📜

2. උදුම්බරිකසුත්තවණ්ණනා

නිග්රොධපරිබ්බාජකවත්ථුවණ්ණනා

49. එවංමෙ සුතන්ති උදුම්බරිකසුත්තං. තත්රායමපුබ්බපදවණ්ණනා – පරිබ්බාජකොති ඡන්නපරිබ්බාජකො. උදුම්බරිකාය පරිබ්බාජකාරාමෙති උදුම්බරිකාය දෙවියා සන්තකෙ පරිබ්බාජකාරාමෙ. සන්ධානොති තස්ස නාමං. අයං පන මහානුභාවො පරිවාරෙත්වා විචරන්තානං පඤ්චන්නං උපාසකසතානං අග්ගපුරිසො අනාගාමී භගවතා මහාපරිසමජ්ඣෙ එවං සංවණ්ණිතො –

‘‘ඡහි, භික්ඛවෙ, අඞ්ගෙහි සමන්නාගතො සන්ධානො ගහපති තථාගතෙ නිට්ඨඞ්ගතො සද්ධම්මෙ ඉරියති. කතමෙහි ඡහි? බුද්ධෙ අවෙච්චප්පසාදෙන ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සඞ්ඝෙ අවෙච්චප්පසාදෙන අරියෙන සීලෙන අරියෙන ඤාණෙන අරියාය විමුත්තියා. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, ඡහි අඞ්ගෙහි සමන්නාගතො සන්ධානො ගහපති තථාගතෙ නිට්ඨඞ්ගතො සද්ධම්මෙ ඉරියතී’’ති (අ. නි. 6.120-139).

සො පාතොයෙව උපොසථඞ්ගානි අධිට්ඨාය පුබ්බණ්හසමයෙ බුද්ධප්පමුඛස්ස සඞ්ඝස්ස දානං දත්වා භික්ඛූසු විහාරං ගතෙසු ඝරෙ ඛුද්දකමහල්ලකානං දාරකානං සද්දෙන උබ්බාළ්හො සත්ථු සන්තිකෙ ‘‘ධම්මං සොස්සාමී’’ති නික්ඛන්තො. තෙන වුත්තං දිවා දිවස්ස රාජගහා නික්ඛමීති. තත්ථ දිවා දිවස්සාති දිවසස්ස දිවා නාම මජ්ඣන්හාතික්කමො, තස්මිං දිවසස්සාපි දිවාභූතෙ අතික්කන්තමත්තෙ මජ්ඣන්හිකෙ නික්ඛමීති අත්ථො. පටිසල්ලීනොති තතො තතො රූපාදිගොචරතො චිත්තං පටිසංහරිත්වා නිලීනො ඣානරතිසෙවනාවසෙන එකීභාවං ගතො. මනොභාවනීයානන්ති මනවඩ්ඪකානං. යෙ ච ආවජ්ජතො මනසිකරොතො චිත්තං විනීවරණං හොති උන්නමති වඩ්ඪති.

50. උන්නාදිනියාතිආදීනි පොට්ඨපාදසුත්තෙ විත්ථාරිතනයෙනෙව වෙදිතබ්බානි.

51. යාවතාති යත්තකා. අයං තෙසං අඤ්ඤතරොති අයං තෙසං අබ්භන්තරො එකො සාවකො, භගවතො කිර සාවකා ගිහිඅනාගාමිනොයෙව පඤ්චසතා රාජගහෙ පටිවසන්ති. යෙසං එකෙකස්ස පඤ්ච පඤ්ච උපාසකසතානි පරිවාරා, තෙ සන්ධාය ‘‘අයං තෙසං අඤ්ඤතරො’’ති ආහ. අප්පෙව නාමාති තස්ස උපසඞ්කමනං පත්ථයමානො ආහ. පත්ථනාකාරණං පන පොට්ඨපාදසුත්තෙ වුත්තමෙව.

52. එතදවොචාති ආගච්ඡන්තො අන්තරාමග්ගෙයෙව තෙසං කථාය සුතත්තා එතං අඤ්ඤථා ඛො ඉමෙතිආදිවචනං අවොච. තත්ථ අඤ්ඤතිත්ථියාති දස්සනෙනපි ආකප්පෙනපි කුත්තෙනපි ආචාරෙනපි විහාරෙනපි ඉරියාපථෙනපි අඤ්ඤෙ තිත්ථියාති අඤ්ඤතිත්ථියා. සඞ්ගම්ම සමාගම්මාති සඞ්ගන්ත්වා සමාගන්ත්වා රාසි හුත්වා නිසින්නට්ඨානෙ. අරඤ්ඤවනපත්ථානීති අරඤ්ඤවනපත්ථානි ගාමූපචාරතො මුත්තානි දූරසෙනාසනානි. පන්තානීති දූරතරානි මනුස්සූපචාරවිරහිතානි. අප්පසද්දානීති විහාරූපචාරෙන ගච්ඡතො අද්ධිකජනස්සපි සද්දෙන මන්දසද්දානි. අප්පනිග්ඝොසානීති අවිභාවිතත්ථෙන නිග්ඝොසෙන මන්දනිග්ඝොසානි. විජනවාතානීති අන්තොසඤ්චාරිනො ජනස්ස වාතෙන විගතවාතානි. මනුස්සරාහස්සෙය්යකානීති මනුස්සානං රහස්සකරණස්ස යුත්තානි අනුච්ඡවිකානි. පටිසල්ලානසාරුප්පානීති එකීභාවස්ස අනුරූපානි. ඉති සන්ධානො ගහපති ‘‘අහො මම සත්ථා යො එවරූපානි සෙනාසනානි පටිසෙවතී’’ති අඤ්ජලිං පග්ගය්හ උත්තමඞ්ගෙ සිරස්මිං පතිට්ඨපෙත්වා ඉමං උදානං උදානෙන්තො නිසීදි.

53. එවං වුත්තෙති එවං සන්ධානෙන ගහපතිනා උදානං උදානෙන්තෙන වුත්තෙ. නිග්රොධො පරිබ්බාජකො අයං ගහපති මම සන්තිකෙ නිසින්නොපි අත්තනො සත්ථාරංයෙව ථොමෙති උක්කංසති, අම්හෙ පන අත්ථීතිපි න මඤ්ඤති, එතස්මිං උප්පන්නකොපං සමණස්ස ගොතමස්ස උපරි පාතෙස්සාමීති සන්ධානං ගහපතිං එතදවොච.

යග්ඝෙති චොදනත්ථෙ නිපාතො. ජානෙය්යාසීති බුජ්ඣෙය්යාසි පස්සෙය්යාසි. කෙන සමණො ගොතමො සද්ධිං සල්ලපතීති කෙන කාරණෙන කෙන පුග්ගලෙන සද්ධිං සමණො ගොතමො සල්ලපති වදති භාසති. කිං වුත්තං හොති – ‘‘යදි කිඤ්චි සල්ලාපකාරණං භවෙය්ය, යදි වා කොචි සමණස්ස ගොතමස්ස සන්තිකං සල්ලාපත්ථිකො ගච්ඡෙය්ය, සල්ලපෙය්ය, න පන කාරණං අත්ථි, න තස්ස සන්තිකං කොචි ගච්ඡති, ස්වායං කෙන සමණො ගොතමො සද්ධිං සල්ලපති, අසල්ලපන්තො කථං උන්නාදී භවිස්සතී’’ති.

සාකච්ඡන්ති සංසන්දනං. පඤ්ඤාවෙය්යත්තියන්ති උත්තරපච්චුත්තරනයෙන ඤාණබ්යත්තභාවං. සුඤ්ඤාගාරහතාති සුඤ්ඤාගාරෙසු නට්ඨා, සමණෙන හි ගොතමෙන බොධිමූලෙ අප්පමත්තිකා පඤ්ඤා අධිගතා, සාපිස්ස සුඤ්ඤාගාරෙසු එකකස්ස නිසීදතො නට්ඨා. යදි පන මයං විය ගණසඞ්ගණිකං කත්වා නිසීදෙය්ය, නාස්ස පඤ්ඤා නස්සෙය්යාති දස්සෙති. අපරිසාවචරොති අවිසාරදත්තා පරිසං ඔතරිතුං න සක්කොති. නාලං සල්ලාපායාති න සමත්ථො සල්ලාපං කාතුං. අන්තමන්තානෙවාති කොචි මං පඤ්හං පුච්ඡෙය්යාති පඤ්හාභීතො අන්තමන්තානෙව පන්තසෙනාසනානි සෙවති. ගොකාණාති එකක්ඛිහතා කාණගාවී. සා කිර පරියන්තචාරිනී හොති, අන්තමන්තානෙව සෙවති. සා කිර කාණක්ඛිභාවෙන වනන්තාභිමුඛීපි න සක්කොති භවිතුං. කස්මා? යස්මා පත්තෙන වා සාඛාය වා කණ්ටකෙන වා පහාරස්ස භායති. ගුන්නං අභිමුඛීපි න සක්කොති භවිතුං. කස්මා? යස්මා සිඞ්ගෙන වා කණ්ණෙන වා වාලෙන වා පහාරස්ස භායති. ඉඞ්ඝාති චොදනත්ථෙ නිපාතො. සංසාදෙය්යාමාති එකපඤ්හපුච්ඡනෙනෙව සංසාදනං විසාදමාපන්නං කරෙය්යාම. තුච්ඡකුම්භීව නන්ති රිත්තඝටං විය නං. ඔරොධෙය්යාමාති විනන්ධෙය්යාම. පූරිතඝටො හි ඉතො චිතො ච පරිවත්තෙත්වා න සුවිනන්ධනීයො හොති. රිත්තකො යථාරුචි පරිවත්තෙත්වා සක්කා හොති විනන්ධිතුං, එවමෙව හතපඤ්ඤතාය රිත්තකුම්භිසදිසං සමණං ගොතමං වාදවිනන්ධනෙන සමන්තා විනන්ධිස්සාමාති වදති.

ඉති පරිබ්බාජකො සත්ථු සුවණ්ණවණ්ණං නලාටමණ්ඩලං අපස්සන්තො දසබලස්ස පරම්මුඛා අත්තනො බලං දීපෙන්තො අසම්භින්නං ඛත්තියකුමාරං ජාතියා ඝට්ටයන්තො චණ්ඩාලපුත්තො විය අසම්භින්නකෙසරසීහං මිගරාජානං ථාමෙන ඝට්ටෙන්තො ජරසිඞ්ගාලො විය ච නානප්පකාරං තුච්ඡගජ්ජිතං ගජ්ජි. උපාසකොපි චින්තෙසි ‘‘අයං පරිබ්බාජකො අති විය ගජ්ජති, අවීචිඵුසනත්ථාය පාදං, භවග්ගග්ගහණත්ථාය හත්ථං පසාරයන්තො විය නිරත්ථකං වායමති. සචෙ මෙ සත්ථා ඉමං ඨානමාගච්ඡෙය්ය, ඉමස්ස පරිබ්බාජකස්ස යාව භවග්ගා උස්සිතං මානද්ධජං ඨානසොව ඔපාතෙය්යා’’ති.

54. භගවාපි තෙසං තං කථාසල්ලාපං අස්සොසියෙව. තෙන වුත්තං ‘‘අස්සොසි ඛො ඉමං කථාසල්ලාප’’න්ති.

සුමාගධායාති සුමාගධා නාම පොක්ඛරණී, යස්සා තීරෙ නිසින්නො අඤ්ඤතරො පුරිසො පදුමනාළන්තරෙහි අසුරභවනං පවිසන්තං අසුරසෙනං අද්දස. මොරනිවාපොති නිවාපො වුච්චති භත්තං, යත්ථ මොරානං අභයෙන සද්ධිං නිවාපො දින්නො, තං ඨානන්ති අත්ථො. අබ්භොකාසෙති අඞ්ගණට්ඨානෙ. අස්සාසපත්තාති තුට්ඨිපත්තා සොමනස්සපත්තා. අජ්ඣාසයන්ති උත්තමනිස්සයභූතං. ආදිබ්රහ්මචරියන්ති පුරාණබ්රහ්මචරියසඞ්ඛාතං අරියමග්ගං. ඉදං වුත්තං හොති – ‘‘කො නාම සො, භන්තෙ, ධම්මො යෙන භගවතා සාවකා විනීතා අජ්ඣාසයාදිබ්රහ්මචරියභූතං අරියමග්ගං පූරෙත්වා අරහත්තාධිගමවසෙන අස්සාසපත්තා පටිජානන්තී’’ති.

තපොජිගුච්ඡාවාදවණ්ණනා

55. විප්පකතාති මමාගමනපච්චයා අනිට්ඨිතා, ව හුත්වා ඨිතා, කථෙහි, අහමෙතං නිට්ඨපෙත්වා මත්ථකං පාපෙත්වා දස්සෙමීති සබ්බඤ්ඤුපවාරණං පවාරෙසි.

56. දුජ්ජානං ඛොති භගවා පරිබ්බාජකස්ස වචනං සුත්වා ‘‘අයං පරිබ්බාජකො මයා සාවකානං දෙසෙතබ්බං ධම්මං තෙහි පූරෙතබ්බං පටිපත්තිං පුච්ඡති, සචස්සාහං ආදිතොව තං කථෙස්සාමි, කථිතම්පි නං න ජානිස්සති, අයං පන වීරියෙන පාපජිගුච්ඡනවාදො, හන්දාහං එතස්සෙව විසයෙ පඤ්හං පුච්ඡාපෙත්වා පුථුසමණබ්රාහ්මණානං ලද්ධියා නිරත්ථකභාවං දස්සෙමි. අථ පච්ඡා ඉමං පඤ්හං බ්යාකරිස්සාමී’’ති චින්තෙත්වා දුජ්ජානං ඛො එතන්තිආදිමාහ. තත්ථ සකෙ ආචරියකෙති අත්තනො ආචරියවාදෙ. අධිජෙගුච්ඡෙති වීරියෙන පාපජිගුච්ඡනභාවෙ. කථං සන්තාති කථං භූතා. තපොජිගුච්ඡාති වීරියෙන පාපජිගුච්ඡා පාපවිවජ්ජනා. පරිපුණ්ණාති පරිසුද්ධා. කථංඅපරිපුණ්ණාති කථං අපරිසුද්ධා හොතීති එවං පුච්ඡාති. යත්ර හි නාමාති යො නාම.

57. අප්පසද්දෙකත්වාති නිරවෙ අප්පසද්දෙ කත්වා. සො කිර චින්තෙසි – ‘‘සමණො ගොතමො එකං පඤ්හම්පි න කථෙති, සල්ලාපකථාපිස්ස අතිබහුකා නත්ථි, ඉමෙ පන ආදිතො පට්ඨාය සමණං ගොතමං අනුවත්තන්ති චෙව පසංසන්ති ච, හන්දාහං ඉමෙ නිස්සද්දෙ කත්වා සයං කථෙමී’’ති. සො තථා අකාසි. තෙන වුත්තං ‘‘අප්පසද්දෙ කත්වා’’ති. ‘‘තපොජිගුච්ඡවාදා’’තිආදීසු තපොජිගුච්ඡං වදාම, මනසාපි තමෙව සාරතො ගහෙත්වා විචරාම, කායෙනපිම්හා තමෙව අල්ලීනා, නානප්පකාරකං අත්තකිලමථානුයොගමනුයුත්තා විහරාමාති අත්ථො.

උපක්කිලෙසවණ්ණනා

58. තපස්සීති තපනිස්සිතකො. ‘‘අචෙලකො’’තිආදීනි සීහනාදෙ (දී. නි. අට්ඨ. 1.393) විත්ථාරිතනයෙනෙව වෙදිතබ්බානි. තපං සමාදියතීති අචෙලකභාවාදිකං තපං සම්මා ආදියති, දළ්හං ගණ්හාති. අත්තමනො හොතීති කො අඤ්ඤො මයා සදිසො ඉමස්මිං තපෙ අත්ථීති තුට්ඨමනො හොති. පරිපුණ්ණසඞ්කප්පොති අලමෙත්තාවතාති එවං පරියොසිතසඞ්කප්පො, ඉදඤ්ච තිත්ථියානං වසෙන ආගතං. සාසනාවචරෙනාපි පන දීපෙතබ්බං. එකච්චො හි ධුතඞ්ගං සමාදියති, සො තෙනෙව ධුතඞ්ගෙන කො අඤ්ඤො මයා සදිසො ධුතඞ්ගධරොති අත්තමනො හොති පරිපුණ්ණසඞ්කප්පො. තපස්සිනො උපක්කිලෙසො හොතීති දුවිධස්සාපෙතස්ස තපස්සිනො අයං උපක්කිලෙසො හොති. එත්තාවතායං තපො උපක්කිලෙසො හොතීති වදාමි.

අත්තානුක්කංසෙතීති ‘‘කො මයා සදිසො අත්ථී’’ති අත්තානං උක්කංසති උක්ඛිපති. පරං වම්භෙතීති ‘‘අයං න මාදිසො’’ති පරං සංහාරෙති අවක්ඛිපති.

මජ්ජතීති මානමදකරණෙන මජ්ජති. මුච්ඡතීති මුච්ඡිතො හොති ගධිතො අජ්ඣාපන්නො. පමාදමාපජ්ජතීති එතදෙව සාරන්ති පමාදමාපජ්ජති. සාසනෙ පබ්බජිතොපි ධුතඞ්ගසුද්ධිකො හොති, න කම්මට්ඨානසුද්ධිකො. ධුතඞ්ගමෙව අරහත්තං විය සාරතො පච්චෙති.

59. ලාභසක්කාරසිලොකන්ති එත්ථ චත්තාරො පච්චයා ලබ්භන්තීති ලාභා, තෙයෙව සුට්ඨු කත්වා පටිසඞ්ඛරිත්වා ලද්ධා සක්කාරො, වණ්ණභණනං සිලොකො. අභිනිබ්බත්තෙතීති අචෙලකාදිභාවං තෙරසධුතඞ්ගසමාදානං වා නිස්සාය මහාලාභො උප්පජ්ජති, තස්මා ‘‘අභිනිබ්බත්තෙතී’’ති වුත්තො. සෙසමෙත්ථ පුරිමවාරනයෙනෙව දුවිධස්සාපි තපස්සිනො වසෙන වෙදිතබ්බං.

60. වොදාසං ආපජ්ජතීති ද්වෙභාගං ආපජ්ජති, ද්වෙ භාගෙ කරොති. ඛමතීති රුච්චති. නක්ඛමතීති න රුච්චති. සාපෙක්ඛො පජහතීති සතණ්හො පජහති. කථං? පාතොව ඛීරභත්තං භුත්තො හොති. අථස්ස මංසභොජනං උපනෙති. තස්ස එවං හොති ‘‘ඉදානි එවරූපං කදා ලභිස්සාම, සචෙ ජානෙය්යාම, පාතොව ඛීරභත්තං න භුඤ්ජෙය්යාම, කිං මයා සක්කා කාතුං, ගච්ඡ භො, ත්වමෙව භුඤ්ජා’’ති ජීවිතං පරිච්චජන්තො විය සාපෙක්ඛො පජහති. ගධිතොති ගෙධජාතො. මුච්ඡිතොති බලවතණ්හාය මුච්ඡිතො සංමුට්ඨස්සතී හුත්වා. අජ්ඣාපන්නොති ආමිසෙ අතිලග්ගො, ‘‘භුඤ්ජිස්සථ, ආවුසො’’ති ධම්මනිමන්තනමත්තම්පි අකත්වා මහන්තෙ මහන්තෙ කබළෙ කරොති. අනාදීනවදස්සාවීතිආදීනවමත්තම්පි න පස්සති. අනිස්සරණපඤ්ඤොති ඉධ මත්තඤ්ඤුතානිස්සරණපච්චවෙක්ඛණපරිභොගමත්තම්පි න කරොති. ලාභසක්කාරසිලොකනිකන්තිහෙතූති ලාභාදීසු තණ්හාහෙතු.

61. සංභක්ඛෙතීති සංඛාදති. අසනිවිචක්කන්ති විචක්කසණ්ඨානා අසනියෙව. ඉදං වුත්තං හොති ‘‘අසනිවිචක්කං ඉමස්ස දන්තකූටං මූලබීජාදීසු න කිඤ්චි න සංභුඤ්ජති. අථ ච පන නං සමණප්පවාදෙන සමණොති සඤ්ජානන්තී’’ති. එවං අපසාදෙති අවක්ඛිපති. ඉදං තිත්ථියවසෙන ආගතං. භික්ඛුවසෙන පනෙත්ථ අයං යොජනා, අත්තනා ධුතඞ්ගධරො හොති, සො අඤ්ඤං එවං අපසාදෙති ‘‘කිං සමණා නාම ඉමෙ සමණම්හාති වදන්ති, ධුතඞ්ගමත්තම්පි නත්ථි, උද්දෙසභත්තාදීනි පරියෙසන්තා පච්චයබාහුල්ලිකා විචරන්තී’’ති. ලූඛාජීවින්ති අචෙලකාදිවසෙන වා ධුතඞ්ගවසෙන වා ලූඛාජීවිං. ඉස්සාමච්ඡරියන්ති පරස්ස සක්කාරාදිසම්පත්තිඛීයනලක්ඛණං ඉස්සං, සක්කාරාදිකරණඅක්ඛමනලක්ඛණං මච්ඡරියඤ්ච.

62. ආපාථකනිසාදීහොතීති මනුස්සානං ආපාථෙ දස්සනට්ඨානෙ නිසීදති. යත්ථ තෙ පස්සන්ති, තත්ථ ඨිතො වග්ගුලිවතං චරති, පඤ්චාතපං තප්පති, එකපාදෙන තිට්ඨති, සූරියං නමස්සති. සාසනෙ පබ්බජිතොපි සමාදින්නධුතඞ්ගො සබ්බරත්තිං සයිත්වා මනුස්සානං චක්ඛුපථෙ තපං කරොති, මහාසායන්හෙයෙව චීවරකුටිං කරොති, සූරියෙ උග්ගතෙ පටිසංහරති, මනුස්සානං ආගතභාවං ඤත්වා ඝණ්ඩිං පහරිත්වා චීවරං මත්ථකෙ ඨපෙත්වා චඞ්කමං ඔතරති, සම්මුඤ්ජනිං ගහෙත්වා විහාරඞ්ගණං සම්මජ්ජති.

අත්තානන්ති අත්තනො ගුණං අදස්සයමානොති එත්ථ අ-කාරො නිපාතමත්තං, දස්සයමානොති අත්ථො. ඉදම්පි මෙ තපස්මින්ති ඉදම්පි කම්මං මමෙව තපස්මිං, පච්චත්තෙ වා භුම්මං, ඉදම්පි මම තපොති අත්ථො. සො හි අසුකස්මිං ඨානෙ අචෙලකො අත්ථි මුත්තාචාරොතිආදීනි සුත්වා අම්හාකං එස තපො, අම්හාකං සො අන්තෙවාසිකොතිආදීනි භණති. අසුකස්මිං වා පන ඨානෙ පංසුකූලිකො භික්ඛු අත්ථීතිආදීනි සුත්වා අම්හාකං එස තපො, අම්හාකං සො අන්තෙවාසිකොතිආදීනි භණති.

කිඤ්චිදෙවාති කිඤ්චි වජ්ජං දිට්ඨිගතං වා. පටිච්ඡන්නං සෙවතීති යථා අඤ්ඤෙ න ජානන්ති, එවං සෙවති. අක්ඛමමානං ආහ ඛමතීති අරුච්චමානංයෙව රුච්චති මෙති වදති. අත්තනා කතං අතිමහන්තම්පි වජ්ජං අප්පමත්තකං කත්වා පඤ්ඤපෙති, පරෙන කතං දුක්කටමත්තං වීතික්කමම්පි පාරාජිකසදිසං කත්වා දස්සෙති. අනුඤ්ඤෙය්යන්ති අනුජානිතබ්බං අනුමොදිතබ්බං.

63. කොධනොහොති උපනාහීති කුජ්ඣනලක්ඛණෙන කොධෙන, වෙරඅප්පටිනිස්සග්ගලක්ඛණෙන උපනාහෙන ච සමන්නාගතො. මක්ඛී හොති පළාසීති පරගුණමක්ඛනලක්ඛණෙන මක්ඛෙන, යුගග්ගාහලක්ඛණෙන පළාසෙන ච සමන්නාගතො.

ඉස්සුකී හොති මච්ඡරීති පරසක්කාරාදීසු උසූයනලක්ඛණාය ඉස්සාය, ආවාසකුලලාභවණ්ණධම්මෙසු මච්ඡරායනලක්ඛණෙන පඤ්චවිධමච්ඡෙරෙන ච සමන්නාගතො හොති. සඨො හොති මායාවීති කෙරාටිකලක්ඛණෙන සාඨෙය්යෙන, කතප්පටිච්ඡාදනලක්ඛණාය මායාය ච සමන්නාගතො හොති. ථද්ධොහොති අතිමානීති නිස්සිනෙහනික්කරුණථද්ධලක්ඛණෙන ථම්භෙන, අතික්කමිත්වා මඤ්ඤනලක්ඛණෙන අතිමානෙන ච සමන්නාගතො හොති. පාපිච්ඡො හොතීති අසන්තසම්භාවනපත්ථනලක්ඛණාය පාපිච්ඡතාය සමන්නාගතො හොති. පාපිකානන්ති තාසංයෙව ලාමකානං ඉච්ඡානං වසං ගතො. මිච්ඡාදිට්ඨිකොති නත්ථි දින්නන්තිආදිනයප්පවත්තාය අයාථාවදිට්ඨියා උපෙතො. අන්තග්ගාහිකායාති සායෙව දිට්ඨි උච්ඡෙදන්තස්ස ගහිතත්තා ‘‘අන්තග්ගාහිකා’’ති වුච්චති, තාය සමන්නාගතොති අත්ථො. සන්දිට්ඨිපරාමාසීතිආදීසු සයං දිට්ඨි සන්දිට්ඨි, සන්දිට්ඨිමෙව පරාමසති ගහෙත්වා වදතීති සන්දිට්ඨිපරාමාසී. ආධානං වුච්චති දළ්හං සුට්ඨු ඨපිතං, තථා කත්වා ගණ්හාතීති ආධානග්ගාහී. අරිට්ඨො විය න සක්කා හොති පටිනිස්සජ්ජාපෙතුන්ති දුප්පටිනිස්සග්ගී. යදිමෙති යදි ඉමෙ.

පරිසුද්ධපපටිකප්පත්තකථාවණ්ණනා

64. ඉධ, නිග්රොධ, තපස්සීති එවං භගවා අඤ්ඤතිත්ථියෙහි ගහිතලද්ධිං තෙසං රක්ඛිතං තපං සබ්බමෙව සංකිලිට්ඨන්ති උපක්කිලෙසපාළිං දස්සෙත්වා ඉදානි පරිසුද්ධපාළිදස්සනත්ථං දෙසනමාරභන්තො ඉධ, නිග්රොධාතිආදිමාහ. තත්ථ ‘‘න අත්තමනො’’තිආදීනි වුත්තවිපක්ඛවසෙනෙව වෙදිතබ්බානි. සබ්බවාරෙසු ච ලූඛතපස්සිනො චෙව ධුතඞ්ගධරස්ස ච වසෙන යොජනා වෙදිතබ්බා. එවං සො තස්මිං ඨානෙ පරිසුද්ධො හොතීති එවං සො තෙන න අත්තමනතා න පරිපුණ්ණසඞ්කප්පභාවසඞ්ඛාතෙන කාරණෙන පරිසුද්ධො නිරුපක්කිලෙසො හොති, උත්තරි වායමමානො කම්මට්ඨානසුද්ධිකො හුත්වා අරහත්තං පාපුණාති. ඉමිනා නයෙන සබ්බවාරෙසු අත්ථො වෙදිතබ්බො.

69. අද්ධා ඛො, භන්තෙති භන්තෙ එවං සන්තෙ එකංසෙනෙව වීරියෙන පාපජිගුච්ඡනවාදො පරිසුද්ධො හොතීති අනුජානාති. ඉතො පරඤ්ච අග්ගභාවං වා සාරභාවං වා අජානන්තො අග්ගප්පත්තා සාරප්පත්තා චාති ආහ. අථස්ස භගවා සාරප්පත්තභාවං පටිසෙධෙන්තො න ඛො නිග්රොධාතිආදිමාහ . පපටිකප්පත්තා හොතීති සාරවතො රුක්ඛස්ස සාරං ඵෙග්ගුං තචඤ්ච අතික්කම්ම බහිපපටිකසදිසා හොතීති දස්සෙති.

පරිසුද්ධතචප්පත්තාදිකථාවණ්ණනා

70. අග්ගංපාපෙතූති දෙසනාවසෙන අග්ගං පාපෙත්වා දෙසෙතු, සාරං පාපෙත්වා දෙසෙතූති දසබලං යාචති. චාතුයාමසංවරසංවුතොති චතුබ්බිධෙන සංවරෙන පිහිතො. න පාණං අතිපාතෙතීති පාණං න හනති. න භාවිතමාසීසතීති භාවිතං නාම තෙසං සඤ්ඤාය පඤ්ච කාමගුණා, තෙ න ආසීසති න සෙවතීති අත්ථො.

අදුං චස්ස හොතීති එතඤ්චස්ස ඉදානි වුච්චමානං ‘‘සො අභිහරතී’’තිආදිලක්ඛණං. තපස්සිතායාති තපස්සිභාවෙන හොති. තත්ථ සො අභිහරතීති සො තං සීලං අභිහරති, උපරූපරි වඩ්ඪෙති. සීලං මෙ පරිපුණ්ණං, තපො ආරද්ධො, අලමෙත්තාවතාති න වීරියං විස්සජ්ජෙති. නො හීනායාවත්තතීති හීනාය ගිහිභාවත්ථාය න ආවත්තති. සීලතො උත්තරි විසෙසාධිගමත්ථාය වීරියං කරොතියෙව, එවං කරොන්තො සො විවිත්තං සෙනාසනං භජති. ‘‘අරඤ්ඤ’’න්තිආදීනි සාමඤ්ඤඵලෙ (දී. නි. අට්ඨ. 1.216) විත්ථාරිතානෙව. ‘‘මෙත්තාසහගතෙනා’’තිආදීනි විසුද්ධිමග්ගෙ වණ්ණිතානි. තචප්පත්තාති පපටිකතො අබ්භන්තරං තචං පත්තා. ඵෙග්ගුප්පත්තාති තචතො අබ්භන්තරං ඵෙග්ගුං පත්තා, ඵෙග්ගුසදිසා හොතීති අත්ථො.

74. ‘‘එත්තාවතා, ඛො නිග්රොධ, තපොජිගුච්ඡා අග්ගප්පත්තා ච හොති සාරප්පත්තා චා’’ති ඉදං භගවා තිත්ථියානං වසෙනාහ. තිත්ථියානඤ්හි ලාභසක්කාරො රුක්ඛස්ස සාඛාපලාසසදිසො. පඤ්චසීලමත්තකං පපටිකසදිසං. අට්ඨසමාපත්තිමත්තං තචසදිසං. පුබ්බෙනිවාසඤාණාවසානා අභිඤ්ඤා ඵෙග්ගුසදිසා. දිබ්බචක්ඛුං පනෙතෙ අරහත්තන්ති ගහෙත්වා විචරන්ති. තෙන නෙසං තං රුක්ඛස්ස සාරසදිසං. සාසනෙ පන ලාභසක්කාරො සාඛාපලාසසදිසො. සීලසම්පදා පපටිකසදිසා. ඣානසමාපත්තියො තචසදිසා. ලොකියාභිඤ්ඤා ඵෙග්ගුසදිසා. මග්ගඵලං සාරො. ඉති භගවතා අත්තනො සාසනං ඔනතවිනතඵලභාරභරිතරුක්ඛූපමාය උපමිතං. සො දෙසනාකුසලතාය තතො තචසාරසම්පත්තිතො මම සාසනං උත්තරිතරඤ්චෙව පණීතතරඤ්ච, තං තුවං කදා ජානිස්සසීති අත්තනොදෙසනාය විසෙසභාවං දස්සෙතුං ‘‘ඉති ඛො නිග්රොධා’’ති දෙසනං ආරභි . තෙ පරිබ්බාජකාති තෙ තස්ස පරිවාරා තිංසසතසඞ්ඛ්යා පරිබ්බාජකා. එත්ථ මයං අනස්සාමාති එත්ථ අචෙලකපාළිආදීසු, ඉදං වුත්තං හොති ‘‘අම්හාකං අචෙලකපාළිමත්තම්පි නත්ථි , කුතො පරිසුද්ධපාළි. අම්හාකං පරිසුද්ධපාළිමත්තම්පි නත්ථි, කුතො චාතුයාමසංවරාදීනි. චාතුයාමසංවරොපි නත්ථි, කුතො අරඤ්ඤවාසාදීනි. අරඤ්ඤවාසොපි නත්ථි, කුතො නීවරණප්පහානාදීනි. නීවරණප්පහානම්පි නත්ථි, කුතො බ්රහ්මවිහාරාදීනි. බ්රහ්මවිහාරමත්තම්පි නත්ථි, කුතො පුබ්බෙනිවාසාදීනි. පුබ්බෙනිවාසඤාණමත්තම්පි නත්ථි, කුතො අම්හාකං දිබ්බචක්ඛු. එත්ථ මයං සආචරියකා නට්ඨා’’ති. ඉතො භිය්යො උත්තරිතරන්ති ඉතො දිබ්බචක්ඛුඤාණාධිගමතො භිය්යො අඤ්ඤං උත්තරිතරං විසෙසාධිගමං මයං සුතිවසෙනාපි න ජානාමාති වදන්ති.

නිග්රොධස්සපජ්ඣායනවණ්ණනා

75. අථ නිග්රොධං පරිබ්බාජකන්ති එවං කිරස්ස අහොසි ‘‘ඉමෙ පරිබ්බාජකා ඉදානි භගවතො භාසිතං සුස්සූසන්ති, ඉමිනා ච නිග්රොධෙන භගවතො පරම්මුඛා කක්ඛළං දුරාසදවචනං වුත්තං, ඉදානි අයම්පි සොතුකාමො ජාතො, කාලො දානි මෙ ඉමස්ස මානද්ධජං නිපාතෙත්වා භගවතො සාසනං උක්ඛිපිතු’’න්ති. අථ නිග්රොධං පරිබ්බාජකං එතදවොච. අපරම්පිස්ස අහොසි ‘‘අයං මයි අකථෙන්තෙ සත්ථාරං න ඛමාපෙස්සති, තදස්ස අනාගතෙ අහිතාය දුක්ඛාය සංවත්තිස්සති, මයා පන කථිතෙ ඛමාපෙස්සති, තදස්ස භවිස්සති දීඝරත්තං හිතාය සුඛායා’’ති. අථ නිග්රොධං පරිබ්බාජකං එතදවොච. අපරිසාවචරං පන නං කරොථාති එත්ථ පනාති නිපාතො, අථ නං අපරිසාවචරං කරොථාති අත්ථො. ‘‘අපරිසාවචරෙත’’න්තිපි පාඨො, අපරිසාවචරං වා එතං කරොථ, ගොකාණාදීනං වා අඤ්ඤතරන්ති අත්ථො.

ගොකාණන්ති එත්ථාපි ගොකාණං පරියන්තචාරිනිං විය කරොථාති අත්ථො. තුණ්හීභූතොති තුණ්හීභාවං උපගතො. මඞ්කුභූතොති නිත්තෙජතං ආපන්නො. පත්තක්ඛන්ධොති ඔනතගීවො. අධොමුඛොති හෙට්ඨාමුඛො.

76. බුද්ධොසො භගවා බොධායාති සයං බුද්ධො සත්තානම්පි චතුසච්චබොධත්ථාය ධම්මං දෙසෙති. දන්තොති චක්ඛුතොපි දන්තො…පෙ… මනතොපි දන්තො. දමථායාති අඤ්ඤෙසම්පි දමනත්ථාය එව, න වාදත්ථාය. සන්තොති රාගසන්තතාය සන්තො, දොසමොහසන්තතාය සබ්බ අකුසලසබ්බාභිසඞ්ඛාරසන්තතාය සන්තො. සමථායාති මහාජනස්ස රාගාදිසමනත්ථාය ධම්මං දෙසෙති. තිණ්ණොති චත්තාරො ඔඝෙ තිණ්ණො. තරණායාති මහාජනස්ස ඔඝනිත්ථරණත්ථාය. පරිනිබ්බුතොති කිලෙසපරිනිබ්බානෙන පරිනිබ්බුතො. පරිනිබ්බානායාති මහාජනස්සාපි සබ්බකිලෙසපරිනිබ්බානත්ථාය ධම්මං දෙසෙති.

බ්රහ්මචරියපරියොසානාදිවණ්ණනා

77. අච්චයොතිආදීනි සාමඤ්ඤඵලෙ (දී. නි. අට්ඨ. 1.250) වුත්තානි. උජුජාතිකොති කායවඞ්කාදිවිරහිතො උජුසභාවො. අහමනුසාසාමීති අහං තාදිසං පුග්ගලං අනුසාසාමි, ධම්මං අස්ස දෙසෙමි. සත්තාහන්ති සත්තදිවසානි, ඉදං සබ්බම්පි භගවා දන්ධපඤ්ඤං පුග්ගලං සන්ධායාහ අසඨො පන අමායාවී උජුජාතිකො තංමුහුත්තෙනෙව අරහත්තං පත්තුං සක්ඛිස්සති. ඉති භගවා ‘‘අසඨ’’න්තිආදිවචනෙන සඨො හි වඞ්කවඞ්කො, මයාපි න සක්කා අනුසාසිතුන්ති දීපෙන්තො පරිබ්බාජකං පාදෙසු ගහෙත්වා මහාමෙරුපාදතලෙ විය ඛිපිත්ථ. කස්මා? අයඤ්හි අතිසඨො, කුටිලචිත්තො සත්ථරි එවං කථෙන්තෙපි බුද්ධධම්මසඞ්ඝෙසු නාධිමුච්චති, අධිමුච්චනත්ථාය සොතං න ඔදහති, කොහඤ්ඤෙ ඨිතො සත්ථාරං ඛමාපෙති. තස්මා භගවා තස්සජ්ඣාසයං විදිත්වා ‘‘එතු විඤ්ඤූ පුරිසො අසඨො’’තිආදිමාහ. සඨං පනාහං අනුසාසිතුං න සක්කොමීති.

78. අන්තෙවාසිකම්යතාති අන්තෙවාසිකම්යතාය, අම්හෙ අන්තෙවාසිකෙ ඉච්ඡන්තො. එවමාහාති ‘‘එතු විඤ්ඤුපුරිසො’’තිආදිමාහ. යො එව වො ආචරියොති යො එව තුම්හාකං පකතියා ආචරියො. උද්දෙසා නො චාවෙතුකාමොති අත්තනො අනුසාසනිං ගාහාපෙත්වා අම්හෙ අම්හාකං උද්දෙසතො චාවෙතුකාමො. සොඑව වො උද්දෙසො හොතූති යො තුම්හාකං පකතියා උද්දෙසො, සො තුම්හාකංයෙව හොතු , න මයං තුම්හාකං උද්දෙසෙන අත්ථිකා. ආජීවාති ආජීවතො. අකුසලසඞ්ඛාතාති අකුසලාති කොට්ඨාසං පත්තා. අකුසලා ධම්මාති ද්වාදස අකුසලචිත්තුප්පාදධම්මා තණ්හායෙව වා විසෙසෙන. සා හි පුනබ්භවකරණතො ‘‘පොනොබ්භවිකා’’ති වුත්තා. සදරථාති කිලෙසදරථසම්පයුත්තා. ජාතිජරාමරණියාති ජාතිජරාමරණානං පච්චයභූතා. සංකිලෙසිකා ධම්මාති ද්වාදස අකුසලචිත්තුප්පාදා. වොදානියාති, සමථවිපස්සනා ධම්මා. තෙ හි සත්තෙ වොදාපෙන්ති, තස්මා ‘‘වොදානියා’’ති වුච්චන්ති. පඤ්ඤාපාරිපූරින්ති මග්ගපඤ්ඤාපාරිපූරිං. වෙපුල්ලත්තඤ්චාති ඵලපඤ්ඤාවෙපුල්ලතං, උභොපි වා එතානි අඤ්ඤමඤ්ඤවෙවචනානෙව. ඉදං වුත්තං හොති ‘‘තතො තුම්හෙ මග්ගපඤ්ඤඤ්චෙව ඵලපඤ්ඤඤ්ච දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරිස්සථා’’ති. එවං භගවා පරිබ්බාජකෙ ආරබ්භ අත්තනො ඔවාදානුසාසනියා ඵලං දස්සෙන්තො අරහත්තනිකූටෙන දෙසනං නිට්ඨපෙසි.

79. යථා තං මාරෙනාති යථා මාරෙන පරියුට්ඨිතචිත්තා නිසීදන්ති එවමෙව තුණ්හීභූතා…පෙ… අප්පටිභානා නිසින්නා.

මාරො කිර සත්ථා අතිවිය ගජ්ජන්තො බුද්ධබලං දීපෙත්වා ඉමෙසං පරිබ්බාජකානං ධම්මං දෙසෙති, කදාචි ධම්මාභිසමයො භවෙය්ය, හන්දාහං පරියුට්ඨාමීති සො තෙසං චිත්තානි පරියුට්ඨාසි. අප්පහීනවිපල්ලාසානඤ්හි චිත්තං මාරස්ස යථාකාමකරණීයං හොති. තෙපි මාරෙන පරියුට්ඨිතචිත්තා ථද්ධඞ්ගපච්චඞ්ගා විය තුණ්හී අප්පටිභානා නිසීදිංසු. අථ සත්ථා ඉමෙ පරිබ්බාජකා අතිවිය නිරවා හුත්වා නිසින්නා, කිං නු ඛොති ආවජ්ජන්තො මාරෙන පරියුට්ඨිතභාවං අඤ්ඤාසි. සචෙ පන තෙසං මග්ගඵලුප්පත්තිහෙතු භවෙය්ය, මාරං පටිබාහිත්වාපි භගවා ධම්මං දෙසෙය්ය, සො පන තෙසං නත්ථි. ‘‘සබ්බෙපි මෙ තුච්ඡපුරිසා’’ති අඤ්ඤාසි. තෙන වුත්තං ‘‘අථ ඛො භගවතො එතදහොසි සබ්බෙපි මෙ මොඝපුරිසා’’තිආදි.

තත්ථ ඵුට්ඨා පාපිමතාති පාපිමතා මාරෙන ඵුට්ඨා. යත්ර හි නාමාති යෙසු නාම. අඤ්ඤාණත්ථම්පීති ජානනත්ථම්පි. කිං කරිස්සති සත්තාහොති සමණෙන ගොතමෙන පරිච්ඡින්නසත්තාහො අම්හාකං කිං කරිස්සති. ඉදං වුත්තං හොති ‘‘සමණෙන ගොතමෙන ‘සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරිස්සති සත්තාහ’න්ති වුත්තං, සො සත්තාහො අම්හාකං කිං අප්ඵාසුකං කරිස්සති. හන්ද මයං සත්තාහබ්භන්තරෙ එතං ධම්මං සච්ඡිකාතුං සක්කා, න සක්කාති අඤ්ඤාණත්ථම්පි බ්රහ්මචරියං චරිස්සාමා’’ති. අථ වා ජානාම තාවස්ස ධම්මන්ති එකදිවසෙ එකවාරං අඤ්ඤාණත්ථම්පි එතෙසං චිත්තං නුප්පන්නං, සත්තාහො පන එතෙසං කුසීතානං කිං කරිස්සති, කිං සක්ඛිස්සන්ති තෙ සත්තාහං පූරෙතුන්ති අයමෙත්ථ අධිප්පායො. සීහනාදන්ති පරවාදභින්දනං සකවාදසමුස්සාපනඤ්ච අභීතනාදං නදිත්වා. පච්චුපට්ඨාසීති පතිට්ඨිතො. තාවදෙවාති තස්මිඤ්ඤෙව ඛණෙ. රාජගහං පාවිසීති රාජගහමෙව පවිට්ඨො. තෙසං පන පරිබ්බාජකානං කිඤ්චාපි ඉදං සුත්තන්තං සුත්වා විසෙසො න නිබ්බත්තො, ආයතිං පන නෙසං වාසනාය පච්චයො භවිස්සතීති. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

සුමඞ්ගලවිලාසිනියා දීඝනිකායට්ඨකථාය

උදුම්බරිකසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.