සබ්බෙසම්පි අන්තරායාකරණවසෙන අත්ථො විභාවෙතබ්බො, වීතරාගග්ගහණෙන වා සරාගවීතරාගවිභාවිනො ච තත්ථ සඞ්ගහිතාති වෙදිතබ්බං. මාරො ඉමං ගාථං අභාසි අච්ඡරියබ්භුතචිත්තජාතො. කථඤ්හි නාම තාව ඝොරතරං මහතිං විභිංසකං මයි කරොන්තෙපි සබ්බෙ පිමෙ නිබ්බිකාරා සමාහිතා එව. කස්මා? විජිතාවිනො ඉමෙ උත්තමපුරිසාති. තෙනාහ ‘‘සබ්බෙ’’තිආදි. යාදිසො අරියානං ධම්මනිස්සිතො ¶ පමොදො, න කදාචි තාදිසො අනරියානං හොතීති ‘‘සාසනෙ භූතෙහි අරියෙහි’’ ඉච්චෙතං වුත්තං. වි-සද්දෙන විනා කෙවලොපි සුත-සද්දො විඛ්යාතත්ථවචනො හොති ‘‘සුතධම්මස්සා’’තිආදීසු (මහාව. 5; උදා. 11) වියාති ආහ ‘‘ජනෙ විස්සුතා’’ති.

දූරෙති ¶ දූරෙ පදෙසෙ. දහරස්ස අන්තරායං පරිහරන්තී ‘‘න සක්කා භන්තෙ සකලං කායං දස්සෙතු’’න්ති අවොචාති.

මහාසමයසුත්තවණ්ණනාය ලීනත්ථප්පකාසනා.