අට්ඨකථා > සුත්තපිටක (අට්ඨකථා) > දීඝනිකාය (අට්ඨකථා) > පාථිකවග්ග-අට්ඨකථා

199. එවං ¶ ¶ ¶ මෙ සුතන්ති ලක්ඛණසුත්තං. තත්රායමනුත්තානපදවණ්ණනා. ද්වත්තිංසිමානීති ද්වත්තිංස ඉමානි. මහාපුරිසලක්ඛණානීති මහාපුරිසබ්යඤ්ජනානි මහාපුරිසනිමිත්තානි ‘‘අයං මහාපුරිසො’’ති සඤ්ජානනකාරණානි. ‘‘යෙහි සමන්නාගතස්ස මහාපුරිසස්සා’’තිආදි මහාපදානෙ විත්ථාරිතනයෙනෙව වෙදිතබ්බං.

‘‘බාහිරකාපි ඉසයො ධාරෙන්ති, නො ච ඛො ජානන්ති ‘ඉමස්ස කම්මස්ස කතත්තා ඉමං ලක්ඛණං පටිලභතී’ති’’ කස්මා ආහ? අට්ඨුප්පත්තියා අනුරූපත්තා. ඉදඤ්හි සුත්තං සඅට්ඨුප්පත්තිකං. සා පනස්ස අට්ඨුප්පත්ති කත්ථ සමුට්ඨිතා? අන්තොගාමෙ මනුස්සානං අන්තරෙ. තදා කිර සාවත්ථිවාසිනො අත්තනො අත්තනො ගෙහෙසු ච ගෙහද්වාරෙසු ච සන්ථාගාරාදීසු ච නිසීදිත්වා කථං සමුට්ඨාපෙසුං – ‘‘භගවතො අසීතිඅනුබ්යඤ්ජනානි බ්යාමප්පභා ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණානි, යෙහි ච භගවතො කායො, සබ්බඵාලිඵුල්ලො විය පාරිච්ඡත්තකො, විකසිතමිව කමලවනං, නානාරතනවිචිත්තං විය සුවණ්ණතොරණං, තාරාමරිචිවිරොචමිව ගගනතලං, ඉතො චිතො ච විධාවමානා විප්ඵන්දමානා ඡබ්බණ්ණරස්මියො මුඤ්චන්තො අතිවිය සොභති. භගවතො ච ඉමිනා නාම කම්මෙන ඉදං ලක්ඛණං නිබ්බත්තන්ති කථිතං නත්ථි, යාගුඋළුඞ්කමත්තම්පි පන කටච්ඡුභත්තමත්තං වා පුබ්බෙ දින්නපච්චයා එවං උප්පජ්ජතීති භගවතා වුත්තං. කිං නු ඛො සත්ථා කම්මං අකාසි, යෙනස්ස ඉමානි ලක්ඛණානි නිබ්බත්තන්තී’’ති.

අථායස්මා ආනන්දො අන්තොගාමෙ චරන්තො ඉමං කථාසල්ලාපං සුත්වා කතභත්තකිච්චො විහාරං ආගන්ත්වා සත්ථු වත්තං කත්වා වන්දිත්වා ඨිතො ‘‘මයා, භන්තෙ, අන්තොගාමෙ එකා කථා සුතා’’ති ආහ. තතො ¶ භගවතා ‘‘කිං තෙ, ආනන්ද, සුත’’න්ති වුත්තෙ සබ්බං ආරොචෙසි. සත්ථා ථෙරස්ස වචනං ¶ සුත්වා පරිවාරෙත්වා නිසින්නෙ භික්ඛූ ආමන්තෙත්වා ‘‘ද්වත්තිංසිමානි, භික්ඛවෙ, මහාපුරිසස්ස මහාපුරිසලක්ඛණානී’’ති පටිපාටියා ලක්ඛණානි දස්සෙත්වා යෙන කම්මෙන යං නිබ්බත්තං, තස්ස දස්සනත්ථං එවමාහ.

සුප්පතිට්ඨිතපාදතාලක්ඛණවණ්ණනා

201. පුරිමං ¶ ජාතින්තිආදීසු පුබ්බෙ නිවුත්ථක්ඛන්ධා ජාතවසෙන ‘‘ජාතී’’ති වුත්තා. තථා භවනවසෙන ‘‘භවො’’ති, නිවුත්ථවසෙන ආලයට්ඨෙන වා ‘‘නිකෙතො’’ති. තිණ්ණම්පි පදානං පුබ්බෙ නිවුත්ථක්ඛන්ධසන්තානෙ ඨිතොති අත්ථො. ඉදානි යස්මා තං ඛන්ධසන්තානං දෙවලොකාදීසුපි වත්තති. ලක්ඛණනිබ්බත්තනසමත්ථං පන කුසලකම්මං තත්ථ න සුකරං, මනුස්සභූතස්සෙව සුකරං. තස්මා යථාභූතෙන යං කම්මං කතං, තං දස්සෙන්තො පුබ්බෙ මනුස්සභූතො සමානොති ආහ. අකාරණං වා එතං. හත්ථිඅස්සමිගමහිංසවානරාදිභූතොපි මහාපුරිසො පාරමියො පූරෙතියෙව. යස්මා පන එවරූපෙ අත්තභාවෙ ඨිතෙන කතකම්මං න සක්කා සුඛෙන දීපෙතුං, මනුස්සභාවෙ ඨිතෙන කතකම්මං පන සක්කා සුඛෙන දීපෙතුං. තස්මා ‘‘පුබ්බෙ මනුස්සභූතො සමානො’’ති ආහ.

දළ්හසමාදානොති ථිරගහණො. කුසලෙසු ධම්මෙසූති දසකුසලකම්මපථෙසු. අවත්ථිතසමාදානොති නිච්චලගහණො අනිවත්තිතගහණො. මහාසත්තස්ස හි අකුසලකම්මතො අග්ගිං පත්වා කුක්කුටපත්තං විය චිත්තං පටිකුටති, කුසලං පත්වා විතානං විය පසාරියති. තස්මා දළ්හසමාදානො හොති අවත්ථිතසමාදානො. න සක්කා කෙනචි සමණෙන වා බ්රාහ්මණෙන වා දෙවෙන වා මාරෙන වා බ්රහ්මුනා වා කුසලසමාදානං විස්සජ්ජාපෙතුං.

තත්රිමානි වත්ථූනි – පුබ්බෙ කිර මහාපුරිසො කලන්දකයොනියං නිබ්බත්ති. අථ දෙවෙ වුට්ඨෙ ඔඝො ආගන්ත්වා කුලාවකං ගහෙත්වා සමුද්දමෙව පවෙසෙසි. මහාපුරිසො ‘‘පුත්තකෙ නීහරිස්සාමී’’ති නඞ්ගුට්ඨං තෙමෙත්වා තෙමෙත්වා සමුද්දතො උදකං බහි ඛිපි. සත්තමෙ දිවසෙ සක්කො ආවජ්ජිත්වා තත්ථ ආගම්ම ‘‘කිං කරොසී’’ති පුච්ඡි? සො තස්ස ආරොචෙසි. සක්කො මහාසමුද්දතො උදකස්ස දුන්නීහරණීයභාවං කථෙසි. බොධිසත්තො ¶ තාදිසෙන කුසීතෙන සද්ධිං කථෙතුම්පි න වට්ටති. ‘‘මා ඉධ තිට්ඨා’’ති අපසාරෙසි. සක්කො ‘‘අනොමපුරිසෙන ගහිතගහණං න සක්කා විස්සජ්ජාපෙතු’’න්ති තුට්ඨො තස්ස පුත්තකෙ ආනෙත්වා අදාසි. මහාජනකකාලෙපි මහාසමුද්දං තරමානො ‘‘කස්මා මහාසමුද්දං තරසී’’ති දෙවතාය පුට්ඨො ‘‘පාරං ගන්ත්වා කුලසන්තකෙ රට්ඨෙ රජ්ජං ගහෙත්වා දානං දාතුං තරාමී’’ති ආහ. තතො දෙවතාය – ‘‘අයං මහාසමුද්දො ගම්භීරො ¶ ¶ චෙව පුථුලො ච, කදා නං තරිස්සතී’’ති වුත්තෙ සො ආහ ‘‘තවෙසො මහාසමුද්දසදිසො, මය්හං පන අජ්ඣාසයං ආගම්ම ඛුද්දකමාතිකා විය ඛායති. ත්වංයෙව මං දක්ඛිස්සසි සමුද්දං තරිත්වා සමුද්දපාරතො ධනං ආහරිත්වා කුලසන්තකං රජ්ජං ගහෙත්වා දානං දදමාන’’න්ති. දෙවතා ‘‘අනොමපුරිසෙන ගහිතගහණං න සක්කා විස්සජ්ජාපෙතු’’න්ති බොධිසත්තං ආලිඞ්ගෙත්වා හරිත්වා උය්යානෙ නිපජ්ජාපෙසි. සො ඡත්තං උස්සාපෙත්වා දිවසෙ දිවසෙ පඤ්චසතසහස්සපරිච්චාගං කත්වා අපරභාගෙ නික්ඛම්ම පබ්බජිතො. එවං මහාසත්තො න සක්කා කෙනචි සමණෙන වා…පෙ… බ්රහ්මුනා වා කුසලසමාදානං විස්සජ්ජාපෙතුං. තෙන වුත්තං – ‘‘දළ්හසමාදානො අහොසි කුසලෙසු ධම්මෙසු අවත්ථිතසමාදානො’’ති.

ඉදානි යෙසු කුසලෙසු ධම්මෙසු අවත්ථිතසමාදානො අහොසි, තෙ දස්සෙතුං කායසුචරිතෙතිආදිමාහ. දානසංවිභාගෙති එත්ථ ච දානමෙව දිය්යනවසෙන දානං, සංවිභාගකරණවසෙන සංවිභාගො. සීලසමාදානෙති පඤ්චසීලදසසීලචතුපාරිසුද්ධිසීලපූරණකාලෙ. උපොසථූපවාසෙති චාතුද්දසිකාදිභෙදස්ස උපොසථස්ස උපවසනකාලෙ. මත්තෙය්යතායාති මාතුකාතබ්බවත්තෙ. සෙසපදෙසුපි එසෙව නයො. අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙසු චාති අඤ්ඤෙසු ච එවරූපෙසු. අධිකුසලෙසූති එත්ථ අත්ථි කුසලා, අත්ථි අධිකුසලා. සබ්බෙපි කාමාවචරා කුසලා කුසලා නාම, රූපාවචරා අධිකුසලා. උභොපි තෙ කුසලා නාම, අරූපාවචරා අධිකුසලා. සබ්බෙපි තෙ කුසලා ¶ නාම, සාවකපාරමීපටිලාභපච්චයා කුසලා අධිකුසලා නාම. තෙපි කුසලා නාම, පච්චෙකබොධිපටිලාභපච්චයා කුසලා අධිකුසලා. තෙපි කුසලා නාම, සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණප්පටිලාභපච්චයා පන කුසලා ඉධ ‘‘අධිකුසලා’’ති අධිප්පෙතා. තෙසු අධිකුසලෙසු ධම්මෙසු දළ්හසමාදානො අහොසි අවත්ථිතසමාදානො.

කටත්තා උපචිතත්තාති එත්ථ සකිම්පි කතං කතමෙව, අභිණ්හකරණෙන පන උපචිතං හොති. උස්සන්නත්තාති පිණ්ඩීකතං රාසීකතං කම්මං උස්සන්නන්ති වුච්චති. තස්මා ‘‘උස්සන්නත්තා’’ති වදන්තො මයා කතකම්මස්ස චක්කවාළං අතිසම්බාධං, භවග්ගං අතිනීචං, එවං මෙ උස්සන්නං කම්මන්ති දස්සෙති. විපුලත්තාති අප්පමාණත්තා. ඉමිනා ‘‘අනන්තං අපරිමාණං මයා කතං කම්ම’’න්ති දස්සෙති. අධිග්ගණ්හාතීති ¶ අධිභවති, අඤ්ඤෙහි දෙවෙහි අතිරෙකං ලභතීති අත්ථො. පටිලභතීති අධිගච්ඡති.

සබ්බාවන්තෙහි පාදතලෙහීති ඉදං ‘‘සමං පාදං භූමියං නික්ඛිපතී’’ති එතස්ස විත්ථාරවචනං. තත්ථ සබ්බාවන්තෙහීති සබ්බපදෙසවන්තෙහි, න එකෙන පදෙසෙන පඨමං ඵුසති, න එකෙන ¶ පච්ඡා, සබ්බෙහෙව පාදතලෙහි සමං ඵුසති, සමං උද්ධරති. සචෙපි හි තථාගතො ‘‘අනෙකසතපොරිසං නරකං අක්කමිස්සාමී’’ති පාදං අභිනීහරති. තාවදෙව නින්නට්ඨානං වාතපූරිතා විය කම්මාරභස්තා උන්නමිත්වා පථවිසමං හොති. උන්නතට්ඨානම්පි අන්තො පවිසති. ‘‘දූරෙ අක්කමිස්සාමී’’ති අභිනීහරන්තස්ස සිනෙරුප්පමාණොපි පබ්බතො සුසෙදිතවෙත්තඞ්කුරො විය ඔනමිත්වා පාදසමීපං ආගච්ඡති. තථා හිස්ස යමකපාටිහාරියං කත්වා ‘‘යුගන්ධරපබ්බතං අක්කමිස්සාමී’’ති පාදෙ අභිනීහටෙ පබ්බතො ඔනමිත්වා පාදසමීපං ආගතො. සොපි තං අක්කමිත්වා දුතියපාදෙන තාවතිංසභවනං අක්කමි. න හි චක්කලක්ඛණෙන පතිට්ඨාතබ්බට්ඨානං විසමං භවිතුං සක්කොති. ඛාණු වා කණ්ටකො වා සක්ඛරා වා කථලා වා උච්චාරපස්සාවඛෙළසිඞ්ඝාණිකාදීනි වා පුරිමතරං වා අපගච්ඡන්ති, තත්ථ තත්ථෙව වා පථවිං පවිසන්ති. තථාගතස්ස හි සීලතෙජෙන පුඤ්ඤතෙජෙන ධම්මතෙජෙන දසන්නං පාරමීනං ¶ ආනුභාවෙන අයං මහාපථවී සම්මා මුදුපුප්ඵාභිකිණ්ණා හොති.

202. සාගරපරියන්තන්ති සාගරසීමං. න හි තස්ස රජ්ජං කරොන්තස්ස අන්තරා රුක්ඛො වා පබ්බතො වා නදී වා සීමා හොති මහාසමුද්දොව සීමා. තෙන වුත්තං ‘‘සාගරපරියන්ත’’න්ති. අඛිලමනිමිත්තමකණ්ටකන්ති නිච්චොරං. චොරා හි ඛරසම්ඵස්සට්ඨෙන ඛිලා, උපද්දවපච්චයට්ඨෙන නිමිත්තා, විජ්ඣනට්ඨෙන කණ්ටකාති වුච්චන්ති. ඉද්ධන්ති සමිද්ධං. ඵීතන්ති සබ්බසම්පත්තිඵාලිඵුල්ලං. ඛෙමන්ති නිබ්භයං. සිවන්ති නිරුපද්දවං. නිරබ්බුදන්ති අබ්බුදවිරහිතං, ගුම්බං ගුම්බං හුත්වා චරන්තෙහි චොරෙහි විරහිතන්ති අත්ථො. අක්ඛම්භියොති අවික්ඛම්භනීයො. න නං කොචි ඨානතො චාලෙතුං සක්කොති. පච්චත්ථිකෙනාති පටිපක්ඛං ඉච්ඡන්තෙන. පච්චාමිත්තෙනාති පටිවිරුද්ධෙන අමිත්තෙන. උභයම්පෙතං සපත්තවෙවචනං. අබ්භන්තරෙහීති අන්තො උට්ඨිතෙහි රාගාදීහි.

බාහිරෙහීති ¶ සමණාදීහි. තථා හි නං බාහිරා දෙවදත්තකොකාලිකාදයො සමණාපි සොණදණ්ඩකූටදණ්ඩාදයො බ්රාහ්මණාපි සක්කසදිසා දෙවතාපි සත්ත වස්සානි අනුබන්ධමානො මාරොපි බකාදයො බ්රහ්මානොපි වික්ඛම්භෙතුං නාසක්ඛිංසු.

එත්තාවතා භගවතා කම්මඤ්ච කම්මසරික්ඛකඤ්ච ලක්ඛණඤ්ච ලක්ඛණානිසංසො ච වුත්තො හොති. කම්මං නාම සතසහස්සකප්පාධිකානි චත්තාරි අසඞ්ඛ්යෙය්යානි දළ්හවීරියෙන හුත්වා කතං කම්මං. කම්මසරික්ඛකං නාම දළ්හෙන හුත්වා කතභාවං සදෙවකො ලොකො ජානාතූති සුප්පතිට්ඨිතපාදමහාපුරිසලක්ඛණං. ලක්ඛණං නාම සුප්පතිට්ඨිතපාදතා. ලක්ඛණානිසංසො නාම පච්චත්ථිකෙහි අවික්ඛම්භනීයතා.

203. තත්ථෙතං ¶ වුච්චතීති තත්ථ වුත්තෙ කම්මාදිභෙදෙ අපරම්පි ඉදං වුච්චති, ගාථාබන්ධං සන්ධාය වුත්තං. එතා පන ගාථා පොරාණකත්ථෙරා ‘‘ආනන්දත්ථෙරෙන ඨපිතා වණ්ණනාගාථා’’ති වත්වා ගතා. අපරභාගෙ ථෙරා ‘‘එකපදිකො අත්ථුද්ධාරො’’ති ආහංසු.

තත්ථ ¶ සච්චෙති වචීසච්චෙ. ධම්මෙති දසකුසලකම්මපථධම්මෙ. දමෙති ඉන්ද්රියදමනෙ. සංයමෙති සීලසංයමෙ. ‘‘සොචෙය්යසීලාලයුපොසථෙසු චා’’ති එත්ථ කායසොචෙය්යාදි තිවිධං සොචෙය්යං. ආලයභූතං සීලමෙව සීලාලයො. උපොසථකම්මං උපොසථො. අහිංසායාති අවිහිංසාය. සමත්තමාචරීති සකලං අචරි.

අන්වභීති අනුභවි. වෙය්යඤ්ජනිකාති ලක්ඛණපාඨකා. පරාභිභූති පරෙ අභිභවනසමත්ථො. සත්තුභීති සපත්තෙහි අක්ඛම්භියො හොති.

න සො ගච්ඡති ජාතු ඛම්භනන්ති සො එකංසෙනෙව අග්ගපුග්ගලො වික්ඛම්භෙතබ්බතං න ගච්ඡති. එසා හි තස්ස ධම්මතාති තස්ස හි එසා ධම්මතා අයං සභාවො.

204. උබ්බෙගඋත්තාසභයන්ති උබ්බෙගභයඤ්චෙව උත්තාසභයඤ්ච. තත්ථ චොරතො වා රාජතො වා පච්චත්ථිකතො වා විලොපනබන්ධනාදිනිස්සයං භයං උබ්බෙගො නාම, තංමුහුත්තිකං චණ්ඩහත්ථිඅස්සාදීනි වා අහියක්ඛාදයො වා පටිච්ච ලොමහංසනකරං භයං උත්තාසභයං නාම. තං සබ්බං අපනුදිතා ¶ වූපසමෙතා. සංවිධාතාති සංවිදහිතා. කථං සංවිදහති? අටවියං සාසඞ්කට්ඨානෙසු දානසාලං කාරෙත්වා තත්ථ ආගතෙ භොජෙත්වා මනුස්සෙ දත්වා අතිවාහෙති, තං ඨානං පවිසිතුං අසක්කොන්තානං මනුස්සෙ පෙසෙත්වා පවෙසෙති. නගරාදීසුපි තෙසු තෙසු ඨානෙසු ආරක්ඛං ඨපෙති, එවං සංවිදහති. සපරිවාරඤ්ච දානං අදාසීති අන්නං පානන්ති දසවිධං දානවත්ථුං.

තත්ථ අන්නන්ති යාගුභත්තං. තං දදන්තො න ද්වාරෙ ඨපෙත්වා අදාසි, අථ ඛො අන්තොනිවෙසනෙ හරිතුපලිත්තට්ඨානෙ ලාජා චෙව පුප්ඵානි ච විකිරිත්වා ආසනං පඤ්ඤපෙත්වා විතානං බන්ධිත්වා ගන්ධධූමාදීහි සක්කාරං කත්වා භික්ඛුසඞ්ඝං නිසීදාපෙත්වා යාගුං අදාසි. යාගුං දෙන්තො ච සබ්යඤ්ජනං අදාසි. යාගුපානාවසානෙ පාදෙ ධොවිත්වා තෙලෙන මක්ඛෙත්වා නානප්පකාරකං අනන්තං ඛජ්ජකං දත්වා පරියොසානෙ අනෙකසූපං අනෙකබ්යඤ්ජනං පණීතභොජනං අදාසි ¶ . පානං දෙන්තො අම්බපානාදිඅට්ඨවිධං ¶ පානං අදාසි, තම්පි යාගුභත්තං දත්වා. වත්ථං දෙන්තො න සුද්ධවත්ථමෙව අදාසි, එකපට්ටදුපට්ටාදිපහොනකං පන දත්වා සුචිම්පි අදාසි, සුත්තම්පි අදාසි, සුත්තං වට්ටෙසි, සූචිකම්මකරණට්ඨානෙ භික්ඛූනං ආසනානි, යාගුභත්තං, පාදමක්ඛනං, පිට්ඨිමක්ඛනං, රජනං, පණ්ඩුපලාසං, රජනදොණිකං, අන්තමසො චීවරරජනකං කප්පියකාරකම්පි අදාසි.

යානන්ති උපාහනං. තං දදන්තොපි උපාහනත්ථවිකං උපාහනදණ්ඩකං මක්ඛනතෙලං හෙට්ඨා වුත්තානි ච අන්නාදීනි තස්සෙව පරිවාරං කත්වා අදාසි. මාලං දෙන්තොපි න සුද්ධමාලමෙව අදාසි, අථ ඛො නං ගන්ධෙහි මිස්සෙත්වා හෙට්ඨිමානි චත්තාරි තස්සෙව පරිවාරං කත්වා අදාසි. බොධිචෙතියආසනපොත්ථකාදිපූජනත්ථාය චෙව චෙතියඝරධූපනත්ථාය ච ගන්ධං දෙන්තොපි න සුද්ධගන්ධමෙව අදාසි, ගන්ධපිසනකනිසදාය චෙව පක්ඛිපනකභාජනෙන ච සද්ධිං හෙට්ඨිමානි පඤ්ච තස්ස පරිවාරං කත්වා අදාසි. චෙතියපූජාදීනං අත්ථාය හරිතාලමනොසිලාචීනපිට්ඨාදිවිලෙපනං දෙන්තොපි න සුද්ධවිලෙපනමෙව අදාසි, විලෙපනභාජනෙන සද්ධිං හෙට්ඨිමානි ඡ තස්ස පරිවාරං කත්වා අදාසි. සෙය්යාති මඤ්චපීඨං. තං දෙන්තොපි න සුද්ධකමෙව අදාසි, කොජවකම්බලපච්චත්ථරණමඤ්චප්පටිපාදකෙහි සද්ධිං අන්තමසො මඞ්ගුලසොධනදණ්ඩකං හෙට්ඨිමානි ච සත්ත තස්ස පරිවාරං කත්වා අදාසි. ආවසථං ¶ දෙන්තොපි න ගෙහමත්තමෙව අදාසි, අථ ඛො නං මාලාකම්මලතාකම්මපටිමණ්ඩිතං සුපඤ්ඤත්තං මඤ්චපීඨං කාරෙත්වා හෙට්ඨිමානි අට්ඨ තස්ස පරිවාරං කත්වා අදාසි. පදීපෙය්යන්ති පදීපතෙලං. තං දෙන්තො චෙතියඞ්ගණෙ බොධියඞ්ගණෙ ධම්මස්සවනග්ගෙ වසනගෙහෙ පොත්ථකවාචනට්ඨානෙ ඉමිනා දීපං ජාලාපෙථාති න සුද්ධතෙලමෙව අදාසි, වට්ටි කපල්ලකතෙලභාජනාදීහි සද්ධිං හෙට්ඨිමානි නව තස්ස පරිවාරං කත්වා අදාසි. සුවිභත්තන්තරානීති සුවිභත්තඅන්තරානි.

රාජානොති අභිසිත්තා. භොගියාති භොජකා කුමාරාති රාජකුමාරා. ඉධ ¶ කම්මං නාම සපරිවාරං දානං. කම්මසරික්ඛකං නාම සපරිවාරං කත්වා දානං අදාසීති ඉමිනා කාරණෙන සදෙවකො ලොකො ජානාතූති නිබ්බත්තං චක්කලක්ඛණං. ලක්ඛණං නාම තදෙව චක්කලක්ඛණං. ආනිසංසො මහාපරිවාරතා.

205. තත්ථෙතං වුච්චතීති ඉමා තදත්ථපරිදීපනා ගාථා වුච්චන්ති. දුවිධා හි ගාථා හොන්ති – තදත්ථපරිදීපනා ච විසෙසත්ථපරිදීපනා ච. තත්ථ පාළිආගතමෙව අත්ථං පරිදීපනා තදත්ථපරිදීපනා නාම. පාළියං අනාගතං පරිදීපනා විසෙසත්ථපරිදීපනා නාම. ඉමා පන තදත්ථපරිදීපනා. තත්ථ පුරෙති පුබ්බෙ. පුරත්ථාති තස්සෙව වෙවචනං. පුරිමාසු ජාතීසූති ඉමිස්සා ජාතියා ¶ පුබ්බෙකතකම්මපටික්ඛෙපදීපනං. උබ්බෙගඋත්තාසභයාපනූදනොති උබ්බෙගභයස්ස ච උත්තාසභයස්ස ච අපනූදනො. උස්සුකොති අධිමුත්තො.

සතපුඤ්ඤලක්ඛණන්ති සතෙන සතෙන පුඤ්ඤකම්මෙන නිබ්බත්තං එකෙකං ලක්ඛණං. එවං සන්තෙ යො කොචි බුද්ධො භවෙය්යාති න රොචයිංසු, අනන්තෙසු පන චක්කවාළෙසු සබ්බෙ සත්තා එකෙකං කම්මං සතක්ඛත්තුං කරෙය්යුං, එත්තකෙහි ජනෙහි කතං කම්මං බොධිසත්තො එකොව එකෙකං සතගුණං කත්වා නිබ්බත්තො. තස්මා ‘‘සතපුඤ්ඤලක්ඛණො’’ති ඉමමත්ථං රොචයිංසු. මනුස්සාසුරසක්කරක්ඛසාති මනුස්සා ච අසුරා ච සක්කා ච රක්ඛසා ච.

206. අන්තරාති පටිසන්ධිතො සරසචුතියා අන්තරෙ. ඉධ කම්මං නාම පාණාතිපාතා විරති. කම්මසරික්ඛකං නාම පාණාතිපාතං කරොන්තො පදසද්දසවනභයා ¶ අග්ගග්ගපාදෙහි අක්කමන්තා ගන්ත්වා පරං පාතෙන්ති. අථ තෙ ඉමිනා කාරණෙන තෙසං තං කම්මං ජනො ජානාතූති අන්තොවඞ්කපාදා වා බහිවඞ්කපාදා වා උක්කුටිකපාදා වා අග්ගකොණ්ඩා වා පණ්හිකොණ්ඩා වා භවන්ති. අග්ගපාදෙහි ගන්ත්වා පරස්ස අමාරිතභාවං පන තථාගතස්ස සදෙවකො ලොකො ඉමිනා කාරණෙන ජානාතූති ආයතපණ්හි මහාපුරිසලක්ඛණං නිබ්බත්තති ¶ . තථා පරං ඝාතෙන්තා උන්නතකායෙන ගච්ඡන්තා අඤ්ඤෙ පස්සිස්සන්තීති ඔනතා ගන්ත්වා පරං ඝාතෙන්ති. අථ තෙ එවමිමෙ ගන්ත්වා පරං ඝාතයිංසූති නෙසං තං කම්මං ඉමිනා කාරණෙන පරො ජානාතූති ඛුජ්ජා වා වාමනා වා පීඨසප්පි වා භවන්ති. තථාගතස්ස පන එවං ගන්ත්වා පරෙසං අඝාතිතභාවං ඉමිනා කාරණෙන සදෙවකො ලොකො ජානාතූති බ්රහ්මුජුගත්තමහාපුරිසලක්ඛණං නිබ්බත්තති. තථා පරං ඝාතෙන්තා ආවුධං වා මුග්ගරං වා ගණ්හිත්වා මුට්ඨිකතහත්ථා පරං ඝාතෙන්ති. තෙ එවං තෙසං පරස්ස ඝාතිතභාවං ඉමිනා කාරණෙන ජනො ජානාතූති රස්සඞ්ගුලී වා රස්සහත්ථා වා වඞ්කඞ්ගුලී වා ඵණහත්ථකා වා භවන්ති. තථාගතස්ස පන එවං පරෙසං අඝාතිතභාවං සදෙවකො ලොකො ඉමිනා කාරණෙන ජානාතූති දීඝඞ්ගුලිමහාපුරිසලක්ඛණං නිබ්බත්තති. ඉදමෙත්ථ කම්මසරික්ඛකං. ඉදමෙව පන ලක්ඛණත්තයං ලක්ඛණං නාම. දීඝායුකභාවො ලක්ඛණානිසංසො.

207. මරණවධභයත්තනොති එත්ථ මරණසඞ්ඛාතො වධො මරණවධො, මරණවධතො භයං මරණවධභයං, තං අත්තනො ජානිත්වා. පටිවිරතො පරංමාරණායාති යථා මය්හං මරණතො භයං මම ජීවිතං ¶ පියං, එවං පරෙසම්පීති ඤත්වා පරං මාරණතො පටිවිරතො අහොසි. සුචරිතෙනාති සුචිණ්ණෙන. සග්ගමගමාති සග්ගං ගතො.

චවිය පුනරිධාගතොති චවිත්වා පුන ඉධාගතො. දීඝපාසණ්හිකොති දීඝපණ්හිකො. බ්රහ්මාව සුජූති බ්රහ්මා විය සුට්ඨු උජු.

සුභුජොති සුන්දරභුජො. සුසූති මහල්ලකකාලෙපි තරුණරූපො. සුසණ්ඨිතොති සුසණ්ඨානසම්පන්නො. මුදුතලුනඞ්ගුලියස්සාති මුදූ ච තලුනා ච අඞ්ගුලියො අස්ස. තීභීති තීහි. පුරිසවරග්ගලක්ඛණෙහීති පුරිසවරස්ස ¶ අග්ගලක්ඛණෙහි. චිරයපනායාති චිරං යාපනාය, දීඝායුකභාවාය.

චිරං යපෙතීති චිරං යාපෙති. චිරතරං පබ්බජති යදි තතොති තතො චිරතරං යාපෙති, යදි පබ්බජතීති අත්ථො. යාපයති ¶ ච වසිද්ධිභාවනායාති වසිප්පත්තො හුත්වා ඉද්ධිභාවනාය යාපෙති.

208. රසිතානන්ති රසසම්පන්නානං. ‘‘ඛාදනීයාන’’න්තිආදීසු ඛාදනීයානි නාම පිට්ඨඛජ්ජකාදීනි. භොජනීයානීති පඤ්ච භොජනානි. සායනීයානීති සායිතබ්බානි සප්පිනවනීතාදීනි. ලෙහනීයානීති නිල්ලෙහිතබ්බානි පිට්ඨපායාසාදීනි. පානානීති අට්ඨ පානකානි.

ඉධ කම්මං නාම කප්පසතසහස්සාධිකානි චත්තාරි අසඞ්ඛ්යෙය්යානි දින්නං ඉදං පණීතභොජනදානං. කම්මසරික්ඛකං නාම ලූඛභොජනෙ කුච්ඡිගතෙ ලොහිතං සුස්සති, මංසං මිලායති. තස්මා ලූඛදායකා සත්තා ඉමිනා කාරණෙන නෙසං ලූඛභොජනස්ස දින්නභාවං ජනො ජානාතූති අප්පමංසා අප්පලොහිතා මනුස්සපෙතා විය දුල්ලභන්නපානා භවන්ති. පණීතභොජනෙ පන කුච්ඡිගතෙ මංසලොහිතං වඩ්ඪති, පරිපුණ්ණකායා පාසාදිකා අභිරූපදස්සනා හොන්ති. තස්මා තථාගතස්ස දීඝරත්තං පණීතභොජනදායකත්තං සදෙවකො ලොකො ඉමිනා කාරණෙන ජානාතූති සත්තුස්සදමහාපුරිසලක්ඛණං නිබ්බත්තති. ලක්ඛණං නාම සත්තුස්සදලක්ඛණමෙව. පණීතලාභිතා ආනිසංසො.

209. ඛජ්ජභොජ්ජමථලෙය්යසායිතන්ති ¶ ඛජ්ජකඤ්ච භොජනඤ්ච ලෙහනීයඤ්ච සායනීයඤ්ච. උත්තමග්ගරසදායකොති උත්තමො අග්ගරසදායකො, උත්තමානං වා අග්ගරසානං දායකො.

සත්ත චුස්සදෙති සත්ත ච උස්සදෙ. තදත්ථජොතකන්ති ඛජ්ජභොජ්ජාදිජොතකං, තෙසං ලාභසංවත්තනිකන්ති අත්ථො. පබ්බජම්පි චාති පබ්බජමානොපි ච. තදාධිගච්ඡතීති තං අධිගච්ඡති. ලාභිරුත්තමන්ති ලාභි උත්තමං.

210. දානෙනාතිආදීසු ¶ එකච්චො දානෙනෙව සඞ්ගණ්හිතබ්බො හොති, තං දානෙන සඞ්ගහෙසි. පබ්බජිතානං පබ්බජිතපරික්ඛාරං, ගිහීනං ගිහිපරික්ඛාරං අදාසි.

පෙය්යවජ්ජෙනාති එකච්චො හි ‘‘අයං දාතබ්බං නාම දෙති, එකෙන පන වචනෙන සබ්බං මක්ඛෙත්වා නාසෙති, කිං එතස්ස දාන’’න්ති වත්තා හොති. එකච්චො ‘‘අයං කිඤ්චාපි දානං න දෙති, කථෙන්තො පන තෙලෙන විය මක්ඛෙති. එසො දෙතු වා මා වා, වචනමෙව ¶ තස්ස සහස්සං අග්ඝතී’’ති වත්තා හොති. එවරූපො පුග්ගලො දානං න පච්චාසීසති, පියවචනමෙව පච්චාසීසති. තං පියවචනෙන සඞ්ගහෙසි.

අත්ථචරියායාති අත්ථසංවඩ්ඪනකථාය. එකච්චො හි නෙව දානං, න පියවචනං පච්චාසීසති. අත්තනො හිතකථං වඩ්ඪිතකථමෙව පච්චාසීසති. එවරූපං පුග්ගලං ‘‘ඉදං තෙ කාතබ්බං, ඉදං තෙ න කාතබ්බං. එවරූපො පුග්ගලො සෙවිතබ්බො, එවරූපො පුග්ගලො න සෙවිතබ්බො’’ති එවං අත්ථචරියාය සඞ්ගහෙසි.

සමානත්තතායාති සමානසුඛදුක්ඛභාවෙන. එකච්චො හි දානාදීසු එකම්පි න පච්චාසීසති, එකාසනෙ නිසජ්ජං, එකපල්ලඞ්කෙ සයනං, එකතො භොජනන්ති එවං සමානසුඛදුක්ඛතං පච්චාසීසති. තත්ථ ජාතියා හීනො භොගෙන අධිකො දුස්සඞ්ගහො හොති. න හි සක්කා තෙන සද්ධිං එකපරිභොගො කාතුං, තථා අකරියමානෙ ච සො කුජ්ඣති. භොගෙන හීනො ජාතියා අධිකොපි දුස්සඞ්ගහො හොති. සො හි ‘‘අහං ජාතිමා’’ති භොගසම්පන්නෙන සද්ධිං එකපරිභොගං න ඉච්ඡති, තස්මිං අකරියමානෙ කුජ්ඣති. උභොහිපි හීනො පන සුසඞ්ගහො හොති. න හි සො ඉතරෙන සද්ධිං එකපරිභොගං ඉච්ඡති, න අකරියමානෙ ච කුජ්ඣති. උභොහි ¶ සදිසොපි සුසඞ්ගහොයෙව. භික්ඛූසු දුස්සීලො දුස්සඞ්ගහො හොති. න හි සක්කා තෙන සද්ධිං එකපරිභොගො කාතුං, තථා අකරියමානෙ ච කුජ්ඣති. සීලවා සුසඞ්ගහො හොති. සීලවා හි අදීයමානෙපි අකරියමානෙපි න කුජ්ඣති. අඤ්ඤං අත්තනා ¶ සද්ධිං පරිභොගං අකරොන්තම්පි න පාපකෙන චිත්තෙන පස්සති. පරිභොගොපි තෙන සද්ධිං සුකරො හොති. තස්මා එවරූපං පුග්ගලං එවං සමානත්තතාය සඞ්ගහෙසි.

සුසඞ්ගහිතාස්ස හොන්තීති සුසඞ්ගහිතා අස්ස හොන්ති. දෙතු වා මා වා දෙතු, කරොතු වා මා වා කරොතු, සුසඞ්ගහිතාව හොන්ති, න භිජ්ජන්ති. ‘‘යදාස්ස දාතබ්බං හොති, තදා දෙති. ඉදානි මඤ්ඤෙ නත්ථි, තෙන න දෙති. කිං මයං දදමානමෙව උපට්ඨහාම? අදෙන්තං අකරොන්තං න උපට්ඨහාමා’’ති එවං චින්තෙන්ති.

ඉධ කම්මං නාම දීඝරත්තං කතං දානාදිසඞ්ගහකම්මං. කම්මසරික්ඛකං නාම යො එවං අසඞ්ගාහකො හොති, සො ඉමිනා කාරණෙනස්ස අසඞ්ගාහකභාවං ජනො ජානාතූති ථද්ධහත්ථපාදො චෙව හොති, විසමට්ඨිතාවයවලක්ඛණො ච. තථාගතස්ස පන දීඝරත්තං සඞ්ගාහකභාවං සදෙවකො ලොකො ඉමිනා කාරණෙන ජානාතූති ඉමානි ද්වෙ ¶ ලක්ඛණානි නිබ්බත්තන්ති. ලක්ඛණං නාම ඉදමෙව ලක්ඛණද්වයං. සුසඞ්ගහිතපරිජනතා ආනිසංසො.

211. කරියාති කරිත්වා. චරියාති චරිත්වා. අනවමතෙනාති අනවඤ්ඤාතෙන. ‘‘අනපමොදෙනා’’තිපි පාඨො, න අප්පමොදෙන, න දීනෙන න ගබ්භිතෙනාති අත්ථො.

චවියාති චවිත්වා. අතිරුචිර සුවග්ගු දස්සනෙය්යන්ති අතිරුචිරඤ්ච සුපාසාදිකං සුවග්ගු ච සුට්ඨු ඡෙකං දස්සනෙය්යඤ්ච දට්ඨබ්බයුත්තං. සුසු කුමාරොති සුට්ඨු සුකුමාරො.

පරිජනස්සවොති පරිජනො අස්සවො වචනකරො. විධෙය්යොති කත්තබ්බාකත්තබ්බෙසු යථාරුචි විධාතබ්බො. මහිමන්ති මහිං ඉමං. පියවදූ හිතසුඛතං ජිගීසමානොති පියවදො හුත්වා හිතඤ්ච සුඛඤ්ච පරියෙසමානො. වචනපටිකරස්සා භිප්පසන්නාති වචනපටිකරා අස්ස අභිප්පසන්නා. ධම්මානුධම්මන්ති ධම්මඤ්ච අනුධම්මඤ්ච.

212. අත්ථූපසංහිතන්ති ¶ ¶ ඉධලොකපරලොකත්ථනිස්සිතං. ධම්මූපසංහිතන්ති දසකුසලකම්මපථනිස්සිතං. බහුජනං නිදංසෙසීති බහුජනස්ස නිදංසනකථං කථෙසි. පාණීනන්ති සත්තානං. ‘‘අග්ගො’’තිආදීනි සබ්බානි අඤ්ඤමඤ්ඤවෙවචනානි. ඉධ කම්මං නාම දීඝරත්තං භාසිතා උද්ධඞ්ගමනීයා අත්ථූපසංහිතා වාචා. කම්මසරික්ඛකං නාම යො එවරූපං උග්ගතවාචං න භාසති, සො ඉමිනා කාරණෙන උග්ගතවාචාය අභාසනං ජනො ජානාතූති අධොසඞ්ඛපාදො ච හොති අධොනතලොමො ච. තථාගතස්ස පන දීඝරත්තං එවරූපාය උග්ගතවාචාය භාසිතභාවං සදෙවකො ලොකො ඉමිනා කාරණෙන ජානාතූති උස්සඞ්ඛපාදලක්ඛණඤ්ච උද්ධග්ගලොමලක්ඛණඤ්ච නිබ්බත්තති. ලක්ඛණං නාම ඉදමෙව ලක්ඛණද්වයං. උත්තමභාවො ආනිසංසො.

213. එරයන්ති ¶ භණන්තො. බහුජනං නිදංසයීති බහුජනස්ස හිතං දස්සෙති. ධම්මයාගන්ති ධම්මදානයඤ්ඤං.

උබ්භමුප්පතිතලොමවා සසොති සො එස උද්ධග්ගතලොමවා හොති. පාදගණ්ඨිරහූති පාදගොප්ඵකා අහෙසුං. සාධුසණ්ඨිතාති සුට්ඨු සණ්ඨිතා. මංසලොහිතාචිතාති මංසෙන ච ලොහිතෙන ච ආචිතා. තචොත්ථතාති තචෙන පරියොනද්ධා නිගුළ්හා. වජතීති ගච්ඡති. අනොමනික්කමොති අනොමවිහාරී සෙට්ඨවිහාරී.

214. සිප්පං වාතිආදීසු සිප්පං නාම ද්වෙ සිප්පානි – හීනඤ්ච සිප්පං, උක්කට්ඨඤ්ච සිප්පං. හීනං නාම සිප්පං නළකාරසිප්පං, කුම්භකාරසිප්පං පෙසකාරසිප්පං නහාපිතසිප්පං. උක්කට්ඨං නාම සිප්පං ලෙඛා මුද්දා ගණනා. විජ්ජාති අහිවිජ්ජාදිඅනෙකවිධා. චරණන්ති පඤ්චසීලං දසසීලං පාතිමොක්ඛසංවරසීලං. කම්මන්ති කම්මස්සකතාජානනපඤ්ඤා. කිලිස්සෙය්යුන්ති කිලමෙය්යුං. අන්තෙවාසිකවත්තං නාම දුක්ඛං, තං නෙසං මා චිරමහොසීති චින්තෙසි.

රාජාරහානීති රඤ්ඤො අනුරූපානි හත්ථිඅස්සාදීනි, තානියෙව රඤ්ඤො සෙනාය අඞ්ගභූතත්තා රාජඞ්ගානීති වුච්චන්ති. රාජූපභොගානීති රඤ්ඤො ¶ උපභොගපරිභොගභණ්ඩානි, තානි චෙව සත්තරතනානි ච. රාජානුච්ඡවිකානීති රඤ්ඤො අනුච්ඡවිකානි. තෙසංයෙව සබ්බෙසං ඉදං ගහණං. සමණාරහානීති ¶ සමණානං අනුරූපානි චීවරාදීනි. සමණඞ්ගානීති සමණානං කොට්ඨාසභූතා චතස්සො පරිසා. සමණූපභොගානීති සමණානං උපභොගපරික්ඛාරා. සමණානුච්ඡවිකානීති තෙසංයෙව අධිවචනං.

ඉධ පන කම්මං නාම දීඝරත්තං සක්කච්චං සිප්පාදිවාචනං. කම්මසරික්ඛකං නාම යො එවං සක්කච්චං සිප්පං අවාචෙන්තො අන්තෙවාසිකෙ උක්කුටිකාසනජඞ්ඝපෙසනිකාදීහි කිලමෙති, තස්ස ජඞ්ඝමංසං ලිඛිත්වා පාතිතං විය හොති. තථාගතස්ස පන සක්කච්චං වාචිතභාවං සදෙවකො ලොකො ඉමිනා කාරණෙන ජානාතූති අනුපුබ්බඋග්ගතවට්ටිතං එණිජඞ්ඝලක්ඛණං ¶ නිබ්බත්තති. ලක්ඛණං නාම ඉදමෙව ලක්ඛණං. අනුච්ඡවිකලාභිතා ආනිසංසො.

215. යදූපඝාතායාති යං සිප්පං කස්සචි උපඝාතාය න හොති. කිලිස්සතීති කිලමිස්සති. සුඛුමත්තචොත්ථතාති සුඛුමත්තචෙන පරියොනද්ධා. කිං පන අඤ්ඤෙන කම්මෙන අඤ්ඤං ලක්ඛණං නිබ්බත්තතීති? න නිබ්බත්තති. යං පන නිබ්බත්තති, තං අනුබ්යඤ්ජනං හොති, තස්මා ඉධ වුත්තං.

216. සමණං වාති සමිතපාපට්ඨෙන සමණං. බ්රාහ්මණං වාති බාහිතපාපට්ඨෙන බ්රාහ්මණං.

මහාපඤ්ඤොතිආදීසු මහාපඤ්ඤාදීහි සමන්නාගතො හොතීති අත්ථො. තත්රිදං මහාපඤ්ඤාදීනං නානත්තං.

තත්ථ කතමා මහාපඤ්ඤා? මහන්තෙ සීලක්ඛන්ධෙ පරිග්ගණ්හාතීති මහාපඤ්ඤා, මහන්තෙ සමාධික්ඛන්ධෙ පඤ්ඤාක්ඛන්ධෙ විමුත්තික්ඛන්ධෙ විමුත්තිඤාණදස්සනක්ඛන්ධෙ පරිග්ගණ්හාතීති මහාපඤ්ඤා. මහන්තානි ඨානාඨානානි මහන්තා විහාරසමාපත්තියො මහන්තානි අරියසච්චානි මහන්තෙ සතිපට්ඨානෙ සම්මප්පධානෙ ඉද්ධිපාදෙ මහන්තානි ඉන්ද්රියානි බලානි මහන්තෙ බොජ්ඣඞ්ගෙ මහන්තෙ අරියමග්ගෙ මහන්තානි සාමඤ්ඤඵලානි මහන්තා අභිඤ්ඤායො මහන්තං පරමත්ථං නිබ්බානං පරිග්ගණ්හාතීති මහාපඤ්ඤා.

කතමා ¶ පුථුපඤ්ඤා? පුථුනානාඛන්ධෙසු ඤාණං පවත්තතීති පුථුපඤ්ඤා. පුථුනානාධාතූසු පුථුනානාආයතනෙසු ¶ පුථුනානාපටිච්චසමුප්පාදෙසු පුථුනානාසුඤ්ඤතමනුපලබ්භෙසු පුථුනානාඅත්ථෙසු ධම්මෙසු නිරුත්තීසු පටිභානෙසු. පුථුනානාසීලක්ඛන්ධෙසු පුථුනානාසමාධිපඤ්ඤාවිමුත්තිවිමුත්තිඤාදස්සනක්ඛන්ධෙසු පුථුනානාඨානාඨානෙසු පුථුනානාවිහාරසමාපත්තීසු පුථුනානාඅරියසච්චෙසු පුථුනානාසතිපට්ඨානෙසු සම්මප්පධානෙසු ඉද්ධිපාදෙසු ඉන්ද්රියෙසු බලෙසු බොජ්ඣඞ්ගෙසු පුථුනානාඅරියමග්ගෙසු සාමඤ්ඤඵලෙසු අභිඤ්ඤාසු පුථුජ්ජනසාධාරණෙ ධම්මෙ සමතික්කම්ම පරමත්ථෙ නිබ්බානෙ ඤාණං පවත්තතීති පුථුපඤ්ඤා.

කතමා හාසපඤ්ඤා? ඉධෙකච්චො හාසබහුලො වෙදබහුලො තුට්ඨිබහුලො පාමොජ්ජබහුලො සීලං පරිපූරෙති ඉන්ද්රියසංවරං පරිපූරෙති භොජනෙ මත්තඤ්ඤුතං ජාගරියානුයොගං සීලක්ඛන්ධං සමාධික්ඛන්ධං පඤ්ඤාක්ඛන්ධං විමුත්තික්ඛන්ධං ¶ විමුත්තිඤාණදස්සනක්ඛන්ධං පරිපූරෙතීති හාසපඤ්ඤා. හාසබහුලො…පෙ… පාමොජ්ජබහුලො ඨානාඨානං පටිවිජ්ඣතීති හාසපඤ්ඤා. හාසබහුලො විහාරසමාපත්තියො පරිපූරෙතීති හාසපඤ්ඤා. හාසබහුලො අරියසච්චානි පටිවිජ්ඣතීති හාසපඤ්ඤා. සතිපට්ඨානෙ සම්මප්පධානෙ ඉද්ධිපාදෙ ඉන්ද්රියානි බලානි බොජ්ඣඞ්ගෙ අරියමග්ගං භාවෙතීති හාසපඤ්ඤා. හාසබහුලො සාමඤ්ඤඵලානි සච්ඡිකරොතීති හාසපඤ්ඤා. අභිඤ්ඤායො පටිවිජ්ඣතීති හාසපඤ්ඤා. හාසබහුලො වෙදතුට්ඨිපාමොජ්ජබහුලො පරමත්ථං නිබ්බානං සච්ඡිකරොතීති හාසපඤ්ඤා.

කතමා ජවනපඤ්ඤා? යංකිඤ්චි රූපං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, සබ්බං තං රූපං අනිච්චතො ඛිප්පං ජවතීති ජවනපඤ්ඤා. දුක්ඛතො ඛිප්පං අනත්තතො ඛිප්පං ජවතීති ජවනපඤ්ඤා. යා කාචි වෙදනා…පෙ… යංකිඤ්චි විඤ්ඤාණං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං, සබ්බං තං විඤ්ඤාණං අනිච්චතො දුක්ඛතො අනත්තතො ඛිප්පං ජවතීති ජවනපඤ්ඤා. චක්ඛු…පෙ… ජරාමරණං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අනිච්චතො දුක්ඛතො අනත්තතො ඛිප්පං ජවතීති ජවනපඤ්ඤා. රූපං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අනිච්චං ඛයට්ඨෙන දුක්ඛං භයට්ඨෙන අනත්තා අසාරකට්ඨෙනාති තුලයිත්වා තීරයිත්වා විභාවයිත්වා විභූතං කත්වා රූපනිරොධෙ නිබ්බානෙ ඛිප්පං ජවතීති ජවනපඤ්ඤා. වෙදනා සඤ්ඤා සඞ්ඛාරා විඤ්ඤාණං චක්ඛු…පෙ… ජරාමරණං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අනිච්චං ඛයට්ඨෙන…පෙ… විභූතං කත්වා ජරාමරණනිරොධෙ නිබ්බානෙ ඛිප්පං ජවතීති ජවනපඤ්ඤා. රූපං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං ¶ . චක්ඛුං…පෙ… ජරාමරණං අනිච්චං සඞ්ඛතං පටිච්චසමුප්පන්නං ඛයධම්මං වයධම්මං විරාගධම්මං නිරොධධම්මන්ති තුලයිත්වා තීරයිත්වා විභාවයිත්වා විභූතං කත්වා ජරාමරණනිරොධෙ නිබ්බානෙ ඛිප්පං ජවතීති ජවනපඤ්ඤා.

කතමා ¶ තික්ඛපඤ්ඤා? ඛිප්පං කිලෙසෙ ඡින්දතීති තික්ඛපඤ්ඤා. උප්පන්නං කාමවිතක්කං නාධිවාසෙති, උප්පන්නං බ්යාපාදවිතක්කං, උප්පන්නං විහිංසාවිතක්කං, උප්පන්නුප්පන්නෙ පාපකෙ අකුසලෙ ධම්මෙ උප්පන්නං රාගං දොසං මොහං කොධං උපනාහං මක්ඛං පළාසං ඉස්සං මච්ඡරියං මායං සාඨෙය්යං ථම්භං සාරම්භං ¶ මානං අතිමානං මදං පමාදං සබ්බෙ කිලෙසෙ සබ්බෙ දුච්චරිතෙ සබ්බෙ අභිසඞ්ඛාරෙ සබ්බෙ භවගාමිකම්මෙ නාධිවාසෙති පජහති විනොදෙති බ්යන්තී කරොති අනභාවං ගමෙතීති තික්ඛපඤ්ඤා. එකස්මිං ආසනෙ චත්තාරො අරියමග්ගා චත්තාරි සාමඤ්ඤඵලානි චතස්සො පටිසම්භිදායො ඡ අභිඤ්ඤායො අධිගතා හොන්ති සච්ඡිකතා ඵස්සිතා පඤ්ඤායාති තික්ඛපඤ්ඤා.

කතමා නිබ්බෙධිකපඤ්ඤා? ඉධෙකච්චො සබ්බසඞ්ඛාරෙසු උබ්බෙගබහුලො හොති උත්තාසබහුලො උක්කණ්ඨනබහුලො අරතිබහුලො අනභිරතිබහුලො බහිමුඛො න රමති සබ්බසඞ්ඛාරෙසු, අනිබ්බිද්ධපුබ්බං අපදාලිතපුබ්බං ලොභක්ඛන්ධං නිබ්බිජ්ඣති පදාලෙතීති නිබ්බෙධිකපඤ්ඤා. අනිබ්බිද්ධපුබ්බං අපදාලිතපුබ්බං දොසක්ඛන්ධං මොහක්ඛන්ධං කොධං උපනාහං…පෙ… සබ්බෙ භවගාමිකම්මෙ නිබ්බිජ්ඣති පදාලෙතීති නිබ්බෙධිකපඤ්ඤාති (පටි. ම. 3.3).

217. පබ්බජිතං උපාසිතාති පණ්ඩිතං පබ්බජිතං උපසඞ්කමිත්වා පයිරුපාසිතා. අත්ථන්තරොති යථා එකෙ රන්ධගවෙසිනො උපාරම්භචිත්තතාය දොසං අබ්භන්තරං කරිත්වා නිසාමයන්ති, එවං අනිසාමෙත්වා අත්ථං අබ්භන්තරං කත්වා අත්ථයුත්තං කථං නිසාමයි උපධාරයි.

පටිලාභගතෙනාති පටිලාභත්ථාය ගතෙන. උප්පාදනිමිත්තකොවිදාති උප්පාදෙ ච නිමිත්තෙ ච ඡෙකා. අවෙච්ච දක්ඛිතීති ඤත්වා පස්සිස්සති.

අත්ථානුසිට්ඨීසු පරිග්ගහෙසු චාති යෙ අත්ථානුසාසනෙසු පරිග්ගහා අත්ථානත්ථං පරිග්ගාහකානි ඤාණානි, තෙසූති අත්ථො.

218. අක්කොධනොති ¶ න අනාගාමිමග්ගෙන කොධස්ස පහීනත්තා, අථ ඛො සචෙපි මෙ කොධො උප්පජ්ජෙය්ය, ඛිප්පමෙව නං පටිවිනොදෙය්යන්ති එවං අක්කොධවසිකත්තා. නාභිසජ්ජීති කුටිලකණ්ටකො විය තත්ථ තත්ථ මම්මං තුදන්තො විය න ලග්ගි. න කුප්පි න බ්යාපජ්ජීතිආදීසු ¶ පුබ්බුප්පත්තිකො කොපො. තතො බලවතරො බ්යාපාදො. තතො බලවතරා පතිත්ථියනා. තං සබ්බං අකරොන්තො න කුප්පි න බ්යාපජ්ජි න පතිත්ථියි. අප්පච්චයන්ති දොමනස්සං. න පාත්වාකාසීති න කායවිකාරෙන වා වචීවිකාරෙන වා පාකටමකාසි.

ඉධ කම්මං නාම දීඝරත්තං අක්කොධනතා චෙව ¶ සුඛුමත්ථරණාදිදානඤ්ච. කම්මසරික්ඛකං නාම කොධනස්ස ඡවිවණ්ණො ආවිලො හොති මුඛං දුද්දසියං වත්ථච්ඡාදනසදිසඤ්ච මණ්ඩනං නාම නත්ථි. තස්මා යො කොධනො චෙව වත්ථච්ඡාදනානඤ්ච අදාතා, සො ඉමිනා කාරණෙනස්ස ජනො කොධනාදිභාවං ජානාතූති දුබ්බණ්ණො හොති දුස්සණ්ඨානො. අක්කොධනස්ස පන මුඛං විරොචති, ඡවිවණ්ණො විප්පසීදති. සත්තා හි චතූහි කාරණෙහි පාසාදිකා හොන්ති ආමිසදානෙන වා වත්ථදානෙන වා සම්මජ්ජනෙන වා අක්කොධනතාය වා. ඉමානි චත්තාරිපි කාරණානි දීඝරත්තං තථාගතෙන කතානෙව. තෙනස්ස ඉමෙසං කතභාවං සදෙවකො ලොකො ඉමිනා කාරණෙන ජානාතූති සුවණ්ණවණ්ණං මහාපුරිසලක්ඛණං නිබ්බත්තති. ලක්ඛණං නාම ඉදමෙව ලක්ඛණං. සුඛුමත්ථරණාදිලාභිතා ආනිසංසො.

219. අභිවිස්සජීති අභිවිස්සජ්ජෙසි. මහිමිව සුරො අභිවස්සන්ති සුරො වුච්චති දෙවො, මහාපථවිං අභිවස්සන්තො දෙවො විය.

සුරවරතරොරිව ඉන්දොති සුරානං වරතරො ඉන්දො විය.

අපබ්බජ්ජමිච්ඡන්ති අපබ්බජ්ජං ගිහිභාවං ඉච්ඡන්තො. මහතිමහින්ති මහන්තිං පථවිං.

අච්ඡාදනවත්ථමොක්ඛපාවුරණානන්ති අච්ඡාදනානඤ්චෙව වත්ථානඤ්ච උත්තමපාවුරණානඤ්ච. පනාසොති විනාසො.

කොසොහිතවත්ථගුය්හලක්ඛණවණ්ණනා

220. මාතරම්පි ¶ පුත්තෙන සමානෙතා අහොසීති ඉමං කම්මං රජ්ජෙ පතිට්ඨිතෙන සක්කා කාතුං. තස්මා බොධිසත්තොපි රජ්ජං කාරයමානො අන්තොනගරෙ චතුක්කාදීසු චතූසු නගරද්වාරෙසු බහිනගරෙ චතූසු දිසාසු ඉමං කම්මං කරොථාති මනුස්සෙ ඨපෙසි. තෙ මාතරං කුහිං මෙ පුත්තො පුත්තං ¶ න පස්සාමීති විලපන්තිං පරියෙසමානං දිස්වා එහි, අම්ම, පුත්තං දක්ඛසීති තං ආදාය ගන්ත්වා නහාපෙත්වා භොජෙත්වා පුත්තමස්සා පරියෙසිත්වා දස්සෙන්ති. එස නයො සබ්බත්ථ.

ඉධ කම්මං නාම දීඝරත්තං ඤාතීනං සමඞ්ගිභාවකරණං. කම්මසරික්ඛකං නාම ඤාතයො හි සමඞ්ගීභූතා අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස වජ්ජං පටිච්ඡාදෙන්ති. කිඤ්චාපි හි තෙ කලහකාලෙ කලහං කරොන්ති, එකස්ස පන දොසෙ උප්පන්නෙ අඤ්ඤං ජානාපෙතුං න ඉච්ඡන්ති. අයං නාම එතස්ස දොසොති වුත්තෙ සබ්බෙ උට්ඨහිත්වා ¶ කෙන දිට්ඨං කෙන සුතං, අම්හාකං ඤාතීසු එවරූපං කත්තා නාම නත්ථීති. තථාගතෙන ච තං ඤාතිසඞ්ගහං කරොන්තෙන දීඝරත්තං ඉදං වජ්ජප්පටිච්ඡාදනකම්මං නාම කතං හොති. අථස්ස සදෙවකො ලොකො ඉමිනා කාරණෙන එවරූපස්ස කම්මස්ස කතභාවං ජානාතූති කොසොහිතවත්ථගුය්හලක්ඛණං නිබ්බත්තති. ලක්ඛණං නාම ඉදමෙව ලක්ඛණං. පහූතපුත්තතා ආනිසංසො.

221. වත්ථඡාදියන්ති වත්ථෙන ඡාදෙතබ්බං වත්ථගුය්හං.

අමිත්තතාපනාති අමිත්තානං පතාපනා. ගිහිස්ස පීතිං ජනනාති ගිහිභූතස්ස සතො පීතිජනනා.

222. සමං ජානාතීති ‘‘අයං තාරුක්ඛසමො අයං පොක්ඛරසාතිසමො’’ති එවං තෙන තෙන සමං ජානාති. සාමං ජානාතීති සයං ජානාති. පුරිසං ජානාතීති ‘‘අයං සෙට්ඨසම්මතො’’ති පුරිසං ජානාති. පුරිසවිසෙසං ජානාතීති මුග්ගං මාසෙන සමං අකත්වා ගුණවිසිට්ඨස්ස විසෙසං ජානාති. අයමිදමරහතීති අයං පුරිසො ඉදං නාම දානසක්කාරං අරහති ¶ . පුරිසවිසෙසකරො අහොසීති පුරිසවිසෙසං ඤත්වා කාරකො අහොසි. යො යං අරහති, තස්සෙව තං අදාසි. යො හි කහාපණාරහස්ස අඩ්ඪං දෙති, සො පරස්ස අඩ්ඪං නාසෙති. යො ද්වෙ කහාපණෙ දෙති, සො අත්තනො කහාපණං නාසෙති. තස්මා ඉදං උභයම්පි අකත්වා යො යං අරහති, තස්ස තදෙව අදාසි. සද්ධාධනන්තිආදීසු සම්පත්තිපටිලාභට්ඨෙන සද්ධාදීනං ධනභාවො වෙදිතබ්බො.

ඉධ කම්මං නාම දීඝරත්තං පුරිසවිසෙසං ඤත්වා කතං සමසඞ්ගහකම්මං. කම්මසරික්ඛකං නාම තදස්ස ¶ කම්මං සදෙවකො ලොකො ඉමිනා කාරණෙන ජානාතූති ඉමානි ද්වෙ ලක්ඛණානි නිබ්බත්තන්ති. ලක්ඛණං නාම ඉදමෙව ලක්ඛණද්වයං. ධනසම්පත්ති ආනිසංසො.

223. තුලියාති තුලයිත්වා. පටිවිචයාති පටිවිචිනිත්වා. මහාජනසඞ්ගාහකන්ති මහාජනසඞ්ගහණං. සමෙක්ඛමානොති සමං පෙක්ඛමානො. අතිනිපුණා ¶ මනුජාති අතිනිපුණා සුඛුමපඤ්ඤා ලක්ඛණපාඨකමනුස්සා. බහුවිවිධා ගිහීනං අරහානීති බහූ විවිධානි ගිහීනං අනුච්ඡවිකානි පටිලභති. දහරො සුසු කුමාරො ‘‘අයං දහරො කුමාරො පටිලභිස්සතී’’ති බ්යාකංසු මහීපතිස්සාති රඤ්ඤො.

සීහපුබ්බද්ධකායාදිලක්ඛණවණ්ණනා

224. යොගක්ඛෙමකාමොති යොගතො ඛෙමකාමො. පඤ්ඤායාති කම්මස්සකතපඤ්ඤාය. ඉධ කම්මං නාම මහාජනස්ස අත්ථකාමතා. කම්මසරික්ඛකං නාම තං මහාජනස්ස අත්ථකාමතාය වඩ්ඪිමෙව පච්චාසීසිතභාවං සදෙවකො ලොකො ඉමිනා කාරණෙන ජානාතූති ඉමානි සමන්තපරිපූරානි අපරිහීනානි තීණි ලක්ඛණානි නිබ්බත්තන්ති. ලක්ඛණං නාම ඉදමෙව ලක්ඛණත්තයං. ධනාදීහි චෙව සද්ධාදීහි ච අපරිහානි ආනිසංසො.

225. සද්ධායාති ඔකප්පනසද්ධාය පසාදසද්ධාය. සීලෙනාති පඤ්චසීලෙන දසසීලෙන. සුතෙනාති පරියත්තිසවනෙන. බුද්ධියාති එතෙසං බුද්ධියා ¶ , ‘‘කින්ති එතෙහි වඩ්ඪෙය්යු’’න්ති එවං චින්තෙසීති අත්ථො. ධම්මෙනාති ලොකියධම්මෙන. බහූහි සාධූහීති අඤ්ඤෙහිපි බහූහි උත්තමගුණෙහි. අසහානධම්මතන්ති අපරිහීනධම්මං.

226. සමාභිවාහිනියොති යථා තිලඵලමත්තම්පි ජිව්හග්ගෙ ඨපිතං සබ්බත්ථ ඵරති, එවං සමා හුත්වා වහන්ති. ඉධ කම්මං නාම අවිහෙඨනකම්මං. කම්මසරික්ඛකං නාම පාණිආදීහි පහාරං ලද්ධස්ස තත්ථ තත්ථ ලොහිතං සණ්ඨාති, ගණ්ඨි ගණ්ඨි හුත්වා අන්තොව පුබ්බං ගණ්හාති, අන්තොව භිජ්ජති, එවං සො බහුරොගො හොති. තථාගතෙන පන දීඝරත්තං ඉමං ආරොග්යකරණකම්මං කතං. තදස්ස සදෙවකො ලොකො ඉමිනා කාරණෙන ජානාතූති ආරොග්යකරං රසග්ගසග්ගිලක්ඛණං නිබ්බත්තති. ලක්ඛණං නාම ඉදමෙව ලක්ඛණං. අප්පාබාධතා ආනිසංසො.

227. මරණවධෙනාති ¶ ‘‘එතං මාරෙථ එතං ඝාතෙථා’’ති එවං ආණත්තෙන මරණවධෙන. උබ්බාධනායාති ¶ බන්ධනාගාරප්පවෙසනෙන.

228. න ච විසටන්ති කක්කටකො විය අක්ඛීනි නීහරිත්වා න කොධවසෙන පෙක්ඛිතා අහොසි. න ච විසාචීති වඞ්කක්ඛිකොටියා පෙක්ඛිතාපි නාහොසි. න ච පන විචෙය්ය පෙක්ඛිතාති විචෙය්ය පෙක්ඛිතා නාම යො කුජ්ඣිත්වා යදා නං පරො ඔලොකෙති, තදා නිම්මීලෙති න ඔලොකෙති, පුන ගච්ඡන්තං කුජ්ඣිත්වා ඔලොකෙති, එවරූපො නාහොසි. ‘‘විනෙය්යපෙක්ඛිතා’’තිපි පාඨො, අයමෙවත්ථො. උජුං තථා පසටමුජුමනොති උජුමනො හුත්වා උජු පෙක්ඛිතා හොති, යථා ච උජුං, තථා පසටං විපුලං විත්ථතං පෙක්ඛිතා හොති. පියදස්සනොති පියායමානෙහි පස්සිතබ්බො.

ඉධ කම්මං නාම දීඝරත්තං මහාජනස්ස පියචක්ඛුනා ඔලොකනකම්මං. කම්මසරික්ඛකං නාම කුජ්ඣිත්වා ඔලොකෙන්තො කාණො විය කාකක්ඛි විය හොති, වඞ්කක්ඛි පන ආවිලක්ඛි ච හොතියෙව. පසන්නචිත්තස්ස පන ඔලොකයතො ¶ අක්ඛීනං පඤ්චවණ්ණො පසාදො පඤ්ඤායති. තථාගතො ච තථා ඔලොකෙසි. අථස්ස තං දීඝරත්තං පියචක්ඛුනා ඔලොකිතභාවං සදෙවකො ලොකො ඉමිනා කාරණෙන ජානාතූති ඉමානි නෙත්තසම්පත්තිකරානි ද්වෙ මහාපුරිසලක්ඛණානි නිබ්බත්තන්ති. ලක්ඛණං නාම ඉදමෙව ලක්ඛණද්වයං. පියදස්සනතා ආනිසංසො. අභියොගිනොති ලක්ඛණසත්ථෙ යුත්තා.

230. බහුජනපුබ්බඞ්ගමො අහොසීති බහුජනස්ස පුබ්බඞ්ගමො අහොසි ගණජෙට්ඨකො. තස්ස දිට්ඨානුගතිං අඤ්ඤෙ ආපජ්ජිංසු. ඉධ කම්මං නාම පුබ්බඞ්ගමතා. කම්මසරික්ඛකං නාම යො පුබ්බඞ්ගමො හුත්වා දානාදීනි කුසලකම්මානි කරොති, සො අමඞ්කුභූතො සීසං උක්ඛිපිත්වා පීතිපාමොජ්ජෙන පරිපුණ්ණසීසො විචරති, මහාපුරිසො ච හොති. තථාගතො ච තථා අකාසි. අථස්ස සදෙවකො ලොකො ඉමිනා කාරණෙන ඉදං පුබ්බඞ්ගමකම්මං ජානාතූති උණ්හීසසීසලක්ඛණං නිබ්බත්තති. ලක්ඛණං නාම ඉදමෙව ලක්ඛණං. මහාජනානුවත්තනතා ආනිසංසො.

231. බහුජනං ¶ හෙස්සතීති බහුජනස්ස භවිස්සති. පටිභොගියාති ¶ වෙය්යාවච්චකරා, එතස්ස බහූ වෙය්යාවච්චකරා භවිස්සන්තීති අත්ථො. අභිහරන්ති තදාති දහරකාලෙයෙව තදා එවං බ්යාකරොන්ති. පටිහාරකන්ති වෙය්යාවච්චකරභාවං. විසවීති චිණ්ණවසී.

232. උපවත්තතීති අජ්ඣාසයං අනුවත්තති, ඉධ කම්මං නාම දීඝරත්තං සච්චකථනං. කම්මසරික්ඛකං නාම දීඝරත්තං අද්වෙජ්ඣකථාය පරිසුද්ධකථාය කථිතභාවමස්ස සදෙවකො ලොකො ඉමිනා කාරණෙන ජානාතූති එකෙකලොමලක්ඛණඤ්ච උණ්ණාලක්ඛණඤ්ච නිබ්බත්තති. ලක්ඛණං නාම ඉදමෙව ලක්ඛණද්වයං. මහාජනස්ස අජ්ඣාසයානුකූලෙන අනුවත්තනතා ආනිසංසො. එකෙකලොමූපචිතඞ්ගවාති එකෙකෙහි ලොමෙහි උපචිතසරීරො.

234. අභෙජ්ජපරිසොති ¶ අභින්දිතබ්බපරිසො. ඉධ කම්මං නාම දීඝරත්තං අපිසුණවාචාය කථනං. කම්මසරික්ඛකං නාම පිසුණවාචස්ස කිර සමග්ගභාවං භින්දනතො දන්තා අපරිපුණ්ණා චෙව හොන්ති විරළා ච. තථාගතස්ස පන දීඝරත්තං අපිසුණවාචතං සදෙවකො ලොකො ඉමිනා කාරණෙන ජානාතූති ඉදං ලක්ඛණද්වයං නිබ්බත්තති. ලක්ඛණං නාම ඉදමෙව ලක්ඛණද්වයං. අභෙජ්ජපරිසතා ආනිසංසො. චතුරො දසාති චත්තාරො දස චත්තාලීසං.

236. ආදෙය්යවාචො හොතීති ගහෙතබ්බවචනො හොති. ඉධ කම්මං නාම දීඝරත්තං අඵරුසවාදිතා. කම්මසරික්ඛකං නාම යෙ ඵරුසවාචා හොන්ති, තෙ ඉමිනා කාරණෙන නෙසං ජිව්හං පරිවත්තෙත්වා පරිවත්තෙත්වා ඵරුසවාචාය කථිතභාවං ජනො ජානාතූති බද්ධජිව්හා වා හොන්ති, ගූළ්හජිව්හා වා ද්විජිව්හා වා මම්මනා වා. යෙ පන ජිව්හං පරිවත්තෙත්වා පරිවත්තෙත්වා ඵරුසවාචං න වදන්ති, තෙ බද්ධජිව්හා ගූළ්හජිව්හා ද්විජිව්හා න හොන්ති. මුදු නෙසං ජිව්හා හොති රත්තකම්බලවණ්ණා. තස්මා තථාගතස්ස දීඝරත්තං ජිව්හං පරිවත්තෙත්වා ඵරුසාය වාචාය අකථිතභාවං සදෙවකො ලොකො ඉමිනා කාරණෙන ජානාතූති පහූතජිව්හාලක්ඛණං නිබ්බත්තති. ඵරුසවාචං කථෙන්තානඤ්ච සද්දො භිජ්ජති. තෙ සද්දභෙදං කත්වා ඵරුසවාචාය කථිතභාවං ජනො ජානාතූති ¶ ¶ ඡින්නස්සරා වා හොන්ති භින්නස්සරා වා කාකස්සරා වා. යෙ පන සරභෙදකරං ඵරුසවාචං න කථෙන්ති, තෙසං සද්දො මධුරො ච හොති පෙමනීයො. තස්මා තථාගතස්ස දීඝරත්තං සරභෙදකරාය ඵරුසවාචාය අකථිතභාවං සදෙවකො ලොකො ඉමිනා කාරණෙන ජානාතූති බ්රහ්මස්සරලක්ඛණං නිබ්බත්තති. ලක්ඛණං නාම ඉදමෙව ලක්ඛණද්වයං. ආදෙය්යවචනතා ආනිසංසො.

237. උබ්බාධිකන්ති අක්කොසයුත්තත්තා ආබාධකරිං බහුජනප්පමද්දනන්ති බහුජනානං පමද්දනිං අබාළ්හං ගිරං සො න භණි ඵරුසන්ති එත්ථ අකාරො පරතො භණිසද්දෙන යොජෙතබ්බො. බාළ්හන්ති බලවං අතිඵරුසං. බාළ්හං ගිරං සො න අභණීති අයමෙත්ථ අත්ථො. සුසංහිතන්ති සුට්ඨු පෙමසඤ්හිතං. සඛිලන්ති ¶ මුදුකං. වාචාති වාචායො. කණ්ණසුඛාති කණ්ණසුඛායො. ‘‘කණ්ණසුඛ’’න්තිපි පාඨො, යථා කණ්ණානං සුඛං හොති, එවං එරයතීති අත්ථො. වෙදයථාති වෙදයිත්ථ. බ්රහ්මස්සරත්තන්ති බ්රහ්මස්සරතං. බහුනො බහුන්ති බහුජනස්ස බහුං. ‘‘බහූනං බහුන්ති’’පි පාඨො, බහුජනානං බහුන්ති අත්ථො.

238. අප්පධංසිකො හොතීති ගුණතො වා ඨානතො වා පධංසෙතුං චාවෙතුං අසක්කුණෙය්යො. ඉධ කම්මං නාම පලාපකථාය අකථනං. කම්මසරික්ඛකං නාම යෙ තං කථෙන්ති, තෙ ඉමිනා කාරණෙන නෙසං හනුකං චාලෙත්වා චාලෙත්වා පලාපකථාය කථිතභාවං ජනො ජානාතූති අන්තොපවිට්ඨහනුකා වා වඞ්කහනුකා වා පබ්භාරහනුකා වා හොන්ති. තථාගතො පන තථා න කථෙසි. තෙනස්ස හනුකං චාලෙත්වා චාලෙත්වා දීඝරත්තං පලාපකථාය අකථිතභාවං සදෙවකො ලොකො ඉමිනා කාරණෙන ජානාතූති සීහහනුලක්ඛණං නිබ්බත්තති. ලක්ඛණං නාම ඉදමෙව ලක්ඛණං. අප්පධංසිකතා ආනිසංසො.

239. අවිකිණ්ණවචනබ්යප්පථො චාති අවිකිණ්ණවචනානං විය පුරිමබොධිසත්තානං වචනපථො අස්සාති අවිකිණ්ණවචනබ්යප්පථො. ද්විදුගමවරතරහනුත්තමලත්ථාති ද්වීහි ද්වීහි ගච්ඡතීති ¶ ද්විදුගමො, ද්වීහි ද්වීහීති චතූහි, චතුප්පදානං වරතරස්ස සීහස්සෙව හනුභාවං අලත්ථාති අත්ථො. මනුජාධිපතීති මනුජානං අධිපති. තථත්තොති තථසභාවො.

240. සුචිපරිවාරොති ¶ පරිසුද්ධපරිවාරො. ඉධ කම්මං නාම සම්මාජීවතා. කම්මසරික්ඛකං නාම යො විසමෙන සංකිලිට්ඨාජීවෙන ජීවිතං කප්පෙති, තස්ස දන්තාපි විසමා හොන්ති දාඨාපි කිලිට්ඨා. තථාගතස්ස පන සමෙන සුද්ධාජීවෙන ජීවිතං කප්පිතභාවං සදෙවකො ලොකො ඉමිනා කාරණෙන ජානාතූති සමදන්තලක්ඛණඤ්ච සුසුක්කදාඨාලක්ඛණඤ්ච නිබ්බත්තති. ලක්ඛණං නාම ඉදමෙව ලක්ඛණද්වයං. සුචිපරිවාරතා ආනිසංසො.

241. අවස්සජීති ¶ පහාසි තිදිවපුරවරසමොති තිදිවපුරවරෙන සක්කෙන සමො. ලපනජන්ති මුඛජං, දන්තන්ති අත්ථො. දිජසමසුක්කසුචිසොභනදන්තොති ද්වෙ වාරෙ ජාතත්තා දිජනාමකා සුක්කා සුචි සොභනා ච දන්තා අස්සාති දිජසමසුක්කසුචිසොභනදන්තො. න ච ජනපදතුදනන්ති යො තස්ස චක්කවාළපරිච්ඡින්නො ජනපදො, තස්ස අඤ්ඤෙන තුදනං පීළා වා ආබාධො වා නත්ථි. හිතමපි ච බහුජන සුඛඤ්ච චරන්තීති බහුජනා සමානසුඛදුක්ඛා හුත්වා තස්මිං ජනපදෙ අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස හිතඤ්චෙව සුඛඤ්ච චරන්ති. විපාපොති විගතපාපො. විගතදරථකිලමථොති විගතකායිකදරථකිලමථො. මලඛිලකලිකිලෙසෙ පනුදෙහීති රාගාදිමලානඤ්චෙව රාගාදිඛිලානඤ්ච දොසකලීනඤ්ච සබ්බකිලෙසානඤ්ච අපනුදෙහි. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානත්ථමෙවාති.

සුමඞ්ගලවිලාසිනියා දීඝනිකායට්ඨකථාය