📜

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස

මජ්ඣිමනිකායෙ

මූලපණ්ණාස-අට්ඨකථා

(පඨමො භාගො)

ගන්ථාරම්භකථා

කරුණාසීතලහදයං , පඤ්ඤාපජ්ජොතවිහතමොහතමං;

සනරාමරලොකගරුං, වන්දෙ සුගතං ගතිවිමුත්තං.

බුද්ධොපි බුද්ධභාවං, භාවෙත්වා චෙව සච්ඡිකත්වා ච;

යං උපගතො ගතමලං, වන්දෙ තමනුත්තරං ධම්මං.

සුගතස්ස ඔරසානං, පුත්තානං මාරසෙනමථනානං;

අට්ඨන්නම්පි සමූහං, සිරසා වන්දෙ අරියසඞ්ඝං.

ඉති මෙ පසන්නමතිනො, රතනත්තයවන්දනාමයං පුඤ්ඤං;

යං සුවිහතන්තරායො, හුත්වා තස්සානුභාවෙන.

මජ්ඣිමපමාණසුත්තඞ්කිතස්ස ඉධ මජ්ඣිමාගමවරස්ස;

බුද්ධානුබුද්ධසංවණ්ණිතස්ස පරවාදමථනස්ස.

අත්ථප්පකාසනත්ථං, අට්ඨකථා ආදිතො වසිසතෙහි;

පඤ්චහි යා සඞ්ගීතා, අනුසඞ්ගීතා ච පච්ඡාපි.

සීහළදීපං පන ආභතාථ වසිනා මහාමහින්දෙන;

ඨපිතා සීහළභාසාය, දීපවාසීනමත්ථාය.

අපනෙත්වාන තතොහං, සීහළභාසං මනොරමං භාසං;

තන්තිනයානුච්ඡවිකං, ආරොපෙන්තො විගතදොසං.

සමයං අවිලොමෙන්තො, ථෙරානං ථෙරවංසදීපානං;

සුනිපුණවිනිච්ඡයානං, මහාවිහාරෙ නිවාසීනං.

හිත්වා පුනප්පුනාගතමත්ථං, අත්ථං පකාසයිස්සාමි;

සුජනස්ස ච තුට්ඨත්ථං, චිරට්ඨිතත්ථඤ්ච ධම්මස්ස.

සීලකථා ධුතධම්මා, කම්මට්ඨානානි චෙව සබ්බානි;

චරියාවිධානසහිතො, ඣානසමාපත්තිවිත්ථාරො.

සබ්බා ච අභිඤ්ඤායො, පඤ්ඤාසඞ්කලනනිච්ඡයො චෙව;

ඛන්ධාධාතායතනින්ද්රියානි අරියානි චෙව චත්තාරි.

සච්චානි පච්චයාකාරදෙසනා සුපරිසුද්ධනිපුණනයා;

අවිමුත්තතන්තිමග්ගා, විපස්සනාභාවනා චෙව.

ඉති පන සබ්බං යස්මා, විසුද්ධිමග්ගෙ මයා සුපරිසුද්ධං;

වුත්තං තස්මා භිය්යො, න තං ඉධ විචාරයිස්සාමි.

‘‘මජ්ඣෙ විසුද්ධිමග්ගො, එස චතුන්නම්පි ආගමානඤ්හි;

ඨත්වා පකාසයිස්සති, තත්ථ යථාභාසිතමත්ථං’’.

ඉච්චෙව කතො තස්මා, තම්පි ගහෙත්වාන සද්ධිමෙතාය;

අට්ඨකථාය විජානථ, මජ්ඣිමසඞ්ගීතියා අත්ථන්ති.

නිදානකථා

1. තත්ථ මජ්ඣිමසඞ්ගීති නාම පණ්ණාසතො මූලපණ්ණාසා මජ්ඣිමපණ්ණාසා උපරිපණ්ණාසාති පණ්ණාසත්තයසඞ්ගහා. වග්ගතො එකෙකාය පණ්ණාසාය පඤ්ච පඤ්ච වග්ගෙ කත්වා පන්නරසවග්ගසමායොගා. සුත්තතො දියඩ්ඪසුත්තසතං ද්වෙ ච සුත්තන්තා. පදතො තෙවීසුත්තරපඤ්චසතාධිකානි අසීතිපදසහස්සානි. තෙනාහු පොරාණා –

‘‘අසීතිපදසහස්සානි, භිය්යො පඤ්චසතානි ච;

පුන තෙවීසති වුත්තා, පදමෙවං වවත්ථිත’’න්ති.

අක්ඛරතො සත්ත අක්ඛරසතසහස්සානි චත්තාලීසඤ්ච සහස්සානි තෙපඤ්ඤාසඤ්ච අක්ඛරානි. භාණවාරතො අසීති භාණවාරා තෙවීසපදාධිකො ච උපඩ්ඪභාණවාරො. අනුසන්ධිතො පුච්ඡානුසන්ධි-අජ්ඣාසයානුසන්ධි-යථානුසන්ධිවසෙන සඞ්ඛෙපතො තිවිධො අනුසන්ධි. විත්ථාරතො පනෙත්ථ තීණි අනුසන්ධිසහස්සානි නව ච සතානි හොන්ති. තෙනාහු පොරාණා –

‘‘තීණි සන්ධිසහස්සානි, තථා නවසතානි ච;

අනුසන්ධිනයා එතෙ, මජ්ඣිමස්ස පකාසිතා’’ති.

තත්ථ පණ්ණාසාසු මූලපණ්ණාසා ආදි, වග්ගෙසු මූලපරියායවග්ගො, සුත්තෙසු මූලපරියායසුත්තං. තස්සාපි ‘‘එවං මෙ සුත’’න්තිආදිකං ආයස්මතා ආනන්දෙන පඨමමහාසඞ්ගීතිකාලෙ වුත්තං නිදානමාදි. සා පනෙසා පඨමමහාසඞ්ගීති සුමඞ්ගලවිලාසිනියා දීඝනිකායට්ඨකථාය ආදිම්හි විත්ථාරිතා. තස්මා සා තත්ථ විත්ථාරිතනයෙනෙව වෙදිතබ්බා.