📜

12. ලොහිච්චසුත්තවණ්ණනා

ලොහිච්චබ්රාහ්මණවත්ථුවණ්ණනා

501. එවං කෙවට්ටසුත්තං සංවණ්ණෙත්වා ඉදානි ලොහිච්චසුත්තං සංවණ්ණෙන්තො යථානුපුබ්බං සංවණ්ණනොකාසස්ස පත්තභාවං විභාවෙතුං, කෙවට්ටසුත්තස්සානන්තරං සඞ්ගීතස්ස සුත්තස්ස ලොහිච්චසුත්තභාවං වා පකාසෙතුං ‘‘එවං මෙ සුතං…පෙ… කොසලෙසූති ලොහිච්චසුත්ත’’න්ති ආහ. සාලවතිකාති කාරණමන්තරෙන ඉත්ථිලිඞ්ගවසෙන තස්ස ගාමස්ස නාමං. ගාමණිකාභාවෙනාති කෙචි. වතියාති කණ්ටකසාඛාදිවතියා. ලොහිතො නාම තස්ස කුලෙ පුබ්බපුරිසො, තබ්බංසවසෙන ලොහිතස්ස අපච්චං ලොහිච්චොති බ්රාහ්මණස්ස ගොත්තතො ආගතනාමං.

502. ‘‘කිඤ්හි පරො පරස්ස කරිස්සතී’’ති පරානුකම්පා විරහිතත්තා ලාමකං. න තු උච්ඡෙදසස්සතානං අඤ්ඤතරස්සාති ආහ ‘‘න පනා’’තිආදි. දිට්ඨිගතන්ති හි ලද්ධිමත්තං අධිප්පෙතං, අඤ්ඤථා උච්ඡෙදසස්සතග්ගාහවිනිමුත්තො කොචි දිට්ඨිග්ගාහො නාම නත්ථීති තෙසමඤ්ඤතරං සියා. ‘‘උප්පන්නං හොතී’’ති ඉදං මනසි, වචසි ච උප්පන්නතාසාධාරණවචනන්ති දස්සෙති ‘‘න කෙවලඤ්චා’’තිආදිනා. සො කිර…පෙ… භාසතියෙවාති ච තස්සා ලද්ධියා ලොකෙ පාකටභාවං වදති. යස්මා පන අත්තතො අඤ්ඤො පරො හොති, තස්මා යථා අනුසාසකතො අනුසාසිතබ්බො පරො, එවං අනුසාසිතබ්බතොපි අනුසාසකොති දස්සෙතුං ‘‘පරො’’තිආදි වුත්තං. කිං-සද්දාපෙක්ඛාය චෙත්ථ ‘‘කරිස්සතී’’ති අනාගතකාලවචනං, අනාගතෙපි වා තෙන තස්ස කාතබ්බං නත්ථීති දස්සනත්ථං. කුසලං ධම්මන්ති අනවජ්ජධම්මං නික්කිලෙසධම්මං, විමොක්ඛධම්මන්ති අත්ථො. ‘‘පරෙසං ධම්මං කථෙස්සාමී’’ති තෙහි අත්තානං පරිවාරාපෙත්වා විචරණං කිමත්ථියං, ආසයවුද්ධස්සපි අනුරොධෙන විනා තං න හොති, තස්මා අත්තනා…පෙ… විහාතබ්බන්ති වදති. තෙනාහ ‘‘එවංසම්පදමිදං පාපකං ලොභධම්මං වදාමී’’ති.

504. ‘‘ඉත්ථිලිඞ්ගවසෙනා’’ති ඉමිනා පුල්ලිඞ්ගිකස්සපි අත්ථස්ස ඉත්ථිලිඞ්ගසමඤ්ඤාති දස්සෙති. සොති ලොහිච්චබ්රාහ්මණො. භාරොති භගවතො පරිසබාහුල්ලත්තා, අත්තනො ච බහුකිච්චකරණීයත්තා ගරු දුක්කරං.

508. කථාඵාසුකත්ථන්ති කථාසුඛත්ථං, සුඛෙන කථං කථෙතුඤ්චෙව සොතුඤ්චාති අත්ථො. අයං උපාසකොති රොසිකන්හාපිතං ආහ. අප්පෙව නාම සියාති එත්ථ පීතිවසෙන ආමෙඩිතං දට්ඨබ්බං. තථා හි තං ‘‘බුද්ධගජ්ජිත’’න්ති වුච්චති. භගවා හි ඊදිසෙසු ඨානෙසු විසෙසතො පීතිසොමනස්සජාතො හොති, තස්මා පීතිවසෙන පඨමං ගජ්ජති, දුතියම්පි අනුගජ්ජති. කිං විසෙසං ගජ්ජනමනුගජ්ජනන්ති වුත්තං ‘‘අය’’න්තිආදි. ආදො භාසනං අල්ලාපො, සඤ්ඤොගෙ පරෙ රස්සො. තදුත්තරි සහ භාසනං සල්ලාපො.

ලොහිච්චබ්රාහ්මණානුයොගවණ්ණනා

509. සමුදයසඤ්ජාතීති ආයුප්පාදොති ආහ ‘‘භොගුප්පාදො’’ති. තතොති සාලවතිකාය. ලාභන්තරායකරොති ධනධඤ්ඤලාභස්ස අන්තරායකරො. අනුපුබ්බො කපි-සද්දො ආකඞ්ඛනත්ථොති දස්සෙති ‘‘ඉච්ඡතී’’ති ඉමිනා. අයං අට්ඨකථාතො අපරො නයො – සාතිසයෙන හිතෙන අනුකම්පකො අනුග්ගණ්හනකො හිතානුකම්පීති. සම්පජ්ජතීති ආසෙවනලාභෙන නිප්පජ්ජති, බලවතී හොති අවග්ගහාති අත්ථො. තෙන වුත්තං ‘‘නියතා හොතී’’ති.

510-511. දුතියං උපපත්තින්ති ‘‘නනු රාජා පසෙනදිකොසලො’’තිආදිනා වුත්තං දුතියං උපපත්තිං ඨානං යුත්තිං. කාරණඤ්හි භගවා උපමාමුඛෙන දස්සෙති, ඉමාය ච උපපත්තියා තුම්හෙ චෙව අඤ්ඤෙ චාති ලොහිච්චම්පි අන්තොකත්වා සංවෙජනං කතං හොති. යෙ ච ඉමෙ කුලපුත්තා දිබ්බා ගබ්භා පරිපාචෙන්තීති යොජනා. උපනිස්සයසම්පත්තියා, ඤාණපරිපාකස්ස වා අභාවෙන අසක්කොන්තා. කම්මපදෙන අතුල්යාධිකරණත්තා පරිපාචෙන්ති කිරියාය විභත්තිවිපල්ලාසෙන උපයොගත්ථෙ පච්චත්තවචනං. යෙ පන ‘‘පරිපච්චන්තී’’ති කම්මරූපෙන පඨන්ති, තෙසං මතෙ විභත්තිවිපල්ලාසෙන පයොජනං නත්ථි කම්මකත්තුභාවතො, අත්ථො පනස්ස දුතියවිකප්පෙ වුත්තනයෙන දානාදිපුඤ්ඤවිසෙසො වෙදිතබ්බො. අහිතානුකම්පාදිතා ච තස්ස තංසමඞ්ගීසත්තවසෙන හොති. දිවි භවාති දිබ්බා. ගබ්භෙන්ති පරිපච්චනවසෙන අත්තනි පබන්ධෙන්තීති ගබ්භා, දෙවලොකා. ‘‘ඡන්නං දෙවලොකාන’’න්ති නිදස්සනවචනමෙතං. බ්රහ්මලොකස්සාපි හි දිබ්බගබ්භභාවො ලබ්භතෙව දිබ්බවිහාරහෙතුකත්තා. එවඤ්ච කත්වා ‘‘භාවනං භාවයමානා’’ති ඉදම්පි වචනං සමත්ථිතං හොති . ‘‘දෙවලොකගාමිනිං පටිපදං පූරයමානා’’ති වත්වා තං පටිපදං සරූපතො දස්සෙතුං ‘‘දානං දදමානා’’තිආදි වුත්තං. භවන්ති එත්ථ යථාරුචි සුඛසමප්පිතාති භවා, විමානානි. දෙවභාවාවහත්තා දිබ්බා. වුත්තනයෙනෙව ගබ්භා.දානාදයො දෙවලොකසංවත්තනික පුඤ්ඤවිසෙසා. දිබ්බා භවාති ඉධ දෙවලොකපරියාපන්නා උපපත්තිභවා අධිප්පෙතා. තදාවහො හි කම්මභවො පුබ්බෙ ගහිතොති ආහ ‘‘දෙවලොකෙ විපාකක්ඛන්ධා’’ති.

තයොචොදනාරහවණ්ණනා

513. අනියාමිතෙනෙවාති අනියමිතෙනෙව, ‘‘ත්වං එවං දිට්ඨිකො, එවං සත්තානං අනත්ථස්ස කාරකො’’ති එවං අනුද්දෙසිකෙනෙව. සබ්බලොකපත්ථටාය ලද්ධියා සමුප්පජ්ජනතො යාව භවග්ගා උග්ගතං. මානන්ති ‘‘අහමෙතං ජානාමි, අහමෙතං පස්සාමී’’ති එවං පවත්තං පණ්ඩිතමානං. භින්දිත්වාති විධමෙත්වා, ජහාපෙත්වාති අත්ථො. තයො සත්ථාරෙති අසම්පාදිතඅත්තහිතො අනොවාදකරසාවකො ච අසම්පාදිතඅත්තහිතො ඔවාදකරසාවකො ච සම්පාදිතඅත්තහිතො අනොවාදකරසාවකො චෙති ඉමෙ තයො සත්ථාරෙ. චතුත්ථො පන සම්මාසම්බුද්ධො න චොදනාරහො, තස්මා ‘‘තං තෙන පුච්ඡිතො එව කථෙස්සාමී’’ති චොදනාරහෙව තයො සත්ථාරෙ පඨමං දස්සෙති, පච්ඡා චතුත්ථං සත්ථාරං. කාමඤ්චෙත්ථ චතුත්ථො සත්ථා එකො අදුතියො අනඤ්ඤසාධාරණො, තථාපි සො යෙසං උත්තරිමනුස්සධම්මානං වසෙන ‘‘ධම්මමයො කායො’’ති වුච්චති, තෙසං සමුදායභූතොපි තෙ ගුණාවයවෙ සත්ථුට්ඨානියෙ කත්වා දස්සෙන්තො භගවා ‘‘අයම්පි ඛො ලොහිච්ච සත්ථා’’ති අභාසි.

අඤ්ඤාති ය-කාරලොපනිද්දෙසො ‘‘සයං අභිඤ්ඤා’’තිආදීසු (දී. නි. 1.28, 37; ම. නි. 1.154, 444) විය, තදත්ථෙ චෙතං සම්පදානවචනන්ති දස්සෙති ‘‘අඤ්ඤායා’’තිආදිනා. සාවකත්තං පටිජානිත්වා ඨිතත්තා එකදෙසෙනස්ස සාසනං කරොන්තීති ආහ ‘‘නිරන්තරං තස්ස සාසනං අකත්වා’’ති. උක්කමිත්වා උක්කමිත්වාති කදාචි තථා කරණං, කදාචි තථා අකරණඤ්ච සන්ධාය විච්ඡාවචනං, යදිච්ඡිතං කරොන්තීති අධිප්පායො . පටික්කමන්තියාති අනභිරතියා අගාරවෙන අපගච්ඡන්තියා. තෙන වුත්තං ‘‘අනිච්ඡන්තියා’’තිආදි. එකායාති අදුතියාය ඉත්ථියා, සම්පයොගන්ති මෙථුනධම්මසමායොගං. එකො ඉච්ඡෙය්යාති අදුතියො පුරිසො සම්පයොගං ඉච්ඡෙය්යාති ආනෙත්වා සම්බන්ධො. ඔසක්කනාදිමුඛෙන ඉත්ථිපුරිසසම්බන්ධනිදස්සනං ගෙහස්සිතාගෙහස්සිතඅපෙක්ඛවසෙන තස්ස සත්ථුනො සාවකෙසු පටිපත්තිදස්සනත්ථං. අතිවිරත්තභාවතො දට්ඨුම්පි අනිච්ඡමානං පරම්මුඛිං ඨිතං ඉත්ථිං. ලොභෙනාති පරිවාරං නිස්සාය උප්පජ්ජනකලාභසක්කාරලොභෙන. ඊදිසොති එවංසභාවො සත්ථා. යෙනාති ලොභධම්මෙන. තත්ථ සම්පාදෙහීති තස්මිං පටිපත්තිධම්මෙ පතිට්ඨිතං කත්වා සම්පාදෙහි. කායවඞ්කාදිවිගමෙන උජුං කරොහි.

514. සස්සරූපකානි තිණානීති සස්සසදිසානි නීවාරාදිතිණානි.

515. එවං චොදනං අරහතීති වුත්තනයෙන සාවකෙසු අප්පොස්සුක්කභාවාපාදනෙ නියොජනවසෙන චොදනං අරහති, න පඨමො විය ‘‘එවරූපො තව ලොභධම්මො’’තිආදිනා, න ච දුතියො විය ‘‘අත්තානමෙව තාව තත්ථ සම්පාදෙහී’’තිආදිනා. කස්මා? සම්පාදිතඅත්තහිතතාය තතියස්ස.

නචොදනාරහසත්ථුවණ්ණනා

516. න චොදනාරහොති එත්ථ යස්මා චොදනාරහතා නාම සත්ථුවිප්පටිපත්තියා වා සාවකවිප්පටිපත්තියා වා උභයවිප්පටිපත්තියා වා හොති, තයිදං සබ්බම්පි ඉමස්මිං සත්ථරි නත්ථි, තස්මා න චොදනාරහොති ඉමමත්ථං දස්සෙතුං ‘‘අයඤ්හී’’තිආදි වුත්තං. අස්සවාති පටිස්සවා.

517. මයා ගහිතාය දිට්ඨියාති සබ්බසො අනවජ්ජෙ අනුපවජ්ජෙ සම්මාපටිපන්නෙ, පරෙසඤ්ච සම්මදෙව සම්මාපටිපත්තිං දස්සෙන්තෙ සත්ථරි අභූතදොසාරොපනවසෙන මිච්ඡාගහිතාය නිරයගාමිනියා පාපදිට්ඨියා. නරකපපාතන්ති නරකසඞ්ඛාතං මහාපපාතං. පපතන්ති එත්ථාති හි පපාතො. ධම්මදෙසනාහත්ථෙනාති ධම්මදෙසනාසඞ්ඛාතෙන හත්ථෙන. සග්ගමග්ගථලෙති සග්ගගාමිමග්ගභූතෙ පුඤ්ඤධම්මථලෙ, චාතුමහාරාජිකාදිසග්ගසොතාපත්තිආදිමග්ගසඞ්ඛාතෙ වා ථලෙ. සෙසං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

ඉති සුමඞ්ගලවිලාසිනියා දීඝනිකායට්ඨකථාය පරමසුඛුමගම්භීරදුරනුබොධත්ථපරිදීපනාය සුවිමලවිපුලපඤ්ඤාවෙය්යත්තියජනනාය සාධුවිලාසිනියා නාම ලීනත්ථපකාසනියා ලොහිච්චසුත්තවණ්ණනාය ලීනත්ථපකාසනා.

ලොහිච්චසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.