📜

3. චක්කවත්තිසුත්තවණ්ණනා

අත්තදීපසරණතාවණ්ණනා

80. එවංමෙ සුතන්ති චක්කවත්තිසුත්තං. තත්රායමනුත්තානපදවණ්ණනා – මාතුලායන්ති එවංනාමකෙ නගරෙ. තං නගරං ගොචරගාමං කත්වා අවිදූරෙ වනසණ්ඩෙ විහරති. ‘‘තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසී’’ති එත්ථ අයමනුපුබ්බිකථා –

භගවා කිර ඉමස්ස සුත්තස්ස සමුට්ඨානසමයෙ පච්චූසකාලෙ මහාකරුණාසමාපත්තිතො වුට්ඨාය ලොකං වොලොකෙන්තො ඉමාය අනාගතවංසදීපිකාය සුත්තන්තකථාය මාතුලනගරවාසීනං චතුරාසීතියා පාණසහස්සානං ධම්මාභිසමයං දිස්වා පාතොව වීසතිභික්ඛුසහස්සපරිවාරො මාතුලනගරං සම්පත්තො. මාතුලනගරවාසිනො ඛත්තියා ‘‘භගවා ආගතො’’ති සුත්වා පච්චුග්ගම්ම දසබලං නිමන්තෙත්වා මහාසක්කාරෙන නගරං පවෙසෙත්වා නිසජ්ජට්ඨානං සංවිධාය භගවන්තං මහාරහෙ පල්ලඞ්කෙ නිසීදාපෙත්වා බුද්ධප්පමුඛස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස මහාදානං අදංසු. භගවා භත්තකිච්චං නිට්ඨාපෙත්වා චින්තෙසි – ‘‘සචාහං ඉමස්මිං ඨානෙ ඉමෙසං මනුස්සානං ධම්මං දෙසෙස්සාමි, අයං පදෙසො සම්බාධො, මනුස්සානං ඨාතුං වා නිසීදිතුං වා ඔකාසො න භවිස්සති, මහතා ඛො පන සමාගමෙන භවිතබ්බ’’න්ති.

අථ රාජකුලානං භත්තානුමොදනං අකත්වාව පත්තං ගහෙත්වා නගරතො නික්ඛමි. මනුස්සා චින්තයිංසු – ‘‘සත්ථා අම්හාකං අනුමොදනම්පි අකත්වා ගච්ඡති, අද්ධා භත්තග්ගං අමනාපං අහොසි, බුද්ධානං නාම න සක්කා චිත්තං ගහෙතුං, බුද්ධෙහි සද්ධිං විස්සාසකරණං නාම සමුස්සිතඵණං ආසීවිසං ගීවාය ගහණසදිසං හොති; එථ භො, තථාගතං ඛමාපෙස්සාමා’’ති. සකලනගරවාසිනො භගවතා සහෙව නික්ඛන්තා. භගවා ගච්ඡන්තොව මගධක්ඛෙත්තෙ ඨිතං සාඛාවිටපසම්පන්නං සන්දච්ඡායං කරීසමත්තභූමිපත්ථටං එකං මාතුලරුක්ඛං දිස්වා ඉමස්මිං රුක්ඛමූලෙ නිසීදිත්වා ධම්මෙ දෙසියමානෙ ‘‘මහාජනස්ස ඨානනිසජ්ජනොකාසො භවිස්සතී’’ති. නිවත්තිත්වා මග්ගා ඔක්කම්ම රුක්ඛමූලං උපසඞ්කමිත්වා ධම්මභණ්ඩාගාරිකං ආනන්දත්ථෙරං ඔලොකෙසි. ථෙරො ඔලොකිතසඤ්ඤාය එව ‘‘සත්ථා නිසීදිතුකාමො’’ති ඤත්වා සුගතමහාචීවරං පඤ්ඤපෙත්වා අදාසි. නිසීදි භගවා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ. අථස්ස පුරතො මනුස්සා නිසීදිංසු. උභොසු පස්සෙසු පච්ඡතො ච භික්ඛුසඞ්ඝො, ආකාසෙ දෙවතා අට්ඨංසු, එවං මහාපරිසමජ්ඣගතො තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි.

තෙ භික්ඛූති තත්ර උපවිට්ඨා ධම්මප්පටිග්ගාහකා භික්ඛූ. අත්තදීපාති අත්තානං දීපං තාණං ලෙණං ගතිං පරායණං පතිට්ඨං කත්වා විහරථාති අත්ථො. අත්තසරණාති ඉදං තස්සෙව වෙවචනං. අනඤ්ඤසරණාති ඉදං අඤ්ඤසරණපටික්ඛෙපවචනං. න හි අඤ්ඤො අඤ්ඤස්ස සරණං හොති, අඤ්ඤස්ස වායාමෙන අඤ්ඤස්ස අසුජ්ඣනතො. වුත්තම්පි චෙතං ‘‘අත්තා හි අත්තනො නාථො, කො හි නාථො පරො සියා’’ති (ධ. ප. 160). තෙනාහ ‘‘අනඤ්ඤසරණා’’ති. කො පනෙත්ථ අත්තා නාම, ලොකියලොකුත්තරො ධම්මො. තෙනාහ – ‘‘ධම්මදීපා ධම්මසරණා අනඤ්ඤසරණා’’ති. ‘‘කායෙ කායානුපස්සී’’තිආදීනි මහාසතිපට්ඨානෙ විත්ථාරිතානි.

ගොචරෙති චරිතුං යුත්තට්ඨානෙ. සකෙති අත්තනො සන්තකෙ. පෙත්තිකෙ විසයෙති පිතිතො ආගතවිසයෙ. චරතන්ති චරන්තානං. ‘‘චරන්ත’’න්තිපි පාඨො, අයමෙවත්ථො. න ලච්ඡතීති න ලභිස්සති න පස්සිස්සති. මාරොති දෙවපුත්තමාරොපි, මච්චුමාරොපි, කිලෙසමාරොපි. ඔතාරන්ති රන්ධං ඡිද්දං විවරං. අයං පනත්ථො ලෙඩ්ඩුට්ඨානතො නික්ඛම්ම තොරණෙ නිසීදිත්වා බාලාතපං තපන්තං ලාපං සකුණං ගහෙත්වා. පක්ඛන්දසෙනසකුණවත්ථුනා දීපෙතබ්බො. වුත්තඤ්හෙතං –

‘‘භූතපුබ්බං, භික්ඛවෙ, සකුණග්ඝි ලාපං සකුණං සහසා අජ්ඣප්පත්තා අග්ගහෙසි. අථ ඛො, භික්ඛවෙ, ලාපො සකුණො සකුණග්ඝියා හරියමානො එවං පරිදෙවසි ‘මයමෙවම්හ අලක්ඛිකා, මයං අප්පපුඤ්ඤා, යෙ මයං අගොචරෙ චරිම්හ පරවිසයෙ, සචෙජ්ජ මයං ගොචරෙ චරෙය්යාම සකෙ පෙත්තිකෙ විසයෙ, න ම්යායං සකුණග්ඝි අලං අභවිස්ස යදිදං යුද්ධායා’ති. කො පන තෙ ලාප ගොචරො සකො පෙත්තිකො විසයොති? යදිදං නඞ්ගලකට්ඨකරණං ලෙඩ්ඩුට්ඨානන්ති. අථ ඛො, භික්ඛවෙ, සකුණග්ඝි සකෙ බලෙ අපත්ථද්ධා සකෙ බලෙ අසංවදමානා ලාපං සකුණං පමුඤ්චි ගච්ඡ ඛො ත්වං ලාප, තත්රපි ගන්ත්වා න මොක්ඛසීති.

අථ ඛො , භික්ඛවෙ, ලාපො සකුණො නඞ්ගලකට්ඨකරණං ලෙඩ්ඩුට්ඨානං ගන්ත්වා මහන්තං ලෙඩ්ඩුං අභිරුහිත්වා සකුණග්ඝිං වදමානො අට්ඨාසි ‘‘එහි ඛො දානි මෙ සකුණග්ඝි, එහි ඛො දානි මෙ සකුණග්ඝී’’ති. අථ ඛො සා, භික්ඛවෙ, සකුණග්ඝි සකෙ බලෙ අපත්ථද්ධා සකෙ බලෙ අසංවදමානා උභො පක්ඛෙ සන්නය්හ ලාපං සකුණං සහසා අජ්ඣප්පත්තා. යදා ඛො, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤාසි ලාපො සකුණො බහුආගතා ඛො ම්යායං සකුණග්ඝීති, අථ ඛො තස්සෙව ලෙඩ්ඩුස්ස අන්තරං පච්චුපාදි. අථ ඛො, භික්ඛවෙ, සකුණග්ඝි තත්ථෙව උරං පච්චතාළෙසි. එවඤ්හි තං, භික්ඛවෙ, හොති යො අගොචරෙ චරති පරවිසයෙ.

තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, මා අගොචරෙ චරිත්ථ පරවිසයෙ, අගොචරෙ, භික්ඛවෙ, චරතං පරවිසයෙ ලච්ඡති මාරො ඔතාරං, ලච්ඡති මාරො ආරම්මණං. කො ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අගොචරො පරවිසයො, යදිදං පඤ්ච කාමගුණා. කතමෙ පඤ්ච? චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යා රූපා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා, සොතවිඤ්ඤෙය්යා සද්දා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා, ඝානවිඤ්ඤෙය්යා ගන්ධා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා, ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යා රසා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා, කායවිඤ්ඤෙය්යා ඵොට්ඨබ්බා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා. අයං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අගොචරො පරවිසයො.

ගොචරෙ, භික්ඛවෙ, චරථ…පෙ… න ලච්ඡති මාරො ආරම්මණං. කො ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො ගොචරො සකො පෙත්තිකො විසයො, යදිදං චත්තාරො සතිපට්ඨානා. කතමෙ චත්තාරො? ඉධ භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං – අයං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො ගොචරො සකො පෙත්තිකො විසයොති (සං. නි. 5.371).

කුසලානන්ති අනවජ්ජලක්ඛණානං. සමාදානහෙතූති සමාදාය වත්තනහෙතු. එවමිදං පුඤ්ඤං පවඩ්ඪතීති එවං ඉදං ලොකියලොකුත්තරං පුඤ්ඤඵලං වඩ්ඪති, පුඤ්ඤඵලන්ති ච උපරූපරි පුඤ්ඤම්පි පුඤ්ඤවිපාකොපි වෙදිතබ්බො.

දළ්හනෙමිචක්කවත්තිරාජකථාවණ්ණනා

81. තත්ථ දුවිධං කුසලං වට්ටගාමී ච විවට්ටගාමී ච. තත්ථ වට්ටගාමිකුසලං නාම මාතාපිතූනං පුත්තධීතාසු පුත්තධීතානඤ්ච මාතාපිතූසු සිනෙහවසෙන මුදුමද්දවචිත්තං. විවට්ටගාමිකුසලං නාම ‘‘චත්තාරො සතිපට්ඨානා’’තිආදිභෙදා සත්තතිංස බොධිපක්ඛියධම්මා. තෙසු වට්ටගාමිපුඤ්ඤස්ස පරියොසානං මනුස්සලොකෙ චක්කවත්තිසිරීවිභවො. විවට්ටගාමිකුසලස්ස මග්ගඵලනිබ්බානසම්පත්ති. තත්ථ විවට්ටගාමිකුසලස්ස විපාකං සුත්තපරියොසානෙ දස්සෙස්සති.

ඉධ පන වට්ටගාමිකුසලස්ස විපාකදස්සනත්ථං, භික්ඛවෙ, යදා පුත්තධීතරො මාතාපිතූනං ඔවාදෙ න අට්ඨංසු, තදා ආයුනාපි වණ්ණෙනාපි ඉස්සරියෙනාපි පරිහායිංසු. යදා පන අට්ඨංසු, තදා වඩ්ඪිංසූති වත්වා වට්ටගාමිකුසලානුසන්ධිවසෙන ‘‘භූතපුබ්බං, භික්ඛවෙ’’ති දෙසනං ආරභි. තත්ථ චක්කවත්තීතිආදීනි මහාපදානෙ (දී. නි. අට්ඨ. 2.33) විත්ථාරිතානෙව.

82. ඔසක්කිතන්ති ඊසකම්පි අවසක්කිතං. ඨානා චුතන්ති සබ්බසො ඨානා අපගතං. තං කිර චක්කරතනං අන්තෙපුරද්වාරෙ අක්ඛාහතං විය වෙහාසං අට්ඨාසි. අථස්ස උභොසු පස්සෙසු ද්වෙ ඛදිරත්ථම්භෙ නිඛණිත්වා චක්කරතනමත්ථකෙ නෙමිඅභිමුඛං එකං සුත්තකං බන්ධිංසු. අධොභාගෙපි නෙමිඅභිමුඛං එකං බන්ධිංසු. තෙසු උපරිමසුත්තතො අප්පමත්තකම්පි ඔගතං චක්කරතනං ඔසක්කිතං නාම හොති, හෙට්ඨා සුත්තස්ස ඨානං උපරිමකොටියා අතික්කන්තගතං ඨානා චුතං නාම හොති, තදෙතං අතිබලවදොසෙ සති එවං හොති. සුත්තමත්තම්පි එකඞ්ගුලද්වඞ්ගුලමත්තං වා භට්ඨං ඨානා චුතමෙව හොති. තං සන්ධායෙතං වුත්තං ‘‘ඔසක්කිතං ඨානා චුත’’න්ති.

අථ මෙ ආරොචෙය්යාසීති තාත, ත්වං අජ්ජ ආදිං කත්වා දිවසස්ස තික්ඛත්තුං චක්කරතනස්ස උපට්ඨානං ගච්ඡ, එවං ගච්ඡන්තො යදා චක්කරතනං ඊසකම්පි ඔසක්කිතං ඨානා චුතං පස්සසි, අථ මය්හං ආචික්ඛෙය්යාසි. ජීවිතඤ්හි මෙ තව හත්ථෙ නික්ඛිත්තන්ති. අද්දසාති අප්පමත්තො දිවසස්ස තික්ඛත්තුං ගන්ත්වා ඔලොකෙන්තො එකදිවසං අද්දස.

83. අථඛො, භික්ඛවෙති භික්ඛවෙ, අථ රාජා දළ්හනෙමි ‘‘චක්කරතනං ඔසක්කිත’’න්ති සුත්වා උප්පන්නබලවදොමනස්සො ‘‘න දානි මයා චිරං ජීවිතබ්බං භවිස්සති, අප්පාවසෙසං මෙ ආයු, න මෙ දානි කාමෙ පරිභුඤ්ජනකාලො, පබ්බජ්ජාකාලො මෙ ඉදානී’’ති රොදිත්වා පරිදෙවිත්වා ජෙට්ඨපුත්තං කුමාරං ආමන්තාපෙත්වා එතදවොච. සමුද්දපරියන්තන්ති පරික්ඛිත්තඑකසමුද්දපරියන්තමෙව. ඉදං හිස්ස කුලසන්තකං. චක්කවාළපරියන්තං පන පුඤ්ඤිද්ධිවසෙන නිබ්බත්තං, න තං සක්කා දාතුං. කුලසන්තකං පන නිය්යාතෙන්තො ‘‘සමුද්දපරියන්ත’’න්ති ආහ. කෙසමස්සුන්ති තාපසපබ්බජ්ජං පබ්බජන්තාපි හි පඨමං කෙසමස්සුං ඔහාරෙන්ති. තතො පට්ඨාය පරූළ්හකෙසෙ බන්ධිත්වා විචරන්ති. තෙන වුත්තං – ‘‘කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා’’ති.

කාසායානීති කසායරසපීතානි. ආදිතො එවං කත්වා පච්ඡා වක්කලානිපි ධාරෙන්ති. පබ්බජීති පබ්බජිතො. පබ්බජිත්වා ච අත්තනො මඞ්ගලවනුය්යානෙයෙව වසි. රාජිසිම්හීති රාජඊසිම්හි. බ්රාහ්මණපබ්බජිතා හි ‘‘බ්රාහ්මණිසයො’’ති වුච්චන්ති. සෙතච්ඡත්තං පන පහාය රාජපබ්බජිතා රාජිසයොති. අන්තරධායීති අන්තරහිතං නිබ්බුතදීපසිඛා විය අභාවං උපගතං. පටිසංවෙදෙසීති කන්දන්තො පරිදෙවන්තො ජානාපෙසි. පෙත්තිකන්ති පිතිතො ආගතං දායජ්ජං න හොති, න සක්කා කුසීතෙන හීනවීරියෙන දස අකුසලකම්මපථෙ සමාදාය වත්තන්තෙන පාපුණිතුං. අත්තනො පන සුකතං කම්මං නිස්සාය දසවිධං ද්වාදසවිධං වා චක්කවත්තිවත්තං පූරෙන්තෙනෙවෙතං පත්තබ්බන්ති දීපෙති. අථ නං වත්තපටිපත්තියං චොදෙන්තො ‘‘ඉඞ්ඝ ත්ව’’න්තිආදිමාහ. තත්ථ අරියෙති නිද්දොසෙ. චක්කවත්තිවත්තෙති චක්කවත්තීනං වත්තෙ.

චක්කවත්තිඅරියවත්තවණ්ණනා

84. ධම්මන්ති දසකුසලකම්මපථධම්මං. නිස්සායාති තදධිට්ඨානෙන චෙතසා තමෙව නිස්සයං කත්වා. ධම්මං සක්කරොන්තොති යථා කතො සො ධම්මො සුට්ඨු කතො හොති, එවමෙතං කරොන්තො. ධම්මං ගරුං කරොන්තොති තස්මිං ගාරවුප්පත්තියා තං ගරුං කරොන්තො. ධම්මං මානෙන්තොති තමෙව ධම්මං පියඤ්ච භාවනීයඤ්ච කත්වා විහරන්තො. ධම්මං පූජෙන්තොති තං අපදිසිත්වා ගන්ධමාලාදිපූජනෙනස්ස පූජං කරොන්තො. ධම්මංඅපචයමානොති තස්සෙව ධම්මස්ස අඤ්ජලිකරණාදීහි නීචවුත්තිතං කරොන්තො. ධම්මද්ධජොධම්මකෙතූති තං ධම්මං ධජමිව පුරක්ඛත්වා කෙතුමිව ච උක්ඛිපිත්වා පවත්තියා ධම්මද්ධජො ධම්මකෙතු ච හුත්වාති අත්ථො. ධම්මාධිපතෙය්යොති ධම්මාධිපතිභූතො ආගතභාවෙන ධම්මවසෙනෙව සබ්බකිරියානං කරණෙන ධම්මාධිපතෙය්යො හුත්වා. ධම්මිකං රක්ඛාවරණගුත්තිං සංවිදහස්සූති ධම්මො අස්සා අත්ථීති ධම්මිකා, රක්ඛා ච ආවරණඤ්ච ගුත්ති ච රක්ඛාවරණගුත්ති . තත්ථ ‘‘පරං රක්ඛන්තො අත්තානං රක්ඛතී’’ති (සං. නි. 5.385) වචනතො ඛන්තිආදයො රක්ඛා. වුත්තඤ්හෙතං ‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, පරං රක්ඛන්තො අත්තානං රක්ඛති. ඛන්තියා අවිහිංසාය මෙත්තචිත්තතා අනුද්දයතා’’ති (සං. නි. 5.385). නිවාසනපාරුපනගෙහාදීනං නිවාරණා ආවරණං, චොරාදිඋපද්දවනිවාරණත්ථං ගොපායනා ගුත්ති, තං සබ්බම්පි සුට්ඨු සංවිදහස්සු පවත්තය ඨපෙහීති අත්ථො. ඉදානි යත්ථ සා සංවිදහිතබ්බා, තං දස්සෙන්තො අන්තොජනස්මින්තිආදිමාහ.

තත්රායං සඞ්ඛෙපත්ථො – අන්තොජනසඞ්ඛාතං තව පුත්තදාරං සීලසංවරෙ පතිට්ඨපෙහි, වත්ථගන්ධමාලාදීනි චස්ස දෙහි, සබ්බොපද්දවෙ චස්ස නිවාරෙහි. බලකායාදීසුපි එසෙව නයො. අයං පන විසෙසො – බලකායො කාලං අනතික්කමිත්වා භත්තවෙතනසම්පදානෙනපි අනුග්ගහෙතබ්බො. අභිසිත්තඛත්තියා භද්රස්සාජානෙය්යාදිරතනසම්පදානෙනපි උපසඞ්ගණ්හිතබ්බා. අනුයන්තඛත්තියා තෙසං අනුරූපයානවාහනසම්පදානෙනපි පරිතොසෙතබ්බා. බ්රාහ්මණා අන්නපානවත්ථාදිනා දෙය්යධම්මෙන. ගහපතිකා භත්තබීජනඞ්ගලඵාලබලිබද්දාදිසම්පදානෙන. තථා නිගමවාසිනො නෙගමා, ජනපදවාසිනො ච ජානපදා. සමිතපාපබාහිතපාපා සමණබ්රාහ්මණා සමණපරික්ඛාරසම්පදානෙන සක්කාතබ්බා. මිගපක්ඛිනො අභයදානෙන සමස්සාසෙතබ්බා.

විජිතෙති අත්තනො ආණාපවත්තිට්ඨානෙ. අධම්මකාරොති අධම්මකිරියා. මා පවත්තිත්ථාති යථා නප්පවත්තති, තථා නං පටිපාදෙහීති අත්ථො. සමණබ්රාහ්මණාති සමිතපාපබාහිතපාපා. මදප්පමාදාපටිවිරතාති නවවිධා මානමදා, පඤ්චසු කාමගුණෙසු චිත්තවොස්සජ්ජනසඞ්ඛාතා පමාදා ච පටිවිරතා. ඛන්තිසොරච්චෙ නිවිට්ඨාති අධිවාසනඛන්තියඤ්ච සුරතභාවෙ ච පතිට්ඨිතා. එකමත්තානන්ති අත්තනො රාගාදීනං දමනාදීහි එකමත්තානං දමෙන්ති සමෙන්ති පරිනිබ්බාපෙන්තීති වුච්චන්ති. කාලෙන කාලන්ති කාලෙ කාලෙ . අභිනිවජ්ජෙය්යාසීති ගූථං විය විසං විය අග්ගිං විය ච සුට්ඨු වජ්ජෙය්යාසි. සමාදායාති සුරභිකුසුමදාමං විය අමතං විය ච සම්මා ආදාය පවත්තෙය්යාසි.

ඉධ ඨත්වා වත්තං සමානෙතබ්බං. අන්තොජනස්මිං බලකායෙපි එකං, ඛත්තියෙසු එකං, අනුයන්තෙසු එකං, බ්රාහ්මණගහපතිකෙසු එකං, නෙගමජානපදෙසු එකං, සමණබ්රාහ්මණෙසු එකං, මිගපක්ඛීසු එකං, අධම්මකාරප්පටික්ඛෙපො එකං, අධනානං ධනානුප්පදානං එකං සමණබ්රාහ්මණෙ උපසඞ්කමිත්වා පඤ්හපුච්ඡනං එකන්ති එවමෙතං දසවිධං හොති. ගහපතිකෙ පන පක්ඛිජාතෙ ච විසුං කත්වා ගණෙන්තස්ස ද්වාදසවිධං හොති. පුබ්බෙ අවුත්තං වා ගණෙන්තෙන අධම්මරාගස්ස ච විසමලොභස්ස ච පහානවසෙන ද්වාදසවිධං වෙදිතබ්බං. ඉදං ඛො තාත තන්ති ඉදං දසවිධං ද්වාදසවිධඤ්ච අරියචක්කවත්තිවත්තං නාම. වත්තමානස්සාති පූරෙත්වා වත්තමානස්ස. තදහුපොසථෙතිආදි මහාසුදස්සනෙ වුත්තං.

90. සමතෙනාති අත්තනො මතියා. සුදන්ති නිපාතමත්තං. පසාසතීති අනුසාසති. ඉදං වුත්තං හොති – පොරාණකං රාජවංසං රාජපවෙණිං රාජධම්මං පහාය අත්තනො මතිමත්තෙ ඨත්වා ජනපදං අනුසාසතීති. එවමයං මඝදෙවවංසස්ස කළාරජනකො විය දළ්හනෙමිවංසස්ස උපච්ඡෙදකො අන්තිමපුරිසො හුත්වා උප්පන්නො. පුබ්බෙනාපරන්ති පුබ්බකාලෙන සදිසා හුත්වා අපරකාලං. ජනපදා න පබ්බන්තීති න වඩ්ඪන්ති. යථා තං පුබ්බකානන්ති යථා පුබ්බකානං රාජූනං පුබ්බෙ ච පච්ඡා ච සදිසායෙව හුත්වා පබ්බිංසු, තථා න පබ්බන්ති. කත්ථචි සුඤ්ඤා හොන්ති හතවිලුත්තා, තෙලමධුඵාණිතාදීසු චෙව යාගුභත්තාදීසු ච ඔජාපි පරිහායිත්ථාති අත්ථො.

අමච්චා පාරිසජ්ජාති අමච්චා චෙව පරිසාවචරා ච. ගණකමහාමත්තාති අච්ඡිද්දකාදිපාඨගණකා චෙව මහාඅමච්චා ච. අනීකට්ඨාති හත්ථිආචරියාදයො. දොවාරිකාති ද්වාරරක්ඛිනො. මන්තස්සාජීවිනොති මන්තා වුච්චති පඤ්ඤා, තං නිස්සයං කත්වා යෙ ජීවන්ති පණ්ඩිතා මහාමත්තා, තෙසං එතං නාමං.

ආයුවණ්ණාදිපරිහානිකථාවණ්ණනා

91. නොච ඛො අධනානන්ති බලවලොභත්තා පන අධනානං දලිද්දමනුස්සානං ධනං නානුප්පදාසි. නානුප්පදියමානෙති අනනුප්පදියමානෙ, අයමෙව වා පාඨො. දාලිද්දියන්ති දලිද්දභාවො. අත්තනා ච ජීවාහීති සයඤ්ච ජීවං යාපෙහීති අත්ථො. උද්ධග්ගිකන්තිආදීසු උපරූපරිභූමීසු ඵලදානවසෙන උද්ධමග්ගමස්සාති උද්ධග්ගිකා. සග්ගස්ස හිතා තත්රුපපත්තිජනනතොති සොවග්ගිකා. නිබ්බත්තට්ඨානෙ සුඛො විපාකො අස්සාති සුඛවිපාකා. සුට්ඨු අග්ගානං දිබ්බවණ්ණාදීනං දසන්නං විසෙසානං නිබ්බත්තනතො සග්ගසංවත්තනිකා. එවරූපං දක්ඛිණං දානං පතිට්ඨපෙතීති අත්ථො.

92. පවඩ්ඪිස්සතීති වඩ්ඪිස්සති බහුං භවිස්සති. සුනිසෙධං නිසෙධෙය්යන්ති සුට්ඨු නිසිද්ධං නිසෙධෙය්යං. මූලඝච්චන්ති මූලහතං. ඛරස්සරෙනාති ඵරුසසද්දෙන. පණවෙනාති වජ්ඣභෙරියා.

93. සීසානිනෙසං ඡින්දිස්සාමාති යෙසං අන්තමසො මූලකමුට්ඨිම්පි හරිස්සාම, තෙසං තථෙව සීසානි ඡින්දිස්සාම, යථා කොචි හටභාවම්පි න ජානිස්සති, අම්හාකං දානි කිමෙත්ථ රාජාපි එවං උට්ඨාය පරං මාරෙතීති අයං නෙසං අධිප්පායො. උපක්කමිංසූති ආරභිංසු. පන්ථදුහනන්ති පන්ථඝාතං, පන්ථෙ ඨත්වා චොරකම්මං.

94. න හි, දෙවාති සො කිර චින්තෙසි – ‘‘අයං රාජා සච්චං දෙවාති මුඛපටිඤ්ඤාය දින්නාය මාරාපෙති, හන්දාහං මුසාවාදං කරොමී’’ති, මරණභයා ‘‘න හි දෙවා’’ති අවොච.

96. එකිදන්ති එත්ථ ඉදන්ති නිපාතමත්තං, එකෙ සත්තාති අත්ථො. චාරිත්තන්ති මිච්ඡාචාරං. අභිජ්ඣාබ්යාපාදාති අභිජ්ඣා ච බ්යාපාදො ච. මිච්ඡාදිට්ඨීති නත්ථි දින්නන්තිආදිකා අන්තග්ගාහිකා පච්චනීකදිට්ඨි.

101. අධම්මරාගොති මාතා මාතුච්ඡා පිතුච්ඡා මාතුලානීතිආදිකෙ අයුත්තට්ඨානෙ රාගො. විසමලොභොති පරිභොගයුත්තෙසුපි ඨානෙසු අතිබලවලොභො. මිච්ඡාධම්මොති පුරිසානං පුරිසෙසු ඉත්ථීනඤ්ච ඉත්ථීසු ඡන්දරාගො.

අමත්තෙය්යතාතිආදීසු මාතු හිතො මත්තෙය්යො, තස්ස භාවො මත්තෙය්යතා, මාතරි සම්මා පටිපත්තියා එතං නාමං. තස්සා අභාවො චෙව තප්පටිපක්ඛතා ච අමත්තෙය්යතා. අපෙත්තෙය්යතාදීසුපි එසෙව නයො. න කුලෙ ජෙට්ඨාපචායිතාති කුලෙ ජෙට්ඨානං අපචිතියා නීචවුත්තියා අකරණභාවො.

දසවස්සායුකසමයවණ්ණනා

103. යං ඉමෙසන්ති යස්මිං සමයෙ ඉමෙසං. අලංපතෙය්යාති පතිනො දාතුං යුත්තා. ඉමානි රසානීති ඉමානි ලොකෙ අග්ගරසානි. අතිබ්යාදිප්පිස්සන්තීති අතිවිය දිප්පිස්සන්ති, අයමෙව වා පාඨො. කුසලන්තිපි න භවිස්සතීති කුසලන්ති නාමම්පි න භවිස්සති, පඤ්ඤත්තිමත්තම්පි න පඤ්ඤායිස්සතීති අත්ථො. පුජ්ජා ච භවිස්සන්ති පාසංසා චාති පූජාරහා ච භවිස්සන්ති පසංසාරහා ච. තදා කිර මනුස්සා ‘‘අසුකෙන නාම මාතා පහතා, පිතා පහතො, සමණබ්රාහ්මණා ජීවිතා වොරොපිතා, කුලෙ ජෙට්ඨානං අත්ථිභාවම්පි න ජානාති, අහො පුරිසො’’ති තමෙව පූජෙස්සන්ති චෙව පසංසිස්සන්ති ච.

නභවිස්සති මාතාති වාති අයං මය්හං මාතාති ගරුචිත්තං න භවිස්සති. ගෙහෙ මාතුගාමං විය නානාවිධං අසබ්භිකථං කථයමානා අගාරවුපචාරෙන උපසඞ්කමිස්සන්ති. මාතුච්ඡාදීසුපි එසෙව නයො. එත්ථ ච මාතුච්ඡාති මාතුභගිනී. මාතුලානීති මාතුලභරියා. ආචරියභරියාති සිප්පායතනානි සික්ඛාපකස්ස ආචරියස්ස භරියා. ගරූනං දාරාති චූළපිතුමහාපිතුආදීනං භරියා. සම්භෙදන්ති මිස්සීභාවං, මරියාදභෙදං වා.

තිබ්බො ආඝාතො පච්චුපට්ඨිතො භවිස්සතීති බලවකොපො පුනප්පුනං උප්පත්තිවසෙන පච්චුපට්ඨිතො භවිස්සති. අපරානි ද්වෙ එතස්සෙව වෙවචනානි. කොපො හි චිත්තං ආඝාතෙතීති ආඝාතො. අත්තනො ච පරස්ස ච හිතසුඛං බ්යාපාදෙතීති බ්යාපාදො. මනොපදූසනතො මනොපදොසොති වුච්චති. තිබ්බං වධකචිත්තන්ති පියමානස්සාපි පරං මාරණත්ථාය වධකචිත්තං. තස්ස වත්ථුං දස්සෙතුං මාතුපි පුත්තම්හීතිආදි වුත්තං. මාගවිකස්සාති මිගලුද්දකස්ස.

104. සත්ථන්තරකප්පොති සත්ථෙන අන්තරකප්පො. සංවට්ටකප්පං අප්පත්වා අන්තරාව ලොකවිනාසො. අන්තරකප්පො ච නාමෙස දුබ්භික්ඛන්තරකප්පො රොගන්තරකප්පො සත්ථන්තරකප්පොති තිවිධො. තත්ථ ලොභුස්සදාය පජාය දුබ්භික්ඛන්තරකප්පො හොති. මොහුස්සදාය රොගන්තරකප්පො. දොසුස්සදාය සත්ථන්තරකප්පො. තත්ථ දුබ්භික්ඛන්තරකප්පෙන නට්ඨා යෙභුය්යෙන පෙත්තිවිසයෙ උපපජ්ජන්ති. කස්මා? ආහාරනිකන්තියා බලවත්තා. රොගන්තරකප්පෙන නට්ඨා යෙභුය්යෙන සග්ගෙ නිබ්බත්තන්ති කස්මා? තෙසඤ්හි ‘‘අහො වතඤ්ඤෙසං සත්තානං එවරූපො රොගො න භවෙය්යා’’ති මෙත්තචිත්තං උප්පජ්ජතීති. සත්ථන්තරකප්පෙන නට්ඨා යෙභුය්යෙන නිරයෙ උපපජ්ජන්ති. කස්මා? අඤ්ඤමඤ්ඤං බලවාඝාතතාය.

මිගසඤ්ඤන්ති ‘‘අයං මිගො, අයං මිගො’’ති සඤ්ඤං. තිණ්හානි සත්ථානි හත්ථෙසු පාතුභවිස්සන්තීති තෙසං කිර හත්ථෙන ඵුට්ඨමත්තං යංකිඤ්චි අන්තමසො තිණපණ්ණං උපාදාය ආවුධමෙව භවිස්සති. මා ච මයං කඤ්චීති මයං කඤ්චි එකපුරිසම්පි ජීවිතා මා වොරොපයිම්හ. මා ච අම්හෙ කොචීති අම්හෙපි කොචි එකපුරිසො ජීවිතා මා වොරොපයිත්ථ. යංනූන මයන්ති අයං ලොකවිනාසො පච්චුපට්ඨිතො, න සක්කා ද්වීහි එකට්ඨානෙ ඨිතෙහි ජීවිතං ලද්ධුන්ති මඤ්ඤමානා එවං චින්තයිංසු. වනගහනන්ති වනසඞ්ඛාතෙහි තිණගුම්බලතාදීහි ගහනං දුප්පවෙසට්ඨානං. රුක්ඛගහනන්ති රුක්ඛෙහි ගහනං දුප්පවෙසට්ඨානං. නදීවිදුග්ගන්ති නදීනං අන්තරදීපාදීසු දුග්ගමනට්ඨානං. පබ්බතවිසමන්ති පබ්බතෙහි විසමං, පබ්බතෙසුපි වා විසමට්ඨානං. සභාගායිස්සන්තීති යථා අහං ජීවාමි දිට්ඨා භො සත්තා, ත්වම්පි තථා ජීවසීති එවං සම්මොදනකථාය අත්තනා සභාගෙ කරිස්සන්ති.

ආයුවණ්ණාදිවඩ්ඪනකථාවණ්ණනා

105. ආයතන්ති මහන්තං. පාණාතිපාතා විරමෙය්යාමාති පාණාතිපාතතො ඔසක්කෙය්යාම. පාණාතිපාතං විරමෙය්යාමාතිපි සජ්ඣායන්ති, තත්ථ පාණාතිපාතං පජහෙය්යාමාති අත්ථො. වීසතිවස්සායුකාති මාතාපිතරො පාණාතිපාතා පටිවිරතා, පුත්තා කස්මා වීසතිවස්සායුකා අහෙසුන්ති ඛෙත්තවිසුද්ධියා. තෙසඤ්හි මාතාපිතරො සීලවන්තො ජාතා. ඉති සීලගබ්භෙ වඩ්ඪිතත්තා ඉමාය ඛෙත්තවිසුද්ධියා දීඝායුකා අහෙසුං. යෙ පනෙත්ථ කාලං කත්වා තත්ථෙව නිබ්බත්තා, තෙ අත්තනොව සීලසම්පත්තියා දීඝායුකා අහෙසුං.

අස්සාමාති භවෙය්යාම. චත්තාරීසවස්සායුකාතිආදයො කොට්ඨාසා අදින්නාදානාදීහි පටිවිරතානං වසෙන වෙදිතබ්බා.

සඞ්ඛරාජඋප්පත්තිවණ්ණනා

106. ඉච්ඡාති මය්හං භත්තං දෙථාති එවං උප්පජ්ජනකතණ්හා. අනසනන්ති න අසනං අවිප්ඵාරිකභාවො කායාලසියං, භත්තං භුත්තානං භත්තසම්මදපච්චයා නිපජ්ජිතුකාමතාජනකො කායදුබ්බලභාවොති අත්ථො. ජරාති පාකටජරා. කුක්කුටසම්පාතිකාති එකගාමස්ස ඡදනපිට්ඨතො උප්පතිත්වා ඉතරගාමස්ස ඡදනපිට්ඨෙ පතනසඞ්ඛාතො කුක්කුටසම්පාතො. එතාසු අත්ථීති කුක්කුටසම්පාතිකා. ‘‘කුක්කුටසම්පාදිකා’’තිපි පාඨො, ගාමන්තරතො ගාමන්තරං කුක්කුටානං පදසා ගමනසඞ්ඛාතො කුක්කුටසම්පාදො එතාසු අත්ථීති අත්ථො. උභයම්පෙතං ඝනනිවාසතංයෙව දීපෙති. අවීචි මඤ්ඤෙ ඵුටො භවිස්සතීති අවීචිමහානිරයො විය නිරන්තරපූරිතො භවිස්සති.

107. ‘‘අසීතිවස්සසහස්සායුකෙසු, භික්ඛවෙ, මනුස්සෙසු මෙත්තෙය්යො නාම භගවා ලොකෙ උප්පජ්ජිස්සතී’’ති න වඩ්ඪමානකවසෙන වුත්තං. න හි බුද්ධා වඩ්ඪමානෙ ආයුම්හි නිබ්බත්තන්ති, හායමානෙ පන නිබ්බත්තන්ති. තස්මා යදා තං ආයු වඩ්ඪිත්වා අසඞ්ඛෙය්යතං පත්වා පුන හායමානං අසීතිවස්සසහස්සකාලෙ ඨස්සති, තදා උප්පජ්ජිස්සතීති අත්ථො. පරිහරිස්සතීති ඉදං පන පරිවාරෙත්වා විචරන්තානං වසෙන වුත්තං. යූපොති පාසාදො. රඤ්ඤා මහාපනාදෙන කාරාපිතොති රඤ්ඤා හෙතුභූතෙන තස්සත්ථාය සක්කෙන දෙවරාජෙන විස්සකම්මදෙවපුත්තං පෙසෙත්වා කාරාපිතො. පුබ්බෙ කිර ද්වෙ පිතාපුත්තා නළකාරා පච්චෙකබුද්ධස්ස නළෙහි ච උදුම්බරෙහි ච පණ්ණසාලං කාරාපෙත්වා තං තත්ථ වාසාපෙත්වා චතූහි පච්චයෙහි උපට්ඨහිංසු. තෙ කාලං කත්වා දෙවලොකෙ නිබ්බත්තා. තෙසු පිතා දෙවලොකෙයෙව අට්ඨාසි. පුත්තො දෙවලොකා චවිත්වා සුරුචිස්ස රඤ්ඤො දෙවියා සුමෙධාය කුච්ඡිස්මිං නිබ්බත්තො. මහාපනාදො නාම කුමාරො අහොසි. සො අපරභාගෙ ඡත්තං උස්සාපෙත්වා මහාපනාදො නාම රාජා ජාතො. අථස්ස පුඤ්ඤානුභාවෙන සක්කො දෙවරාජා විස්සකම්මදෙවපුත්තං රඤ්ඤො පාසාදං කරොහීති පහිණි සො තස්ස පාසාදං නිම්මිනි පඤ්චවීසතියොජනුබ්බෙධං සත්තරතනමයං සතභූමකං. යං සන්ධාය ජාතකෙ වුත්තං –

‘‘පනාදො නාම සො රාජා, යස්ස යූපො සුවණ්ණයො;

තිරියං සොළසුබ්බෙධො, උද්ධමාහු සහස්සධා.

සහස්සකණ්ඩො සතගෙණ්ඩු, ධජාලු හරිතාමයො;

අනච්චුං තත්ථ ගන්ධබ්බා, ඡ සහස්සානි සත්තධා.

එවමෙතං තදා ආසි, යථා භාසසි භද්දජි;

සක්කො අහං තදා ආසිං, වෙය්යාවච්චකරො තවා’’ති. (ජා. 5.3.42);

සො රාජා තත්ථ යාවතායුකං වසිත්වා කාලං කත්වා දෙවලොකෙ නිබ්බත්ති. තස්මිං දෙවලොකෙ නිබ්බත්තෙ සො පාසාදො මහාගඞ්ගාය අනුසොතං පති. තස්ස ධුරසොපානසම්මුඛට්ඨානෙ පයාගපතිට්ඨානං නාම නගරං මාපිතං. ථුපිකාසම්මුඛට්ඨානෙ කොටිගාමො නාම. අපරභාගෙ අම්හාකං භගවතො කාලෙ සො නළකාරදෙවපුත්තො දෙවලොකතො චවිත්වා මනුස්සපථෙ භද්දජිසෙට්ඨි නාම හුත්වා සත්ථු සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා අරහත්තං පාපුණි. සො නාවාය ගඞ්ගාතරණදිවසෙ භික්ඛුසඞ්ඝස්ස තං පාසාදං දස්සෙතීති වත්ථු විත්ථාරෙතබ්බං. කස්මා පනෙස පාසාදො න අන්තරහිතොති? ඉතරස්ස ආනුභාවා. තෙන සද්ධිං පුඤ්ඤං කත්වා දෙවලොකෙ නිබ්බත්තකුලපුත්තො අනාගතෙ සඞ්ඛො නාම රාජා භවිස්සති. තස්ස පරිභොගත්ථාය සො පාසාදො උට්ඨහිස්සති, තස්මා න අන්තරහිතොති.

108. උස්සාපෙත්වාති තං පාසාදං උට්ඨාපෙත්වා. අජ්ඣාවසිත්වාති තත්ථ වසිත්වා. තං දත්වා විස්සජ්ජිත්වාති තං පාසාදං දානවසෙන දත්වා නිරපෙක්ඛො පරිච්චාගවසෙන ච විස්සජ්ජිත්වා. කස්ස ච එවං දත්වාති? සමණාදීනං. තෙනාහ – ‘‘සමණබ්රාහ්මණකපණද්ධිකවනිබ්බකයාචකානං දානං දත්වා’’ති. කථං පන සො එකං පාසාදං බහූනං දස්සතීති? එවං කිරස්ස චිත්තං උප්පජ්ජිස්සති ‘‘අයං පාසාදො විප්පකිරියතූ’’ති. සො ඛණ්ඩඛණ්ඩසො විප්පකිරිස්සති. සො තං අලග්ගමානොව හුත්වා ‘‘යො යත්තකං ඉච්ඡති, සො තත්තකං ගණ්හතූ’’ති දානවසෙන විස්සජ්ජිස්සති. තෙන වුත්තං – ‘‘දානං දත්වා මෙත්තෙය්යස්ස භගවතො…පෙ… විහරිස්සතී’’ති. එත්තකෙන භගවා වට්ටගාමිකුසලස්ස අනුසන්ධිං දස්සෙති.

109. ඉදානි විවට්ටගාමිකුසලස්ස අනුසන්ධිං දස්සෙන්තො පුන අත්තදීපා, භික්ඛවෙ, විහරථාතිආදිමාහ.

භික්ඛුනො ආයුවණ්ණාදිවඩ්ඪනකථාවණ්ණනා

110. ඉදං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො ආයුස්මින්ති භික්ඛවෙ යං වො අහං ආයුනාපි වඩ්ඪිස්සථාති අවොචං, තත්ථ ඉදං භික්ඛුනො ආයුස්මිං ඉදං ආයුකාරණන්ති අත්ථො. තස්මා තුම්හෙහි ආයුනා වඩ්ඪිතුකාමෙහි ඉමෙ චත්තාරො ඉද්ධිපාදා භාවෙතබ්බාති දස්සෙති.

වණ්ණස්මින්ති යං වො අහං වණ්ණෙනපි වඩ්ඪිස්සථාති අවොචං, ඉදං තත්ථ වණ්ණකාරණං. සීලවතො හි අවිප්පටිසාරාදීනං වසෙන සරීරවණ්ණොපි කිත්තිවසෙන ගුණවණ්ණොපි වඩ්ඪති. තස්මා තුම්හෙහි වණ්ණෙන වඩ්ඪිතුකාමෙහි සීලසම්පන්නෙහි භවිතබ්බන්ති දස්සෙති.

සුඛස්මින්ති යං වො අහං සුඛෙනපි වඩ්ඪිස්සථාති අවොචං, ඉදං තත්ථ විවෙකජං පීතිසුඛාදිනානප්පකාරකං ඣානසුඛං. තස්මා තුම්හෙහි සුඛෙන වඩ්ඪිතුකාමෙහි ඉමානි චත්තාරි ඣානානි භාවෙතබ්බානි.

භොගස්මින්ති යං වො අහං භොගෙනපි වඩ්ඪිස්සථාති අවොචං, අයං සො අප්පමාණානං සත්තානං අප්පටිකූලතාවහො සුඛසයනාදි එකාදසානිසංසො සබ්බදිසාවිප්ඵාරිතබ්රහ්මවිහාරභොගො. තස්මා තුම්හෙහි භොගෙන වඩ්ඪිතුකාමෙහි ඉමෙ බ්රහ්මවිහාරා භාවෙතබ්බා.

බලස්මින්ති යං වො අහං බලෙනපි වඩ්ඪිස්සථාති අවොචං, ඉදං ආසවක්ඛයපරියොසානෙ උප්පන්නං අරහත්තඵලසඞ්ඛාතං බලං. තස්මා තුම්හෙහි බලෙන වඩ්ඪිතුකාමෙහි අරහත්තප්පත්තියා යොගො කරණීයො.

යථයිදං, භික්ඛවෙ, මාරබලන්ති යථා ඉදං දෙවපුත්තමාරමච්චුමාරකිලෙසමාරානං බලං දුප්පසහං දුරභිසම්භවං, එවං අඤ්ඤං ලොකෙ එකබලම්පි න සමනුපස්සාමි. තම්පි බලං ඉදමෙව අරහත්තඵලං පසහති අභිභවති අජ්ඣොත්ථරති. තස්මා එත්ථෙව යොගො කරණීයොති දස්සෙති.

එවමිදං පුඤ්ඤන්ති එවං ඉදං ලොකුත්තරපුඤ්ඤම්පි යාව ආසවක්ඛයා පවඩ්ඪතීති විවට්ටගාමිකුසලානුසන්ධිං නිට්ඨපෙන්තො අරහත්තනිකූටෙන දෙසනං නිට්ඨපෙසි. සුත්තපරියොසානෙ වීසති භික්ඛුසහස්සානි අරහත්තං පාපුණිංසු. චතුරාසීති පාණසහස්සානි අමතපානං පිවිංසූති.

සුමඞ්ගලවිලාසිනියා දීඝනිකායට්ඨකථාය

චක්කවත්තිසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.