📜

9. ආටානාටියසුත්තවණ්ණනා

පඨමභාණවාරවණ්ණනා

275. ‘‘චතුද්දිසං රක්ඛං ඨපෙත්වා’’ති ඉදං ද්වීසු ඨානෙසු චතූසු දිසාසු ඨපිතං රක්ඛං සන්ධාය වුත්තන්ති තදුභයං දස්සෙතුං ‘‘අසුරසෙනායා’’තිආදි වුත්තං. අත්තනො හි අධිකාරෙ, අත්තනො රක්ඛාය ච අප්පමජ්ජනෙන තෙසං ඉදං ද්වීසු ඨානෙසු චතූසු දිසාසු ආරක්ඛට්ඨපනං. යඤ්හි තං අසුරසෙනාය පටිසෙධනත්ථං දෙවපුරෙ චතූසු දිසාසු සක්කස්ස දෙවානමින්දස්ස ආරක්ඛට්ඨපනං, තං අත්තනො අධිකාරෙ අප්පමජ්ජනං. යං පන නෙසං භගවතො සන්තිකං උපසඞ්කමනෙ චතූසු දිසාසු ආරක්ඛට්ඨපනං, තං අත්තනො කතා රක්ඛාය අප්පමජ්ජනං. තෙන වුත්තං ‘‘අසුරසෙනාය නිවාරණත්ථ’’න්තිආදි. පාළියං චතුද්දිසන්ති භුම්මත්ථෙ උපයොගවචනන්ති භුම්මවසෙන තදත්ථං දස්සෙන්තො ‘‘චතූසු දිසාසූ’’ති ආහ. ආරක්ඛං ඨපෙත්වාති වෙස්සවණාදයො චත්තාරො මහාරාජානො අත්තනා අත්තනා රක්ඛිතබ්බදිසාසු ආරක්ඛං ඨපෙත්වා ගුත්තිං සම්මදෙව විදහිත්වා. බලගුම්බං ඨපෙත්වාති යක්ඛසෙනාදිසෙනාබලසමූහං ඨපෙත්වා. ඔවරණං ඨපෙත්වාති පටිපක්ඛනිසෙධනසමත්ථං ආවරණං ඨපෙත්වා. ඉති තීහි පදෙහි යථාක්කමං පච්චෙකං දෙවනගරද්වාරස්ස අන්තො, ද්වාරසමීපෙ, ද්වාරතො බහි, දිසාරක්ඛාවසනොති තිවිධාය රක්ඛාය ඨපිතභාවො වා දීපිතො. තෙනාහ ‘‘එවං සක්කස්ස…පෙ… කත්වා’’ති. සත්ත බුද්ධෙ ආරබ්භාති එත්ථ සත්තෙව බුද්ධෙ ආරබ්භ පරිබන්ධනකාරණං මහාපදානටීකායං (දී. නි. ටී. 2.12) වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. ධම්මආණන්ති ධම්මමයං ආණං, සත්ථු ධම්මචක්කන්ති අත්ථො. ‘‘පරිසතො බාහිරභාවො, අසම්භොගො’’ති එවමාදිං ඉදඤ්චිදඤ්ච විවජ්ජනකරණං කරිස්සාමාති. සාවනන්ති චතුන්නම්පි පරිසානං තික්ඛත්තුං පරිවාරෙන අනුසාවනං, යථා සක්කො දෙවානමින්දො අසුරසෙනාය නිවාරණත්ථං චතූසු දිසාසු ආරක්ඛං ඨපාපෙති, එවං මහාරාජානොපි තාදිසෙ කිච්චවිසෙසෙ අත්තනො ආරක්ඛං ඨපෙන්ති. ඉමෙසම්පි හි තතො සාසඞ්කං සප්පටිභයන්ති. තෙන වුත්තං ‘‘අත්තනොපී’’තිආදි.

අභික්කන්තාති අතික්කන්තා, විගතාති අත්ථොති ආහ ‘‘ඛයෙ දිස්සතී’’ති. තෙනෙව හි ‘‘නික්ඛන්තො පඨමො යාමො’’ති අනන්තරං වුත්තං. අභික්කන්තතරොති අතිවිය කන්තතරො. තාදිසො ච සුන්දරො භද්දකො නාම හොතීති ආහ ‘‘සුන්දරෙ දිස්සතී’’ති.

කොති දෙවනාගයක්ඛගන්ධබ්බාදීසු කො කතමො. මෙති මම. පාදානීති පාදෙ. ඉද්ධියාති ඉමාය එවරූපාය දෙවිද්ධියා. ‘‘යසසා’’ති ඉමිනා එදිසෙන පරිවාරෙන, පරිච්ඡෙදෙන ච. ජලන්ති විජ්ජොතමානො. අභික්කන්තෙනාති අතිවිය කන්තෙන කමනීයෙන අභිරූපෙන. වණ්ණෙනාති සරීරවණ්ණනිභාය. සබ්බා ඔභාසයං දිසාති දසපි දිසා පභාසෙන්තො චන්දො විය, සූරියො විය ච එකොභාසං එකාලොකං කරොන්තොති ගාථාය අත්ථො. අභිරූපෙති උළාරරූපෙ සම්පන්නරූපෙ. අබ්භනුමොදනෙති සම්පහංසනෙ. ඉධ පනාති ‘‘අභික්කන්තාය රත්තියා’’ති එතස්මිං පදෙ. තෙනාති ඛයපරියායත්තා.

රූපායතනාදීසූති ආදි-සද්දෙන අක්ඛරාදීනං සඞ්ගහො දට්ඨබ්බො. සුවණ්ණවණ්ණොති සුවණ්ණච්ඡවීති අයමෙත්ථ අත්ථොති ආහ ‘‘ඡවිය’’න්ති. තථා හි වුත්තං ‘‘කඤ්චනසන්නිභත්තචො’’ති (දී. නි. 2.35; 3.200, 218; ම. නි. 2.386) සඤ්ඤූළ්හාති සඞ්ගන්ථිතා. වණ්ණාති ගුණවණ්ණනාති ආහ ‘‘ථුතිය’’න්ති, ථොමනායන්ති අත්ථො. කුලවග්ගෙති ඛත්තියාදිකුලකොට්ඨාසෙ. තත්ථ ‘‘අච්ඡො විප්පසන්නො’’තිආදිනා වණ්ණිතබ්බට්ඨෙන වණ්ණො, ඡවි. වණ්ණනට්ඨෙන වණ්ණො, ථුති. අභිත්ථවනට්ඨෙන වණ්ණො, ථුති, අඤ්ඤමඤ්ඤං අසඞ්කරතො වණ්ණිතබ්බතො ඨපෙතබ්බතො වණ්ණො, ඛත්තියාදිකුලවග්ගො. වණ්ණීයති ඤාපීයති එතෙනාති වණ්ණො, ඤාපකං කාරණං. වණ්ණනතො ථූලරස්සාදිභාවෙන උපට්ඨානතො වණ්ණො, සණ්ඨානං. ‘‘මහන්තං ඛුද්දකං, මජ්ඣිම’’න්ති වණ්ණෙතබ්බතො පමාණෙතබ්බතො වණ්ණො, පමාණං. වණ්ණීයති චක්ඛුනා විවරීයතීති වණ්ණො, රූපායතනන්ති එවං තස්මිං තස්මිං අත්ථෙ වණ්ණ-සද්දස්ස පවත්ති වෙදිතබ්බා. සොති වණ්ණසද්දො. ඡවියං දට්ඨබ්බො රූපායතනෙ ගය්හමානස්ස ඡවිමුඛෙනෙව ගහෙතබ්බතො. ‘‘ඡවිගතා පන වණ්ණධාතු එව සුවණ්ණවණ්ණොති එත්ථ වණ්ණග්ගහණෙන ගහිතා’’ති අපරෙ.

කෙවලපරිපුණ්ණන්ති එකදෙසම්පි අසෙසෙත්වා නිරවසෙසතොව පරිපුණ්ණන්ති අයමෙත්ථ අත්ථොති ආහ ‘‘අනවසෙසතා අත්ථො’’ති. කෙවලකප්පාති කප්ප-සද්දො නිපාතො පදපූරණමත්තං, කෙවලං ඉච්චෙව අත්ථො . කෙවල-සද්දො බහුලවාචීති ආහ ‘‘යෙභුය්යතා අත්ථො’’ති. කෙචි පන ‘‘ඊසකං අසමත්තා කෙවලකප්පා’’ති වදන්ති. එවං සති අනවසෙසත්ථො එව කෙවල-සද්දත්ථො සියා, අනත්ථන්තරෙන පන කප්ප-සද්දෙන පදවඩ්ඪනං කතං කෙවලමෙව කෙවලකප්පන්ති. අථ වා කප්පනීයතා, පඤ්ඤාපෙතබ්බතා කෙවලකප්පා. අබ්යාමිස්සතා විජාතියෙන අසඞ්කරා සුද්ධතා. අනතිරෙකතා තංපරමතා විසෙසාභාවො. කෙවලකප්පන්ති කෙවලං දළ්හං කත්වාති අත්ථො. කෙවලං වුච්චති නිබ්බානං සබ්බසඞ්ඛතවිවිත්තත්තා. තං එතස්ස අධිගතං අත්ථීති කෙවලී, සච්ඡිකතනිරොධො ඛීණාසවො.

කප්ප-සද්දො පනායං ස-උපසග්ගො, අනුපසග්ගො චාති අධිප්පායෙන ඔකප්පනියපදෙ ලබ්භමානං කප්පනියසද්දමත්තං නිදස්සෙති, අඤ්ඤථා කප්ප-සද්දස්ස අත්ථුද්ධාරෙ ඔකප්පනියපදං අනිදස්සනමෙව සියා. සමණකප්පෙහීති විනයක්කමසිද්ධෙහි සමණවොහාරෙහි. නිච්චකප්පන්ති නිච්චකාලං. පඤ්ඤත්තීති නාමඤ්හෙතං තස්ස ආයස්මතො, යදිදං කප්පොති. කප්පිතකෙසමස්සූති කත්තරියා ඡෙදිතකෙසමස්සු. ද්වඞ්ගුලකප්පොති මජ්ඣන්හිකවෙලාය වීතික්කන්තාය ද්වඞ්ගුලතාවිකප්පො. ලෙසොති අපදෙසො. අනවසෙසං ඵරිතුං සමත්ථස්ස ඔභාසස්ස කෙනචි කාරණෙන එකදෙසඵරණම්පි සියා, අයං පන සබ්බසොව ඵරීති දස්සෙතුං සමන්තත්ථො කප්ප-සද්දො ගහිතොති ආහ ‘‘අනවසෙසං සමන්තතො’’ති.

යස්මා දෙවතානං සරීරප්පභා ද්වාදසයොජනමත්තං ඨානං, තතො භිය්යොපි ඵරිත්වා තිට්ඨති, තථා වත්ථාභරණාදීහි සමුට්ඨිතා පභා, තස්මා වුත්තං ‘‘චන්දිමා විය, සූරියො විය ච එකොභාසං එකං පජ්ජොතං කරිත්වා’’ති. කස්මා එතෙ මහාරාජානො භගවතො සන්තිකෙ නිසීදිංසු? නනු යෙභුය්යෙන දෙවතා භගවතො සන්තිකං උපගතා ඨත්වාව කථෙතබ්බං කථෙන්තා ගච්ඡන්තීති? සච්චමෙතං, ඉධ පන නිසීදනෙ කාරණං අත්ථි, තං දස්සෙතුං ‘‘දෙවතාන’’න්තිආදි වුත්තං. ‘‘ඉදං පරිත්තං නාම සත්තබුද්ධපටිසංයුත්තං ගරු, තස්මා න අම්හෙහි ඨත්වා ගහෙතබ්බ’’න්ති චින්තෙත්වා පරිත්තගාරවවසෙන නිසීදිංසු.

276. කස්මා පනෙත්ථ වෙස්සවණො එව කථෙසි, න ඉතරෙසු යො කොචීති? තත්ථ කාරණං දස්සෙතුං ‘‘කිඤ්චාපී’’තිආදි වුත්තං. විස්සාසිකො අභිණ්හං උපසඞ්කමනෙන. බ්යත්තොති විසාරදො, තඤ්චස්ස වෙය්යත්තියං සුට්ඨු සික්ඛිතභාවෙනාති ආහ ‘‘සුසික්ඛිතො’’ති. මනුස්සෙසු විය හි දෙවෙසුපි කොචිදෙව පුරිමජාතිපරිචයෙන සුසික්ඛිතො හොති, තත්රාපි කොචිදෙව යථාධිප්පෙතමත්ථං වත්තුං සමත්ථො පරිපුණ්ණපදබ්යඤ්ජනාය පොරියා වාචාය සමන්නාගතො. ‘‘මහෙසක්ඛා’’ති ඉමස්ස අත්ථවචනං ‘‘ආනුභාවසම්පන්නා’’ති, මහෙසක්ඛාති වා මහාපරිවාරාති අත්ථො. පාණාතිපාතෙ ආදීනවදස්සනෙනෙව තං විපරියායතො තතො වෙරමණියං ආනිසංසො පාකටො හොතීති ‘‘ආදීනවං දස්සෙත්වා’’ ඉච්චෙව වුත්තං. තෙසු සෙනාසනෙසූති යානි ‘‘අරඤ්ඤවනප්පත්ථානී’’තිආදිනා (ම. නි. 1.34-45) වුත්තානි භික්ඛූනං වසනට්ඨානභූතානි අරඤ්ඤායතනානි, තෙසු භික්ඛූහි සයිතබ්බතො, ආසිතබ්බතො ච සෙනාසනසඤ්ඤිතෙසු. නිබද්ධවාසිනොති රුක්ඛපබ්බතපටිබද්ධෙසු විමානෙසු නිච්චවාසිතාය නිබද්ධවාසිනො. බද්ධත්තාති ගාථාභාවෙන ගන්ථිතත්තා සම්බන්ධිතත්තා.

‘‘උග්ගණ්හාතු භන්තෙ භගවා’’ති අත්තනා වුච්චමානං පරිත්තං භගවන්තං උග්ගණ්හාපෙතුකාමො වෙස්සවණො අවොචාති අධිප්පායෙන චොදකො ‘‘කිං පන භගවතො අප්පච්චක්ඛධම්මො නාම අත්ථී’’ති චොදෙසි. ආචරියො සබ්බත්ථ අප්පටිහතඤාණචාරස්ස භගවතො න කිඤ්චි අප්පච්චක්ඛන්ති දස්සෙන්තො ‘‘නත්ථී’’ති වත්වා ‘‘උග්ගණ්හාතු භන්තෙ භගවා’’ති වදතො වෙස්සවණස්ස අධිප්පායං විවරන්තො ‘‘ඔකාසකරණත්ථ’’න්තිආදිමාහ. යථා හි පඤ්චසිඛො ගන්ධබ්බදෙවපුත්තො දෙවානං තාවතිංසානං, බ්රහ්මුනො ච සනඞ්කුමාරස්ස සම්මුඛා අත්තනො යථාසුතං ධම්මං භගවතො සන්තිකං උපගන්ත්වා පවෙදෙති, එවමයම්පි මහාරාජා ඉතරෙහි සද්ධිං ආටානාටනගරෙ ගාථාවසෙන බන්ධිතං පරිත්තං භගවතො පවෙදෙතුං ඔකාසං කාරෙන්තො ‘‘උග්ගණ්හාතු භන්තෙ භගවා’’ති ආහ, න නං තස්ස පරියාපුණනෙ නියොජෙන්තො. තස්මා උග්ගණ්හාතූති යථිදං පරිත්තං මයා පවෙදිතමත්තමෙව හුත්වා චතුන්නං පරිසානං චිරකාලං හිතාවහං හොති, එවං උද්ධං ආරක්ඛාය ගණ්හාතු, සම්පටිච්ඡතූති අත්ථො. සත්ථු කථිතෙති සත්ථු ආරොචිතෙ, චතුන්නං පරිසානං සත්ථු කථනෙ වාති අත්ථො. සුඛවිහාරායාති යක්ඛාදීහි අවිහිංසාය ලද්ධබ්බසුඛවිහාරාය.

277. සත්තපිබුද්ධා චක්ඛුමන්තො පඤ්චහි චක්ඛූහි චක්ඛුමභාවෙ විසෙසාභාවතො. තස්මාති යස්මා චක්ඛුමභාවො විය සබ්බභූතානුකම්පිතාදයො සබ්බෙපි විසෙසා සත්තන්නම්පි බුද්ධානං සාධාරණා, තස්මා, ගුණනෙමිත්තකානෙව වා යස්මා බුද්ධානං නාමානි නාම, න ලිඞ්ගිකාවත්ථිකයාදිච්ඡකානි, තස්මා බුද්ධානං ගුණවිසෙසදීපනානි ‘‘චක්ඛුමන්තස්සා’’තිආදිනා (දී. නි. 3.277) වුත්තානි එතානි එකෙකස්ස සත්ත සත්ත නාමානි හොන්ති. තෙසං නාමානං සාධාරණභාවං අත්ථවසෙන යොජෙතබ්බාති දස්සෙතුං ‘‘සබ්බෙපී’’තිආදි වුත්තං. සබ්බභූතානුකම්පිනොති අනඤ්ඤසාධාරණමහාකරුණාය සබ්බසත්තානං අනුකම්පිකා. න්හාතකිලෙසත්තාති අට්ඨඞ්ගිකෙන අරියමග්ගජලෙන සපරසන්තානෙසු නිරවසෙසතො ධොතකිලෙසමලත්තා. මාරසෙනාපමද්දිනොති සපරිවාරෙ පඤ්චපි මාරෙ පමද්දිතවන්තො. වුසිතවන්තොති මග්ගබ්රහ්මචරියවාසං, දසවිධං අරියවාසඤ්ච වුසිතවන්තො. වුසිතවන්තතාය එව බාහිතපාපතා වුත්තා හොතීති ‘‘බ්රාහ්මණස්සා’’ති පදං අනාමට්ඨං. විමුත්තාති අනඤ්ඤසාධාරණානං පඤ්චන්නම්පි විමුත්තීනං වසෙන නිරවසෙසතො මුත්තා. අඞ්ගතොති සරීරඞ්ගතො, ඤාණඞ්ගතො ච, ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණ- (දී. නි. 2.33; 3.200; ම. නි. 2.385) අසීතිඅනුබ්යඤ්ජනෙහි නික්ඛමනප්පභා, බ්යාමප්පභා, කෙතුමාලාඋණ්හීසප්පභා ච සරීරඞ්ගතො නික්ඛමනකරස්මියො, යමකමහාපාටිහාරියාදීසු උප්පජ්ජනකප්පභා ඤාණඞ්ගතො නික්ඛමනකරස්මියො. න එතානෙව ‘‘චක්ඛුමා’’තිආදිනා (දී. නි. 3.277) වුත්තානි සත්ත නාමානි, අථ ඛො අඤ්ඤානිපි බහූනි අපරිමිතානි නාමානි. කථන්ති ආහ ‘‘අසඞ්ඛ්යෙය්යානි නාමානි සගුණෙන මහෙසිනොති වුත්ත’’න්ති (ධ. ස. අට්ඨ. 1313; උදා. අට්ඨ. 53; පටි. අට්ඨ. 76). කෙන වුත්තං? ධම්මසෙනාපතිනා.

යදි එවං කස්මා වෙස්සවණො එතානෙව ගණ්හීති ආහ ‘‘අත්තනො පාකටනාමවසෙනා’’ති. ඛීණාසවාජනාති අධිප්පෙතා. තෙ හි කම්මකිලෙසෙහි ජාතාපි එවං න පුන ජායිස්සන්තීති ඉමිනා අත්ථෙන ජනා. යථාහ ‘‘යො ච කාලඝසො භූතො’’ති (ජා. 1.2.190) දෙසනාසීසමත්තන්ති නිදස්සනමත්තන්ති අත්ථො, අවයවෙන වා සමුදායුපලක්ඛණමෙතං. සති ච පිසුණවාචප්පහානෙ ඵරුසවාචා පහීනාව හොති, පගෙව ච මුසාවාදොති ‘‘අපිසුණා’’ ඉච්චෙව වුත්තා. මහත්තාති මහා අත්තා සභාවො එතෙසන්ති මහත්තා. තෙනාහ ‘‘මහන්තභාවං පත්තා’’ති. මහන්තාති වා මහා අන්තා, පරිනිබ්බානපරියොසානාති වුත්තං හොති. මහන්තෙහි වා සීලාදීහි සමන්නාගතා. අයං තාව අට්ඨකථායං ආගතනයෙන අත්ථො. ඉතරෙසං පන මතෙන බුද්ධාදීහි අරියෙහි මහනීයතො පූජනීයතො මහං නාම නිබ්බානං, මහමන්තො එතෙසන්ති මහන්තා, නිබ්බානදිට්ඨාති අත්ථො. නිස්සාරදාති සාරජ්ජරහිතා, නිබ්භයාති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘විගතලොමහංසා’’ති.

හිතන්ති හිතචිත්තං, සත්තානං හිතෙසීති අත්ථො. යථාභූතං විපස්සිසුන්ති පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධෙසු සමුදයාදිතො යාථාවතො විවිධෙනාකාරෙන පස්සිංසු. ‘‘යෙ චාපී’’ති පුබ්බෙ පච්චත්තබහුවචනෙන අනියමතො වුත්තෙ තෙසම්පීති අත්ථං සම්පදානබහුවචනවසෙන නියමෙත්වා ‘‘නමත්ථූ’’ති ච පදං ආනෙත්වා යොජෙති යං තං-සද්දානං අබ්යභිචාරිතසම්බන්ධභාවතො. විපස්සිංසු නමස්සන්තීති වා යොජනා. පඨමගාථායාති ‘‘යෙ චාපි නිබ්බුතා ලොකෙ’’ති එවං වුත්තගාථාය. දුතියගාථායාති තදන්තරගාථාය. තත්ථ දෙසනාමුඛමත්තන්ති ඉතරෙසම්පි බුද්ධානං නාමග්ගහණෙ පත්තෙ ඉමස්සෙව භගවතො නාමග්ගහණං තථා දෙසනාය මුඛමත්තං, තස්මා තෙපි අත්ථතො ගහිතා එවාති අධිප්පායො. තෙනාහ ‘‘අයම්පි හී’’තිආදි. තත්ථ අයන්ති අයං ගාථා. පුරිමයොජනායං තස්සාති විසෙසිතබ්බතාය අභාවතො ‘‘යන්ති නිපාතමත්ත’’න්ති වුත්තං, ඉධ පන ‘‘තස්ස නමත්ථූ’’ති එවං සම්බන්ධස්ස ච ඉච්ඡිතත්තා ‘‘ය’’න්ති නාමපදං උපයොගෙකවචනන්ති දස්සෙන්තො ‘‘යං නමස්සන්ති ගොතම’’න්ති ආහ.

278. ‘‘යතො උග්ගච්ඡති සූරියො’’තිආදිකං කස්මා ආරද්ධං? යං යෙ යක්ඛාදයො සත්ථු ධම්මආණං, අත්තනො ච රාජාණං නාදියන්ති, තෙසං ‘‘ඉදඤ්චිදඤ්ච නිග්ගහං කරිස්සාමා’’ති සාවනං කාතුකාමා තත්ථ තත්ථ ද්විසහස්සපරිත්තදීපපරිවාරෙසු චතූසු මහාදීපෙසු අත්තනො ආණාය වත්තානං අත්තනො පුත්තානං, අට්ඨවීසතියා යක්ඛසෙනාපතිආදීනඤ්ච සත්ථරි පසාදගාරවබහුමානඤ්ච පවෙදෙත්වා නිග්ගහාරහානං සන්තජ්ජනත්ථං ආරද්ධං. තත්ථ ‘‘යතො උග්ගච්ඡතී’’තිආදීසු ‘‘යතො ඨානතො උදෙතී’’ති වුච්චති, කුතො පන ඨානතො උදෙතීති වුච්චති? පුබ්බවිදෙහවාසීනං තාව මජ්ඣන්හිකට්ඨානෙ ඨිතො ජම්බුදීපවාසීනං උදෙතීති වුච්චති, උත්තරකුරුකානං පන ඔග්ගච්ඡතීති ඉමිනා නයෙන සෙසදීපෙසුපි සූරියස්ස උග්ගච්ඡනොග්ගච්ඡනපරියායො වෙදිතබ්බො. අයඤ්ච අත්ථො හෙට්ඨා අග්ගඤ්ඤසුත්තවණ්ණනායං (දී. නි. අට්ඨ. 3.121) පකාසිතො එව. අදිතියා පුත්තොති ලොකසමුදාචාරවසෙන වුත්තං. ලොකියා හි දෙවෙ අදිතියා පුත්තා, අසුරෙ අතිථියා පුත්තාති වදන්ති. ආදිප්පනතො පන ආදිච්චො, එකප්පහාරෙනෙව තීසු දීපෙසු ආලොකවිදංසනෙන සමුජ්ජලනතොති අත්ථො. මණ්ඩලීති එත්ථ ඊ-කාරො භුසත්ථොති ආහ ‘‘මහන්තං මණ්ඩලං අස්සාති මණ්ඩලී’’ති. මහන්තං හිස්ස විමානමණ්ඩලං පඤ්ඤාසයොජනායාමවිත්ථාරතො. ‘‘සංවරීපිනිරුජ්ඣතී’’ති ඉමිනාව දිවසොපි ජායතීති අයම්පි අත්ථො වුත්තොති වෙදිතබ්බො. රත්ති අන්තරධායතීති සිනෙරුපච්ඡායාලක්ඛණස්ස අන්ධකාරස්ස විගච්ඡනතො.

උදකරහදොති ජලධි. ‘‘තස්මිං ඨානෙ’’ති ඉදං පුරත්ථිමසමුද්දස්ස උපරිභාගෙන සූරියස්ස ගමනං සන්ධාය වුත්තං. තථා හි ජම්බුදීපෙ ඨිතානං පුරත්ථිමසමුද්දතො සූරියො උග්ගච්ඡන්තො විය උපට්ඨාති. තෙනාහ ‘‘යතො උග්ගච්ඡති සූරියො’’ති. සමුද්දනට්ඨෙන අත්තනි පතිතස්ස සම්මදෙව, සබ්බසො ච උන්දනට්ඨෙන කිලෙදනට්ඨෙන සමුද්දො. සමුද්දො හි කිලෙදනට්ඨො රහදො. සාරිතොදකොති අනෙකානි යොජනසහස්සානි විත්ථිණ්ණොදකො, සරිතා නදියො උදකෙ එතස්සාති වා සරිතොදකො.

සිනෙරුපබ්බතරාජා චක්කවාළස්ස වෙමජ්ඣෙ ඨිතො, තං පධානං කත්වා වත්තබ්බන්ති අධිප්පායෙන ‘‘ඉතොති සිනෙරුතො’’ති වත්වා තථා පන දිසාවවත්ථානං අනවට්ඨිතන්ති ‘‘තෙසං නිසින්නට්ඨානතො වා’’ති වුත්තං. තෙසන්ති චතුන්නං මහාරාජානං. නිසින්නට්ඨානං ආටානාටනගරං. තත්ථ හි නිසින්නා තෙ ඉමං පරිත්තං බන්ධිංසු. තෙසං නිසින්නට්ඨානතොති වා සත්ථු සන්තිකෙ තෙසං නිසින්නට්ඨානතො. උභයථාපි සූරියස්ස උදයට්ඨානා පුරත්ථිමා දිසා නාම හොති. පුරිමපක්ඛංයෙවෙත්ථ වණ්ණෙන්ති. තෙන වුත්තං ‘‘ඉතො සා පුරිමා දිසා’’ති. සූරියො, පන චන්දනක්ඛත්තාදයො ච සිනෙරුං දක්ඛිණතො, චක්කවාළපබ්බතඤ්ච වාමතො කත්වා පරිවත්තෙන්ති. යත්ථ ච නෙසං උග්ගමනං පඤ්ඤායති, සා පුරත්ථිමා දිසා. යත්ථ ඔක්කමනං පඤ්ඤායති, සා පච්ඡිමා දිසා. දක්ඛිණපස්සෙ උත්තරා දිසා, වාමපස්සෙ දක්ඛිණා දිසාති චතුමහාදීපවාසීනං පච්චෙකං සිනෙරු උත්තරාදිසායමෙව, තස්මා අනවට්ඨිතා දිසාවවත්ථාති ආහ ‘‘ඉති නං ආචික්ඛති ජනො’’ති. යං දිසන්ති යං පුරත්ථිමදිසං යසස්සීති මහාපරිවාරො. කොටිසතසහස්සපරිමාණා හි දෙවතා අභිණ්හං පරිවාරෙන්ති. චන්දනනාගරුක්ඛාදීසු ඔසධිතිණවනප්පතිසුගන්ධානං අබ්බනතො, තෙහි දිත්තභාවූපගමනතො ‘‘ගන්ධබ්බා’’ති ලද්ධනාමානං චාතුමහාරාජිකදෙවානං අධිපති භාවතො. මෙ සුතන්ති එත්ථ මෙති නිපාතමත්තං. සුතන්ති විස්සුතන්ති අත්ථො. අයඤ්හෙත්ථ යොජනා – තස්ස ධතරට්ඨමහාරාජස්ස පුත්තාපි බහවො. කිත්තකා? අසීති, දස එකො ච. එකනාමා. කථං? ඉන්දනාමා. ‘‘මහප්ඵලා’’ති ච සුතං විස්සුතමෙතං ලොකෙති.

ආදිච්චො ගොතමගොත්තො, භගවාපි ගොතමගොත්තො, ආදිච්චෙන සමානගොත්තතාය ආදිච්චො බන්ධු එතස්සාතිපි ආදිච්චබන්ධු, ආදිච්චස්ස වා බන්ධූති ආදිච්චබන්ධු, තං ආදිච්චබන්ධුනං.අනවජ්ජෙනාති අවජ්ජපටිපක්ඛෙන බ්රහ්මවිහාරෙන. සමෙක්ඛසි ඔධිසො, අනොධිසො ච ඵරණෙන ඔලොකෙසිආසයානුසයචරියාධිමුත්තිආදිවිභාගාවබොධවසෙන. වත්වා වන්දන්තීති ‘‘ලොකස්ස අනුකම්පකො’’ති කිත්තෙත්වා වන්දන්ති. සුතං නෙතන්ති සුතං නනූති එතස්මිං අත්ථෙ නු-සද්දො. අට්ඨකථායං පන නොකාරොයන්ති අධිප්පායෙන අම්හෙහීති අත්ථො වුත්තො. එතන්ති එතං තථා පරිකිත්තෙත්වා අමනුස්සානං දෙවතානං වන්දනං. වදන්ති ධතරට්ඨමහාරාජස්ස පුත්තා.

279. යෙනපෙතා පවුච්චන්තීති එත්ථ වචනසෙසෙන අත්ථො වෙදිතබ්බො, න යථාරුතවසෙනෙවාති දස්සෙන්තො ‘‘යෙන දිසාභාගෙන නීහරීයන්තූති වුච්චන්තී’’ති ආහ. ඩය්හන්තු වාති පෙතෙ සන්ධාය වදති. ඡිජ්ජන්තු වා හත්ථපාදාදිකෙ පිසුණා පිට්ඨිමංසිකා. හඤ්ඤන්තු පාණාතිපාතිනොතිආදිකා. පවුච්චන්තීති වා සමුච්චන්ති, ‘‘අලං තෙස’’න්ති සමාචිනීයන්තීති අත්ථො. එවඤ්හි වචනසෙසෙන විනා එව අත්ථො සිද්ධො හොති. රහස්සඞ්ගන්ති බීජං සන්ධාය වදති.

280. යස්මිං දිසාභාගෙ සූරියො අත්ථං ගච්ඡතීති එත්ථ ‘‘යතො ඨානතො උදෙතී’’ති එත්ථ වුත්තනයානුසාරෙන අත්ථො වෙදිතබ්බො.

281. යෙන දිසාභාගෙන උත්තරකුරු රම්මො අවට්ඨිතො, ඉතො සා උත්තරා දිසාති යොජනා . මහානෙරූති මහන්තො, මහනීයො ච නෙරුසඞ්ඛාතො පබ්බතො. තෙනාහ ‘‘මහාසිනෙරු පබ්බතරාජා’’ති. රජතමයං. තථා හි තස්ස පභාය අජ්ඣොත්ථතං තස්සං දිසායං සමුද්දොදකං ඛීරං විය පඤ්ඤායති. මණිමයන්ති ඉන්දනීලමයං. තථා හි දක්ඛිණදිසාය සමුද්දොදකං යෙභුය්යෙන නීලවණ්ණං හුත්වා පඤ්ඤායති, තථා ආකාසං. මනුස්සා ජායන්ති. කථං ජායන්ති? අමමා අපරිග්ගහාති යොජනා. මමත්තවිරහිතාති ‘‘ඉදං මම ඉදං මමා’’ති මමඞ්කාරවිරහිතාති අධිප්පායො. යදි තෙසං ‘‘අයං මය්හං භරියා’’ති පරිග්ගහො නත්ථි, ‘‘අයං මෙ මාතා, අයං භගිනී’’ති එවරූපා ඉධ විය මරියාදාපි න සියා මාතුආදිභාවස්ස අජානනතොති චොදනං සන්ධායාහ ‘‘මාතරං වා’’තිආදි. ඡන්දරාගො නුප්පජ්ජතීති එත්ථ ‘‘ධම්මතාසිද්ධස්ස සීලස්ස ආනුභාවෙන පුත්තෙ දිට්ඨමත්තෙ එව මාතු ථනතො ථඤ්ඤං පග්ඝරති, තෙන සඤ්ඤාණෙන නෙසං මාතරි පුත්තස්ස මාතුසඤ්ඤා, මාතු ච පුත්තෙ පුත්තසඤ්ඤා පච්චුපට්ඨිතා’’ති කෙචි.

නඞ්ගලාති ලිඞ්ගවිපල්ලාසෙන වුත්තන්ති ආහ ‘‘නඞ්ගලානිපී’’ති. අකට්ඨෙති අකසිතෙ අකතකසිකම්මෙ.

තණ්ඩුලාව තස්ස ඵලන්ති සත්තානං පුඤ්ඤානුභාවහෙතුකා ථුසාදිඅභාවෙන තණ්ඩුලා එව තස්ස සාලිස්ස ඵලං. තුණ්ඩිකිරන්ති පචනභාජනස්ස නාමන්ති වුත්තං ‘‘උක්ඛලිය’’න්ති. ආකිරිත්වාති තණ්ඩුලානි පක්ඛිපිත්වා. නිද්ධූමඞ්ගාරෙනාති ධූමඞ්ගාරරහිතෙන කෙවලෙන අග්ගිනා. ජොතිකපාසාණතො අග්ගිම්හි උට්ඨහන්තෙ කුතො ධූමඞ්ගාරානං සම්භවො. භොජනන්ති ඔදනමෙවාධිප්පෙතන්ති ‘‘භොජනමෙවා’’ති අවධාරණං කත්වා තෙන නිවත්තෙතබ්බං දස්සෙන්තො ‘‘අඤ්ඤො සූපො වා බ්යඤ්ජනං වා න හොතී’’ති ආහ. යදි එවං රසවිසෙසයුත්තො තෙසං ආහාරො න හොතීති? නොති දස්සෙන්තො ‘‘භුඤ්ජන්තානං…පෙ… රසො හොතී’’ති ආහ. මච්ඡරියචිත්තං නාම න හොතීති ධම්මතාසිද්ධස්ස සීලස්ස ආනුභාවෙන. තථා හි තෙ කත්ථචිපි අමමා පරිග්ගහාව හුත්වා වසන්ති.

අපිච තත්ථ උත්තරකුරුකානං පුඤ්ඤානුභාවසිද්ධො අයම්පි විසෙසො වෙදිතබ්බො – තත්ථ කිර තෙසු තෙසු පදෙසෙසු ඝනචිතපත්තසඤ්ඡන්නසාඛාපසාඛා කූටාගාරූපමා මනොරමා රුක්ඛා තෙසං මනුස්සානං නිවෙසනකිච්චං සාධෙන්ති, යත්ථ සුඛං නිවසන්ති, අඤ්ඤෙපි තත්ථ රුක්ඛා සුජාතා සබ්බදාපි පුප්ඵිතග්ගා තිට්ඨන්ති, ජලාසයාපි විකසිතකමලකුවලයපුණ්ඩරීකසොගන්ධිකාදිපුප්ඵසඤ්ඡන්නා සබ්බකාලං පරමසුගන්ධං සමන්තතො පවායන්තා තිට්ඨන්ති. සරීරම්පි තෙසං අතිදීඝතාදිදොසරහිතං ආරොහපරිණාහසම්පන්නං ජරාය අනභිභූතත්තා වලිපලිතාදිදොසරහිතං යාවතායුකං අපරික්ඛීණජවබලපරක්කමසොභමෙව හුත්වා තිට්ඨති. අනුට්ඨානඵලූපජීවිතාය න ච නෙසං කසිවාණිජ්ජාදිවසෙන, ආහාරපරියෙට්ඨිවසෙන දුක්ඛං අත්ථි, තතො එව න දාසදාසිකම්මකරාදිපරිග්ගහො අත්ථි, න ච තත්ථ සීතුණ්හඩංසමකසවාතාතපසරීසපවාළාදිපරිස්සයො අත්ථි. යථා නාමෙත්ථ ගිම්හානං පච්ඡිමෙ මාසෙ පච්චූසවෙලායං සමසීතුණ්හඋතු හොති, එවමෙව සබ්බකාලං සමසීතුණ්හොව උතු හොති, න ච තෙසං කොචි උපඝාතො, විහෙසා වා උප්පජ්ජති. අකට්ඨපාකිමමෙව සාලිං අකණං අථුසං සුගන්ධං තණ්ඩුලඵලං පරිභුඤ්ජන්තානං නෙසං කුට්ඨං, ගණ්ඩො, කිලාසො, සොසො, කාසො, සාසො, අපමාරො, ජරොති එවමාදිකො න කොචි රොගො උප්පජ්ජති. න තෙ ඛුජ්ජා වා වාමනකා වා කාණා වා කුණී වා ඛඤ්ජා වා පක්ඛහතා වා විකලඞ්ගා වා විකලින්ද්රියා වා හොන්ති. ඉත්ථියොපි තත්ථ නාතිදීඝා නාතිරස්සා නාතිකිසා නාතිථූලා නාතිකාළා නාච්චොදාතා සොභග්ගප්පත්තරූපා හොන්ති. තථා හි දීඝඞ්ගුලී තම්බනඛී ලම්බත්ථනා තනුමජ්ඣා පුණ්ණචන්දමුඛී විසාලක්ඛී මුදුගත්තා සංහිතූරූ ඔදාතදන්තා ගම්භීරනාභී තනුජඞ්ඝා දීඝනීලවෙල්ලිතකෙසී පුථුලසුසොණී නාතිලොමානාලොමා සුභගා උතුසුඛසම්ඵස්සා සණ්හා සඛිලසම්භාසා නානාභරණවිභූසිතා විචරන්ති. සබ්බදා හි සොළසවස්සුද්දෙසිකා විය හොන්ති. පුරිසා ච පඤ්චවීසතිවස්සුද්දෙසිකා විය, න පුත්තදාරෙසු රජ්ජන්ති. අයං තත්ථ ධම්මතා.

සත්තාහිකමෙව ච තත්ථ ඉත්ථිපුරිසා කාමරතියා විහරන්ති, තතො වීතරාගා යථාසකං ගච්ඡන්ති. න තත්ථ ඉධ විය ගබ්භොක්කන්තිමූලකං, ගබ්භපරිහරණමූලකං , විජායනමූලකං වා දුක්ඛං හොති. රත්තකඤ්චුකතො කඤ්චනපටිමා විය දාරකා මාතුකුච්ඡිතො අමක්ඛිතා එව සෙම්හාදිනා සුඛෙනෙව නික්ඛමන්ති, අයං තත්ථ ධම්මතා.

මාතා පන පුත්තං වා ධීතරං වා විජායිත්වා තෙසං විචරණප්පදෙසෙ ඨපෙත්වා අනපෙක්ඛා යථාරුචි ගච්ඡති. තෙසං තත්ථ සයිතානං යෙ පස්සන්ති පුරිසා, ඉත්ථියො වා, තෙ අත්තනො අඞ්ගුලියො උපනාමෙන්ති, තෙසං කම්මබලෙන තතො ඛීරං පවත්තති, තෙන දාරකා යාපෙන්ති. එවං පන වඩ්ඪන්තා කතිපයදිවසෙහෙව ලද්ධබලා හුත්වා දාරිකා ඉත්ථියො උපගච්ඡන්ති, දාරකා පුරිසෙ. කප්පරුක්ඛතො එව ච තෙසං තත්ථ තත්ථ වත්ථාභරණානි නිප්පජ්ජන්ති. නානාවිරාගවණ්ණවිචිත්තානි හි සුඛුමානි මුදුසුඛසම්ඵස්සානි වත්ථානි තත්ථ තත්ථ කප්පරුක්ඛෙසු ඔලම්බන්තානි ඉට්ඨන්ති. නානාවිධරංසිජාලසමුජ්ජලවිවිධවණ්ණරතනවිනද්ධානි අනෙකවිධමාලාකම්මලතාකම්මභිත්තිකම්මවිචිත්තානි සීසූපගගීවූපගහත්ථූපගකටූපගපාදූපගානි සොවණ්ණමයානි ආභරණානි ච කප්පරුක්ඛතො ඔලම්බන්ති. තථා වීණාමුදිඞ්ගපණවසම්මතාළසඞ්ඛවංසවෙතාළපරිවානිවල්ලකීපභුතිකා තූරියභණ්ඩාපි තතො තතො ඔලම්බන්ති. තත්ථ ච බහූ ඵලරුක්ඛා කුම්භමත්තානි ඵලානි ඵලන්ති මධුරරසානි, යානි පරිභුඤ්ජිත්වා තෙ සත්තාහම්පි ඛුප්පිපාසාහි න බාධීයන්ති. නජ්ජොපි තත්ථ සුවිසුද්ධජලා සුපතිත්ථා රමණීයා අකද්දමා වාලුකතලා නාතිසීතා නාච්චුණ්හා සුරභිගන්ධීහි ජලජපුප්ඵෙහි සඤ්ඡන්නා සබ්බකාලං සුරභිං වායන්තියො සන්දන්ති. න තත්ථ කණ්ටකතිණකක්ඛළගච්ඡලතා හොන්ති, අකණ්ටකා පුප්ඵඵලසම්පන්නා එව හොන්ති. චන්දනනාගරුක්ඛා සයමෙව රසං පග්ඝරන්ති . න්හායිතුකාමා ච නදීතිත්ථෙ එකජ්ඣං වත්ථාභරණානි ඨපෙත්වා නදිං ඔතරිත්වා න්හත්වා උත්තිණ්ණුත්තිණ්ණා උපරිට්ඨිමං වත්ථාභරණං ගණ්හන්ති, න තෙසං එවං හොති ‘‘ඉදං මම, ඉදං පරස්සා’’ති, තතො එව න තෙසං කොචි විග්ගහො වා විවාදො වා. සත්තාහිකා එව ච නෙසං කාමරතිකීළා හොති, තතො වීතරාගා විය විචරන්ති. යත්ථ ච රුක්ඛෙ සයිතුකාමා හොන්ති, තත්ථෙව සයනං උපලභන්ති. මතෙ ච සත්තෙ දිස්වා න රොදන්ති, න සොචන්ති, තඤ්ච මණ්ඩයිත්වා නික්ඛිපන්ති. තාවදෙව ච නෙසං තථාරූපා සකුණා උපගන්ත්වා මතං දීපන්තරං නෙන්ති. තස්මා සුසානං වා අසුචිට්ඨානං වා තත්ථ නත්ථි. න ච තතො මතා නිරයං වා තිරච්ඡානයොනිං වා පෙත්තිවිසයං වා උපපජ්ජන්ති. ‘‘ධම්මතාසිද්ධස්ස පඤ්චසීලස්ස ආනුභාවෙන තෙ දෙවලොකෙ නිබ්බත්තන්තී’’ති වදන්ති. වස්සසහස්සමෙව ච නෙසං සබ්බකාලං ආයුප්පමාණං. සබ්බමෙතං තෙසං පඤ්චසීලං විය ධම්මතාසිද්ධං එවාති වෙදිතබ්බං. තත්ථාති තස්මිං උත්තරකුරුදීපෙ.

එකඛුරං කත්වාති අනෙකසඵම්පි එකසඵං විය කත්වා, අස්සං විය කත්වාති අත්ථො. ‘‘ගාවි’’න්ති වත්වා පුන ‘‘පසු’’න්ති වුත්තත්තා ගාවිතො ඉතරො සබ්බො චතුප්පදො ඉධ ‘‘පසූ’’ති අධිප්පෙතොති ආහ ‘‘ඨපෙත්වා ගාවි’’න්ති.

තස්සාති ගබ්භිනිත්ථියා. පිට්ඨි ඔනමිතුං සහතීති කුච්ඡියා ගරුභාරතාය තෙසං ආරුළ්හකාලෙ පිට්ඨි ඔනමති, තෙසං නිසජ්ජං සහති පල්ලඞ්කෙ නිසින්නා විය හොන්ති. සම්මාදිට්ඨිකෙති කම්මපථසම්මාදිට්ඨියා සම්මාදිට්ඨිකෙ. එත්ථාති ජම්බුදීපෙ. එත්ථ හි ජනපදවොහාරො, න උත්තරකුරුම්හි. තථා හි ‘‘පච්චන්තිමමිලක්ඛුවාසිකෙ’’ති ච වුත්තං.

තස්ස රඤ්ඤොති වෙස්සවණමහාරාජස්ස. ඉති සො අත්තානමෙව පරං විය කත්වා වදති. එසෙව නයො පරතොපි. බහුවිධං නානාරතනවිචිත්තං නානාසණ්ඨානං රථාදි දිබ්බයානං උපට්ඨිතමෙව හොති සුදන්තවාහනයුත්තං, න නෙසං යානානං උපට්ඨාපනෙ උස්සුක්කං ආපජ්ජිතබ්බං අත්ථි. එතානීති හත්ථියානාදීනි. නෙසන්ති වෙස්සවණපරිචාරිකානං. කප්පිතානි හුත්වා උට්ඨිතානි ආරුහිතුං උපකප්පනයානානි. නිපන්නාපි නිසින්නාපි විචරන්ති චන්දිමසූරියා විය යථාසකං විමානෙසු.

නගරාඅහූති ලිඞ්ගවිපල්ලාසෙන වුත්තන්ති ආහ ‘‘නගරානි භවිංසූති අත්ථො’’ති. ආටානාටා නාමාති ඉත්ථිලිඞ්ගවසෙන ලද්ධනාමං නගරං ආසි.

තස්මිං ඨත්වාති තස්මිං පදෙසෙ පරකුසිටනාටානාමකෙ නගරෙ ඨත්වා. තතො උජුං උත්තරදිසායං. එතස්සාති කසිවන්තනගරස්ස. අපරභාගෙ අපරකොට්ඨාසෙ, පරතො ඉච්චෙව අත්ථො.

කුවෙරොති තස්ස පුරිමජාතිසමුදාගතං නාමන්ති තෙනෙව පසඞ්ගෙන යෙනායං සම්පත්ති අධිගතා, තදස්ස පුබ්බකම්මං ආචික්ඛිතුං ‘‘අයං කිරා’’තිආදි වුත්තං. උච්ඡුවප්පන්ති උච්ඡුසස්සං. අවසෙසසාලාහීති අවසෙසයන්තසාලාහි, නිස්සක්කවචනඤ්චෙතං. තත්ථෙවාති පුඤ්ඤත්ථං දින්නසාලායමෙව.

පටිඑසන්තොති පති පති අත්ථෙ එසන්තො වීමංසන්තො. න කෙවලං තෙ වීමංසන්ති එව, අථ ඛො තමත්ථං පතිට්ඨාපෙන්තීති ආහ ‘‘විසුං විසුං අත්ථෙ උපපරික්ඛමානා අනුසාසමානා’’ති. යක්ඛරට්ඨිකාති යක්ඛරට්ඨාධිපතිනො. යක්ඛා ච වෙස්සවණස්ස රඤ්ඤො නිවෙසනද්වාරෙ නියුත්තා චාති යක්ඛදොවාරිකා, තෙසං යක්ඛදොවාරිකානං.

යස්මා ධරණීපොරක්ඛණිතො පුරාණොදකං භස්සයන්තං හෙට්ඨා වුට්ඨි හුත්වා නික්ඛමති, තස්මා තං තතො ගහෙත්වා මෙඝෙහි පවුට්ඨං විය හොතීති වුත්තං ‘‘යතො පොක්ඛරණිතො උදකං ගහෙත්වා මෙඝා පවස්සන්තී’’ති. යතොති යතො ධරණීපොක්ඛරණිතො. සභාති යක්ඛානං උපට්ඨානසභා.

තස්මිං ඨානෙති තස්සා පොක්ඛරණියා තීරෙ යක්ඛානං වසනවනෙ. සදා ඵලිතාති නිච්චකාලං සඤ්ජාතඵලා. නිච්චපුප්ඵිතාති නිච්චං සඤ්ජාතපුප්ඵා. නානාදිජගණායුතාති නානාවිධෙහි දිජගණෙහි යුත්තා. තෙහි පන සකුණසඞ්ඝෙහි ඉතො චිතො ච සම්පතන්තෙහි පරිබ්භමන්තෙහි යස්මා සා පොක්ඛරණී ආකුලා විය හොති, තස්මා වුත්තං ‘‘විවිධපක්ඛිසඞ්ඝසමාකුලා’’ති. කොඤ්චසකුණෙහීති සාරසසකුන්තෙහි.

‘‘එවං විරවන්තාන’’න්ති ඉමිනා තථා වස්සිතවසෙන ‘‘ජීවඤ්ජීවකා’’ති අයං තෙසං සමඤ්ඤාති දස්සෙති. උට්ඨවචිත්තකාති එත්ථාපි එසෙව නයො. තෙනාහ ‘‘එවං වස්සමානා’’ති. පොක්ඛරසාතකාති පොක්ඛරසණ්ඨානතාය ‘‘පොක්ඛරසාතකා’’ති එවං ලද්ධනාමා.

සබ්බකාලංසොභතීති සබ්බඋතූසු සොභති, න තස්සා හෙමන්තාදිවසෙන සොභාවිරතො අත්ථි. එවංභූතා ච නිච්චං පුප්ඵිතජලජථලජපුප්ඵතාය, ඵලභාරභරිතරුක්ඛපරිවාරිතතාය, අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතසලිලතාය ච නිරන්තරං සොභති.

282. පරිකම්මන්ති පුබ්බුපචාරං. පරිසොධෙත්වාති එකක්ඛරස්සාපි අවිරාධනවසෙන ආචරියසන්තිකෙ සබ්බං සොධෙත්වා. සුට්ඨු උග්ගහිතාති පරිමණ්ඩලපදබ්යඤ්ජනාය පොරියා වාචාය විස්සට්ඨාය අනෙලගළාය අත්ථස්ස විඤ්ඤාපනීයා සම්මදෙව උග්ගහිතා. තථා හි ‘‘අත්ථඤ්ච බ්යඤ්ජනඤ්ච පරිසොධෙත්වා’’ති වුත්තං. අත්ථං ජානතො එව හි බ්යඤ්ජනං පරිසුජ්ඣති, නො අජානතො. පදබ්යඤ්ජනානීති පදඤ්චෙව බ්යඤ්ජනඤ්ච අහාපෙත්වා. එවඤ්හි පරිපුණ්ණා නාම හොතීති. විසංවාදෙත්වාති අඤ්ඤථා කත්වා. තෙජවන්තං න හොති විරජ්ඣනතො චෙව විම්හයත්ථභාවතො ච. සබ්බසොති අනවසෙසතො ආදිමජ්ඣපරියොසානතො. තෙජවන්තං හොතීති සභාවනිරුත්තිං අවිරාධෙත්වා සුප්පවත්තිභාවෙන සාධනතො. එවං පයොගවිපත්තිං පහාය පයොගසම්පත්තියා සති පරිත්තස්ස අත්ථසාධකතං දස්සෙත්වා ඉදානි අජ්ඣාසයවිපත්තිං පහාය අජ්ඣාසයසම්පත්තියා අත්ථසාධකතං දස්සෙතුං ‘‘ලාභහෙතූ’’තිආදි වුත්තං. ඉදං පරිත්තභණනං සත්තානං අනත්ථපටිබාහනහෙතූති තස්ස ඤාණකරුණාපුබ්බකතා නිස්සරණපක්ඛො. මෙත්තං පුරෙචාරිකං කත්වාති මෙත්තාමනසිකාරෙන සත්තෙසු හිතඵරණං පුරක්ඛත්වා.

‘‘වත්ථුං වා’’තිආදි පුබ්බෙ චතුපරිසමජ්ඣෙ කතාය සාධනාය භගවතො පවෙදනං. ඝරවත්ථුන්ති වසනගෙහං. නිබද්ධවාසන්ති පරගෙහෙපි නෙවාසිකභාවෙන වාසං න ලභෙය්ය, යං පන මහාරාජානං, යක්ඛසෙනාපතීනඤ්ච අජානන්තානංයෙව කදාචි වසිත්වා ගමනං, තං අප්පමාණන්ති අධිප්පායො. සමිතින්ති යක්ඛාදිසමාගමං. කාමං පාළියං ‘‘න මෙ සො’’ති ආගතං, ඉතරෙසම්පි පන මහාරාජානමත්තනා එකජ්ඣාසයතාය තෙසම්පි අජ්ඣාසයං හදයෙ ඨපෙත්වා වෙස්සවණො තථා අවොච. කඤ්ඤං අනු අනු වහිතුං අයුත්තො අනාවය්හො, සබ්බකාලං කඤ්ඤං ලද්ධුං අයුත්තොති අත්ථො, තං අනාවය්හං. තෙනාහ ‘‘න ආවාහයුත්ත’’න්ති. න විවය්හන්ති අවිවය්හං, කඤ්ඤං ගහෙතුමයුත්තන්ති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘න විවාහයුත්ත’’න්ති. ආහිතො අහංමානො එත්ථාති අත්තා, අත්තභාවො. අත්තා විසයභූතො එතාසං අත්ථීති අත්තා, පරිභාසා, තාහි. පරියත්තං කත්වා වචනෙන පරිපුණ්ණාහි. යථා යක්ඛා අක්කොසිතබ්බා, එවං පවත්තා අක්කොසා යක්ඛඅක්කොසා නාම, තෙහි. තෙ පන ‘‘කළාරක්ඛි කළාරදන්තා කාළවණ්ණා’’ති එවං ආදයො.

විරුද්ධාති විරුජ්ඣනකා පරෙහි විරොධිනො. රභසාති සාරම්භකාති අධිප්පායො. තෙනාහ ‘‘කරණුත්තරියා’’ති. රභසාති වා සාහසිකා. සාමිනො මනසො අස්සවාති මනස්සා, කිඞ්කරා. යෙ හි ‘‘කිං කරොමි භද්දන්තෙ’’ති සාමිකස්ස වසෙ වත්තන්ති, තෙ එවං වුච්චන්ති. තෙන වුත්තං ‘‘යක්ඛසෙනාපතීනං යෙ මනස්සා, තෙස’’න්ති. ආණාය අවරොධිතුපචාරා අවරුද්ධා, තෙ පන ආණාවතො පච්චත්ථිකා නාම හොන්තීති ‘‘පච්චාමිත්තා වෙරිනො’’ති වුත්තං. උජ්ඣාපෙතබ්බන්ති හෙට්ඨා කත්වා චින්තාපෙතබ්බං, තං පන උජ්ඣාපනං තෙසං නීචකිරියාය ජානාපනං හොතීති ආහ ‘‘ජානාපෙතබ්බා’’ති.

පරිත්තපරිකම්මකථාවණ්ණනා

පරිත්තස්ස පරිකම්මං කථෙතබ්බන්ති ආටානාටියපරිත්තස්ස පරිකම්මං පුබ්බුපචාරට්ඨානියං මෙත්තසුත්තාදි කථෙතබ්බං. එවඤ්හි තං ලද්ධාසෙවනං හුත්වා තෙජවන්තං හොති. තෙනාහ ‘‘පඨමමෙව හී’’තිආදි. පිට්ඨං වා මංසං වාති වා-සද්දො අනියමත්ථො, තෙන මච්ඡඝතසූපාදිං සඞ්ගණ්හාති. ඔතාරං ලභන්ති අත්තනා පියායිතබ්බආහාරවසෙන පියායිතබ්බට්ඨානවසෙන ච. ‘‘පරිත්ත…පෙ… නිසීදිතබ්බ’’න්ති ඉමිනාව පරිත්තකාරකස්ස භික්ඛුනො පරිසුද්ධිපි ඉච්ඡිතබ්බාති දස්සෙති.

‘‘පරිත්තකාරකො…පෙ… සම්පරිවාරිතෙනා’’ති ඉදං පරිත්තකරණෙ බාහිරරක්ඛාසංවිධානං. ‘‘මෙත්තචිත්තං …පෙ… කාතබ්බ’’න්ති ඉදං අබ්භන්තරරක්ඛා උභයතො රක්ඛාසංවිධානං. එවඤ්හි අමනුස්සා පරිත්තකරණස්ස අන්තරායං කාතුං න විසහන්ති. මඞ්ගලකථා වත්තබ්බා පුබ්බුපචාරවසෙන. සබ්බසන්නිපාතොති තස්මිං විහාරෙ, තස්මිං වා ගාමඛෙත්තෙ සබ්බෙසං භික්ඛූනං සන්නිපාතො. ඝොසෙතබ්බො,‘‘චෙතියඞ්ගණෙ සබ්බෙහි සන්නිපතිතබ්බ’’න්ති. අනාගන්තුං නාම න ලබ්භති අමනුස්සෙන බුද්ධාණාභයෙන, රාජාණාභයෙන ච. ගහිතකාපදෙසෙන අමනුස්සොව පුච්ඡිතො හොතීති ආහ ‘‘අමනුස්සග්ගහිතකො ‘ත්වං කො නාමා’ති පුච්ඡිතබ්බො’’ති. මාලාගන්ධාදීසු පූජනත්ථං විනියුඤ්ජියමානෙසු. පත්තීති තුය්හං පත්තිදානං. පිණ්ඩපාතෙ පත්තීති පිණ්ඩපාතෙ දිය්යමානෙ පත්තිදානං. දෙවතානන්ති යක්ඛසෙනාපතීනං. පරිත්තං භණිතබ්බන්ති එත්ථාපි ‘‘මෙත්තචිත්තං පුරෙචාරිකං කත්වා’’ති ච ‘‘මඞ්ගලකථා වත්තබ්බා’’ති ච ‘‘විහාරස්ස උපවනෙ’’ති එවමාදි ච සබ්බං ගිහීනං පරිත්තකරණෙ වුත්තං පරිකම්මං කාතබ්බමෙව.

සරීරෙ අධිමුච්චතීති සරීරං අනුපවිසිත්වා විය ආවිසන්තො යථා ගහිතකස්ස වසෙන න වත්තති, අත්තනො එව වසෙන වත්තති, එවං අධිමුච්චති අධිට්ඨහිත්වා තිට්ඨති. තෙනාහ ‘‘ආවිසතීතිතස්සෙව වෙවචන’’න්ති. ලග්ගතීති තත්ථෙව ලග්ගො අල්ලීනො හොති. තෙනාහ ‘‘න අපෙතී’’ති. රොගංවඩ්ඪෙන්තොති ධාතූනං සමභාවෙන වත්තිතුං අප්පදානවසෙන උප්පන්නං රොගං වඩ්ඪෙන්තො. ධාතූනං විසමභාවාපත්තියා ච ආහාරස්ස ච අරුච්චනෙන ගහිතකස්ස සරීරෙ ලොහිතං සුස්සති, මංසං මිලායති, තං පනස්ස යක්ඛො ධාතුක්ඛොභනිමිත්තතාය කරොන්තො විය හොතීති වුත්තං ‘‘අප්පමංසලොහිතං කරොන්තො’’ති.

283. තෙසං නාමානි ඉන්දාදිනාමභාවෙන වොහරිතබ්බතො. තතොති තතො ආරොචනතො පරං. තෙති යක්ඛසෙනාපතයො. ඔකාසො න භවිස්සතීති භික්ඛුභික්ඛුනියො, උපාසකඋපාසිකායො විහෙඨෙතුං අවසරො න භවිස්සති සම්මදෙව ආරක්ඛාය විහිතත්තාති.

ආටානාටියසුත්තවණ්ණනාය ලීනත්ථප්පකාසනා.