📜

7. ජාලියසුත්තවණ්ණනා

ද්වෙපබ්බජිතවත්ථුවණ්ණනා

378. එවං මහාලිසුත්තං සංවණ්ණෙත්වා ඉදානි ජාලියසුත්තං සංවණ්ණෙන්තො යථානුපුබ්බං සංවණ්ණනොකාසස්ස පත්තභාවං විභාවෙතුං, මහාලිසුත්තස්සානන්තරං සඞ්ගීතස්ස සුත්තස්ස ජාලියසුත්තභාවං වා පකාසෙතුං ‘‘එවං මෙ සුතං…පෙ… කොසම්බියන්ති ජාලියසුත්ත’’න්ති ආහ. ‘‘ඝොසිතෙනා’’තිආදිනා මජ්ඣෙලොපසමාසං දස්සෙති, ඝොසිතස්ස ආරාමොතිපි වත්තබ්බං. එවම්පි හි ‘‘අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ’’තිආදීසු (පාරා. 234) විය දායකකිත්තනං හොති, එවං පන කිත්තෙන්තො ආයස්මා ආනන්දො අඤ්ඤෙපි තස්ස දිට්ඨානුගතිආපජ්ජනෙ නියොජෙතීති අඤ්ඤත්ථ වුත්තං. තත්ථ කොයං ඝොසිතසෙට්ඨි නාම, කථඤ්චානෙන ආරාමො කාරිතො, කථං පන තත්ථ භගවා විහාසීති පුච්ඡාය සබ්බං තං විස්සජ්ජනං සමුදාගමතො පට්ඨාය සඞ්ඛෙපතොව දස්සෙන්තො ‘‘පුබ්බෙ කිරා’’තිආදිමාහ. අල්ලකප්පරට්ඨන්ති බහූසු පොත්ථකෙසු දිස්සති, කත්ථචි පන ‘‘අද්දිලරට්ඨ’’න්ති ච ‘‘දමිළරට්ඨ’’න්ති ච ලිඛිතං. තතොති අල්ලකප්පරට්ඨතො. ‘‘පුත්තං…පෙ… අගමාසී’’ති ඉදම්පි ‘‘තස්සෙතං කම්ම’’න්ති ඤාපෙතුං වුත්තං. තදාති තෙසං ගාමං පවිට්ඨදිවසෙ. බලවපායාසන්ති ගරුතරං බහුපායාසං. ජීරාපෙතුන්ති සමවෙපාකිනියා ගහණියා පක්කාපෙතුං. අසන්නිහිතෙති ගෙහතො බහි අඤ්ඤං ගතෙ. භුස්සතීති නදති, ‘‘භුභු’’ඉති සුනඛසද්දං කරොතීති අත්ථො. ඉදම්පිස්ස එකං කම්මං. පච්චෙකබුද්ධෙ පන චීවරකම්මත්ථාය අඤ්ඤං ඨානං ගතෙ සුනඛස්ස හදයං ඵාලිතං. තිරච්ඡානා නාමෙතෙ උජුජාතිකා හොන්ති අකුටිලා, මනුස්සා පන අඤ්ඤං හදයෙන චින්තෙති, අඤ්ඤං මුඛෙන කථෙන්ති. තෙනෙවාහ ‘‘ගහනඤ්හෙතං භන්තෙ යදිදං මනුස්සා, උත්තානකඤ්හෙතං භන්තෙ යදිදං පසවො’’ති (ම. නි. 2.3).

ඉති සො තාය පච්චෙකබුද්ධෙ සිනෙහවසෙන උජුදිට්ඨිතාය අකුටිලතාය කාලඞ්කත්වා තාවතිංසභවනෙ නිබ්බත්තො. තං සන්ධායාහ ‘‘සො…පෙ… නිබ්බත්තී’’ති. තස්ස පන කණ්ණමූලෙ කථෙන්තස්ස සද්දො සොළසයොජනට්ඨානං ඵරති, පකතිකථාසද්දො පන සකලං දසයොජනසහස්සං දෙවනගරං, එවං සරඝොසසම්පත්තියා ‘‘ඝොසකදෙවපුත්තො’’ ත්වෙව නාමං අහොසි. අයමස්ස පච්චෙකබුද්ධෙ සිනෙහෙන භුක්කරණස්ස නිස්සන්දො. චවිත්වාති ආහාරක්ඛයෙන චවිත්වා. දෙවලොකතො හි දෙවපුත්තා ආයුක්ඛයෙන, පුඤ්ඤක්ඛයෙන, ආහාරක්ඛයෙන, කොපෙනාති චතූහි කාරණෙහි චවන්ති. ඉමස්ස පන කාමගුණෙ පරිභුඤ්ජතො මුට්ඨස්සතිස්ස ආහාරක්ඛයෙන චවනං හොති. සො කොසම්බියං නගරසොභිනියා කුච්ඡිස්මිං පටිසන්ධිං ගණ්හි. නගරසොභිනියො කිර ධීතරං පටිජග්ගන්ති, න පුත්තං. ධීතරො හි තාසං පවෙණිං ඝටයන්ති, තස්මා සාපි තං සඞ්කාරකූටෙ ඡඩ්ඩාපෙති. අයමස්ස පුබ්බෙ පුත්තඡඩ්ඩනකම්මස්ස නිස්සන්දො. පාපකම්මඤ්හි නාමෙතං ‘‘අප්පක’’න්ති නාවමඤ්ඤිතබ්බං. තමෙකො මනුස්සො කාකසුනඛපරිවාරිතං දිස්වා ‘‘පුත්තො මෙ ලද්ධො’’ති ගෙහං නෙසි, තස්ස පන හත්ථතො කොසම්බකසෙට්ඨි කහාපණසහස්සං දත්වා අග්ගහෙසි, තමත්ථං සන්ධාය ‘‘කොසම්බියං එකස්ස කුලස්ස ඝරෙ නිබ්බත්තී’’තිආදි වුත්තං. සත්තක්ඛත්තුං ඝාතාපනත්ථං උපක්කමකරණම්පි පුත්තඡඩ්ඩනකම්මස්සෙව නිස්සන්දො. සෙට්ඨිධීතායාති ජනපදසෙට්ඨිනො ධීතාය. වෙය්යත්තියෙනාති පඤ්ඤාවෙය්යත්තියෙන. සා හි තස්ස පිතරා පෙසිතං මාරාපනපණ්ණං ඵාලෙත්වා විවාහපණ්ණං බන්ධිත්වා ජීවිතලාභං කරොති. තායෙව සරසම්පත්තියා ඝොසිතසෙට්ඨි නාම ජාතො.

සරීරසන්තප්පනත්ථන්ති හිමවන්තෙව මූලඵලාහාරතාය කිලන්තසරීරස්ස ලොණම්බිලසෙවනෙන පීනනත්ථං. තසිතාති පිපාසිතා. කිලන්තාති පරිස්සන්තකායා. වටරුක්ඛන්ති මහානිග්රොධරුක්ඛං. තෙ කිර තං පත්වා තස්ස මූලෙ නිසීදිංසු. අථ ජෙට්ඨකතාපසො නිග්රොධරුක්ඛස්ස සොභාසම්පත්තිං පස්සිත්වා ‘‘මහානුභාවො මඤ්ඤෙ එත්ථ අධිවුත්ථා දෙවතා. සාධු වතායං දෙවතා ඉසිගණස්ස පානීයාදිදානෙන අද්ධානපරිස්සමං විනොදෙය්යා’’ති චින්තෙසි. දෙවතාපි තථා චින්තිතං උත්වා ඉසිගණස්ස පානීයන්හානකභොජනානි අදාසි. තෙනාහ ‘‘තත්ථා’’තිආදි. ජෙට්ඨකතාපසස්ස පන තථා චින්තනං අවිසෙසතො සබ්බත්ථ ආරොපෙත්වා ‘‘සඞ්ගහං පච්චාසිසන්තා’’ති වුත්තං. ‘‘හත්ථං පසාරෙත්වා’’ති ඉමිනා හත්ථප්පසාරණමත්තෙන තස්සා යථිච්ඡිතනිප්ඵත්තිං දස්සෙති. දෙවතා ආහාති සා අත්තනො පුඤ්ඤස්ස පරිත්තකත්තා ලජ්ජාය කථෙතුං අවිසහන්තීපි පුනප්පුනං නිප්පීළියමානා එවමාහ. සොති අනාථපිණ්ඩිකො ගහපති. භතකානන්ති භතියා වෙය්යාවච්චං කරොන්තානං දාසපෙසකම්මකරානං. පකතිභත්තවෙතනමෙවාති පකතියා දාතබ්බභත්තවෙතනමෙව. තදා උපොසථිකත්තා කම්මං අකරොන්තානම්පි කම්මකරණදිවසෙ දාතබ්බභත්තවෙතනමෙව, න තතො ඌනන්ති අත්ථො. ධම්මපදට්ඨකථායං ඛුද්දකභාණකානං මතෙන ‘‘සායමාසත්ථාය ආගතො’’ති (ධ. ප. අට්ඨ. 1.2.සාමාවතීවත්ථු) වුත්තං, ඉධ පන දීඝභාණකානං මතෙන ‘‘මජ්ඣන්හිකෙ පාතරාසත්ථාය ආගතො’’ති. කඤ්චීති කඤ්චිපි භතකං, කිඤ්චිපි භතකකම්මන්ති වා සම්බන්ධො. මජ්ඣන්හිකකාලත්තා ‘‘උපඩ්ඪදිවසො ගතො’’ති ආහ, තෙන උපඩ්ඪදිවසමෙව සමාදින්නත්තා ‘‘උපඩ්ඪූපොසථො’’ති තං වොහරන්තීති දස්සෙති. ධම්මපදට්ඨකථායං (ධ. ප. අට්ඨ. 1.2 සාමාවතීවත්ථු) රත්තිභාගෙන උපඩ්ඪූපොසථො වුත්තො, ඉධ පන මජ්ඣන්හිකතො පට්ඨාය දිවසභාගෙනෙව, තදවසෙසදිවසරත්තිභාගෙන වා. අසමෙපි හි භාගෙ උපඩ්ඪසද්දො පවත්තති. තදහෙවාති අරුණුග්ගමනකාලං සන්ධාය වුත්තං.

‘‘ඝොසොපි ඛො දුල්ලභො ලොකස්මිං යදිදං බුද්ධො’’ති සඤ්ජාතපීතිපාමොජ්ජො. තදහෙවාති කොසම්බිං පත්තදිවසතො දුතියදිවසෙයෙව. තුරිතාත්ථාති තුරිතා අත්ථ, සීඝයායිනො භවථාති අත්ථො. එහිභික්ඛුපබ්බජ්ජං සන්ධාය ‘‘පබ්බජිත්වා’’ති වුත්තං. අරහත්තන්ති චතුපටිසම්භිදාසමලඞ්කතං අරහන්තභාවං. තෙපි සෙට්ඨිනො සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨාය අඩ්ඪමාසමත්තං දානානි දත්වා පච්චාගම්ම තයො විහාරෙ කාරෙසුං. භගවා පන දෙවසිකං එකෙකස්මිං විහාරෙ වසති. යස්ස ච විහාරෙ වුත්ථො, තස්සෙව ඝරෙ පිණ්ඩාය චරති, තදා පන ඝොසිතස්ස විහාරෙ විහරති. තෙන වුත්තං ‘‘කොසම්බියං විහරති ඝොසිතාරාමෙ’’ති.

බාහිරසමයමත්තෙන උපජ්ඣායො, න සාසනෙ විය උපජ්ඣායලක්ඛණෙන. උපෙච්ච පරස්ස වාචාය ආරම්භනං බාධනං උපාරම්භො, දොසදස්සනවසෙන ඝට්ටනන්ති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘වාදං ආරොපෙතුකාමා හුත්වා’’ති. වදන්ති නින්දාවසෙන කථෙන්ති එතෙනාති හි වාදො, දොසො, තමාරොපෙතුකාමා උපරි පතිට්ඨපෙතුකාමා හුත්වාති අත්ථො. කථමාරොපෙතුකාමාති ආහ ‘‘ඉති කිරා’’තිආදි. තං ජීවං තං සරීරන්ති යං වත්ථු ජීවසඤ්ඤිතං, තදෙව සරීරසඤ්ඤිතං. ඉදඤ්හි ‘‘රූපං අත්තතො සමනුපස්සතී’’ති වුත්තවාදං ගහෙත්වා වදන්ති. රූපඤ්ච අත්තානඤ්ච අද්වයං එකීභාවං කත්වා සමනුපස්සනවසෙන, ‘‘සත්තො’’ති වා බාහිරකපරිකප්පිතං අත්තානං සන්ධාය වදන්ති. තථා හි වුත්තං ‘‘ඉධෙව සත්තො භිජ්ජතී’’ති. අස්සාති සමණස්ස ගොතමස්ස. භිජ්ජතීති නිරුදයවිනාසවසෙන විනස්සති. තෙන ජීවිතසරීරානං අනඤ්ඤත්තානුජානනතො, සරීරස්ස ච භෙදදස්සනතො. න හෙත්ථ යථා දිට්ඨභෙදවතා සරීරතො අනඤ්ඤත්තා අදිට්ඨොපි ජීවස්ස භෙදො වුත්තො, එවං අදිට්ඨභෙදවතා ජීවතො අනඤ්ඤත්තා සරීරස්සාපි අභෙදොති සක්කා වත්තුං තස්ස භෙදස්ස පච්චක්ඛසිද්ධත්තා, භූතුපාදායරූපවිනිමුත්තස්ස ච සරීරස්ස අභාවතොති ඉමිනා අධිප්පායෙනාහ ‘‘උච්ඡෙදවාදො හොතී’’ති.

අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීරන්ති අඤ්ඤදෙව වත්ථු ජීවසඤ්ඤිතං, අඤ්ඤං සරීරසඤ්ඤිතං. ඉදඤ්හි ‘‘රූපවන්තං අත්තානං සමනුපස්සතී’’තිආදිනයප්පවත්තවාදං ගහෙත්වා වදන්ති. රූපභෙදස්සෙව දිට්ඨත්තා , අත්තනි ච තදභාවතො ‘‘අත්තා නිච්චො’’ති අයමත්ථො ආපන්නො වාති ඉමිනා අධිප්පායෙනාහ ‘‘සත්තො සස්සතො ආපජ්ජතී’’ති.

379-380. තයිදං නෙසං වඤ්ඣාපුත්තස්ස දීඝරස්සතාදිපරිකප්පනසදිසං, තස්මායං පඤ්හො ඨපනීයො. න හෙස අත්ථනිස්සිතො, න ධම්මනිස්සිතො, නාදිබ්රහ්මචරියකො, න නිබ්බිදාදිඅත්ථාය සංවත්තති. පොට්ඨපාදසුත්තඤ්චෙත්ථ නිදස්සනං. තං තත්ථ රාජනිමීලනං කත්වා ‘‘තෙන හාවුසොසුණාථා’’තිආදිනා සත්ථා නෙසං උපරි ධම්මදෙසනමාරභීති ආහ ‘‘අථ භගවා’’තිආදි. සස්සතුච්ඡෙදදිට්ඨියො ද්වෙ අන්තා. අරියමග්ගො මජ්ඣිමා පටිපදා. තස්සායෙව පටිපදායාති මිච්ඡාපටිපදාය එව.

සද්ධාපබ්බජිතස්සාති සද්ධාය පබ්බජිතස්ස ‘‘එවමහං ඉතො වට්ටදුක්ඛතො නිස්සරිස්සාමී’’ති පබ්බජ්ජමුපගතස්ස, තදනුරූපඤ්ච සීලං පූරෙත්වා පඨමජ්ඣානෙන සමාහිතචිත්තස්ස. එතන්ති කිලෙසවට්ටපරිවුද්ධිදීපනං ‘‘තං ජීවං තං සරීර’’න්තිආදිකං දිට්ඨිසංකිලෙසනිස්සිතවචනං. නිබ්බිචිකිච්ඡො න හොතීති ධම්මෙසු තිණ්ණවිචිකිච්ඡො න හොති, තත්ථ තත්ථ ආසප්පනපරිසප්පනවසෙන පවත්තතීති අත්ථො.

එතමෙවංජානාමීති යෙන සො භික්ඛු පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති, එතං සසම්පයුත්තං ධම්මං ‘‘මහග්ගතචිත්ත’’න්ති එවං ජානාමි. තථා හි වුත්තං ‘‘මහග්ගතචිත්තමෙතන්ති සඤ්ඤං ඨපෙසි’’න්ති. නො ච එවං වදාමීති යථා දිට්ඨිගතිකා තං ධම්මජාතං සනිස්සයං අභෙදතො ගණ්හන්තා ‘‘තං ජීවං තං සරීර’’න්ති, තදුභයං වා භෙදතො ගණ්හන්තා ‘‘අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤ සරීර’’න්ති අත්තනො මිච්ඡාගාහං පවෙදෙන්ති, එවමහං න වදාමි තස්ස ධම්මස්ස සුපරිඤ්ඤාතත්තා. තෙනාහ ‘‘අථ ඛො’’තිආදි. බාහිරකා යෙභුය්යෙන කසිණජ්ඣානානි එව නිබ්බත්තෙන්තීති වුත්තං ‘‘කසිණපරිකම්මං භාවෙන්තස්සා’’ති. යස්මා භාවනානුභාවෙන ඣානාධිගමො, භාවනා ච පථවීකසිණාදිසඤ්ජානනමුඛෙන හොතීති කත්වා සඤ්ඤාසීසෙන නිද්දිසීයති, තස්මා ‘‘සඤ්ඤාබලෙන උප්පන්න’’න්ති ආහ. තෙන වුත්තං ‘‘පථවීකසිණමෙකො සඤ්ජානාතී’’තිආදි. යස්මා පන භගවතා තත්ථ තත්ථ වාරෙ ‘‘අථ ච පනාහං න වදාමී’’ති වුත්තං, තස්මා භගවතො වචනමුපදෙසං කත්වා න වත්තබ්බං කිරෙතං කෙවලිනා උත්තමපුරිසෙනාති අධිප්පායෙන ‘‘න කල්ලං තස්සෙත’’න්ති ආහංසු, න සයං පටිභානෙනාති දස්සෙතුං ‘‘මඤ්ඤමානා වදන්තී’’ති වුත්තං. සෙසං අනන්තරසුත්තෙ වුත්තනයත්තා, පාකටත්තා ච සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

ඉති සුමඞ්ගලවිලාසිනියා දීඝනිකායට්ඨකථාය පරමසුඛුමගම්භීරදුරනුබොධත්ථපරිදීපනාය සුවිමලවිපුලපඤ්ඤාවෙය්යත්තියජනනාය සාධුවිලාසිනියා නාම ලීනත්ථපකාසනියා ජාලියසුත්තවණ්ණනාය ලීනත්ථපකාසනා.

ජාලියසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.