📜

8. මහාසීහනාදසුත්තවණ්ණනා

අචෙලකස්සපවත්ථුවණ්ණනා

381. එවං ජාලියසුත්තං සංවණ්ණෙත්වා ඉදානි මහාසීහනාදසුත්තං සංවණ්ණෙන්තො යථානුපුබ්බං සංවණ්ණනොකාසස්ස පත්තභාවං විභාවෙතුං, ජාලියසුත්තස්සානන්තරං සඞ්ගීතස්ස සුත්තස්ස මහාසීහනාදසුත්තභාවං වා පකාසෙතුං ‘‘එවං මෙ සුතං…පෙ… උරුඤ්ඤායං විහරතීති මහාසීහනාදසුත්ත’’න්ති ආහ. එතදෙව නාමන්ති යස්මිං රට්ඨෙ තං නගරං, තස්ස රට්ඨස්සපි යස්මිං නගරෙ භගවා විහාසි, තස්ස නගරස්සපි ‘‘උරුඤ්ඤා’’ත්වෙව නාමං, තස්මා උරුඤ්ඤායන්ති උරුඤ්ඤානාමජනපදෙ උරුඤ්ඤානාමනගරෙති ආවුත්තිආදිනයෙන අත්ථො වෙදිතබ්බො. ඉමිනා ඉමමත්ථං දස්සෙති – න සබ්බත්ථ නියතපුල්ලිඞ්ගපුථුවචනාව ජනපදවාචී සද්දා, කත්ථචි අනියතපුල්ලිඞ්ගපුථුවචනාපි යථා ‘‘ආළවියං විහරතී’’ති (පාචි. 84, 89) කෙචි ජනපදමෙවත්ථං වදන්ති, තං අපනෙතුං ‘‘භගවා හී’’තිආදි වුත්තං. රමණීයොති මනොහරභූමිභාගතාය, ඡායූදකසම්පත්තියා, ජනවිවිත්තතාය ච මනොරමො. මිගානං අභයං දෙති එත්ථාති මිගදායො. තෙනාහ ‘‘සො’’තිආදි. චෙලං වත්ථං, තං නත්ථි අස්සාති අචෙලොති වුත්තං ‘‘නග්ගපරිබ්බාජකො’’ති. නාමන්ති ගොත්තනාමං. තපනං සන්තපනං කායස්ස ඛෙදනං තපො, සො එතස්ස අත්ථීති තපස්සී. යස්මා තථාභූතො තපං නිස්සිතො, තපො ච තං නිස්සිතො හොති, තස්මා ‘‘තපනිස්සිතක’’න්ති ආහ. මුත්තාචාරාදීති එත්ථ ආදිසද්දෙන පරතො පාළිය (දී. නි. 1.397) මාගතා හත්ථාපලෙඛනාදයො සඞ්ගහිතා. ලූඛං ඵරුසං සාධුසම්මතාචාරවිරහතො අපසාදනීයං ආජීවති වත්තතීති ලූඛාජීවීති අට්ඨකථාමුත්තකනයො. උප්පණ්ඩෙතීති උහසනවසෙන පරිභාසති. උපවදතීති අවඤ්ඤාපුබ්බකං අපවදති. තෙන වුත්තං ‘‘හීළෙති වම්භෙතී’’ති. ‘‘හෙතුම්හි ඤාණං ධම්මපටිසම්භිදා’’තිආදීසු විය ධම්මසද්දො හෙතුපරියායොති ආහ ‘‘කාරණස්ස අනුකාරණ’’න්ති. තථාවුත්තසද්දත්ථොයෙවෙත්ථ කාරණසද්දස්ස හෙතුභාවතො. අත්ථවසා පයුත්තො හි සද්දපයොගො. සොයෙව ච සද්දත්ථො පරෙහි වුච්චමානො අනුකාරණං තදනුරූපං තස්සදිසං වා තතො පච්ඡා වා වුත්තකාරණභාවතො. පරෙහීති යෙසං තුම්හෙහි ඉදං වුත්තං, තෙහි පරෙහි. වුත්තකාරණෙනාති යථා තෙහි වුත්තං, තථා චෙ තුම්හෙහි න වුත්තං, එවං සති තෙහි වුත්තකාරණෙන සකාරණො හුත්වා තුම්හාකං වාදො වා තතො පරං තස්ස අනුවාදො වා කොචි අප්පමත්තකොපි විඤ්ඤූහි ගරහිතබ්බං කාරණං ඨානං නාගච්ඡෙය්ය, කිමෙවං නාගච්ඡතීති යොජනා. ‘‘ඉදං වුත්තං හොතී’’තිආදිනා තදෙවත්ථං සඞ්ඛෙපතො දස්සෙති.

382. ඉදානි යං විභජ්ජවාදං සන්ධාය භගවතා ‘‘න මෙතෙ වුත්තවාදිනො’’ති සඞ්ඛෙපෙන වත්වා තං විභජිත්වා දස්සෙතුං ‘‘ඉධාහං කස්සපා’’තිආදි වුත්තං, තං විභාගෙන දස්සෙන්තො ‘‘ඉධෙකච්චො’’තිආදිමාහ. භගවා හි නිරත්ථකං අනුපසමසංවත්තනිකං කායකිලමථං ‘‘අත්තකිලමථානුයොගො දුක්ඛො අනරියො අනත්ථසංහිතො’’තිආදිනා (සං. නි. 5.1081; මහාව. 13). ගරහති, සාත්ථකං පන උපසමසංවත්තනිකං කායකිලමථං ‘‘ආරඤ්ඤිකො හොති, පංසුකූලිකො හොතී’’තිආදිනා (අ. නි. 5.181, 182; පරි. 325) වණ්ණෙති. අප්පපුඤ්ඤතායාති අපුඤ්ඤතාය. අප්පසද්දො චෙත්ථ ‘‘ද්වත්තිඡදනස්ස පරියායං අප්පහරිතෙ ඨිතෙන අධිට්ඨාතබ්බ’’න්තිආදීසු (පාචි. 135) විය අභාවත්ථො. මිච්ඡාදිට්ඨිභාවතො කම්මඵලං පටික්ඛිපන්තෙන ‘‘නත්ථි දින්න’’න්තිආදිනා (දී. නි. 1.171; ම. නි. 1.445; 2.94, 225; 3.91, 116, 136; සං. නි. 3.210; අ. නි. 3.118; 10.176; ධ. ස. 1221; විභ. 907) මිච්ඡාදිට්ඨිං පුරක්ඛත්වා ජීවිතවුත්තිහෙතු තථා තථා දුච්චරිතපූරණං සන්ධාය ‘‘තීණි දුච්චරිතානි පූරෙත්වා’’ති වුත්තං.

භිය්යොසොමත්තායාති මත්තතො අතිරෙකං. ‘‘භිය්යොසො’’ති හි ඉදං භිය්යොසද්දෙන සමානත්ථං නෙපාතිකං. අනෙසනවසෙනාති කොහඤ්ඤෙ ඨත්වා අසන්තගුණසම්භාවනිච්ඡාය යථා තථා තපං කත්වා අනෙසිතබ්බමෙසනාවසෙන මිච්ඡාජීවෙනාති අත්ථො. යථාවුත්තනයෙන ජීවිතවුත්තිහෙතු තීණි දුච්චරිතානි පූරෙත්වා.ඉමෙ ද්වෙති ‘‘අප්පපුඤ්ඤො, පුඤ්ඤවා’’ති ච වුත්තෙ දුච්චරිතකාරිනො ද්වෙ පුග්ගලෙ.

දුතියනයෙ ඉමෙ ද්වෙති ‘‘අප්පපුඤ්ඤො, පුඤ්ඤවා’’ති ච වුත්තෙ සුචරිතකාරිනො ද්වෙ පුග්ගලෙ.

පඨමදුතියනයෙසු වුත්තනයෙනෙව තතියචතුත්ථනයෙසුපි යථාක්කමං අත්ථො වෙදිතබ්බො. පඨමතතියනයෙසු චෙත්ථ අහෙතුකඅකිරියවාදිනො. දුතියචතුත්ථනයෙසු පන කම්මකිරියවාදිනොති දට්ඨබ්බං. අප්පදුක්ඛවිහාරීති අප්පකං දුක්ඛෙන විහාරී. බාහිරකාචාරයුත්තොති සාසනාචාරතො බාහිරකෙන තිත්ථියාචාරෙන යුත්තො. අත්තානං සුඛෙත්වාති අධම්මිකෙන අනෙසනාය ලද්ධපච්චයනිමිත්තෙන සුඛෙන අත්තානං සුඛෙත්වා සුඛං කත්වා, ‘‘සුඛෙ ඨපෙත්වා’’ති අධුනා පාඨො.

‘‘න දානි මයා සදිසො අත්ථී’’තිආදිනා තණ්හාමානදිට්ඨිසඞ්ඛාතානං තිස්සන්නං මඤ්ඤනානං වසෙන දුච්චරිතපූරණමාහ. ලාභසක්කාරං වා උප්පාදෙන්තො තීණි දුච්චරිතානි පුරෙත්වාති සම්බන්ධො. මිච්ඡාදිට්ඨිවසෙනාති ‘‘නත්ථි කාමෙසු දොසො’’ති එවං පවත්තමිච්ඡාදිට්ඨිවසෙන. පරිබ්බාජිකායාති බාහිරපබ්බජ්ජමුපගතාය තාපසදාරිකාය, ඡන්නපරිබ්බාජිකාය ච. ‘‘අපරො’’ති එත්ථාපි හි ‘‘තාපසො වා ඡන්නපරිබ්බාජකො වා’’ති අධිකාරො. දහරායාති තරුණාය. මුදුකායාති සුඛුමාලාය. ලොමසායාති තනුතම්බලොමතාය අප්පලොමවතියා. ලොමං එතිස්සා අත්ථීති ලොමසා. ලිඞ්ගත්තයෙපි හි ස-පච්චයෙන පදසිද්ධිමිච්ඡන්ති සද්දවිදූ. කාමෙසූති වත්ථුකාමෙසු. පාතබ්බතන්ති පරිභුඤ්ජිතබ්බං. පරිභොගත්ථො හෙත්ථ පා-සද්දො, තබ්බසද්දො ච භාවසාධනො. තා-සද්දො පන සකත්ථෙ යථා ‘‘දෙවතා’’ති, පාතබ්බතන්ති වා පරිභුඤ්ජනකතං, කත්තුසාධනො චෙත්ථ තබ්බසද්දො යථා උපරිපණ්ණාසකෙ පඤ්චත්තයසුත්තෙ ‘‘යෙ හි කෙචි භික්ඛවෙ සමණා වා බ්රාහ්මණා වා දිට්ඨසුතමුතවිඤ්ඤාතබ්බසඞ්ඛාරමත්තෙන එතස්ස ආයතනස්ස උපසම්පදං පඤ්ඤපෙන්තී’’ති (ම. නි. 3.24) තථා හි තදට්ඨකථායං වුත්තං ‘‘විජානාතීති විඤ්ඤාතබ්බං, දිට්ඨසුතමුතවිඤ්ඤාතමත්තෙන පඤ්චද්වාරිකසඤ්ඤාපවත්තිමත්තෙනාති අයඤ්හි එත්ථ අත්ථො’’ති, (ම. නි. අට්ඨ. 3.24) තට්ටීකායඤ්ච ‘‘යථා නිය්යන්තීති නිය්යානිකාති බහුලං වචනතො කත්තුසාධනො නිය්යානිකසද්දො, එවං ඉධ විඤ්ඤාතබ්බසද්දොති ආහ ‘විජානාතීති විඤ්ඤාතබ්බ’න්ති,’’ තා-සද්දො පන භාවෙ. අස්සාදියමානපක්ඛෙ ඨිතො කිලෙසකාමොපි වත්ථුකාමපරියාපන්නොයෙව, තස්මා තෙසු යථාරුචි පරිභුඤ්ජන්තොති අත්ථො.

ඉදන්ති නයචතුක්කවසෙන වුත්තං අත්ථප්පභෙදවිභජනං. ‘‘තිත්ථියවසෙන ආගතං අට්ඨකථායං තථා විභත්තත්තා’’ති (දී. නි. ටී. 1.382) ආචරියෙන වුත්තං, තථායෙව පන පාළියම්පි විභත්තන්ති වෙදිතබ්බං. සාසනෙපීති ඉමස්මිං සාසනෙපි.

කථං ලබ්භතීති ආහ ‘‘එකච්චො හී’’තිආදි. යස්මා න ලභති, තස්මා අනෙසනං කත්වාතිආදිනා යොජෙතබ්බං. අරහත්තං වා අත්තනි අසන්තං ‘‘අත්ථි මෙ’’ති යථාරුතං පටිජානිත්වා. සාමන්තජප්පනපච්චයපටිසෙවනඉරියාපථසන්නිස්සිතසඞ්ඛාතානි තීණි වා කුහනවත්ථූනි පටිසෙවිත්වා.

තාදිසොවාති ධුතඞ්ග (විසුද්ධි. 1.22; ථෙරගා. අට්ඨ. 2.844 ආදයො) සමාදානවසෙන ලූඛාජීවී එව. අනෙසනවසෙනාති නිදස්සනමත්තං. ‘‘අරහත්තපටිජානනෙනා’’තිආදිපි හි වත්තබ්බං.

දුල්ලභසුඛො භවිස්සාමි දුග්ගතීසු උපපත්තියාති අධිප්පායො. අසක්කොන්තොති එත්ථ අන්තසද්දො භාවලක්ඛණෙ, අසක්කුණමානෙ සතීති අත්ථො.

383. අසුකට්ඨානතොති අසුකභවතො. ආගතාති උපපත්තිවසෙන ඉධාගතා. ඉදානි ගන්තබ්බට්ඨානඤ්චාති උපපත්තිවසෙනෙව ආයතිං ගමිතබ්බභවඤ්ච. තතොති අතීතභවතො. පුන උපපත්තින්ති ආයතිං අනන්තරභවෙ පුන උපපත්තිං, තතො අනන්තරභවෙපි පුන උපපත්තින්ති පුනප්පුනං නිබ්බත්තිං. කෙන කාරණෙන ගරහිස්සාමීති එත්ථ යථාභූතමජානන්තො ඉච්ඡාදොසවසෙන යං කිඤ්චි ගරහෙය්ය, න තථා චාහං, අහං පන යථාභූතං ජානන්තො සබ්බම්පෙතං කෙන කාරණෙන ගරහිස්සාමි, සබ්බස්සපෙතස්ස තපස්ස ගරහාය කාරණං නත්ථීති ඉමමධිප්පායං දස්සෙන්තො ‘‘ගරහිතබ්බමෙවා’’තිආදිමාහ. භණ්ඩිකන්ති පුටභණ්ඩිකං. උපමාපක්ඛෙ පරිසුද්ධතාය ධොතං, තථා අධොතඤ්ච, උපමෙය්යපක්ඛෙ පන පසංසිතබ්බගුණතාය ධොතං පරිසුද්ධං, තථා අධොතඤ්චාති අත්ථො. තමත්ථන්ති ගරහිතබ්බස්ස චෙව ගරහණං, පසංසිතබ්බස්ස ච පසංසනං.

384. දිට්ඨධම්මිකස්ස, සම්පරායිකස්ස ච අත්ථස්ස සාධනවසෙන පවත්තියා ගරුකත්තා න කොචි න සාධූති වදති. පඤ්චවිධං වෙරන්ති පාණාතිපාතාදිපඤ්චවිධවෙරං. තඤ්හි පඤ්චවිධස්ස සීලස්ස පටිපක්ඛභාවතො, සත්තානං වෙරහෙතුතාය ච ‘‘වෙර’’න්ති වුච්චති, තතො එව ච තං න කොචි ‘‘සාධූ’’ති වදති තථා දිට්ඨධම්මිකාදිඅත්ථානමසාධනතො, සත්තානං සාධුභාවස්ස දූසනතො ච. න නිරුන්ධිතබ්බන්ති රූපග්ගහණෙ න නිවාරෙතබ්බං. දස්සනීයදස්සනත්ථො හි චක්ඛුපටිලාභොති තෙසමධිප්පායො. අයමෙව නයො සොතාදීසුපි. යදග්ගෙන තෙසං පඤ්චද්වාරෙ අසංවරො සාධු, තදග්ගෙන තත්ථ සංවරො න සාධූති අධිප්පායො හොතීති ආහ ‘‘පුන…පෙ… අසංවර’’න්ති.

අයමෙත්ථ අට්ඨකථාතො අපරො නයො – යං තෙ එකච්චං වදන්ති ‘‘සාධූ’’ති තෙ ‘‘එකෙ සමණබ්රාහ්මණා’’ති වුත්තා තිත්ථියා යං අත්තකිලමථානුයොගාදිං ‘‘සාධූ’’ති වදන්ති, තං මයං න ‘‘සාධූ’’ති වදාම. යං තෙ…පෙ… ‘‘න සාධූ’’ති යං පන තෙ අනවජ්ජපච්චයපරිභොගං, සුනිවත්ථසුපාරුතාදිසම්මාපටිපත්තිඤ්ච ‘‘න සාධූ’’ති වදන්ති, තං මයං ‘‘සාධූ’’ති වදාමාති.

ඉති යං පරවාදමූලකං චතුක්කං දස්සිතං, තදෙව පුන සකවාදමූලකං චතුක්කං කත්වා දස්සිතන්ති විඤ්ඤාපෙතුං ‘‘එව’’න්තිආදි වුත්තං. යඤ්හි කිඤ්චි කෙනචි සමානං, තෙනපි තං සමානමෙව. යඤ්ච කිඤ්චි කෙනචි අසමානං, තෙනපි තං අසමානමෙවාති ආහ ‘‘සමානාසමානත’’න්ති. එත්ථ ච සමානතන්ති සමානතාමත්තං. අනවසෙසතො හි පහාතබ්බධම්මානං පහානං, උපසම්පාදෙතබ්බධම්මානං උපසම්පාදනඤ්ච සකවාදෙව දිස්සති, න පරවාදෙ. තෙන වුත්තං ‘‘ත්යාහං උපසඞ්කමිත්වා එවං වදාමී’’තිආදි. සකවාදපරවාදානුරූපං වුත්තනයෙන පඤ්චසීලාදිවසෙනෙව අත්ථො වෙදිතබ්බො.

සමනුයුඤ්ජාපනකථාවණ්ණනා

385. අන්තමිති ආණත්තියං පඤ්චමීඅත්තනොපදං. ලද්ධිං පුච්ඡන්තොති ‘‘කිං සමණො ගොතමො සංකිලෙසධම්මෙ අනවසෙසං පහාය වත්තති, උදාහු පරෙ ගණාචරියා, එත්ථ තාව අත්තනො ලද්ධිං වදෙහී’’ති එවං පටිඤ්ඤාතං සිද්ධන්තං පුච්ඡන්තො. කාරණං පුච්ඡන්තොති ‘‘සමණොව ගොතමො සංකිලෙසධම්මෙ අනවසෙසං පහාය වත්තතී’’ති වුත්තෙ ‘‘කාරණෙනපි එතමත්ථං ගාහයා’’ති එවං හෙතුං පුච්ඡන්තො. උභයං පුච්ඡන්තොති ‘‘ඉදං නාමෙත්ථ කාරණ’’න්ති කාරණං වත්වා පටිඤ්ඤාතෙ අත්ථෙ සාධියමානෙ අන්වයතො, බ්යතිරෙකතො ච කාරණං සමත්ථෙතුං සදිසාසදිසප්පභෙදං උපමොදාහරණද්වයං පුච්ඡන්තො. අපිච හෙතුපමොදාහරණවසෙන තිලක්ඛණසම්පත්තියා යථාපටිඤ්ඤාතෙ අත්ථෙ සාධිතෙ සම්මදෙව අනු පච්ඡා භාසන්තො නිගමෙන්තොපි සමනුභාසති නාමාති වෙදිතබ්බං. ‘‘උපසංහරිත්වා’’ති පාඨසෙසො. ‘‘කිං තෙ’’තිආදි උපසංහරණාකාරදස්සනං . දුතියපදෙපීති ‘‘සඞ්ඝෙන වා සඞ්ඝ’’න්ති පදෙපි. වචනසෙසං, උපසංහරණාකාරඤ්ච සන්ධාය ‘‘එසෙව නයො’’ති වුත්තං.

තමත්ථන්ති තං පහාතබ්බධම්මානං අනවසෙසං පහාය වත්තනසඞ්ඛාතං, සමාදාතබ්බධම්මානං අනවසෙසං සමාදාය වත්තනසඞ්ඛාතඤ්ච අත්ථං. යොජෙත්වාති අකුසලාදිපදෙහි යොජෙත්වා. අකොසල්ලසම්භූතාදිඅත්ථෙන අකුසලා චෙව තතොයෙව අකුසලාති ච සඞ්ඛාතා,සඞ්ඛාතසද්දො චෙත්ථ ඤාතත්ථො, කොට්ඨාසත්ථො ච යුජ්ජතීති ආහ ‘‘ඤාතා, කොට්ඨාසං වා කත්වා ඨපිතා’’ති, පුරිමෙන චෙත්ථ පදෙන එකන්තාකුසලෙ වදති, පච්ඡිමෙන තං සහගතෙ, තප්පටිපක්ඛියෙ ච. එවඤ්හි කොට්ඨාසකරණෙන ඨපනං උපපන්නං හොති. අකුසලපක්ඛිකභාවෙන හි වවත්ථාපනං කොට්ඨාසකරණං. අවජ්ජසද්දො දොසත්ථො ගාරය්හපරියායත්තා, අ-සද්දස්ස ච තබ්භාවවුත්තිතොති ආහ ‘‘සදොසා’’ති. අරියා නාම නිද්දොසා. ඉමෙ පන අකුසලා කථඤ්චිපි නිද්දොසා න හොන්තීති නිද්දොසට්ඨෙන අරියා භවිතුං නාලං අසමත්ථා.

386-392. ‘‘ය’’න්ති එතං කාරණෙ පච්චත්තවචනන්ති දස්සෙති ‘‘යෙනා’’ති ඉමිනා. යං වා පනාති අසම්භාවනාවචනමෙතං, යං වා පන කිඤ්චීති අත්ථො. පහාය වත්තන්තීති ච අත්ථවසා පුථුවචනවිපරිණාමොති වුත්තං ‘‘යං වා තං වා අප්පමත්තකං පහාය වත්තන්තී’’ති. ගණාචරියා චෙත්ථ පූරණමක්ඛලිආදයො. සත්ථුපභවත්තා සඞ්ඝස්ස සඞ්ඝසම්පත්තියාපි සත්ථුසම්පත්ති විභාවීයතීති ආහ ‘‘සඞ්ඝ…පෙ… සිද්ධිතො’’ති, සා පන පසංසා පසාදහෙතුකාති පසාදමුඛෙන තං දස්සෙතුං ‘‘පසීදමානාපී’’තිආදි වුත්තං. තත්ථ සම්පිණ්ඩනත්ථෙන පි-සද්දෙන අප්පසීදමානාපි එවමෙව න පසීදන්තීති සම්පිණ්ඩෙති. යථා හි අන්වයතො සත්ථුසම්පත්තියා සාවකෙසු, සාවකසම්පත්තියා ච සත්ථරි පසාදො සමුච්චීයති, එවං බ්යතිරෙකතො සත්ථුවිපත්තියා සාවකෙසු, සාවකවිපත්තියා ච සත්ථරිඅප්පසාදොති දට්ඨබ්බං. ‘‘තථා හී’’තිආදි තබ්බිවරණං. සරීරසම්පත්තින්ති රූපසම්පත්තිං, රූපකායපාරිපූරින්ති අත්ථො. රූපප්පමාණෙ සත්තෙ සන්ධාය ඉදං වුත්තං, ‘‘ධම්මදෙසනං වා සුත්වා’’ති ඉදන්තු ඝොසප්පමාණෙ, ධම්මප්පමාණෙ ච, ‘‘භික්ඛූනං පනාචාරගොචර’’න්තිආදිං පන ධම්මප්පමාණෙ, ලූඛප්පමාණෙ ච. ආචාරගොචරාදීහි ධම්මො, සම්මාපටිපත්තියා ලූඛො ච හොති . තස්මා ‘‘භවන්ති වත්තාරො’’ති පඨමපදෙ රූපප්පමාණා, ඝොසප්පමාණා, ධම්මප්පමාණා ච, දුතියපදෙ ධම්මප්පමාණාව යොජෙතබ්බා. කීවරූපොති කිත්තකජාතිකො. යා සඞ්ඝස්ස පසංසාති ආනෙත්වා සම්බන්ධො, අයමෙව වා පාඨො.

තත්ථ යා බුද්ධානං, බුද්ධසාවකානමෙව ච පාසංසතා, අඤ්ඤෙසඤ්ච තදභාවො ජොතිතො, තං විරතිප්පහානසංවරුද්දෙසවසෙන නීහරිත්වා දස්සෙන්තො ‘‘අයමධිප්පායො’’තිආදිමාහ. තත්ථ සෙතුඝාතවිරතියා අරියමග්ගසම්පයුත්තත්තා ‘‘සබ්බෙන සබ්බං නත්ථී’’ති වුත්තං. අට්ඨසමාපත්තිවසෙන වික්ඛම්භනප්පහානමත්තං, විපස්සනාමත්තවසෙන තදඞ්ගප්පහානමත්තන්ති යථාලාභං යොජෙතබ්බං. විපස්සනාමත්තවසෙනාති ච ‘‘අනිච්ච’’න්ති වා ‘‘දුක්ඛ’’න්ති වා විවිධං දස්සනමත්තවසෙන, න පන නාමරූපවවත්ථානපච්චයපරිග්ගණ්හනපුබ්බකං ලක්ඛණත්තයං ආරොපෙත්වා සඞ්ඛාරානං සම්මසනවසෙන. නාමරූපපරිච්ඡෙදො, හි අනත්තානුපස්සනා ච බාහිරකානං නත්ථි. ඉතරානි සමුච්ඡෙදපටිප්පස්සද්ධිනිස්සරණප්පහානානි තීණි සබ්බෙන සබ්බං නත්ථි මග්ගඵලනිබ්බානත්තා. ලොකියපඤ්චසීලතො අඤ්ඤො සබ්බොපි සීලසංවරො, ‘‘ඛමො හොති සීතස්ස උණ්හස්සා’’තිආදිනා (ම. නි. 1.24; 3.159; අ. නි. 4.114) වුත්තො සුපරිසුද්ධො ඛන්තිසංවරො, ‘‘පඤ්ඤායෙතෙ පිධිය්යරෙ’’තිආදිනා (සු. නි. 1041; චූළනි. 60) වුත්තො කිලෙසානං සමුච්ඡෙදකො මග්ගඤාණසඞ්ඛාතො ඤාණසංවරො, මනච්ඡට්ඨානං ඉන්ද්රියානං පිදහනවසෙන පවත්තො සුපරිසුද්ධො ඉන්ද්රියසංවරො, ‘‘අනුප්පන්නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං අනුප්පාදායා’’තිආදිනා (දී. නි. 2.403; ම. නි. 1.135; සං. නි. 5.8; විභ. 205) වුත්තො සම්මප්පධානසඞ්ඛාතො වීරියසංවරොති ඉමං සංවරපඤ්චකං සන්ධාය ‘‘සෙසං සබ්බෙන සබ්බං නත්ථී’’ති වුත්තං.

‘‘පඤ්ච ඛො පනිමෙ පාතිමොක්ඛුද්දෙසා’’තිආදිනා යථාවුත්තසීලස්සෙව පුන ගහණං සාසනෙ සීලස්ස බහුභාවං දස්සෙත්වා තදෙකදෙසෙ එව පරෙසං අවට්ඨානදස්සනත්ථං. ‘‘උපොසථුද්දෙසා’’ති අධුනා පාඨො. පඤ්ඤායතීති පතිට්ඨිතභාවෙන පාකටො හොති, තස්මා මයා හි…පෙ… නත්ථීති යොජෙතබ්බං. සීහනාදන්ති සෙට්ඨනාදං, අභීතනාදං කෙනචි අප්පටිවත්තියවාදං. යං පන වදන්ති –

‘‘උත්තරස්මිං පදෙ බ්යග්ඝ-පුඞ්ගවොසභකුඤ්ජර;

සීහසද්දූලනාගාද්යා, පුමෙ සෙට්ඨත්ථගොචරා’’ති.

තං යෙභුය්යවසෙනාති දට්ඨබ්බං.

අරියඅට්ඨඞ්ගිකමග්ගවණ්ණනා

393. ‘‘අයං පන යථාවුත්තො මම වාදො අවිපරීතොව, තස්සෙවං අවිපරීතභාවො ඉමං මග්ගං පටිපජ්ජිත්වා අපරප්පච්චයතො ජානිතබ්බො’’ති එවං අවිපරීතභාවාවබොධනත්ථං. පාළියං ‘‘අත්ථි කස්සපා’’තිආදීසු අයං යොජනා – යං මග්ගං පටිපන්නො සාමංයෙව අත්තපච්චක්ඛතො එවං ඤස්සති දක්ඛති ‘‘සමණො ගොතමො වදන්තො යුත්තපත්තකාලෙ තථභාවතො භූතං, එකංසෙන හිතාවහභාවතො අත්ථං, ධම්මතො අනපෙතත්තා ධම්මං, විනයයොගතො, පරෙසඤ්ච විනයනතො විනයං වදතී’’ති, සො මයා සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදිතො සකලවට්ටදුක්ඛනිස්සරණභූතො අත්ථි කස්සප මග්ගො, තස්ස ච අධිගමූපායභූතා පුබ්බභාගපටිපදාති, තෙන ‘‘සමණො ගොතමො ඉමෙ ධම්මෙ අනවසෙසං පහාය වත්තතී’’තිආදි නයප්පවත්තො වාදො කෙනචි අසම්පකම්පිතො යථාභූත සීහනාදොති දස්සෙති. දක්ඛතීති චෙත්ථ ස්සති-සද්දෙන පදසිද්ධි ‘‘යත්ර හි නාම සාවකො එවරූපං ඤස්සති වා දක්ඛති වා සක්ඛිං කරිස්සතී’’තිආදීසු විය.

‘‘එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සතී’’තිආදි සුත්තපදෙසු (අ. නි. 3.134) විය ච මග්ගඤ්ච පටිපදඤ්ච එකතො කත්වා දස්සෙන්තො. ‘‘අයමෙවා’’ති සාවධාරණවචනං මග්ගස්ස පුථුභාවපටික්ඛෙපත්ථං, සබ්බඅරියසාධාරණභාවදස්සනත්ථං, සාසනෙ පාකටභාවදස්සනත්ථඤ්ච. තෙනාහ ‘‘එකායනො අයං භික්ඛවෙ මග්ගො සත්තානං විසුද්ධියා’’ති (දී. නි. 2.373; ම. නි. 1.106; සං. නි. 5.367, 384).

‘‘එසෙව මග්ගො නත්ථඤ්ඤො, දස්සනස්ස විසුද්ධියා’’ති, (ධ. ප. 274) –

‘‘එකායනං ජාතිඛයන්තදස්සී,

මග්ගං පජානාති හිතානුකම්පී;

එතෙන මග්ගෙන අතරිං සු පුබ්බෙ,

තරිස්සන්ති යෙ ච තරන්ති ඔඝ’’න්ති. (සං. නි. 5.384, 409; චූළනි. 107, 211; නෙත්ති. 170) ච –

සබ්බෙසු චෙව සුත්තපදෙසෙසු, අභිධම්මපදෙසෙසු (විභ. 355) ච එකොවායං මග්ගො පාකටොති.

තපොපක්කමකථාවණ්ණනා

394. තපොයෙව උපක්කමිතබ්බතො, ආරභිතබ්බතො තපොපක්කමාති ආහ ‘‘තපාරම්භා’’ති, ආරම්භනඤ්චෙත්ථ තපකරණමෙවාති දස්සෙති ‘‘තපොකම්මානී’’ති ඉමිනා. සමණකම්මසඞ්ඛාතාති සමණෙහි කත්තබ්බකම්මසඤ්ඤිතා. බ්රාහ්මණකම්මසඞ්ඛාතාති එත්ථාපි එසෙව නයො. නිච්චොලොති නිස්සට්ඨචොලො සබ්බෙන සබ්බං පටික්ඛිත්තචොලො. චෙලං, චොලොති ච පරියායවචනං. කොචි ඡින්නභින්නපටපිලොතිකධරොපි දසන්තයුත්තස්ස වත්ථස්ස අභාවතො ‘‘නිච්චොලො’’ති වත්තබ්බතං ලභෙය්යාති තං නිවත්තෙතුං ‘‘නග්ගො’’ති වුත්තං, නග්ගියවතසමාදානෙන සබ්බථා නග්ගොති අත්ථො. ලොකියකුලපුත්තාචාරවිරහිතතාව විස්සට්ඨාචාරතාති දස්සෙති ‘‘උච්චාරකම්මාදීසූ’’තිආදිනා. කථං විරහිතොති ආහ ‘‘ඨිතකොවා’’තිආදි, ඉදඤ්ච නිදස්සනමත්තං වමිත්වා මුඛවික්ඛාලනාදිආචාරස්සපි තෙන විස්සට්ඨත්තා. අපලිඛතීති උදකෙන අධොවනතො අපලිහති. සො කිර දණ්ඩකං ‘‘සත්තො’’ති පඤ්ඤපෙති, තස්මා තං පටිපදං පූරෙන්තො එවං කරොතීති වුත්තං ‘‘උච්චාරං වා’’තිආදි. තත්ථ අපලිඛතීති අපකසති.

‘‘එහි භදන්තො’’ති වුත්තෙ උපගමනසඞ්ඛාතො විධි එහිභද්දන්තො, තං චරතීති එහිභද්දන්තිකො, රුළ්හිසද්දෙන චෙත්ථ තද්ධිතසිද්ධි යථා ‘‘එහිපස්සිකො’’ති, (ම. නි. 1.74) තප්පටික්ඛෙපෙන නඑහිභද්දන්තිකො, තදෙවත්ථං දස්සෙති ‘‘භික්ඛාගහණත්ථ’’න්තිආදිනා. න එතීති න ආගච්ඡති. එවං නතිට්ඨභද්දන්තිකොති එත්ථාපි. සමණෙන නාම සයංවචනකරෙනෙව භවිතබ්බං, න පරවචනකරෙනාති අධිප්පායෙන තදුභයම්පි…පෙ… න කරොති. පුරෙතරන්ති තං ඨානං අත්තනා උපගමනතො පඨමතරං, තං කිර සො ‘‘භික්ඛුනා නාම යාදිච්ඡකී එව භික්ඛා ගහෙතබ්බා’’ති අධිප්පායෙන න ගණ්හාති. උද්දිස්සකතං පන ‘‘මම නිමිත්තභාවෙන බහූ ඛුද්දකා පාණා සඞ්ඝාටමාපාදිතා’’ති අධිප්පායෙන නාධිවාසෙති. නිමන්තනම්පි ‘‘එවං තෙසං වචනං කතං භවිස්සතී’’ති අධිප්පායෙන න සාදියති. කුම්භීති පක්කභික්ඛාපක්ඛිත්තකුම්භො. උක්ඛලීති භික්ඛාපචනකුම්භො. පච්ඡීති භික්ඛාපක්ඛිත්තපිටකං. තතොපීති කුම්භීකළොපිතොපි. කුම්භීආදීසුපි සො සත්තසඤ්ඤීති ආහ ‘‘කුම්භීකළොපියො’’තිආදි. ‘‘අයං ම’’න්තිආදීසුපි එසෙව නයො. අන්තරන්ති උභින්නමන්තරාළං.

කබළන්තරායොති ආලොපස්ස අන්තරායො. එත්ථාපි සො සත්තසඤ්ඤී. පුරිසන්තරගතායාති පුරිසසමීපගතාය. රතිඅන්තරායොති කාමරතියා අන්තරායො. ගාමසභාගාදිවසෙන සඞ්ගම්ම කිත්තෙන්ති එතිස්සාති සංකිත්ති. තථා සංහටතණ්ඩුලාදිසඤ්චයො තෙන කතභත්තමිධාධිප්පෙතන්ති වුත්තං ‘‘සංකිත්තෙත්වා කතභත්තෙසූ’’ති. මජ්ඣිමනිකායෙ මහාසීහනාදසුත්තන්තටීකායං පන ආචරියෙනෙව එවං වුත්තං ‘‘සංකිත්තයන්ති එතායාති සංකිත්ති, ගාමවාසීහි සමුදායවසෙන කිරියමානකිරියා, එත්ථ පන භත්තසංකිත්ති අධිප්පෙතාති ආහ ‘සංකිත්තෙත්වා කතභත්තෙසූ’ති’’. ඉදං පන තස්ස උක්කට්ඨපටිපදාති දස්සෙති ‘‘උක්කට්ඨො’’තිආදිනා. යථා චෙත්ථ, එවං ‘‘නඑහිභද්දන්තිකො’’තිආදීසුපි උක්කට්ඨපටිපදාදස්සනං වෙදිතබ්බං. සාසද්දො සුනඛපරියායො. තස්සාති සුනඛස්ස. තත්ථාති තස්මිං ඨානෙ. සමූහසමූහචාරිනීති සඞ්ඝසඞ්ඝචාරිනී. මනුස්සාති වෙය්යාවච්චකරමනුස්සා.

සොවීරකන්ති කඤ්ජිකං. ‘‘ලොණසොවීරක’’න්ති කෙචි, තදයුත්තමෙව, ‘‘සබ්බසස්සසම්භාරෙහි කත’’න්ති වුත්තත්තා. ලොණසොවීරකඤ්හි සබ්බමච්ඡමංසපුප්ඵඵලාදිසම්භාරකතං. සුරාපානමෙවාති මජ්ජලක්ඛණප්පත්තාය සුරාය පානමෙව. මෙරයම්පෙත්ථ සඞ්ගහිතං ලක්ඛණහාරෙන, එකසෙසනයෙන වා. සබ්බෙසුපීති සාවජ්ජානවජ්ජෙසුපි කඤ්ජිකසුරාදීසු. එකාගාරමෙව භික්ඛාචරියාය උපගච්ඡතීති එකාගාරිකො. නිවත්තතීති පච්චාගච්ඡති, සති භික්ඛාලාභෙ තදුත්තරි න ගච්ඡතීති වුත්තං හොති. එකාලොපෙනෙව වත්තතීති එකාලොපිකො. දීයති එතායාති දත්ති, ද්වත්තිආලොපමත්තග්ගාහි ඛුද්දකං භික්ඛාදානභාජනං. තෙනාහ ‘‘ඛුද්දකපාතී’’ති. අග්ගභික්ඛන්ති අනාමට්ඨභික්ඛං , සමාභිසඞ්ඛතතාය වා උත්තමභික්ඛං. අභුඤ්ජනවසෙන එකො හො එතස්සාති එකාහිකො, ආහාරො, තං ආහාරං ආහාරෙතීති අත්ථො. සො පන අත්ථතො එකදිවසලඞ්ඝකොති වුත්තං ‘‘එකදිවසන්තරික’’න්ති. එස නයො ‘‘ද්වාහික’’න්තිආදීසුපි. අපිච එකාහං අභුඤ්ජිත්වා එකාහං භුඤ්ජනං, එකාහවාරො වා එකාහිකං. ද්වීහං අභුඤ්ජිත්වා ද්වීහං භුඤ්ජනං, ද්වීහවාරො වා ද්වාහිකං. සෙසද්වයෙපි අයං නයො. උක්කට්ඨො හි පරියායභත්තභොජනිකො ද්වීහං අභුඤ්ජිත්වා එකාහමෙව භුඤ්ජති. එවං සෙසද්වයෙපි. මජ්ඣිමාගමටීකායං පන ‘‘එකාහං අන්තරභූතං එතස්ස අත්ථීති එකාහිකං. සෙසපදෙසුපි එස නයො’’ති වුත්තං. ‘‘ථෙරා භික්ඛූ භික්ඛුනියො ඔවදන්ති පරියායෙනා’’තිආදීසු විය වාරත්ථො පරියාය සද්දො. එකාහවාරෙනාති එකාහිකවාරෙන. ‘‘එකාහික’’න්තිආදිනා වුත්තවිධිමෙව පටිපාටියා පවත්තභාවෙන දස්සෙතුං පාළියං ‘‘ඉති එවරූප’’න්තිආදි වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං.

395. සාමාකො නාම ගොධුමො. සයංජාතා වීහිජාතීති අරොපිමවීහිජාති. යදෙව ‘‘වීහී’’ති වදන්ති. ලිඛිත්වාති කසිත්වා. සිලෙසොපීති කණිකාරාදිරුක්ඛනිය්යාසොපි. කුණ්ඩකන්ති තනුතරං තණ්ඩුලසකලං, තණ්ඩුලඛණ්ඩකන්ති අත්ථො. ඔදනෙන කතං කඤ්ජියං ඔදනකඤ්ජියං. ‘‘වාසිතකෙන පිඤ්ඤාකෙන නහායෙය්යා’’තිආදීසු (පාචි. 1203) විය පිඤ්ඤාක සද්දො තිලපිට්ඨපරියායො. යථාහ ‘‘පිඤ්ඤාකං නාම තිලපිට්ඨං වුච්චතී’’ති. ‘‘තරුණකදලික්ඛන්ධමෙව පිඤ්ඤාක’’න්ති කෙචි, න ගහෙතබ්බමෙතං කත්ථචිපි තථා අවචනතො.

396. සණෙහි සණවාකෙහි නිබ්බත්තිතානි සාණානි, අඤ්ඤෙහි මිස්සකානි සාණානි එව මසාණානි නිරුත්තිනයෙන, න ඡචීවරපරියාපන්නානි භඞ්ගානි. කෙචි පන ‘‘මසාණානි නාම චොළවිසෙසානීති පරිකප්පෙත්වා මස්සකචොළානී’’ති පඨන්ති, තදයුත්තමෙව පොරාණෙහි තථා අවුත්තත්තා. එරකතිණාදීනීති එත්ථ ආදිසද්දෙන අක්කමකචිකදලිවාකාදීනං සඞ්ගහො, එරකාදීහි කතානි හි ඡවානි ලාමකානි දුස්සානීති වත්තබ්බතං ලභන්ති. ඡවසද්දො හෙත්ථ හීනවාචකො, පුරිමවිකප්පෙ පන මතසරීරවාචකො. ඡඩ්ඩිතනන්තකානීති ඡඩ්ඩිතපිලොතිකානි. අජිනස්සෙදන්ති අජිනං, පකතිඅජිනමිගචම්මං, තදෙව මජ්ඣෙ ඵාලිතකඤ්චෙ, අජිනස්ස ඛිපං ඵාලිතමුපඩ්ඪන්ති අජිනක්ඛිපං. ‘‘සඛුරකන්තිපි වදන්තී’’ති (ම. නි. අට්ඨ. 1.155) පපඤ්චසූදනියං වුත්තං, ද්වින්නං තිණ්ණං වා සමුදිතඤ්චෙ, අජිනක්ඛිපන්ති තෙසමධිප්පායො. විනයසංවණ්ණනාසු පන ‘‘අජිනමෙව අභෙදතො අජිනක්ඛිප’’න්ති වුත්තං. කන්දිත්වාති උජ්ජවුජ්ජවෙන කන්දිත්වා. ‘‘ගන්ථෙත්වා’’තිපි පාඨො, වට්ටෙත්වා බන්ධිත්වාති අත්ථො. එවඤ්හි ඵලකචීරෙ නිදස්සනං උපපන්නං හොති. යං සන්ධාය වුත්තන්ති අජිතවාදස්ස පටිකිට්ඨතරභාවෙ උපමාදස්සනත්ථං යදෙව කෙසකම්බලං සන්ධාය අඞ්ගුත්තරාගමෙ (අ. නි. 3.138) වුත්තං.

තන්තාවුතානීති තන්තං පසාරෙත්වා වීතානි. පටිකිට්ඨොති හීනො. කස්මාති වුත්තං ‘‘කෙසකම්බලො’’තිආදි. පාළියං උබ්භට්ඨකො’’ති එතස්ස ‘‘උද්ධං ඨිතකො’’ති අත්ථො මජ්ඣිමාගමට්ඨකථායං මහාසීහනාදසුත්තවණ්ණනායං (ම. නි. අට්ඨ. 1.215) වුත්තො. උබ්භසද්දො හි උපරිඅත්ථෙ නෙපාතිකො යථා ‘‘උබ්භජාණුමණ්ඩල’’න්ති. අනෙකපරිමාණා, හි නිපාතා, අනෙකත්ථා ච.

මිච්ඡාවායාමවසෙනෙව උක්කුටිකවතානුයොගොති ආහ ‘‘උක්කුටිකවීරියං අනුයුත්තො’’ති. න කෙවලං නිසින්නොයෙව උක්කුටිකො, අථ ඛො ගච්ඡන්තොපි…පෙ… ගච්ඡති. අයකණ්ටකෙති අයොමයකණ්ටකෙ. පකතිකණ්ටකෙති සලාකකණ්ටකෙ. උච්චභූමියං ථණ්ඩිලසද්දොති වුත්තං ‘‘උච්චෙ භූමිට්ඨානෙ’’ති. අයං අට්ඨකථාතො අපරො නයො – ථණ්ඩිලන්ති සමාපකතිභූමි වුච්චති ‘‘පත්ථණ්ඩිලෙ පාතුරහොසී’’තිආදීසු විය. අමරකොසෙපි හි නිඝණ්ටුසත්ථෙ වුත්තං ‘‘වෙදී පරික්ඛතා භූමි, සමෙ ථණ්ඩිලං චාතුරෙ’’ති (සත්තරසමවග්ගෙ 18 ගාථායං) තස්මා ථණ්ඩිලෙ අනන්තරහිතාය පකතිභූමියං සෙය්යම්පි කප්පෙතීති අත්ථො. යං සන්ධාය තත්ථෙව නිඝණ්ටුසත්ථෙ වුත්තං ‘‘යො ථණ්ඩිලෙ වත වසා, සෙතෙ ථණ්ඩිලසායි සො’’ති (සත්තරසමවග්ගෙ 44 ගාථායං) රජො එව ජල්ලං මලීනං රජොජල්ලං. තෙන වුත්තං ‘‘සරීර’’න්තිආදි. ලද්ධං ආසනන්ති නිසීදිතුං යථාලද්ධමාසනං. අකොපෙත්වාති අඤ්ඤත්ථ අනුපගන්ත්වා. තථා චාහ ‘‘තත්ථෙව නිසීදනසීලො’’ති. එවං නිසීදන්තො හි තං අකොපෙන්තො නාම හොති. චතූසු මහාවිකටෙසු ගූථමෙවිධාධිප්පෙතන්ති වුත්තං ‘‘ගූථං වුච්චතී’’ති. තඤ්හි ආසයවසෙන විරූපං කටත්තා ‘‘විකට’’න්ති වුච්චති. සායං තතියන්ති සායන්හසමයසඞ්ඛාතං තතියසමයං. අස්සාති උදකොරොහනානුයොගස්ස. පාතොපදමිව සායංපදං නෙපාතිකං . අනුසාරලොපෙන පන ‘‘සායතතියක’’න්තිපි පාඨො දිස්සති.

එත්ථ ච ‘‘අචෙලකො හොතී’’තිආදීනි යාව ‘‘ථුසොදකං පිවතී’’ති එතානි වතපදානි එකවාරානි, ‘‘එකාගාරිකො වා හොතී’’තිආදීනි පන නානාවාරානි, නානාකාලිකානි වා. තථා ‘‘සාකභක්ඛො වා හොතී’’තිආදීනි, ‘‘සාණානිපි ධාරෙති, මසාණානිපි ධාරෙතී’’තිආදීනි ච. තථා හෙත්ථ වා-සද්දග්ගහණං, පි-සද්දග්ගහණඤ්ච කතං. පි-සද්දොපි ඉධ විකප්පත්ථො එව දට්ඨබ්බො. පුරිමෙසු පන වතපදෙසු තදුභයම්පි න කතං, එවඤ්ච කත්වා ‘‘අචෙලකො හොතී’’ති වත්වා ‘‘සාණානිපි ධාරෙතී’’තිආදිවචනස්ස, ‘‘රජොජල්ලධරොපි හොතී’’ති වත්වා ‘‘උදකොරොහනානුයොගමනුයුත්තො විහරතී’’ති වචනස්ස ච අවිරොධො සිද්ධො හොති. අථ වා කිමෙත්ථ අවිරොධචින්තාය. උම්මත්තකපච්ඡිසදිසො හි තිත්ථියවාදො. අපිච ‘‘අචෙලකො හොතී’’ති ආරභිත්වා තප්පසඞ්ගෙන සබ්බම්පි අඤ්ඤමඤ්ඤවිරොධමෙව අත්තකිලමථානුයොගං දස්සෙන්තෙන තෙන අචෙලකස්සපෙන ‘‘සාණානිපි ධාරෙතී’’තිආදි වුත්තන්ති දට්ඨබ්බං.

තපොපක්කමනිරත්ථකතාවණ්ණනා

397. සීලසම්පදාදීහීති සීලසම්පදා, සමාධිසම්පදා, පඤ්ඤාසම්පදාති ඉමාහි ලොකුත්තරාහි සම්පදාහි. විනාති විරහිතත්තා, විනා වා තාහි න කදාචිපි සාමඤ්ඤං වා බ්රහ්මඤ්ඤං වා සම්භවති, තස්මා තෙසං තපොපක්කමානං නිරත්ථකතං දස්සෙන්තොති සපාඨසෙසයොජනා. දොසවෙරවිරහිතන්ති දොසසඞ්ඛාතවෙරතො විරහිතං. ඉදඤ්හි දොසස්ස මෙත්තාය උජුපටිපක්ඛතො වුත්තං. යං පන ආචරියෙන වුත්තං ‘‘දොසග්ගහණෙන වා සබ්බෙපි ඣානපටිපක්ඛා සංකිලෙසධම්මා ගහිතා. වෙරග්ගහණෙන පච්චත්ථිකභූතා සත්තා. යදග්ගෙන හි දොසරහිතං, තදග්ගෙන වෙරරහිත’’න්ති (දී. නි. ටී. 1.397), තදෙතං පාළියං වෙරසද්දස්සෙව විජ්ජමානත්තා, අට්ඨකථායඤ්ච තදත්ථමෙව දස්සෙතුං දොසසද්දස්ස වුත්තත්තා විචාරෙතබ්බං.

398. එත්තකමත්තන්ති නග්ගචරියාදිමත්තං. පාකටභාවෙන කායති අත්ථං ගමෙතීති පකති, ලොකසිද්ධවාදො. තෙනාහ ‘‘පකතිකථා එසා’’ති. ‘‘මත්තා සුඛපරිච්චාගා’’තිආදීසු (ධ. ප. 290) විය මත්තාසද්දො අප්පත්තං අන්තොනීතං කත්වා පමාණවාචකොති ආහ ‘‘ඉමිනා’’තිආදි. තෙන පන පමාණෙන පහාතබ්බො එව පටිපත්තික්කමො පකරණප්පත්තො. ඉමිනා ‘‘තපොපක්කමෙනා’’ති සද්දන්තරෙන වා අධිගතොති දස්සෙති ‘‘පටිපත්තික්කමෙනා’’ති ඉමිනා. තතොති තස්මා සාමඤ්ඤබ්රහ්මඤ්ඤස්ස අප්පමත්තකෙනෙව පටිපත්තික්කමෙන සුදුක්කරභාවතො. ඉමං හෙතුසම්බන්ධං සන්ධාය ‘‘පදසම්බන්ධෙන සද්ධි’’න්ති වුත්තං. සබ්බත්ථාති සබ්බවාරෙසු.

399. අඤ්ඤථාති යදි අචෙලකභාවාදිනා සාමඤ්ඤං වා බ්රහ්මඤ්ඤං වා අභවිස්ස, එවං සති සුවිජානොව සමණො, සුවිජානො බ්රාහ්මණො. යස්මා පන තුම්හෙ ඉතො අඤ්ඤථාව සාමඤ්ඤං, අඤ්ඤථා බ්රහ්මඤ්ඤං වදථ, තස්මා දුජ්ජානොව සමණො දුජ්ජානො බ්රාහ්මණොති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘ඉදං සන්ධායාහා’’ති. තං පකතිවාදං පටික්ඛිපිත්වාති යං පුබ්බෙ පාකතිකං සාමඤ්ඤං, බ්රහ්මඤ්ඤඤ්ච හදයෙ ඨපෙත්වා තෙන අචෙලකස්සපෙන ‘‘දුක්කරං සුදුක්කර’’න්ති වුත්තං, භගවතා ච තමෙව සන්ධාය ‘‘පකති ඛො එසා’’තිආදි භාසිතං, තමෙව ඉධ පාකතිකසාමඤ්ඤබ්රහ්මඤ්ඤවිසයං කථං පටිසංහරිත්වා. සභාවතොව පරමත්ථතො එව සමණස්ස, බ්රාහ්මණස්ස ච දුජ්ජානභාවං ආවිකරොන්තො පුනපි ‘‘පකති ඛො’’තිආදිමාහ. තත්රාපීති සමණබ්රාහ්මණවාදෙපි. පදසම්බන්ධන්ති හෙතුපදෙන සද්ධිං පුබ්බාපරවාක්යසම්බන්ධං.

සීලසමාධිපඤ්ඤාසම්පදාවණ්ණනා

400-1. පණ්ඩිතොති හෙතුසම්පත්තිසිද්ධෙන පණ්ඩිච්චෙන සමන්නාගතො. කථං උග්ගහෙසීති පරිපක්කඤාණත්තා ඝටෙ පදීපෙන විය අබ්භන්තරෙ සමුජ්ජලන්තෙන පඤ්ඤාවෙය්යත්තියෙන තත්ථ තත්ථ භගවතා දෙසිතමත්ථං පරිග්ගණ්හන්තො තං දෙසනං උපධාරෙසි. යස්මා උග්ගහෙසි, තස්මා…පෙ… විදිත්වාති සම්බන්ධො. තස්ස චාති යො අචෙලකො හොති, යාව උදකොරොහනානුයොගමනුයුත්තො විහරති, තස්ස ච. තස්ස චෙති වා පදච්ඡෙදො, අභාවිතා අසච්ඡිකතා හොති චෙති යොජනා. තා සම්පත්තියො පුච්ඡාමි, යාහි සමණො ච බ්රාහ්මණො ච හොතීති අධිප්පායො. සීලසම්පදාදිවිජානනත්ථන්ති සීලසම්පදාදිවිජානනහෙතු. ‘‘කස්මා පුච්ඡතී’’ති හි වුත්තං. අථ-සද්දො චෙත්ථ කාරණෙ. එවමීදිසෙසු. සීලසම්පදායාති එත්ථ ඉතිසද්දො ආදිඅත්ථො, උපලක්ඛණනිද්දෙසො වායං, තෙන ‘‘චිත්තසම්පදාය, පඤ්ඤාසම්පදායා’’ති පදද්වයං සඞ්ගණ්හාති. තෙනාහ ‘‘සීලචිත්තපඤ්ඤාසම්පදාහි අඤ්ඤා’’ති. ඉමෙහි ච අසෙක්ඛසීලාදික්ඛන්ධත්තයං සඞ්ගහිතන්ති වුත්තං ‘‘අරහත්තඵලමෙවා’’ති. තත්ථ කාරණං දස්සෙති ‘‘අරහත්තඵලපරියොසාන’’න්තිආදිනා. ඉදඤ්හි කාකොලොකනමිව උභයාපෙක්ඛවචනං.

සීහනාදකථාවණ්ණනා

402. අනුත්තරන්ති අනඤ්ඤසාධාරණතාය, අනඤ්ඤසාධාරණත්ථවිසයතාය ච අනුත්තරං. මහාසීහනාදන්ති මහන්තං බුද්ධසීහනාදං. අතිවිය අච්චන්තවිසුද්ධතාය පරමවිසුද්ධං. ‘‘පරමන්ති උක්කට්ඨං. තෙනාහ ‘උත්තම’න්ති’’ ආචරියෙන වුත්තං, උක්කට්ඨපරියායො ච පරමසද්දො අත්ථීති තස්සාධිප්පායො. සීලමෙවාති ලොකියසීලමත්තත්තා සීලසාමඤ්ඤමෙව. යථා අනඤ්ඤසාධාරණං භගවතො ලොකුත්තරසීලං සවාසනපටිපක්ඛධම්මවිද්ධංසනතො, එවං ලොකියසීලම්පි අනඤ්ඤසාධාරණමෙව තදනුච්ඡවිකභාවෙන පවත්තත්තා. එවඤ්හි ‘‘නාහං තත්ථා’’ති පාළිවචනං උපපන්නං හොති. ‘‘යාවතා කස්සප අරියං පරමං සීල’’න්ති ඉදං ‘‘සීලස්ස වණ්ණං භාසන්තී’’ති එත්ථ ආකාරදස්සනං. ‘‘යදිදං අධිසීල’’න්ති ඉදං පන ‘‘තත්ථා’’ති පදද්වයෙ අනියමවචනං . ‘‘යදිදං අධිසීල’’න්ති ච ලොකියලොකුත්තරවසෙන දුවිධම්පි බුද්ධසීලං එකජ්ඣං කත්වා වුත්තං, තස්මා ත-සද්දෙනපි උභයස්සෙව පරාමසනන්ති දස්සෙතුං ‘‘තත්ථ සීලෙපි පරමසීලෙපී’’තිආදිමාහ. සමසමන්ති සමෙන විසෙසනභූතෙන සීලෙන සමන්ති අත්ථං විඤ්ඤාපෙතුං ‘‘මම සීලසමෙන සීලෙන මයා සම’’න්ති වුත්තං. තස්මිං සීලෙති දුවිධෙපි සීලෙ. ඉති ඉමන්ති එවං ඉමං සීලවිසයං. පඨමන්ති උප්පත්තික්කමතො පඨමං පවත්තත්තා පඨමභූතං.

තපතීති කිලෙසෙ සන්තප්පති, විධමතීති අත්ථො. ‘‘තදෙවා’’ති ඉමිනා තුල්යාධිකරණසමාසමාහ. ජිගුච්ඡතීති හීළෙති ලාමකතො ඨපෙති. ආරකා කිලෙසෙහීති කත්වා නිද්දොසත්තා අරියා. ආරම්භවත්ථුවසෙනාති අට්ඨාරම්භවත්ථුවසෙන. විපස්සනාවීරියසඞ්ඛාතාති විපස්සනාසම්පයුත්තවීරියසඞ්ඛාතා. ලොකියමත්තත්තා තපොජිගුච්ඡාව. මග්ගඵලසම්පයුත්තා වීරියසඞ්ඛාතා තපොජිගුච්ඡාති අධිකාරවසෙන සම්බන්ධො. සබ්බුක්කට්ඨභාවතො පරමා නාම. යථා යුවිනො භාවො යොබ්බනං, එවං ජිගුච්ඡිනො භාවො ජෙගුච්ඡං. යදිදං අධිජෙගුච්ඡන්ති සීලෙ විය ලොකියලොකුත්තරවසෙන දුවිධම්පි බුද්ධජෙගුච්ඡං. තත්ථාති ජෙගුච්ඡෙපි අධිජෙගුච්ඡෙපි. කම්මස්සකතාපඤ්ඤාති ‘‘අත්ථි දින්නං, අත්ථි යිට්ඨ’’න්තිආදි (ම. නි. 1.441; විභ. 793) නයප්පවත්තං ඤාණං. යථාහ විභඞ්ගෙ –

‘‘තත්ථ කතරං කම්මස්සකතාඤාණං, අත්ථි දින්නං, අත්ථි යිට්ඨං, අත්ථි හුතං, අත්ථි සුකටදුක්කටානං කම්මානං ඵලං විපාකො…පෙ… ඨපෙත්වා සච්චානුලොමිකං ඤාණං සබ්බාපි සාසවා කුසලා පඤ්ඤා කම්මස්සකතාඤාණ’’න්ති (විභ. 793).

සබ්බම්පි හි අකුසලං අත්තනො වා හොතු, පරස්ස වා, න සකං නාම. කස්මා? අත්ථභඤ්ජනතො, අනත්ථජනනතො ච. තථා සබ්බම්පි කුසලං සකං නාම. කස්මා? අනත්ථභඤ්ජනතො, අත්ථජනනතො ච. එවං කම්මස්සකභාවෙ පවත්තා පඤ්ඤා කම්මස්සකතාපඤ්ඤා නාම. විපස්සනාපඤ්ඤාති මග්ගසච්චස්ස, පරමත්ථසච්චස්ස ච අනුලොමනතො සච්චානුලොමිකසඤ්ඤිතා විපස්සනාපඤ්ඤා, ලොකියමත්තතො පඤ්ඤාව. ඉත්ථිලිඞ්ගස්ස නපුංසකලිඞ්ගවිපරියායො ඉධ ලිඞ්ගවිපල්ලාසො. යායං අධිපඤ්ඤාති සීලෙ විය ලොකියලොකුත්තරවසෙන දුවිධාපි බුද්ධපඤ්ඤා. තත්ථාති පඤ්ඤායපි අධිපඤ්ඤායපි. යථාරහං පරිත්තමහග්ගතභාවතො විමුත්තියෙව නාම. මග්ගඵලවසෙන කිලෙසානං සමුච්ඡින්දනපටිප්පස්සම්භනානි සමුච්ඡෙදපටිප්පස්සද්ධිවිමුත්තියො. අථ වා සම්මාවාචාදිවිරතීනං අධිසීලග්ගහණෙන, සම්මාවායාමස්ස අධිජෙගුච්ඡග්ගහණෙන, සම්මාදිට්ඨියා අධිපඤ්ඤාග්ගහණෙන ගහිතත්තා අග්ගහිතග්ගහණෙන සම්මාසඞ්කප්පසතිසමාධයො මග්ගඵලපරියාපන්නා සමුච්ඡෙදපටිප්පස්සද්ධිවිමුත්තියො දට්ඨබ්බා. නිස්සරණවිමුත්ති පන නිබ්බානමෙව. යා අයං අධිවිමුත්තීති සීලෙ වුත්තනයෙන දුවිධාපි අධිවිමුත්ති. තත්ථාති විමුත්තියාපි අධිවිමුත්තියාපි.

403. යං කිඤ්චි ජනවිවිත්තට්ඨානං සුඤ්ඤාගාරමිධාධිප්පෙතං. තත්ථ නදන්තෙන විනා අඤ්ඤො ජනො නත්ථීති දස්සෙතුං ‘‘එකකොවා’’තිආදි වුත්තං. අට්ඨසු පරිසාසූති ඛත්තියපරිසා, බ්රාහ්මණගහපතිසමණචාතුමහාරාජිකතාවතිංසමාරබ්රහ්මපරිසාති ඉමාසු අට්ඨසු පරිසාසු.

තදත්ථං මජ්ඣිමාගමවරෙ මහාසීහනාදසුත්තපදෙන (ම. නි. 1.150) සාධෙන්තො ‘‘චත්තාරිමානී’’තිආදිමාහ. තත්ථ වෙසාරජ්ජානීති විසාරදභාවා, ඤාණප්පහානඅන්තරායිකනිය්යානිකධම්මදෙසනානිමිත්තං කුතොචිපි අසන්තස්සනභාවා නිබ්භයභාවාති අත්ථො. ‘‘වෙසාරජ්ජ’’න්ති හි චතූසු ඨානෙසු සාරජ්ජාභාවං පච්චවෙක්ඛන්තස්ස උප්පන්නසොමනස්සමයඤාණස්සෙතං නාමං. අඤ්ඤෙහි පන අසාධාරණතං දස්සෙතුං ‘‘තථාගතස්ස තථාගතවෙසාරජ්ජානී’’ති වුත්තං. ‘‘යථා වා පුබ්බබුද්ධානං වෙසාරජ්ජානි පුඤ්ඤුස්සයසම්පත්තියා ආගතානි, තථා ආගතවෙසාරජ්ජානී’’ති වා දුතියස්ස තථාගතසද්දස්ස තුල්යාධිකරණත්තා එවං වුත්තං. අයං අට්ඨකථානයො. නෙරුත්තිකා පන වදන්ති ‘‘සමාසෙ සිද්ධෙ සාමඤ්ඤත්තා, සඤ්ඤාසද්දත්තා ච තථා වුත්ත’’න්ති. ආසභං ඨානන්ති සෙට්ඨට්ඨානං උත්තමට්ඨානං. සබ්බඤ්ඤුතං පටිජානනවසෙන අභිමුඛං ගච්ඡන්ති, අට්ඨපරිසං උපසඞ්කමන්තීති වා ආසභා, බුද්ධා, තෙසං ඨානන්තිපි අත්ථො.

අපිච තයො පුඞ්ගවා – ගවසතජෙට්ඨකො උසභො, ගවසහස්සජෙට්ඨකො වසභො. වජසතජෙට්ඨකො වා උසභො, වජසහස්සජෙට්ඨකො වසභො. එකගාමඛෙත්තෙ වා ජෙට්ඨො උසභො, ද්වීසු ගාමඛෙත්තෙසු ජෙට්ඨො වසභො, සබ්බගවසෙට්ඨො සබ්බත්ථ ජෙට්ඨො සබ්බපරිස්සයසහො සෙතො පාසාදිකො මහාභාරවහො අසනිසතසද්දෙහිපි අකම්පනීයො නිසභොති. නිසභොව ඉධ ‘‘උසභො’’ති අධිප්පෙතො. ඉදම්පි හි තස්ස පරියායවචනං. උසභස්ස ඉදන්ති ආසභං, ඉදං පන ආසභං වියාති ආසභං. යථෙව හි නිසභසඞ්ඛාතො උසභො උසභබලෙන සමන්නාගතො චතූහි පාදෙහි පථවිං උප්පීළෙත්වා අචලට්ඨානෙන තිට්ඨති, එවං තථාගතොපි දසතථාගතබලෙන සමන්නාගතො චතූහි වෙසාරජ්ජපාදෙහි අට්ඨපරිසාපථවිං උප්පීළෙත්වා සදෙවකෙ ලොකෙ කෙනචි පච්චත්ථිකෙන පච්චාමිත්තෙන අකම්පියො අචලට්ඨානෙන තිට්ඨති. එවං තිට්ඨමානොව තං ආසභං ඨානං පටිවිජානාති උපගච්ඡති න පච්චක්ඛාති අත්තනි ආරොපෙති. තෙන වුත්තං ‘‘ආසභං ඨානං පටිජානාතී’’ති.

සීහනාදංනදතීති ‘‘සෙට්ඨනාදං අභීතනාදං නදතී’’ති වුත්තොවායමත්ථො. අථ වා සීහනාදසදිසං නාදං නදති. අයමත්ථො ඛන්ධවග්ගසංයුත්තෙ ආගතෙන සීහනාදසුත්තෙන (සං. නි. 3.78) දීපෙතබ්බො. යථා වා සීහො මිගරාජා පරිස්සයානං සහනතො, ගොණමහිං සමත්තවාරණාදීනං හනනතො ච ‘‘සීහො’’ති වුච්චති, එවං තථාගතො මුනිරාජා ලොකධම්මානං සහනතො, පරප්පවාදානං හනනතො ච ‘‘සීහො’’ති වුච්චති. එවං වුත්තස්ස සීහස්ස නාදං නදති. තත්ථ යථා මිගසීහො සීහබලෙන සමන්නාගතො සබ්බත්ථ විසාරදො විගතලොමහංසො සීහනාදං නදති, එවං තථාගතසීහො දසතථාගතබලෙන සමන්නාගතො අට්ඨසු පරිසාසු විසාරදො විගතලොමහංසො ‘‘ඉති රූප’’න්තිආදිනා (සං. නි. 3.78; අ. නි. 8.2) නයෙන නානාවිධදෙසනාවිලාසසම්පන්නං සීහනාදං නදති. තෙන වුත්තං ‘‘පරිසාසු සීහනාදං නදතී’’ති.

පඤ්හං අභිසඞ්ඛරිත්වාති ඤාතුමිච්ඡිතං අත්ථං අත්තනො ඤාණබලානුරූපං අභිසඞ්ඛරිත්වා. තඞ්ඛණඤ්ඤෙවාති පුච්ඡිතක්ඛණෙයෙව ඨානුප්පත්තිකපටිභානෙන විස්සජ්ජෙති. අජ්ඣාසයානුරූපං, අත්ථධම්මානුරූපඤ්ච විස්සජ්ජනතො චිත්තං පරිතොසෙතියෙව. අස්සාති සමණස්ස ගොතමස්ස. සොතබ්බං මඤ්ඤන්තීති අට්ඨක්ඛණවජ්ජිතෙන නවමෙන ඛණෙන ලබ්භමානත්තා ‘‘යං නො සත්ථා සාසති, තං මයං සොස්සාමා’’ති ආදරභාවජාතා මහන්තෙනෙව උස්සාහෙන සොතබ්බං සම්පටිච්ඡිතබ්බං මඤ්ඤති. කල්ලචිත්තා මුදුචිත්තාති පසාදාභිවුද්ධියා විගතුපක්කිලෙසතාය කල්ලචිත්තා මුදුචිත්තා හොන්ති. මුද්ධප්පසන්නාති තුච්ඡප්පසන්නා නිරත්ථකප්පසන්නා. පසන්නාකාරො නාම පසන්නෙහි කාතබ්බසක්කාරො, සො දුවිධො ධම්මාමිසපූජාවසෙන, තත්ථ ආමිසපූජං දස්සෙන්තො ‘‘පණීතානී’’තිආදිමාහ. ධම්මපූජා පන පාළියමෙව ‘‘තථත්තාය පටිපජ්ජන්තී’’ති ඉමිනා දස්සිතා. තථාභාවායාති යථාභාවාය යස්ස වට්ටදුක්ඛනිස්සරණස්ස අත්ථාය ධම්මො දෙසිතො, තථාභාවාය. තදෙවත්ථං දස්සෙතුං ‘‘ධම්මානුධම්මපටිපත්තිපූරණත්ථායා’’ති වුත්තං. ධම්මානුධම්මපටිපත්ති හි වට්ටදුක්ඛනිස්සරණපරියොසානා, සා ච ධම්මානුධම්මපටිපත්ති යාය අනුපුබ්බියා පටිපජ්ජිතබ්බා, පටිපජ්ජන්තානඤ්ච සති අජ්ඣත්තිකඞ්ගසමවායෙ එකංසිකා තස්සා පාරිපූරීති තං අනුපුබ්බිං දස්සෙන්තො ‘‘කෙචි සරණෙසූ’’තිආදිමාහ. යථා පූරෙන්තා පූරෙතුං සක්කොති නාම, තථා පූරණං දස්සෙතුං ‘‘සබ්බාකාරෙන පන පූරෙන්තී’’ති වුත්තං.

ඉමස්මිං පනොකාසෙති ‘‘පටිපන්නා ච ආරාධෙන්තී’’ති සීහනාදකිච්චපාරිපූරිට්ඨපනෙ පාළිපදෙසෙ. සමොධානෙතබ්බාති සඞ්කලයිතබ්බා. එකච්චං…පෙ… පස්සාමීති භගවතො එකො සීහනාදො අසාධාරණො අඤ්ඤෙහි අප්පටිවත්තියො සෙට්ඨනාදො අභීතනාදොති කත්වා. එස නයො සෙසෙසුපි. අපරං තපස්සින්ති අධිකාරො. පුරිමානං දසන්නන්ති ‘‘එකච්චං තපස්සිං නිරයෙ නිබ්බත්තං පස්සාමී’’ති වුත්තසීහනාදතො පට්ඨාය යාව ‘‘විමුත්තියා මය්හං සදිසො නත්ථී’’ති වුත්තසීහනාදා පුරිමකානං දසන්නං සීහනාදානං, නිද්ධාරණෙ චෙතං සාමිවචනං. තෙනාහ ‘‘එකෙකස්සා’’ති. ‘‘පරිසාසු ච නදතී’’ති ආදයො ‘‘පටිපන්නා ච මං ආරාධෙන්තී’’ති පරියොසානා දස දස සීහනාදා පරිවාරා. ‘‘එකච්චං තපස්සිං නිරයෙ නිබ්බත්තං පස්සාමී’’ති හි සීහනාදං නදන්තො භගවා පරිසාසු නදති විසාරදො හුත්වා නදති, තත්ථ ච පඤ්හං පුච්ඡන්ති, පඤ්හං විස්සජ්ජෙති, විස්සජ්ජනෙන පරස්ස චිත්තං ආරාධෙති, සුත්වා සොතබ්බං මඤ්ඤන්ති, සුත්වා ච භගවතො පසීදන්ති, පසන්නා ච පසන්නාකාරං කරොන්ති, යං පටිපත්තිං දෙසෙති, තථත්තාය පටිපජ්ජන්ති, පටිපන්නා ච මං ආරාධෙන්තීති එවං පරිවාරෙත්වා අත්ථයොජනා සම්භවති. අයමෙව නයො සෙසෙසුපි නවසු.

‘‘එව’’න්තිආදිනා යථාවුත්තානං සීහනාදානං සඞ්කලයිත්වා දස්සනං. තෙ දසාති ‘‘පරිසාසු ච නදතී’’ති ආදයො දස සීහනාදා. පුරිමානං දසන්නන්ති යථාවුත්තානං මූලභූතානං පුරිමකානං දසසීහනාදානං. පරිවාරවසෙනාති මූලිං කත්වා පච්චෙකං පරිවාරවසෙන යොජියමානා සතං සීහනාදා. පුරිමා ච දසාති මූලමූලියො කත්වා පරිවාරවසෙන අයොජියමානා පුරිමකා ච දසාති එවං දසාධිකං සීහනාදසතං හොති. අඤ්ඤස්මිං පන සුත්තෙති මජ්ඣිමාගමචූළසීහනාදසුත්තාදිම්හි (ම. නි. 1.193) තෙනාති සඞ්ඛ්යාමහත්තෙන. මහාසීහනාදත්තා ඉදං සුත්තං ‘‘මහාසීහනාද’’න්ති වුච්චති, න පන මජ්ඣිමනිකායෙ මහාසීහනාදසුත්තමිව චූළසීහනාදසුත්තමුපාදායාති අධිප්පායො.

තිත්ථියපරිවාසකථාවණ්ණනා

404. පටිසෙධෙත්වාති තථා භාවාභාවදස්සනෙන පටික්ඛිපිත්වා. යං භගවා පාථිකවග්ගෙ උදුම්බරිකසුත්තෙ (දී. නි. 3.57) ‘‘ඉධ නිග්රොධ තපස්සී’’තිආදිනා උපක්කිලෙසවිභාගං, පාරිසුද්ධිවිභාගඤ්ච දස්සෙන්තො සපරිසස්ස නිග්රොධපරිබ්බාජකස්ස පුරතො සීහනාදං නදති, තං දස්සෙතුං ‘‘ඉදානී’’තිආදි වුත්තං. නදිතපුබ්බන්ති උදුම්බරිකසුත්තෙ ආගතනයෙන පුබ්බෙ නිග්රොධපරිබ්බාජකස්ස නදිතං . තපබ්රහ්මචාරීති උත්තමතපචාරී, තපෙන වා වීරියෙන බ්රහ්මචාරී. ඉදන්ති ‘‘රාජගහෙ…පෙ… පඤ්හං අපුච්ඡී’’ති පාළියං ආගතවචනං. ආචරියෙන (දී. නි. ටී. 1.403) පන යථාවුත්තං අට්ඨකථාවචනමෙව පච්චාමට්ඨං. එත්ථ ච කාමං යදා නිග්රොධො පඤ්හමපුච්ඡි, භගවා චස්ස විස්සජ්ජෙසි, න තදා භගවා ගිජ්ඣකූටෙ පබ්බතෙ විහරති, රාජගහසමීපෙයෙව උදුම්බරිකාය දෙවියා උය්යානෙ විහරති තත්ථෙව තථා පුච්ඡිතත්තා, විස්සජ්ජිතත්තා ච, තථාපි ගිජ්ඣකූටෙ පබ්බතෙ භගවතො විහාරො න තාව විච්ඡින්නො, තස්මා පාළියං ‘‘තත්ර ම’’න්තිආදිවචනං, අට්ඨකථායඤ්ච ‘‘තත්ර රාජගහෙ ගිජ්ඣකූටෙ පබ්බතෙ විහරන්තං ම’’න්තිආදිවචනං වුත්තන්ති ඉමමත්ථම්පි ‘‘යං තං භගවා’’තිආදිනා විඤ්ඤාපෙතීති දට්ඨබ්බං. ‘‘ගිජ්ඣකූටෙ පබ්බතෙ’’ති ඉදං තත්ථ කතවිහාරං සන්ධාය වුත්තන්ති දස්සෙති ‘‘ගිජ්ඣකූටෙ මහාවිහාරෙ’’ති ඉමිනා. උදුම්බරිකායාති තන්නාමිකාය. උය්යානෙති තත්ථ කතපරිබ්බාජකාරාමං සන්ධාය වදති. නිග්රොධො නාම ඡන්නපරිබ්බාජකො. සන්ධානො නාම පඤ්චඋපාසකසතපරිවාරො අනාගාමිඋපාසකො. කථාසල්ලාපන්ති ‘‘යග්ඝෙ ගහපති ජානෙය්යාසි, කෙන සමණො ගොතමො සද්ධිං සල්ලපතී’’තිආදිනා (දී. නි. 3.53) සල්ලාපකථං. පරන්ති අතිසයත්ථෙ නිපාතො. වියාති පදපූරණමත්තෙ යථා තං ‘‘අතිවියා’’ති. අන්ධබාලන්ති පඤ්ඤාචක්ඛුනා අන්ධං බාලජනං. යොගෙති නයෙ, දුක්ඛනිස්සරණූපායෙති අත්ථො.

405. අනෙනාති භගවතා. ඛන්ධකෙති මහාවග්ගෙ පබ්බජ්ජඛන්ධකෙ (මහාව. 96) යං පරිවාසං පරිවසතීති යොජනා. ‘‘පුබ්බෙ අඤ්ඤතිත්ථියො භූතොති අඤ්ඤතිත්ථියපුබ්බො’’ති (සාරත්ථ. ටී. 76) ආචරියසාරිපුත්තත්ථෙරෙන වුත්තං. පඨමං පබ්බජ්ජං ගහෙත්වාව පරිවසතීති ආහ ‘‘සාමණෙරභූමියං ඨිතො’’ති. තන්ති ද්වීහි ආකාරෙහි වුත්තං පරිවාසං. පබ්බජ්ජන්ති ‘‘ආකඞ්ඛති පබ්බජ්ජං, ආකඞ්ඛති උපසම්පද’’න්ති එත්ථ වුත්තං පබ්බජ්ජග්ගහණං. ‘‘උත්තරිදිරත්තතිරත්තං සහසෙය්යං කප්පෙය්යා’’ති (පාචි. 51) එත්ථ දිරත්තග්ගහණං විය වචනසිලිට්ඨතාවසෙනෙව වුත්තං. යස්මා පන සාමණෙරභූමියං ඨිතෙනෙව පරිවසිතබ්බං, න ගිහිභූතෙන, තස්මා අපරිවසිත්වායෙව පබ්බජ්ජං ලභති. න ගාමප්පවෙසනාදීනීති එත්ථ ආදිසද්දෙන නවෙසියාවිධවාථුල්ලකුමාරිකපණ්ඩකභික්ඛුනිගොචරතා, සබ්රහ්මචාරීනං කිං කරණීයෙසු දක්ඛානලසාදිතා, උද්දෙසපරිපුච්ඡාදීසු තිබ්බච්ඡන්දතා, යස්ස තිත්ථායතනතො ඉධාගතො, තස්ස අවණ්ණභණනෙ අත්තමනතා, බුද්ධාදීනං අවණ්ණභණනෙ අනත්තමනතා, යස්ස තිත්ථායතනතො ඉධාගතො, තස්ස වණ්ණභණනෙ අනත්තමනතා, බුද්ධාදීනං වණ්ණභණනෙ අත්තමනතාති ඉමෙසං සත්තවත්තානං සඞ්ගහො වෙදිතබ්බො. පූරෙන්තෙන පරිවසිතබ්බන්ති යදා පරිවසති, තදා පූරමානෙන පරිවසිතබ්බං. අට්ඨවත්තපූරණෙනාති යථාවුත්තානං අට්ඨන්නං වත්තානං පූරණෙන. එත්ථාති පරිවාසෙ, උපසම්පදාය වා. ඝංසිත්වා කොට්ටෙත්වාති අජ්ඣාසයවීමංසනවසෙන සුවණ්ණං විය ඝංසිත්වා කොට්ටෙත්වා. පබ්බජ්ජායාති නිදස්සනමත්තං. උපසම්පදාපි හි තෙන සඞ්ගය්හති.

‘‘ගණමජ්ඣෙ නිසීදිත්වාති උපසම්පදාකම්මස්ස ගණප්පහොනකානං භික්ඛූනං මජ්ඣෙ සඞ්ඝත්ථෙරො විය තස්ස අනුග්ගහත්ථං නිසීදිත්වා’’ති (දී. නි. ටී. 1.405) ආචරියෙන වුත්තං, ඉදානි පන බහූසුපි පොත්ථකෙසු ‘‘තං නිසීදාපෙත්වා’’ති කාරිතවසෙන පාඨො දිස්සති. අචිරමුපසම්පන්නස්ස අස්සාති අචිරූපසම්පන්නො, අත්ථමත්තං පන දස්සෙතුං ‘‘උපසම්පන්නො හුත්වා නචිරමෙවා’’ති ආහ. කායචිත්තවිවෙකාව ඉධාධිප්පෙතා උපධිවිවෙකත්ථං පටිපජ්ජනාධිකාරත්තාති වුත්තං ‘‘කායෙන චෙව චිත්තෙන චා’’ති. වූපකට්ඨොති විවිත්තො. තාදිසස්ස සීලවිසොධනෙ අප්පමාදො අවුත්තසිද්ධොති කම්මට්ඨානෙ අප්පමාදමෙව දස්සෙති. පෙසිතචිත්තොති නිබ්බානං පති පෙසිතචිත්තො, තන්නින්නො තප්පොණො තප්පබ්භාරොති වුත්තං හොති, එවංභූතො ච තථා අනපෙක්ඛතාය විස්සජ්ජිතකායො නාමාති අධිප්පායමාවිකාතුං ‘‘විස්සට්ඨඅත්තභාවො’’ති වුත්තං. අත්තාති චෙත්ථ චිත්තං වුච්චති රූපකායස්ස අවිසයත්තා. යස්සාති අරහත්තඵලස්ස. ජාතිකුලපුත්තාපි ආචාරසම්පන්නා එව අරහත්තාධිගමාය පබ්බජ්ජාපෙක්ඛා හොන්තීති තෙපි ජාතිකුලපුත්තෙ තෙහෙව ආචාරකුලපුත්තෙහි එකසඞ්ගහෙ කරොන්තො ‘‘ආචාරකුලපුත්තා’’ති ආහ. ඉමිනා හි ආචාරසම්පන්නා ජාතිකුලපුත්තාපි සඞ්ගහිතා හොන්ති. ආචාරසම්පන්නානමෙවාධිප්පෙතභාවො ච ‘‘සම්මදෙවා’’ති සද්දන්තරෙන විඤ්ඤායති. ‘‘ඔතිණ්ණොම්හි ජාතියා’’තිආදිනා නයෙන හි සංවෙගපුබ්බිකං යථානුසිට්ඨං පබ්බජ්ජං සන්ධාය ‘‘සම්මදෙවා’’ති වුත්තං. තෙනාහ ‘‘හෙතුනාව කාරණෙනෙවා’’ති. තත්ථ හෙතුනාති නයෙන උපායෙන. කාරණෙනෙවාති තබ්බිවරණවචනං . තන්ති අරහත්තඵලං. තදෙව හි ‘‘අනුත්තරං බ්රහ්මචරියපරියොසාන’’න්ති වත්තුමරහති අඤ්ඤෙසං තථා අභාවතො. ‘‘යංතංසද්දා නිච්චසම්බන්ධා’’ති සද්දනයෙනපි තදත්ථං දස්සෙති ‘‘තස්ස හී’’තිආදිනා. ‘‘යස්සත්ථාය…පෙ… පබ්බජ්ජන්තී’’ති පුබ්බෙ වුත්තස්ස තස්ස අරහත්තඵලස්ස අත්ථාය කුලපුත්තා පබ්බජන්ති, තස්මා අරහත්තඵලමිධාධිප්පෙතන්ති විඤ්ඤායතීති අධිප්පායො. නත්ථි පරො ජනො තථා සච්ඡිකරණෙ පච්චයො යස්සාති අපරප්පච්චයො, තං. උප-සද්දො විය සං-සද්දොපි ධාතුසද්දානුවත්තකොති වුත්තං ‘‘පාපුණිත්වා’’ති, පත්වා අධිගන්ත්වාති අත්ථො. උප-සද්දො වා ධාතුසද්දානුවත්තකො, සං-සද්දො පන ධාතුවිසෙසකොති ආහ ‘‘සම්පාදෙත්වා’’ති, අසෙක්ඛා සීලසමාධිපඤ්ඤායො නිප්ඵාදෙත්වා, පරිපූරෙත්වාවාති අත්ථො.

නිට්ඨාපෙතුන්ති නිගමනවසෙන පරියොසාපෙතුං. ‘‘බ්රහ්මචරියපරියොසානං…පෙ… විහාසී’’ති ඉමිනා එව හි අරහත්තනිකූටෙන දෙසනා පරියොසාපිතා, තං පන නිගමෙතුං ‘‘අඤ්ඤතරො…පෙ… අහොසී’’ති ධම්මසඞ්ගාහකෙහි වුත්තං. එකතොව ඉධ අඤ්ඤතරො, න පන නාමගොත්තාදීහි අපාකටතො. අරහන්තානන්ති උබ්බාහනෙ චෙතං සාමිවචනං. තථා උබ්බාහිතත්තා ච තෙසමබ්භන්තරොති අත්ථො ආපන්නොති අධිප්පායං දස්සෙන්තො ‘‘භගවතො’’තිආදිමාහ. කෙචි පන එවං වදන්ති – අරහන්තානන්ති චෙතං සම්බන්ධෙයෙව සාමිවචනං, අතො චෙත්ථ සහ පාඨසෙසෙන අධිප්පායමත්ථං දස්සෙතුං ‘‘භගවතො’’තිආදි වුත්තන්ති. යං පනෙත්ථ අත්ථතො න විභත්තං, තං සුවිඤ්ඤෙය්යමෙව.

ඉති සුමඞ්ගලවිලාසිනියා දීඝනිකායට්ඨකථාය පරමසුඛුමගම්භීරදුරනුබොධත්ථපරිදීපනාය සුවිමලවිපුලපඤ්ඤාවෙය්යත්තියජනනාය සාධුවිලාසිනියා නාම ලීනත්ථප්පකාසනියා මහාසීහනාදසුත්තවණ්ණනාය ලීනත්ථපකාසනා.

මහාසීහනාදසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.