📜

8. සිඞ්ගාලසුත්තවණ්ණනා

නිදානවණ්ණනා

242. පාකාරෙන පරික්ඛිත්තන්ති පදං ආනෙත්වා සම්බන්ධො. ගොපුරට්ටාලකයුත්තන්ති ද්වාරපාසාදෙන චෙව තත්ථ තත්ථ පාකාරමත්ථකෙ පතිට්ඨාපිතඅට්ටාලකෙහි ච යුත්තං. වෙළූහි පරික්ඛිත්තත්තා, අබ්භන්තරෙ පුප්ඵූපගඵලූපගරුක්ඛසඤ්ඡන්නත්තා ච නීලොභාසං. ඡායූදකසම්පත්තියා, භූමිභාගසම්පත්තියා ච මනොරමං.

කාළකවෙසෙනාති කලන්දකරූපෙන. නිවාපන්ති භොජනං. තන්ති උය්යානං.

‘‘ඛො පනා’’ති වචනාලඞ්කාරමත්තමෙතන්ති තෙන සමයෙනාති අත්ථවචනං යුත්තං. ගහපති මහාසාලොති ගහපතිභූතො මහාසාරො, ර-කාරස්ස ල-කාරං කත්වා අයං නිද්දෙසො. විභවසම්පත්තියා මහාසාරප්පත්තො කුටුම්බිකො. ‘‘පුත්තො පනස්ස අස්සද්ධො’’තිආදි අට්ඨුප්පත්තිකො යං සුත්තනික්ඛෙපොති තං අට්ඨුප්පත්තිං දස්සෙතුං ආරද්ධං. කම්මඵලසද්ධාය අභාවෙන අස්සද්ධො. රතනත්තයෙ පසාදාභාවෙන අප්පසන්නො. එවමාහාති එවං ඉදානි වුච්චමානාකාරෙන වදති.

යාවජීවං අනුස්සරණීයා හොති හිතෙසිතාය වුත්තා පච්ඡිමා වාචාති අධිප්පායෙන. පුථුදිසාති විසුං විසුං දිසා, තා පන අනෙකාති ආහ ‘‘බහුදිසා’’ති.

243. ‘‘න තාව පවිට්ඨො’’තිආදීසු වත්තබ්බං හෙට්ඨා වුත්තමෙව. න ඉදානෙවාති න ඉමාය එව වෙලාය. කිං චරහීති ආහ ‘‘පච්චූසසමයෙපී’’තිආදි. ගිහිවිනයන්ති ගිහීනං ගහට්ඨානං විනයතන්තිභූතං ‘‘ගිහිනා එවං වත්තිතබ්බ’’න්ති ගහට්ඨාචාරස්ස ගහට්ඨවත්තස්ස අනවසෙසතො ඉමස්මිං සුත්තෙ සවිසෙසං කත්වා වුත්තත්තා. තථෙවාති යථා බුද්ධචක්ඛුනා දිට්ඨං, තථෙව පස්සි. නමස්සති වත්තවසෙන කත්තබ්බන්ති ගහෙත්වා ඨිතත්තා.

ඡදිසාදිවණ්ණනා

244. වචනං සුත්වාව චින්තෙසි බුද්ධානුභාවෙන අත්තසම්මාපණිධානනිමිත්තෙන පුඤ්ඤබලෙන ච චොදියමානො. න කිර තා එතාති තා ඡ දිසා එතා ඉදානි මයා නමස්සියමානා පුරත්ථිමාදිකා න හොන්ති කිරාති. නිපාතමත්තන්ති අනත්ථකභාවං තස්ස වදති. පුච්ඡාපදන්ති පුච්ඡාවචනං.

භගවා ගහපතිපුත්තෙන නමස්සිතබ්බා ඡ දිසා පුච්ඡිතො දෙසනාකුසලතාය ආදිතො එව තා අකථෙත්වා තස්ස තාව පටිපත්තියා නං භාජනභූතං කාතුං වජ්ජනීයවජ්ජනත්ථඤ්චෙව සෙවිතබ්බසෙවනත්ථඤ්ච ඔවාදං දෙන්තො ‘‘යතො ඛො ගහපතිපුත්තා’’තිආදිනා දෙසනං ආරභි. තත්ථ කම්මකිලෙසාති කම්මභූතා සංකිලෙසා. කිලිස්සන්තීති කිලිට්ඨා මලීනා විය ඨිතා, උපතාපිතා ච හොන්තීති අත්ථො. තස්මාති කිලිස්සනනිමිත්තත්තා. යදිපි සුරාපානං පඤ්චවෙරභාවෙන උපාසකෙහි පරිවජ්ජනීයං, තස්ස පන අපායමුඛභාවෙන පරතො වත්තුකාමතාය පාණාතිපාතාදිකෙ එව සන්ධාය ‘‘චත්තාරො’’ති වුත්තං, න ‘‘පඤ්චා’’ති. ‘‘විසුං අකම්මපථභාවතො චා’’ති අපරෙ. ‘‘සුරාපානම්පි ‘සුරාමෙරයපානං, භික්ඛවෙ, ආසෙවිතං භාවිතං බහුලීකතං නිරයසංවත්තනික’න්තිආදි (අ. නි. 8.40) වචනතො විසුං කම්මපථභාවෙන ආගතං. තථා හි තං දුච්චරිතකම්මං හුත්වා දුග්ගතිගාමිපිට්ඨිවත්තකභාවෙන නියත’’න්ති කෙචි, තෙසං මතෙන එකාදස කම්මපථා සියුං . තස්මා යථාවුත්තෙස්වෙව කම්මපථෙසු උපකාරකත්තසභාගත්තවසෙන අනුප්පවෙසො දට්ඨබ්බොති ‘‘විසුං අකම්මපථභාවතො චා’’ති සුවුත්තමෙතං. සුරාපානස්ස භොගාපායමුඛභාවෙන වත්තුකාමතාය ‘‘චත්තාරො’’ ත්වෙව අවොච. තිට්ඨති එත්ථ ඵලං තදායත්තවුත්තිතායාති ඨානං, හෙතූති ආහ ‘‘ඨානෙහීති කාරණෙහී’’ති. අපෙන්ති අපගච්ඡන්ති, අපෙති වා එතෙහීති අපායා, අපායානං, අපායා එව වා මුඛානි ද්වාරානීති අපායමුඛානි. විනාසමුඛානීති එත්ථාපි එසෙව නයො.

කිඤ්චාපි ‘‘අරියසාවකස්සා’’ති පුබ්බෙ සාධාරණතො වුත්තං, විසෙසතො පන පඨමාය භූමියං ඨිතස්සෙව වක්ඛමානනයො යුජ්ජතීති ‘‘සොති සො සොතාපන්නො’’ති වුත්තං. පාපක-සද්දො නිහීනපරියායොති ‘‘ලාමකෙහී’’ති වුත්තං. අපායදුක්ඛං, වට්ටදුක්ඛඤ්ච පාපෙන්තීති වා පාපකා, තෙහි පාපකෙහි. ඡ දිසා පටිච්ඡාදෙන්තොති තෙන තෙන භාගෙන දිස්සන්තීති ‘‘දිසා’’ති සඤ්ඤිතෙ ඡ භාගෙ සත්තෙ යථා තෙහි සද්ධිං අත්තනො ඡිද්දං න හොති, එවං පටිච්ඡාදෙන්තො පටිසන්ධාරෙන්තො. විජිනනත්ථායාති අභිභවනත්ථාය. යො හි දිට්ඨධම්මිකං, සම්පරායිකඤ්ච අනත්ථං පරිවජ්ජනවසෙන අභිභවති, තතො එව තදුභයත්ථං සම්පාදෙති, සො උභයලොකවිජයාය පටිපන්නො නාම හොති පච්චත්ථිකනිග්ගණ්හනතො, සකත්ථසම්පාදනතො ච. තෙනාහ ‘‘අයඤ්චෙව ලොකො’’තිආදි. පාණාතිපාතාදීනි පඤ්ච වෙරානි වෙරප්පසවනතො. ආරද්ධො හොතීති සංසාධිතො හොති, තයිදං සංසාධනං කිත්තිසද්දෙන ඉධ සත්තානං චිත්තතොසනෙන , වෙරාභාවාපාදනෙන ච හොතීති ආහ ‘‘පරිතොසිතො චෙව නිප්ඵාදිතො චා’’ති. පුන පඤ්ච වෙරානීති පඤ්ච වෙරඵලානි උත්තරපදලොපෙන.

කතමස්සාති කතමෙ අස්ස. කිලෙසසම්පයුත්තත්තා කිලෙසොති තංයොගතො තංසදිසං වදති යථා ‘‘පීතිසුඛං පඨමං ඣානං, (දී. නි. 1.226; ම. නි. 1.271, 287, 297; සං. නි. 2.152; අ. නි. 4.123; 5.28; පාරා. 11; ධ. ස. 499; විභ. 508) නීලං වත්ථ’’න්ති ච. සම්පයුත්තතා චෙත්ථ තදෙකට්ඨතාය වෙදිතබ්බා, න එකුප්පාදාදිතාය. එවඤ්ච කත්වා පාණාතිපාතකම්මස්ස දිට්ඨිමානලොභාදීහිපි කිලිට්ඨතා සිද්ධා හොති, මිච්ඡාචාරස්ස දොසාදීහි කිලිට්ඨතා. තෙනාහ ‘‘සංකිලෙසොයෙවා’’තිආදි. පුබ්බෙ වුත්තඅත්ථවසෙන පන සම්මුඛෙනපි නෙසං කිලෙසපරියායො ලබ්භතෙව. එතදත්ථපරිදීපකමෙවාති යො ‘‘පාණාතිපාතො ඛො’’තිආදිනා වුත්තො, එතස්ස අත්ථස්ස පරිදීපකමෙව. යදි එවං කස්මා පුන වුත්තන්ති ආහ ‘‘ගාථාබන්ධ’’න්ති, තස්ස අත්ථස්ස සුඛග්ගහණත්ථං භගවා ගාථාබන්ධං අවොචාති අධිප්පායො.

චතුඨානාදිවණ්ණනා

246. ‘‘පාපකම්මං කරොතී’’ති කස්මා අයං උද්දෙසනිද්දෙසො පවත්තොති අන්තොලීනචොදනං සන්ධාය ‘‘ඉදං භගවා’’තිආදි වුත්තං. සුක්කපක්ඛවසෙන හි උද්දෙසො කතො, කණ්හපක්ඛවසෙන ච නිද්දෙසො ආරද්ධො. කාරකෙති පාපකම්මස්ස කාරකෙ. අකාරකො පාකටො හොති යථා පටිපජ්ජන්තො පාපං කරොති නාම, තථා අප්පටිපජ්ජනතො. සංකිලෙසධම්මවිවජ්ජනපුබ්බකං වොදානධම්මපටිපත්තිආචික්ඛනං ඉධ දෙසනාකොසල්ලං. පඨමතරං කාරකං දස්සෙන්තො ආහ යථා ‘‘වාමං මුඤ්ච දක්ඛිණං ගණ්හා’’ති (ධ. ස. අට්ඨ. 498) තථා හි භගවා අට්ඨතිංස මඞ්ගලානි දස්සෙන්තො ‘‘අසෙවනා ච බාලාන’’න්ති (ඛු. පා. 5.3; සු. නි. 262) වත්වා ‘‘පණ්ඩිතානඤ්ච සෙවනා’’ති (ඛු. පා. 5.3; සු. නි. 262) අවොච. ඡන්දාගතින්ති එත්ථ සන්ධිවසෙන සරලොපොති දස්සෙන්තො ආහ ‘‘ඡන්දෙන පෙමෙන අගති’’න්ති. ඡන්දාති හෙතුම්හි නිස්සක්කවචනන්ති ආහ ‘‘ඡන්දෙනා’’ති. ඡන්ද-සද්දො චෙත්ථ තණ්හාපරියායො, න කුසලච්ඡන්දාදිපරියායොති ආහ ‘‘පෙමෙනා’’ති. පරපදෙසූති ‘‘දොසාගතිං ගච්ඡන්තො’’තිආදීසු වාක්යෙසු. ‘‘එසෙව නයො’’ති ඉමිනා ‘‘දොසෙන කොපෙනා’’ති එවමාදි අත්ථවචනං අතිදිසති. මිත්තොති දළ්හමිත්තො, සම්භත්තොති අත්ථො. සන්දිට්ඨොති දිට්ඨමත්තසහායො. පකතිවෙරවසෙනාති පකතියා උප්පන්නවෙරවසෙන, චිරකාලානුබන්ධවිරොධවසෙනාති අත්ථො. තෙනෙවාහ ‘‘තඞ්ඛණුප්පන්නකොධවසෙන වා’’ති. යං වා තං වා අයුත්තං අකාරණං වත්වා. විසමෙ චොරාදිකෙ, විසමානි වා කායදුච්චරිතාදීනි සමාදාය වත්තනෙන නිස්සිතො විසමනිස්සිතො.

ඡන්දාගතිආදීනි න ගච්ඡති මග්ගෙනෙව චතුන්නම්පි අගතිගමනානං පහීනත්තා, අගතිගමනානීති ච තථාපවත්තා අපායගමනීයා අකුසලචිත්තුප්පාදා වෙදිතබ්බා අගති ගච්ඡති එතෙහීති.

යස්සති තෙන කිත්තීයතීති යසො, ථුතිඝොසො. යස්සති තෙන පුරෙචරානුචරභාවෙන පරිවාරීයතීති යසො, පරිවාරොති ආහ ‘‘කිත්තියසොපි පරිවාරයසොපී’’ති. පරිහායතීති පුබ්බෙ යො ච යාවතකෙ ලබ්භති, තතො පරිතො හායති පරික්ඛයං ගච්ඡති.

ඡඅපායමුඛාදිවණ්ණනා

247. පූවෙ භාජනෙ පක්ඛිපිත්වා තජ්ජං උදකං දත්වා මද්දිත්වා කතා පූවසුරා. එවං සෙසසුරාපි. කිණ්ණාති පන තස්සා සුරාය බීජං වුච්චති, යෙ ‘‘සුරාමොදකා’’ තිපි වුච්චන්ති, තෙ පක්ඛිපිත්වා කතා කිණ්ණපක්ඛිත්තා. හරීතකීසාසපාදිනානාසම්භාරෙහි සංයොජිතා සම්භාරසංයුත්තා. මධුකතාලනාළිකෙරාදිපුප්ඵරසො චිරපාරිවාසිකො පුප්ඵාසවො. පනසාදිඵලරසො ඵලාසවො. මුද්දිකාරසො මධ්වාසවො. උච්ඡුරසො ගුළාසවො. හරීතකාමලකකටුකභණ්ඩාදිනානාසම්භාරානං රසො චිරපාරිවාසිකො සම්භාරසංයුත්තො. තං සබ්බම්පීති තං සබ්බං දසවිධම්පි. මදකරණවසෙනමජ්ජං පිවන්තං මදයතීති කත්වා. සුරාමෙරයමජ්ජෙ පමාදට්ඨානං සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානං. අනු අනු යොගොති පුනප්පුනං තංසමඞ්ගිතා. තෙනාහ ‘‘පුනප්පුනං කරණ’’න්ති, අපරාපරං පවත්තනන්ති අත්ථො. උප්පන්නා චෙව භොගා පරිහායන්ති පානබ්යසනෙන බ්යසනකරණතො. අනුප්පන්නා ච නුප්පජ්ජන්ති පමත්තස්ස කම්මන්තෙසු ඤායකරණාභාවතො. භොගානන්ති භුඤ්ජිතබ්බට්ඨෙන ‘‘භොගා’’ති ලද්ධනාමානං කාමගුණානං. අපායමුඛ-සද්දස්ස අත්ථො හෙට්ඨා වුත්තො එව. අවෙලායාති අයුත්තවෙලාය. යදා විචරතො අත්ථරක්ඛාදයො න හොන්ති. විසිඛාසු චරියාති රච්ඡාසු විචරණං.

සමජ්ජා වුච්චති මහො, යත්ථ නච්චානිපි පයොජීයන්ති, තෙසං දස්සනාදිඅත්ථං තත්ථ අභිරතිවසෙන චරණං උපගමනං සමජ්ජාභිචරණං. නච්චාදිදස්සනවසෙනාති නච්චාදීනං දස්සනාදිවසෙනාති ආදිසද්දලොපො දට්ඨබ්බො, දස්සනෙන වා සවනම්පි ගහිතං විරූපෙකසෙසනයෙන. ආලොචනසභාවතාය වා පඤ්චවිඤ්ඤාණානං සවනකිරියායපි දස්සනසඞ්ඛෙපසම්භවතො ‘‘දස්සනවසෙන’’ ඉච්චෙව වුත්තං. ඉධ චිත්තාලසියතා අකාරණන්ති ‘‘කායාලසියතා’’ති වුත්තං. යුත්තප්පයුත්තතාති තප්පසුතතා අතිරෙකතරතාය.

සුරාමෙරයස්ස ඡආදීනවාදිවණ්ණනා

248. සයං දට්ඨබ්බන්ති සන්දිට්ඨං. සන්දිට්ඨමෙව සන්දිට්ඨිකං, ධනජානිසද්දාපෙක්ඛාය පන ඉත්ථිලිඞ්ගවසෙන නිද්දෙසො, දිට්ඨධම්මිකාති අයමෙත්ථ අත්ථොති ආහ ‘‘ඉධලොකභාවිනී’’ති. සමං, සම්මා පස්සිතබ්බාති වා සන්දිට්ඨිකා, පානසමකාලභාවිනීති අත්ථො. කලහප්පවඩ්ඪනී මිත්තස්ස කලහෙ අනාදීනවදස්සිභාවතො. ඛෙත්තං උප්පත්තිට්ඨානභාවතො. ආයතනන්ති වා කාරණං, ආකරො වාති අත්ථො. පරලොකෙ අකිත්තිං පාපුණන්ති අකිත්තිසංවත්තනියස්ස කම්මස්ස පසවනතො. කොපීනං වා පාකටභාවෙන අකත්තබ්බරහස්සකම්මං. සුරාමදමත්තා ච පුබ්බෙ අත්තනා කතං තාදිසං කම්මං අමත්තකාලෙ ඡාදෙන්තා විචරිත්වා මත්තකාලෙ පච්චත්ථිකානම්පි විවරන්ති පාකටං කරොන්ති, තෙන තෙසං සා සුරා තස්ස කොපීනස්ස නිදංසනතො ‘‘කොපීනනිදංසනී’’ති වුච්චතීති එවමෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. කම්මස්සකතාපඤ්ඤන්ති නිදස්සනමත්තං දට්ඨබ්බං. ‘‘යං කිඤ්චි ලොකියං පඤ්ඤං දුබ්බලං කරොතියෙවා’’ති හි සක්කා විඤ්ඤාතුං. තථා හි බ්යතිරෙකමුඛෙන තමත්ථං පතිට්ඨපෙතුං ‘‘මග්ගපඤ්ඤං පනා’’තිආදි වුත්තං. ‘‘අන්තොමුඛමෙව න පවිසතී’’ති ඉමිනා සුරාය මග්ගපඤ්ඤාදුබ්බලකරණස්ස දුරසමුස්සාරිතභාවමාහ . නනු චෙවං සුරාය තස්සා පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණෙ සාමත්ථියවිඝාතො අචොදිතො හොති අරියානං අනුප්පයොගස්සෙව චොදිතත්තාති? නයිදං එවං උපයොගොපි නාම සදා තෙසං නත්ථි, කුතො කිච්චකරණන්ති ඉමස්ස අත්ථස්ස වුත්තත්තා. අථ පන අට්ඨානපරිකප්පවසෙනස්සා කදාචි සියා උපයොගො, තථාපි සො තස්සා දුබ්බලියං ඊසකම්පි කාතුං නාලමෙව සම්මදෙව පටිපක්ඛදූරීභාවෙන සුප්පතිට්ඨිතභාවතො. තෙනාහ ‘‘මග්ගපඤ්ඤං පන දුබ්බලං කාතුං න සක්කොතී’’ති. මග්ගසීසෙන චෙත්ථ අරියානං සබ්බස්සාපි ලොකියලොකුත්තරාය පඤ්ඤාය දුබ්බලභාවාපාදානෙ අසමත්ථතා දස්සිතාති දට්ඨබ්බං. පජ්ජති එතෙන ඵලන්ති පදං, කාරණං.

249. අත්තාපිස්ස අකාලචාරිස්ස අගුත්තො සරසතො අරක්ඛිතො උපක්කමතොපි පරිවජ්ජනීයානං අපරිවජ්ජනතො. තෙනාහ ‘‘අවෙලාය චරන්තො හී’’තිආදි. කණ්ටකාදීනිපීති පි-සද්දෙන සොබ්භාදිකෙ සඞ්ගණ්හාති. වෙරිනොපීති පි-සද්දෙන චොරාදිකා සඞ්ගය්හන්ති. පුත්තදාරාති එත්ථ පුත්තග්ගහණෙන පුත්තීපි ගහිතාති ආහ ‘‘පුත්තධීතරො’’ති. බහි පත්ථනන්ති කාමපත්ථනාවසෙන අන්තොගෙහස්සිතතො නිබද්ධවත්ථුතො බහිද්ධා පත්ථනං කත්වා. අඤ්ඤෙහි කතපාපකම්මෙසූති පරෙහි කතාසු පාපකිරියාසු. සඞ්කිතබ්බො හොති අකාලෙ තත්ථ තත්ථ චරණතො. රුහති යස්මිං පදෙසෙ චොරිකා පවත්තා, තත්ථ පරෙහි දිට්ඨත්තා. වත්තුං න සක්කාති ‘‘එත්තකං දුක්ඛං, එත්තකං දොමනස්ස’’න්ති පරිච්ඡින්දිත්වා වත්තුං න සක්කා. තං සබ්බම්පි විකාලචාරිම්හි පුග්ගලෙ ආහරිතබ්බං තස්ස උපරි පක්ඛිපිතබ්බං හොති. කථං? අඤ්ඤස්මිං පුග්ගලෙ තථාරූපෙ ආසඞ්කිතබ්බෙ අසති. ඉතීති එවං. සොති විකාලචාරී. පුරක්ඛතො පුරතො අත්තනො උපරි ආසඞ්කන්තෙ කත්වා චරති.

250. නටනාටකාදිනච්චන්ති නටෙහි නාටකෙහි නච්චිතබ්බනාටකාදිනච්චවිධි. ආදි-සද්දෙන අවසිට්ඨං සබ්බං සඞ්ගණ්හාති. ‘‘තත්ථ ගන්තබ්බං හොතී’’ති වත්වා තත්ථස්ස ගමනෙන යථා අනුප්පන්නානං භොගානං අනුප්පාදො, උප්පන්නානඤ්ච විනාසො හොති, තං දස්සෙතුං ‘‘තස්සා’’තිආදි වුත්තං. ගීතන්ති සරගතං, පකරණගතං , තාළගතං, අපධානගතන්ති ගන්ධබ්බසත්ථවිහිතං අඤ්ඤම්පි සබ්බං ගීතං වෙදිතබ්බං. වාදිතන්ති වීණාවෙණුමුදිඞ්ගාදිවාදනං. අක්ඛානන්ති භාරතයුද්ධසීතාහරණාදිඅක්ඛානං. පාණිස්සරන්ති කංසතාළං, ‘‘පාණිතාළ’’න්තිපි වදන්ති. කුම්භථූනන්ති චතුරස්සඅම්බණකතාළං. ‘‘කුටභෙරිසද්දො’’ති කෙචි. ‘‘එසෙව නයො’’ති ඉමිනා ‘‘කස්මිං ඨානෙ’’තිආදිනා නච්චෙ වුත්තමත්ථං ගීතාදීසු අතිදිසති.

251. ජයන්ති ජූතං ජිනන්තො. වෙරන්ති ජිතෙන කීළකපුරිසෙන ජයනිමිත්තං අත්තනො උපරි වෙරං විරොධං පසවති උප්පාදෙති. තඤ්හිස්ස වෙරපසවනං දස්සෙතුං ‘‘ජිතං මයා’’තිආදි වුත්තං. ජිනොති ජූතපරාජයාපන්නාය ධනජානියා ජිනො. තෙනාහ ‘‘අඤ්ඤෙන ජිතො සමානො’’තිආදි. විත්තං අනුසොචතීති තං ජිනං විත්තං උද්දිස්ස අනුත්ථුනති. විනිච්ඡයට්ඨානෙති යස්මිං කිස්මිඤ්චි අට්ටවිනිච්ඡයට්ඨානෙ. සක්ඛිපුට්ඨස්සාති සක්ඛිභාවෙන පුට්ඨස්ස. අක්ඛසොණ්ඩොති අක්ඛධුත්තො. ජූතකරොති ජූතපමාදට්ඨානානුයුත්තො. ත්වම්පි නාම කුලපුත්තොති කුලපුත්තො නාම ත්වං, න මයං තයි කොලපුත්තියං ඉදානි පස්සාමාති අධිප්පායො. ඡින්නභින්නකොති ඡින්නභින්නහිරොත්තප්පො, අහිරිකො අනොත්තප්පීති අත්ථො. තස්ස කාරණාති තස්ස අත්ථාය.

අනිච්ඡිතොති න ඉච්ඡිතො. පොසිතබ්බා භවිස්සති ජූතපරාජයෙන සබ්බකාලං රිත්තතුච්ඡභාවතො.

පාපමිත්තතාය ඡආදීනවාදිවණ්ණනා

252. අක්ඛධුත්තාති අක්ඛෙසු ධුත්තා, අක්ඛනිමිත්තං අත්ථවිනාසකා. ඉත්ථිසොණ්ඩාති ඉත්ථීසු සොණ්ඩා, ඉත්ථිසම්භොගනිමිත්තං ආතප්පනකා. තථා භත්තසොණ්ඩාදයො වෙදිතබ්බා. පිපාසාති උපරූපරි සුරාපිපාසා. තෙනාහ ‘‘පානසොණ්ඩා’’ති. නෙකතිකාදයො හෙට්ඨා වුත්තා එව. මෙත්තිඋප්පත්තිට්ඨානතාය මිත්තා හොන්ති. තස්මාති පාපමිත්තතාය.

253. කම්මන්තන්ති කම්මං, යථා සුත්තංයෙව සුත්තන්තො, එවං කම්මංයෙව කම්මන්තො, තං කාතුං ගච්ඡාමාති වුත්තො. කම්මං වා අන්තො නිට්ඨානං ගච්ඡති එත්ථාති කම්මන්තො, කම්මකරණට්ඨානං, තං ගච්ඡාමාති වුත්තො.

පන්නසඛාති සුරං පාතුං පන්නෙ පටිපජ්ජන්තෙ එව සඛාති පන්නසඛා. තෙනාහ ‘‘අයමෙවත්ථො’’ති. ‘‘සම්මියසම්මියො’’ති වචනමෙත්ථ අත්ථීති සම්මියසම්මියො. තෙනාහ ‘‘සම්මසම්මාති වදන්තො’’ති. සහායො හොතීති සහායො විය හොති. ඔතාරමෙව ගවෙසතීති රන්ධමෙව පරියෙසති අනත්ථමස්ස කාතුකාමො. වෙරප්පසවොති පරෙහි අත්තනි වෙරස්ස පසවනං අනුපවත්තනං. තෙනාහ ‘‘වෙරබහුලතා’’ති. පරෙසං කරියමානො අනත්ථො එත්ථ අත්ථීති අනත්ථො, තබ්භාවො අනත්ථතාති ආහ ‘‘අනත්ථකාරිතා’’ති. යො හි පරෙසං අනත්ථං කරොති, සො අත්ථතො අත්තනො අනත්ථකාරො නාම, තස්මා අනත්ථතාති උභයානත්ථකාරිතා. අරියො වුච්චති සත්තො, කුච්ඡිතො අරියො කදරියො. යස්ස ධම්මස්ස වසෙන සො ‘‘කදරියො’’ති වුච්චති, සො ධම්මො කදරියතා, මච්ඡරියං. තං පන දුබ්බිසජ්ජනීයභාවෙ ඨිතං සන්ධායාහ ‘‘සුට්ඨු කදරියතා ථද්ධමච්ඡරියභා’’වොති. අවිපණ්ණසභාවතො උට්ඨාතුං අසක්කොන්තො ච ඉණං ගණ්හන්තො සංසීදන්තොව ඉණං විගාහති නාම. සූරියෙ අනුග්ගතෙ එව කම්මන්තෙ අනාරභන්තො රත්තිං අනුට්ඨානසීලො.

අත්ථාති ධනානි. අතික්කමන්තීති අපගච්ඡන්ති. අථ වා අත්ථාති කිච්චානි. අතික්කමන්තීති අතික්කන්තකාලානි හොන්ති, තෙසං අතික්කමොපි අත්ථතො ධනානමෙව අතික්කමො. ඉමිනා කථාමග්ගෙනාති ඉමිනා ‘‘යතො ඛො ගහපතිපුත්තා’’තිආදි (දී. නි. 3.244) නයප්පවත්තෙන කථාසඞ්ඛාතෙන හිතාධිගමූපායෙන. එත්තකං කම්මන්ති චත්තාරො කම්මකිලෙසා, චත්තාරි අගතිගමනානි, ඡ භොගානං අපායමුඛානීති එවං වුත්තං චුද්දසවිධං පාපකම්මං.

මිත්තපතිරූපකවණ්ණනා

254. අනත්ථොති ‘‘භොගජානි, ආයසක්යං, පරිසමජ්ඣෙ මඞ්කුභාවො, සම්මූළ්හමරණ’’න්ති එවං ආදිකො දිට්ඨධම්මිකො ‘‘දුග්ගතිපරිකිලෙසො, සුගතියඤ්ච අප්පායුකතා, බහ්වාබාධතා, අතිදලිද්දතා, අප්පන්නපානතා’’ති එවං ආදිකො ච අනත්ථො උප්පජ්ජති. යානි කානිචි භයානීති අත්තානුවාදභයපරානුවාදභයදණ්ඩභයාදීනි ලොකෙ ලබ්භමානානි යානි කානිචි භයානි. උපද්දවාති අන්තරායා. උපසග්ගාති සරීරෙන සංසට්ඨානි විය උපරූපරි උප්පජ්ජනකානි බ්යසනානි. අඤ්ඤදත්ථූති එකන්තෙනාති එතස්මිං අත්ථෙ නිපාතො ‘‘අඤ්ඤදත්ථුදසො’’තිආදීසු (දී. නි. 1.42) වියාති වුත්තං ‘‘එකංසෙනා’’ති. යං කිඤ්චි ගහණයොග්යං හරතියෙව ගණ්හාතියෙව. වාචා එව පරමා එතස්ස කම්මන්ති වචීපරමො. තෙනාහ ‘‘වචනමත්තෙනෙවා’’තිආදි. අනුප්පියන්ති තක්කනං, යං වා ‘‘රුචී’’ති වුච්චති යෙහි සුරාපානාදීහි භොගා අපෙන්ති විගච්ඡන්ති, තෙසු තෙසං අපායෙසු බ්යසනහෙතූසු සහායො හොති.

255. හාරකොයෙව හොති, න දායකො, තමස්ස එකංසතො හාරකභාවං දස්සෙතුං ‘‘සහායස්සා’’තිආදි වුත්තං. යං කිඤ්චි අප්පකන්ති පුප්ඵඵලාදි යං කිඤ්චි පරිත්තං වත්ථුං දත්වා, බහුං පත්ථෙති බහුං මහග්ඝං වත්ථයුගාදිං පච්චාසීසති. දාසො විය හුත්වා මිත්තස්ස තං තං කිච්චං කරොන්තො කථං අමිත්තො නාම ජාතොති ආහ ‘‘අය’’න්තිආදි. යස්ස කිච්චං කරොති අනත්ථපරිහාරත්ථං, අත්තනො මිත්තභාවදස්සනත්ථඤ්ච, තං සෙවති. අත්ථකාරණාති වඩ්ඪිනිමිත්තං, අයමෙතෙසං භෙදො.

256. පරෙති පරදිවසෙ. න ආගතො සීති ආගතො නාහොසි. ඛීණන්ති තාදිසස්ස, අසුකස්ස ච දින්නත්තා. සස්සසඞ්ගහෙති සස්සතො කාතබ්බධඤ්ඤසඞ්ගහෙ කතෙ.

257. ‘‘දානාදීසු යං කිඤ්චි කරොමා’’ති වුත්තෙ ‘‘සාධු සම්ම කරොමා’’ති අනුජානාතීති ඉමමත්ථං ‘‘කල්යාණෙපි එසෙව නයො’’ති අතිදිසති. නනු එවං අනුජානන්තො අයං මිත්තො එව, න අමිත්තො මිත්තපතිරූපකොති? අනුප්පියභාණීදස්සනමත්තමෙතං. සහායෙන වා දෙසකාලං, තස්මිං වා කතෙ උප්පජ්ජනකවිරොධාදිං අසල්ලක්ඛෙත්වා ‘‘කරොමා’’ති වුත්තෙ යො තං ජානන්තො එව ‘‘සාධු සම්ම කරොමා’’ති අනුප්පියං භණති, තං සන්ධාය වුත්තං ‘‘කල්යාණං පිස්ස අනුජානාතී’’ති. තෙන වුත්තං ‘‘කල්යාණෙපි එසෙව නයො’’ති.

259. මිත්තපතිරූපකා එතෙ මිත්තාති එවං ජානිත්වා.

සුහදමිත්තවණ්ණනා

260. සුන්දරහදයාති පෙමස්ස අත්ථිවසෙන භද්දචිත්තා.

261. පමත්තං රක්ඛතීති එත්ථ පමාදවසෙන කිඤ්චි අයුත්තෙ කතෙ තාදිසෙ කාලෙ රක්ඛණං ‘‘භීතස්ස සරණං හොතී’’ති ඉමිනාව තං ගහිතන්ති තතො අඤ්ඤමෙව පමත්තස්ස රක්ඛණවිධිං දස්සෙතුං ‘‘මජ්ජං පිවිත්වා’’තිආදි වුත්තං. ගෙහෙ ආරක්ඛං අසංවිහිතස්ස බහිගමනම්පි පමාදපක්ඛිකමෙවාති ‘‘සහායො බහිගතො වා හොතී’’ති වුත්තං. භයං හරන්තොති භයං පටිබාහන්තො. භොගහෙතුතාය ඵලූපචාරෙන ධනං ‘‘භොග’’න්ති වදති. කිච්චකරණීයෙති ඛුද්දකෙ, මහන්තෙ ච කාතබ්බෙ උප්පන්නෙ.

262. නිගූහිතුං යුත්තකථන්ති නිගූහිතුං ඡාදෙතුං යුත්තකථං, නිගූහිතුං වා යුත්තා කථා එතස්සාති නිගූහිතුං යුත්තකථං, අත්තනො කම්මං. රක්ඛතීති අනාවිකරොන්තො ඡාදෙති. ජීවිතම්පීති පි-සද්දෙන කිමඞ්ගං පන අඤ්ඤං පරිග්ගහිතවත්ථුන්ති දස්සෙති.

263. පස්සන්තෙසු පස්සන්තෙසූති ආමෙඩිතවචනෙන නිවාරියමානස්ස පාපස්ස පුනප්පුනං කරණං දීපෙති. පුනප්පුනං කරොන්තො හි පාපතො විසෙසෙන නිවාරෙතබ්බො හොති. සරණෙසූති සරණෙසු වත්තස්සු අභින්නානි කත්වා පටිපජ්ජ, සරණෙසු වා උපාසකභාවෙන වත්තස්සු. නිපුණන්ති සණ්හං. කාරණන්ති කම්මස්සකතාදිභෙදයුත්තං. ඉදං කම්මන්ති ඉමං දානාදිභෙදං කුසලකම්මං. ‘‘කම්ම’’න්ති සාධාරණතො වුත්තස්සාපි තස්ස ‘‘සග්ගෙ නිබ්බත්තන්තී’’ති පදන්තරසන්නිධානෙන සද්ධාහිරොත්තප්පාලොභාදිගුණධම්මසමඞ්ගිතා විය කුසලභාවො ජොතිතො හොති. සද්ධාදයො හි ධම්මා සග්ගගාමිමග්ගො. යථාහ –

‘‘සද්ධා හිරියං කුසලඤ්ච දානං,

ධම්මා එතෙ සප්පුරිසානුයාතා;

එතඤ්හි මග්ගං දිවියං වදන්ති,

එතෙන හි ගච්ඡති දෙවලොක’’න්ති. (අ. නි. 8.32);

264. භවනං සම්පත්තිවඩ්ඪනං භවොති අත්ථො, තප්පටික්ඛෙපෙන අභවොති ආහ ‘‘අභවෙන අවුඩ්ඪියා’’ති. පාරිජුඤ්ඤන්ති ජානි. අනත්තමනො හොතීති අත්තමනො න හොති අනුකම්පකභාවතො. අඤ්ඤදත්ථු තං අභවං අත්තනි ආපතිතං විය මඤ්ඤති. ඉදානි තං භවං සරූපතො දස්සෙතුං ‘‘තථාරූප’’න්තිආදි වුත්තං. විරූපොති බීභච්ඡො. න පාසාදිකොති තස්සෙව වෙවචනං. සුජාතොති සුන්දරජාතිකො ජාතිසම්පන්නො.

265. ජලන්ති ජලන්තො. අග්ගීවාති අග්ගික්ඛන්ධො විය. භාසතීති විරොචති. යස්මාස්ස භගවතා සවිසෙසං විරොචනං ලොකෙ පාකටභාවඤ්ච දස්සෙතුං ‘‘ජලං අග්ගීව භාසතී’’ති වුත්තං, තස්මා යදා අග්ගි සවිසෙසං විරොචති, යත්ථ ච ඨිතො දූරෙ ඨිතානම්පි පඤ්ඤායති, තං දස්සනාදිවසෙන තමත්ථං විභාවෙතුං ‘‘රත්ති’’න්තිආදි වුත්තං.

‘‘භමරස්සෙව ඉරීයතො’’ති එතෙනෙවස්ස භොගසංහරණං ධම්මිකං ඤායොපෙතන්ති දස්සෙන්තො ‘‘අත්තානම්පී’’තිආදිමාහ. රාසිං කරොන්තස්සාති යථාස්ස ධනධඤ්ඤාදිභොගජාතං සම්පිණ්ඩිතං රාසිභූතං හුත්වා තිට්ඨති, එවං ඉරීයතො ආයූහන්තස්ස ච. චක්කප්පමාණන්ති රථචක්කප්පමාණං. නිචයන්ති වුඩ්ඪිං පරිවුඩ්ඪිං. ‘‘භොගා සන්නිචයං යන්තී’’ති කෙචි පඨන්ති.

සමාහත්වාති සංහරිත්වා. අලං-සද්දො ‘‘අලමෙව සබ්බසඞ්ඛාරෙසු නිබ්බින්දිතුං, අලං විරජ්ජිතු’’න්තිආදීසු (දී. නි. 2.272; සං. නි. 2.124, 129, 134, 143) යුත්තන්ති ඉමමත්ථං ජොතෙති, ‘‘අලමරියඤාණදස්සනවිසෙස’’න්තිආදීසු (ම. නි. 1.328) පරියත්තන්ති. යො වෙඨිතත්තොතිආදීසු (සු. නි. 217) විය අත්ත-සද්දො සභාවපරියායොති තං සබ්බං දස්සෙන්තො ‘‘යුත්තසභාවො’’තිආදිමාහ. සණ්ඨපෙතුන්ති සම්මා ඨපෙතුං, සම්මදෙව පවත්තෙතුන්ති අත්ථො.

එවං විභජන්තොති එවං වුත්තනයෙන අත්තනො ධනං චතුධා විභජන්තො විභජනහෙතු මිත්තානි ගන්ථති සොළස කල්යාණමිත්තානි මෙත්තාය අජීරාපනෙන පබන්ධති. තෙනාහ ‘‘අභෙජ්ජමානානි ඨපෙතී’’ති . කථං පන වුත්තනයෙන චතුධා භොගානං විභජනෙන මිත්තානි ගන්ථතීති ආහ ‘‘යස්ස හී’’තිආදි. තෙනාහ භගවා ‘‘දදං මිත්තානි ගන්ථතී’’ති (සං. නි. 1.246). භුඤ්ජෙය්යාති උපභුඤ්ජෙය්ය, උපයුඤ්ජෙය්ය චාති අත්ථො. සමණබ්රාහ්මණකපණද්ධිකාදීනං දානවසෙන චෙව අධිවත්ථදෙවතාදීනං පෙතබලිවසෙන, න්හාපිතාදීනං වෙතනවසෙන ච විනියොගොපි උපයොගො එව. තථා හි වක්ඛති ‘‘ඉමෙසු පනා’’තිආදි ආයො නාම හෙට්ඨිමන්තෙන වයතො චතුග්ගුණො ඉච්ඡිතබ්බො, අඤ්ඤථා වයො අවිච්ඡෙදවසෙන න සන්තානෙය්ය, නිධෙය්ය, භාජෙය්ය ච අසම්භතෙති වුත්තං ‘‘ද්වීහි කම්මං පයොජයෙ’’ති. නිධෙත්වාති නිදහිත්වා, භූමිගතං කත්වාති අත්ථො. රාජාදිවසෙනාති ආදි-සද්දෙන අග්ගිඋදකචොරදුබ්භික්ඛාදිකෙ සඞ්ගණ්හාති. න්හාපිතාදීනන්ති ආදි-සද්දෙන කුලාලරජකාදීනං සඞ්ගහො.

ඡද්දිසාපටිච්ඡාදනකණ්ඩවණ්ණනා

266. චතූහි කාරණෙහීති න ඡන්දගමනාදීහි චතූහි කාරණෙහි . අකුසලං පහායාති ‘‘චත්තාරො කම්මකිලෙසා’’ති වුත්තං අකුසලඤ්චෙව අගතිගමනාකුසලඤ්ච පජහිත්වා. ඡහි කාරණෙහීති සුරාපානාදීසු ආදීනවදස්සනසඞ්ඛාතෙහි ඡහි කාරණෙහි. සුරාපානානුයොගාදිභෙදං ඡබ්බිධං භොගානං අපායමුඛං විනාසමුඛං වජ්ජෙත්වා. සොළස මිත්තානීති උපකාරාදිවසෙන චත්තාරො, පමත්තරක්ඛණාදිකිච්චවිසෙසවසෙන පච්චෙකං චත්තාරො චත්තාරො කත්වා සොළසවිධෙ කල්යාණමිත්තෙ සෙවන්තො භජන්තො. සත්ථවාණිජ්ජාදිමිච්ඡාජීවං පහාය ඤායෙනෙව වත්තනතො ධම්මිකෙන ආජීවෙන ජීවති. නමස්සිතබ්බාති උපකාරවසෙන, ගුණවසෙන ච නමස්සිතබ්බා සබ්බදා නතෙන හුත්වා වත්තිතබ්බා. දිසා-සද්දස්ස අත්ථො හෙට්ඨා වුත්තො එව. ආගමනභයන්ති තත්ථ සම්මා අප්පටිපත්තියා, මිච්ඡාපටිපත්තියා ච උප්පජ්ජනකඅනත්ථො. සො හි භායන්ති එතස්මාති ‘‘භය’’න්ති වුච්චති. යෙන කාරණෙන මාතාපිතුආදයො පුරත්ථිමාදිභාවෙන අපදිට්ඨා, තං දස්සෙතුං ‘‘පුබ්බුපකාරිතායා’’තිආදි වුත්තං, තෙන අත්ථසරික්ඛතාය නෙසං පුරත්ථිමාදිභාවොති දස්සෙති. තථා හි මාතාපිතරො පුත්තානං පුරත්ථිමභාවෙන තාව උපකාරිභාවෙන දිස්සනතො, අපදිස්සනතො ච පුරත්ථිමා දිසා. ආචරියා අන්තෙවාසිකස්ස දක්ඛිණභාවෙන, හිතාහිතං පතිකුසලභාවෙන දක්ඛිණාරහතාය ච වුත්තනයෙන දක්ඛිණා දිසා. ඉමිනා නයෙන ‘‘පච්ඡිමා දිසා’’තිආදීසු යථාරහං අත්ථො වෙදිතබ්බො. ඝරාවාසස්ස දුක්ඛබහුලතාය තෙ තෙ ච කිච්චවිසෙසා යථාඋප්පතිතදුක්ඛනිත්ථරණත්ථාති වුත්තං ‘‘තෙ තෙ දුක්ඛවිසෙසෙ උත්තරතී’’ති. යස්මා දාසකම්මකරා සාමිකස්ස පාදානං පයිරුපාසනවසෙන චෙව තදනුච්ඡවිකකිච්චසාධනවසෙන ච යෙභුය්යෙන සන්තිකාවචරා, තස්මා වුත්තං ‘‘පාදමූලෙ පතිට්ඨානවසෙනා’’ති. ගුණෙහීති උපරිභාවාවහෙහි ගුණෙහි. උපරි ඨිතභාවෙනාති සග්ගමග්ගෙ මොක්ඛමග්ගෙ ච පතිට්ඨිතභාවෙන.

267. භතොති පොසිතො, තං පන භරණං ජාතකාලතො පට්ඨාය සුඛපච්චයූපහරණෙන දුක්ඛපච්චයාපහරණෙන ච තෙහි පවත්තිතන්ති දස්සෙතුං ‘‘ථඤ්ඤං පායෙත්වා’’තිආදි වුත්තං. ජග්ගිතොති පටිජග්ගිතො. තෙති මාතාපිතරො.

මාතාපිතූනං සන්තකං ඛෙත්තාදිං අවිනාසෙත්වා රක්ඛිතං තෙසං පරම්පරාය ඨිතියා කාරණං හොතීති ‘‘තං රක්ඛන්තො කුලවංසං සණ්ඨපෙති නාමා’’ති වුත්තං. අධම්මිකවංසතොති ‘‘කුලප්පදෙසාදිනා අත්තනා සදිසං එකං පුරිසං ඝටෙත්වා වා ගීවායං වා හත්ථෙ වා බන්ධමණියං වා හාරෙතබ්බ’’න්ති එවං ආදිනා පවත්තඅධම්මිකපවෙණිතො. හාරෙත්වාති අපනෙත්වා තං ගාහං විස්සජ්ජාපෙත්වා. මාතාපිතරො තතො ගාහතො විවෙචනෙනෙව හි ආයතිං තෙසං පරම්පරාහාරිකා සියා. ධම්මිකවංසෙති හිංසාදිවිරතියා ධම්මිකෙ වංසෙ ධම්මිකාය පවෙණියං. ඨපෙන්තොති පතිට්ඨපෙන්තො. සලාකභත්තාදීනි අනුපච්ඡින්දිත්වාති සලාකභත්තදානාදීනි අවිච්ඡින්දිත්වා.

දායජ්ජං පටිපජ්ජාමීති එත්ථ යස්මා දායපටිලාභස්ස යොග්යභාවෙන වත්තමානොයෙව දායජ්ජං පටිපජ්ජති නාම, න ඉතරො, තස්මා තමත්ථං දස්සෙතුං ‘‘මාතාපිතරො’’තිආදි වුත්තං. දාරකෙති පුත්තෙ. විනිච්ඡයං පත්වාති ‘‘පුත්තස්ස චජවිස්සජ්ජන’’න්ති එවං ආගතං විනිච්ඡයං ආගම්ම. දායජ්ජං පටිපජ්ජාමීති වුත්තන්ති ‘‘දායජ්ජං පටිපජ්ජාමී’’ ති ඉදං චතුත්ථං වත්තනට්ඨානං වුත්තං. තෙසන්ති මාතාපිතූනං. තතියදිවසතො පට්ඨායාති මතදිවසතො තතියදිවසතො පට්ඨාය.

පාපතො නිවාරණං නාම අනාගතවිසයං. සම්පත්තවත්ථුතොපි හි නිවාරණං වීතික්කමෙ අනාගතෙ එව සියා, න වත්තමානෙ. නිබ්බත්තිතා පන පාපකිරියා ගරහණමත්තපටිකාරාති ආහ ‘‘කතම්පි ගරහන්තී’’ති. නිවෙසෙන්තීති පතිට්ඨපෙන්ති. වුත්තප්පකාරා මාතාපිතරො අනවජ්ජමෙව සිප්පං සික්ඛාපෙන්තීති වුත්තං ‘‘මුද්දාගණනාදිසිප්ප’’න්ති. රූපාදීහීති ආදි-සද්දෙන භොගපරිවාරාදිං සඞ්ගණ්හාති. අනුරූපෙනාති අනුච්ඡවිකෙන.

නිච්චභූතො සමයො අභිණ්හකරණකාලො. අභිණ්හත්ථො හි අයං නිච්ච-සද්දො ‘‘නිච්චපහංසිතො නිච්චපහට්ඨො’’තිආදීසු විය. යුත්තපත්තකාලො එව සමයො කාලසමයො. ‘‘උට්ඨාය සමුට්ඨායා’’ති ඉමිනාස්ස නිච්චමෙව දානෙ තෙසං යුත්තපයුත්තතං දස්සෙති. සිඛාඨපනං දාරකකාලෙ. ආවාහවිවාහං පුත්තධීතූනං යොබ්බනප්පත්තකාලෙ.

තං භයං යථා නාගච්ඡති, එවං පිහිතා හොති ‘‘පුරත්ථිමා දිසා’’ති විභත්තිං පරිණාමෙත්වා යොජනා. යථා පන තං භයං ආගච්ඡෙය්ය, යථා ච නාගච්ඡෙය්ය, තදුභයං දස්සෙතුං ‘‘සචෙ හී’’තිආදි වුත්තං. විප්පටිපන්නාති ‘‘භතො නෙ භරිස්සාමී’’තිආදිනා උත්තසම්මාපටිපත්තියා අකාරණෙන චෙව තප්පටිපක්ඛමිච්ඡාපටිපත්තියා අකරණෙන ච විප්පටිපන්නා පුත්තා අස්සු. එතං භයන්ති එතං ‘‘මාතාපිතූනං අප්පතිරූපාති විඤ්ඤූනං ගරහිතබ්බතාභයං, පරවාදභය’’න්ති එවමාදි ආගච්ඡෙය්ය පුත්තෙසු. පුත්තානං නානුරූපාති එත්ථ ‘‘පුත්තාන’’න්ති පදං එතං භයං පුත්තානං ආගච්ඡෙය්යාති එවං ඉධාපි ආනෙත්වා සම්බන්ධිතබ්බං. තාදිසානඤ්හි මාතාපිතූනං පුත්තානං ඔවාදානුසාසනියො දාතුං සමත්ථකාලතො පට්ඨාය තා තෙසං දාතබ්බා එවාති කත්වා තථා වුත්තං. පුත්තානඤ්හි වසෙනායං දෙසනා අනාගතා සම්මාපටිපන්නෙසු උභොසු අත්තනො, මාතාපිතූනඤ්ච වසෙන උප්පජ්ජනකතාය සබ්බං භයං න හොති සම්මාපටිපන්නත්තා. එවං පටිපන්නත්තා එව පටිච්ඡන්නා හොති තත්ථ කාතබ්බපටිසන්ථාරස්ස සම්මදෙව කතත්තා. ඛෙමාති අනුපද්දවා. යථාවුත්තසම්මාපටිපත්තියා අකරණෙන හි උප්පජ්ජනකඋපද්දවා කරණෙන න හොන්තීති.

‘‘න ඛො තෙ’’තිආදිනා වුත්තො සඞ්ගීතිඅනාරුළ්හො භගවතා තදා තස්ස වුත්තො පරම්පරාගතො අත්ථො වෙදිතබ්බො. තෙනාහ ‘‘භගවා සිඞ්ගාලකං එතදවොචා’’ති. අයඤ්හීති එත්ථ හි-සද්දො අවධාරණෙ. තථා හි ‘‘නො අඤ්ඤා’’ති අඤ්ඤදිසං නිවත්තෙති.

268. ආචරියං දූරතොව දිස්වා උට්ඨානවචනෙනෙව තස්ස පච්චුග්ගමනාදිසාමීචිකිරියා අවුත්තසිද්ධාති තං දස්සෙන්තො ‘‘පච්චුග්ගමනං කත්වා’’තිආදිමාහ. උපට්ඨානෙනාති පයිරුපාසනෙන. තික්ඛත්තුංඋපට්ඨානගමනෙනාති පාතො, මජ්ඣන්හිකෙ, සායන්ති තීසු කාලෙසු උපට්ඨානත්ථං උපගමනෙන. සිප්පුග්ගහණත්ථං පන උපගමනං උපට්ඨානන්තොගධං පයොජනවසෙන ගමනභාවතොති ආහ ‘‘සිප්පුග්ගහණ…පෙ… හොතී’’ති. සොතුං ඉච්ඡා සුස්සූසා, සා පන ආචරියෙ සික්ඛිතබ්බසික්ඛෙ ච ආදරගාරවපුබ්බිකා ඉච්ඡිතබ්බා ‘‘අද්ධා ඉමිනා සිප්පෙන සික්ඛිතෙන එවරූපංගුණං පටිලභිස්සාමී’’ති. තථාභූතඤ්ච තං සවනං සද්ධාපුබ්බඞ්ගමං හොතීති ආහ ‘‘සද්දහිත්වා සවනෙනා’’ති. වුත්තමෙවත්ථං බ්යතිරෙකවසෙන දස්සෙතුං ‘‘අසද්දහිත්වා…පෙ… නාධිගච්ඡතී’’ති වුත්තං. තස්මා තස්සත්ථො වුත්තපටිපක්ඛනයෙන වෙදිතබ්බො. යං සන්ධාය ‘‘අවසෙසඛුද්දකපාරිචරියායා’’ති වුත්තං, තං විභජනං අනවසෙසතො දස්සෙතුං ‘‘අන්තෙවාසිකෙන හී’’තිආදි වුත්තං. පච්චුපට්ඨානාදීනීති ආදි-සද්දෙන ආසනපඤ්ඤාපනං බීජනන්ති එවමාදිං සඞ්ගණ්හාති. අන්තෙවාසිකවත්තන්ති අන්තෙවාසිකෙන ආචරියම්හි සම්මාවත්තිතබ්බවත්තං. සිප්පපටිග්ගහණෙනාති සිප්පගන්ථස්ස සක්කච්චං උග්ගහණෙන. තස්ස හි සුට්ඨු උග්ගහණෙන තදනුසාරෙනස්ස පයොගොපි සම්මදෙව උග්ගහිතො හොතීති. තෙනාහ ‘‘ථොකං ගහෙත්වා’’තිආදි.

සුවිනීතං විනෙන්තීති ඉධ ආචාරවිනයො අධිප්පෙතො. සිප්පස්මිං පන සික්ඛාපනවිනයො ‘‘සුග්ගහිතං ගාහාපෙන්තී’’ති ඉමිනාව සඞ්ගහිතොති වුත්තං ‘‘එවං තෙ නිසීදිතබ්බ’’න්තිආදි. ආචරියා හි නාම අන්තෙවාසිකෙ න දිට්ඨධම්මිකෙ එව විනෙන්ති, අථ ඛො සම්පරායිකෙපීති ආහ ‘‘පාපමිත්තා වජ්ජෙතබ්බා’’ති. සිප්පගන්ථස්ස උග්ගණ්හනං නාම යාවදෙව පයොගසම්පාදනත්ථන්ති ආහ ‘‘පයොගං දස්සෙත්වා ගණ්හාපෙන්තී’’ති. මිත්තාමච්චෙසූති අත්තනො මිත්තාමච්චෙසු. පටියාදෙන්තීති පරිග්ගහෙත්වා නං මමත්තවසෙන පටියාදෙන්ති. ‘‘අයං අම්හාකං අන්තෙවාසිකො’’තිආදිනා හි අත්තනො පරිග්ගහිතදස්සනමුඛෙන චෙව ‘‘බහුස්සුතො’’තිආදිනා තස්ස ගුණපරිග්ගණ්හනමුඛෙ ච තං තෙසං පටියාදෙන්ති. සබ්බදිසාසු රක්ඛං කරොන්ති චාතුද්දිසභාවසම්පාදනෙනස්ස සබ්බත්ථ සුඛජීවිභාවසාධනතො. තෙනාහ ‘‘උග්ගහිතසිප්පො හී’’තිආදි. සත්තානඤ්හි දුවිධා සරීරරක්ඛා අබ්භන්තරපරිස්සයපටිඝාතෙන, බාහිරපරිස්සයපටිඝාතෙන ච. තත්ථ අබ්භන්තරපරිස්සයො ඛුප්පිපාසාදිභෙදො, සො ලාභසිද්ධියා පටිහඤ්ඤති තාය තජ්ජාපරිහාරසංවිධානතො. බාහිරපරිස්සයො චොරඅමනුස්සාදිහෙතුකො, සො විජ්ජාසිද්ධියා පටිහඤ්ඤති තාය තජ්ජාපරිහාරසංවිධානතො. තෙන වුත්තං ‘‘යං යං දිස’’න්තිආදි.

පුබ්බෙ ‘‘උග්ගහිතසිප්පො හී’’තිආදිනා සිප්පසික්ඛාපනෙනෙව ලාභුප්පත්තියා දිසාසු පරිත්තාණකරණං දස්සිතං, ඉදානි ‘‘යං වා සො’’තිආදිනා තස්ස උග්ගහිතසිප්පස්ස නිප්ඵත්තිවසෙන ගුණකිත්තනමුඛෙන පග්ගණ්හනෙනපි ලාභුප්පත්තියාති අයමෙතෙසං විකප්පානං භෙදො. සෙසන්ති ‘‘පටිච්ඡන්නා හොතී’’තිආදිකං පාළිආගතං, ‘‘එවඤ්ච පන වත්වා’’තිආදිකං අට්ඨකථාගතඤ්ච. එත්ථාති එතස්මිං දුතියදිසාවාරෙ. පුරිමනයෙනෙවාති පුබ්බෙ පඨමදිසාවාරෙ වුත්තනයෙනෙව.

269. සම්මානනා නාම සම්භාවනා, සා පන අත්ථචරියාලක්ඛණා ච දානලක්ඛණා ච චතුත්ථපඤ්චමට්ඨානෙහෙව සඞ්ගහිතාති පියවචනලක්ඛණං තං දස්සෙතුං ‘‘සම්භාවිතකථාකථනෙනා’’ති වුත්තං. විගතමානනා විමානනා, න විමානනා අවිමානනා, විමානනාය අකරණං. තෙනාහ ‘‘යථා දාසකම්මකරාදයො’’තිආදි. සාමිකෙන හි විමානිතානං ඉත්ථීනං සබ්බො පරිජනො විමානෙතියෙව . පරිචරන්තොති ඉන්ද්රියානි පරිචරන්තො. තං අතිචරති නාම තං අත්තනො ගිහිනිං අතිමඤ්ඤිත්වා අගණෙත්වා වත්තනතො. ඉස්සරියවොස්සග්ගෙනාති එත්ථ යාදිසො ඉස්සරියවොස්සග්ගො ගිහිනියා අනුච්ඡවිකො, තං දස්සෙන්තො ‘‘භත්තගෙහෙ විස්සට්ඨෙ’’ති ආහ. ගෙහෙ එව ඨත්වා විචාරෙතබ්බම්පි හි කසිවාණිජ්ජාදිකම්මං කුලිත්ථියා භාරො න හොති, සාමිකස්සෙව භාරො, තතො ආගතසාපතෙය්යං පන තාය සුගුත්තං කත්වා ඨපෙතබ්බං හොති. ‘‘සබ්බං ඉස්සරියං විස්සට්ඨං නාම හොතී’’ති එතා මඤ්ඤන්තීති අධිප්පායො. ඉත්ථියො නාම පුත්තලාභෙන විය මහග්ඝවිපුලාලඞ්කාරලාභෙනපි න සන්තුස්සන්තෙවාති තාසං තොසනං අලඞ්කාරදානන්ති ආහ ‘‘අත්තනො විභවානුරූපෙනා’’ති.

කුලිත්ථියා සංවිහිතබ්බකම්මන්තා නාම ආහාරසම්පාදනවිචාරප්පකාරාති ආහ ‘‘යාගුභත්තපචනකාලාදීනී’’තිආදි. සම්මානනාදීහි යථාරහං පියවචනෙහි චෙව භොජනදානාදීහි ච පහෙණකපෙසනාදීහි අඤ්ඤතො, තත්ථෙව වා උප්පන්නස්ස පණ්ණාකාරස්ස ඡණදිවසාදීසු පෙසෙතබ්බපියභණ්ඩෙහි ච සඞ්ගහිතපරිජනා. ගෙහසාමිනියා අන්තොගෙහජනො නිච්චං සඞ්ගහිතො එවාති වුත්තං ‘‘ඉධ පරිජනො නාම…පෙ… ඤාතිජනො’’ති. ආභතධනන්ති බාහිරතො අන්තොගෙහං පවෙසිතධනං. ගිහිනියා නාම පඨමං ආහාරසම්පාදනෙ කොසල්ලං ඉච්ඡිතබ්බං, තත්ථ ච යුත්තපයුත්තතා, තතො සාමිකස්ස ඉත්ථිජනායත්තෙසු කිච්චාකිච්චෙසු, තතො පුත්තානං පරිජනස්ස කාතබ්බකිච්චෙසූති ආහ ‘‘යාගුභත්තසම්පාදනාදීසූ’’තිආදි. ‘‘නික්කොසජ්ජා’’ති වත්වා තමෙව නික්කොසජ්ජතං බ්යතිරෙකතො, අන්වයතො ච විභාවෙතුං ‘‘යථා’’තිආදි වුත්තං. ඉධාති ඉමස්මිං තතියදිසාවාරෙ. පුරිමනයෙනෙවාති පඨමදිසාවාරෙ වුත්තනයෙනෙව. ඉති භගවා ‘‘පච්ඡිමා දිසා පුත්තදාරා’’ති උද්දිසිත්වාපි දාරවසෙනෙව පච්ඡිමං දිසං විස්සජ්ජෙසි, න පුත්තවසෙන. කස්මා? පුත්තා හි දාරකකාලෙ අත්තනො මාතු අනුග්ගණ්හනෙනෙව අනුග්ගහිතා හොන්ති අනුකම්පිතා, විඤ්ඤුතං පත්තකාලෙ පන යථා තෙපි තදා අනුග්ගහෙතබ්බා, ස්වායං විධි ‘‘පාපා නිවාරෙන්තී’’තිආදිනා පඨමදිසාවාරෙ දස්සිතො එවාති කිං පුන විස්සජ්ජනෙනාති. දානාදිසඞ්ගහවත්ථූසු යං වත්තබ්බං, තං හෙට්ඨා වුත්තමෙවාති.

270. චත්තාරිපි ඨානානි ලඞ්ඝිත්වා පඤ්චමමෙව ඨානං විවරිතුං ‘‘අවිසංවාදනතායා’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ යස්ස යස්ස නාමං ගණ්හාතීති සහායො අත්ථිකභාවෙන යස්ස යස්ස වත්ථුනො නාමං කථෙති. අවිසංවාදෙත්වාති එත්ථ දුවිධං අවිසංවාදනං වාචාය, පයොගෙන චාති තං දුවිධම්පි දස්සෙතුං ‘‘ඉදම්පී’’තිආදි වුත්තං. ‘‘දානෙනා’’ති ච ඉදං නිදස්සනමත්තං දට්ඨබ්බං ඉතරසඞ්ගහවත්ථුවසෙනපි අවිසංවාදෙත්වා සඞ්ගණ්හනස්ස ලබ්භනතො, ඉච්ඡිතබ්බතො ච. අපරා පච්ඡිමා පජා අපරපජා, අපරාපරං උප්පන්නා වා පජා අපරපජා. පටිපූජනා නාම මමායනා, සක්කාරකිරියා චාති තදුභයං දස්සෙතුං ‘‘කෙලායන්තී’’තිආදි වුත්තං. මමායන්තීති මමත්තං කරොන්ති.

271. යථාබලං කම්මන්තසංවිධානෙනාති දාසකම්මකරානං යථාබලං බලානුරූපං තෙසං තෙසං කම්මන්තානං සංවිදහනෙන විචාරණෙන, කාරාපනෙනාති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘දහරෙහී’’තිආදි. භත්තවෙතනානුප්පදානෙනාති තස්ස තස්ස දාසකම්මකරස්ස අනුරූපං භත්තස්ස, වෙතනස්ස ච පදානෙන . තෙනෙවාහ ‘‘අයං ඛුද්දකපුත්තො’’තිආදි. භෙසජ්ජාදීනීති ආදි-සද්දෙන සප්පායාහාරවසනට්ඨානාදිං සඞ්ගණ්හාති. සාතභාවො එව රසානං අච්ඡරියතාති ආහ ‘‘අච්ඡරියෙ මධුරරසෙ’’ති. තෙසන්ති දාසකම්මකරානං. වොස්සජ්ජනෙනාති කම්මකරණතො විස්සජ්ජනෙන. වෙලං ඤත්වාති ‘‘පහාරාවසෙසො, උපඩ්ඪපහාරාවසෙසො වා දිවසො’’ති වෙලං ජානිත්වා. යො කොචි මහුස්සවො ඡණො නාම. කත්තිකුස්සවො, ඵග්ගුණුස්සවොති එවං නක්ඛත්තසල්ලක්ඛිතො මහුස්සවො නක්ඛත්තං.පුබ්බුට්ඨායිතා, පච්ඡානිපාතිතා ච මහාසුදස්සනෙ වුත්තා එවාති ඉධ අනාමට්ඨා.

දින්නාදායිනොති පුබ්බපදාවධාරණවසෙන සාවධාරණවචනන්ති අවධාරණෙන නිවත්තිතං දස්සෙතුං ‘‘චොරිකාය කිඤ්චි අග්ගහෙත්වා’’ති වුත්තං. තෙනාහ ‘‘සාමිකෙහි දින්නස්සෙව ආදායිනො’’ති. න මයං කිඤ්චි ලභාමාති අනුජ්ඣායිත්වාති පටිසෙධද්වයෙන තෙහි ලද්ධබ්බස්ස ලාභං දස්සෙති. ‘‘කිං එතස්ස කම්මෙන කතෙනාති අනුජ්ඣායිත්වා’’ති ඉදං තුට්ඨහදයතාය කාරණදස්සනං පටිපක්ඛදූරීභාවතො. තුට්ඨහදයතාදස්සනම්පි කම්මස්ස සුකතකාරිතාය කාරණදස්සනං. කිත්ති එව වණ්ණො කිත්තිවණ්ණො, තං කිත්තිවණ්ණං ගුණකථං හරන්ති, තං තං දිසං උපාහරන්තීති කිත්තිවණ්ණහරා. තථා තථා කිත්තෙතබ්බතො හි කිත්ති, ගුණො, තෙසං වණ්ණනං කථනං වණ්ණො. තෙනාහ ‘‘ගුණකථාහාරකා’’ති.

272. කාරණභූතා මෙත්තා එතෙසං අත්ථීති මෙත්තානි, කායකම්මාදීනි. යානි පන තානි යථා යථා ච සම්භවන්ති, තං දස්සෙතුං ‘‘තත්ථා’’තිආදි වුත්තං. ‘‘විහාරගමන’’න්තිආදීසු ‘‘මෙත්තචිත්තං පච්චුපට්ඨාපෙත්වා’’ති පදං ආහරිත්වා යොජෙතබ්බං. අනාවටද්වාරතායාති එත්ථ ද්වාරං නාම අලොභජ්ඣාසයතා දානස්ස මුඛභාවතො. තස්ස සතො දෙය්යධම්මස්ස දාතුකාමතා අනාවටතා එවඤ්හි ඝරමාවසන්තො කුලපුත්තො ගෙහද්වාරෙ පිහිතෙපි අනාවටද්වාරො එව, අඤ්ඤථා අපිහිතෙපි ඝරද්වාරෙ ආවටද්වාරො එවාති. තෙන වුත්තං ‘‘තත්ථා’’තිආදි. විවරිත්වාපි වසන්තොති වචනසෙසො. පිදහිත්වාපීති එත්ථාපි එසෙව නයො. ‘‘සීලවන්තෙසූ’’ති ඉදං පටිග්ගාහකතො දක්ඛිණවිසුද්ධිදස්සනත්ථං වුත්තං. කරුණාඛෙත්තෙපි දානෙන අනාවටද්වාරතා එව. ‘‘සන්තඤ්ඤෙවා’’ති ඉමිනා අසන්තං නත්ථිවචනං පුච්ඡිතපටිවචනං විය ඉච්ඡිතබ්බං එවාති දස්සෙති විඤ්ඤූනං අත්ථිකානං චිත්තමද්දවකරණතො. ‘‘පුරෙභත්තං පරිභුඤ්ජිතබ්බක’’න්ති ඉදං යාවකාලිකෙ එව ආමිසභාවස්ස නිරුළ්හතාය වුත්තං.

‘‘සබ්බෙ සත්තා’’ති ඉදං තෙසං සමණබ්රාහ්මණානං අජ්ඣාසයසම්පත්තිදස්සනං පක්ඛපාතාභාවදීපනතො, ඔධිසො ඵරණායපි මෙත්තාභාවනාය ලබ්භනතො. යාය කුසලාභිවඩ්ඪිආකඞ්ඛාය තෙසං උපට්ඨාකානං, තථා නෙසං ගෙහපවිසනං, තං සන්ධායාහ ‘‘පවිසන්තාපි කල්යාණෙන චෙතසා අනුකම්පන්ති නාමා’’ති. සුතස්ස පරියොදාපනං නාම තස්ස යාථාවතො අත්ථං විභාවෙත්වා විචිකිච්ඡාතමවිධමනෙන විසොධනන්ති ආහ ‘‘අත්ථං කථෙත්වා කඞ්ඛං විනොදෙන්තී’’ති. සවනං නාම ධම්මස්ස යාවදෙව සම්මාපටිපජ්ජනාය අසති තස්මිං තස්ස නිරත්ථකභාවතො, තස්මා සුතස්ස පරියොදාපනං නාම සම්මාපටිපජ්ජාපනන්ති ආහ ‘‘තථත්තාය වා පටිපජ්ජාපෙන්තී’’ති.

273. අලමත්තොති සමත්ථසභාවො, සො ච අත්ථතො සමත්ථො එවාති ‘‘අගාරං අජ්ඣාවසනසමත්ථො’’ති වුත්තං. දිසානමස්සනට්ඨානෙති යථාවුත්තදිසානං පච්චුපට්ඨානසඤ්ඤිතෙ නමස්සනකාරණෙ. පණ්ඩිතො හුත්වා කුසලො ඡෙකො ලභතෙ යසන්ති යොජනා. සණ්හගුණයොගතො සණ්හො, සණ්හගුණොති පනෙත්ථ සුඛුමනිපුණපඤ්ඤා, මුදුවාචාති දස්සෙන්තො ‘‘සුඛුම…පෙ… භණනෙන වා’’ති වුත්තං. දිසානමස්සනට්ඨානෙනාති යෙන ඤාණෙන යථාවුත්තා ඡ දිසා වුත්තනයෙන පටිපජ්ජන්තො නමස්සති නාම, තං ඤාණං දිසානමස්සනට්ඨානං, තෙන පටිභානවා. තෙන හි තංතංකිච්චයුත්තපත්තවසෙන පටිපජ්ජන්තො ඉධ ‘‘පටිභානවා’’ති වුත්තො. නිවාතවුත්තීති පණිපාතසීලො. අත්ථද්ධොති න ථද්ධො ථම්භරහිතොති චිත්තස්ස උද්ධුමාතලක්ඛණෙන ථම්භිතභාවෙන විරහිතො. උට්ඨානවීරියසම්පන්නොති කායිකෙන වීරියෙන සමන්නාගතො. නිරන්තරකරණවසෙනාති ආරද්ධස්ස කම්මස්ස සතතකාරිතාවසෙන. ඨානුප්පත්තියා පඤ්ඤායාති තස්මිං තස්මිං අත්ථකිච්චෙ උපට්ඨිතෙ ඨානසො තඞ්ඛණෙ එව උප්පජ්ජනකපඤ්ඤාය.

සඞ්ගහකරොති යථාරහං සත්තානං සඞ්ගණ්හනකො. මිත්තකරොති මිත්තභාවකරො, සො පන අත්ථතො මිත්තෙ පරියෙසනකො නාම හොතීති වුත්තං ‘‘මිත්තගවෙසනො’’ති. යථාවුත්තං වදං වචනං ජානාතීති වදඤ්ඤූති ආහ ‘‘පුබ්බකාරිනා වුත්තවචනං ජානාතී’’ති. ඉදානි තමෙවත්ථං සඞ්ඛෙපෙන වුත්තං විත්ථාරවසෙන දස්සෙතුං ‘‘සහායකස්සා’’තිආදි වුත්තං. පුබ්බෙ යථාපවත්තාය වාචාය ජානනෙ වදඤ්ඤුතං දස්සෙත්වා ඉදානි ආකාරසල්ලක්ඛණෙන අප්පවත්තාය වාචාය ජානනෙපි වදඤ්ඤුතං දස්සෙතුං ‘‘අපිචා’’තිආදි වුත්තං. ‘‘යෙන යෙන වා පනා’’තිආදිනා වචනීයත්ථතං වදඤ්ඤූ-සද්දස්ස දස්සෙති. නෙතාති යථාධිප්පෙතමත්ථං පච්චක්ඛතො පාපෙතා. තෙනාහ ‘‘තං තමත්ථං දස්සෙන්තො පඤ්ඤාය නෙතා’’ති. නෙති තං තමත්ථන්ති ආනෙත්වා සම්බන්ධො. පුනප්පුනං නෙතීති අනු අනු නෙති, තං තමත්ථන්ති ආනෙත්වා යොජනා.

තස්මිං තස්මින්ති තස්මිං තස්මිං දානාදීහි සඞ්ගහෙහි සඞ්ගහෙතබ්බෙ පුග්ගලෙ. ආණියාති අක්ඛසීසගතාය ආණියා. යායතොති ගච්ඡතො. පුත්තකාරණාති පුත්තනිමිත්තං. පුත්තහෙතුකඤ්හි පුත්තෙන කත්තබ්බං මානං වා පූජං වා.

උපයොගවචනෙති උපයොගත්ථෙ. වුච්චතීති වචනං, අත්ථො. උපයොගවචනෙ වා වත්තබ්බෙ. පච්චත්තන්ති පච්චත්තවචනං. සම්මා පෙක්ඛන්තීති සම්මදෙව කාතබ්බෙ පෙක්ඛන්ති. පසංසනීයාති පසංසිතබ්බා. භවන්ති එතෙ සඞ්ගහෙතබ්බෙ තත්ථ පුග්ගලෙ යථාරහං පවත්තෙන්තාති අධිප්පායො.

274. ‘‘ඉති භගවා’’තිආදි නිගමනං. යා දිසාති යා මාතාපිතුආදිලක්ඛණා පුරත්ථිමාදිදිසා. නමස්සාති නමස්සෙය්යාසීති අත්ථො ‘‘යථා කථං පනා’’තිආදිකාය ගහපතිපුත්තස්ස පුච්ඡාය වසෙන දෙසනාය ආරද්ධත්තා ‘‘පුච්ඡාය ඨත්වා’’ති වුත්තං. අකථිතං නත්ථි ගිහීහි කත්තබ්බකම්මෙ අප්පමාදපටිපත්තියා අනවසෙසතො කථිතත්තා. මාතාපිතුආදීසු හි තෙහි ච පටිපජ්ජිතබ්බපටිපත්තියා නිරවසෙසතො කථනෙනෙව රාජාදීසුපි පටිපජ්ජිතබ්බවිධි අත්ථතො කථිතො එව හොතීති. ගිහිනො විනීයන්ති, විනයං උපෙන්ති එතෙනාති ගිහිවිනයො. යථානුසිට්ඨන්ති යථා ඉධ සත්ථාරා අනුසිට්ඨං ගිහිචාරිත්තං , තථා තෙන පකාරෙන තං අවිරාධෙත්වා. පටිපජ්ජමානස්ස වුද්ධියෙව පාටිකඞ්ඛාති දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකපරමත්ථෙහි වුද්ධියෙව ඉච්ඡිතබ්බා අවස්සම්භාවිනීති.

සිඞ්ගාලසුත්තවණ්ණනාය ලීනත්ථප්පකාසනා.