📜

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස

දීඝනිකායෙ

පාථිකවග්ගට්ඨකථා

1. පාථිකසුත්තවණ්ණනා

සුනක්ඛත්තවත්ථුවණ්ණනා

1. එවංමෙ සුතං…පෙ… මල්ලෙසු විහරතීති පාථිකසුත්තං. තත්රායං අපුබ්බපදවණ්ණනා. මල්ලෙසු විහරතීති මල්ලා නාම ජානපදිනො රාජකුමාරා, තෙසං නිවාසො එකොපි ජනපදො රුළ්හීසද්දෙන ‘‘මල්ලා’’ති වුච්චති, තස්මිං මල්ලෙසු ජනපදෙ. ‘‘අනුපියං නාම මල්ලානං නිගමො’’ති අනුපියන්ති එවංනාමකො මල්ලානං ජනපදස්ස එකො නිගමො, තං ගොචරගාමං කත්වා එකස්මිං ඡායූදකසම්පන්නෙ වනසණ්ඩෙ විහරතීති අත්ථො. අනොපියන්තිපි පාඨො. පාවිසීති පවිට්ඨො. භගවා පන න තාව පවිට්ඨො, පවිසිස්සාමීති නික්ඛන්තත්තා පන පාවිසීති වුත්තො. යථා කිං, යථා ‘‘ගාමං ගමිස්සාමී’’ති නික්ඛන්තො පුරිසො තං ගාමං අපත්තොපි ‘‘කුහිං ඉත්ථන්නාමො’’ති වුත්තෙ ‘‘ගාමං ගතො’’ති වුච්චති, එවං. එතදහොසීති ගාමසමීපෙ ඨත්වා සූරියං ඔලොකෙන්තස්ස එතදහොසි. අතිප්පගො ඛොති අතිවිය පගො ඛො, න තාව කුලෙසු යාගුභත්තං නිට්ඨිතන්ති. කිං පන භගවා කාලං අජානිත්වා නික්ඛන්තොති? න අජානිත්වා. පච්චූසකාලෙයෙව හි භගවා ඤාණජාලං පත්ථරිත්වා ලොකං වොලොකෙන්තො ඤාණජාලස්ස අන්තො පවිට්ඨං භග්ගවගොත්තං ඡන්නපරිබ්බාජකං දිස්වා ‘‘අජ්ජාහං ඉමස්ස පරිබ්බාජකස්ස මයා පුබ්බෙ කතකාරණං සමාහරිත්වා ධම්මං කථෙස්සාමි, සා ධම්මකථා අස්ස මයි පසාදප්පටිලාභවසෙන සඵලා භවිස්සතී’’ති ඤත්වාව පරිබ්බාජකාරාමං පවිසිතුකාමො අතිප්පගොව නික්ඛමි. තස්මා තත්ථ පවිසිතුකාමතාය එවං චිත්තං උප්පාදෙසි.

2. එතදවොචාති භගවන්තං දිස්වා මානථද්ධතං අකත්වා සත්ථාරං පච්චුග්ගන්ත්වා එතං එතු ඛො, භන්තෙතිආදිකං වචනං අවොච. ඉමං පරියායන්ති ඉමං වාරං, අජ්ජ ඉමං ආගමනවාරන්ති අත්ථො. කිං පන භගවා පුබ්බෙපි තත්ථ ගතපුබ්බොති? න ගතපුබ්බො, ලොකසමුදාචාරවසෙන පන එවමාහ. ලොකියා හි චිරස්සං ආගතම්පි අනාගතපුබ්බම්පි මනාපජාතිකං ආගතං දිස්වා ‘‘කුතො භවං ආගතො, චිරස්සං භවං ආගතො, කථං තෙ ඉධාගමනමග්ගො ඤාතො, කිං මග්ගමූළ්හොසී’’තිආදීනි වදන්ති. තස්මා අයම්පි ලොකසමුදාචාරවසෙන එවමාහාති වෙදිතබ්බො. ඉදමාසනන්ති අත්තනො නිසින්නාසනං පප්ඵොටෙත්වා සම්පාදෙත්වා දදමානො එවමාහ. සුනක්ඛත්තො ලිච්ඡවිපුත්තොති සුනක්ඛත්තො නාම ලිච්ඡවිරාජපුත්තො. සො කිර තස්ස ගිහිසහායො හොති, කාලෙන කාලං තස්ස සන්තිකං ගච්ඡති. පච්චක්ඛාතොති ‘‘පච්චක්ඛාමි දානාහං, භන්තෙ, භගවන්තං න දානාහං, භන්තෙ, භගවන්තං උද්දිස්ස විහරිස්සාමී’’ති එවං පටිඅක්ඛාතො නිස්සට්ඨො පරිච්චත්තො.

3. භගවන්තං උද්දිස්සාති භගවා මෙ සත්ථා ‘‘භගවතො අහං ඔවාදං පටිකරොමී’’ති එවං අපදිසිත්වා. කො සන්තො කං පච්චාචික්ඛසීති යාචකො වා යාචිතකං පච්චාචික්ඛෙය්ය, යාචිතකො වා යාචකං. ත්වං පන නෙව යාචකො න යාචිතකො, එවං සන්තෙ, මොඝපුරිස, කො සන්තො කො සමානො කං පච්චාචික්ඛසීති දස්සෙති. පස්ස මොඝපුරිසාති පස්ස තුච්ඡපුරිස. යාවඤ්ච තෙ ඉදං අපරද්ධන්ති යත්තකං ඉදං තව අපරද්ධං, යත්තකො තෙ අපරාධො තත්තකො දොසොති එවාහං භග්ගව තස්ස දොසං ආරොපෙසින්ති දස්සෙති.

4. උත්තරිමනුස්සධම්මාති පඤ්චසීලදසසීලසඞ්ඛාතා මනුස්සධම්මාඋත්තරි. ඉද්ධිපාටිහාරියන්ති ඉද්ධිභූතං පාටිහාරියං. කතෙ වාති කතම්හි වා. යස්සත්ථායාති යස්ස දුක්ඛක්ඛයස්ස අත්ථාය. සොනිය්යාති තක්කරස්සාති සො ධම්මො තක්කරස්ස යථා මයා ධම්මො දෙසිතො, තථා කාරකස්ස සම්මා පටිපන්නස්ස පුග්ගලස්ස සබ්බවට්ටදුක්ඛක්ඛයාය අමතනිබ්බානසච්ඡිකිරියාය ගච්ඡති, න ගච්ඡති, සංවත්තති, න සංවත්තතීති පුච්ඡති. තත්ර සුනක්ඛත්තාති තස්මිං සුනක්ඛත්ත මයා දෙසිතෙ ධම්මෙ තක්කරස්ස සම්මා දුක්ඛක්ඛයාය සංවත්තමානෙ කිං උත්තරිමනුස්සධම්මා ඉද්ධිපාටිහාරියං කතං කරිස්සති, කො තෙන කතෙන අත්ථො. තස්මිඤ්හි කතෙපි අකතෙපි මම සාසනස්ස පරිහානි නත්ථි, දෙවමනුස්සානඤ්හි අමතනිබ්බානසම්පාපනත්ථාය අහං පාරමියො පූරෙසිං, න පාටිහාරියකරණත්ථායාති පාටිහාරියස්ස නිරත්ථකතං දස්සෙත්වා ‘‘පස්ස, මොඝපුරිසා’’ති දුතියං දොසං ආරොපෙසි.

5. අග්ගඤ්ඤන්ති ලොකපඤ්ඤත්තිං. ‘‘ඉදං නාම ලොකස්ස අග්ග’’න්ති එවං ජානිතබ්බම්පි අග්ගං මරියාදං න තං පඤ්ඤපෙතීති වදති. සෙසමෙත්ථ අනන්තරවාදානුසාරෙනෙව වෙදිතබ්බං.

6. අනෙකපරියායෙන ඛොති ඉදං කස්මා ආරද්ධං. සුනක්ඛත්තො කිර ‘‘භගවතො ගුණං මක්ඛෙස්සාමි, ‘‘දොසං පඤ්ඤපෙස්සාමී’’ති එත්තකං විප්පලපිත්වා භගවතො කථං සුණන්තො අප්පතිට්ඨො නිරවො අට්ඨාසි.

අථ භගවා – ‘‘සුනක්ඛත්ත, එවං ත්වං මක්ඛිභාවෙ ඨිතො සයමෙව ගරහං පාපුණිස්සසී’’ති මක්ඛිභාවෙ ආදීනවදස්සනත්ථං අනෙකපරියායෙනාතිආදිමාහ. තත්ථ අනෙකපරියායෙනාති අනෙකකාරණෙන. වජ්ජිගාමෙති වජ්ජිරාජානං ගාමෙ, වෙසාලීනගරෙ නො විසහීති නාසක්ඛි. සො අවිසහන්තොති සො සුනක්ඛත්තො යස්ස පුබ්බෙ තිණ්ණං රතනානං වණ්ණං කථෙන්තස්ස මුඛං නප්පහොති, සො දානි තෙනෙව මුඛෙන අවණ්ණං කථෙති, අද්ධා අවිසහන්තො අසක්කොන්තො බ්රහ්මචරියං චරිතුං අත්තනො බාලතාය අවණ්ණං කථෙත්වා හීනායාවත්තො. බුද්ධො පන සුබුද්ධොව, ධම්මො ස්වාක්ඛාතොව, සඞ්ඝො සුප්පටිපන්නොව. එවං තීණි රතනානි ථොමෙන්තා මනුස්සා තුය්හෙව දොසං දස්සෙස්සන්තීති. ඉති ඛො තෙති එවං ඛො තෙ, සුනක්ඛත්ත, වත්තාරො භවිස්සන්ති. තතො එවං දොසෙ උප්පන්නෙ සත්ථා අතීතානාගතෙ අප්පටිහතඤාණො, මය්හං එවං දොසො උප්පජ්ජිස්සතීති ජානන්තොපි පුරෙතරං න කථෙසීති වත්තුං න ලච්ඡසීති දස්සෙති. අපක්කමෙවාති අපක්කමියෙව, අපක්කන්තො වා චුතොති අත්ථො. යථාතං ආපායිකොති යථා අපායෙ නිබ්බත්තනාරහො සත්තො අපක්කමෙය්ය, එවමෙව අපක්කමීති අත්ථො.

කොරක්ඛත්තියවත්ථුවණ්ණනා

7. එකමිදාහන්ති ඉමිනා කිං දස්සෙති? ඉදං සුත්තං ද්වීහි පදෙහි ආබද්ධං ඉද්ධිපාටිහාරියං න කරොතීති ච අග්ගඤ්ඤං න පඤ්ඤපෙතීති ච. තත්ථ ‘‘අග්ගඤ්ඤං න පඤ්ඤපෙතී’’ති ඉදං පදං සුත්තපරියොසානෙ දස්සෙස්සති. ‘‘පාටිහාරියං න කරොතී’’ති ඉමස්ස පන පදස්ස අනුසන්ධිදස්සනවසෙන අයං දෙසනා ආරද්ධා.

තත්ථ එකමිදාහන්ති එකස්මිං අහං. සමයන්ති සමයෙ, එකස්මිං කාලෙ අහන්ති අත්ථො. ථූලූසූති ථූලූ නාම ජනපදො, තත්ථ විහරාමි. උත්තරකා නාමාති ඉත්ථිලිඞ්ගවසෙන උත්තරකාති එවංනාමකො ථූලූනං ජනපදස්ස නිගමො, තං නිගමං ගොචරගාමං කත්වාති අත්ථො. අචෙලොති නග්ගො. කොරක්ඛත්තියොති අන්තොවඞ්කපාදො ඛත්තියො. කුක්කුරවතිකොති සමාදින්නකුක්කුරවතො සුනඛො විය ඝායිත්වා ඛාදති, උද්ධනන්තරෙ නිපජ්ජති, අඤ්ඤම්පි සුනඛකිරියමෙව කරොති. චතුක්කුණ්ඩිකොති චතුසඞ්ඝට්ටිතො ද්වෙ ජාණූනි ද්වෙ ච කප්පරෙ භූමියං ඨපෙත්වා විචරති. ඡමානිකිණ්ණන්ති භූමියං නිකිණ්ණං පක්ඛිත්තං ඨපිතං. භක්ඛසන්ති භක්ඛං යංකිඤ්චි ඛාදනීයං භොජනීයං. මුඛෙනෙවාති හත්ථෙන අපරාමසිත්වා ඛාදනීයං මුඛෙනෙව ඛාදති, භොජනීයම්පි මුඛෙනෙව භුඤ්ජති. සාධුරූපොති සුන්දරරූපො. අයං සමණොති අයං අරහතං සමණො එකොති. තත්ථ වතාති පත්ථනත්ථෙ නිපාතො. එවං කිරස්ස පත්ථනා අහොසි ‘‘ඉමිනා සමණෙන සදිසො අඤ්ඤො සමණො නාම නත්ථි, අයඤ්හි අප්පිච්ඡතාය වත්ථං න නිවාසෙති, ‘එස පපඤ්චො’ති මඤ්ඤමානො භික්ඛාභාජනම්පි න පරිහරති, ඡමානිකිණ්ණමෙව ඛාදති, අයං සමණො නාම. මයං පන කිං සමණා’’ති? එවං සබ්බඤ්ඤුබුද්ධස්ස පච්ඡතො චරන්තොව ඉමං පාපකං විතක්කං විතක්කෙසි.

එතදවොචාති භගවා කිර චින්තෙසි ‘‘අයං සුනක්ඛත්තො පාපජ්ඣාසයො, කිං නු ඉමං දිස්වා චින්තෙසී’’ති? අථෙවං චින්තෙන්තො තස්ස අජ්ඣාසයං විදිත්වා ‘‘අයං මොඝපුරිසො මාදිසස්ස සබ්බඤ්ඤුනො පච්ඡතො ආගච්ඡන්තො අචෙලං අරහාති මඤ්ඤති, ඉධෙව දානායං බාලො නිග්ගහං අරහතී’’ති අනිවත්තිත්වාව එතං ත්වම්පි නාමාතිආදිවචනමවොච. තත්ථ ත්වම්පි නාමාති ගරහත්ථෙ පිකාරො. ගරහන්තො හි නං භගවා ‘‘ත්වම්පි නාමා’’ති ආහ. ‘‘ත්වම්පි නාම එවං හීනජ්ඣාසයො, අහං සමණො සක්යපුත්තියොති එවං පටිජානිස්සසී’’ති අයඤ්හෙත්ථ අධිප්පායො. කිං පන මං, භන්තෙති මය්හං, භන්තෙ, කිං ගාරය්හං දිස්වා භගවා ‘‘එවමාහා’’ති පුච්ඡති. අථස්ස භගවා ආචික්ඛන්තො ‘‘නනු තෙ’’තිආදිමාහ. මච්ඡරායතීති ‘‘මා අඤ්ඤස්ස අරහත්තං හොතූ’’ති කිං භගවා එවං අරහත්තස්ස මච්ඡරායතීති පුච්ඡති. න ඛො අහන්ති අහං, මොඝපුරිස, සදෙවකස්ස ලොකස්ස අරහත්තප්පටිලාභමෙව පච්චාසීසාමි, එතදත්ථමෙව මෙ බහූනි දුක්කරානි කරොන්තෙන පාරමියො පූරිතා, න ඛො අහං, මොඝපුරිස, අරහත්තස්ස මච්ඡරායාමි. පාපකං දිට්ඨිගතන්ති න අරහන්තං අරහාති, අරහන්තෙ ච අනරහන්තොති එවං තස්ස දිට්ඨි උප්පන්නා. තං සන්ධාය ‘‘පාපකං දිට්ඨිගත’’න්ති ආහ. යං ඛො පනාති යං එතං අචෙලං එවං මඤ්ඤසි. සත්තමං දිවසන්ති සත්තමෙ දිවසෙ. අලසකෙනාති අලසකබ්යාධිනා. කාලඞ්කරිස්සතීති උද්ධුමාතඋදරො මරිස්සති.

කාලකඤ්චිකාති තෙසං අසුරානං නාමං. තෙසං කිර තිගාවුතො අත්තභාවො අප්පමංසලොහිතො පුරාණපණ්ණසදිසො කක්කටකානං විය අක්ඛීනි නික්ඛමිත්වා මත්ථකෙ තිට්ඨන්ති, මුඛං සූචිපාසකසදිසං මත්ථකස්මිංයෙව හොති, තෙන ඔණමිත්වා ගොචරං ගණ්හන්ති. බීරණත්ථම්බකෙති බීරණතිණත්ථම්බො තස්මිං සුසානෙ අත්ථි, තස්මා තං බීරණත්ථම්බකන්ති වුච්චති.

තෙනුපසඞ්කමීති භගවති එත්තකං වත්වා තස්මිං ගාමෙ පිණ්ඩාය චරිත්වා විහාරං ගතෙ විහාරා නික්ඛමිත්වා උපසඞ්කමි. යෙන ත්වන්ති යෙන කාරණෙන ත්වං. යස්මාපි භගවතා බ්යාකතො, තස්මාති අත්ථො. මත්තංමත්තන්ති පමාණයුත්තං පමාණයුත්තං. ‘‘මන්තා මන්තා’’තිපි පාඨො, පඤ්ඤාය උපපරික්ඛිත්වා උපපරික්ඛිත්වාති අත්ථො. යථා සමණස්ස ගොතමස්සාති යථා සමණස්ස ගොතමස්ස මිච්ඡා වචනං අස්ස, තථා කරෙය්යාසීති ආහ. එවං වුත්තෙ අචෙලො සුනඛො විය උද්ධනට්ඨානෙ නිපන්නො සීසං උක්ඛිපිත්වා අක්ඛීනි උම්මීලෙත්වා ඔලොකෙන්තො කිං කථෙසි ‘‘සමණො නාම ගොතමො අම්හාකං වෙරී විසභාගො, සමණස්ස ගොතමස්ස උප්පන්නකාලතො පට්ඨාය මයං සූරියෙ උග්ගතෙ ඛජ්ජොපනකා විය ජාතා. සමණො ගොතමො අම්හෙ, එවං වාචං වදෙය්ය අඤ්ඤථා වා. වෙරිනො පන කථා නාම තච්ඡා න හොති, ගච්ඡ ත්වං අහමෙත්ථ කත්තබ්බං ජානිස්සාමී’’ති වත්වා පුනදෙව නිපජ්ජි.

8. එකද්වීහිකායාති එකං ද්වෙති වත්වා ගණෙසි. යථා තන්ති යථා අසද්දහමානො කොචි ගණෙය්ය, එවං ගණෙසි. එකදිවසඤ්ච තික්ඛත්තුං උපසඞ්කමිත්වා එකො දිවසො අතීතො, ද්වෙ දිවසා අතීතාති ආරොචෙසි. සත්තමං දිවසන්ති සො කිර සුනක්ඛත්තස්ස වචනං සුත්වා සත්තාහං නිරාහාරොව අහොසි. අථස්ස සත්තමෙ දිවසෙ එකො උපට්ඨාකො ‘‘අම්හාකං කුලූපකසමණස්ස අජ්ජ සත්තමො දිවසො ගෙහං අනාගච්ඡන්තස්ස අඵාසු නු ඛො ජාත’’න්ති සූකරමංසං පචාපෙත්වා භත්තමාදාය ගන්ත්වා පුරතො භූමියං නික්ඛිපි. අචෙලො දිස්වා චින්තෙසි ‘‘සමණස්ස ගොතමස්ස කථා තච්ඡා වා අතච්ඡා වා හොතු, ආහාරං පන ඛාදිත්වා සුහිතස්ස මෙ මරණම්පි සුමරණ’’න්ති ද්වෙ හත්ථෙ ජණ්ණුකානි ච භූමියං ඨපෙත්වා කුච්ඡිපූරං භුඤ්ජි. සො රත්තිභාගෙ ජීරාපෙතුං අසක්කොන්තො අලසකෙන කාලමකාසි. සචෙපි හි සො ‘‘න භුඤ්ජෙය්ය’’න්ති චින්තෙය්ය, තථාපි තං දිවසං භුඤ්ජිත්වා අලසකෙන කාලං කරෙය්ය. අද්වෙජ්ඣවචනා හි තථාගතාති.

බීරණත්ථම්බකෙති තිත්ථියා කිර ‘‘කාලඞ්කතො කොරක්ඛත්තියො’’ති සුත්වා දිවසානි ගණෙත්වා ඉදං තාව සච්චං ජාතං, ඉදානි නං අඤ්ඤත්ථ ඡඩ්ඩෙත්වා ‘‘මුසාවාදෙන සමණං ගොතමං නිග්ගණ්හිස්සාමා’’ති ගන්ත්වා තස්ස සරීරං වල්ලියා බන්ධිත්වා ආකඩ්ඪන්තා ‘‘එත්ථ ඡඩ්ඩෙස්සාම, එත්ථ ඡඩ්ඩෙස්සාමා’’ති ගච්ඡන්ති. ගතගතට්ඨානං අඞ්ගණමෙව හොති. තෙ කඩ්ඪමානා බීරණත්ථම්බකසුසානංයෙව ගන්ත්වා සුසානභාවං ඤත්වා ‘‘අඤ්ඤත්ථ ඡඩ්ඩෙස්සාමා’’ති ආකඩ්ඪිංසු. අථ නෙසං වල්ලි ඡිජ්ජිත්ථ, පච්ඡා චාලෙතුං නාසක්ඛිංසු. තෙ තතොව පක්කන්තා. තෙන වුත්තං – ‘‘බීරණත්ථම්බකෙ සුසානෙ ඡඩ්ඩෙසු’’න්ති.

9. තෙනුපසඞ්කමීති කස්මා උපසඞ්කමි? සො කිර චින්තෙසි ‘‘අවසෙසං තාව සමණස්ස ගොතමස්ස වචනං සමෙති, මතස්ස පන උට්ඨාය අඤ්ඤෙන සද්ධිං කථනං නාම නත්ථි, හන්දාහං ගන්ත්වා පුච්ඡාමි. සචෙ කථෙති, සුන්දරං. නො චෙ කථෙති, සමණං ගොතමං මුසාවාදෙන නිග්ගණ්හිස්සාමී’’ති ඉමිනා කාරණෙන උපසඞ්කමි. ආකොටෙසීති පහරි. ජානාමි ආවුසොති මතසරීරං උට්ඨහිත්වා කථෙතුං සමත්ථං නාම නත්ථි, ඉදං කථං කථෙසීති? බුද්ධානුභාවෙන. භගවා කිර කොරක්ඛත්තියං අසුරයොනිතො ආනෙත්වා සරීරෙ අධිමොචෙත්වා කථාපෙසි. තමෙව වා සරීරං කථාපෙසි, අචින්තෙය්යො හි බුද්ධවිසයො.

10. තථෙව තං විපාකන්ති තස්ස වචනස්ස විපාකං තථෙව, උදාහු නොති ලිඞ්ගවිපල්ලාසො කතො, තථෙව සො විපාකොති අත්ථො. කෙචි පන ‘‘විපක්ක’’න්තිපි පඨන්ති, නිබ්බත්තන්ති අත්ථො.

එත්ථ ඨත්වා පාටිහාරියානි සමානෙතබ්බානි. සබ්බානෙව හෙතානි පඤ්ච පාටිහාරියානි හොන්ති. ‘‘සත්තමෙ දිවසෙ මරිස්සතී’’ති වුත්තං, සො තථෙව මතො, ඉදං පඨමං පාටිහාරියං. ‘‘අලසකෙනා’’ති වුත්තං, අලසකෙනෙව මතො, ඉදං දුතියං. ‘‘කාලකඤ්චිකෙසු නිබ්බත්තිස්සතී’’ති වුත්තං, තත්ථෙව නිබ්බත්තො, ඉදං තතියං. ‘‘බීරණත්ථම්බකෙ සුසානෙ ඡඩ්ඩෙස්සන්තී’’ති වුත්තං, තත්ථෙව ඡඩ්ඩිතො , ඉදං චතුත්ථං. ‘‘නිබ්බත්තට්ඨානතො ආගන්ත්වා සුනක්ඛත්තෙන සද්ධිං කථෙස්සතී’’ති වුත්තො, සො කථෙසියෙව, ඉදං පඤ්චමං පාටිහාරියං.

අචෙලකළාරමට්ටකවත්ථුවණ්ණනා

11. කළාරමට්ටකොති නික්ඛන්තදන්තමත්තකො. නාමමෙව වා තස්සෙතං. ලාභග්ගප්පත්තොති ලාභග්ගං පත්තො, අග්ගලාභං පත්තොති වුත්තං හොති. යසග්ගප්පත්තොති යසග්ගං අග්ගපරිවාරං පත්තො. වතපදානීති වතානියෙව, වතකොට්ඨාසා වා. සමත්තානීති ගහිතානි. සමාදින්නානීති තස්සෙව වෙවචනං. පුරත්ථිමෙන වෙසාලින්ති වෙසාලිතො අවිදූරෙ පුරත්ථිමාය දිසාය. චෙතියන්ති යක්ඛචෙතියට්ඨානං. එස නයො සබ්බත්ථ.

12. යෙන අචෙලකොති භගවතො වත්තං කත්වා යෙන අචෙලො කළාරමට්ටකො තෙනුපසඞ්කමි. පඤ්හං අපුච්ඡීති ගම්භීරං තිලක්ඛණාහතං පඤ්හං පුච්ඡි. න සම්පායාසීති න සම්මා ඤාණගතියා පායාසි, අන්ධො විය විසමට්ඨානෙ තත්ථ තත්ථෙව පක්ඛලි. නෙව ආදිං, න පරියොසානමද්දස. අථ වා ‘‘න සම්පායාසී’’ති න සම්පාදෙසි, සම්පාදෙත්වා කථෙතුං නාසක්ඛි. අසම්පායන්තොති කබරක්ඛීනි පරිවත්තෙත්වා ඔලොකෙන්තො ‘‘අසික්ඛිතකස්ස සන්තිකෙ වුට්ඨොසි, අනොකාසෙපි පබ්බජිතො පඤ්හං පුච්ඡන්තො විචරසි, අපෙහි මා එතස්මිං ඨානෙ අට්ඨාසී’’ති වදන්තො. කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාත්වාකාසීති කුප්පනාකාරං කොපං, දුස්සනාකාරං දොසං, අතුට්ඨාකාරභූතං දොමනස්සසඞ්ඛාතං අප්පච්චයඤ්ච පාකටමකාසි. ආසාදිම්හසෙති ආසාදියිම්හ ඝට්ටයිම්හ. මා වත නො අහොසීති අහො වත මෙ න භවෙය්ය. මං වත නො අහොසීතිපි පාඨො. තත්ථ මන්ති සාමිවචනත්ථෙ උපයොගවචනං, අහොසි වත නු මමාති අත්ථො. එවඤ්ච පන චින්තෙත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා ‘‘ඛමථ මෙ, භන්තෙ’’ති තං ඛමාපෙසි. සොපි ඉතො පට්ඨාය අඤ්ඤං කිඤ්චි පඤ්හං නාම න පුච්ඡිස්සසීති. ආම න පුච්ඡිස්සාමීති. යදි එවං ගච්ඡ, ඛමාමි තෙති තං උය්යොජෙසි.

14. පරිහිතොති පරිදහිතො නිවත්ථවත්ථො. සානුචාරිකොති අනුචාරිකා වුච්චති භරියා, සහ අනුචාරිකාය සානුචාරිකො, තං තං බ්රහ්මචරියං පහාය සභරියොති අත්ථො. ඔදනකුම්මාසන්ති සුරාමංසතො අතිරෙකං ඔදනම්පි කුම්මාසම්පි භුඤ්ජමානො. යසා නිහීනොති යං ලාභග්ගයසග්ගං පත්තො, තතො පරිහීනො හුත්වා. ‘‘කතං හොති උත්තරිමනුස්සධම්මා ඉද්ධිපාටිහාරිය’’න්ති ඉධ සත්තවතපදාතික්කමවසෙන සත්ත පාටිහාරියානි වෙදිතබ්බානි.

අචෙලපාථිකපුත්තවත්ථුවණ්ණනා

15. පාථිකපුත්තොති පාථිකස්ස පුත්තො. ඤාණවාදෙනාති ඤාණවාදෙන සද්ධිං. උපඩ්ඪපථන්ති යොජනං චෙ, නො අන්තරෙ භවෙය්ය, ගොතමො අඩ්ඪයොජනං, අහං අඩ්ඪයොජනං. එස නයො අඩ්ඪයොජනාදීසු. එකපදවාරම්පි අතික්කම්ම ගච්ඡතො ජයො භවිස්සති, අනාගච්ඡතො පරාජයොති. තෙ තත්ථාති තෙ මයං තත්ථ සමාගතට්ඨානෙ. තද්දිගුණං තද්දිගුණාහන්ති තතො තතො දිගුණං දිගුණං අහං කරිස්සාමි, භගවතා සද්ධිං පාටිහාරියං කාතුං අසමත්ථභාවං ජානන්තොපි ‘‘උත්තමපුරිසෙන සද්ධිං පට්ඨපෙත්වා අසක්කුණන්තස්සාපි පාසංසො හොතී’’ති ඤත්වා එවමාහ. නගරවාසිනොපි තං සුත්වා ‘‘අසමත්ථො නාම එවං න ගජ්ජති, අද්ධා අයම්පි අරහා භවිස්සතී’’ති තස්ස මහන්තං සක්කාරමකංසු.

16. යෙනාහං තෙනුපසඞ්කමීති ‘‘සුනක්ඛත්තො කිර පාථිකපුත්තො එවං වදතී’’ති අස්සොසි. අථස්ස හීනජ්ඣාසයත්තා හීනදස්සනාය චිත්තං උදපාදි.

සො භගවතො වත්තං කත්වා භගවති ගන්ධකුටිං පවිට්ඨෙ පාථිකපුත්තස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා පුච්ඡි ‘‘තුම්හෙ කිර එවරූපිං කථං කථෙථා’’ති? ‘‘ආම, කථෙමා’’ති. යදි එවං ‘‘මා භායිත්ථ විස්සත්ථා පුනප්පුනං එවං වදථ, අහං සමණස්ස ගොතමස්ස උපට්ඨාකො, තස්ස විසයං විජානාමි, තුම්හෙහි සද්ධිං පාටිහාරියං කාතුං න සක්ඛිස්සති, අහං සමණස්ස ගොතමස්ස කථෙත්වා භයං උප්පාදෙත්වා තං අඤ්ඤතො ගහෙත්වා ගමිස්සාමි, තුම්හෙ මා භායිත්ථා’’ති තං අස්සාසෙත්වා භගවතො සන්තිකං ගතො. තෙන වුත්තං ‘‘යෙනාහං තෙනුපසඞ්කමී’’ති. තං වාචන්තිආදීසු ‘‘අහං අබුද්ධොව සමානො බුද්ධොම්හීති විචරිං, අභූතං මෙ කථිතං නාහං බුද්ධො’’ති වදන්තො තං වාචං පජහති නාම. රහො නිසීදිත්වා චින්තයමානො ‘‘අහං ‘එත්තකං කාලං අබුද්ධොව සමානො බුද්ධොම්හී’ති විචරිං, ඉතො දානි පට්ඨාය නාහං බුද්ධො’’ති චින්තයන්තො තං චිත්තං පජහති නාම. ‘‘අහං ‘එත්තකං කාලං අබුද්ධොව සමානො බුද්ධොම්හී’ති පාපකං දිට්ඨිං ගහෙත්වා විචරිං, ඉතො දානි පට්ඨාය ඉමං දිට්ඨිං පජහාමී’’ති පජහන්තො තං දිට්ඨිං පටිනිස්සජ්ජති නාම. එවං අකරොන්තො පන තං වාචං අප්පහාය තං චිත්තං අප්පහාය තං දිට්ඨිං අප්පටිනිස්සජ්ජිත්වාති වුච්චති. විපතෙය්යාති බන්ධනා මුත්තතාලපක්කං විය ගීවතො පතෙය්ය, සත්තධා වා පන ඵලෙය්ය.

17. රක්ඛතෙතන්ති රක්ඛතු එතං. එකංසෙනාති නිප්පරියායෙන. ඔධාරිතාති භාසිතා. අචෙලොච, භන්තෙ, පාථිකපුත්තොති එවං එකංසෙන භගවතො වාචාය ඔධාරිතාය සචෙ අචෙලො පාථිකපුත්තො. විරූපරූපෙනාති විගතරූපෙන විගච්ඡිතසභාවෙන රූපෙන අත්තනො රූපං පහාය අදිස්සමානෙන කායෙන. සීහබ්යග්ඝාදිවසෙන වා විවිධරූපෙන සම්මුඛීභාවං ආගච්ඡෙය්ය. තදස්ස භගවතො මුසාති එවං සන්තෙ භගවතො තං වචනං මුසා භවෙය්යාති මුසාවාදෙන නිග්ගණ්හාති. ඨපෙත්වා කිර එතං න අඤ්ඤෙන භගවා මුසාවාදෙන නිග්ගහිතපුබ්බොති.

18. ද්වයගාමිනීති සරූපෙන අත්ථිභාවං, අත්ථෙන නත්ථිභාවන්ති එවං ද්වයගාමිනී. අලිකතුච්ඡනිප්ඵලවාචාය එතං අධිවචනං.

19. අජිතොපි නාම ලිච්ඡවීනං සෙනාපතීති සො කිර භගවතො උපට්ඨාකො අහොසි, සො කාලමකාසි. අථස්ස සරීරකිච්චං කත්වා මනුස්සා පාථිකපුත්තං පුච්ඡිංසු ‘‘කුහිං නිබ්බත්තො සෙනාපතී’’ති? සො ආහ – ‘‘මහානිරයෙ නිබ්බත්තො’’ති. ඉදඤ්ච පන වත්වා පුන ආහ ‘‘තුම්හාකං සෙනාපති මම සන්තිකං ආගම්ම අහං තුම්හාකං වචනමකත්වා සමණස්ස ගොතමස්ස වාදං පතිට්ඨපෙත්වා නිරයෙ නිබ්බත්තොම්හී’’ති පරොදිත්ථාති. තෙනුපසඞ්කමි දිවාවිහාරායාති එත්ථ ‘‘පාටිහාරියකරණත්ථායා’’ති කස්මා න වදති? අභාවා. සම්මුඛීභාවොපි හිස්ස තෙන සද්ධිං නත්ථි, කුතො පාටිහාරියකරණං, තස්මා තථා අවත්වා ‘‘දිවාවිහාරායා’’ති ආහ.

ඉද්ධිපාටිහාරියකථාවණ්ණනා

20. ගහපතිනෙචයිකාති ගහපති මහාසාලා. තෙසඤ්හි මහාධනධඤ්ඤනිචයො, තස්මා ‘‘නෙචයිකා’’ති වුච්චන්ති. අනෙකසහස්සාති සහස්සෙහිපි අපරිමාණගණනා. එවං මහතිං කිර පරිසං ඨපෙත්වා සුනක්ඛත්තං අඤ්ඤො සන්නිපාතෙතුං සමත්ථො නත්ථි. තෙනෙව භගවා එත්තකං කාලං සුනක්ඛත්තං ගහෙත්වා විචරි.

21. භයන්ති චිත්තුත්රාසභයං. ඡම්භිතත්තන්ති සකලසරීරචලනං. ලොමහංසොති ලොමානං උද්ධග්ගභාවො. සො කිර චින්තෙසි – ‘‘අහං අතිමහන්තං කථං කථෙත්වා සදෙවකෙ ලොකෙ අග්ගපුග්ගලෙන සද්ධිං පටිවිරුද්ධො, මය්හං ඛො පනබ්භන්තරෙ අරහත්තං වා පාටිහාරියකරණහෙතු වා නත්ථි, සමණො පන ගොතමො පාටිහාරියං කරිස්සති, අථස්ස පාටිහාරියං දිස්වා මහාජනො ‘ත්වං දානි පාටිහාරියං කාතුං අසක්කොන්තො කස්මා අත්තනො පමාණමජානිත්වා ලොකෙ අග්ගපුග්ගලෙන සද්ධිං පටිමල්ලො හුත්වා ගජ්ජසී’ති කට්ඨලෙඩ්ඩුදණ්ඩාදීහි විහෙඨෙස්සතී’’ති. තෙනස්ස මහාජනසන්නිපාතඤ්චෙව තෙන භගවතො ච ආගමනං සුත්වා භයං වා ඡම්භිතත්තං වා ලොමහංසො වා උදපාදි. සො තතො දුක්ඛා මුච්චිතුකාමො තින්දුකඛාණුකපරිබ්බාජකාරාමං අගමාසි. තමත්ථං දස්සෙතුං අථ ඛො භගවාතිආදිමාහ . තත්ථ උපසඞ්කමීති න කෙවලං උපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා පන දූරං අඩ්ඪයොජනන්තරං පරිබ්බාජකාරාමං පවිට්ඨො. තත්ථපි චිත්තස්සාදං අලභමානො අන්තන්තෙන ආවිජ්ඣිත්වා ආරාමපච්චන්තෙ එකං ගහනට්ඨානං උපධාරෙත්වා පාසාණඵලකෙ නිසීදි. අථ භගවා චින්තෙසි – ‘‘සචෙ අයං බාලො කස්සචිදෙව කථං ගහෙත්වා ඉධාගච්ඡෙය්ය, මා නස්සතු බාලො’’ති ‘‘නිසින්නපාසාණඵලකං තස්ස සරීරෙ අල්ලීනං හොතූ’’ති අධිට්ඨාසි. සහ අධිට්ඨානචිත්තෙන තං තස්ස සරීරෙ අල්ලීයි. සො මහාඅද්දුබන්ධනබද්ධො විය ඡින්නපාදො විය ච අහොසි.

අස්සොසීති ඉතො චිතො ච පාථිකපුත්තං පරියෙසමානා පරිසා තස්ස අනුපදං ගන්ත්වා නිසින්නට්ඨානං ඤත්වා ආගතෙන අඤ්ඤතරෙන පුරිසෙන ‘‘තුම්හෙ කං පරියෙසථා’’ති වුත්තෙ පාථිකපුත්තන්ති. සො ‘‘තින්දුකඛාණුකපරිබ්බාජකාරාමෙ නිසින්නො’’ති වුත්තවචනෙන අස්සොසි.

22. සංසප්පතීති ඔසීදති. තත්ථෙව සඤ්චරති. පාවළා වුච්චති ආනිසදට්ඨිකා.

23. පරාභූතරූපොති පරාජිතරූපො, විනට්ඨරූපො වා.

25. ගොයුගෙහීති ගොයුත්තෙහි සතමත්තෙහි වා සහස්සමත්තෙහි වා යුගෙහි. ආවිඤ්ඡෙය්යාමාති ආකඩ්ඪෙය්යාම. ඡිජ්ජෙය්යුන්ති ඡින්දෙය්යුං. පාථිකපුත්තො වා බන්ධට්ඨානෙ ඡිජ්ජෙය්ය.

26. දාරුපත්තිකන්තෙවාසීති දාරුපත්තිකස්ස අන්තෙවාසී. තස්ස කිර එතදහොසි ‘‘තිට්ඨතු තාව පාටිහාරියං, සමණො ගොතමො ‘අචෙලො පාථිකපුත්තො ආසනාපි න වුට්ඨහිස්සතී’ති ආහ. හන්දාහං ගන්ත්වා යෙන කෙනචි උපායෙන තං ආසනා වුට්ඨාපෙමි. එත්තාවතා ච සමණස්ස ගොතමස්ස පරාජයො භවිස්සතී’’ති. තස්මා එවමාහ.

27. සීහස්සාති චත්තාරො සීහා තිණසීහො ච කාළසීහො ච පණ්ඩුසීහො ච කෙසරසීහො ච. තෙසං චතුන්නං සීහානං කෙසරසීහො අග්ගතං ගතො, සො ඉධාධිප්පෙතො. මිගරඤ්ඤොති සබ්බචතුප්පදානං රඤ්ඤො. ආසයන්ති නිවාසං. සීහනාදන්ති අභීතනාදං. ගොචරායපක්කමෙය්යන්ති ආහාරත්ථාය පක්කමෙය්යං. වරං වරන්ති උත්තමුත්තමං, ථූලං ථූලන්ති අත්ථො. මුදුමංසානීති මුදූනි මංසානි . ‘‘මධුමංසානී’’තිපි පාඨො, මධුරමංසානීති අත්ථො. අජ්ඣුපෙය්යන්ති උපගච්ඡෙය්යං. සීහනාදං නදිත්වාති යෙ දුබ්බලා පාණා, තෙ පලායන්තූති අත්තනො සූරභාවසන්නිස්සිතෙන කාරුඤ්ඤෙන නදිත්වා.

28. විඝාසසංවඩ්ඪොති විඝාසෙන සංවඩ්ඪො, විඝාසං භක්ඛිතා තිරිත්තමංසං ඛාදිත්වා වඩ්ඪිතො. දිත්තොති දප්පිතො ථූලසරීරො. බලවාති බලසම්පන්නො. එතදහොසීති කස්මා අහොසි? අස්මිමානදොසෙන.

තත්රායං අනුපුබ්බිකථා – එකදිවසං කිර සො සීහො ගොචරතො නිවත්තමානො තං සිඞ්ගාලං භයෙන පලායමානං දිස්වා කාරුඤ්ඤජාතො හුත්වා ‘‘වයස, මා භායි, තිට්ඨ කො නාම ත්ව’’න්ති ආහ. ජම්බුකො නාමාහං සාමීති. වයස, ජම්බුක, ඉතො පට්ඨාය මං උපට්ඨාතුං සක්ඛිස්සසීති. උපට්ඨහිස්සාමීති. සො තතො පට්ඨාය උපට්ඨාති. සීහො ගොචරතො ආගච්ඡන්තො මහන්තං මහන්තං මංසඛණ්ඩං ආහරති. සො තං ඛාදිත්වා අවිදූරෙ පාසාණපිට්ඨෙ වසති. සො කතිපාහච්චයෙනෙව ථූලසරීරො මහාඛන්ධො ජාතො. අථ නං සීහො අවොච – ‘‘වයස, ජම්බුක, මම විජම්භනකාලෙ අවිදූරෙ ඨත්වා ‘විරොච සාමී’ති වත්තුං සක්ඛිස්සසී’’ති. සක්කොමි සාමීති. සො තස්ස විජම්භනකාලෙ තථා කරොති . තෙන සීහස්ස අතිරෙකො අස්මිමානො හොති.

අථෙකදිවසං ජරසිඞ්ගාලො උදකසොණ්ඩියං පානීයං පිවන්තො අත්තනො ඡායං ඔලොකෙන්තො අද්දස අත්තනො ථූලසරීරතඤ්චෙව මහාඛන්ධතඤ්ච. දිස්වා ‘ජරසිඞ්ගාලොස්මී’ති මනං අකත්වා ‘‘අහම්පි සීහො ජාතො’’ති මඤ්ඤි. තතො අත්තනාව අත්තානං එතදවොච – ‘‘වයස, ජම්බුක, යුත්තං නාම තව ඉමිනා අත්තභාවෙන පරස්ස උච්ඡිට්ඨමංසං ඛාදිතුං, කිං ත්වං පුරිසො න හොසි, සීහස්සාපි චත්තාරො පාදා ද්වෙ දාඨා ද්වෙ කණ්ණා එකං නඞ්ගුට්ඨං, තවපි සබ්බං තථෙව, කෙවලං තව කෙසරභාරමත්තමෙව නත්ථී’’ති. තස්සෙවං චින්තයතො අස්මිමානො වඩ්ඪි. අථස්ස තෙන අස්මිමානදොසෙන එතං ‘‘කො චාහ’’න්තිආදි මඤ්ඤිතමහොසි. තත්ථ කො චාහන්ති අහං කො, සීහො මිගරාජා කො, න මෙ ඤාති, න සාමිකො, කිමහං තස්ස නිපච්චකාරං කරොමීති අධිප්පායො. සිඞ්ගාලකංයෙවාති සිඞ්ගාලරවමෙව. භෙරණ්ඩකංයෙවාති අප්පියඅමනාපසද්දමෙව. කෙ ච ඡවෙ සිඞ්ගාලෙති කො ච ලාමකො සිඞ්ගාලො. කෙ පන සීහනාදෙති කො පන සීහනාදො සිඞ්ගාලස්ස ච සීහනාදස්ස ච කො සම්බන්ධොති අධිප්පායො. සුගතාපදානෙසූති සුගතලක්ඛණෙසු. සුගතස්ස සාසනසම්භූතාසු තීසු සික්ඛාසු. කථං පනෙස තත්ථ ජීවති? එතස්ස හි චත්තාරො පච්චයෙ දදමානා සීලාදිගුණසම්පන්නානං සම්බුද්ධානං දෙමාති දෙන්ති, තෙන එස අබුද්ධො සමානො බුද්ධානං නියාමිතපච්චයෙ පරිභුඤ්ජන්තො සුගතාපදානෙසු ජීවති නාම. සුගතාතිරිත්තානීති තෙසං කිර භොජනානි දදමානා බුද්ධානඤ්ච බුද්ධසාවකානඤ්ච දත්වා පච්ඡා අවසෙසං සායන්හසමයෙ දෙන්ති. එවමෙස සුගතාතිරිත්තානි භුඤ්ජති නාම. තථාගතෙති තථාගතං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං ආසාදෙතබ්බං ඝට්ටයිතබ්බං. අථ වා ‘‘තථාගතෙ’’තිආදීනි උපයොගබහුවචනානෙව. ආසාදෙතබ්බන්ති ඉදම්පි බහුවචනමෙව එකවචනං විය වුත්තං. ආසාදනාති අහං බුද්ධෙන සද්ධිං පාටිහාරියං කරිස්සාමීති ඝට්ටනා.

29. සමෙක්ඛියානාති සමෙක්ඛිත්වා, මඤ්ඤිත්වාති අත්ථො. අමඤ්ඤීති පුන අමඤ්ඤිත්ථ කොත්ථූති සිඞ්ගාලො.

30. අත්තානං විඝාසෙ සමෙක්ඛියාති සොණ්ඩියං උච්ඡිට්ඨොදකෙ ථූලං අත්තභාවං දිස්වා. යාව අත්තානං න පස්සතීති යාව අහං සීහවිඝාසසංවඩ්ඪිතකො ජරසිඞ්ගාලොති එවං යථාභූතං අත්තානං න පස්සති. බ්යග්ඝොති මඤ්ඤතීති සීහොහමස්මීති මඤ්ඤති, සීහෙන වා සමානබලො බ්යග්ඝොයෙව අහන්ති මඤ්ඤති.

31. භුත්වාන භෙකෙති ආවාටමණ්ඩූකෙ ඛාදිත්වා. ඛලමූසිකායොති ඛලෙසු මූසිකායො ච ඛාදිත්වා. කටසීසු ඛිත්තානි ච කොණපානීති සුසානෙසු ඡඩ්ඩිතකුණපානි ච ඛාදිත්වා. මහාවනෙති මහන්තෙ වනස්මිං. සුඤ්ඤවනෙති තුච්ඡවනෙ. විවඩ්ඪොති වඩ්ඪිතො. තථෙව සො සිඞ්ගාලකං අනදීති එවං සංවඩ්ඪොපි මිගරාජාහමස්මීති මඤ්ඤිත්වාපි යථා පුබ්බෙ දුබ්බලසිඞ්ගාලකාලෙ, තථෙව සො සිඞ්ගාලරවංයෙව අරවීති . ඉමායපි ගාථාය භෙකාදීනි භුත්වා වඩ්ඪිතසිඞ්ගාලො විය ලාභසක්කාරගිද්ධො ත්වන්ති පාථිකපුත්තමෙව ඝට්ටෙසි.

නාගෙහීති හත්ථීහි. මහාබන්ධනාති මහතා කිලෙසබන්ධනා මොචෙත්වා. මහාවිදුග්ගාති මහාවිදුග්ගං නාම චත්තාරො ඔඝා. තතො උද්ධරිත්වා නිබ්බානථලෙ පතිට්ඨපෙත්වා.

අග්ගඤ්ඤපඤ්ඤත්තිකථාවණ්ණනා

36. ඉති ‘‘භගවා එත්තකෙන කථාමග්ගෙන පාටිහාරියං න කරොතී’’ති පදස්ස අනුසන්ධිං දස්සෙත්වා ඉදානි ‘‘න අග්ගඤ්ඤං පඤ්ඤාපෙතී’’ති ඉමස්ස අනුසන්ධිං දස්සෙන්තො අග්ගඤ්ඤඤ්චාහන්ති දෙසනං ආරභි. තත්ථ අග්ගඤ්ඤඤ්චාහන්ති අහං, භග්ගව, අග්ගඤ්ඤඤ්ච පජානාමි ලොකුප්පත්තිචරියවංසඤ්ච. තඤ්ච පජානාමීති න කෙවලං අග්ගඤ්ඤමෙව, තඤ්ච අග්ගඤ්ඤං පජානාමි. තතො ච උත්තරිතරං සීලසමාධිතො පට්ඨාය යාව සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණා පජානාමි. තඤ්ච පජානං න පරාමසාමීති තඤ්ච පජානන්තොපි අහං ඉදං නාම පජානාමීති තණ්හාදිට්ඨිමානවසෙන න පරාමසාමි. නත්ථි තථාගතස්ස පරාමාසොති දීපෙති. පච්චත්තඤ්ඤෙවනිබ්බුති විදිතාති අත්තනායෙව අත්තනි කිලෙසනිබ්බානං විදිතං. යදභිජානං තථාගතොති යං කිලෙසනිබ්බානං ජානන්තො තථාගතො. නො අනයං ආපජ්ජතීති අවිදිතනිබ්බානා තිත්ථියා විය අනයං දුක්ඛං බ්යසනං නාපජ්ජති.

37. ඉදානි යං තං තිත්ථියා අග්ගඤ්ඤං පඤ්ඤපෙන්ති, තං දස්සෙන්තො සන්ති භග්ගවාතිආදිමාහ. තත්ථ ඉස්සරකුත්තං බ්රහ්මකුත්තන්ති ඉස්සරකතං බ්රහ්මකතං, ඉස්සරනිම්මිතං බ්රහ්මනිම්මිතන්ති අත්ථො. බ්රහ්මා එව හි එත්ථ ආධිපච්චභාවෙන ඉස්සරොති වෙදිතබ්බො. ආචරියකන්ති ආචරියභාවං ආචරියවාදං. තත්ථ ආචරියවාදො අග්ගඤ්ඤං. අග්ගඤ්ඤං පන එත්ථ දෙසිතන්ති කත්වා සො අග්ගඤ්ඤං ත්වෙව වුත්තො. කථං විහිතකන්ති කෙන විහිතං කින්ති විහිතං. සෙසං බ්රහ්මජාලෙ විත්ථාරිතනයෙනෙව වෙදිතබ්බං.

41. ඛිඩ්ඩාපදොසිකන්ති ඛිඩ්ඩාපදොසිකමූලං.

47. අසතාති අවිජ්ජමානෙන, අසංවිජ්ජමානට්ඨෙනාති අත්ථො. තුච්ඡාති තුච්ඡෙන අන්තොසාරවිරහිතෙන. මුසාති මුසාවාදෙන. අභූතෙනාති භූතත්ථවිරහිතෙන. අබ්භාචික්ඛන්තීති අභිආචික්ඛන්ති. විපරීතොති විපරීතසඤ්ඤො විපරීතචිත්තො. භික්ඛවො චාති න කෙවලං සමණො ගොතමොයෙව, යෙ ච අස්ස අනුසිට්ඨිං කරොන්ති, තෙ භික්ඛූ ච විපරීතා. අථ යං සන්ධාය විපරීතොති වදන්ති, තං දස්සෙතුං සමණො ගොතමොතිආදි වුත්තං. සුභං විමොක්ඛන්ති වණ්ණකසිණං. අසුභන්ත්වෙවාති සුභඤ්ච අසුභඤ්ච සබ්බං අසුභන්ති එවං පජානාති. සුභන්ත්වෙව තස්මිං සමයෙති සුභන්ති එව ච තස්මිං සමයෙ පජානාති, න අසුභං. භික්ඛවො චාති යෙ තෙ එවං වදන්ති, තෙසං භික්ඛවො ච අන්තෙවාසිකසමණා විපරීතා. පහොතීති සමත්ථො පටිබලො.

48. දුක්කරං ඛොති අයං පරිබ්බාජකො යදිදං ‘‘එවංපසන්නො අහං, භන්තෙ’’තිආදිමාහ, තං සාඨෙය්යෙන කොහඤ්ඤෙන ආහ. එවං කිරස්ස අහොසි – ‘‘සමණො ගොතමො මය්හං එත්තකං ධම්මකථං කථෙසි, තමහං සුත්වාපි පබ්බජිතුං න සක්කොමි, මයා එතස්ස සාසනං පටිපන්නසදිසෙන භවිතුං වට්ටතී’’ති. තතො සො සාඨෙය්යෙන කොහඤ්ඤෙන එවමාහ. තෙනස්ස භගවා මම්මං ඝට්ටෙන්තො විය ‘‘දුක්කරං ඛො එතං, භග්ගව තයා අඤ්ඤදිට්ඨිකෙනා’’තිආදිමාහ. තං පොට්ඨපාදසුත්තෙ වුත්තත්ථමෙව. සාධුකමනුරක්ඛාති සුට්ඨු අනුරක්ඛ.

ඉති භගවා පසාදමත්තානුරක්ඛණෙ පරිබ්බාජකං නියොජෙසි. සොපි එවං මහන්තං සුත්තන්තං සුත්වාපි නාසක්ඛි කිලෙසක්ඛයං කාතුං. දෙසනා පනස්ස ආයතිං වාසනාය පච්චයො අහොසි. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

සුමඞ්ගලවිලාසිනියා දීඝනිකායට්ඨකථාය

පාථිකසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.