📜

9. ආටානාටියසුත්තවණ්ණනා

පඨමභාණවාරවණ්ණනා

275. එවංමෙ සුතන්ති ආටානාටියසුත්තං. තත්රායමපුබ්බපදවණ්ණනා – චතුද්දිසං රක්ඛං ඨපෙත්වාති අසුරසෙනාය නිවාරණත්ථං සක්කස්ස දෙවානමින්දස්ස චතූසු දිසාසු ආරක්ඛං ඨපෙත්වා. ගුම්බං ඨපෙත්වාති බලගුම්බං ඨපෙත්වා. ඔවරණං ඨපෙත්වාති චතූසු දිසාසු ආරක්ඛකෙ ඨපෙත්වා. එවං සක්කස්ස දෙවානමින්දස්ස ආරක්ඛං සුසංවිහිතං කත්වා ආටානාටනගරෙ නිසින්නා සත්ත බුද්ධෙ ආරබ්භ ඉමං පරිත්තං බන්ධිත්වා ‘‘යෙ සත්ථු ධම්මආණං අම්හාකඤ්ච රාජආණං න සුණන්ති, තෙසං ඉදඤ්චිදඤ්ච කරිස්සාමා’’ති සාවනං කත්වා අත්තනොපි චතූසු දිසාසු මහතියා ච යක්ඛසෙනායාතිආදීහි චතූහි සෙනාහි ආරක්ඛං සංවිදහිත්වා අභික්කන්තාය රත්තියා…පෙ… එකමන්තං නිසීදිංසු.

අභික්කන්තාය රත්තියාති එත්ථ අභික්කන්තසද්දො ඛයසුන්දරාභිරූපඅබ්භනුමොදනාදීසු දිස්සති. තත්ථ ‘‘අභික්කන්තා, භන්තෙ රත්ති, නික්ඛන්තො පඨමො යාමො, චිරනිසින්නො භික්ඛුසඞ්ඝො උද්දිසතු, භන්තෙ, භගවා භික්ඛූනං පාතිමොක්ඛ’’න්ති (අ. නි. 8.20) එවමාදීසු ඛයෙ දිස්සති. ‘‘අයං ඉමෙසං චතුන්නං පුග්ගලානං අභික්කන්තතරො පණීතතරො චා’’ති (අ. නි. 4.100) එවමාදීසු සුන්දරෙ.

‘‘කො මෙ වන්දති පාදානි, ඉද්ධියා යසසා ජලං;

අභික්කන්තෙන වණ්ණෙන, සබ්බා ඔභාසයං දිසා’’ති. (වි. ව. 857);

එවමාදීසු අභිරූපෙ. ‘‘අභික්කන්තං, භො ගොතමාති (පාරා. 15) එවමාදීසු අබ්භනුමොදනෙ . ඉධ පන ඛයෙ. තෙන අභික්කන්තාය රත්තියා, පරික්ඛීණාය රත්තියාති වුත්තං හොති.

අභික්කන්තවණ්ණාති ඉධ අභික්කන්තසද්දො අභිරූපෙ. වණ්ණසද්දො පන ඡවිථුතිකුලවග්ගකාරණසණ්ඨානපමාණරූපායතනාදීසු දිස්සති. තත්ථ ‘‘සුවණ්ණවණ්ණොසි භගවා’’ති (ම. නි. 2.399) එවමාදීසු ඡවියං. ‘‘කදා සඤ්ඤූළ්හා පන තෙ, ගහපති, ඉමෙ සමණස්ස ගොතමස්ස වණ්ණා’’ති (ම. නි. 2.77) එවමාදීසු ථුතියං. ‘‘චත්තාරොමෙ , භො ගොතම, වණ්ණා’’ති (දී. නි. 1.266) එවමාදීසු කුලවග්ගෙ. ‘‘අථ කෙන නු වණ්ණෙන ගන්ධථෙනොති වුච්චතී’’තිආදීසු (සං. නි. 1.234) කාරණෙ. ‘‘මහන්තං හත්ථිරාජවණ්ණං අභිනිම්මිනිත්වා’’ති (සං. නි. 1.138) එවමාදීසු සණ්ඨානෙ. ‘‘තයො පත්තස්ස වණ්ණා’’ති (පාරා. 602) එවමාදීසු පමාණෙ. ‘‘වණ්ණො ගන්ධො රසො ඔජා’’ති එවමාදීසු රූපායතනෙ. සො ඉධ ඡවියං දට්ඨබ්බො. තෙන ‘‘අභික්කන්තවණ්ණා අභිරූපච්ඡවී’’ති වුත්තං හොති.

කෙවලකප්පන්ති එත්ථ කෙවලසද්දො අනවසෙසයෙභුය්යඅබ්යාමිස්සානතිරෙකදළ්හත්ථවිසංයොගාදිඅනෙකත්ථො. තථා හිස්ස ‘‘කෙවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරිය’’න්ති (පාරා. 1) එවමාදීසු අනවසෙසතා අත්ථො. ‘‘කෙවලකප්පා ච අඞ්ගමාගධා පහූතං ඛාදනීයං භොජනීයං ආදාය අභික්කමිතුකාමා හොන්තී’’ති (මහාව. 43) එවමාදීසු යෙභුය්යතා. ‘‘කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’ති (මහාව. 1) එවමාදීසු අබ්යාමිස්සතා. ‘‘කෙවලං සද්ධාමත්තකං නූන අයමායස්මා’’ති (අ. නි. 6.55) එවමාදීසු අනතිරෙකතා. ‘‘ආයස්මතො, භන්තෙ, අනුරුද්ධස්ස බාහිකො නාම සද්ධිවිහාරිකො කෙවලකප්පං සඞ්ඝභෙදාය ඨිතො’’ති (අ. නි. 4.243) එවමාදීසු දළ්හත්ථතා. ‘‘කෙවලී වුසිතවා උත්තමපුරිසොති වුච්චතී’’ති (අ. නි. 10.12) එවමාදීසු විසංයොගො. ඉධ පනස්ස අනවසෙසත්ථො අධිප්පෙතො.

කප්පසද්දො පනායං අභිසද්දහනවොහාරකාලපඤ්ඤත්තිඡෙදනවිකප්පලෙසසමන්තභාවාදිඅනෙකත්ථො. තථා හිස්ස ‘‘ඔකප්පනියමෙතං භොතො ගොතමස්ස. යථා තං අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්සා’’ති (ම. නි. 1.387) එවමාදීසු අභිසද්දහනමත්ථො. ‘‘අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, පඤ්චහි සමණකප්පෙහි ඵලං පරිභුඤ්ජිතු’’න්ති (චූළව. 250) එවමාදීසු වොහාරො. ‘‘යෙන සුදං නිච්චකප්පං විහරාමී’’ති (ම. නි. 1.387) එවමාදීසු කාලො. ‘‘ඉච්චායස්මා කප්පො’’ති (සු. නි. 1098) එවමාදීසු පඤ්ඤත්ති. ‘‘අලඞ්කතො කප්පිතකෙසමස්සූ’’ති (වි. ව. 1094) එවමාදීසු ඡෙදනං. ‘‘කප්පති ද්වඞ්ගුලකප්පො’’ති (චූළව. 446) එවමාදීසු විකප්පො, අත්ථි කප්පො නිපජ්ජිතු’’න්ති (අ. නි. 8.80) එවමාදීසු ලෙසො. ‘‘කෙවලකප්පං වෙළුවනං ඔභාසෙත්වා’’ති (සං. නි. 1.94) එවමාදීසු සමන්තභාවො. ඉධ පන සමන්තභාවො අත්ථො අධිප්පෙතො. තස්මා ‘‘කෙවලකප්පං ගිජ්ඣකූට’’න්ති එත්ථ අනවසෙසං සමන්තතො ගිජ්ඣකූටන්ති එවමත්ථො දට්ඨබ්බො.

ඔභාසෙත්වාති වත්ථමාලාලඞ්කාරසරීරසමුට්ඨිතාය ආභාය ඵරිත්වා, චන්දිමා විය සූරියො විය ච එකොභාසං එකපජ්ජොතං කරිත්වාති අත්ථො. එකමන්තං නිසීදිංසූති දෙවතානං දසබලස්ස සන්තිකෙ නිසින්නට්ඨානං නාම න බහු, ඉමස්මිං පන සුත්තෙ පරිත්තගාරවවසෙන නිසීදිංසු.

276. වෙස්සවණොති කිඤ්චාපි චත්තාරො මහාරාජානො ආගතා, වෙස්සවණො පන දසබලස්ස විස්සාසිකො කථාපවත්තනෙ බ්යත්තො සුසික්ඛිතො, තස්මා වෙස්සවණො මහාරාජා භගවන්තං එතදවොච. උළාරාති මහෙසක්ඛානුභාවසම්පන්නා. පාණාතිපාතා වෙරමණියාති පාණාතිපාතෙ දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකං ආදීනවං දස්සෙත්වා තතො වෙරමණියා ධම්මං දෙසෙති. සෙසෙසුපි එසෙව නයො. තත්ථ සන්ති උළාරා යක්ඛා නිවාසිනොති තෙසු සෙනාසනෙසු සන්ති උළාරා යක්ඛා නිබද්ධවාසිනො. ආටානාටියන්ති ආටානාටනගරෙ බද්ධත්තා එවංනාමං. කිං පන භගවතො අපච්චක්ඛධම්මො නාම අත්ථීති, නත්ථි. අථ කස්මා වෙස්සවණො ‘‘උග්ගණ්හාතු, භන්තෙ, භගවා’’තිආදිමාහ? ඔකාසකරණත්ථං. සො හි භගවන්තං ඉමං පරිත්තං සාවෙතුං ඔකාසං කාරෙන්තො එවමාහ. සත්ථු කථිතෙ ඉමං පරිත්තං ගරු භවිස්සතීතිපි ආහ. ඵාසුවිහාරායාති ගමනට්ඨානාදීසු චතූසු ඉරියාපථෙසු සුඛවිහාරාය.

277. චක්ඛුමන්තස්සාති න විපස්සීයෙව චක්ඛුමා, සත්තපි බුද්ධා චක්ඛුමන්තො, තස්මා එකෙකස්ස බුද්ධස්ස එතානි සත්ත සත්ත නාමානි හොන්ති. සබ්බෙපි බුද්ධා චක්ඛුමන්තො, සබ්බෙ සබ්බභූතානුකම්පිනො, සබ්බෙ න්හාතකිලෙසත්තා න්හාතකා. සබ්බෙ මාරසෙනාපමද්දිනො, සබ්බෙ වුසිතවන්තො, සබ්බෙ විමුත්තා, සබ්බෙ අඞ්ගතො රස්මීනං නික්ඛන්තත්තා අඞ්ගීරසා. න කෙවලඤ්ච බුද්ධානං එතානෙව සත්ත නාමානි අසඞ්ඛ්යෙය්යානි නාමානි සගුණෙන මහෙසිනොති වුත්තං.

වෙස්සවණො පන අත්තනො පාකටනාමවසෙන එවමාහ. තෙ ජනාති ඉධ ඛීණාසවා ජනාති අධිප්පෙතා. අපිසුණාථාති දෙසනාසීසමත්තමෙතං, අමුසා අපිසුණා අඵරුසා මන්තභාණිනොති අත්ථො . මහත්තාති මහන්තභාවං පත්තා. ‘‘මහන්තා’’තිපි පාඨො, මහන්තාති අත්ථො. වීතසාරදාති නිස්සාරදා විගතලොමහංසා.

හිතන්ති මෙත්තාඵරණෙන හිතං. යං නමස්සන්තීති එත්ථ යන්ති නිපාතමත්තං. මහත්තන්ති මහන්තං. අයමෙව වා පාඨො, ඉදං වුත්තං හොති ‘‘යෙ චාපි ලොකෙ කිලෙසනිබ්බානෙන නිබ්බුතා යථාභූතං විපස්සිසුං, විජ්ජාදිගුණසම්පන්නඤ්ච හිතං දෙවමනුස්සානං ගොතමං නමස්සන්ති, තෙ ජනා අපිසුණා, තෙසම්පි නමත්ථූ’’ති. අට්ඨකථායං පන තෙ ජනා අපිසුණාති තෙ බුද්ධා අපිසුණාති එවං පඨමගාථාය බුද්ධානංයෙව වණ්ණො කථිතො, තස්මා පඨමගාථා සත්තන්නං බුද්ධානං වසෙන වුත්තා. දුතියගාථාය ‘‘ගොතම’’න්ති දෙසනාමුඛමත්තමෙතං. අයම්පි හි සත්තන්නංයෙව වසෙන වුත්තාති වෙදිතබ්බා. අයඤ්හෙත්ථ අත්ථො – ලොකෙ පණ්ඩිතා දෙවමනුස්සා යං නමස්සන්ති ගොතමං, තස්ස ච තතො පුරිමානඤ්ච බුද්ධානං නමත්ථූති.

278. යතො උග්ගච්ඡතීති යතො ඨානතො උදෙති. ආදිච්චොති අදිතියා පුත්තො, වෙවචනමත්තං වා එතං සූරියසද්දස්ස. මහන්තං මණ්ඩලං අස්සාති මණ්ඩලීමහා. යස්ස චුග්ගච්ඡමානස්සාති යම්හි උග්ගච්ඡමානෙ. සංවරීපි නිරුජ්ඣතීති රත්ති අන්තරධායති. යස්ස චුග්ගතෙති යස්මිං උග්ගතෙ.

රහදොති උදකරහදො. තත්ථාති යතො උග්ගච්ඡති සූරියො, තස්මිං ඨානෙ. සමුද්දොති යො සො රහදොති වුත්තො, සො න අඤ්ඤො, අථ ඛො සමුද්දො. සරිතොදකොති විසටොදකො, සරිතා නානප්පකාරා නදියො අස්ස උදකෙ පවිට්ඨාති වා සරිතොදකො. එවං තං තත්ථ ජානන්තීති තං රහදං තත්ථ එවං ජානන්ති . කින්ති ජානන්ති? සමුද්දො සරිතොදකොති එවං ජානන්ති.

ඉතොති සිනෙරුතො වා තෙසං නිසින්නට්ඨානතො වා. ජනොති අයං මහාජනො. එකනාමාති ඉන්දනාමෙන එකනාමා. සබ්බෙසං කිර තෙසං සක්කස්ස දෙවරඤ්ඤො නාමමෙව නාමමකංසු. අසීති දස එකො චාති එකනවුතිජනා. ඉන්දනාමාති ඉන්දොති එවංනාමා. බුද්ධං ආදිච්චබන්ධුනන්ති කිලෙසනිද්දාපගමනෙනාපි බුද්ධං. ආදිච්චෙන සමානගොත්තතායපි ආදිච්චබන්ධුනං. කුසලෙන සමෙක්ඛසීති අනවජ්ජෙන නිපුණෙන වා සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණෙන මහාජනං ඔලොකෙසි. අමනුස්සාපි තං වන්දන්තීති අමනුස්සාපි තං ‘‘සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණෙන මහාජනං ඔලොකෙසී’’ති වත්වා වන්දන්ති. සුතං නෙතං අභිණ්හසොති එතං අම්හෙහි අභික්ඛණං සුතං. ජිනං වන්දථ ගොතමං, ජිනං වන්දාම ගොතමන්ති අම්හෙහි පුට්ඨා ජිනං වන්දාම ගොතමන්ති වදන්ති.

279. යෙනපෙතා පවුච්චන්තීති පෙතා නාම කාලඞ්කතා, තෙ යෙන දිසාභාගෙන නීහරියන්තූති වුච්චන්ති. පිසුණා පිට්ඨිමංසිකාති පිසුණාවාචා චෙව පිට්ඨිමංසං ඛාදන්තා විය පරම්මුඛා ගරහකා ච. එතෙ ච යෙන නීහරියන්තූති වුච්චන්ති, සබ්බෙපි හෙතෙ දක්ඛිණද්වාරෙන නීහරිත්වා දක්ඛිණතො නගරස්ස ඩය්හන්තු වා ඡිජ්ජන්තු වා හඤ්ඤන්තු වාති එවං වුච්චන්ති. ඉතො සා දක්ඛිණා දිසාති යෙන දිසාභාගෙන තෙ පෙතා ච පිසුණාදිකා ච නීහරියන්තූති වුච්චන්ති, ඉතො සා දක්ඛිණා දිසා. ඉතොති සිනෙරුතො වා තෙසං නිසින්නට්ඨානතො වා. කුම්භණ්ඩානන්ති තෙ කිර දෙවා මහොදරා හොන්ති, රහස්සඞ්ගම්පි ච නෙසං කුම්භො විය මහන්තං හොති. තස්මා කුම්භණ්ඩාති වුච්චන්ති.

280. යත්ථ චොග්ගච්ඡති සූරියොති යස්මිං දිසාභාගෙ සූරියො අත්ථං ගච්ඡති.

281. යෙනාති යෙන දිසාභාගෙන. මහානෙරූති මහාසිනෙරු පබ්බතරාජා. සුදස්සනොති සොවණ්ණමයත්තා සුන්දරදස්සනො. සිනෙරුස්ස හි පාචීනපස්සං රජතමයං, දක්ඛිණපස්සං මණිමයං , පච්ඡිමපස්සං ඵලිකමයං, උත්තරපස්සං සොවණ්ණමයං, තං මනුඤ්ඤදස්සනං හොති. තස්මා යෙන දිසාභාගෙන සිනෙරු සුදස්සනොති අයමෙත්ථත්ථො. මනුස්සා තත්ථ ජායන්තීති තත්ථ උත්තරකුරුම්හි මනුස්සා ජායන්ති. අමමාති වත්ථාභරණපානභොජනාදීසුපි මමත්තවිරහිතා. අපරිග්ගහාති ඉත්ථිපරිග්ගහෙන අපරිග්ගහා. තෙසං කිර ‘‘අයං මය්හං භරියා’’ති මමත්තං න හොති, මාතරං වා භගිනිං වා දිස්වා ඡන්දරාගො නුප්පජ්ජති.

නපි නීයන්ති නඞ්ගලාති නඞ්ගලානිපි තත්ථ ‘‘කසිකම්මං කරිස්සාමා’’ති න ඛෙත්තං නීයන්ති. අකට්ඨපාකිමන්ති අකට්ඨෙ භූමිභාගෙ අරඤ්ඤෙ සයමෙව ජාතං. තණ්ඩුලප්ඵලන්ති තණ්ඩුලාව තස්ස ඵලං හොති.

තුණ්ඩිකීරෙ පචිත්වානාති උක්ඛලියං ආකිරිත්වා නිද්ධුමඞ්ගාරෙන අග්ගිනා පචිත්වා. තත්ථ කිර ජොතිකපාසාණා නාම හොන්ති. අථ ඛො තෙ තයො පාසාණෙ ඨපෙත්වා තං උක්ඛලිං ආරොපෙන්ති. පාසාණෙහි තෙජො සමුට්ඨහිත්වා තං පචති. තතො භුඤ්ජන්ති භොජනන්ති තතො උක්ඛලිතො භොජනමෙව භුඤ්ජන්ති, අඤ්ඤො සූපො වා බ්යඤ්ජනං වා න හොති, භුඤ්ජන්තානං චිත්තානුකූලොයෙවස්ස රසො හොති. තෙ තං ඨානං සම්පත්තානං දෙන්තියෙව, මච්ඡරියචිත්තං නාම න හොති. බුද්ධපච්චෙකබුද්ධාදයොපි මහිද්ධිකා තත්ථ ගන්ත්වා පිණ්ඩපාතං ගණ්හන්ති.

ගාවිංඑකඛුරං කත්වාති ගාවිං ගහෙත්වා එකඛුරං වාහනමෙව කත්වා. තං අභිරුය්හ වෙස්සවණස්ස පරිචාරකා යක්ඛා. අනුයන්ති දිසොදිසන්ති තාය තාය දිසාය චරන්ති. පසුං එකඛුරං කත්වාති ඨපෙත්වා ගාවිං අවසෙසචතුප්පදජාතිකං පසුං එකඛුරං වාහනමෙව කත්වා දිසොදිසං අනුයන්ති.

ඉත්ථිං වා වාහනං කත්වාති යෙභුය්යෙන ගබ්භිනිං මාතුගාමං වාහනං කරිත්වා. තස්සා පිට්ඨියා නිසීදිත්වා චරන්ති. තස්සා කිර පිට්ඨි ඔනමිතුං සහති. ඉතරා පන ඉත්ථියො යානෙ යොජෙන්ති. පුරිසං වාහනං කත්වාති පුරිසෙ ගහෙත්වා යානෙ යොජෙන්ති. ගණ්හන්තා ච සම්මාදිට්ඨිකෙ ගහෙතුං න සක්කොන්ති. යෙභුය්යෙන පච්චන්තිමමිලක්ඛුවාසිකෙ ගණ්හන්ති. අඤ්ඤතරො කිරෙත්ථ ජානපදො එකස්ස ථෙරස්ස සමීපෙ නිසීදිත්වා නිද්දායති, ථෙරො ‘‘උපාසක අතිවිය නිද්දායසී’’ති පුච්ඡි. ‘‘අජ්ජ, භන්තෙ, සබ්බරත්තිං වෙස්සවණදාසෙහි කිලමිතොම්හී’’ති ආහ.

කුමාරිං වාහනං කත්වාති කුමාරියො ගහෙත්වා එකඛුරං වාහනං කත්වා රථෙ යොජෙන්ති. කුමාරවාහනෙපි එසෙව නයො. පචාරා තස්ස රාජිනොති තස්ස රඤ්ඤො පරිචාරිකා. හත්ථියානං අස්සයානන්ති න කෙවලං ගොයානාදීනියෙව, හත්ථිඅස්සයානාදීනිපි අභිරුහිත්වා විචරන්ති. දිබ්බං යානන්ති අඤ්ඤම්පි නෙසං බහුවිධං දිබ්බයානං උපට්ඨිතමෙව හොති, එතානි තාව නෙසං උපකප්පනයානානි. තෙ පන පාසාදෙ වරසයනම්හි නිපන්නාපි පීඨසිවිකාදීසු ච නිසින්නාපි විචරන්ති. තෙන වුත්තං ‘‘පාසාදා සිවිකා චෙවා’’ති. මහාරාජස්ස යසස්සිනොති එවං ආනුභාවසම්පන්නස්ස යසස්සිනො මහාරාජස්ස එතානි යානානි නිබ්බත්තන්ති.

තස්සච නගරා අහු අන්තලික්ඛෙ සුමාපිතාති තස්ස රඤ්ඤො ආකාසෙ සුට්ඨු මාපිතා එතෙ ආටානාටාදිකා නගරා අහෙසුං, නගරානි භවිංසූති අත්ථො. එකඤ්හිස්ස නගරං ආටානාටා නාම ආසි, එකං කුසිනාටා නාම, එකං පරකුසිනාටා නාම, එකං නාටසූරියා නාම, එකං පරකුසිටනාටා නාම.

උත්තරෙන කසිවන්තොති තස්මිං ඨත්වා උජුං උත්තරදිසාය කසිවන්තො නාම අඤ්ඤං නගරං. ජනොඝමපරෙන චාති එතස්ස අපරභාගෙ ජනොඝං නාම අඤ්ඤං නගරං. නවනවතියොති අඤ්ඤම්පි නවනවතියො නාම එකං නගරං. අපරං අම්බරඅම්බරවතියො නාම. ආළකමන්දාති අපරම්පි ආළකමන්දා නාම රාජධානී.

තස්මාකුවෙරො මහාරාජාති අයං කිර අනුප්පන්නෙ බුද්ධෙ කුවෙරො නාම බ්රාහ්මණො හුත්වා උච්ඡුවප්පං කාරෙත්වා සත්ත යන්තානි යොජෙසි. එකිස්සාය යන්තසාලාය උට්ඨිතං ආයං ආගතාගතස්ස මහාජනස්ස දත්වා පුඤ්ඤං අකාසි. අවසෙසසාලාහි තත්ථෙව බහුතරො ආයො උට්ඨාසි, සො තෙන පසීදිත්වා අවසෙසසාලාසුපි උප්පජ්ජනකං ගහෙත්වා වීසති වස්සසහස්සානි දානං අදාසි. සො කාලං කත්වා චාතුමහාරාජිකෙසු කුවෙරො නාම දෙවපුත්තො ජාතො. අපරභාගෙ විසාණාය රාජධානියා රජ්ජං කාරෙසි. තතො පට්ඨාය වෙස්සවණොති වුච්චති.

පච්චෙසන්තො පකාසෙන්තීති පටිඑසන්තො විසුං විසුං අත්ථෙ උපපරික්ඛමානා අනුසාසමානා අඤ්ඤෙ ද්වාදස යක්ඛරට්ඨිකා පකාසෙන්ති. තෙ කිර යක්ඛරට්ඨිකා සාසනං ගහෙත්වා ද්වාදසන්නං යක්ඛදොවාරිකානං නිවෙදෙන්ති. යක්ඛදොවාරිකා තං සාසනං මහාරාජස්ස නිවෙදෙන්ති. ඉදානි තෙසං යක්ඛරට්ඨිකානං නාමං දස්සෙන්තො තතොලාතිආදිමාහ. තෙසු කිර එකො තතොලා නාම, එකො තත්තලා නාම, එකො තතොතලා නාම, එකො ඔජසි නාම, එකො තෙජසි නාම, එකො තතොජසී නාම. සූරො රාජාති එකො සූරො නාම, එකො රාජා නාම, එකො සූරොරාජා නාම, අරිට්ඨො නෙමීති එකො අරිට්ඨො නාම, එකො නෙමි නාම, එකො අරිට්ඨනෙමි නාම.

රහදොපිතත්ථ ධරණී නාමාති තත්ථ පනෙකො නාමෙන ධරණී නාම උදකරහදො අත්ථි, පණ්ණාසයොජනා මහාපොක්ඛරණී අත්ථීති වුත්තං හොති. යතො මෙඝා පවස්සන්තීති යතො පොක්ඛරණිතො උදකං ගහෙත්වා මෙඝා පවස්සන්ති. වස්සා යතො පතායන්තීති යතො වුට්ඨියො අවත්ථරමානා නිගච්ඡන්ති. මෙඝෙසු කිර උට්ඨිතෙසු තතො පොක්ඛරණිතො පුරාණඋදකං භස්සති. උපරි මෙඝො උට්ඨහිත්වා තං පොක්ඛරණිං නවොදකෙන පූරෙති. පුරාණොදකං හෙට්ඨිමං හුත්වා නික්ඛමති. පරිපුණ්ණාය පොක්ඛරණියා වලාහකා විගච්ඡන්ති. සභාපීති සභා. තස්සා කිර පොක්ඛරණියා තීරෙ සාලවතියා නාම ලතාය පරික්ඛිත්තො ද්වාදසයොජනිකො රතනමණ්ඩපො අත්ථි, තං සන්ධායෙතං වුත්තං.

පයිරුපාසන්තීති නිසීදන්ති. තත්ථ නිච්චඵලා රුක්ඛාති තස්මිං ඨානෙ තං මණ්ඩපං පරිවාරෙත්වා සදා ඵලිතා අම්බජම්බුආදයො රුක්ඛා නිච්චපුප්ඵිතා ච චම්පකමාලාදයොති දස්සෙති. නානාදිජගණායුතාති විවිධපක්ඛිසඞ්ඝසමාකුලා. මයූරකොඤ්චාභිරුදාති මයූරෙහි කොඤ්චසකුණෙහි ච අභිරුදා උපගීතා.

ජීවඤ්ජීවකසද්දෙත්ථාති ‘‘ජීව ජීවා’’ති එවං විරවන්තානං ජීවඤ්ජීවකසකුණානම්පි එත්ථ සද්දො අත්ථි. ඔට්ඨවචිත්තකාති ‘‘උට්ඨෙහි, චිත්ත, උට්ඨෙහි චිත්තා’’ති එවං වස්සමානා උට්ඨවචිත්තකසකුණාපි තත්ථ විචරන්ති. කුක්කුටකාති වනකුක්කුටකා. කුළීරකාති සුවණ්ණකක්කටකා. වනෙති පදුමවනෙ. පොක්ඛරසාතකාති පොක්ඛරසාතකා නාම සකුණා.

සුකසාළිකසද්දෙත්ථාති සුකානඤ්ච සාළිකානඤ්ච සද්දො එත්ථ. දණ්ඩමාණවකානි චාති මනුස්සමුඛසකුණා. තෙ කිර ද්වීහි හත්ථෙහි සුවණ්ණදණ්ඩං ගහෙත්වා එකං පොක්ඛරපත්තං අක්කමිත්වා අනන්තරෙ පොක්ඛරපත්තෙ සුවණ්ණදණ්ඩං නික්ඛිපන්තා විචරන්ති. සොභති සබ්බකාලං සාති සා පොක්ඛරණී සබ්බකාලං සොභති. කුවෙරනළිනීති කුවෙරස්ස නළිනී පදුමසරභූතා, සා ධරණී නාම පොක්ඛරණී සදා නිරන්තරං සොභති.

282. යස්ස කස්සචීති ඉදං වෙස්සවණො ආටානාටියං රක්ඛං නිට්ඨපෙත්වා තස්සා පරිකම්මං දස්සෙන්තො ආහ. තත්ථ සුග්ගහිතාති අත්ථඤ්ච බ්යඤ්ජනඤ්ච පරිසොධෙත්වා සුට්ඨු උග්ගහිතා. සමත්තා පරියාපුතාති පදබ්යඤ්ජනානි අහාපෙත්වා පරිපුණ්ණං උග්ගහිතා. අත්ථම්පි පාළිම්පි විසංවාදෙත්වා සබ්බසො වා පන අප්පගුණං කත්වා භණන්තස්ස හි පරිත්තං තෙජවන්තං න හොති, සබ්බසො පගුණං කත්වා භණන්තස්සෙව තෙජවන්තං හොති. ලාභහෙතු උග්ගහෙත්වා භණන්තස්සාපි අත්ථං න සාධෙති, නිස්සරණපක්ඛෙ ඨත්වා මෙත්තං පුරෙචාරිකං කත්වා භණන්තස්සෙව අත්ථාය හොතීති දස්සෙති. යක්ඛපචාරොති යක්ඛපරිචාරකො.

වත්ථුං වාති ඝරවත්ථුං වා. වාසං වාති තත්ථ නිබද්ධවාසං වා. සමිතින්ති සමාගමං. අනාවය්හන්ති න ආවාහයුත්තං. අවිවය්හන්ති න විවාහයුත්තං. තෙන සහ ආවාහවිවාහං න කරෙය්යුන්ති අත්ථො. අත්තාහිපි පරිපුණ්ණාහීති ‘‘කළාරක්ඛි කළාරදන්තා’’ති එවං එතෙසං අත්තභාවං උපනෙත්වා වුත්තාහි පරිපුණ්ණබ්යඤ්ජනාහි පරිභාසාහි පරිභාසෙය්යුං යක්ඛඅක්කොසෙහි නාම අක්කොසෙය්යුන්ති අත්ථො. රිත්තම්පිස්ස පත්තන්ති භික්ඛූනං පත්තසදිසමෙව ලොහපත්තං හොති. තං සීසෙ නික්කුජ්ජිතං යාව ගලවාටකා භස්සති. අථ නං මජ්ඣෙ අයොඛීලෙන ආකොටෙන්ති.

චණ්ඩාති කොධනා. රුද්ධාති විරුද්ධා. රභසාති කරණුත්තරියා. නෙව මහාරාජානං ආදියන්තීති වචනං න ගණ්හන්ති, ආණං න කරොන්ති. මහාරාජානං පුරිසකානන්ති අට්ඨවීසතියක්ඛසෙනාපතීනං. පුරිසකානන්ති යක්ඛසෙනාපතීනං යෙ මනස්සා තෙසං. අවරුද්ධා නාමාති පච්චාමිත්තා වෙරිනො. උජ්ඣාපෙතබ්බන්ති පරිත්තං වත්වා අමනුස්සෙ පටික්කමාපෙතුං අසක්කොන්තෙන එතෙසං යක්ඛානං උජ්ඣාපෙතබ්බං, එතෙ ජානාපෙතබ්බාති අත්ථො.

පරිත්තපරිකම්මකථා

ඉධ පන ඨත්වා පරිත්තස්ස පරිකම්මං කථෙතබ්බං. පඨමමෙව හි ආටානාටියසුත්තං න භණිතබ්බං, මෙත්තසුත්තං ධජග්ගසුත්තං රතනසුත්තන්ති ඉමානි සත්තාහං භණිතබ්බානි. සචෙ මුඤ්චති, සුන්දරං. නො චෙ මුඤ්චති, ආටානාටියසුත්තං භණිතබ්බං, තං භණන්තෙන භික්ඛුනා පිට්ඨං වා මංසං වා න ඛාදිතබ්බං, සුසානෙ න වසිතබ්බං. කස්මා? අමනුස්සා ඔකාසං ලභන්ති. පරිත්තකරණට්ඨානං හරිතුපලිත්තං කාරෙත්වා තත්ථ පරිසුද්ධං ආසනං පඤ්ඤපෙත්වා නිසීදිතබ්බං.

පරිත්තකාරකො භික්ඛු විහාරතො ඝරං නෙන්තෙහි ඵලකාවුධෙහි පරිවාරෙත්වා නෙතබ්බො. අබ්භොකාසෙ නිසීදිත්වා න වත්තබ්බං, ද්වාරවාතපානානි පිදහිත්වා නිසින්නෙන ආවුධහත්ථෙහි සංපරිවාරිතෙන මෙත්තචිත්තං පුරෙචාරිකං කත්වා වත්තබ්බං. පඨමං සික්ඛාපදානි ගාහාපෙත්වා සීලෙ පතිට්ඨිතස්ස පරිත්තං කාතබ්බං. එවම්පි මොචෙතුං අසක්කොන්තෙන විහාරං ආනෙත්වා චෙතියඞ්ගණෙ නිපජ්ජාපෙත්වා ආසනපූජං කාරෙත්වා දීපෙ ජාලාපෙත්වා චෙතියඞ්ගණං සම්මජ්ජිත්වා මඞ්ගලකථා වත්තබ්බා. සබ්බසන්නිපාතො ඝොසෙතබ්බො. විහාරස්ස උපවනෙ ජෙට්ඨකරුක්ඛො නාම හොති, තත්ථ භික්ඛුසඞ්ඝො තුම්හාකං ආගමනං පටිමානෙතීති පහිණිතබ්බං. සබ්බසන්නිපාතට්ඨානෙ අනාගන්තුං නාම න ලබ්භති. තතො අමනුස්සගහිතකො ‘‘ත්වං කො නාමා’’ති පුච්ඡිතබ්බො. නාමෙ කථිතෙ නාමෙනෙව ආලපිතබ්බො. ඉත්ථන්නාම තුය්හං මාලාගන්ධාදීසු පත්ති ආසනපූජාය පත්ති පිණ්ඩපාතෙ පත්ති, භික්ඛුසඞ්ඝෙන තුය්හං පණ්ණාකාරත්ථාය මහාමඞ්ගලකථා වුත්තා, භික්ඛුසඞ්ඝෙ ගාරවෙන එතං මුඤ්චාහීති මොචෙතබ්බො. සචෙ න මුඤ්චති, දෙවතානං ආරොචෙතබ්බං ‘‘තුම්හෙ ජානාථ, අයං අමනුස්සො අම්හාකං වචනං න කරොති, මයං බුද්ධආණං කරිස්සාමා’’ති පරිත්තං කාතබ්බං. එතං තාව ගිහීනං පරිකම්මං. සචෙ පන භික්ඛු අමනුස්සෙන ගහිතො හොති, ආසනානි ධොවිත්වා සබ්බසන්නිපාතං ඝොසාපෙත්වා ගන්ධමාලාදීසු පත්තිං දත්වා පරිත්තං භණිතබ්බං. ඉදං භික්ඛූනං පරිකම්මං.

වික්කන්දිතබ්බන්ති සබ්බසන්නිපාතං ඝොසාපෙත්වා අට්ඨවීසති යක්ඛසෙනාපතයො කන්දිතබ්බා. විරවිතබ්බන්ති ‘‘අයං යක්ඛො ගණ්හාතී’’තිආදීනි භණන්තෙන තෙහි සද්ධිං කථෙතබ්බං. තත්ථ ගණ්හාතීති සරීරෙ අධිමුච්චති. ආවිසතීති තස්සෙව වෙවචනං. අථ වා ලග්ගති න අපෙතීති වුත්තං හොති. හෙඨෙතීති උප්පන්නං රොගං වඩ්ඪෙන්තො බාධති. විහෙඨෙතීති තස්සෙව වෙවචනං. හිංසතීති අප්පමංසලොහිතං කරොන්තො දුක්ඛාපෙති. විහිංසතීති තස්සෙව වෙවචනං. න මුඤ්චතීති අප්පමාදගාහො හුත්වා මුඤ්චිතුං න ඉච්ඡති, එවං එතෙසං විරවිතබ්බං.

283. ඉදානි යෙසං එවං විරවිතබ්බං, තෙ දස්සෙතුං කතමෙසං යක්ඛානන්තිආදිමාහ. තත්ථ ඉන්දො සොමොතිආදීනි තෙසං නාමානි. තෙසු වෙස්සාමිත්තොති වෙස්සාමිත්තපබ්බතවාසී එකො යක්ඛො. යුගන්ධරොපි යුගන්ධරපබ්බතවාසීයෙව. හිරි නෙත්ති ච මන්දියොති හිරි ච නෙත්ති ච මන්දියො ච. මණි මාණි වරො දීඝොති මණි ච මාණි ච වරො ච දීඝො ච. අථො සෙරීසකො සහාති තෙහි සහ අඤ්ඤො සෙරීසකො නාම. ‘‘ඉමෙසං යක්ඛානං…පෙ… උජ්ඣාපෙතබ්බ’’න්ති අයං යක්ඛො ඉමං හෙඨෙති විහෙඨෙති න මුඤ්චතීති එවං එතෙසං යක්ඛසෙනාපතීනං ආරොචෙතබ්බං. තතො තෙ භික්ඛුසඞ්ඝො අත්තනො ධම්මආණං කරොති, මයම්පි අම්හාකං යක්ඛරාජආණං කරොමාති උස්සුක්කං කරිස්සන්ති. එවං අමනුස්සානං ඔකාසො න භවිස්සති, බුද්ධසාවකානං ඵාසුවිහාරො ච භවිස්සතීති දස්සෙන්තො ‘‘අයං ඛො සා, මාරිස, ආටානාටියා රක්ඛා’’තිආදිමාහ. තං සබ්බං, තතො පරඤ්ච උත්තානත්ථමෙවාති.

සුමඞ්ගලවිලාසිනියා දීඝනිකායට්ඨකථාය

ආටානාටියසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.