📜

2. උදුම්බරිකසුත්තවණ්ණනා

නිග්රොධපරිබ්බාජකවත්ථුවණ්ණනා

49. උදුම්බරිකායාති සම්බන්ධෙ සාමිවචනන්ති ආහ ‘‘උදුම්බරිකාය දෙවියා සන්තකෙ පරිබ්බාජකාරාමෙ’’ති. ‘‘උදුම්බරිකාය’’න්ති වා පාඨො, තථා සති අධිකරණෙ එතං භුම්මං. අයඤ්හෙත්ථ අත්ථො උදුම්බරිකාය රඤ්ඤො දෙවියා නිබ්බත්තිතො ආරාමො උදුම්බරිකා, තස්සං උදුම්බරිකායං. තෙනාහ ‘‘උදුම්බරිකාය දෙවියා සන්තකෙ’’ති. තාය හි නිබ්බත්තිතො තස්සා සන්තකො. වරණාදිපාඨවසෙන චෙත්ථ නිබ්බත්තත්ථබොධකස්ස සද්දස්ස අදස්සනං. සන්ධානොති භින්නානම්පි තෙසං සන්ධාපනෙන ‘‘සන්ධානො’’ති එවං ලද්ධනාමො. සංවණ්ණිතොති පසංසිතො. ඉරියතීති පවත්තති. අරියෙන ඤාණෙනාති කිලෙසෙහි ආරකත්තා අරියෙන ලොකුත්තරෙන ඤාණෙන. අරියාය විමුත්තියාති සුවිසුද්ධාය ලොකුත්තරඵලවිමුත්තියා.

දිවා-සද්දො දින-සද්දො විය දිවසපරියායො, තස්ස විසෙසනභාවෙන වුච්චමානො දිවා-සද්දො සවිසෙසං දිවසභාගං දීපෙතීති ආහ ‘‘දිවසස්ස දිවා’’තිආදි. යස්මා සමාපන්නස්ස චිත්තං නානාරම්මණතො පටිසංහතං හොති, ඣානසමඞ්ගී ච පවිවෙකූපගමනෙන සඞ්ගණිකාභාවතො එකාකියාය නිලීනො විය හොති, තස්මා වුත්තං ‘‘තතො තතො…පෙ… ගතො’’ති. මනො භවන්ති මනසො විවට්ටනිස්සිතං වඩ්ඪිං ආවහන්තීති මනොභාවනියාති ආහ ‘‘මනවඩ්ඪකාන’’න්තිආදි. උන්නමති න සඞ්කුචති, අලීනඤ්ච හොතීති අත්ථො.

51. යාවතාති යාවන්තොති අයමෙත්ථ අත්ථොති ආහ ‘‘යත්තකා’’ති. තෙසන්ති නිද්ධාරණෙ සාමිවචනං. නිද්ධාරණඤ්ච කෙනචි විසෙසෙන ඉච්ඡිතබ්බං. යෙහි ච ගුණවිසෙසෙහි සමන්නාගතා භගවතො සාවකා උපාසකා රාජගහෙ පටිවසන්ති, අයඤ්ච තෙහි සමන්නාගතොති ඉමං විසෙසං දීපෙතුං ‘‘තෙසං අබ්භන්තරො’’ති වුත්තං. තෙනාහ ‘‘භගවතො කිරා’’තිආදි.

52. තෙසන්ති පරිබ්බාජකානං. කථායාති තිරච්ඡානකථාය. දස්සනෙනාති දිට්ඨිදස්සනෙන. ආකප්පෙනාති වෙසෙන. කුත්තෙනාති කිරියාය. ආචාරෙනාති අඤ්ඤමඤ්ඤස්මිං ආචරිතබ්බආචාරෙන. විහාරෙනාති රත්තින්දිවං විහරිතබ්බවිහරණෙන. ඉරියාපථෙනාති ඨානාදිඉරියාපථෙන. අඤ්ඤාකාරතාය අඤ්ඤතිත්ථෙ නියුත්තාති අඤ්ඤතිත්ථියා. සඞ්ගන්ත්වා සමාගන්ත්වා රාසී හුත්වා පරෙහි නිසින්නට්ඨානෙ. අරඤ්ඤානි ච තානි වනපත්ථානි චාති අරඤ්ඤවනපත්ථානි. තත්ථ යං අරඤ්ඤකඞ්ගනිප්ඵාදකං ආරඤ්ඤකානං, තං ‘‘අරඤ්ඤ’’න්ති වෙදිතබ්බං. වනපත්ථන්ති ගාමන්තං අතික්කමිත්වා මනුස්සානං අනුපචාරට්ඨානං, යත්ථ න කසීයති න වප්පීයති. වුත්තඤ්හෙතං ‘‘වනපත්ථන්ති දූරානමෙතං සෙනාසනානං අධිවචන’’න්ති ‘‘වනපත්ථන්ති වනසණ්ඩානමෙතං සෙනාසනානං, වනපත්ථන්ති භීසනකානමෙතං, වනපත්ථන්ති සලොමහංසානමෙතං, වනපත්ථන්ති පරියන්තානමෙතං වනපත්ථන්ති න මනුස්සූපචාරානමෙතං සෙනාසනානං අධිවචන’’න්ති (විභ. 531). තෙන වුත්තං ‘‘ගාමූපචාරතො මුත්තානී’’තිආදි. පන්තානීති පරියන්තානි අතිදූරානි. තෙනාහ ‘‘දූරතරානී’’තිආදි. විහාරූපචාරෙනාති විහාරස්ස උපචාරප්පදෙසෙන. අද්ධිකජනස්සාති මග්ගගාමිනො ජනස්ස. මන්දසද්දානීති උච්චාසද්දමහාසද්දාභාවතො තනුසද්දානි. මනුස්සෙහි සමාගම්ම එකජ්ඣං පවත්තිතසද්දො නිග්ඝොසො, තස්ස යස්මා අත්ථො දුබ්බිභාවිතො හොති, තස්මා වුත්තං ‘‘අවිභාවිතත්ථෙන නිග්ඝොසෙනා’’ති. විගතවාතානීති විගතසද්දානි. ‘‘රහස්ස කරණස්ස යුත්තානී’’ති ඉමිනාපි තෙසං ඨානානං අරඤ්ඤලක්ඛණයුත්තතං, ජනවිවිත්තතං, වනවිවිත්තමෙව ච විභාවෙති, තථා ‘‘එකීභාවස්ස අනුරූපානී’’ති ඉමිනා.

53. කෙනාති හෙතුම්හි, සහයොගෙ ච කරණවචනන්ති ආහ ‘‘කෙන කාරණෙන කෙන පුග්ගලෙන සද්ධි’’න්ති. එකොපි හි විභත්තිනිද්දෙසො අනෙකත්ථවිභාවනො හොති, තථා තද්ධිතත්ථපදසමාහාරෙති.

සංසන්දනන්ති ආලාපසල්ලාපවසෙන කථාසංසන්දනං. ඤාණබ්යත්තභාවන්ති බ්යත්තඤාණභාවං, සො පන පරස්ස වචනෙ උත්තරදානවසෙන, පරෙන වා වුත්තඋත්තරෙ පච්චුත්තරදානවසෙන සියාති ආහ ‘‘උත්තරපච්චුත්තරනයෙනා’’ති. යො හි පරස්ස වචනං තිපුක්ඛලෙන නයෙන රූපෙති, තථා පරස්ස රූපනවචනං ජාතිභාවං ආපාදෙති, තස්ස තාදිසං වචනසභාවං ඤාණවෙය්යත්තියං විභාවෙති පාකටං කරොතීති. සුඤ්ඤාගාරෙසු නට්ඨාති සුඤ්ඤාගාරෙසු නිවාසෙසු නට්ඨා විනට්ඨා අභාවං ගතා. නාස්ස පඤ්ඤා නස්සෙය්ය තෙහි තෙහි කතපුච්ඡනපටිපුච්ඡනනිමිත්තං නානාපටිභානුප්පත්තියා විසාරමාපන්නං පුච්ඡිතං පඤ්හං විස්සජ්ජෙතුං අසමත්ථතාය. ඔරොධෙය්යාමාති නිරුස්සාහං විය කරොන්තා අවරොධෙය්යාම, තං පරස්ස ඔරොධනං වාදජාලෙන විනන්ධනං විය හොතීති ආහ ‘‘විනන්ධෙය්යාමා’’ති . තදත්ථං තෙන තුච්ඡකුම්භිනිදස්සනං කතං, තං බ්යතිරෙකමුඛෙන දස්සෙතුං ‘‘පූරිතඝටො හී’’තිආදි වුත්තං.

බලං දීපෙන්තොති අභූතමෙව අත්තනො ඤාණබලං පකාසෙන්තො. අසම්භින්නන්ති ජාතිසම්භෙදාභාවෙන අසම්භින්නං. අඤ්ඤජාතිසම්භෙදෙ සති අස්සතරස්ස අස්සස්ස ජාතභාවො විය සීහස්සපි සීහථාමාභාවො සියාති ආහ ‘‘අසම්භින්නකෙසරසීහ’’න්ති. ඨානසො වාති තඞ්ඛණෙ එව.

54. ‘‘සුමාගධා නාම නදී’’ති කෙචි, තං මිච්ඡාති දස්සෙන්තො ‘‘සුමාගධා නාම පොක්ඛරණී’’ති වත්වා තස්සා පොක්ඛරණිභාවස්ස සුත්තන්තරෙ ආගතතං දස්සෙතුං ‘‘යස්සා තීරෙ’’තිආදි වුත්තං. මොරානං නිවාපො එත්ථාති මොරනිවාපො. බ්යධිකරණානම්පි හි පදානං බාහිරත්ථසමාසො හොතියෙව යථා ‘‘උරසිලොමො’’ති. අථ වා නිවුත්ථං එත්ථාති නිවාපො, මොරානං නිවාපො මොරනිවාපො, මොරානං නිවාපදින්නට්ඨානං. තෙනාහ ‘‘යත්ථ මොරාන’’න්තිආදි. යස්මා නිග්රොධො තපොජිගුච්ඡවාදො, සාසනෙ ච භික්ඛූ අත්තකිලමථානුයොගං වජ්ජෙත්වා භාවනානුයොගෙන පරමස්සාසප්පත්තෙ විහරන්තෙ පස්සති, තස්මා ‘‘කථං නු ඛො සමණො ගොතමො කායකිලමථෙන විනාව සාවකෙ විනෙතී’’ති සඤ්ජාතසන්දෙහො ‘‘කො නාම සො’’තිආදිනා භගවන්තං පුච්ඡි. අස්සසති අනුසඞ්කිතපරිසඞ්කිතො හොති එතෙනාති අස්සාසො, පීතිසොමනස්සන්ති ආහ ‘‘අස්සාසප්පත්තාති තුට්ඨිප්පත්තා සොමනස්සප්පත්තා’’ති. අධිකො සෙට්ඨො ආසයො නිස්සයො අජ්ඣාසයොති ආහ ‘‘උත්තමනිස්සයභූත’’න්ති. ආදිභූතං පුරාතනං සෙට්ඨචරියං ආදිබ්රහ්මචරියං, ලොකුත්තරමග්ගන්ති අත්ථො. තථා හෙස සබ්බබුද්ධපච්චෙකබුද්ධසාවකෙහි තෙනෙව ආකාරෙන අධිගතො. තෙනාහ ‘‘පුරාණ…පෙ… අරියමග්ග’’න්ති. තථා හි තං භගවා ‘‘අද්දස පුරාණං මග්ගං පුරාණමඤ්ජස’’න්ති අවොච. පූරෙත්වා භාවනාපාරිපූරිවසෙන. ‘‘පූරෙත්වා’’ති වා ඉදං ‘‘අජ්ඣාසයං ආදිබ්රහ්මචරිය’’න්ති එත්ථ පාඨසෙසොති වදන්ති. ‘‘අජ්ඣාසයං ආදිබ්රහ්මචරියං පටිජානන්ති අස්සාසප්පත්තා’’ති එවං වා එත්ථ යොජනා.

තපොජිගුච්ඡාවාදවණ්ණනා

55. පකතා හුත්වා විච්ඡින්නා විප්පකතාති ආහ ‘‘අනිට්ඨිතාව හුත්වා ඨිතා’’ති.

56. වීරියෙන පාපජිගුච්ඡනවාදොති ලූඛපටිපත්තිසාධනෙන වීරියෙන අත්තතණ්හාවිනොදනවසෙන පාපකස්ස ජිගුච්ඡනවාදො. ජිගුච්ඡතීති ජිගුච්ඡො, තබ්භාවො ජෙගුච්ඡං, අධිකං ජෙගුච්ඡං අධිජෙගුච්ඡං, අතිවිය පාපජිගුච්ඡනං, තස්මිං අධිජෙගුච්ඡෙ. කායදළ්හීබහුලං තපතීති තපො, අත්තකිලමථානුයොගවසෙන පවත්තං වීරියං, තෙන කායදළ්හීබහුලතානිමිත්තස්ස පාපස්ස ජිගුච්ඡනං, විරජ්ජනම්පි තපොජිගුච්ඡාති ආහ ‘‘වීරියෙන පාපජිගුච්ඡා’’ති. ඝාසච්ඡාදනසෙනාසනතණ්හාවිනොදනමුඛෙන අත්තස්නෙහවිරජ්ජනන්ති අත්ථො. උපරි වුච්චමානෙසු නානාකාරෙසු අචෙලකාදිවතෙසු එකජ්ඣං සමාදින්නානං පරිසොධනමෙවෙත්ථ පාරිපූරණං, න සබ්බෙසං අනවසෙසතො සමාදානං තස්ස අසම්භවතොති ආහ ‘‘පරිපුණ්ණාති පරිසුද්ධා’’ති. පරිසොධනඤ්ච නෙසං සකසමයසිද්ධෙන නයෙන පටිපජ්ජනමෙව. විපරියායෙන අපරිසුද්ධතා වෙදිතබ්බා.

57. ‘‘එකං පඤ්හම්පි න කථෙතී’’ති පඨමං අත්තනා පුච්ඡිතපඤ්හස්ස අකථිතත්තා වුත්තං.

තපනිස්සිතකොති අත්තකිලමථානුයොගසඞ්ඛාතං තපං නිස්සාය සමාදාය වත්තනකො. සීහනාදෙති සීහනාදසුත්තවණ්ණනායං. යස්මා තත්ථ විත්ථාරිතනයෙන වෙදිතබ්බානි, තස්මා තස්සා අත්ථප්පකාසනාය වුත්තනයෙනපි වෙදිතබ්බානි.

උපක්කිලෙසවණ්ණනා

58. ‘‘සම්මා ආදියතී’’ති වත්වා සම්මා ආදියනඤ්චස්ස දළ්හග්ගාහො එවාති ආහ ‘‘දළ්හං ගණ්හාතී’’ති. ‘‘සාසනාවචරෙනාපි දීපෙතබ්බ’’න්ති වත්වා තං දස්සෙතුං ‘‘එකච්චො හී’’තිආදි වුත්තං, තෙන ධුතඞ්ගධරතාමත්තෙන අත්තමනතා, පරිපුණ්ණසඞ්කප්පතා සම්මාපටිපත්තියා උපක්කිලෙසොති ඉමමත්ථං දස්සෙති, න යථාවුත්තතපසමාදානධුතඞ්ගධරතානං සතිපි අනිය්යානිකත්තෙ සදිසතන්ති දට්ඨබ්බං.

‘‘දුවිධස්සාපීති ‘අත්තමනො හොති පරිපුණ්ණසඞ්කප්පො’ති ච එවං උපක්කිලෙසභෙදෙන වුත්තස්ස දුවිධස්සාපි තපස්සිනො’’ති කෙචි. යස්මා පන අට්ඨකථායං සාසනිකවසෙනාපි අත්ථො දීපිතො, තස්මා බාහිරකස්ස, සාසනිකස්ස චාති එවං දුවිධස්සාපි තපස්සිනොති අත්ථො වෙදිතබ්බො. තථා චෙව හි උපරිපි අත්ථවණ්ණනං වක්ඛතීති. එත්තාවතාති යදිදං ‘‘කො අඤ්ඤො මයා සදිසො’’ති එවං අතිමානස්ස, අනිට්ඨිතකිච්චස්සෙව ච ‘‘අලමෙත්තාවතා’’ති එවං අතිමානස්ස ච උප්පාදනං, එත්තාවතා.

උක්කංසතීති උක්කට්ඨං කරොති. උක්ඛිපතීති අඤ්ඤෙසං උපරි ඛිපති, පග්ගණ්හාතීති අත්ථො. පරං සංහාරෙතීති පරං සංහරං නිහීනං කරොති. අවක්ඛිපතීති අධො ඛිපති, අවමඤ්ඤතීති අත්ථො.

මානමදකරණෙනාති මානසඞ්ඛාතස්ස මදස්ස කරණෙන උප්පාදනෙන. මුච්ඡිතොහොතීති මුච්ඡාපන්නො හොති, සා පන මුච්ඡාපත්ති අභිජ්ඣාසීලබ්බතපරාමාසකායගන්ථෙහි ගධිතචිත්තතා, තත්ථ ච අතිලග්ගභාවොති ආහ ‘‘ගධිතො අජ්ඣොසන්නො’’ති. පමජ්ජනඤ්චෙත්ථ පමජ්ජනමෙවාති ආහ ‘‘පමාදමාපජ්ජතී’’ති. කෙවලං ධුතඞ්ගසුද්ධිකො හුත්වා කම්මට්ඨානං අනනුයුඤ්ජන්තො තාය එව ධුතඞ්ගසුද්ධිකතාය අත්තුක්කංසනාදිවසෙන පවත්තෙය්යාති දස්සෙතුං ‘‘සාසනෙ’’තිආදි වුත්තං. තෙනාහ ‘‘ධුතඞ්ගමෙව…පෙ… පච්චෙතී’’ති.

59. තෙයෙව පච්චයා. සුට්ඨු කත්වා පටිසඞ්ඛරිත්වා ලද්ධාති ආදරගාරවයොගෙන සක්කච්චං අභිසඞ්ඛරිත්වා දානවසෙන උපනයවසෙන ලද්ධා. වණ්ණභණනන්ති ගුණකිත්තනං. අස්සාති තපස්සිනො.

60. වොදාසන්ති බ්යාසනං, විභජ්ජනන්ති අත්ථො. තං පනෙත්ථ විභජ්ජනං ද්විධා ඉච්ඡිතන්ති ආහ ‘‘ද්වෙභාගං ආපජ්ජතී’’ති. ද්වෙ භාගෙ කරොති රුච්චනාරුච්චනවසෙන . ගෙධජාතොති සඤ්ජාතගෙධො. මුච්ඡනං නාම සතිවිප්පවාසෙනෙව හොති, න සතියා සතීති ආහ ‘‘සමුට්ඨස්සතී’’ති. ආදීනවමත්තම්පීති ගධිතාදිභාවෙන පරිභොගෙ ආදීනවමත්තම්පි න පස්සති. මත්තඤ්ඤුතාති පරිභොගෙ මත්තඤ්ඤුතා. පච්චවෙක්ඛණපරිභොගමත්තම්පීති පච්චවෙක්ඛණමත්තෙන පරිභොගම්පි එකවාරං පච්චවෙක්ඛිත්වාපි පරිභුඤ්ජනම්පි න කරොති.

61. විචක්කසණ්ඨානාති විපුලතමචක්කසණ්ඨානා. සබ්බස්ස භුඤ්ජනතො අයොකූටසදිසා දන්තා එව දන්තකූටං.අපසාදෙතීති පසාදෙති. අචෙලකාදිවසෙනාති අචෙලකවතාදිවසෙන. ලූඛාජීවින්ති සල්ලෙඛපටිපත්තියා ලූඛජීවිකං.

62. තපං කරොතීති භාවනාමනසිකාරලක්ඛණං තපං චරති චරන්තො විය හොති. චඞ්කමං ඔතරති භාවනං අනුයුඤ්ජන්තො විය. විහාරඞ්ගණං සම්මජ්ජති වත්තපටිපත්තිං පූරෙන්තො විය.

‘‘ආදස්සයමානො’’ති වා පාඨො.

කිඤ්චිවජ්ජන්ති කිඤ්චි කායිකං වා වාචසිකං වා දොසං. දිට්ඨිගතන්ති විපරීතදස්සනං. අරුච්චමානන්ති අත්තනො සිද්ධන්තෙ පටික්ඛිත්තභාවෙන අරුච්චමානං. රුච්චති මෙති ‘‘කප්පති මෙ’’ති වදති. අනුජානිතබ්බන්ති තච්ඡාවිපරීතභූතභාවෙන ‘‘එවමෙත’’න්ති අනුජානිතබ්බං. සවනමනොහාරිතාය ‘‘සාධු සුට්ඨූ’’ති අනුමොදිතබ්බං.

63. කුජ්ඣනසීලතාය කොධනො. වුත්තලක්ඛණො උපනාහො එතස්ස අත්ථීති උපනාහී. එවංභූතො ච තංසමඞ්ගී හොතීති ‘‘සමන්නාගතො හොතී’’ති වුත්තං. එස නයො ඉතො පරෙසුපි.

අයං පන විසෙසො – ඉස්සති උසූයතීති උස්සුකී. සඨනං අසන්තගුණසම්භාවනං සඨො, සො එතස්ස අත්ථීති සඨො. සන්තදොසපටිච්ඡාදනසභාවා මායා, මායා එතස්ස අත්ථීති මායාවී. ගරුට්ඨානියානම්පි පණිපාතාකරණලක්ඛණං ථම්භනං ථද්ධං, තමෙත්ථ අත්ථීති ථද්ධො. ගුණෙහි සමානං, අධිකඤ්ච අතික්කමිත්වා නිහීනං කත්වා මඤ්ඤනසීලතාය අතිමානී. අසන්තගුණසම්භාවනත්ථිකතාසඞ්ඛාතා පාපා ලාමකා ඉච්ඡා එතස්සාති පාපිච්ඡො. මිච්ඡා විපරීතා දිට්ඨි එතස්සාති මිච්ඡාදිට්ඨිකො. ‘‘ඉදමෙව සච්චං, මොඝමඤ්ඤ’’න්ති (ම. නි. 187, 202, 427; 3.27, 29; උදා. 55; මහානි. 20; නෙත්ති. 58) එවං අත්තනා අත්තාභිනිවිට්ඨතාය සතා දිට්ඨි සන්දිට්ඨි, තමෙව පරාමසතීති සන්දිට්ඨිපරාමාසී. අට්ඨකථායං පන ‘‘සයං දිට්ඨි සන්දිට්ඨී’’ති වත්ථුවසෙන අත්ථො වුත්තො. ආ බාළ්හං විය ධීයතීති ආධානන්ති ආහ ‘‘දළ්හං සුට්ඨු ඨපිත’’න්ති. යථාගහිතං ගාහං පටිනිස්සජ්ජනසීලො පටිනිස්සග්ගී, තප්පටික්ඛෙපෙන දුප්පටිනිස්සග්ගී. පටිසෙධත්ථො හි අයං දු-සද්දො යථා ‘‘දුප්පඤ්ඤො, (ම. නි. 1.449) දුස්සීලො’’ති (අ. නි. 5.213; 10.75; පාරා. 195; ධ. ප. 308) ච.

පරිසුද්ධපපටිකප්පත්තකථාවණ්ණනා

64. ඉධ නිග්රොධ තපස්සීති යථානුක්කන්තං පුරිමපාළිං නිගමනවසෙන එකදෙසෙන දස්සෙති. තෙනාහ ‘‘එවං භගවා’’තිආදි. ගහිතලද්ධින්ති ‘‘අචෙලකාදිභාවො සෙය්යො, තෙන ච සංසාරසුද්ධි හොතී’’ති එවං ගහිතලද්ධිං. රක්ඛිතං තපන්ති තාය ලද්ධියා සමාදියිත්වා රක්ඛිතං අචෙලකවතාදිතපං. ‘‘සබ්බමෙව සංකිලිට්ඨ’’න්ති ඉමිනා යං වක්ඛති පරිසුද්ධපාළිවණ්ණනායං ‘‘ලූඛතපස්සිනො චෙව ධුතඞ්ගධරස්ස ච වසෙන යොජනා වෙදිතබ්බා’’ති (දී. නි. අට්ඨ. 3.64), තස්ස පරිකප්පිතරූපස්ස ලූඛස්ස තපස්සිනොති අයමෙත්ථ අධිප්පායොති දස්සෙති. ‘‘පරිසුද්ධපාළිදස්සනත්ථ’’න්ති ච ඉමිනා තිත්ථියානං වසෙන පාළි යෙවෙත්ථ ලබ්භති, න පන තදත්ථොති දස්සෙති. වුත්තවිපක්ඛවසෙනාති වුත්තස්ස අත්ථස්ස පටිපක්ඛවසෙන, පටික්ඛෙපවසෙනාති අත්ථො. තස්මිං ඨානෙති හෙතුඅත්ථෙ භුම්මන්ති තස්ස හෙතුඅත්ථෙන කරණවචනෙන අත්ථං දස්සෙන්තො ‘‘එවං සො තෙනා’’තිආදිමාහ. උත්තරි වායමමානොති යථාසමාදින්නෙහි ධුතධම්මෙහි අපරිතුට්ඨො, අපරියොසිතසඞ්කප්පො ච හුත්වා උපරි භාවනානුයොගවසෙන සම්මාවායාමං කරොන්තො.

69. ඉතො පරන්ති ඉතො යථාවුත්තනයතො පරං. අග්ගභාවං වා සාරභාවං වාති තපොජිගුච්ඡාය අග්ගභාවං වා සාරභාවං වා අජානන්තො. ‘‘අයමෙවස්ස අග්ගභාවො සාරභාවො’’ති මඤ්ඤමානො ‘‘අග්ගප්පත්තා, සාරප්පත්තා චා’’ති ආහ.

පරිසුද්ධතචප්පත්තාදිකථාවණ්ණනා

70. යමනං සංයමනං යාමො, හිංසාදීනං අකරණවසෙන චතුබ්බිධො යාමොව චාතුයාමො, සො එව සංවරො, තෙන සංවුතො ගුත්තසබ්බද්වාරො චාතුයාමසංවරසංවුතො. තෙනාහ ‘‘චතුබ්බිධෙන සංවරෙන පිහිතො’’ති. අතිපාතනං හිංසනන්ති ආහ ‘‘පාණං න හනතී’’ති. ලොභචිත්තෙන භාවිතං සම්භාවිතන්ති කත්වා භාවිතං නාම පඤ්ච කාමගුණා. අයඤ්ච තෙසු තෙසංයෙව සමුදාචාරො මග්ගොට්ඨාපකං වියාති ආහ ‘‘තෙසං සඤ්ඤායා’’ති.

එතන්ති අභිහරණං, හීනාය අනාවත්තනඤ්ච. තෙනාහ ‘‘සො අභිහරතීති ආදිලක්ඛණ’’න්ති. අභිහරතීති අභිබුද්ධිං නෙති. තෙනාහ ‘‘උපරූපරි වඩ්ඪෙතී’’ති. චක්කවත්තිනාපි පබ්බජිතස්ස අභිවාදනාදි කරීයතෙවාති පබ්බජ්ජා සෙට්ඨා ගුණවිසෙසයොගතො, දොසවිරහිතතො ච, යතො සා පණ්ඩිතපඤ්ඤත්තා වුත්තා. ගිහිභාවො පන නිහීනො තදුභයාභාවතොති ආහ ‘‘හීනාය ගිහිභාවත්ථායා’’ති.

71. තචප්පත්තාති තචං පත්තා, තචසදිසා හොතීති අත්ථො.

74. තිත්ථියානං වසෙනාති තිත්ථියානං සමයවසෙන. නෙසන්ති තිත්ථියානං. තන්ති දිබ්බචක්ඛුං. සීලසම්පදාති සබ්බාකාරසම්පන්නං චතුපාරිසුද්ධිසීලං. තචසාරසම්පත්තිතොති තචතපොජිගුච්ඡායාසාරසම්පත්තිතො. විසෙසභාවන්ති විසෙසසභාවං.

අචෙලකපාළිමත්තම්පීති අචෙලකපාළිආගතත්ථමත්තම්පි නත්ථි, තස්මා මයං අනස්සාම විනට්ඨාති අත්ථො. අ-කාරො වා නිපාතමත්තං, නස්සාමාති විනස්සාම. කුතො පරිසුද්ධපාළීති කුතො එව අම්හෙසු පරිසුද්ධපාළිආගතපටිපත්ති. එස නයො සෙසෙසුපි. සුතිවසෙනාපීති සොතපථාගමනමත්තෙනාපි න ජානාම.

නිග්රොධස්සපජ්ඣායනවණ්ණනා

75. අස්සාති සන්ධානස්ස ගහපතිස්ස. කක්ඛළන්ති ඵරුසං. දුරාසදවචනන්ති අවත්තබ්බවචනං. යස්මා ඵරුසවචනං යං උද්දිස්ස පයුත්තං, තස්මිං ඛමාපිතෙ ඛමාපකස්ස පටිපාකතිකං හොති, තස්මා ‘‘අයං මයී’’තිආදි වුත්තං.

76. බොධත්ථාය ධම්මං දෙසෙති, න අත්තනො බුද්ධභාවඝොසනත්ථාය. වාදත්ථායාති පරවාදභඤ්ජනවාදත්ථාය. රාගාදිසමනත්ථාය ධම්මං දෙසෙති, න අන්තෙවාසිකම්යතාය. ඔඝනිත්ථරණත්ථායාති චතුරොඝනිත්ථරණත්ථාය ධම්මං දෙසෙති සබ්බසො ඔරපාරාතිණ්ණමාවහත්තා දෙසනාය. සබ්බකිලෙසපරිනිබ්බානත්ථාය ධම්මං දෙසෙති කිලෙසානං ලෙසෙනපි දෙසනාය අපරාමට්ඨභාවතො.

බ්රහ්මචරියපරියොසානාදිවණ්ණනා

77. ඉදං සබ්බම්පීති සත්තවස්සතො පට්ඨාය යාව ‘‘සත්තාහ’’න්ති පදං, ඉදං සබ්බම්පි වචනං. අසඨො පන අමායාවී උජුජාතිකො තික්ඛපඤ්ඤො උග්ඝටිතඤ්ඤූති අධිප්පායො. සො හි තංමුහුත්තෙනෙව අරහත්තං පත්තුං සක්ඛිස්සතීති. වඞ්කවඞ්කොති කායවඞ්කාදීහිපි වඞ්කෙහි වඞ්කො ජිම්හො කුටිලො. ‘‘සඨං පනාහං අනුසාසිතුං න සක්කොමී’’ති න ඉදං භගවා කිලාසුභාවෙනෙව වදති, අථ ඛො තස්ස අභාජනභාවෙනෙව.

78. පකතියා ආචරියොති යො එව තුම්හාකං ඉතො පුබ්බෙ පකතියා ආචරියො අහොසි, සො එව ඉදානිපි පුබ්බාචිණ්ණවසෙන ආචරියො හොතු, න මයං තුම්හෙ අන්තෙවාසිකෙ කාතුකාමාති අධිප්පායො. නමයං තුම්හාකං උද්දෙසෙන අත්ථිකා, ධම්මතන්ති මෙව පන තුම්හෙ ඤාපෙතුකාමම්හාති අධිප්පායො. ආජීවතොති ජීවිකාය වුත්තිතො. අකුසලාති කොට්ඨාසං පත්තාති අකුසලාති තං තං කොට්ඨාසතංයෙව උපගතා. කිලෙසදරථසම්පයුත්තාති කිලෙසදරථසහිතා තංසම්බන්ධනතො . ජාතිජරාමරණානං හිතාති ජාතිජරාමරණියා. සංකිලෙසො එත්ථ අත්ථි, සංකිලෙසෙ වා නියුත්තාති සංකිලෙසිකා. වොදානං වුච්චති විසුද්ධි, තස්ස පච්චයභූතත්තා වොදානියා. තථාභූතා චෙතෙ වොදාපෙන්තීති ආහ ‘‘සත්තෙ වොදාපෙන්තී’’ති. සිඛාප්පත්තා පඤ්ඤාය පාරිපූරිවෙපුල්ලතා මග්ගඵලවසෙනෙව ඉච්ඡිතබ්බාති ආහ ‘‘මග්ගපඤ්ඤා…පෙ… වෙපුල්ලත’’න්ති. උභොපි වා එතානි පාරිපූරිවෙපුල්ලානි. යා හි තස්ස පාරිපූරී, සා එව වෙපුල්ලතාති. තතොති සංකිලෙසධම්මප්පහානවොදානධම්මාභිබුද්ධිහෙතු.

79. ‘‘යථා මාරෙනා’’ති නයිදං නිදස්සනවසෙන වුත්තං, අථ ඛො තථාභාවකථනමෙවාති දස්සෙතුං ‘‘මාරො කිරා’’තිආදි වුත්තං. අථාති මාරෙන තෙසං පරියුට්ඨානප්පත්තිතො පච්ඡා අඤ්ඤාසීති යොජනා. කස්මා පන භගවා පගෙව න අඤ්ඤාසීති? අනාවජ්ජිතත්තා. මාරං පටිබාහිත්වාති මාරෙන තෙසු කතං පරියුට්ඨානං විධමෙත්වා, න තෙසං සති පයොජනෙ බුද්ධානං දුක්කරං. සොති මග්ගඵලුප්පත්තිහෙතු. තෙසං පරිබ්බාජකානං.

ඵුට්ඨාති පරියුට්ඨානවසෙන ඵුට්ඨා. යත්රාති නිද්ධාරණෙ භුම්මන්ති ආහ ‘‘යෙසූ’’ති. අඤ්ඤාණත්ථන්ති ආජානනත්ථං, උපසග්ගමත්තඤ්චෙත්ථ ආ-කාරොති ආහ ‘‘ජානනත්ථ’’න්ති, වීමංසනත්ථන්ති අත්ථො. චිත්තං නුප්පන්නන්ති ‘‘ජානාම තාවස්ස ධම්ම’’න්ති ආජානනත්ථං ‘‘බ්රහ්මචරියං චරිස්සාමා’’ති එකස්මිං දිවසෙ එකවාරම්පි තෙසං චිත්තං නුප්පන්නං. සත්තාහො පන වුච්චමානො එතෙසං කිං කරිස්සතීති යොජනා. සත්තාහං පූරෙතුන්ති සත්තාහං බ්රහ්මචරියං පූරෙතුං, බ්රහ්මචරියවසෙන වා සත්තාහං පූරෙතුන්ති අත්ථො. පරවාදභින්දනන්ති පරවාදමද්දනං. සකවාදසමුස්සාපනන්ති සකවාදපග්ගණ්හනං. වාසනායාති සච්චසම්පටිවෙධවාසනාය. නෙසන්ති ච පකරණවසෙන වුත්තං. තදඤ්ඤෙසම්පි හි භගවතො සම්මුඛා, පරම්පරාය ච දෙවමනුස්සානං සුණන්තානං වාසනාය පච්චයො එවාති. යං පනෙත්ථ අත්ථතො න විභත්තං, තං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙවාති.

උදුම්බරිකසුත්තවණ්ණනාය ලීනත්ථප්පකාසනා.