මූල > සුත්තපිටක > මජ්ඣිමනිකාය > මූලපණ්ණාසපාළි

1. එවං ¶ ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා උක්කට්ඨායං විහරති සුභගවනෙ සාලරාජමූලෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච – ‘‘සබ්බධම්මමූලපරියායං වො, භික්ඛවෙ, දෙසෙස්සාමි. තං සුණාථ, සාධුකං මනසි කරොථ, භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

2. ‘‘ඉධ, භික්ඛවෙ, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො අරියානං අදස්සාවී අරියධම්මස්ස අකොවිදො ¶ අරියධම්මෙ අවිනීතො, සප්පුරිසානං අදස්සාවී සප්පුරිසධම්මස්ස අකොවිදො සප්පුරිසධම්මෙ අවිනීතො – පථවිං [පඨවිං (සී. ස්යා. කං. පී.)] පථවිතො සඤ්ජානාති; පථවිං පථවිතො සඤ්ඤත්වා පථවිං මඤ්ඤති, පථවියා මඤ්ඤති, පථවිතො මඤ්ඤති, පථවිං මෙති මඤ්ඤති ¶ , පථවිං අභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ‘අපරිඤ්ඤාතං තස්සා’ති වදාමි.

‘‘ආපං ආපතො සඤ්ජානාති; ආපං ආපතො සඤ්ඤත්වා ආපං මඤ්ඤති, ආපස්මිං මඤ්ඤති, ආපතො මඤ්ඤති, ආපං මෙති මඤ්ඤති, ආපං අභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ‘අපරිඤ්ඤාතං තස්සා’ති වදාමි.

‘‘තෙජං ¶ තෙජතො සඤ්ජානාති; තෙජං තෙජතො සඤ්ඤත්වා තෙජං මඤ්ඤති, තෙජස්මිං මඤ්ඤති, තෙජතො මඤ්ඤති, තෙජං මෙති මඤ්ඤති, තෙජං අභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ‘අපරිඤ්ඤාතං තස්සා’ති වදාමි.

‘‘වායං වායතො සඤ්ජානාති; වායං වායතො සඤ්ඤත්වා වායං මඤ්ඤති, වායස්මිං මඤ්ඤති, වායතො මඤ්ඤති, වායං මෙති මඤ්ඤති, වායං අභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ‘අපරිඤ්ඤාතං තස්සා’ති ¶ වදාමි.

3. ‘‘භූතෙ භූතතො සඤ්ජානාති; භූතෙ භූතතො සඤ්ඤත්වා භූතෙ මඤ්ඤති, භූතෙසු මඤ්ඤති, භූතතො මඤ්ඤති, භූතෙ මෙති මඤ්ඤති, භූතෙ අභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ‘අපරිඤ්ඤාතං තස්සා’ති වදාමි.

‘‘දෙවෙ දෙවතො සඤ්ජානාති; දෙවෙ දෙවතො සඤ්ඤත්වා දෙවෙ මඤ්ඤති, දෙවෙසු මඤ්ඤති, දෙවතො මඤ්ඤති, දෙවෙ මෙති මඤ්ඤති, දෙවෙ අභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ‘අපරිඤ්ඤාතං තස්සා’ති වදාමි.

‘‘පජාපතිං පජාපතිතො සඤ්ජානාති; පජාපතිං පජාපතිතො සඤ්ඤත්වා පජාපතිං මඤ්ඤති, පජාපතිස්මිං මඤ්ඤති, පජාපතිතො මඤ්ඤති, පජාපතිං මෙති මඤ්ඤති, පජාපතිං අභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ‘අපරිඤ්ඤාතං තස්සා’ති වදාමි.

‘‘බ්රහ්මං ¶ බ්රහ්මතො සඤ්ජානාති; බ්රහ්මං බ්රහ්මතො සඤ්ඤත්වා බ්රහ්මං මඤ්ඤති ¶ , බ්රහ්මස්මිං මඤ්ඤති, බ්රහ්මතො මඤ්ඤති, බ්රහ්මං මෙති මඤ්ඤති, බ්රහ්මං අභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ‘අපරිඤ්ඤාතං තස්සා’ති වදාමි.

‘‘ආභස්සරෙ ආභස්සරතො සඤ්ජානාති; ආභස්සරෙ ආභස්සරතො සඤ්ඤත්වා ආභස්සරෙ මඤ්ඤති, ආභස්සරෙසු මඤ්ඤති, ආභස්සරතො මඤ්ඤති, ආභස්සරෙ මෙති මඤ්ඤති, ආභස්සරෙ අභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ‘අපරිඤ්ඤාතං තස්සා’ති වදාමි.

‘‘සුභකිණ්හෙ සුභකිණ්හතො සඤ්ජානාති; සුභකිණ්හෙ සුභකිණ්හතො සඤ්ඤත්වා සුභකිණ්හෙ මඤ්ඤති, සුභකිණ්හෙසු මඤ්ඤති, සුභකිණ්හතො මඤ්ඤති, සුභකිණ්හෙ මෙති මඤ්ඤති, සුභකිණ්හෙ අභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ‘අපරිඤ්ඤාතං තස්සා’ති වදාමි.

‘‘වෙහප්ඵලෙ ¶ වෙහප්ඵලතො සඤ්ජානාති; වෙහප්ඵලෙ වෙහප්ඵලතො සඤ්ඤත්වා වෙහප්ඵලෙ මඤ්ඤති, වෙහප්ඵලෙසු මඤ්ඤති, වෙහප්ඵලතො මඤ්ඤති, වෙහප්ඵලෙ මෙති මඤ්ඤති, වෙහප්ඵලෙ අභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ‘අපරිඤ්ඤාතං තස්සා’ති වදාමි.

‘‘අභිභුං අභිභූතො සඤ්ජානාති; අභිභුං අභිභූතො සඤ්ඤත්වා අභිභුං මඤ්ඤති, අභිභුස්මිං මඤ්ඤති, අභිභූතො මඤ්ඤති, අභිභුං මෙති මඤ්ඤති, අභිභුං අභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ‘අපරිඤ්ඤාතං තස්සා’ති වදාමි.

4. ‘‘ආකාසානඤ්චායතනං ආකාසානඤ්චායතනතො සඤ්ජානාති; ආකාසානඤ්චායතනං ආකාසානඤ්චායතනතො සඤ්ඤත්වා ආකාසානඤ්චායතනං මඤ්ඤති, ආකාසානඤ්චායතනස්මිං මඤ්ඤති, ආකාසානඤ්චායතනතො මඤ්ඤති, ආකාසානඤ්චායතනං මෙති මඤ්ඤති, ආකාසානඤ්චායතනං අභිනන්දති. තං ¶ කිස්ස හෙතු? ‘අපරිඤ්ඤාතං තස්සා’ති වදාමි.

‘‘විඤ්ඤාණඤ්චායතනං විඤ්ඤාණඤ්චායතනතො සඤ්ජානාති; විඤ්ඤාණඤ්චායතනං විඤ්ඤාණඤ්චායතනතො සඤ්ඤත්වා විඤ්ඤාණඤ්චායතනං ¶ මඤ්ඤති, විඤ්ඤාණඤ්චායතනස්මිං මඤ්ඤති, විඤ්ඤාණඤ්චායතනතො ¶ මඤ්ඤති, විඤ්ඤාණඤ්චායතනං මෙති මඤ්ඤති, විඤ්ඤාණඤ්චායතනං අභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ‘අපරිඤ්ඤාතං තස්සා’ති වදාමි.

‘‘ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං ආකිඤ්චඤ්ඤායතනතො සඤ්ජානාති; ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං ආකිඤ්චඤ්ඤායතනතො සඤ්ඤත්වා ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං මඤ්ඤති, ආකිඤ්චඤ්ඤායතනස්මිං මඤ්ඤති, ආකිඤ්චඤ්ඤායතනතො මඤ්ඤති, ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං මෙති මඤ්ඤති, ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං අභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ‘අපරිඤ්ඤාතං තස්සා’ති වදාමි.

‘‘නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනතො සඤ්ජානාති; නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනතො සඤ්ඤත්වා නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං මඤ්ඤති, නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනස්මිං මඤ්ඤති, නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනතො මඤ්ඤති, නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං මෙති මඤ්ඤති, නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං අභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ‘අපරිඤ්ඤාතං තස්සා’ති වදාමි.

5. ‘‘දිට්ඨං ¶ දිට්ඨතො සඤ්ජානාති; දිට්ඨං දිට්ඨතො සඤ්ඤත්වා දිට්ඨං මඤ්ඤති, දිට්ඨස්මිං මඤ්ඤති, දිට්ඨතො මඤ්ඤති, දිට්ඨං මෙති මඤ්ඤති, දිට්ඨං අභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ‘අපරිඤ්ඤාතං තස්සා’ති වදාමි.

‘‘සුතං සුතතො සඤ්ජානාති; සුතං සුතතො සඤ්ඤත්වා සුතං ¶ මඤ්ඤති, සුතස්මිං මඤ්ඤති, සුතතො මඤ්ඤති, සුතං මෙති මඤ්ඤති, සුතං අභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ‘අපරිඤ්ඤාතං තස්සා’ති වදාමි.

‘‘මුතං මුතතො සඤ්ජානාති; මුතං මුතතො සඤ්ඤත්වා මුතං මඤ්ඤති, මුතස්මිං මඤ්ඤති, මුතතො මඤ්ඤති, මුතං මෙති මඤ්ඤති, මුතං අභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ‘අපරිඤ්ඤාතං තස්සා’ති වදාමි.

‘‘විඤ්ඤාතං විඤ්ඤාතතො සඤ්ජානාති; විඤ්ඤාතං විඤ්ඤාතතො සඤ්ඤත්වා විඤ්ඤාතං මඤ්ඤති, විඤ්ඤාතස්මිං මඤ්ඤති, විඤ්ඤාතතො මඤ්ඤති, විඤ්ඤාතං මෙති මඤ්ඤති, විඤ්ඤාතං අභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ‘අපරිඤ්ඤාතං තස්සා’ති වදාමි.

6. ‘‘එකත්තං ¶ එකත්තතො සඤ්ජානාති; එකත්තං එකත්තතො සඤ්ඤත්වා එකත්තං මඤ්ඤති, එකත්තස්මිං මඤ්ඤති, එකත්තතො මඤ්ඤති, එකත්තං මෙති මඤ්ඤති, එකත්තං අභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ‘අපරිඤ්ඤාතං තස්සා’ති වදාමි.

‘‘නානත්තං නානත්තතො සඤ්ජානාති; නානත්තං නානත්තතො සඤ්ඤත්වා නානත්තං මඤ්ඤති, නානත්තස්මිං මඤ්ඤති, නානත්තතො මඤ්ඤති, නානත්තං මෙති මඤ්ඤති, නානත්තං අභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ‘අපරිඤ්ඤාතං තස්සා’ති වදාමි.

‘‘සබ්බං සබ්බතො සඤ්ජානාති; සබ්බං සබ්බතො සඤ්ඤත්වා සබ්බං මඤ්ඤති, සබ්බස්මිං ¶ මඤ්ඤති, සබ්බතො මඤ්ඤති, සබ්බං මෙති මඤ්ඤති, සබ්බං අභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ‘අපරිඤ්ඤාතං තස්සා’ති වදාමි.

‘‘නිබ්බානං නිබ්බානතො සඤ්ජානාති; නිබ්බානං නිබ්බානතො සඤ්ඤත්වා නිබ්බානං මඤ්ඤති, නිබ්බානස්මිං මඤ්ඤති ¶ , නිබ්බානතො මඤ්ඤති, නිබ්බානං මෙති මඤ්ඤති, නිබ්බානං අභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ‘අපරිඤ්ඤාතං තස්සා’ති වදාමි.

පුථුජ්ජනවසෙන පඨමනයභූමිපරිච්ඡෙදො නිට්ඨිතො.

7. ‘‘යොපි ¶ සො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සෙක්ඛො [සෙඛො (සී. ස්යා. කං. පී.)] අප්පත්තමානසො අනුත්තරං යොගක්ඛෙමං පත්ථයමානො විහරති, සොපි පථවිං පථවිතො අභිජානාති; පථවිං පථවිතො අභිඤ්ඤාය [අභිඤ්ඤත්වා (ක.)] පථවිං මා මඤ්ඤි [වා මඤ්ඤති], පථවියා මා මඤ්ඤි, පථවිතො මා මඤ්ඤි, පථවිං මෙති මා මඤ්ඤි, පථවිං මාභිනන්දි [වා අභිනන්දති (සී.) ටීකා ඔලොකෙතබ්බා]. තං කිස්ස හෙතු? ‘පරිඤ්ඤෙය්යං තස්සා’ති වදාමි.

‘‘ආපං…පෙ… තෙජං… වායං… භූතෙ… දෙවෙ… පජාපතිං… බ්රහ්මං… ආභස්සරෙ… සුභකිණ්හෙ… වෙහප්ඵලෙ… අභිභුං… ආකාසානඤ්චායතනං… විඤ්ඤාණඤ්චායතනං… ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං… නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං… දිට්ඨං… සුතං… මුතං… විඤ්ඤාතං… එකත්තං… නානත්තං… සබ්බං… නිබ්බානං නිබ්බානතො අභිජානාති; නිබ්බානං නිබ්බානතො අභිඤ්ඤාය ¶ නිබ්බානං මා මඤ්ඤි, නිබ්බානස්මිං මා මඤ්ඤි, නිබ්බානතො මා මඤ්ඤි, නිබ්බානං මෙති මා මඤ්ඤි, නිබ්බානං මාභිනන්දි. තං කිස්ස හෙතු? ‘පරිඤ්ඤෙය්යං තස්සා’ති වදාමි.

සෙක්ඛවසෙන [සත්ථාරවසෙන (සී.), සත්ථුවසෙන (ස්යා. ක.)] දුතියනයභූමිපරිච්ඡෙදො නිට්ඨිතො.

8. ‘‘යොපි සො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරහං ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො, සොපි පථවිං පථවිතො අභිජානාති; පථවිං පථවිතො ¶ අභිඤ්ඤාය පථවිං න මඤ්ඤති, පථවියා න මඤ්ඤති, පථවිතො න මඤ්ඤති, පථවිං මෙති න මඤ්ඤති, පථවිං නාභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ‘පරිඤ්ඤාතං තස්සා’ති වදාමි.

‘‘ආපං…පෙ… තෙජං… වායං… භූතෙ… දෙවෙ… පජාපතිං… බ්රහ්මං… ආභස්සරෙ… සුභකිණ්හෙ… වෙහප්ඵලෙ… අභිභුං… ආකාසානඤ්චායතනං… විඤ්ඤාණඤ්චායතනං… ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං… නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං… දිට්ඨං… සුතං… මුතං… විඤ්ඤාතං… එකත්තං… නානත්තං… සබ්බං… නිබ්බානං නිබ්බානතො අභිජානාති; නිබ්බානං නිබ්බානතො අභිඤ්ඤාය නිබ්බානං න මඤ්ඤති, නිබ්බානස්මිං න මඤ්ඤති, නිබ්බානතො න මඤ්ඤති, නිබ්බානං මෙති න මඤ්ඤති, නිබ්බානං නාභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ‘පරිඤ්ඤාතං තස්සා’ති වදාමි.

ඛීණාසවවසෙන තතියනයභූමිපරිච්ඡෙදො නිට්ඨිතො.

9. ‘‘යොපි ¶ සො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරහං ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො, සොපි පථවිං පථවිතො ¶ අභිජානාති; පථවිං පථවිතො අභිඤ්ඤාය පථවිං න මඤ්ඤති, පථවියා න මඤ්ඤති, පථවිතො න මඤ්ඤති, පථවිං මෙති න මඤ්ඤති, පථවිං නාභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ඛයා රාගස්ස, වීතරාගත්තා.

‘‘ආපං…පෙ… තෙජං… වායං… භූතෙ… දෙවෙ… පජාපතිං… බ්රහ්මං… ආභස්සරෙ… සුභකිණ්හෙ… වෙහප්ඵලෙ… අභිභුං… ආකාසානඤ්චායතනං… විඤ්ඤාණඤ්චායතනං… ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං ¶ … නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං ¶ … දිට්ඨං… සුතං… මුතං… විඤ්ඤාතං… එකත්තං… නානත්තං… සබ්බං… නිබ්බානං නිබ්බානතො අභිජානාති; නිබ්බානං නිබ්බානතො අභිඤ්ඤාය නිබ්බානං න මඤ්ඤති, නිබ්බානස්මිං න මඤ්ඤති, නිබ්බානතො න මඤ්ඤති, නිබ්බානං මෙති න මඤ්ඤති, නිබ්බානං නාභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ඛයා රාගස්ස, වීතරාගත්තා.

ඛීණාසවවසෙන චතුත්ථනයභූමිපරිච්ඡෙදො නිට්ඨිතො.

10. ‘‘යොපි සො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරහං ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො, සොපි පථවිං පථවිතො අභිජානාති; පථවිං පථවිතො අභිඤ්ඤාය පථවිං න මඤ්ඤති, පථවියා න මඤ්ඤති, පථවිතො න මඤ්ඤති, පථවිං මෙති න මඤ්ඤති, පථවිං නාභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ඛයා දොසස්ස, වීතදොසත්තා.

‘‘ආපං…පෙ… තෙජං… වායං… භූතෙ… දෙවෙ… පජාපතිං… බ්රහ්මං… ආභස්සරෙ… සුභකිණ්හෙ… වෙහප්ඵලෙ… අභිභුං… ආකාසානඤ්චායතනං… විඤ්ඤාණඤ්චායතනං… ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං… නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං… දිට්ඨං… සුතං… මුතං… විඤ්ඤාතං… එකත්තං… නානත්තං… සබ්බං… නිබ්බානං නිබ්බානතො අභිජානාති; නිබ්බානං නිබ්බානතො අභිඤ්ඤාය නිබ්බානං න මඤ්ඤති, නිබ්බානස්මිං න මඤ්ඤති, නිබ්බානතො න මඤ්ඤති, නිබ්බානං මෙති න මඤ්ඤති, නිබ්බානං නාභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ඛයා දොසස්ස, වීතදොසත්තා.

ඛීණාසවවසෙන පඤ්චමනයභූමිපරිච්ඡෙදො නිට්ඨිතො.

11. ‘‘යොපි ¶ ¶ සො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරහං ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො, සොපි පථවිං පථවිතො අභිජානාති; පථවිං පථවිතො අභිඤ්ඤාය පථවිං න මඤ්ඤති, පථවියා න මඤ්ඤති, පථවිතො න මඤ්ඤති, පථවිං මෙති න මඤ්ඤති, පථවිං නාභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ඛයා මොහස්ස, වීතමොහත්තා.

‘‘ආපං…පෙ… තෙජං… වායං… භූතෙ… දෙවෙ… පජාපතිං… බ්රහ්මං… ආභස්සරෙ… සුභකිණ්හෙ… වෙහප්ඵලෙ… අභිභුං… ආකාසානඤ්චායතනං… විඤ්ඤාණඤ්චායතනං… ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං ¶ … නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං… දිට්ඨං… සුතං… මුතං… විඤ්ඤාතං… එකත්තං… නානත්තං… සබ්බං… නිබ්බානං නිබ්බානතො අභිජානාති; නිබ්බානං නිබ්බානතො අභිඤ්ඤාය නිබ්බානං න මඤ්ඤති, නිබ්බානස්මිං න මඤ්ඤති, නිබ්බානතො න මඤ්ඤති, නිබ්බානං මෙති න මඤ්ඤති, නිබ්බානං නාභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ඛයා මොහස්ස, වීතමොහත්තා.

ඛීණාසවවසෙන ඡට්ඨනයභූමිපරිච්ඡෙදො නිට්ඨිතො.

12. ‘‘තථාගතොපි, භික්ඛවෙ, අරහං සම්මාසම්බුද්ධො පථවිං පථවිතො අභිජානාති; පථවිං පථවිතො අභිඤ්ඤාය පථවිං න මඤ්ඤති, පථවියා න මඤ්ඤති, පථවිතො න මඤ්ඤති, පථවිං මෙති න මඤ්ඤති, පථවිං නාභිනන්දති ¶ . තං කිස්ස හෙතු? ‘පරිඤ්ඤාතන්තං තථාගතස්සා’ති වදාමි.

‘‘ආපං…පෙ… තෙජං… වායං… භූතෙ… දෙවෙ… පජාපතිං… බ්රහ්මං… ආභස්සරෙ… සුභකිණ්හෙ… වෙහප්ඵලෙ… අභිභුං… ආකාසානඤ්චායතනං… විඤ්ඤාණඤ්චායතනං ¶ … ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං… නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං… දිට්ඨං… සුතං… මුතං… විඤ්ඤාතං… එකත්තං… නානත්තං… සබ්බං… නිබ්බානං නිබ්බානතො අභිජානාති; නිබ්බානං නිබ්බානතො අභිඤ්ඤාය නිබ්බානං න මඤ්ඤති, නිබ්බානස්මිං න මඤ්ඤති, නිබ්බානතො න මඤ්ඤති, නිබ්බානං මෙති න මඤ්ඤති, නිබ්බානං නාභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ‘පරිඤ්ඤාතන්තං තථාගතස්සා’ති වදාමි.

තථාගතවසෙන සත්තමනයභූමිපරිච්ඡෙදො නිට්ඨිතො.

13. ‘‘තථාගතොපි ¶ , භික්ඛවෙ, අරහං සම්මාසම්බුද්ධො පථවිං පථවිතො අභිජානාති; පථවිං පථවිතො අභිඤ්ඤාය පථවිං න මඤ්ඤති, පථවියා න මඤ්ඤති, පථවිතො න මඤ්ඤති, පථවිං මෙති න මඤ්ඤති, පථවිං නාභිනන්දති. තං කිස්ස හෙතු? ‘නන්දී [නන්දි (සී. ස්යා.)] දුක්ඛස්ස මූල’න්ති – ඉති විදිත්වා ‘භවා ජාති භූතස්ස ජරාමරණ’න්ති. තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘තථාගතො සබ්බසො තණ්හානං ඛයා විරාගා නිරොධා චාගා පටිනිස්සග්ගා අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධො’ති වදාමි.

‘‘ආපං ¶ …පෙ… තෙජං… වායං… භූතෙ… දෙවෙ… පජාපතිං… බ්රහ්මං… ආභස්සරෙ… සුභකිණ්හෙ… වෙහප්ඵලෙ… අභිභුං… ආකාසානඤ්චායතනං… විඤ්ඤාණඤ්චායතනං… ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං… නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං… දිට්ඨං… සුතං… මුතං… විඤ්ඤාතං… එකත්තං… නානත්තං… සබ්බං… නිබ්බානං නිබ්බානතො අභිජානාති; නිබ්බානං නිබ්බානතො අභිඤ්ඤාය නිබ්බානං න මඤ්ඤති, නිබ්බානස්මිං න මඤ්ඤති, නිබ්බානතො න මඤ්ඤති, නිබ්බානං මෙති න මඤ්ඤති, නිබ්බානං නාභිනන්දති. තං ¶ කිස්ස හෙතු? ‘නන්දී දුක්ඛස්ස මූල’න්ති – ඉති විදිත්වා ‘භවා ජාති භූතස්ස ජරාමරණ’න්ති. තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘තථාගතො සබ්බසො තණ්හානං ඛයා විරාගා නිරොධා චාගා පටිනිස්සග්ගා අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධො’ති වදාමී’’ති.

තථාගතවසෙන අට්ඨමනයභූමිපරිච්ඡෙදො නිට්ඨිතො.

ඉදමවොච භගවා. න තෙ භික්ඛූ [න අත්තමනා තෙභික්ඛූ (ස්යා.), තෙ භික්ඛූ (පී. ක.)] භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

මූලපරියායසුත්තං නිට්ඨිතං පඨමං.

14. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච – ‘‘සබ්බාසවසංවරපරියායං වො, භික්ඛවෙ, දෙසෙස්සාමි. තං සුණාථ ¶ ¶ , සාධුකං මනසි කරොථ, භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

15. ‘‘ජානතො අහං, භික්ඛවෙ, පස්සතො ආසවානං ඛයං වදාමි, නො අජානතො නො අපස්සතො. කිඤ්ච, භික්ඛවෙ, ජානතො කිඤ්ච පස්සතො ආසවානං ඛයං වදාමි? යොනිසො ච මනසිකාරං අයොනිසො ච මනසිකාරං. අයොනිසො, භික්ඛවෙ, මනසිකරොතො අනුප්පන්නා චෙව ආසවා උප්පජ්ජන්ති, උප්පන්නා ච ආසවා පවඩ්ඪන්ති; යොනිසො ච ඛො, භික්ඛවෙ, මනසිකරොතො අනුප්පන්නා චෙව ආසවා න උප්පජ්ජන්ති, උප්පන්නා ච ආසවා පහීයන්ති.

16. ‘‘අත්ථි, භික්ඛවෙ, ආසවා දස්සනා පහාතබ්බා, අත්ථි ආසවා සංවරා පහාතබ්බා, අත්ථි ආසවා පටිසෙවනා පහාතබ්බා, අත්ථි ආසවා අධිවාසනා පහාතබ්බා, අත්ථි ආසවා පරිවජ්ජනා පහාතබ්බා, අත්ථි ආසවා විනොදනා පහාතබ්බා, අත්ථි ආසවා භාවනා පහාතබ්බා.

17. ‘‘කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, ආසවා දස්සනා පහාතබ්බා? ඉධ, භික්ඛවෙ ¶ , අස්සුතවා පුථුජ්ජනො – අරියානං අදස්සාවී අරියධම්මස්ස අකොවිදො අරියධම්මෙ අවිනීතො, සප්පුරිසානං අදස්සාවී සප්පුරිසධම්මස්ස අකොවිදො සප්පුරිසධම්මෙ අවිනීතො – මනසිකරණීයෙ ධම්මෙ නප්පජානාති, අමනසිකරණීයෙ ධම්මෙ නප්පජානාති. සො මනසිකරණීයෙ ධම්මෙ අප්පජානන්තො අමනසිකරණීයෙ ධම්මෙ අප්පජානන්තො, යෙ ධම්මා න මනසිකරණීයා, තෙ ධම්මෙ මනසි කරොති, යෙ ධම්මා මනසිකරණීයා තෙ ධම්මෙ න මනසි කරොති.

‘‘කතමෙ ¶ ච, භික්ඛවෙ, ධම්මා න මනසිකරණීයා යෙ ධම්මෙ මනසි කරොති? යස්ස, භික්ඛවෙ, ධම්මෙ මනසිකරොතො අනුප්පන්නො වා කාමාසවො උප්පජ්ජති, උප්පන්නො වා කාමාසවො පවඩ්ඪති; අනුප්පන්නො වා භවාසවො උප්පජ්ජති, උප්පන්නො වා භවාසවො පවඩ්ඪති; අනුප්පන්නො වා අවිජ්ජාසවො උප්පජ්ජති, උප්පන්නො වා අවිජ්ජාසවො පවඩ්ඪති – ඉමෙ ධම්මා න මනසිකරණීයා යෙ ධම්මෙ මනසි කරොති.

‘‘කතමෙ ¶ ච, භික්ඛවෙ, ධම්මා මනසිකරණීයා යෙ ධම්මෙ න මනසි කරොති? යස්ස, භික්ඛවෙ, ධම්මෙ මනසිකරොතො අනුප්පන්නො වා කාමාසවො න උප්පජ්ජති, උප්පන්නො වා කාමාසවො පහීයති; අනුප්පන්නො වා භවාසවො න උප්පජ්ජති, උප්පන්නො වා භවාසවො පහීයති; අනුප්පන්නො වා අවිජ්ජාසවො න උප්පජ්ජති, උප්පන්නො වා අවිජ්ජාසවො පහීයති – ඉමෙ ධම්මා මනසිකරණීයා යෙ ධම්මෙ න මනසි කරොති.

‘‘තස්ස අමනසිකරණීයානං ¶ ධම්මානං මනසිකාරා මනසිකරණීයානං ධම්මානං අමනසිකාරා අනුප්පන්නා චෙව ආසවා උප්පජ්ජන්ති උප්පන්නා ච ආසවා ¶ පවඩ්ඪන්ති.

18. ‘‘සො එවං අයොනිසො මනසි කරොති – ‘අහොසිං නු ඛො අහං අතීතමද්ධානං? න නු ඛො අහොසිං අතීතමද්ධානං? කිං නු ඛො අහොසිං අතීතමද්ධානං? කථං නු ඛො අහොසිං අතීතමද්ධානං? කිං හුත්වා කිං අහොසිං නු ඛො අහං අතීතමද්ධානං? භවිස්සාමි නු ඛො අහං අනාගතමද්ධානං? න නු ඛො භවිස්සාමි අනාගතමද්ධානං? කිං නු ඛො භවිස්සාමි අනාගතමද්ධානං? කථං නු ඛො භවිස්සාමි අනාගතමද්ධානං? කිං හුත්වා කිං භවිස්සාමි නු ඛො අහං අනාගතමද්ධාන’න්ති? එතරහි වා පච්චුප්පන්නමද්ධානං [පච්චුප්පන්නමද්ධානං ආරබ්භ (ස්යා.)] අජ්ඣත්තං කථංකථී හොති – ‘අහං නු ඛොස්මි? නො නු ඛොස්මි? කිං නු ඛොස්මි? කථං නු ඛොස්මි? අයං නු ඛො සත්තො කුතො ආගතො? සො කුහිං ගාමී භවිස්සතී’ති?

19. ‘‘තස්ස එවං අයොනිසො මනසිකරොතො ඡන්නං දිට්ඨීනං අඤ්ඤතරා දිට්ඨි උප්පජ්ජති. ‘අත්ථි මෙ අත්තා’ති වා අස්ස [වාස්ස (සී. ස්යා. පී.)] සච්චතො ථෙතතො දිට්ඨි උප්පජ්ජති; ‘නත්ථි මෙ අත්තා’ති වා අස්ස සච්චතො ථෙතතො දිට්ඨි උප්පජ්ජති; ‘අත්තනාව අත්තානං සඤ්ජානාමී’ති වා අස්ස සච්චතො ථෙතතො ¶ දිට්ඨි උප්පජ්ජති; ‘අත්තනාව අනත්තානං සඤ්ජානාමී’ති වා අස්ස සච්චතො ථෙතතො දිට්ඨි උප්පජ්ජති; ‘අනත්තනාව අත්තානං සඤ්ජානාමී’ති වා අස්ස සච්චතො ථෙතතො දිට්ඨි උප්පජ්ජති; අථ වා පනස්ස එවං දිට්ඨි හොති – ‘යො මෙ අයං අත්තා වදො වෙදෙය්යො තත්ර තත්ර කල්යාණපාපකානං කම්මානං විපාකං පටිසංවෙදෙති සො ඛො පන මෙ අයං අත්තා නිච්චො ධුවො සස්සතො අවිපරිණාමධම්මො ¶ සස්සතිසමං තථෙව ඨස්සතී’ති. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ ¶ , දිට්ඨිගතං දිට්ඨිගහනං දිට්ඨිකන්තාරං දිට්ඨිවිසූකං දිට්ඨිවිප්ඵන්දිතං දිට්ඨිසංයොජනං. දිට්ඨිසංයොජනසංයුත්තො, භික්ඛවෙ, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො න පරිමුච්චති ජාතියා ජරාය මරණෙන සොකෙහි පරිදෙවෙහි දුක්ඛෙහි දොමනස්සෙහි උපායාසෙහි; ‘න පරිමුච්චති දුක්ඛස්මා’ති වදාමි.

20. ‘‘සුතවා ච ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො – අරියානං දස්සාවී අරියධම්මස්ස කොවිදො අරියධම්මෙ සුවිනීතො, සප්පුරිසානං දස්සාවී සප්පුරිසධම්මස්ස කොවිදො සප්පුරිසධම්මෙ සුවිනීතො – මනසිකරණීයෙ ධම්මෙ පජානාති අමනසිකරණීයෙ ධම්මෙ පජානාති. සො මනසිකරණීයෙ ධම්මෙ පජානන්තො අමනසිකරණීයෙ ධම්මෙ පජානන්තො යෙ ධම්මා න ¶ මනසිකරණීයා තෙ ධම්මෙ න මනසි කරොති, යෙ ධම්මා මනසිකරණීයා තෙ ධම්මෙ මනසි කරොති.

‘‘කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, ධම්මා න මනසිකරණීයා යෙ ධම්මෙ න මනසි කරොති? යස්ස, භික්ඛවෙ, ධම්මෙ මනසිකරොතො අනුප්පන්නො වා කාමාසවො උප්පජ්ජති, උප්පන්නො වා කාමාසවො පවඩ්ඪති; අනුප්පන්නො වා භවාසවො උප්පජ්ජති, උප්පන්නො වා භවාසවො පවඩ්ඪති; අනුප්පන්නො වා අවිජ්ජාසවො උප්පජ්ජති, උප්පන්නො වා අවිජ්ජාසවො පවඩ්ඪති – ඉමෙ ධම්මා න මනසිකරණීයා, යෙ ධම්මෙ න මනසි කරොති.

‘‘කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, ධම්මා මනසිකරණීයා යෙ ධම්මෙ මනසි කරොති? යස්ස, භික්ඛවෙ, ධම්මෙ මනසිකරොතො අනුප්පන්නො වා කාමාසවො න උප්පජ්ජති, උප්පන්නො වා කාමාසවො පහීයති; අනුප්පන්නො වා භවාසවො න උප්පජ්ජති ¶ , උප්පන්නො වා භවාසවො පහීයති; අනුප්පන්නො වා අවිජ්ජාසවො න උප්පජ්ජති, උප්පන්නො වා අවිජ්ජාසවො පහීයති – ඉමෙ ධම්මා මනසිකරණීයා යෙ ධම්මෙ මනසි කරොති.

‘‘තස්ස අමනසිකරණීයානං ධම්මානං අමනසිකාරා මනසිකරණීයානං ධම්මානං මනසිකාරා අනුප්පන්නා චෙව ආසවා න උප්පජ්ජන්ති, උප්පන්නා ච ආසවා පහීයන්ති.

21. ‘‘සො ¶ ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යොනිසො මනසි කරොති, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති යොනිසො මනසි කරොති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති යොනිසො ¶ මනසි කරොති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යොනිසො මනසි කරොති. තස්ස එවං යොනිසො මනසිකරොතො තීණි සංයොජනානි පහීයන්ති – සක්කායදිට්ඨි, විචිකිච්ඡා, සීලබ්බතපරාමාසො. ඉමෙ වුච්චන්ති, භික්ඛවෙ, ආසවා දස්සනා පහාතබ්බා.

22. ‘‘කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, ආසවා සංවරා පහාතබ්බා? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පටිසඞ්ඛා යොනිසො චක්ඛුන්ද්රියසංවරසංවුතො විහරති. යඤ්හිස්ස, භික්ඛවෙ, චක්ඛුන්ද්රියසංවරං අසංවුතස්ස විහරතො උප්පජ්ජෙය්යුං ආසවා විඝාතපරිළාහා, චක්ඛුන්ද්රියසංවරං සංවුතස්ස විහරතො එවංස තෙ ආසවා විඝාතපරිළාහා න හොන්ති. පටිසඞ්ඛා යොනිසො සොතින්ද්රියසංවරසංවුතො විහරති…පෙ… ඝානින්ද්රියසංවරසංවුතො විහරති…පෙ… ජිව්හින්ද්රියසංවරසංවුතො විහරති…පෙ… කායින්ද්රියසංවරසංවුතො විහරති…පෙ… මනින්ද්රියසංවරසංවුතො විහරති. යඤ්හිස්ස, භික්ඛවෙ ¶ , මනින්ද්රියසංවරං අසංවුතස්ස විහරතො උප්පජ්ජෙය්යුං ආසවා විඝාතපරිළාහා, මනින්ද්රියසංවරං සංවුතස්ස විහරතො එවංස තෙ ආසවා විඝාතපරිළාහා න හොන්ති.

‘‘යඤ්හිස්ස, භික්ඛවෙ, සංවරං අසංවුතස්ස විහරතො උප්පජ්ජෙය්යුං ආසවා විඝාතපරිළාහා ¶ , සංවරං සංවුතස්ස විහරතො එවංස තෙ ආසවා විඝාතපරිළාහා න හොන්ති. ඉමෙ වුච්චන්ති, භික්ඛවෙ, ආසවා සංවරා පහාතබ්බා.

23. ‘‘කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, ආසවා පටිසෙවනා පහාතබ්බා? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පටිසඞ්ඛා යොනිසො චීවරං පටිසෙවති – ‘යාවදෙව සීතස්ස පටිඝාතාය, උණ්හස්ස පටිඝාතාය, ඩංසමකසවාතාතපසරීංසප- [සිරිංසප (සී. ස්යා. පී.)] සම්ඵස්සානං පටිඝාතාය, යාවදෙව හිරිකොපීනප්පටිච්ඡාදනත්ථං’.

‘‘පටිසඞ්ඛා යොනිසො පිණ්ඩපාතං පටිසෙවති – ‘නෙව දවාය, න මදාය, න මණ්ඩනාය, න ¶ විභූසනාය, යාවදෙව ඉමස්ස කායස්ස ඨිතියා යාපනාය, විහිංසූපරතියා, බ්රහ්මචරියානුග්ගහාය, ඉති පුරාණඤ්ච වෙදනං පටිහඞ්ඛාමි නවඤ්ච ¶ වෙදනං න උප්පාදෙස්සාමි, යාත්රා ච මෙ භවිස්සති අනවජ්ජතා ච ඵාසුවිහාරො ච’ [චාති (සී.)].

‘‘පටිසඞ්ඛා යොනිසො සෙනාසනං පටිසෙවති – ‘යාවදෙව සීතස්ස පටිඝාතාය, උණ්හස්ස පටිඝාතාය, ඩංසමකසවාතාතපසරීංසපසම්ඵස්සානං පටිඝාතාය, යාවදෙව උතුපරිස්සයවිනොදනපටිසල්ලානාරාමත්ථං’.

‘‘පටිසඞ්ඛා යොනිසො ගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං පටිසෙවති – ‘යාවදෙව උප්පන්නානං වෙය්යාබාධිකානං වෙදනානං පටිඝාතාය, අබ්යාබජ්ඣපරමතාය’ [අබ්යාපජ්ඣපරමතාය (සී. ස්යා. පී.), අබ්යාපජ්ජපරමතාය (ක.)].

‘‘යඤ්හිස්ස, භික්ඛවෙ, අප්පටිසෙවතො උප්පජ්ජෙය්යුං ආසවා ¶ විඝාතපරිළාහා, පටිසෙවතො එවංස තෙ ආසවා විඝාතපරිළාහා න හොන්ති. ඉමෙ වුච්චන්ති, භික්ඛවෙ, ආසවා පටිසෙවනා පහාතබ්බා.

24. ‘‘කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, ආසවා අධිවාසනා පහාතබ්බා? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පටිසඞ්ඛා යොනිසො ඛමො හොති සීතස්ස උණ්හස්ස, ජිඝච්ඡාය පිපාසාය. ඩංසමකසවාතාතපසරීංසපසම්ඵස්සානං, දුරුත්තානං දුරාගතානං වචනපථානං, උප්පන්නානං සාරීරිකානං වෙදනානං දුක්ඛානං තිබ්බානං [තිප්පානං (සී. ස්යා. පී.)] ඛරානං කටුකානං අසාතානං අමනාපානං පාණහරානං අධිවාසකජාතිකො හොති.

‘‘යඤ්හිස්ස, භික්ඛවෙ, අනධිවාසයතො උප්පජ්ජෙය්යුං ආසවා විඝාතපරිළාහා, අධිවාසයතො එවංස තෙ ආසවා විඝාතපරිළාහා න හොන්ති. ඉමෙ වුච්චන්ති, භික්ඛවෙ, ආසවා අධිවාසනා පහාතබ්බා.

25. ‘‘කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, ආසවා පරිවජ්ජනා පහාතබ්බා? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ¶ පටිසඞ්ඛා යොනිසො චණ්ඩං හත්ථිං පරිවජ්ජෙති, චණ්ඩං අස්සං පරිවජ්ජෙති, චණ්ඩං ගොණං පරිවජ්ජෙති, චණ්ඩං කුක්කුරං පරිවජ්ජෙති, අහිං ඛාණුං කණ්ටකට්ඨානං ¶ සොබ්භං පපාතං චන්දනිකං ඔළිගල්ලං. යථාරූපෙ අනාසනෙ නිසින්නං ¶ යථාරූපෙ අගොචරෙ චරන්තං යථාරූපෙ පාපකෙ මිත්තෙ භජන්තං විඤ්ඤූ සබ්රහ්මචාරී පාපකෙසු ඨානෙසු ඔකප්පෙය්යුං, සො තඤ්ච අනාසනං තඤ්ච අගොචරං තෙ ච ¶ පාපකෙ මිත්තෙ පටිසඞ්ඛා යොනිසො පරිවජ්ජෙති.

‘‘යඤ්හිස්ස, භික්ඛවෙ, අපරිවජ්ජයතො උප්පජ්ජෙය්යුං ආසවා විඝාතපරිළාහා, පරිවජ්ජයතො එවංස තෙ ආසවා විඝාතපරිළාහා න හොන්ති. ඉමෙ වුච්චන්ති, භික්ඛවෙ, ආසවා පරිවජ්ජනා පහාතබ්බා.

26. ‘‘කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, ආසවා විනොදනා පහාතබ්බා? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පටිසඞ්ඛා යොනිසො උප්පන්නං කාමවිතක්කං නාධිවාසෙති පජහති විනොදෙති බ්යන්තීකරොති අනභාවං ගමෙති, උප්පන්නං බ්යාපාදවිතක්කං…පෙ… උප්පන්නං විහිංසාවිතක්කං…පෙ… උප්පන්නුප්පන්නෙ පාපකෙ අකුසලෙ ධම්මෙ නාධිවාසෙති පජහති විනොදෙති බ්යන්තීකරොති අනභාවං ගමෙති.

‘‘යඤ්හිස්ස, භික්ඛවෙ, අවිනොදයතො උප්පජ්ජෙය්යුං ආසවා විඝාතපරිළාහා, විනොදයතො එවංස තෙ ආසවා විඝාතපරිළාහා න හොන්ති. ඉමෙ වුච්චන්ති, භික්ඛවෙ, ආසවා විනොදනා පහාතබ්බා.

27. ‘‘කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, ආසවා භාවනා පහාතබ්බා? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පටිසඞ්ඛා යොනිසො සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං; පටිසඞ්ඛා යොනිසො ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති…පෙ… වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති… පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති… ¶ පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති… සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං.

‘‘යඤ්හිස්ස, භික්ඛවෙ ¶ , අභාවයතො උප්පජ්ජෙය්යුං ආසවා විඝාතපරිළාහා, භාවයතො එවංස තෙ ආසවා විඝාතපරිළාහා න හොන්ති. ඉමෙ වුච්චන්ති, භික්ඛවෙ, ආසවා භාවනා පහාතබ්බා.

28. ‘‘යතො ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො යෙ ආසවා දස්සනා පහාතබ්බා තෙ දස්සනා පහීනා හොන්ති, යෙ ආසවා සංවරා පහාතබ්බා ¶ තෙ සංවරා පහීනා හොන්ති, යෙ ආසවා පටිසෙවනා පහාතබ්බා තෙ පටිසෙවනා පහීනා හොන්ති, යෙ ආසවා අධිවාසනා පහාතබ්බා තෙ අධිවාසනා පහීනා හොන්ති, යෙ ආසවා පරිවජ්ජනා පහාතබ්බා ¶ තෙ පරිවජ්ජනා පහීනා හොන්ති, යෙ ආසවා විනොදනා පහාතබ්බා තෙ විනොදනා පහීනා හොන්ති, යෙ ආසවා භාවනා පහාතබ්බා තෙ භාවනා පහීනා හොන්ති; අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ – ‘භික්ඛු සබ්බාසවසංවරසංවුතො විහරති, අච්ඡෙච්ඡි [අච්ඡෙජ්ජි (ක.)] තණ්හං, විවත්තයි [වාවත්තයි (සී. පී.)] සංයොජනං, සම්මා මානාභිසමයා අන්තමකාසි දුක්ඛස්සා’’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

සබ්බාසවසුත්තං නිට්ඨිතං දුතියං.

29. ¶ ¶ එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘ධම්මදායාදා මෙ, භික්ඛවෙ, භවථ, මා ආමිසදායාදා. අත්ථි මෙ තුම්හෙසු අනුකම්පා – ‘කින්ති මෙ සාවකා ධම්මදායාදා භවෙය්යුං, නො ආමිසදායාදා’ති. තුම්හෙ ච මෙ, භික්ඛවෙ, ආමිසදායාදා භවෙය්යාථ නො ධම්මදායාදා, තුම්හෙපි තෙන ආදියා [ආදිස්සා (සී. ස්යා. පී.)] භවෙය්යාථ – ‘ආමිසදායාදා සත්ථුසාවකා විහරන්ති, නො ධම්මදායාදා’ති; අහම්පි තෙන ආදියො භවෙය්යං – ‘ආමිසදායාදා සත්ථුසාවකා විහරන්ති, නො ධම්මදායාදා’ති. තුම්හෙ ච මෙ, භික්ඛවෙ, ධම්මදායාදා භවෙය්යාථ, නො ආමිසදායාදා, තුම්හෙපි තෙන න ආදියා භවෙය්යාථ – ‘ධම්මදායාදා සත්ථුසාවකා විහරන්ති, නො ආමිසදායාදා’ති; අහම්පි තෙන න ආදියො භවෙය්යං – ‘ධම්මදායාදා සත්ථුසාවකා විහරන්ති, නො ආමිසදායාදා’ති. තස්මාතිහ මෙ, භික්ඛවෙ, ධම්මදායාදා භවථ, මා ආමිසදායාදා. අත්ථි මෙ ¶ තුම්හෙසු අනුකම්පා – ‘කින්ති මෙ සාවකා ධම්මදායාදා භවෙය්යුං, නො ආමිසදායාදා’ති.

30. ‘‘ඉධාහං, භික්ඛවෙ, භුත්තාවී අස්සං පවාරිතො පරිපුණ්ණො පරියොසිතො ¶ සුහිතො යාවදත්ථො; සියා ච මෙ පිණ්ඩපාතො අතිරෙකධම්මො ඡඩ්ඩනීයධම්මො [ඡඩ්ඩියධම්මො (සී. ස්යා. පී.)]. අථ ද්වෙ භික්ඛූ ආගච්ඡෙය්යුං ජිඝච්ඡාදුබ්බල්ය- [ජිඝච්ඡාදුබ්බල්ල (සී. පී.)] පරෙතා ¶ . ත්යාහං එවං වදෙය්යං – ‘අහං ඛොම්හි, භික්ඛවෙ, භුත්තාවී පවාරිතො පරිපුණ්ණො පරියොසිතො සුහිතො යාවදත්ථො; අත්ථි ච මෙ අයං පිණ්ඩපාතො අතිරෙකධම්මො ඡඩ්ඩනීයධම්මො. සචෙ ආකඞ්ඛථ, භුඤ්ජථ, නො චෙ තුම්හෙ භුඤ්ජිස්සථ [සචෙ තුම්හෙ න භුඤ්ජිස්සථ (සී. ස්යා. පී.)], ඉදානාහං අප්පහරිතෙ වා ඡඩ්ඩෙස්සාමි, අප්පාණකෙ වා උදකෙ ඔපිලාපෙස්සාමී’ති. තත්රෙකස්ස භික්ඛුනො එවමස්ස – ‘භගවා ඛො භුත්තාවී පවාරිතො පරිපුණ්ණො පරියොසිතො සුහිතො යාවදත්ථො; අත්ථි චායං භගවතො පිණ්ඩපාතො අතිරෙකධම්මො ඡඩ්ඩනීයධම්මො. සචෙ මයං න භුඤ්ජිස්සාම, ඉදානි භගවා අප්පහරිතෙ වා ඡඩ්ඩෙස්සති, අප්පාණකෙ වා උදකෙ ඔපිලාපෙස්සති’ ¶ . වුත්තං ඛො පනෙතං භගවතා – ‘ධම්මදායාදා මෙ, භික්ඛවෙ, භවථ, මා ආමිසදායාදා’ති. ආමිසඤ්ඤතරං ඛො පනෙතං, යදිදං පිණ්ඩපාතො. යංනූනාහං ඉමං පිණ්ඩපාතං අභුඤ්ජිත්වා ඉමිනාව ජිඝච්ඡාදුබ්බල්යෙන එවං ඉමං රත්තින්දිවං [රත්තිදිවං (ක.)] වීතිනාමෙය්ය’’න්ති. සො තං පිණ්ඩපාතං අභුඤ්ජිත්වා තෙනෙව ජිඝච්ඡාදුබ්බල්යෙන එවං තං රත්තින්දිවං වීතිනාමෙය්ය. අථ දුතියස්ස භික්ඛුනො එවමස්ස – ‘භගවා ඛො භුත්තාවී පවාරිතො පරිපුණ්ණො පරියොසිතො සුහිතො යාවදත්ථො; අත්ථි චායං භගවතො පිණ්ඩපාතො අතිරෙකධම්මො ඡඩ්ඩනීයධම්මො. සචෙ මයං න භුඤ්ජිස්සාම, ඉදානි භගවා අප්පහරිතෙ වා ඡඩ්ඩෙස්සති, අප්පාණකෙ ¶ වා උදකෙ ඔපිලාපෙස්සති. යංනූනාහං ඉමං පිණ්ඩපාතං භුඤ්ජිත්වා ජිඝච්ඡාදුබ්බල්යං පටිවිනොදෙත්වා [පටිවිනෙත්වා (සී. ස්යා. පී.)] එවං ඉමං රත්තින්දිවං වීතිනාමෙය්ය’න්ති. සො තං පිණ්ඩපාතං භුඤ්ජිත්වා ජිඝච්ඡාදුබ්බල්යං පටිවිනොදෙත්වා එවං තං රත්තින්දිවං වීතිනාමෙය්ය. කිඤ්චාපි සො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු තං පිණ්ඩපාතං භුඤ්ජිත්වා ජිඝච්ඡාදුබ්බල්යං පටිවිනොදෙත්වා එවං තං රත්තින්දිවං වීතිනාමෙය්ය, අථ ඛො අසුයෙව මෙ පුරිමො භික්ඛු පුජ්ජතරො ච පාසංසතරො ච. තං කිස්ස හෙතු? තඤ්හි තස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො දීඝරත්තං ¶ අප්පිච්ඡතාය සන්තුට්ඨියා සල්ලෙඛාය සුභරතාය වීරියාරම්භාය සංවත්තිස්සති. තස්මාතිහ මෙ, භික්ඛවෙ, ධම්මදායාදා භවථ, මා ආමිසදායාදා. අත්ථි මෙ තුම්හෙසු අනුකම්පා – ‘කින්ති මෙ සාවකා ධම්මදායාදා භවෙය්යුං, නො ආමිසදායාදා’’’ති.

ඉදමවොච භගවා. ඉදං වත්වාන [වත්වා (සී. පී.) එවමීදිසෙසු ඨානෙසු] සුගතො උට්ඨායාසනා විහාරං පාවිසි.

31. තත්ර ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො අචිරපක්කන්තස්ස භගවතො භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘ආවුසො භික්ඛවෙ’’ති. ‘‘ආවුසො’’ති ඛො තෙ ¶ භික්ඛූ ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස පච්චස්සොසුං. ආයස්මා සාරිපුත්තො එතදවොච –

‘‘කිත්තාවතා නු ඛො, ආවුසො, සත්ථු පවිවිත්තස්ස විහරතො සාවකා විවෙකං නානුසික්ඛන්ති, කිත්තාවතා ච පන සත්ථු පවිවිත්තස්ස විහරතො සාවකා විවෙකමනුසික්ඛන්තී’’ති? ‘‘දූරතොපි ඛො මයං, ආවුසො, ආගච්ඡාම ¶ ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස සන්තිකෙ එතස්ස භාසිතස්ස අත්ථමඤ්ඤාතුං. සාධු වතායස්මන්තංයෙව සාරිපුත්තං පටිභාතු එතස්ස භාසිතස්ස අත්ථො; ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස සුත්වා භික්ඛූ ධාරෙස්සන්තී’’ති. ‘‘තෙන ¶ හාවුසො, සුණාථ, සාධුකං මනසි කරොථ, භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස පච්චස්සොසුං. ආයස්මා සාරිපුත්තො එතදවොච –

‘‘කිත්තාවතා නු ඛො, ආවුසො, සත්ථු පවිවිත්තස්ස විහරතො සාවකා විවෙකං නානුසික්ඛන්ති? ඉධාවුසො, සත්ථු පවිවිත්තස්ස විහරතො සාවකා විවෙකං නානුසික්ඛන්ති, යෙසඤ්ච ධම්මානං සත්ථා පහානමාහ, තෙ ච ධම්මෙ නප්පජහන්ති, බාහුලිකා [බාහුල්ලිකා (ස්යා.)] ච හොන්ති, සාථලිකා, ඔක්කමනෙ පුබ්බඞ්ගමා, පවිවෙකෙ නික්ඛිත්තධුරා. තත්රාවුසො, ථෙරා භික්ඛූ තීහි ඨානෙහි ගාරය්හා භවන්ති. ‘සත්ථු පවිවිත්තස්ස විහරතො සාවකා විවෙකං නානුසික්ඛන්තී’ති – ඉමිනා පඨමෙන ඨානෙන ථෙරා භික්ඛූ ගාරය්හා භවන්ති. ‘යෙසඤ්ච ධම්මානං සත්ථා පහානමාහ තෙ ච ධම්මෙ නප්පජහන්තී’ති – ඉමිනා දුතියෙන ¶ ඨානෙන ථෙරා භික්ඛූ ගාරය්හා භවන්ති. ‘බාහුලිකා ච, සාථලිකා, ඔක්කමනෙ පුබ්බඞ්ගමා, පවිවෙකෙ නික්ඛිත්තධුරා’ති – ඉමිනා තතියෙන ඨානෙන ථෙරා භික්ඛූ ගාරය්හා භවන්ති. ථෙරා, ආවුසො, භික්ඛූ ඉමෙහි තීහි ඨානෙහි ගාරය්හා භවන්ති. තත්රාවුසො, මජ්ඣිමා භික්ඛූ…පෙ… නවා භික්ඛූ තීහි ඨානෙහි ගාරය්හා භවන්ති. ‘සත්ථු පවිවිත්තස්ස විහරතො ¶ සාවකා විවෙකං නානුසික්ඛන්තී’ති – ඉමිනා පඨමෙන ඨානෙන නවා භික්ඛූ ගාරය්හා භවන්ති. ‘යෙසඤ්ච ධම්මානං සත්ථා පහානමාහ තෙ ච ධම්මෙ නප්පජහන්තී’ති – ඉමිනා දුතියෙන ඨානෙන නවා භික්ඛූ ගාරය්හා භවන්ති. ‘බාහුලිකා ච හොන්ති, සාථලිකා, ඔක්කමනෙ පුබ්බඞ්ගමා, පවිවෙකෙ නික්ඛිත්තධුරා’ති – ඉමිනා තතියෙන ඨානෙන නවා භික්ඛූ ගාරය්හා භවන්ති. නවා, ආවුසො, භික්ඛූ ඉමෙහි තීහි ඨානෙහි ගාරය්හා භවන්ති. එත්තාවතා ඛො, ආවුසො, සත්ථු පවිවිත්තස්ස විහරතො සාවකා විවෙකං නානුසික්ඛන්ති.

32. ‘‘කිත්තාවතා ච, පනාවුසො, සත්ථු පවිවිත්තස්ස විහරතො සාවකා විවෙකමනුසික්ඛන්ති ¶ ? ඉධාවුසො, සත්ථු පවිවිත්තස්ස විහරතො සාවකා විවෙකමනුසික්ඛන්ති – යෙසඤ්ච ධම්මානං සත්ථා පහානමාහ තෙ ච ධම්මෙ පජහන්ති; න ච බාහුලිකා හොන්ති, න සාථලිකා ඔක්කමනෙ නික්ඛිත්තධුරා පවිවෙකෙ පුබ්බඞ්ගමා. තත්රාවුසො, ථෙරා භික්ඛූ තීහි ඨානෙහි පාසංසා භවන්ති. ‘සත්ථු පවිවිත්තස්ස විහරතො සාවකා විවෙකමනුසික්ඛන්තී’ති – ඉමිනා පඨමෙන ඨානෙන ථෙරා භික්ඛූ පාසංසා භවන්ති. ‘යෙසඤ්ච ධම්මානං සත්ථා පහානමාහ තෙ ච ධම්මෙ පජහන්තී’ති – ඉමිනා දුතියෙන ඨානෙන ථෙරා භික්ඛූ පාසංසා ¶ භවන්ති. ‘න ච බාහුලිකා, න සාථලිකා ඔක්කමනෙ නික්ඛිත්තධුරා පවිවෙකෙ පුබ්බඞ්ගමා’ති – ඉමිනා තතියෙන ඨානෙන ථෙරා භික්ඛූ පාසංසා භවන්ති. ථෙරා, ආවුසො, භික්ඛූ ඉමෙහි තීහි ඨානෙහි පාසංසා භවන්ති ¶ . තත්රාවුසො, මජ්ඣිමා භික්ඛූ…පෙ… නවා භික්ඛූ තීහි ඨානෙහි පාසංසා භවන්ති. ‘සත්ථු පවිවිත්තස්ස විහරතො සාවකා විවෙකමනුසික්ඛන්තී’ති – ඉමිනා පඨමෙන ඨානෙන නවා භික්ඛූ පාසංසා භවන්ති. ‘යෙසඤ්ච ධම්මානං සත්ථා පහානමාහ තෙ ච ධම්මෙ පජහන්තී’ති – ඉමිනා දුතියෙන ඨානෙන නවා භික්ඛූ පාසංසා භවන්ති. ‘න ච බාහුලිකා, න සාථලිකා ඔක්කමනෙ නික්ඛිත්තධුරා පවිවෙකෙ පුබ්බඞ්ගමා’ති – ඉමිනා තතියෙන ඨානෙන නවා භික්ඛූ පාසංසා භවන්ති. නවා, ආවුසො, භික්ඛූ ඉමෙහි ¶ තීහි ඨානෙහි පාසංසා භවන්ති. එත්තාවතා ඛො, ආවුසො, සත්ථු පවිවිත්තස්ස විහරතො සාවකා විවෙකමනුසික්ඛන්ති.

33. ‘‘තත්රාවුසො, ලොභො ච පාපකො දොසො ච පාපකො. ලොභස්ස ච පහානාය දොසස්ස ච පහානාය අත්ථි මජ්ඣිමා පටිපදා චක්ඛුකරණී ඤාණකරණී උපසමාය අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තති. කතමා ච සා, ආවුසො, මජ්ඣිමා පටිපදා චක්ඛුකරණී ඤාණකරණී උපසමාය අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තති? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සෙය්යථිදං [සෙය්යථීදං (සී. ස්යා. පී.)] – සම්මාදිට්ඨි සම්මාසඞ්කප්පො සම්මාවාචා සම්මාකම්මන්තො සම්මාආජීවො සම්මාවායාමො සම්මාසති සම්මාසමාධි. අයං ඛො සා, ආවුසො, මජ්ඣිමා පටිපදා චක්ඛුකරණී ඤාණකරණී උපසමාය අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තති.

‘‘තත්රාවුසො, කොධො ච පාපකො උපනාහො ච ¶ පාපකො…පෙ… මක්ඛො ච පාපකො පළාසො ච පාපකො, ඉස්සා ච පාපිකා මච්ඡෙරඤ්ච පාපකං, මායා ච පාපිකා සාඨෙය්යඤ්ච පාපකං, ථම්භො ච පාපකො සාරම්භො ¶ ච පාපකො, මානො ච පාපකො අතිමානො ච පාපකො, මදො ච පාපකො පමාදො ච පාපකො. මදස්ස ච පහානාය පමාදස්ස ච පහානාය අත්ථි මජ්ඣිමා පටිපදා චක්ඛුකරණී ඤාණකරණී උපසමාය අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තති. කතමා ච සා, ආවුසො, මජ්ඣිමා පටිපදා චක්ඛුකරණී ඤාණකරණී උපසමාය අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තති? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි සම්මාසඞ්කප්පො සම්මාවාචා සම්මාකම්මන්තො සම්මාආජීවො සම්මාවායාමො සම්මාසති සම්මාසමාධි. අයං ඛො සා, ආවුසො, මජ්ඣිමා ¶ පටිපදා චක්ඛුකරණී ඤාණකරණී උපසමාය අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තතී’’ති.

ඉදමවොචායස්මා සාරිපුත්තො. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

ධම්මදායාදසුත්තං නිට්ඨිතං තතියං.

34. එවං ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. අථ ඛො ජාණුස්සොණි බ්රාහ්මණො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං [සාරාණීයං (සී. ස්යා. පී.)] වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ජාණුස්සොණි බ්රාහ්මණො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘යෙමෙ, භො ගොතම, කුලපුත්තා භවන්තං ගොතමං උද්දිස්ස සද්ධා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා, භවං තෙසං ගොතමො පුබ්බඞ්ගමො, භවං තෙසං ගොතමො බහුකාරො, භවං තෙසං ගොතමො සමාදපෙතා [සමාදාපෙතා (?)]; භොතො ච පන ගොතමස්ස සා ජනතා දිට්ඨානුගතිං ආපජ්ජතී’’ති. ‘‘එවමෙතං, බ්රාහ්මණ, එවමෙතං, බ්රාහ්මණ! යෙ තෙ, බ්රාහ්මණ, කුලපුත්තා මමං උද්දිස්ස සද්ධා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා, අහං තෙසං පුබ්බඞ්ගමො, අහං තෙසං බහුකාරො, අහං තෙසං සමාදපෙතා; මම ච පන සා ජනතා දිට්ඨානුගතිං ආපජ්ජතී’’ති. ‘‘දුරභිසම්භවානි හි ඛො, භො ගොතම, අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි, දුක්කරං පවිවෙකං, දුරභිරමං එකත්තෙ, හරන්ති මඤ්ඤෙ මනො වනානි සමාධිං අලභමානස්ස භික්ඛුනො’’ති ¶ . ‘‘එවමෙතං, බ්රාහ්මණ, එවමෙතං, බ්රාහ්මණ! දුරභිසම්භවානි හි ඛො, බ්රාහ්මණ, අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි ¶ සෙනාසනානි, දුක්කරං පවිවෙකං, දුරභිරමං එකත්තෙ, හරන්ති මඤ්ඤෙ මනො වනානි සමාධිං අලභමානස්ස භික්ඛුනො’’ති.

35. ‘‘මය්හම්පි ඛො, බ්රාහ්මණ, පුබ්බෙව සම්බොධා අනභිසම්බුද්ධස්ස බොධිසත්තස්සෙව සතො එතදහොසි – ‘දුරභිසම්භවානි හි ඛො අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි, දුක්කරං පවිවෙකං, දුරභිරමං එකත්තෙ, හරන්ති මඤ්ඤෙ මනො වනානි සමාධිං අලභමානස්ස භික්ඛුනො’ති. තස්ස මය්හං බ්රාහ්මණ, එතදහොසි – ‘යෙ ඛො කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා අපරිසුද්ධකායකම්මන්තා අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවන්ති, අපරිසුද්ධකායකම්මන්තසන්දොසහෙතු හවෙ තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා අකුසලං භයභෙරවං අව්හායන්ති. න ඛො පනාහං අපරිසුද්ධකායකම්මන්තො අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවාමි; පරිසුද්ධකායකම්මන්තොහමස්මි. යෙ හි වො අරියා පරිසුද්ධකායකම්මන්තා ¶ අරඤ්ඤවනපත්ථානි ¶ පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවන්ති තෙසමහං අඤ්ඤතරො’ති. එතමහං, බ්රාහ්මණ, පරිසුද්ධකායකම්මතං අත්තනි සම්පස්සමානො භිය්යො පල්ලොමමාපාදිං අරඤ්ඤෙ විහාරාය.

36. ‘‘තස්ස මය්හං, බ්රාහ්මණ, එතදහොසි – ‘යෙ ඛො කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා අපරිසුද්ධවචීකම්මන්තා…පෙ… අපරිසුද්ධමනොකම්මන්තා ¶ …පෙ… අපරිසුද්ධාජීවා අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවන්ති, අපරිසුද්ධාජීවසන්දොසහෙතු හවෙ තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා අකුසලං භයභෙරවං අව්හායන්ති. න ඛො පනාහං අපරිසුද්ධාජීවො අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවාමි; පරිසුද්ධාජීවොහමස්මි. යෙ හි වො අරියා පරිසුද්ධාජීවා අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවන්ති තෙසමහං අඤ්ඤතරො’ති. එතමහං, බ්රාහ්මණ, පරිසුද්ධාජීවතං අත්තනි සම්පස්සමානො භිය්යො පල්ලොමමාපාදිං අරඤ්ඤෙ විහාරාය.

37. ‘‘තස්ස මය්හං, බ්රාහ්මණ, එතදහොසි – ‘යෙ ඛො කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා අභිජ්ඣාලූ කාමෙසු තිබ්බසාරාගා අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවන්ති, අභිජ්ඣාලුකාමෙසුතිබ්බසාරාගසන්දොසහෙතු හවෙ තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා අකුසලං භයභෙරවං අව්හායන්ති. න ඛො පනාහං අභිජ්ඣාලු කාමෙසු තිබ්බසාරාගො අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවාමි; අනභිජ්ඣාලූහමස්මි. යෙ හි වො අරියා අනභිජ්ඣාලූ අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවන්ති ¶ , තෙසමහං අඤ්ඤතරො’ති. එතමහං, බ්රාහ්මණ, අනභිජ්ඣාලුතං අත්තනි සම්පස්සමානො භිය්යො පල්ලොමමාපාදිං අරඤ්ඤෙ විහාරාය.

38. ‘‘තස්ස මය්හං, බ්රාහ්මණ, එතදහොසි – ‘යෙ ඛො කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා බ්යාපන්නචිත්තා පදුට්ඨමනසඞ්කප්පා අරඤ්ඤවනපත්ථානි ¶ පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවන්ති, බ්යාපන්නචිත්තපදුට්ඨමනසඞ්කප්පසන්දොසහෙතු හවෙ තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා අකුසලං භයභෙරවං අව්හායන්ති. න ඛො පනාහං බ්යාපන්නචිත්තො පදුට්ඨමනසඞ්කප්පො අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවාමි; මෙත්තචිත්තොහමස්මි. යෙ හි වො අරියා මෙත්තචිත්තා අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවන්ති තෙසමහං අඤ්ඤතරො’ති. එතමහං, බ්රාහ්මණ, මෙත්තචිත්තතං අත්තනි සම්පස්සමානො භිය්යො පල්ලොමමාපාදිං අරඤ්ඤෙ විහාරාය.

39. ‘‘තස්ස ¶ ¶ මය්හං, බ්රාහ්මණ, එතදහොසි – ‘යෙ ඛො කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ථීනමිද්ධපරියුට්ඨිතා අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවන්ති, ථීනමිද්ධපරියුට්ඨානසන්දොසහෙතු හවෙ තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා අකුසලං භයභෙරවං අව්හායන්ති. න ඛො පනාහං ථීනමිද්ධපරියුට්ඨිතො අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවාමි; විගතථීනමිද්ධොහමස්මි. යෙ හි වො අරියා විගතථීනමිද්ධා අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවන්ති තෙසමහං අඤ්ඤතරො’ති. එතමහං, බ්රාහ්මණ, විගතථීනමිද්ධතං අත්තනි සම්පස්සමානො භිය්යො පල්ලොමමාපාදිං අරඤ්ඤෙ විහාරාය.

40. ‘‘තස්ස මය්හං, බ්රාහ්මණ, එතදහොසි – ‘යෙ ඛො කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා උද්ධතා අවූපසන්තචිත්තා අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවන්ති, උද්ධතඅවූපසන්තචිත්තසන්දොසහෙතු ¶ හවෙ තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා අකුසලං භයභෙරවං අව්හායන්ති. න ඛො පනාහං උද්ධතො අවූපසන්තචිත්තො අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවාමි; වූපසන්තචිත්තොහමස්මි. යෙ හි වො අරියා වූපසන්තචිත්තා අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවන්ති, තෙසමහං අඤ්ඤතරො’ති. එතමහං, බ්රාහ්මණ, වූපසන්තචිත්තතං අත්තනි සම්පස්සමානො භිය්යො පල්ලොමමාපාදිං අරඤ්ඤෙ විහාරාය.

41. ‘‘තස්ස මය්හං, බ්රාහ්මණ, එතදහොසි – ‘යෙ ඛො කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා කඞ්ඛී විචිකිච්ඡී අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවන්ති, කඞ්ඛිවිචිකිච්ඡිසන්දොසහෙතු හවෙ තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා අකුසලං භයභෙරවං අව්හායන්ති. න ඛො පනාහං කඞ්ඛී විචිකිච්ඡී අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවාමි; තිණ්ණවිචිකිච්ඡොහමස්මි. යෙ හි වො අරියා තිණ්ණවිචිකිච්ඡා අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවන්ති තෙසමහං අඤ්ඤතරො’ති. එතමහං, බ්රාහ්මණ, තිණ්ණවිචිකිච්ඡතං අත්තනි සම්පස්සමානො ¶ භිය්යො පල්ලොමමාපාදිං අරඤ්ඤෙ විහාරාය.

42. ‘‘තස්ස මය්හං, බ්රාහ්මණ, එතදහොසි – ‘යෙ ඛො කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා අත්තුක්කංසකා පරවම්භී අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවන්ති, අත්තුක්කංසනපරවම්භනසන්දොසහෙතු හවෙ තෙ භොන්තො ¶ සමණබ්රාහ්මණා අකුසලං භයභෙරවං අව්හායන්ති ¶ . න ඛො පනාහං අත්තුක්කංසකො පරවම්භී අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවාමි ¶ ; අනත්තුක්කංසකො අපරවම්භීහමස්මි. යෙ හි වො අරියා අනත්තුක්කංසකා අපරවම්භී අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවන්ති තෙසමහං අඤ්ඤතරො’ති. එතමහං, බ්රාහ්මණ, අනත්තුක්කංසකතං අපරවම්භිතං අත්තනි සම්පස්සමානො භිය්යො පල්ලොමමාපාදිං අරඤ්ඤෙ විහාරාය.

43. ‘‘තස්ස මය්හං, බ්රාහ්මණ, එතදහොසි – ‘යෙ ඛො කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ඡම්භී භීරුකජාතිකා අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවන්ති, ඡම්භිභීරුකජාතිකසන්දොසහෙතු හවෙ තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා අකුසලං භයභෙරවං අව්හායන්ති. න ඛො පනාහං ඡම්භී භීරුකජාතිකො අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවාමි; විගතලොමහංසොහමස්මි. යෙ හි වො අරියා විගතලොමහංසා අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවන්ති තෙසමහං අඤ්ඤතරො’ති. එතමහං, බ්රාහ්මණ, විගතලොමහංසතං අත්තනි සම්පස්සමානො භිය්යො පල්ලොමමාපාදිං අරඤ්ඤෙ විහාරාය.

44. ‘‘තස්ස මය්හං, බ්රාහ්මණ, එතදහොසි – ‘යෙ ඛො කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ලාභසක්කාරසිලොකං නිකාමයමානා අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවන්ති, ලාභසක්කාරසිලොකනිකාමන [නිකාමයමාන (සී. ස්යා.)] සන්දොසහෙතු හවෙ තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා අකුසලං භයභෙරවං අව්හායන්ති. න ඛො පනාහං ලාභසක්කාරසිලොකං නිකාමයමානො ¶ අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවාමි; අප්පිච්ඡොහමස්මි. යෙ හි වො අරියා අප්පිච්ඡා අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවන්ති තෙසමහං අඤ්ඤතරො’ති. එතමහං, බ්රාහ්මණ, අප්පිච්ඡතං අත්තනි සම්පස්සමානො භිය්යො පල්ලොමමාපාදිං අරඤ්ඤෙ විහාරාය.

45. ‘‘තස්ස මය්හං, බ්රාහ්මණ, එතදහොසි – ‘යෙ ඛො කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා කුසීතා හීනවීරියා අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවන්ති ¶ , කුසීතහීනවීරියසන්දොසහෙතු හවෙ තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා අකුසලං භයභෙරවං අව්හායන්ති. න ඛො පනාහං කුසීතො හීනවීරියො අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවාමි; ආරද්ධවීරියොහමස්මි. යෙ හි වො අරියා ආරද්ධවීරියා අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවන්ති තෙසමහං අඤ්ඤතරො’ති. එතමහං, බ්රාහ්මණ, ආරද්ධවීරියතං අත්තනි සම්පස්සමානො භිය්යො පල්ලොමමාපාදිං අරඤ්ඤෙ විහාරාය.

46. ‘‘තස්ස ¶ මය්හං, බ්රාහ්මණ, එතදහොසි – ‘යෙ ¶ ඛො කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා මුට්ඨස්සතී අසම්පජානා අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවන්ති, මුට්ඨස්සතිඅසම්පජානසන්දොසහෙතු හවෙ තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා අකුසලං භයභෙරවං අව්හායන්ති. න ඛො පනාහං මුට්ඨස්සති අසම්පජානො අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවාමි; උපට්ඨිතස්සතිහමස්මි. යෙ ¶ හි වො අරියා උපට්ඨිතස්සතී අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවන්ති තෙසමහං අඤ්ඤතරො’ති. එතමහං, බ්රාහ්මණ, උපට්ඨිතස්සතිතං අත්තනි සම්පස්සමානො භිය්යො පල්ලොමමාපාදිං අරඤ්ඤෙ විහාරාය.

47. ‘‘තස්ස මය්හං, බ්රාහ්මණ, එතදහොසි – ‘යෙ ඛො කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා අසමාහිතා විබ්භන්තචිත්තා අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවන්ති, අසමාහිතවිබ්භන්තචිත්තසන්දොසහෙතු හවෙ තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා අකුසලං භයභෙරවං අව්හායන්ති. න ඛො පනාහං අසමාහිතො විබ්භන්තචිත්තො අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවාමි; සමාධිසම්පන්නොහමස්මි. යෙ හි වො අරියා සමාධිසම්පන්නා අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවන්ති තෙසමහං අඤ්ඤතරො’ති. එතමහං, බ්රාහ්මණ, සමාධිසම්පදං අත්තනි සම්පස්සමානො භිය්යො පල්ලොමමාපාදිං අරඤ්ඤෙ විහාරාය.

48. ‘‘තස්ස මය්හං, බ්රාහ්මණ, එතදහොසි – ‘යෙ ඛො කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා දුප්පඤ්ඤා එළමූගා අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවන්ති, දුප්පඤ්ඤඑළමූගසන්දොසහෙතු හවෙ තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා අකුසලං භයභෙරවං අව්හායන්ති. න ඛො පනාහං දුප්පඤ්ඤො එළමූගො ¶ අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවාමි; පඤ්ඤාසම්පන්නොහමස්මි. යෙ හි වො අරියා පඤ්ඤාසම්පන්නා අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවන්ති තෙසමහං ¶ අඤ්ඤතරො’ති. එතමහං, බ්රාහ්මණ, පඤ්ඤාසම්පදං අත්තනි සම්පස්සමානො භිය්යො පල්ලොමමාපාදිං අරඤ්ඤෙ විහාරාය.

49. ‘‘තස්ස ¶ මය්හං, බ්රාහ්මණ, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං යා තා රත්තියො අභිඤ්ඤාතා අභිලක්ඛිතා – චාතුද්දසී පඤ්චදසී අට්ඨමී ච පක්ඛස්ස – තථාරූපාසු රත්තීසු යානි තානි ආරාමචෙතියානි වනචෙතියානි රුක්ඛචෙතියානි භිංසනකානි සලොමහංසානි තථාරූපෙසු සෙනාසනෙසු විහරෙය්යං අප්පෙව නාමාහං භයභෙරවං පස්සෙය්ය’න්ති. සො ඛො අහං, බ්රාහ්මණ, අපරෙන සමයෙන යා තා රත්තියො අභිඤ්ඤාතා අභිලක්ඛිතා – චාතුද්දසී පඤ්චදසී අට්ඨමී ච පක්ඛස්ස – තථාරූපාසු රත්තීසු යානි තානි ආරාමචෙතියානි වනචෙතියානි රුක්ඛචෙතියානි භිංසනකානි සලොමහංසානි තථාරූපෙසු සෙනාසනෙසු විහරාමි. තත්ථ ච මෙ, බ්රාහ්මණ, විහරතො මගො වා ආගච්ඡති, මොරො වා කට්ඨං ¶ පාතෙති, වාතො වා පණ්ණකසටං [පණ්ණසටං (සී. පී.)] එරෙති; තස්ස මය්හං බ්රාහ්මණ එතදහොසි [තස්ස මය්හං එවං හොති (සී. ස්යා.)] – ‘එතං නූන තං භයභෙරවං ආගච්ඡතී’ති. තස්ස මය්හං, බ්රාහ්මණ, එතදහොසි – ‘කිං නු ඛො අහං අඤ්ඤදත්ථු භයපටිකඞ්ඛී [භයපාටිකඞ්ඛී (සී.)] විහරාමි? යංනූනාහං යථාභූතං යථාභූතස්ස [යථාභූතස්ස යථාභූතස්ස (සී. ස්යා.)] මෙ තං භයභෙරවං ආගච්ඡති, තථාභූතං තථාභූතොව [යථාභූතො යථාභූතොව (සී. ස්යා.)] තං භයභෙරවං පටිවිනෙය්ය’න්ති. තස්ස මය්හං, බ්රාහ්මණ, චඞ්කමන්තස්ස තං භයභෙරවං ආගච්ඡති. සො ඛො අහං, බ්රාහ්මණ, නෙව තාව තිට්ඨාමි ¶ න නිසීදාමි න නිපජ්ජාමි, යාව චඞ්කමන්තොව තං භයභෙරවං පටිවිනෙමි. තස්ස මය්හං, බ්රාහ්මණ, ඨිතස්ස තං භයභෙරවං ආගච්ඡති. සො ඛො අහං, බ්රාහ්මණ, නෙව තාව චඞ්කමාමි න නිසීදාමි න නිපජ්ජාමි. යාව ඨිතොව තං භයභෙරවං පටිවිනෙමි. තස්ස මය්හං, බ්රාහ්මණ, නිසින්නස්ස තං භයභෙරවං ආගච්ඡති. සො ඛො අහං, බ්රාහ්මණ, නෙව තාව නිපජ්ජාමි න තිට්ඨාමි ¶ න චඞ්කමාමි, යාව නිසින්නොව තං භයභෙරවං පටිවිනෙමි. තස්ස මය්හං, බ්රාහ්මණ, නිපන්නස්ස තං භයභෙරවං ආගච්ඡති. සො ඛො අහං, බ්රාහ්මණ, නෙව තාව නිසීදාමි න තිට්ඨාමි න චඞ්කමාමි, යාව නිපන්නොව තං භයභෙරවං පටිවිනෙමි.

50. ‘‘සන්ති ඛො පන, බ්රාහ්මණ, එකෙ සමණබ්රාහ්මණා රත්තිංයෙව සමානං දිවාති සඤ්ජානන්ති, දිවායෙව සමානං රත්තීති සඤ්ජානන්ති. ඉදමහං තෙසං සමණබ්රාහ්මණානං සම්මොහවිහාරස්මිං වදාමි. අහං ඛො පන, බ්රාහ්මණ, රත්තිංයෙව සමානං රත්තීති සඤ්ජානාමි, දිවායෙව සමානං දිවාති සඤ්ජානාමි. යං ඛො තං, බ්රාහ්මණ, සම්මා වදමානො වදෙය්ය – ‘අසම්මොහධම්මො සත්තො ලොකෙ උප්පන්නො බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සාන’න්ති, මමෙව තං සම්මා වදමානො වදෙය්ය – ‘අසම්මොහධම්මො සත්තො ලොකෙ උප්පන්නො බහුජනහිතාය බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්පාය අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සාන’න්ති.

51. ‘‘ආරද්ධං ¶ ¶ ඛො පන මෙ, බ්රාහ්මණ, වීරියං අහොසි අසල්ලීනං, උපට්ඨිතා සති අසම්මුට්ඨා [අප්පම්මුට්ඨා (ස්යා.)], පස්සද්ධො කායො අසාරද්ධො, සමාහිතං චිත්තං එකග්ගං. සො ඛො අහං, බ්රාහ්මණ, විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහාසිං. විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං ¶ අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහාසිං. පීතියා ච විරාගා උපෙක්ඛකො ච විහාසිං, සතො ච සම්පජානො සුඛඤ්ච කායෙන පටිසංවෙදෙසිං; යං තං අරියා ආචික්ඛන්ති – ‘උපෙක්ඛකො සතිමා සුඛවිහාරී’ති තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහාසිං. සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා පුබ්බෙව සොමනස්සදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා අදුක්ඛමසුඛං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහාසිං.

52. ‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ පුබ්බෙනිවාසානුස්සතිඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙසිං. සො අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං ¶ අනුස්සරාමි, සෙය්යථිදං – එකම්පි ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො තිස්සොපි ජාතියො චතස්සොපි ජාතියො පඤ්චපි ජාතියො දසපි ජාතියො වීසම්පි ජාතියො තිංසම්පි ජාතියො චත්තාලීසම්පි ජාතියො පඤ්ඤාසම්පි ජාතියො ජාතිසතම්පි ජාතිසහස්සම්පි ජාතිසතසහස්සම්පි අනෙකෙපි සංවට්ටකප්පෙ ¶ අනෙකෙපි විවට්ටකප්පෙ අනෙකෙපි සංවට්ටවිවට්ටකප්පෙ – ‘අමුත්රාසිං එවංනාමො එවංගොත්තො එවංවණ්ණො එවමාහාරො එවංසුඛදුක්ඛප්පටිසංවෙදී එවමායුපරියන්තො, සො තතො චුතො අමුත්ර උදපාදිං; තත්රාපාසිං එවංනාමො එවංගොත්තො එවංවණ්ණො එවමාහාරො එවංසුඛදුක්ඛප්පටිසංවෙදී එවමායුපරියන්තො, සො තතො චුතො ඉධූපපන්නො’ති. ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරාමි. අයං ඛො මෙ, බ්රාහ්මණ, රත්තියා පඨමෙ යාමෙ පඨමා විජ්ජා අධිගතා, අවිජ්ජා විහතා විජ්ජා උප්පන්නා, තමො විහතො ආලොකො උප්පන්නො, යථා තං අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො.

53. ‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ සත්තානං චුතූපපාතඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙසිං. සො දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සාමි චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාමි – ‘ඉමෙ වත භොන්තො සත්තා කායදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා වචීදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා මනොදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං ¶ උපවාදකා මිච්ඡාදිට්ඨිකා මිච්ඡාදිට්ඨිකම්මසමාදානා; තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපන්නා. ඉමෙ වා පන භොන්තො සත්තා කායසුචරිතෙන සමන්නාගතා ¶ වචීසුචරිතෙන සමන්නාගතා මනොසුචරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං අනුපවාදකා සම්මාදිට්ඨිකා ¶ සම්මාදිට්ඨිකම්මසමාදානා; තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපන්නා’ති. ඉති දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සාමි චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාමි. අයං ඛො මෙ, බ්රාහ්මණ, රත්තියා මජ්ඣිමෙ යාමෙ දුතියා විජ්ජා අධිගතා, අවිජ්ජා විහතා විජ්ජා උප්පන්නා, තමො විහතො ආලොකො උප්පන්නො, යථා තං අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො.

54. ‘‘සො ¶ එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ ආසවානං ඛයඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙසිං. සො ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං. ‘ඉමෙ ආසවා’ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, ‘අයං ආසවසමුදයො’ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, ‘අයං ආසවනිරොධො’ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, ‘අයං ආසවනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං. තස්ස මෙ එවං ජානතො එවං පස්සතො කාමාසවාපි චිත්තං විමුච්චිත්ථ, භවාසවාපි චිත්තං විමුච්චිත්ථ, අවිජ්ජාසවාපි චිත්තං විමුච්චිත්ථ. විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං අහොසි. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති අබ්භඤ්ඤාසිං. අයං ¶ ඛො මෙ, බ්රාහ්මණ, රත්තියා පච්ඡිමෙ යාමෙ තතියා විජ්ජා අධිගතා, අවිජ්ජා විහතා විජ්ජා උප්පන්නා, තමො විහතො ආලොකො උප්පන්නො, යථා තං අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො.

55. ‘‘සියා ඛො පන තෙ, බ්රාහ්මණ, එවමස්ස – ‘අජ්ජාපි නූන සමණො ගොතමො අවීතරාගො අවීතදොසො අවීතමොහො, තස්මා අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවතී’ති. න ඛො පනෙතං, බ්රාහ්මණ, එවං දට්ඨබ්බං. ද්වෙ ඛො අහං, බ්රාහ්මණ, අත්ථවසෙ සම්පස්සමානො අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි පටිසෙවාමි – අත්තනො ච දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරං සම්පස්සමානො, පච්ඡිමඤ්ච ජනතං අනුකම්පමානො’’ති.

56. ‘‘අනුකම්පිතරූපා ¶ වතායං භොතා ගොතමෙන පච්ඡිමා ජනතා ¶ , යථා තං අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන. අභික්කන්තං, භො ගොතම! අභික්කන්තං, භො ගොතම! සෙය්යථාපි, භො ගොතම, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජෙය්ය, පටිච්ඡන්නං වා විවරෙය්ය, මූළ්හස්ස වා මග්ගං ආචික්ඛෙය්ය, අන්ධකාරෙ වා තෙලපජ්ජොතං ධාරෙය්ය – ‘චක්ඛුමන්තො රූපානි දක්ඛන්තී’ති; එවමෙවං භොතා ගොතමෙන අනෙකපරියායෙන ධම්මො පකාසිතො. එසාහං භවන්තං ගොතමං සරණං ගච්ඡාමි ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. උපාසකං මං භවං ගොතමො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති.

භයභෙරවසුත්තං නිට්ඨිතං චතුත්ථං.

57. එවං ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තත්ර ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘ආවුසො, භික්ඛවෙ’’ති. ‘‘ආවුසො’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස පච්චස්සොසුං. ආයස්මා සාරිපුත්තො එතදවොච –

‘‘චත්තාරොමෙ, ආවුසො, පුග්ගලා සන්තො සංවිජ්ජමානා ලොකස්මිං. කතමෙ චත්තාරො? ඉධාවුසො, එකච්චො පුග්ගලො සාඞ්ගණොව සමානො ‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං අඞ්ගණ’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති. ඉධ පනාවුසො, එකච්චො පුග්ගලො සාඞ්ගණොව සමානො ‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං අඞ්ගණ’න්ති යථාභූතං පජානාති. ඉධාවුසො, එකච්චො පුග්ගලො අනඞ්ගණොව සමානො ‘නත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං අඞ්ගණ’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති. ඉධ පනාවුසො, එකච්චො පුග්ගලො අනඞ්ගණොව සමානො ‘නත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං අඞ්ගණ’න්ති යථාභූතං පජානාති. තත්රාවුසො, ය්වායං පුග්ගලො සාඞ්ගණොව සමානො ‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං අඞ්ගණ’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති, අයං ඉමෙසං ද්වින්නං පුග්ගලානං සාඞ්ගණානංයෙව සතං හීනපුරිසො අක්ඛායති. තත්රාවුසො, ය්වායං පුග්ගලො සාඞ්ගණොව සමානො ‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං අඞ්ගණ’න්ති යථාභූතං පජානාති, අයං ඉමෙසං ද්වින්නං පුග්ගලානං සාඞ්ගණානංයෙව සතං සෙට්ඨපුරිසො අක්ඛායති ¶ . තත්රාවුසො, ය්වායං පුග්ගලො අනඞ්ගණොව ¶ සමානො ‘නත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං අඞ්ගණ’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති, අයං ඉමෙසං ද්වින්නං පුග්ගලානං අනඞ්ගණානංයෙව සතං හීනපුරිසො අක්ඛායති. තත්රාවුසො, ය්වායං පුග්ගලො අනඞ්ගණොව සමානො ‘නත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං අඞ්ගණ’න්ති යථාභූතං පජානාති, අයං ඉමෙසං ද්වින්නං පුග්ගලානං අනඞ්ගණානංයෙව සතං සෙට්ඨපුරිසො අක්ඛායතී’’ති.

58. එවං වුත්තෙ, ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං එතදවොච –

‘‘කො නු ඛො, ආවුසො සාරිපුත්ත, හෙතු කො පච්චයො යෙනිමෙසං ද්වින්නං පුග්ගලානං සාඞ්ගණානංයෙව සතං එකො හීනපුරිසො අක්ඛායති, එකො සෙට්ඨපුරිසො අක්ඛායති? කො පනාවුසො ¶ සාරිපුත්ත, හෙතු කො ¶ පච්චයො යෙනිමෙසං ද්වින්නං පුග්ගලානං අනඞ්ගණානංයෙව සතං එකො හීනපුරිසො අක්ඛායති, එකො සෙට්ඨපුරිසො අක්ඛායතී’’ති?

59. ‘‘තත්රාවුසො, ය්වායං පුග්ගලො සාඞ්ගණොව සමානො ‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං අඞ්ගණ’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති, තස්සෙතං පාටිකඞ්ඛං – න ඡන්දං ජනෙස්සති න වායමිස්සති න වීරියං ආරභිස්සති තස්සඞ්ගණස්ස පහානාය; සො සරාගො සදොසො සමොහො සාඞ්ගණො සංකිලිට්ඨචිත්තො කාලං කරිස්සති. සෙය්යථාපි, ආවුසො, කංසපාති ආභතා ආපණා වා කම්මාරකුලා වා රජෙන ච මලෙන ච පරියොනද්ධා. තමෙනං සාමිකා න චෙව පරිභුඤ්ජෙය්යුං න ච පරියොදපෙය්යුං [පරියොදාපෙය්යුං (?)], රජාපථෙ ච නං නික්ඛිපෙය්යුං. එවඤ්හි සා, ආවුසො, කංසපාති අපරෙන සමයෙන සංකිලිට්ඨතරා ¶ අස්ස මලග්ගහිතා’’ති? ‘‘එවමාවුසො’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, ආවුසො, ය්වායං පුග්ගලො සාඞ්ගණොව සමානො ‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං අඞ්ගණ’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති, තස්සෙතං පාටිකඞ්ඛං – න ඡන්දං ජනෙස්සති න වායමිස්සති න වීරියං ආරභිස්සති තස්සඞ්ගණස්ස පහානාය; සො සරාගො සදොසො සමොහො සාඞ්ගණො සංකිලිට්ඨචිත්තො කාලං කරිස්සති.

‘‘තත්රාවුසො, ය්වායං පුග්ගලො සාඞ්ගණොව සමානො ‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං අඞ්ගණ’න්ති යථාභූතං පජානාති, තස්සෙතං පාටිකඞ්ඛං – ඡන්දං ජනෙස්සති වායමිස්සති වීරියං ආරභිස්සති තස්සඞ්ගණස්ස පහානාය; සො අරාගො අදොසො අමොහො අනඞ්ගණො අසංකිලිට්ඨචිත්තො කාලං කරිස්සති. සෙය්යථාපි, ආවුසො, කංසපාති ආභතා ආපණා වා කම්මාරකුලා වා රජෙන ච මලෙන ච පරියොනද්ධා. තමෙනං සාමිකා පරිභුඤ්ජෙය්යුඤ්චෙව පරියොදපෙය්යුඤ්ච, න ච නං රජාපථෙ නික්ඛිපෙය්යුං. එවඤ්හි ¶ සා, ආවුසො, කංසපාති අපරෙන සමයෙන පරිසුද්ධතරා අස්ස පරියොදාතා’’ති? ‘‘එවමාවුසො’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, ආවුසො, ය්වායං පුග්ගලො සාඞ්ගණොව සමානො ‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං අඞ්ගණ’න්ති යථාභූතං පජානාති, තස්සෙතං පාටිකඞ්ඛං – ඡන්දං ජනෙස්සති වායමිස්සති වීරියං ආරභිස්සති තස්සඞ්ගණස්ස පහානාය; සො අරාගො අදොසො අමොහො අනඞ්ගණො අසංකිලිට්ඨචිත්තො කාලං කරිස්සති.

‘‘තත්රාවුසො ¶ , ය්වායං පුග්ගලො අනඞ්ගණොව සමානො ‘නත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං අඞ්ගණ’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති, තස්සෙතං පාටිකඞ්ඛං ¶ – සුභනිමිත්තං මනසි කරිස්සති, තස්ස සුභනිමිත්තස්ස මනසිකාරා රාගො චිත්තං අනුද්ධංසෙස්සති; සො සරාගො සදොසො සමොහො සාඞ්ගණො සංකිලිට්ඨචිත්තො ¶ කාලං කරිස්සති. සෙය්යථාපි, ආවුසො, කංසපාති ආභතා ආපණා වා කම්මාරකුලා වා පරිසුද්ධා පරියොදාතා. තමෙනං සාමිකා න චෙව පරිභුඤ්ජෙය්යුං න ච පරියොදපෙය්යුං, රජාපථෙ ච නං නික්ඛිපෙය්යුං. එවඤ්හි සා, ආවුසො, කංසපාති අපරෙන සමයෙන සංකිලිට්ඨතරා අස්ස මලග්ගහිතා’’ති? ‘‘එවමාවුසො’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, ආවුසො, ය්වායං පුග්ගලො අනඞ්ගණොව සමානො ‘නත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං අඞ්ගණ’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති, තස්සෙතං පාටිකඞ්ඛං – සුභනිමිත්තං මනසි කරිස්සති, තස්ස සුභනිමිත්තස්ස මනසිකාරා රාගො චිත්තං අනුද්ධංසෙස්සති;සො සරාගො සදොසො සමොහො සාඞ්ගණො සංකිලිට්ඨචිත්තොකාලංකරිස්සති.

‘‘තත්රාවුසො, ය්වායං පුග්ගලො අනඞ්ගණොව සමානො ‘නත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං අඞ්ගණ’න්ති යථාභූතං පජානාති, තස්සෙතං පාටිකඞ්ඛං – සුභනිමිත්තං න මනසි කරිස්සති, තස්ස සුභනිමිත්තස්ස අමනසිකාරා රාගො චිත්තං නානුද්ධංසෙස්සති; සො අරාගො අදොසො අමොහො අනඞ්ගණො අසංකිලිට්ඨචිත්තො කාලං කරිස්සති. සෙය්යථාපි, ආවුසො, කංසපාති ආභතා ආපණා වා කම්මාරකුලා වා පරිසුද්ධා පරියොදාතා. තමෙනං සාමිකා පරිභුඤ්ජෙය්යුඤ්චෙව පරියොදපෙය්යුඤ්ච, න ච නං රජාපථෙ නික්ඛිපෙය්යුං. එවඤ්හි සා, ආවුසො, කංසපාති අපරෙන සමයෙන පරිසුද්ධතරා අස්ස පරියොදාතා’’ති? ‘‘එවමාවුසො’’ති. ‘‘එවමෙව ¶ ඛො, ආවුසො, ය්වායං පුග්ගලො අනඞ්ගණොව සමානො ‘නත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං අඞ්ගණ’න්ති යථාභූතං පජානාති, තස්සෙතං පාටිකඞ්ඛං – සුභනිමිත්තං න මනසි කරිස්සති, තස්ස සුභනිමිත්තස්ස අමනසිකාරා රාගො චිත්තං නානුද්ධංසෙස්සති; සො අරාගො අදොසො අමොහො අනඞ්ගණො අසංකිලිට්ඨචිත්තො කාලං කරිස්සති.

‘‘අයං ඛො, ආවුසො මොග්ගල්ලාන ¶ , හෙතු අයං පච්චයො යෙනිමෙසං ද්වින්නං පුග්ගලානං සාඞ්ගණානංයෙව සතං එකො හීනපුරිසො අක්ඛායති, එකො සෙට්ඨපුරිසො අක්ඛායති. අයං පනාවුසො මොග්ගල්ලාන, හෙතු අයං ¶ පච්චයො යෙනිමෙසං ද්වින්නං පුග්ගලානං අනඞ්ගණානංයෙව සතං එකො හීනපුරිසො අක්ඛායති, එකො සෙට්ඨපුරිසො අක්ඛායතී’’ති.

60. ‘‘අඞ්ගණං අඞ්ගණන්ති, ආවුසො, වුච්චති. කිස්ස නු ඛො එතං, ආවුසො, අධිවචනං යදිදං අඞ්ගණ’’න්ති? ‘‘පාපකානං ඛො එතං, ආවුසො, අකුසලානං ඉච්ඡාවචරානං අධිවචනං, යදිදං අඞ්ගණ’’න්ති.

‘‘ඨානං ¶ ඛො පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චස්ස භික්ඛුනො එවං ඉච්ඡා උප්පජ්ජෙය්ය – ‘ආපත්තිඤ්ච වත ආපන්නො අස්සං, න ච මං භික්ඛූ ජානෙය්යුං ආපත්තිං ආපන්නො’ති. ඨානං ඛො පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති යං තං භික්ඛුං භික්ඛූ ජානෙය්යුං – ‘ආපත්තිං ආපන්නො’ති. ‘ජානන්ති මං භික්ඛූ ආපත්තිං ආපන්නො’ති – ඉති සො කුපිතො හොති අප්පතීතො. යො චෙව ඛො, ආවුසො, කොපො යො ච අප්පච්චයො – උභයමෙතං අඞ්ගණං.

‘‘ඨානං ¶ ඛො පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චස්ස භික්ඛුනො එවං ඉච්ඡා උප්පජ්ජෙය්ය – ‘ආපත්තිඤ්ච වත ආපන්නො අස්සං, අනුරහො මං භික්ඛූ චොදෙය්යුං, නො සඞ්ඝමජ්ඣෙ’ති. ඨානං ඛො පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති යං තං භික්ඛුං භික්ඛූ සඞ්ඝමජ්ඣෙ චොදෙය්යුං, නො අනුරහො. ‘සඞ්ඝමජ්ඣෙ මං භික්ඛූ චොදෙන්ති, නො අනුරහො’ති – ඉති සො කුපිතො හොති අප්පතීතො. යො චෙව ඛො, ආවුසො, කොපො යො ච අප්පච්චයො – උභයමෙතං අඞ්ගණං.

‘‘ඨානං ඛො පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චස්ස භික්ඛුනො එවං ඉච්ඡා උප්පජ්ජෙය්ය – ‘ආපත්තිඤ්ච වත ආපන්නො අස්සං, සප්පටිපුග්ගලො මං චොදෙය්ය, නො අප්පටිපුග්ගලො’ති. ඨානං ඛො පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති යං තං භික්ඛුං අප්පටිපුග්ගලො චොදෙය්ය, නො සප්පටිපුග්ගලො. ‘අප්පටිපුග්ගලො මං චොදෙති, නො සප්පටිපුග්ගලො’ති – ඉති සො කුපිතො හොති අප්පතීතො. යො චෙව ඛො, ආවුසො, කොපො යො ච අප්පච්චයො – උභයමෙතං අඞ්ගණං.

‘‘ඨානං ඛො පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චස්ස භික්ඛුනො එවං ඉච්ඡා උප්පජ්ජෙය්ය – ‘අහො වත මමෙව සත්ථා පටිපුච්ඡිත්වා පටිපුච්ඡිත්වා භික්ඛූනං ධම්මං දෙසෙය්ය, න අඤ්ඤං භික්ඛුං සත්ථා පටිපුච්ඡිත්වා පටිපුච්ඡිත්වා භික්ඛූනං ධම්මං දෙසෙය්යා’ති. ඨානං ඛො පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති යං අඤ්ඤං භික්ඛුං සත්ථා පටිපුච්ඡිත්වා ¶ පටිපුච්ඡිත්වා භික්ඛූනං ධම්මං දෙසෙය්ය, න තං භික්ඛුං ¶ සත්ථා ¶ පටිපුච්ඡිත්වා පටිපුච්ඡිත්වා භික්ඛූනං ධම්මං දෙසෙය්ය. ‘අඤ්ඤං භික්ඛුං සත්ථා පටිපුච්ඡිත්වා පටිපුච්ඡිත්වා භික්ඛූනං ධම්මං දෙසෙති, න මං සත්ථා පටිපුච්ඡිත්වා පටිපුච්ඡිත්වා භික්ඛූනං ධම්මං දෙසෙතී’ති – ඉති සො කුපිතො හොති අප්පතීතො. යො චෙව ඛො, ආවුසො, කොපො යො ච අප්පච්චයො – උභයමෙතං අඞ්ගණං.

‘‘ඨානං ¶ ඛො පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චස්ස භික්ඛුනො එවං ඉච්ඡා උප්පජ්ජෙය්ය – ‘අහො වත මමෙව භික්ඛූ පුරක්ඛත්වා පුරක්ඛත්වා ගාමං භත්තාය පවිසෙය්යුං, න අඤ්ඤං භික්ඛුං භික්ඛූ පුරක්ඛත්වා පුරක්ඛත්වා ගාමං භත්තාය පවිසෙය්යු’න්ති. ඨානං ඛො පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති යං අඤ්ඤං භික්ඛුං භික්ඛූ පුරක්ඛත්වා පුරක්ඛත්වා ගාමං භත්තාය පවිසෙය්යුං, න තං භික්ඛුං භික්ඛූ පුරක්ඛත්වා පුරක්ඛත්වා ගාමං භත්තාය පවිසෙය්යුං. ‘අඤ්ඤං භික්ඛුං භික්ඛූ පුරක්ඛත්වා පුරක්ඛත්වා ගාමං භත්තාය පවිසන්ති, න මං භික්ඛූ පුරක්ඛත්වා පුරක්ඛත්වා ගාමං භත්තාය පවිසන්තී’ති – ඉති සො කුපිතො හොති අප්පතීතො. යො චෙව ඛො, ආවුසො, කොපො යො ච අප්පච්චයො – උභයමෙතං අඞ්ගණං.

‘‘ඨානං ඛො පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චස්ස භික්ඛුනො එවං ඉච්ඡා උප්පජ්ජෙය්ය – ‘අහො වත අහමෙව ලභෙය්යං භත්තග්ගෙ අග්ගාසනං අග්ගොදකං අග්ගපිණ්ඩං, න අඤ්ඤො භික්ඛු ලභෙය්ය භත්තග්ගෙ අග්ගාසනං අග්ගොදකං අග්ගපිණ්ඩ’න්ති. ඨානං ඛො ¶ පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති යං අඤ්ඤො භික්ඛු ලභෙය්ය භත්තග්ගෙ අග්ගාසනං අග්ගොදකං අග්ගපිණ්ඩං, න සො භික්ඛු ලභෙය්ය භත්තග්ගෙ අග්ගාසනං අග්ගොදකං අග්ගපිණ්ඩං. ‘අඤ්ඤො භික්ඛු ලභති භත්තග්ගෙ අග්ගාසනං අග්ගොදකං අග්ගපිණ්ඩං, නාහං ලභාමි භත්තග්ගෙ අග්ගාසනං අග්ගොදකං අග්ගපිණ්ඩ’න්ති – ඉති සො කුපිතො හොති අප්පතීතො. යො චෙව ඛො, ආවුසො, කොපො යො ච අප්පච්චයො – උභයමෙතං අඞ්ගණං.

‘‘ඨානං ඛො පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චස්ස භික්ඛුනො එවං ඉච්ඡා උප්පජ්ජෙය්ය – ‘අහො වත අහමෙව භත්තග්ගෙ භුත්තාවී අනුමොදෙය්යං, න අඤ්ඤො භික්ඛු භත්තග්ගෙ භුත්තාවී අනුමොදෙය්යා’ති. ඨානං ඛො පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති යං අඤ්ඤො භික්ඛු භත්තග්ගෙ භුත්තාවී අනුමොදෙය්ය, න සො භික්ඛු භත්තග්ගෙ භුත්තාවී අනුමොදෙය්ය. ‘අඤ්ඤො භික්ඛු භත්තග්ගෙ භුත්තාවී ¶ අනුමොදති, නාහං භත්තග්ගෙ භුත්තාවී අනුමොදාමී’ති – ඉති සො කුපිතො හොති අප්පතීතො. යො චෙව ඛො, ආවුසො, කොපො යො ච අප්පච්චයො – උභයමෙතං අඞ්ගණං.

‘‘ඨානං ඛො පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චස්ස භික්ඛුනො එවං ඉච්ඡා උප්පජ්ජෙය්ය – ‘අහො වත අහමෙව ආරාමගතානං භික්ඛූනං ධම්මං දෙසෙය්යං, න අඤ්ඤො භික්ඛු ආරාමගතානං භික්ඛූනං ධම්මං දෙසෙය්යා’ති. ඨානං ඛො පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති යං අඤ්ඤො භික්ඛු ¶ ආරාමගතානං භික්ඛූනං ධම්මං දෙසෙය්ය, න සො භික්ඛු ආරාමගතානං ¶ භික්ඛූනං ධම්මං දෙසෙය්ය. ‘අඤ්ඤො භික්ඛු ආරාමගතානං භික්ඛූනං ධම්මං ¶ දෙසෙති, නාහං ආරාමගතානං භික්ඛූනං ධම්මං දෙසෙමී’ති – ඉති සො කුපිතො හොති අප්පතීතො. යො චෙව ඛො, ආවුසො, කොපො යො ච අප්පච්චයො – උභයමෙතං අඞ්ගණං.

‘‘ඨානං ඛො පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චස්ස භික්ඛුනො එවං ඉච්ඡා උප්පජ්ජෙය්ය – ‘අහො වත අහමෙව ආරාමගතානං භික්ඛුනීනං ධම්මං දෙසෙය්යං…පෙ… උපාසකානං ධම්මං දෙසෙය්යං…පෙ… උපාසිකානං ධම්මං දෙසෙය්යං, න අඤ්ඤො භික්ඛු ආරාමගතානං උපාසිකානං ධම්මං දෙසෙය්යා’ති. ඨානං ඛො පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති යං අඤ්ඤො භික්ඛු ආරාමගතානං උපාසිකානං ධම්මං දෙසෙය්ය, න සො භික්ඛු ආරාමගතානං උපාසිකානං ධම්මං දෙසෙය්ය. ‘අඤ්ඤො භික්ඛු ආරාමගතානං උපාසිකානං ධම්මං දෙසෙති, නාහං ආරාමගතානං උපාසිකානං ධම්මං දෙසෙමී’ති – ඉති සො කුපිතො හොති අප්පතීතො. යො චෙව ඛො, ආවුසො, කොපො යො ච අප්පච්චයො – උභයමෙතං අඞ්ගණං.

‘‘ඨානං ඛො පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චස්ස භික්ඛුනො එවං ඉච්ඡා උප්පජ්ජෙය්ය – ‘අහො වත මමෙව භික්ඛූ සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං [ගරුකරෙය්යුං (සී. ස්යා. පී.)] මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, න අඤ්ඤං භික්ඛුං භික්ඛූ සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යු’න්ති. ඨානං ඛො පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති යං අඤ්ඤං භික්ඛුං භික්ඛූ සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, න තං භික්ඛුං භික්ඛූ සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං. ‘අඤ්ඤං භික්ඛුං භික්ඛූ සක්කරොන්ති ගරුං ¶ කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති ¶ , න මං භික්ඛූ සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්තී’ති – ඉති සො කුපිතො හොති අප්පතීතො. යො චෙව ඛො, ආවුසො, කොපො යො ච අප්පච්චයො – උභයමෙතං අඞ්ගණං.

‘‘ඨානං ඛො පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චස්ස භික්ඛුනො එවං ඉච්ඡා උප්පජ්ජෙය්ය – ‘අහො වත මමෙව භික්ඛුනියො…පෙ… උපාසකා…පෙ… උපාසිකා සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, න අඤ්ඤං භික්ඛුං උපාසිකා සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යු’න්ති. ඨානං ඛො පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති යං අඤ්ඤං භික්ඛුං උපාසිකා සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, න තං භික්ඛුං උපාසිකා සක්කරෙය්යුං ගරුං ¶ කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං. ‘අඤ්ඤං භික්ඛුං උපාසිකා සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, න මං උපාසිකා සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්තී’ති – ඉති සො කුපිතො හොති අප්පතීතො. යො චෙව ඛො, ආවුසො, කොපො යො ච අප්පච්චයො – උභයමෙතං අඞ්ගණං.

‘‘ඨානං ඛො පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චස්ස භික්ඛුනො එවං ඉච්ඡා උප්පජ්ජෙය්ය – ‘අහො වත අහමෙව ලාභී අස්සං පණීතානං චීවරානං, න අඤ්ඤො භික්ඛු ලාභී අස්ස පණීතානං චීවරාන’න්ති. ඨානං ඛො පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති යං අඤ්ඤො ¶ භික්ඛු ලාභී අස්ස පණීතානං චීවරානං, න සො භික්ඛු ලාභී අස්ස පණීතානං චීවරානං. ‘අඤ්ඤො භික්ඛු ලාභී [ලාභී අස්ස (ක.)] පණීතානං චීවරානං, නාහං ලාභී ¶ [ලාභී අස්සං (ක.)] පණීතානං චීවරාන’න්ති – ඉති සො කුපිතො හොති අප්පතීතො. යො චෙව ඛො, ආවුසො, කොපො යො ච අප්පච්චයො – උභයමෙතං අඞ්ගණං.

‘‘ඨානං ඛො පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චස්ස භික්ඛුනො එවං ඉච්ඡා උප්පජ්ජෙය්ය – ‘අහො වත අහමෙව ලාභී අස්සං පණීතානං පිණ්ඩපාතානං…පෙ… පණීතානං සෙනාසනානං…පෙ… පණීතානං ගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරානං, න අඤ්ඤො භික්ඛු ලාභී අස්ස පණීතානං ගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරාන’න්ති. ඨානං ඛො පනෙතං, ආවුසො, විජ්ජති යං අඤ්ඤො භික්ඛු ලාභී අස්ස පණීතානං ගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරානං, න සො භික්ඛු ලාභී අස්ස පණීතානං ගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරානං. ‘අඤ්ඤො භික්ඛු ¶ ලාභී [ලාභී අස්ස (ක.)] පණීතානං ගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරානං, නාහං ලාභී [ලාභී අස්සං (ක.)] පණීතානං ගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරාන’න්ති – ඉති සො කුපිතො හොති අප්පතීතො. යො චෙව ඛො, ආවුසො, කොපො යො ච අප්පච්චයො – උභයමෙතං අඞ්ගණං.

‘‘ඉමෙසං ඛො එතං, ආවුසො, පාපකානං අකුසලානං ඉච්ඡාවචරානං අධිවචනං, යදිදං අඞ්ගණ’’න්ති.

61. ‘‘යස්ස කස්සචි, ආවුසො, භික්ඛුනො ඉමෙ පාපකා අකුසලා ඉච්ඡාවචරා අප්පහීනා දිස්සන්ති චෙව සූයන්ති ච, කිඤ්චාපි සො හොති ආරඤ්ඤිකො පන්තසෙනාසනො පිණ්ඩපාතිකො ¶ සපදානචාරී පංසුකූලිකො ලූඛචීවරධරො, අථ ඛො නං සබ්රහ්මචාරී න චෙව සක්කරොන්ති න ගරුං කරොන්ති න මානෙන්ති න පූජෙන්ති. තං කිස්ස හෙතු? තෙ හි තස්ස ¶ ආයස්මතො පාපකා අකුසලා ඉච්ඡාවචරා අප්පහීනා දිස්සන්ති චෙව සූයන්ති ච. සෙය්යථාපි, ආවුසො, කංසපාති ආභතා ආපණා වා කම්මාරකුලා වා පරිසුද්ධා පරියොදාතා. තමෙනං සාමිකා අහිකුණපං වා කුක්කුරකුණපං වා මනුස්සකුණපං වා රචයිත්වා අඤ්ඤිස්සා කංසපාතියා පටිකුජ්ජිත්වා අන්තරාපණං පටිපජ්ජෙය්යුං. තමෙනං ජනො දිස්වා එවං වදෙය්ය – ‘අම්භො, කිමෙවිදං හරීයති ජඤ්ඤජඤ්ඤං වියා’ති? තමෙනං උට්ඨහිත්වා අපාපුරිත්වා [අවාපුරිත්වා (සී.)] ඔලොකෙය්ය. තස්ස සහදස්සනෙන අමනාපතා ච සණ්ඨහෙය්ය, පාටිකුල්යතා [පටිකූලතා (ක.), පාටිකූල්යතා (ස්යා.)] ච සණ්ඨහෙය්ය, ජෙගුච්ඡතා ච [ජෙගුච්ඡිතා ච (පී. ක.)] සණ්ඨහෙය්ය; ජිඝච්ඡිතානම්පි න භොත්තුකම්යතා අස්ස, පගෙව සුහිතානං. එවමෙව ඛො, ආවුසො, යස්ස කස්සචි භික්ඛුනො ඉමෙ පාපකා අකුසලා ඉච්ඡාවචරා අප්පහීනා දිස්සන්ති චෙව සූයන්ති ච, කිඤ්චාපි සො හොති ආරඤ්ඤිකො පන්තසෙනාසනො පිණ්ඩපාතිකො සපදානචාරී පංසුකූලිකො ලූඛචීවරධරො, අථ ඛො නං සබ්රහ්මචාරී න චෙව සක්කරොන්ති න ගරුං කරොන්ති ¶ න මානෙන්ති න පූජෙන්ති. තං කිස්ස හෙතු? තෙ හි තස්ස ආයස්මතො පාපකා අකුසලා ඉච්ඡාවචරා අප්පහීනා දිස්සන්ති චෙව සූයන්ති ච.

62. ‘‘යස්ස කස්සචි, ආවුසො, භික්ඛුනො ඉමෙ පාපකා අකුසලා ඉච්ඡාවචරා පහීනා දිස්සන්ති චෙව සූයන්ති ච, කිඤ්චාපි සො හොති ගාමන්තවිහාරී ¶ නෙමන්තනිකො ගහපතිචීවරධරො, අථ ඛො නං සබ්රහ්මචාරී සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති. තං කිස්ස හෙතු ¶ ? තෙ හි තස්ස ආයස්මතො පාපකා අකුසලා ඉච්ඡාවචරා පහීනා දිස්සන්ති චෙව සූයන්ති ච. සෙය්යථාපි, ආවුසො, කංසපාති ආභතා ආපණා වා කම්මාරකුලා වා පරිසුද්ධා පරියොදාතා. තමෙනං සාමිකා සාලීනං ඔදනං විචිතකාළකං [විචිනිතකාළකං (ක.)] අනෙකසූපං අනෙකබ්යඤ්ජනං රචයිත්වා අඤ්ඤිස්සා කංසපාතියා පටිකුජ්ජිත්වා අන්තරාපණං පටිපජ්ජෙය්යුං. තමෙනං ජනො දිස්වා එවං වදෙය්ය – ‘අම්භො, කිමෙවිදං හරීයති ජඤ්ඤජඤ්ඤං වියා’ති? තමෙනං උට්ඨහිත්වා අපාපුරිත්වා ඔලොකෙය්ය. තස්ස සහ දස්සනෙන මනාපතා ච සණ්ඨහෙය්ය, අප්පාටිකුල්යතා ච සණ්ඨහෙය්ය, අජෙගුච්ඡතා ච සණ්ඨහෙය්ය; සුහිතානම්පි භොත්තුකම්යතා අස්ස, පගෙව ජිඝච්ඡිතානං. එවමෙව ඛො, ආවුසො, යස්ස කස්සචි භික්ඛුනො ඉමෙ පාපකා අකුසලා ඉච්ඡාවචරා පහීනා දිස්සන්ති චෙව සූයන්ති ච, කිඤ්චාපි සො හොති ගාමන්තවිහාරී නෙමන්තනිකො ගහපතිචීවරධරො, අථ ඛො නං සබ්රහ්මචාරී සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති ¶ . තං කිස්ස හෙතු? තෙ හි තස්ස ආයස්මතො පාපකා අකුසලා ඉච්ඡාවචරා පහීනා දිස්සන්ති චෙව සූයන්ති චා’’ති.

63. එවං වුත්තෙ, ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං එතදවොච – ‘‘උපමා මං, ආවුසො සාරිපුත්ත, පටිභාතී’’ති. ‘‘පටිභාතු තං, ආවුසො මොග්ගල්ලානා’’ති. ‘‘එකමිදාහං, ආවුසො, සමයං රාජගහෙ විහරාමි ගිරිබ්බජෙ. අථ ඛ්වාහං, ආවුසො, පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා ¶ පත්තචීවරමාදාය රාජගහං පිණ්ඩාය පාවිසිං. තෙන ඛො පන සමයෙන සමීති යානකාරපුත්තො රථස්ස නෙමිං තච්ඡති. තමෙනං පණ්ඩුපුත්තො ආජීවකො පුරාණයානකාරපුත්තො පච්චුපට්ඨිතො හොති. අථ ඛො, ආවුසො, පණ්ඩුපුත්තස්ස ආජීවකස්ස පුරාණයානකාරපුත්තස්ස එවං චෙතසො පරිවිතක්කො උදපාදි – ‘අහො වතායං සමීති යානකාරපුත්තො ඉමිස්සා නෙමියා ඉමඤ්ච වඞ්කං ඉමඤ්ච ජිම්හං ඉමඤ්ච දොසං තච්ඡෙය්ය, එවායං නෙමි අපගතවඞ්කා අපගතජිම්හා අපගතදොසා සුද්ධා අස්ස [සුද්ධාස්ස (සී. පී.), සුද්ධා (ක.)] සාරෙ පතිට්ඨිතා’ති ¶ . යථා යථා ඛො, ආවුසො, පණ්ඩුපුත්තස්ස ආජීවකස්ස පුරාණයානකාරපුත්තස්ස චෙතසො පරිවිතක්කො හොති, තථා තථා ¶ සමීති යානකාරපුත්තො තස්සා නෙමියා තඤ්ච වඞ්කං තඤ්ච ජිම්හං තඤ්ච දොසං තච්ඡති. අථ ඛො, ආවුසො, පණ්ඩුපුත්තො ආජීවකො පුරාණයානකාරපුත්තො අත්තමනො අත්තමනවාචං නිච්ඡාරෙසි – ‘හදයා හදයං මඤ්ඤෙ අඤ්ඤාය තච්ඡතී’ති.

‘‘එවමෙව ඛො, ආවුසො, යෙ තෙ පුග්ගලා අස්සද්ධා, ජීවිකත්ථා න සද්ධා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා, සඨා මායාවිනො කෙතබිනො [කෙටුභිනො (බහූසු)] උද්ධතා උන්නළා චපලා මුඛරා විකිණ්ණවාචා, ඉන්ද්රියෙසු අගුත්තද්වාරා, භොජනෙ අමත්තඤ්ඤුනො, ජාගරියං අනනුයුත්තා, සාමඤ්ඤෙ අනපෙක්ඛවන්තො, සික්ඛාය න තිබ්බගාරවා, බාහුලිකා සාථලිකා, ඔක්කමනෙ පුබ්බඞ්ගමා, පවිවෙකෙ නික්ඛිත්තධුරා, කුසීතා හීනවීරියා මුට්ඨස්සතී අසම්පජානා අසමාහිතා ¶ විබ්භන්තචිත්තා දුප්පඤ්ඤා එළමූගා, තෙසං ආයස්මා සාරිපුත්තො ඉමිනා ධම්මපරියායෙන හදයා හදයං මඤ්ඤෙ අඤ්ඤාය තච්ඡති.

‘‘යෙ පන තෙ කුලපුත්තා සද්ධා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා, අසඨා අමායාවිනො අකෙතබිනො අනුද්ධතා අනුන්නළා අචපලා අමුඛරා අවිකිණ්ණවාචා, ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරා, භොජනෙ මත්තඤ්ඤුනො, ජාගරියං අනුයුත්තා, සාමඤ්ඤෙ අපෙක්ඛවන්තො, සික්ඛාය තිබ්බගාරවා, න බාහුලිකා ¶ න සාථලිකා, ඔක්කමනෙ නික්ඛිත්තධුරා, පවිවෙකෙ පුබ්බඞ්ගමා, ආරද්ධවීරියා පහිතත්තා උපට්ඨිතස්සතී සම්පජානා සමාහිතා එකග්ගචිත්තා පඤ්ඤවන්තො අනෙළමූගා, තෙ ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස ඉමං ධම්මපරියායං සුත්වා පිවන්ති මඤ්ඤෙ, ඝසන්ති මඤ්ඤෙ වචසා චෙව මනසා ච – ‘සාධු වත, භො, සබ්රහ්මචාරී අකුසලා වුට්ඨාපෙත්වා කුසලෙ පතිට්ඨාපෙතී’ති. සෙය්යථාපි, ආවුසො, ඉත්ථී වා පුරිසො වා දහරො යුවා මණ්ඩනකජාතිකො සීසංන්හාතො උප්පලමාලං වා වස්සිකමාලං වා අතිමුත්තකමාලං [අධිමුත්තකමාලං (ස්යා.)] වා ලභිත්වා උභොහි හත්ථෙහි පටිග්ගහෙත්වා උත්තමඞ්ගෙ සිරස්මිං පතිට්ඨපෙය්ය, එවමෙව ඛො, ආවුසො, යෙ තෙ කුලපුත්තා සද්ධා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා, අසඨා අමායාවිනො අකෙතබිනො අනුද්ධතා අනුන්නළා අචපලා අමුඛරා අවිකිණ්ණවාචා, ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරා, භොජනෙ මත්තඤ්ඤුනො, ජාගරියං අනුයුත්තා, සාමඤ්ඤෙ අපෙක්ඛවන්තො, සික්ඛාය තිබ්බගාරවා, න ¶ බාහුලිකා න සාථලිකා, ඔක්කමනෙ නික්ඛිත්තධුරා, පවිවෙකෙ පුබ්බඞ්ගමා, ආරද්ධවීරියා පහිතත්තා උපට්ඨිතස්සතී ¶ සම්පජානා සමාහිතා එකග්ගචිත්තා පඤ්ඤවන්තො අනෙළමූගා, තෙ ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස ඉමං ධම්මපරියායං සුත්වා පිවන්ති මඤ්ඤෙ, ඝසන්ති මඤ්ඤෙ වචසා චෙව මනසා ච – ‘සාධු වත, භො, සබ්රහ්මචාරී අකුසලා වුට්ඨාපෙත්වා කුසලෙ පතිට්ඨාපෙතී’ති. ඉතිහ තෙ උභො මහානාගා අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස සුභාසිතං සමනුමොදිංසූ’’ති.

අනඞ්ගණසුත්තං නිට්ඨිතං පඤ්චමං.

64. එවං ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘සම්පන්නසීලා, භික්ඛවෙ, විහරථ සම්පන්නපාතිමොක්ඛා; පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතා විහරථ ආචාරගොචරසම්පන්නා අණුමත්තෙසු වජ්ජෙසු භයදස්සාවිනො; සමාදාය සික්ඛථ සික්ඛාපදෙසු.

65. ‘‘ආකඞ්ඛෙය්ය චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු – ‘සබ්රහ්මචාරීනං පියො ච අස්සං මනාපො ච ගරු ච භාවනීයො චා’ති [මනාපො ගරුභාවනියො චාති (සී.)], සීලෙස්වෙවස්ස පරිපූරකාරී අජ්ඣත්තං චෙතොසමථමනුයුත්තො අනිරාකතජ්ඣානො විපස්සනාය සමන්නාගතො බ්රූහෙතා සුඤ්ඤාගාරානං.

‘‘ආකඞ්ඛෙය්ය චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු – ‘ලාභී අස්සං චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරාන’න්ති, සීලෙස්වෙවස්ස පරිපූරකාරී අජ්ඣත්තං චෙතොසමථමනුයුත්තො අනිරාකතජ්ඣානො විපස්සනාය සමන්නාගතො බ්රූහෙතා සුඤ්ඤාගාරානං.

‘‘ආකඞ්ඛෙය්ය චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු – ‘යෙසාහං චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසන ගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං පරිභුඤ්ජාමි තෙසං තෙ කාරා මහප්ඵලා අස්සු ¶ මහානිසංසා’ති, සීලෙස්වෙවස්ස පරිපූරකාරී අජ්ඣත්තං චෙතොසමථමනුයුත්තො අනිරාකතජ්ඣානො විපස්සනාය සමන්නාගතො බ්රූහෙතා සුඤ්ඤාගාරානං.

‘‘ආකඞ්ඛෙය්ය ¶ චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු – ‘යෙ මං [යෙ මෙ (සී. ස්යා.)] ඤාතී සාලොහිතා පෙතා කාලඞ්කතා [කාලකතා (සී. ස්යා. පී.)] පසන්නචිත්තා අනුස්සරන්ති තෙසං තං මහප්ඵලං අස්ස මහානිසංස’න්ති, සීලෙස්වෙවස්ස පරිපූරකාරී අජ්ඣත්තං චෙතොසමථමනුයුත්තො අනිරාකතජ්ඣානො විපස්සනාය සමන්නාගතො බ්රූහෙතා සුඤ්ඤාගාරානං.

66. ‘‘ආකඞ්ඛෙය්ය ¶ චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු – ‘අරතිරතිසහො අස්සං, න ච මං අරති සහෙය්ය, උප්පන්නං අරතිං අභිභුය්ය අභිභුය්ය විහරෙය්ය’න්ති, සීලෙස්වෙවස්ස පරිපූරකාරී…පෙ… බ්රූහෙතා සුඤ්ඤාගාරානං.

‘‘ආකඞ්ඛෙය්ය චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු – ‘භයභෙරවසහො අස්සං, න ච මං භයභෙරවං සහෙය්ය, උප්පන්නං භයභෙරවං අභිභුය්ය අභිභුය්ය විහරෙය්ය’න්ති, සීලෙස්වෙවස්ස පරිපූරකාරී…පෙ… බ්රූහෙතා සුඤ්ඤාගාරානං.

‘‘ආකඞ්ඛෙය්ය චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු – ‘චතුන්නං ඣානානං ආභිචෙතසිකානං දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරානං නිකාමලාභී අස්සං අකිච්ඡලාභී අකසිරලාභී’ති, සීලෙස්වෙවස්ස පරිපූරකාරී…පෙ… බ්රූහෙතා සුඤ්ඤාගාරානං.

‘‘ආකඞ්ඛෙය්ය චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු – ‘යෙ තෙ සන්තා විමොක්ඛා අතික්කම්ම රූපෙ ආරුප්පා, තෙ කායෙන ඵුසිත්වා විහරෙය්ය’න්ති, සීලෙස්වෙවස්ස පරිපූරකාරී…පෙ… බ්රූහෙතා සුඤ්ඤාගාරානං.

67. ‘‘ආකඞ්ඛෙය්ය ¶ චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු – ‘තිණ්ණං සංයොජනානං පරික්ඛයා සොතාපන්නො අස්සං අවිනිපාතධම්මො නියතො සම්බොධිපරායණො’ති, සීලෙස්වෙවස්ස පරිපූරකාරී…පෙ… බ්රූහෙතා සුඤ්ඤාගාරානං.

‘‘ආකඞ්ඛෙය්ය ¶ චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු – ‘තිණ්ණං සංයොජනානං පරික්ඛයා රාගදොසමොහානං තනුත්තා සකදාගාමී අස්සං සකිදෙව ඉමං ලොකං ආගන්ත්වා දුක්ඛස්සන්තං කරෙය්ය’න්ති, සීලෙස්වෙවස්ස පරිපූරකාරී…පෙ… බ්රූහෙතා සුඤ්ඤාගාරානං.

‘‘ආකඞ්ඛෙය්ය ¶ චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු – ‘පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා ඔපපාතිකො අස්සං තත්ථ පරිනිබ්බායී අනාවත්තිධම්මො තස්මා ලොකා’ති, සීලෙස්වෙවස්ස පරිපූරකාරී…පෙ… ¶ බ්රූහෙතා සුඤ්ඤාගාරානං.

68. ‘‘ආකඞ්ඛෙය්ය චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු – ‘අනෙකවිහිතං ඉද්ධිවිධං පච්චනුභවෙය්යං – එකොපි හුත්වා බහුධා අස්සං, බහුධාපි හුත්වා එකො අස්සං; ආවිභාවං තිරොභාවං; තිරොකුට්ටං තිරොපාකාරං තිරොපබ්බතං අසජ්ජමානො ගච්ඡෙය්යං, සෙය්යථාපි ආකාසෙ; පථවියාපි උම්මුජ්ජනිමුජ්ජං කරෙය්යං, සෙය්යථාපි උදකෙ; උදකෙපි අභිජ්ජමානෙ ගච්ඡෙය්යං, සෙය්යථාපි පථවියං; ආකාසෙපි පල්ලඞ්කෙන කමෙය්යං, සෙය්යථාපි පක්ඛී සකුණො; ඉමෙපි චන්දිමසූරියෙ එවංමහිද්ධිකෙ එවංමහානුභාවෙ පාණිනා පරාමසෙය්යං පරිමජ්ජෙය්යං; යාව බ්රහ්මලොකාපි කායෙන වසං වත්තෙය්ය’න්ති, සීලෙස්වෙවස්ස පරිපූරකාරී…පෙ… බ්රූහෙතා සුඤ්ඤාගාරානං.

‘‘ආකඞ්ඛෙය්ය ¶ චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු – ‘දිබ්බාය සොතධාතුයා විසුද්ධාය අතික්කන්තමානුසිකාය උභො සද්දෙ සුණෙය්යං – දිබ්බෙ ච මානුසෙ ච යෙ දූරෙ සන්තිකෙ චා’ති, සීලෙස්වෙවස්ස පරිපූරකාරී…පෙ… බ්රූහෙතා සුඤ්ඤාගාරානං.

‘‘ආකඞ්ඛෙය්ය චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු – ‘පරසත්තානං පරපුග්ගලානං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානෙය්යං – සරාගං වා චිත්තං සරාගං චිත්තන්ති පජානෙය්යං, වීතරාගං වා චිත්තං වීතරාගං චිත්තන්ති පජානෙය්යං; සදොසං වා චිත්තං සදොසං චිත්තන්ති පජානෙය්යං, වීතදොසං වා චිත්තං වීතදොසං චිත්තන්ති පජානෙය්යං; සමොහං වා චිත්තං සමොහං චිත්තන්ති පජානෙය්යං, වීතමොහං වා චිත්තං වීතමොහං චිත්තන්ති පජානෙය්යං; සංඛිත්තං වා චිත්තං සංඛිත්තං චිත්තන්ති පජානෙය්යං, වික්ඛිත්තං වා චිත්තං වික්ඛිත්තං චිත්තන්ති පජානෙය්යං; මහග්ගතං වා චිත්තං මහග්ගතං චිත්තන්ති පජානෙය්යං, අමහග්ගතං වා චිත්තං අමහග්ගතං චිත්තන්ති පජානෙය්යං; සඋත්තරං වා චිත්තං සඋත්තරං චිත්තන්ති පජානෙය්යං, අනුත්තරං වා චිත්තං අනුත්තරං චිත්තන්ති පජානෙය්යං; සමාහිතං වා චිත්තං සමාහිතං ¶ චිත්තන්ති පජානෙය්යං, අසමාහිතං වා චිත්තං අසමාහිතං චිත්තන්ති පජානෙය්යං; විමුත්තං වා චිත්තං විමුත්තං චිත්තන්ති පජානෙය්යං, අවිමුත්තං වා චිත්තං අවිමුත්තං චිත්තන්ති ¶ පජානෙය්ය’න්ති, සීලෙස්වෙවස්ස පරිපූරකාරී…පෙ… බ්රූහෙතා සුඤ්ඤාගාරානං.

‘‘ආකඞ්ඛෙය්ය ¶ ¶ චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු – ‘අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරෙය්යං, සෙය්යථිදං – එකම්පි ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො තිස්සොපි ජාතියො චතස්සොපි ජාතියො පඤ්චපි ජාතියො දසපි ජාතියො වීසම්පි ජාතියො තිංසම්පි ජාතියො චත්තාලීසම්පි ජාතියො පඤ්ඤාසම්පි ජාතියො ජාතිසතම්පි ජාතිසහස්සම්පි ජාති සතසහස්සම්පි අනෙකෙපි සංවට්ටකප්පෙ අනෙකෙපි විවට්ටකප්පෙ අනෙකෙපි සංවට්ටවිවට්ටකප්පෙ – අමුත්රාසිං එවංනාමො එවංගොත්තො එවංවණ්ණො එවමාහාරො එවංසුඛදුක්ඛප්පටිසංවෙදී එවමායුපරියන්තො, සො තතො චුතො අමුත්ර උදපාදිං; තත්රාපාසිං එවංනාමො එවංගොත්තො එවංවණ්ණො එවමාහාරො එවංසුඛදුක්ඛප්පටිසංවෙදී එවමායුපරියන්තො, සො තතො චුතො ඉධූපපන්නොති. ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරෙය්ය’න්ති, සීලෙස්වෙවස්ස පරිපූරකාරී…පෙ… බ්රූහෙතා සුඤ්ඤාගාරානං.

‘‘ආකඞ්ඛෙය්ය චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු – ‘දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සෙය්යං චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානෙය්යං – ඉමෙ වත භොන්තො සත්තා කායදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා වචීදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා මනොදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං උපවාදකා මිච්ඡාදිට්ඨිකා මිච්ඡාදිට්ඨිකම්මසමාදානා, තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපන්නා; ඉමෙ වා පන භොන්තො ¶ සත්තා කායසුචරිතෙන සමන්නාගතා වචීසුචරිතෙන සමන්නාගතා මනොසුචරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං අනුපවාදකා සම්මාදිට්ඨිකා සම්මාදිට්ඨිකම්මසමාදානා, තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපන්නාති, ඉති දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සෙය්යං චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානෙය්ය’න්ති, සීලෙස්වෙවස්ස පරිපූරකාරී අජ්ඣත්තං චෙතොසමථමනුයුත්තො අනිරාකතජ්ඣානො විපස්සනාය සමන්නාගතො බ්රූහෙතා සුඤ්ඤාගාරානං.

69. ‘‘ආකඞ්ඛෙය්ය ¶ චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු – ‘ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙවධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා ¶ උපසම්පජ්ජ ¶ විහරෙය්ය’න්ති, සීලෙස්වෙවස්ස පරිපූරකාරී අජ්ඣත්තං චෙතොසමථමනුයුත්තො අනිරාකතජ්ඣානො විපස්සනාය සමන්නාගතො බ්රූහෙතා සුඤ්ඤාගාරානං.

‘‘සම්පන්නසීලා, භික්ඛවෙ, විහරථ සම්පන්නපාතිමොක්ඛා; පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතා විහරථ ආචාරගොචරසම්පන්නා අණුමත්තෙසු වජ්ජෙසු භයදස්සාවිනො; සමාදාය සික්ඛථ සික්ඛාපදෙසූ’’ති – ඉති යං තං වුත්තං ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්ත’’න්ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

ආකඞ්ඛෙය්යසුත්තං නිට්ඨිතං ඡට්ඨං.

70. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, වත්ථං සංකිලිට්ඨං මලග්ගහිතං; තමෙනං රජකො යස්මිං යස්මිං රඞ්ගජාතෙ උපසංහරෙය්ය – යදි නීලකාය යදි පීතකාය යදි ලොහිතකාය යදි මඤ්ජිට්ඨකාය [මඤ්ජෙට්ඨකාය (සී. පී.), මඤ්ජෙට්ඨිකාය (ස්යා.)] දුරත්තවණ්ණමෙවස්ස අපරිසුද්ධවණ්ණමෙවස්ස. තං කිස්ස හෙතු? අපරිසුද්ධත්තා, භික්ඛවෙ, වත්ථස්ස. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, චිත්තෙ සංකිලිට්ඨෙ, දුග්ගති පාටිකඞ්ඛා. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, වත්ථං පරිසුද්ධං පරියොදාතං; තමෙනං රජකො යස්මිං යස්මිං රඞ්ගජාතෙ උපසංහරෙය්ය – යදි නීලකාය යදි පීතකාය යදි ලොහිතකාය යදි මඤ්ජිට්ඨකාය – සුරත්තවණ්ණමෙවස්ස පරිසුද්ධවණ්ණමෙවස්ස. තං කිස්ස හෙතු? පරිසුද්ධත්තා, භික්ඛවෙ, වත්ථස්ස. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, චිත්තෙ අසංකිලිට්ඨෙ, සුගති පාටිකඞ්ඛා.

71. ‘‘කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, චිත්තස්ස උපක්කිලෙසා? අභිජ්ඣාවිසමලොභො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො, බ්යාපාදො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො, කොධො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො, උපනාහො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො, මක්ඛො ¶ චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො, පළාසො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො, ඉස්සා ¶ චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො, මච්ඡරියං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො, මායා චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො, සාඨෙය්යං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො, ථම්භො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො, සාරම්භො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො, මානො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො, අතිමානො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො, මදො චිත්තස්ස ¶ උපක්කිලෙසො, පමාදො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො.

72. ‘‘ස ඛො සො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ‘අභිජ්ඣාවිසමලොභො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා අභිජ්ඣාවිසමලොභං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසං පජහති; ‘බ්යාපාදො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා බ්යාපාදං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසං පජහති ¶ ; ‘කොධො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා කොධං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසං පජහති; ‘උපනාහො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා උපනාහං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසං පජහති; ‘මක්ඛො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා මක්ඛං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසං පජහති; ‘පළාසො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා පළාසං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසං පජහති; ‘ඉස්සා චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා ඉස්සං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසං පජහති; ‘මච්ඡරියං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා මච්ඡරියං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසං පජහති; ‘මායා චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා මායං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසං පජහති; ‘සාඨෙය්යං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා සාඨෙය්යං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසං පජහති; ‘ථම්භො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා ථම්භං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසං පජහති; ‘සාරම්භො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති ¶ – ඉති විදිත්වා සාරම්භං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසං පජහති; ‘මානො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා මානං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසං පජහති; ‘අතිමානො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා අතිමානං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසං පජහති; ‘මදො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා මදං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසං පජහති; ‘පමාදො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා පමාදං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසං පජහති.

73. ‘‘යතො ඛො [යතො ච ඛො (සී. ස්යා.)], භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො ‘අභිජ්ඣාවිසමලොභො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා අභිජ්ඣාවිසමලොභො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො ¶ පහීනො හොති, ‘බ්යාපාදො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා බ්යාපාදො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො පහීනො හොති; ‘කොධො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා කොධො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො පහීනො හොති; ‘උපනාහො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා උපනාහො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො පහීනො හොති; ‘මක්ඛො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා මක්ඛො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො පහීනො හොති; ‘පළාසො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා පළාසො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො පහීනො හොති; ‘ඉස්සා චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා ඉස්සා චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො පහීනො හොති; ‘මච්ඡරියං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා මච්ඡරියං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො පහීනො හොති; ‘මායා චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා මායා චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො පහීනො හොති; ‘සාඨෙය්යං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති ¶ – ඉති විදිත්වා සාඨෙය්යං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො පහීනො හොති; ‘ථම්භො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා ථම්භො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො පහීනො හොති; ‘සාරම්භො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා සාරම්භො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො පහීනො ¶ හොති; ‘මානො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා මානො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො පහීනො හොති; ‘අතිමානො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා අතිමානො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො පහීනො හොති; ‘මදො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා මදො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො පහීනො හොති; ‘පමාදො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා පමාදො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො පහීනො හොති.

74. ‘‘සො බුද්ධෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො හොති – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා’ති; ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො හොති – ‘ස්වාක්ඛාතො භගවතා ධම්මො සන්දිට්ඨිකො අකාලිකො එහිපස්සිකො ඔපනෙය්යිකො පච්චත්තං වෙදිතබ්බො විඤ්ඤූහී’ති; සඞ්ඝෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො හොති – ‘සුප්පටිපන්නො භගවතො සාවකසඞ්ඝො, උජුප්පටිපන්නො භගවතො සාවකසඞ්ඝො, ඤායප්පටිපන්නො භගවතො සාවකසඞ්ඝො, සාමීචිප්පටිපන්නො ¶ භගවතො සාවකසඞ්ඝො, යදිදං චත්තාරි පුරිසයුගානි, අට්ඨ පුරිසපුග්ගලා. එස භගවතො සාවකසඞ්ඝො ආහුනෙය්යො පාහුනෙය්යො දක්ඛිණෙය්යො අඤ්ජලිකරණීයො ¶ , අනුත්තරං පුඤ්ඤක්ඛෙත්තං ලොකස්සා’ති.

75. ‘‘යථොධි [යතොධි (අට්ඨකථායං පාඨන්තරං)] ඛො පනස්ස චත්තං හොති වන්තං මුත්තං පහීනං පටිනිස්සට්ඨං, සො ‘බුද්ධෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතොම්හී’ති ලභති අත්ථවෙදං, ලභති ධම්මවෙදං, ලභති ධම්මූපසංහිතං පාමොජ්ජං. පමුදිතස්ස පීති ජායති, පීතිමනස්ස කායො පස්සම්භති, පස්සද්ධකායො සුඛං වෙදෙති, සුඛිනො චිත්තං සමාධියති; ‘ධම්මෙ…පෙ… සඞ්ඝෙ ¶ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතොම්හී’ති ලභති අත්ථවෙදං, ලභති ධම්මවෙදං, ලභති ධම්මූපසංහිතං පාමොජ්ජං; පමුදිතස්ස පීති ජායති, පීතිමනස්ස කායො පස්සම්භති, පස්සද්ධකායො සුඛං වෙදෙති, සුඛිනො චිත්තං සමාධියති. ‘යථොධි ඛො පන මෙ චත්තං වන්තං මුත්තං පහීනං පටිනිස්සට්ඨ’න්ති ලභති අත්ථවෙදං, ලභති ධම්මවෙදං, ලභති ධම්මූපසංහිතං පාමොජ්ජං; පමුදිතස්ස පීති ජායති, පීතිමනස්ස කායො පස්සම්භති, පස්සද්ධකායො සුඛං වෙදෙති, සුඛිනො චිත්තං සමාධියති.

76. ‘‘ස ඛො සො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවංසීලො එවංධම්මො එවංපඤ්ඤො සාලීනං චෙපි පිණ්ඩපාතං භුඤ්ජති විචිතකාළකං අනෙකසූපං අනෙකබ්යඤ්ජනං, නෙවස්ස තං හොති අන්තරායාය. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, වත්ථං සංකිලිට්ඨං මලග්ගහිතං අච්ඡොදකං ආගම්ම පරිසුද්ධං හොති පරියොදාතං ¶ , උක්කාමුඛං වා පනාගම්ම ජාතරූපං පරිසුද්ධං හොති පරියොදාතං, එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවංසීලො එවංධම්මො එවංපඤ්ඤො සාලීනං චෙපි පිණ්ඩපාතං භුඤ්ජති විචිතකාළකං අනෙකසූපං අනෙකබ්යඤ්ජනං ¶ , නෙවස්ස තං හොති අන්තරායාය.

77. ‘‘සො මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං [චතුත්ථිං (සී. පී.)]. ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාපජ්ජෙන ඵරිත්වා විහරති; කරුණාසහගතෙන චෙතසා…පෙ… මුදිතාසහගතෙන චෙතසා…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතෙන ¶ චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං. ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාපජ්ජෙන ඵරිත්වා විහරති.

78. ‘‘සො ‘අත්ථි ඉදං, අත්ථි හීනං, අත්ථි පණීතං, අත්ථි ඉමස්ස සඤ්ඤාගතස්ස උත්තරිං නිස්සරණ’න්ති පජානාති. තස්ස එවං ජානතො එවං පස්සතො කාමාසවාපි චිත්තං විමුච්චති, භවාසවාපි චිත්තං විමුච්චති, අවිජ්ජාසවාපි චිත්තං විමුච්චති. විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං හොති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාති ¶ . අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ – ‘භික්ඛු සිනාතො අන්තරෙන සිනානෙනා’’’ති.

79. තෙන ඛො පන සමයෙන සුන්දරිකභාරද්වාජො බ්රාහ්මණො භගවතො අවිදූරෙ නිසින්නො හොති. අථ ඛො සුන්දරිකභාරද්වාජො බ්රාහ්මණො ¶ භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ගච්ඡති පන භවං ගොතමො බාහුකං නදිං සිනායිතු’’න්ති? ‘‘කිං, බ්රාහ්මණ, බාහුකාය නදියා? කිං බාහුකා නදී කරිස්සතී’’ති? ‘‘ලොක්ඛසම්මතා [ලොඛ්යසම්මතා (සී.), මොක්ඛසම්මතා (පී.)] හි, භො ගොතම, බාහුකා නදී බහුජනස්ස, පුඤ්ඤසම්මතා හි, භො ගොතම, බාහුකා නදී බහුජනස්ස, බාහුකාය පන නදියා බහුජනො පාපකම්මං කතං පවාහෙතී’’ති. අථ ඛො භගවා සුන්දරිකභාරද්වාජං බ්රාහ්මණං ගාථාහි අජ්ඣභාසි –

‘‘බාහුකං අධිකක්කඤ්ච, ගයං සුන්දරිකං මපි [සුන්දරිකාමපි (සී. ස්යා. පී.), සුන්දරිකං මහිං (ඉතිපි)];

සරස්සතිං පයාගඤ්ච, අථො බාහුමතිං නදිං;

නිච්චම්පි බාලො පක්ඛන්දො [පක්ඛන්නො (සී. ස්යා. පී.)], කණ්හකම්මො න සුජ්ඣති.

‘‘කිං ¶ සුන්දරිකා කරිස්සති, කිං පයාගා [පයාගො (සී. ස්යා. පී.)] කිං බාහුකා නදී;

වෙරිං කතකිබ්බිසං නරං, න හි නං සොධයෙ පාපකම්මිනං.

‘‘සුද්ධස්ස ¶ වෙ සදා ඵග්ගු, සුද්ධස්සුපොසථො සදා;

සුද්ධස්ස සුචිකම්මස්ස, සදා සම්පජ්ජතෙ වතං;

ඉධෙව සිනාහි බ්රාහ්මණ, සබ්බභූතෙසු කරොහි ඛෙමතං.

‘‘සචෙ මුසා න භණසි, සචෙ පාණං න හිංසසි;

සචෙ අදින්නං නාදියසි, සද්දහානො අමච්ඡරී;

කිං කාහසි ගයං ගන්ත්වා, උදපානොපි තෙ ගයා’’ති.

80. එවං ¶ වුත්තෙ, සුන්දරිකභාරද්වාජො බ්රාහ්මණො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අභික්කන්තං, භො ගොතම, අභික්කන්තං, භො ගොතම! සෙය්යථාපි, භො ගොතම, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජෙය්ය, පටිච්ඡන්නං වා විවරෙය්ය, මූළ්හස්ස වා මග්ගං ආචික්ඛෙය්ය, අන්ධකාරෙ වා තෙලපජ්ජොතං ධාරෙය්ය – චක්ඛුමන්තො රූපානි දක්ඛන්තීති; එවමෙවං භොතා ගොතමෙන අනෙකපරියායෙන ධම්මො පකාසිතො. එසාහං භවන්තං ගොතමං සරණං ගච්ඡාමි ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. ලභෙය්යාහං භොතො ගොතමස්ස සන්තිකෙ පබ්බජ්ජං, ලභෙය්යං උපසම්පද’’න්ති. අලත්ථ ඛො සුන්දරිකභාරද්වාජො බ්රාහ්මණො භගවතො සන්තිකෙ පබ්බජ්ජං, අලත්ථ උපසම්පදං. අචිරූපසම්පන්නො ¶ ඛො පනායස්මා භාරද්වාජො එකො වූපකට්ඨො අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො නචිරස්සෙව – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙවධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහාසි. ‘‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’’ති අබ්භඤ්ඤාසි. අඤ්ඤතරො ඛො පනායස්මා භාරද්වාජො අරහතං අහොසීති.

81. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. අථ ඛො ආයස්මා මහාචුන්දො සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ¶ ආයස්මා මහාචුන්දො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘යා ඉමා, භන්තෙ, අනෙකවිහිතා දිට්ඨියො ලොකෙ උප්පජ්ජන්ති – අත්තවාදපටිසංයුත්තා වා ලොකවාදපටිසංයුත්තා වා – ආදිමෙව නු ඛො, භන්තෙ, භික්ඛුනො මනසිකරොතො එවමෙතාසං දිට්ඨීනං පහානං හොති, එවමෙතාසං දිට්ඨීනං පටිනිස්සග්ගො හොතී’’ති?

82. ‘‘යා ඉමා, චුන්ද, අනෙකවිහිතා දිට්ඨියො ලොකෙ උප්පජ්ජන්ති – අත්තවාදපටිසංයුත්තා වා ලොකවාදපටිසංයුත්තා වා – යත්ථ චෙතා දිට්ඨියො උප්පජ්ජන්ති යත්ථ ච අනුසෙන්ති යත්ථ ච සමුදාචරන්ති තං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙ සො අත්තා’ති – එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤා පස්සතො එවමෙතාසං දිට්ඨීනං පහානං හොති, එවමෙතාසං දිට්ඨීනං පටිනිස්සග්ගො හොති.

‘‘ඨානං ඛො පනෙතං, චුන්ද, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො භික්ඛු විවිච්චෙව ¶ කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය. තස්ස එවමස්ස – ‘සල්ලෙඛෙන විහරාමී’ති. න ඛො පනෙතෙ, චුන්ද, අරියස්ස විනයෙ සල්ලෙඛා වුච්චන්ති. දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරා එතෙ ¶ අරියස්ස විනයෙ වුච්චන්ති.

‘‘ඨානං ඛො පනෙතං, චුන්ද, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො භික්ඛු විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය. තස්ස එවමස්ස – ‘සල්ලෙඛෙන විහරාමී’ති. න ඛො පනෙතෙ, චුන්ද, අරියස්ස විනයෙ සල්ලෙඛා වුච්චන්ති. දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරා එතෙ අරියස්ස විනයෙ වුච්චන්ති.

‘‘ඨානං ¶ ඛො පනෙතං, චුන්ද, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො භික්ඛු පීතියා ච විරාගා උපෙක්ඛකො ච විහරෙය්ය, සතො ච සම්පජානො සුඛඤ්ච කායෙන පටිසංවෙදෙය්ය, යං තං අරියා ආචික්ඛන්ති – ‘උපෙක්ඛකො සතිමා සුඛවිහාරී’ති තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය. තස්ස එවමස්ස – ‘සල්ලෙඛෙන විහරාමී’ති. න ඛො පනෙතෙ, චුන්ද, අරියස්ස විනයෙ සල්ලෙඛා ¶ වුච්චන්ති. දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරා එතෙ අරියස්ස විනයෙ වුච්චන්ති.

‘‘ඨානං ඛො පනෙතං, චුන්ද, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො භික්ඛු සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා පුබ්බෙව සොමනස්සදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා අදුක්ඛමසුං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං ¶ චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය. තස්ස එවමස්ස – ‘සල්ලෙඛෙන විහරාමී’ති. න ඛො පනෙතෙ, චුන්ද, අරියස්ස විනයෙ සල්ලෙඛා වුච්චන්ති. දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරා එතෙ අරියස්ස විනයෙ වුච්චන්ති.

‘‘ඨානං ඛො පනෙතං, චුන්ද, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො භික්ඛු සබ්බසො රූපසඤ්ඤානං සමතික්කමා, පටිඝසඤ්ඤානං අත්ථඞ්ගමා, නානත්තසඤ්ඤානං අමනසිකාරා, ‘අනන්තො ආකාසො’ති ආකාසානඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය. තස්ස එවමස්ස – ‘සල්ලෙඛෙන විහරාමී’ති. න ඛො පනෙතෙ, චුන්ද, අරියස්ස විනයෙ සල්ලෙඛා වුච්චන්ති. සන්තා එතෙ විහාරා අරියස්ස විනයෙ වුච්චන්ති.

‘‘ඨානං ඛො පනෙතං, චුන්ද, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො භික්ඛු සබ්බසො ආකාසානඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘අනන්තං විඤ්ඤාණ’න්ති විඤ්ඤාණඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය. තස්ස එවමස්ස – ‘සල්ලෙඛෙන විහරාමී’ති. න ඛො පනෙතෙ, චුන්ද, අරියස්ස විනයෙ සල්ලෙඛා වුච්චන්ති. සන්තා එතෙ විහාරා අරියස්ස විනයෙ වුච්චන්ති.

‘‘ඨානං ඛො පනෙතං, චුන්ද, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො භික්ඛු සබ්බසො විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘නත්ථි කිඤ්චී’ති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය. තස්ස එවමස්ස – ‘සල්ලෙඛෙන විහරාමී’ති. න ඛො පනෙතෙ, චුන්ද, අරියස්ස විනයෙ සල්ලෙඛා ¶ වුච්චන්ති. සන්තා එතෙ විහාරා අරියස්ස විනයෙ වුච්චන්ති.

‘‘ඨානං ඛො පනෙතං, චුන්ද, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො භික්ඛු සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය. තස්ස එවමස්ස – ‘සල්ලෙඛෙන විහරාමී’ති ¶ . න ¶ ඛො පනෙතෙ, චුන්ද, අරියස්ස විනයෙ සල්ලෙඛා වුච්චන්ති. සන්තා එතෙ විහාරා අරියස්ස විනයෙ වුච්චන්ති.

83. ‘‘ඉධ ඛො පන වො, චුන්ද, සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ විහිංසකා භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ අවිහිංසකා භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ පාණාතිපාතී භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ පාණාතිපාතා පටිවිරතා භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ අදින්නාදායී භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ අදින්නාදානා පටිවිරතා භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ ¶ අබ්රහ්මචාරී භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ බ්රහ්මචාරී භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ මුසාවාදී භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ මුසාවාදා පටිවිරතා භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ පිසුණවාචා [පිසුණා වාචා (සී. පී.)] භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ පිසුණාය වාචාය පටිවිරතා භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ ඵරුසවාචා [ඵරුසා වාචා (සී. පී.)] භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ ඵරුසාය වාචාය පටිවිරතා භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ සම්ඵප්පලාපී භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ සම්ඵප්පලාපා පටිවිරතා භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ අභිජ්ඣාලූ භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ අනභිජ්ඣාලූ භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ බ්යාපන්නචිත්තා භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ අබ්යාපන්නචිත්තා භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ මිච්ඡාදිට්ඨී භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ සම්මාදිට්ඨී භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ මිච්ඡාසඞ්කප්පා ¶ භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ සම්මාසඞ්කප්පා භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ මිච්ඡාවාචා භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ සම්මාවාචා භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ මිච්ඡාකම්මන්තා භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ සම්මාකම්මන්තා භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ මිච්ඡාආජීවා භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ සම්මාආජීවා භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ මිච්ඡාවායාමා භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ සම්මාවායාමා භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ මිච්ඡාසතී භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ සම්මාසතී භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ මිච්ඡාසමාධි භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ සම්මාසමාධී භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ මිච්ඡාඤාණී භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ සම්මාඤාණී භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ මිච්ඡාවිමුත්තී භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ සම්මාවිමුත්තී භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො.

‘‘‘පරෙ ථීනමිද්ධපරියුට්ඨිතා භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ විගතථීනමිද්ධා භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො ¶ . ‘පරෙ උද්ධතා භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ අනුද්ධතා භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ විචිකිච්ඡී [වෙචිකිච්ඡී (සී. පී. ක.)] භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ තිණ්ණවිචිකිච්ඡා භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ කොධනා භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ අක්කොධනා භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ උපනාහී භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ අනුපනාහී භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ ¶ මක්ඛී භවිස්සන්ති ¶ , මයමෙත්ථ අමක්ඛී භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ ¶ පළාසී භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ අපළාසී භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ ඉස්සුකී භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ අනිස්සුකී භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ මච්ඡරී භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ අමච්ඡරී භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ සඨා භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ අසඨා භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ මායාවී භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ අමායාවී භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ ථද්ධා භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ අත්ථද්ධා භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ අතිමානී භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ අනතිමානී භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ දුබ්බචා භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ සුවචා භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ පාපමිත්තා භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ කල්යාණමිත්තා භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ පමත්තා භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ අප්පමත්තා භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ අස්සද්ධා භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ සද්ධා භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ අහිරිකා භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ හිරිමනා භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ අනොත්තාපී [අනොත්තප්පී (ක.)] භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ ඔත්තාපී භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ අප්පස්සුතා භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ බහුස්සුතා භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ කුසීතා භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ ආරද්ධවීරියා භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ මුට්ඨස්සතී භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ උපට්ඨිතස්සතී භවිස්සාමා’ති ¶ සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ දුප්පඤ්ඤා භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ පඤ්ඤාසම්පන්නා භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො. ‘පරෙ සන්දිට්ඨිපරාමාසී ආධානග්ගාහී දුප්පටිනිස්සග්ගී භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ අසන්දිට්ඨිපරාමාසී අනාධානග්ගාහී සුප්පටිනිස්සග්ගී භවිස්සාමා’ති සල්ලෙඛො කරණීයො.

84. ‘‘චිත්තුප්පාදම්පි ඛො අහං, චුන්ද, කුසලෙසු ධම්මෙසු බහුකාරං [බහූපකාරං (ක.)] වදාමි, කො පන වාදො කායෙන වාචාය අනුවිධීයනාසු! තස්මාතිහ, චුන්ද, ‘පරෙ විහිංසකා භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ අවිහිංසකා භවිස්සාමා’ති චිත්තං උප්පාදෙතබ්බං. ‘පරෙ පාණාතිපාතී භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ පාණාතිපාතා පටිවිරතා ¶ භවිස්සාමා’ති චිත්තං උප්පාදෙතබ්බං…‘පරෙ සන්දිට්ඨිපරාමාසී ¶ ආධානග්ගාහී දුප්පටිනිස්සග්ගී භවිස්සන්ති, මයමෙත්ථ අසන්දිට්ඨිපරාමාසී අනාධානග්ගාහී සුප්පටිනිස්සග්ගී භවිස්සාමා’ති චිත්තං උප්පාදෙතබ්බං.

85. ‘‘සෙය්යථාපි, චුන්ද, විසමො මග්ගො අස්ස, තස්ස [මග්ගො තස්සාස්ස (සී. ස්යා. පී.)] අඤ්ඤො සමො මග්ගො පරික්කමනාය; සෙය්යථා වා පන, චුන්ද, විසමං තිත්ථං අස්ස, තස්ස අඤ්ඤං සමං තිත්ථං පරික්කමනාය; එවමෙව ¶ ඛො, චුන්ද, විහිංසකස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අවිහිංසා හොති පරික්කමනාය, පාණාතිපාතිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස පාණාතිපාතා වෙරමණී හොති පරික්කමනාය, අදින්නාදායිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අදින්නාදානා වෙරමණී හොති පරික්කමනාය, අබ්රහ්මචාරිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අබ්රහ්මචරියා වෙරමණී හොති පරික්කමනාය ¶ , මුසාවාදිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස මුසාවාදා වෙරමණී හොති පරික්කමනාය, පිසුණවාචස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස පිසුණාය වාචාය වෙරමණී හොති පරික්කමනාය, ඵරුසවාචස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස ඵරුසාය වාචාය වෙරමණී හොති පරික්කමනාය, සම්ඵප්පලාපිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස සම්ඵප්පලාපා වෙරමණී හොති පරික්කමනාය, අභිජ්ඣාලුස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අනභිජ්ඣා හොති පරික්කමනාය, බ්යාපන්නචිත්තස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අබ්යාපාදො හොති පරික්කමනාය, මිච්ඡාදිට්ඨිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස සම්මාදිට්ඨි හොති පරික්කමනාය, මිච්ඡාසඞ්කප්පස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස සම්මාසඞ්කප්පො හොති පරික්කමනාය, මිච්ඡාවාචස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස සම්මාවාචා හොති පරික්කමනාය, මිච්ඡාකම්මන්තස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස සම්මාකම්මන්තො හොති පරික්කමනාය, මිච්ඡාආජීවස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස සම්මාආජීවො හොති පරික්කමනාය, මිච්ඡාවායාමස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස සම්මාවායාමො හොති පරික්කමනාය, මිච්ඡාසතිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස සම්මාසති හොති පරික්කමනාය, මිච්ඡාසමාධිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස සම්මාසමාධි හොති පරික්කමනාය, මිච්ඡාඤාණිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස සම්මාඤාණං හොති පරික්කමනාය, මිච්ඡාවිමුත්තිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස සම්මාවිමුත්ති හොති පරික්කමනාය.

‘‘ථීනමිද්ධපරියුට්ඨිතස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස විගතථිනමිද්ධතා හොති පරික්කමනාය, උද්ධතස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අනුද්ධච්චං ¶ හොති පරික්කමනාය, විචිකිච්ඡිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස තිණ්ණවිචිකිච්ඡතා හොති පරික්කමනාය, කොධනස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස ¶ අක්කොධො හොති පරික්කමනාය, උපනාහිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අනුපනාහො හොති පරික්කමනාය, මක්ඛිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අමක්ඛො හොති පරික්කමනාය, පළාසිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අපළාසො හොති පරික්කමනාය ¶ , ඉස්සුකිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අනිස්සුකිතා හොති පරික්කමනාය, මච්ඡරිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අමච්ඡරියං හොති පරික්කමනාය, සඨස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අසාඨෙය්යං හොති පරික්කමනාය, මායාවිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අමායා [අමායාවිතා (ක.)] හොති පරික්කමනාය, ථද්ධස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අත්ථද්ධියං හොති පරික්කමනාය, අතිමානිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අනතිමානො හොති පරික්කමනාය, දුබ්බචස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස සොවචස්සතා හොති පරික්කමනාය, පාපමිත්තස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස කල්යාණමිත්තතා හොති පරික්කමනාය, පමත්තස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අප්පමාදො හොති පරික්කමනාය, අස්සද්ධස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස සද්ධා හොති පරික්කමනාය, අහිරිකස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස හිරී හොති පරික්කමනාය, අනොත්තාපිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස ඔත්තප්පං හොති පරික්කමනාය, අප්පස්සුතස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස බාහුසච්චං හොති පරික්කමනාය, කුසීතස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස වීරියාරම්භො හොති පරික්කමනාය, මුට්ඨස්සතිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස උපට්ඨිතස්සතිතා හොති පරික්කමනාය, දුප්පඤ්ඤස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස පඤ්ඤාසම්පදා හොති පරික්කමනාය ¶ , සන්දිට්ඨිපරාමාසි-ආධානග්ගාහි-දුප්පටිනිස්සග්ගිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අසන්දිට්ඨිපරාමාසිඅනාධානග්ගාහි-සුප්පටිනිස්සග්ගිතා හොති පරික්කමනාය.

86. ‘‘සෙය්යථාපි, චුන්ද, යෙ කෙචි අකුසලා ධම්මා සබ්බෙ තෙ අධොභාගඞ්ගමනීයා [අධොභාවඞ්ගමනීයා (සී. ස්යා. පී.)], යෙ කෙචි කුසලා ධම්මා සබ්බෙ තෙ උපරිභාගඞ්ගමනීයා [උපරිභාවඞ්ගමනීයා (සී. ස්යා. පී.)], එවමෙව ඛො, චුන්ද, විහිංසකස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අවිහිංසා හොති උපරිභාගාය [උපරිභාවාය (සී. ස්යා. ක.)], පාණාතිපාතිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස පාණාතිපාතා වෙරමණී හොති උපරිභාගාය…පෙ… සන්දිට්ඨිපරාමාසි-ආධානග්ගාහි-දුප්පටිනිස්සග්ගිස්ස ¶ පුරිසපුග්ගලස්ස අසන්දිට්ඨිපරාමාසි-අනාධානග්ගාහි-සුප්පටිනිස්සග්ගිතා හොති උපරිභාගාය.

87. ‘‘සො වත, චුන්ද, අත්තනා පලිපපලිපන්නො පරං පලිපපලිපන්නං උද්ධරිස්සතීති නෙතං ඨානං විජ්ජති. සො වත, චුන්ද, අත්තනා අපලිපපලිපන්නො පරං ¶ පලිපපලිපන්නං උද්ධරිස්සතීති ඨානමෙතං විජ්ජති. සො වත, චුන්ද, අත්තනා අදන්තො අවිනීතො අපරිනිබ්බුතො පරං දමෙස්සති විනෙස්සති පරිනිබ්බාපෙස්සතීති නෙතං ඨානං විජ්ජති. සො වත ¶ , චුන්ද, අත්තනා දන්තො විනීතො පරිනිබ්බුතො පරං දමෙස්සති විනෙස්සති පරිනිබ්බාපෙස්සතීති ඨානමෙතං විජ්ජති. එවමෙව ඛො, චුන්ද, විහිංසකස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අවිහිංසා හොති පරිනිබ්බානාය, පාණාතිපාතිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස පාණාතිපාතා වෙරමණී හොති පරිනිබ්බානාය. අදින්නාදායිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අදින්නාදානා වෙරමණී ¶ හොති පරිනිබ්බානාය. අබ්රහ්මචාරිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අබ්රහ්මචරියා වෙරමණී හොති පරිනිබ්බානාය. මුසාවාදිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස මුසාවාදා වෙරමණී හොති පරිනිබ්බානාය. පිසුණවාචස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස පිසුණාය වාචාය වෙරමණී හොති පරිනිබ්බානාය. ඵරුසවාචස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස ඵරුසාය වාචාය වෙරමණී හොති පරිනිබ්බානාය. සම්ඵප්පලාපිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස සම්ඵප්පලාපා වෙරමණී හොති පරිනිබ්බානාය. අභිජ්ඣාලුස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අනභිජ්ඣා හොති පරිනිබ්බානාය. බ්යාපන්නචිත්තස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අබ්යාපාදො හොති පරිනිබ්බානාය. මිච්ඡාදිට්ඨිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස සම්මාදිට්ඨි හොති පරිනිබ්බානාය. මිච්ඡාසඞ්කප්පස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස සම්මාසඞ්කප්පො හොති පරිනිබ්බානාය. මිච්ඡාවාචස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස සම්මාවාචා හොති පරිනිබ්බානාය. මිච්ඡාකම්මන්තස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස සම්මාකම්මන්තො හොති පරිනිබ්බානාය. මිච්ඡාආජීවස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස සම්මාආජීවො හොති පරිනිබ්බානාය. මිච්ඡාවායාමස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස සම්මාවායාමො හොති පරිනිබ්බානාය. මිච්ඡාසතිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස සම්මාසති හොති පරිනිබ්බානාය. මිච්ඡාසමාධිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස සම්මාසමාධි හොති පරිනිබ්බානාය. මිච්ඡාඤාණිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස සම්මාඤාණං හොති පරිනිබ්බානාය. මිච්ඡාවිමුත්තිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස සම්මාවිමුත්ති හොති පරිනිබ්බානාය.

‘‘ථීනමිද්ධපරියුට්ඨිතස්ස ¶ පුරිසපුග්ගලස්ස විගතථිනමිද්ධතා හොති පරිනිබ්බානාය. උද්ධතස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අනුද්ධච්චං හොති පරිනිබ්බානාය. විචිකිච්ඡිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස තිණ්ණවිචිකිච්ඡතා හොති පරිනිබ්බානාය. කොධනස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අක්කොධො හොති පරිනිබ්බානාය. උපනාහිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අනුපනාහො හොති පරිනිබ්බානාය. මක්ඛිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අමක්ඛො හොති පරිනිබ්බානාය. පළාසිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අපළාසො ¶ හොති පරිනිබ්බානාය. ඉස්සුකිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අනිස්සුකිතා හොති පරිනිබ්බානාය. මච්ඡරිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අමච්ඡරියං හොති පරිනිබ්බානාය. සඨස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අසාඨෙය්යං හොති පරිනිබ්බානාය. මායාවිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අමායා හොති පරිනිබ්බානාය. ථද්ධස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අත්ථද්ධියං හොති පරිනිබ්බානාය. අතිමානිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අනතිමානො හොති පරිනිබ්බානාය. දුබ්බචස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස සොවචස්සතා හොති පරිනිබ්බානාය. පාපමිත්තස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස කල්යාණමිත්තතා හොති පරිනිබ්බානාය. පමත්තස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අප්පමාදො ¶ හොති පරිනිබ්බානාය. අස්සද්ධස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස සද්ධා හොති පරිනිබ්බානාය. අහිරිකස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස හිරී හොති පරිනිබ්බානාය. අනොත්තාපිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස ඔත්තප්පං හොති පරිනිබ්බානාය. අප්පස්සුතස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස බාහුසච්චං හොති පරිනිබ්බානාය. කුසීතස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස වීරියාරම්භො හොති පරිනිබ්බානාය. මුට්ඨස්සතිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස ¶ උපට්ඨිතස්සතිතා හොති පරිනිබ්බානාය. දුප්පඤ්ඤස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස ¶ පඤ්ඤාසම්පදා හොති පරිනිබ්බානාය. සන්දිට්ඨිපරාමාසි-ආධානග්ගාහි-දුප්පටිනිස්සග්ගිස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස අසන්දිට්ඨිපරාමාසි-අනාධානග්ගාහි-සුප්පටිනිස්සග්ගිතා හොති පරිනිබ්බානාය.

88. ‘‘ඉති ඛො, චුන්ද, දෙසිතො මයා සල්ලෙඛපරියායො, දෙසිතො චිත්තුප්පාදපරියායො, දෙසිතො පරික්කමනපරියායො, දෙසිතො උපරිභාගපරියායො, දෙසිතො පරිනිබ්බානපරියායො. යං ඛො, චුන්ද, සත්ථාරා කරණීයං සාවකානං හිතෙසිනා අනුකම්පකෙන අනුකම්පං උපාදාය, කතං වො තං මයා. ‘එතානි, චුන්ද, රුක්ඛමූලානි, එතානි සුඤ්ඤාගාරානි, ඣායථ, චුන්ද, මා පමාදත්ථ, මා පච්ඡාවිප්පටිසාරිනො අහුවත්ථ’ – අයං ඛො අම්හාකං අනුසාසනී’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනො ආයස්මා මහාචුන්දො භගවතො භාසිතං අභිනන්දීති.

චතුත්තාලීසපදා වුත්තා, සන්ධයො පඤ්ච දෙසිතා;

සල්ලෙඛො නාම සුත්තන්තො, ගම්භීරො සාගරූපමොති.

සල්ලෙඛසුත්තං නිට්ඨිතං අට්ඨමං.

89. එවං ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තත්ර ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘ආවුසො භික්ඛවෙ’’ති. ‘‘ආවුසො’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස පච්චස්සොසුං. ආයස්මා සාරිපුත්තො එතදවොච –

‘‘‘සම්මාදිට්ඨි [සම්මාදිට්ඨී (සී. ස්යා.)] සම්මාදිට්ඨී’ති, ආවුසො, වුච්චති. කිත්තාවතා නු ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්ම’’න්ති?

‘‘දූරතොපි ඛො මයං, ආවුසො, ආගච්ඡෙය්යාම ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස සන්තිකෙ එතස්ස භාසිතස්ස අත්ථමඤ්ඤාතුං. සාධු වතායස්මන්තංයෙව සාරිපුත්තං පටිභාතු එතස්ස භාසිතස්ස අත්ථො. ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස සුත්වා භික්ඛූ ධාරෙස්සන්තී’’ති. ‘‘තෙන හි, ආවුසො, සුණාථ, සාධුකං මනසි කරොථ, භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස පච්චස්සොසුං. ආයස්මා සාරිපුත්තො එතදවොච –

‘‘යතො ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො අකුසලඤ්ච පජානාති, අකුසලමූලඤ්ච පජානාති, කුසලඤ්ච පජානාති, කුසලමූලඤ්ච පජානාති ¶ – එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන ¶ සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්මං. කතමං පනාවුසො, අකුසලං, කතමං අකුසලමූලං, කතමං කුසලං, කතමං කුසලමූලං? පාණාතිපාතො ඛො, ආවුසො, අකුසලං, අදින්නාදානං අකුසලං, කාමෙසුමිච්ඡාචාරො අකුසලං, මුසාවාදො අකුසලං, පිසුණා වාචා [පිසුණවාචා (ක.)] අකුසලං, ඵරුසා වාචා [ඵරුසවාචා (ක.)] අකුසලං, සම්ඵප්පලාපො අකුසලං, අභිජ්ඣා අකුසලං, බ්යාපාදො අකුසලං, මිච්ඡාදිට්ඨි අකුසලං – ඉදං වුච්චතාවුසො අකුසලං. කතමඤ්චාවුසො, අකුසලමූලං? ලොභො අකුසලමූලං, දොසො අකුසලමූලං, මොහො අකුසලමූලං – ඉදං වුච්චතාවුසො, අකුසලමූලං.

‘‘කතමඤ්චාවුසො ¶ ¶ , කුසලං? පාණාතිපාතා වෙරමණී කුසලං, අදින්නාදානා වෙරමණී කුසලං, කාමෙසුමිච්ඡාචාරා වෙරමණී කුසලං, මුසාවාදා වෙරමණී කුසලං, පිසුණාය වාචාය වෙරමණී කුසලං, ඵරුසාය වාචාය වෙරමණී කුසලං, සම්ඵප්පලාපා වෙරමණී කුසලං, අනභිජ්ඣා කුසලං, අබ්යාපාදො කුසලං, සම්මාදිට්ඨි කුසලං – ඉදං වුච්චතාවුසො, කුසලං. කතමඤ්චාවුසො, කුසලමූලං? අලොභො කුසලමූලං, අදොසො කුසලමූලං, අමොහො කුසලමූලං – ඉදං වුච්චතාවුසො, කුසලමූලං.

‘‘යතො ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො එවං අකුසලං පජානාති, එවං අකුසලමූලං පජානාති, එවං කුසලං පජානාති, එවං කුසලමූලං පජානාති, සො සබ්බසො රාගානුසයං පහාය, පටිඝානුසයං පටිවිනොදෙත්වා, ‘අස්මී’ති දිට්ඨිමානානුසයං සමූහනිත්වා, අවිජ්ජං පහාය විජ්ජං උප්පාදෙත්වා, දිට්ඨෙවධම්මෙ දුක්ඛස්සන්තකරො හොති – එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන ¶ සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්ම’’න්ති.

90. ‘‘සාධාවුසො’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං උත්තරි [උත්තරිං (සී. ස්යා. පී.)] පඤ්හං අපුච්ඡුං [අපුච්ඡිංසු (ස්යා.)] – ‘‘සියා පනාවුසො, අඤ්ඤොපි පරියායො යථා අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්ම’’න්ති?

‘‘සියා, ආවුසො. යතො ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො ආහාරඤ්ච පජානාති, ආහාරසමුදයඤ්ච පජානාති, ආහාරනිරොධඤ්ච පජානාති, ආහාරනිරොධගාමිනිං පටිපදඤ්ච පජානාති – එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං ¶ සද්ධම්මං. කතමො පනාවුසො, ආහාරො, කතමො ආහාරසමුදයො, කතමො ආහාරනිරොධො, කතමා ආහාරනිරොධගාමිනී පටිපදා? චත්තාරොමෙ, ආවුසො, ආහාරා භූතානං වා සත්තානං ඨිතියා, සම්භවෙසීනං වා අනුග්ගහාය. කතමෙ චත්තාරො? කබළීකාරො ආහාරො ඔළාරිකො ¶ වා සුඛුමො වා, ඵස්සො දුතියො, මනොසඤ්චෙතනා තතියා, විඤ්ඤාණං චතුත්ථං. තණ්හාසමුදයා ආහාරසමුදයො, තණ්හානිරොධා ආහාරනිරොධො, අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො ආහාරනිරොධගාමිනී පටිපදා, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි ¶ සම්මාසඞ්කප්පො සම්මාවාචා සම්මාකම්මන්තො ¶ , සම්මාආජීවො සම්මාවායාමො සම්මාසති සම්මාසමාධි’.

‘‘යතො ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො එවං ආහාරං පජානාති, එවං ආහාරසමුදයං පජානාති, එවං ආහාරනිරොධං පජානාති, එවං ආහාරනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානාති, සො සබ්බසො රාගානුසයං පහාය, පටිඝානුසයං පටිවිනොදෙත්වා, ‘අස්මී’ති දිට්ඨිමානානුසයං සමූහනිත්වා, අවිජ්ජං පහාය විජ්ජං උප්පාදෙත්වා, දිට්ඨෙවධම්මෙ දුක්ඛස්සන්තකරො හොති – එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්ම’’න්ති.

91. ‘‘සාධාවුසො’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං උත්තරි පඤ්හං අපුච්ඡුං – ‘‘සියා පනාවුසො, අඤ්ඤොපි පරියායො යථා අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්ම’’න්ති?

‘‘සියා, ආවුසො. යතො ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො දුක්ඛඤ්ච පජානාති, දුක්ඛසමුදයඤ්ච පජානාති, දුක්ඛනිරොධඤ්ච පජානාති, දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදඤ්ච පජානාති – එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්මං. කතමං පනාවුසො, දුක්ඛං, කතමො දුක්ඛසමුදයො, කතමො දුක්ඛනිරොධො, කතමා දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා? ජාතිපි දුක්ඛා, ජරාපි දුක්ඛා, මරණම්පි දුක්ඛං, සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසාපි දුක්ඛා, අප්පියෙහි සම්පයොගොපි දුක්ඛො, පියෙහි විප්පයොගොපි දුක්ඛො, යම්පිච්ඡං න ¶ ලභති තම්පි දුක්ඛං, සංඛිත්තෙන පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා [පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධාපි (ක.)] දුක්ඛා – ඉදං වුච්චතාවුසො, දුක්ඛං. කතමො චාවුසො, දුක්ඛසමුදයො? යායං තණ්හා ¶ පොනොබ්භවිකා නන්දීරාගසහගතා [පොනොභවිකා (සී. පී.)] තත්රතත්රාභිනන්දිනී [නන්දිරාගසහගතා (සී. පී.)], සෙය්යථිදං, කාමතණ්හා භවතණ්හා ¶ විභවතණ්හා – අයං වුච්චතාවුසො, දුක්ඛසමුදයො. කතමො චාවුසො, දුක්ඛනිරොධො? යො තස්සායෙව තණ්හාය අසෙසවිරාගනිරොධො චාගො පටිනිස්සග්ගො මුත්ති අනාලයො – අයං වුච්චතාවුසො, දුක්ඛනිරොධො. කතමා චාවුසො, දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා? අයමෙව ¶ අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සෙය්යථිදං, සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි – අයං වුච්චතාවුසො, දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා.

‘‘යතො ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො එවං දුක්ඛං පජානාති, එවං දුක්ඛසමුදයං පජානාති, එවං දුක්ඛනිරොධං පජානාති, එවං දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානාති, සො සබ්බසො රාගානුසයං පහාය, පටිඝානුසයං පටිවිනොදෙත්වා, ‘අස්මී’ති දිට්ඨිමානානුසයං සමූහනිත්වා, අවිජ්ජං පහාය විජ්ජං උප්පාදෙත්වා, දිට්ඨෙවධම්මෙ දුක්ඛස්සන්තකරො හොති – එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්ම’’න්ති.

92. ‘‘සාධාවුසො’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං උත්තරි පඤ්හං අපුච්ඡුං – ‘‘සියා පනාවුසො, අඤ්ඤොපි පරියායො යථා අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන ¶ සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්ම’’න්ති?

‘‘සියා, ආවුසො. යතො ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො ජරාමරණඤ්ච පජානාති, ජරාමරණසමුදයඤ්ච පජානාති, ජරාමරණනිරොධඤ්ච පජානාති, ජරාමරණනිරොධගාමිනිං පටිපදඤ්ච පජානාති – එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්මං. කතමං පනාවුසො, ජරාමරණං, කතමො ජරාමරණසමුදයො, කතමො ජරාමරණනිරොධො, කතමා ජරාමරණනිරොධගාමිනී පටිපදා? යා තෙසං තෙසං සත්තානං තම්හි තම්හි සත්තනිකායෙ ජරා ජීරණතා ඛණ්ඩිච්චං පාලිච්චං වලිත්තචතා ආයුනො සංහානි ඉන්ද්රියානං පරිපාකො – අයං වුච්චතාවුසො, ජරා. කතමඤ්චාවුසො, මරණං? යා [යං (පී. ක.), සතිපට්ඨානසුත්තෙපි] තෙසං තෙසං සත්තානං ¶ තම්හා තම්හා සත්තනිකායා චුති චවනතා භෙදො අන්තරධානං මච්චු මරණං කාලංකිරියා ඛන්ධානං භෙදො, කළෙවරස්ස නික්ඛෙපො, ජීවිතින්ද්රියස්සුපච්ඡෙදො – ඉදං වුච්චතාවුසො, මරණං. ඉති අයඤ්ච ජරා ඉදඤ්ච මරණං – ඉදං වුච්චතාවුසො, ජරාමරණං. ජාතිසමුදයා ජරාමරණසමුදයො, ජාතිනිරොධා ජරාමරණනිරොධො, අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො ජරාමරණනිරොධගාමිනී පටිපදා, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි.

‘‘යතො ¶ ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො එවං ජරාමරණං පජානාති, එවං ජරාමරණසමුදං පජානාති, එවං ජරාමරණනිරොධං පජානාති, එවං ¶ ජරාමරණනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානාති, සො සබ්බසො රාගානුසයං පහාය…පෙ… දුක්ඛස්සන්තකරො හොති – එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්ම’’න්ති.

93. ‘‘සාධාවුසො’’ති ඛො…පෙ… අපුච්ඡුං – සියා පනාවුසො…පෙ… ¶ ‘‘සියා, ආවුසො. යතො ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො ජාතිඤ්ච පජානාති, ජාතිසමුදයඤ්ච පජානාති, ජාතිනිරොධඤ්ච පජානාති, ජාතිනිරොධගාමිනිං පටිපදඤ්ච පජානාති – එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්මං. කතමා පනාවුසො, ජාති, කතමො ජාතිසමුදයො, කතමො ජාතිනිරොධො, කතමා ජාතිනිරොධගාමිනී පටිපදා? යා තෙසං තෙසං සත්තානං තම්හි තම්හි සත්තනිකායෙ ජාති සඤ්ජාති ඔක්කන්ති අභිනිබ්බත්ති ඛන්ධානං පාතුභාවො, ආයතනානං පටිලාභො – අයං වුච්චතාවුසො, ජාති. භවසමුදයා ජාතිසමුදයො, භවනිරොධා ජාතිනිරොධො, අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො ජාතිනිරොධගාමිනී පටිපදා, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි.

‘‘යතො ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො එවං ජාතිං පජානාති, එවං ජාතිසමුදයං පජානාති, එවං ජාතිනිරොධං පජානාති, එවං ජාතිනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානාති, සො සබ්බසො රාගානුසයං පහාය…පෙ… දුක්ඛස්සන්තකරො හොති – එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි ¶ හොති, උජුගතාස්ස ¶ දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්ම’’න්ති.

94. ‘‘සාධාවුසො’’ති ඛො…පෙ… අපුච්ඡුං – සියා පනාවුසො…පෙ… ‘‘සියා, ආවුසො. යතො ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො භවඤ්ච පජානාති, භවසමුදයඤ්ච පජානාති, භවනිරොධඤ්ච පජානාති, භවනිරොධගාමිනිං පටිපදඤ්ච පජානාති – එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං ¶ සද්ධම්මං. කතමො පනාවුසො, භවො, කතමො භවසමුදයො, කතමො භවනිරොධො, කතමා භවනිරොධගාමිනී පටිපදා? තයොමෙ, ආවුසො, භවා – කාමභවො, රූපභවො, අරූපභවො. උපාදානසමුදයා භවසමුදයො, උපාදානනිරොධා භවනිරොධො, අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො භවනිරොධගාමිනී පටිපදා, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි.

‘‘යතො ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො එවං භවං පජානාති, එවං භවසමුදයං පජානාති, එවං භවනිරොධං පජානාති, එවං භවනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානාති, සො සබ්බසො රාගානුසයං පහාය…පෙ… දුක්ඛස්සන්තකරො හොති. එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්ම’’න්ති.

95. ‘‘සාධාවුසො’’ති ඛො…පෙ… අපුච්ඡුං – සියා පනාවුසො…පෙ… ‘‘සියා, ආවුසො. යතො ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො උපාදානඤ්ච පජානාති, උපාදානසමුදයඤ්ච ¶ පජානාති, උපාදානනිරොධඤ්ච පජානාති, උපාදානනිරොධගාමිනිං පටිපදඤ්ච පජානාති – එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්මං. කතමං පනාවුසො, උපාදානං, කතමො උපාදානසමුදයො, කතමො උපාදානනිරොධො, කතමා උපාදානනිරොධගාමිනී පටිපදා? චත්තාරිමානි, ආවුසො, උපාදානානි ¶ – කාමුපාදානං, දිට්ඨුපාදානං, සීලබ්බතුපාදානං, අත්තවාදුපාදානං. තණ්හාසමුදයා උපාදානසමුදයො, තණ්හානිරොධා උපාදානනිරොධො, අයමෙව අරියො ¶ අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො උපාදානනිරොධගාමිනී පටිපදා, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි.

‘‘යතො ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො එවං උපාදානං පජානාති, එවං උපාදානසමුදයං පජානාති, එවං උපාදානනිරොධං පජානාති, එවං උපාදානනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානාති, සො සබ්බසො රාගානුසයං පහාය…පෙ… දුක්ඛස්සන්තකරො හොති – එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්ම’’න්ති.

96. ‘‘සාධාවුසො’’ති ¶ ඛො…පෙ… අපුච්ඡුං – සියා පනාවුසො…පෙ… ‘‘සියා, ආවුසො. යතො ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො තණ්හඤ්ච පජානාති, තණ්හාසමුදයඤ්ච පජානාති, තණ්හානිරොධඤ්ච පජානාති, තණ්හානිරොධගාමිනිං පටිපදඤ්ච පජානාති – එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන ¶ සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්මං. කතමා පනාවුසො, තණ්හා, කතමො තණ්හාසමුදයො, කතමො තණ්හානිරොධො, කතමා තණ්හානිරොධගාමිනී පටිපදා? ඡයිමෙ, ආවුසො, තණ්හාකායා – රූපතණ්හා, සද්දතණ්හා, ගන්ධතණ්හා, රසතණ්හා, ඵොට්ඨබ්බතණ්හා, ධම්මතණ්හා. වෙදනාසමුදයා තණ්හාසමුදයො, වෙදනානිරොධා තණ්හානිරොධො, අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො තණ්හානිරොධගාමිනී පටිපදා, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි.

‘‘යතො ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො එවං තණ්හං පජානාති, එවං තණ්හාසමුදයං පජානාති, එවං තණ්හානිරොධං පජානාති, එවං තණ්හානිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානාති, සො සබ්බසො රාගානුසයං පහාය…පෙ… දුක්ඛස්සන්තකරො හොති – එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්ම’’න්ති.

97. ‘‘සාධාවුසො’’ති ඛො…පෙ… අපුච්ඡුං – සියා පනාවුසො…පෙ… ‘‘සියා, ආවුසො. යතො ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො වෙදනඤ්ච පජානාති, වෙදනාසමුදයඤ්ච පජානාති, වෙදනානිරොධඤ්ච පජානාති, වෙදනානිරොධගාමිනිං පටිපදඤ්ච පජානාති – එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො ¶ සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්මං. කතමා පනාවුසො, වෙදනා, කතමො වෙදනාසමුදයො, කතමො වෙදනානිරොධො, කතමා වෙදනානිරොධගාමිනී ¶ පටිපදා? ඡයිමෙ, ආවුසො, වෙදනාකායා – චක්ඛුසම්ඵස්සජා වෙදනා, සොතසම්ඵස්සජා වෙදනා, ඝානසම්ඵස්සජා වෙදනා, ජිව්හාසම්ඵස්සජා වෙදනා, කායසම්ඵස්සජා වෙදනා, මනොසම්ඵස්සජා වෙදනා. ඵස්සසමුදයා වෙදනාසමුදයො, ඵස්සනිරොධා වෙදනානිරොධො, අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො වෙදනානිරොධගාමිනී පටිපදා, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි.

‘‘යතො ¶ ¶ ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො එවං වෙදනං පජානාති, එවං වෙදනාසමුදයං පජානාති, එවං වෙදනානිරොධං පජානාති, එවං වෙදනානිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානාති, සො සබ්බසො රාගානුසයං පහාය…පෙ… දුක්ඛස්සන්තකරො හොති – එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්ම’’න්ති.

98. ‘‘සාධාවුසො’’ති ඛො…පෙ… අපුච්ඡුං – සියා පනාවුසො…පෙ… ‘‘සියා, ආවුසො. යතො ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො ඵස්සඤ්ච පජානාති, ඵස්සසමුදයඤ්ච පජානාති, ඵස්සනිරොධඤ්ච පජානාති, ඵස්සනිරොධගාමිනිං පටිපදඤ්ච පජානාති – එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්මං. කතමො පනාවුසො, ඵස්සො, කතමො ඵස්සසමුදයො, කතමො ඵස්සනිරොධො, කතමා ඵස්සනිරොධගාමිනී පටිපදා? ඡයිමෙ, ආවුසො, ඵස්සකායා – චක්ඛුසම්ඵස්සො, සොතසම්ඵස්සො ¶ , ඝානසම්ඵස්සො, ජිව්හාසම්ඵස්සො, කායසම්ඵස්සො, මනොසම්ඵස්සො. සළායතනසමුදයා ඵස්සසමුදයො, සළායතනනිරොධා ඵස්සනිරොධො, අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො ඵස්සනිරොධගාමිනී පටිපදා, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි.

‘‘යතො ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො එවං ඵස්සං පජානාති, එවං ඵස්සසමුදයං පජානාති, එවං ඵස්සනිරොධං පජානාති, එවං ඵස්සනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානාති, සො සබ්බසො රාගානුසයං පහාය…පෙ… දුක්ඛස්සන්තකරො ¶ හොති – එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්ම’’න්ති.

99. ‘‘සාධාවුසො’’ති ඛො…පෙ… අපුච්ඡුං – සියා පනාවුසො…පෙ… ‘‘සියා, ආවුසො. යතො ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සළායතනඤ්ච පජානාති, සළායතනසමුදයඤ්ච පජානාති, සළායතනනිරොධඤ්ච පජානාති, සළායතනනිරොධගාමිනිං පටිපදඤ්ච පජානාති – එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන ¶ සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්මං. කතමං පනාවුසො, සළායතනං, කතමො සළායතනසමුදයො, කතමො සළායතනනිරොධො, කතමා සළායතනනිරොධගාමිනී පටිපදා ¶ ? ඡයිමානි, ආවුසො, ආයතනානි – චක්ඛායතනං, සොතායතනං, ඝානායතනං, ජිව්හායතනං, කායායතනං, මනායතනං. නාමරූපසමුදයා සළායතනසමුදයො, නාමරූපනිරොධා සළායතනනිරොධො, අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො සළායතනනිරොධගාමිනී පටිපදා, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි.

‘‘යතො ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො එවං සළායතනං පජානාති, එවං සළායතනසමුදයං පජානාති, එවං සළායතනනිරොධං පජානාති ¶ , එවං සළායතනනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානාති, සො සබ්බසො රාගානුසයං පහාය…පෙ… දුක්ඛස්සන්තකරො හොති – එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්ම’’න්ති.

100. ‘‘සාධාවුසො’’ති ඛො…පෙ… අපුච්ඡුං – සියා පනාවුසො…පෙ… ‘‘සියා, ආවුසො. යතො ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො නාමරූපඤ්ච පජානාති, නාමරූපසමුදයඤ්ච පජානාති, නාමරූපනිරොධඤ්ච පජානාති, නාමරූපනිරොධගාමිනිං පටිපදඤ්ච පජානාති – එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්මං. කතමං පනාවුසො, නාමරූපං, කතමො නාමරූපසමුදයො, කතමො නාමරූපනිරොධො, කතමා නාමරූපනිරොධගාමිනී පටිපදා? වෙදනා, සඤ්ඤා, චෙතනා, ඵස්සො, මනසිකාරො ¶ – ඉදං වුච්චතාවුසො, නාමං; චත්තාරි ච මහාභූතානි, චතුන්නඤ්ච මහාභූතානං උපාදායරූපං – ඉදං වුච්චතාවුසො, රූපං. ඉති ඉදඤ්ච නාමං ඉදඤ්ච රූපං – ඉදං වුච්චතාවුසො, නාමරූපං. විඤ්ඤාණසමුදයා නාමරූපසමුදයො, විඤ්ඤාණනිරොධා නාමරූපනිරොධො, අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො නාමරූපනිරොධගාමිනී පටිපදා, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි.

‘‘යතො ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො එවං ¶ නාමරූපං පජානාති, එවං නාමරූපසමුදයං පජානාති, එවං නාමරූපනිරොධං පජානාති, එවං නාමරූපනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානාති, සො සබ්බසො ¶ රාගානුසයං පහාය…පෙ… දුක්ඛස්සන්තකරො හොති – එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්ම’’න්ති.

101. ‘‘සාධාවුසො’’ති ඛො…පෙ… අපුච්ඡුං – සියා පනාවුසො…පෙ… ‘‘සියා, ආවුසො. යතො ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො විඤ්ඤාණඤ්ච පජානාති, විඤ්ඤාණසමුදයඤ්ච පජානාති, විඤ්ඤාණනිරොධඤ්ච පජානාති, විඤ්ඤාණනිරොධගාමිනිං පටිපදඤ්ච පජානාති – එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්මං. කතමං පනාවුසො, විඤ්ඤාණං, කතමො විඤ්ඤාණසමුදයො, කතමො විඤ්ඤාණනිරොධො, කතමා විඤ්ඤාණනිරොධගාමිනී පටිපදා? ඡයිමෙ, ආවුසො, විඤ්ඤාණකායා – චක්ඛුවිඤ්ඤාණං, සොතවිඤ්ඤාණං, ඝානවිඤ්ඤාණං, ජිව්හාවිඤ්ඤාණං, කායවිඤ්ඤාණං, මනොවිඤ්ඤාණං. සඞ්ඛාරසමුදයා විඤ්ඤාණසමුදයො, සඞ්ඛාරනිරොධා විඤ්ඤාණනිරොධො, අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො විඤ්ඤාණනිරොධගාමිනී පටිපදා, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි.

‘‘යතො ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො එවං විඤ්ඤාණං පජානාති, එවං විඤ්ඤාණසමුදයං පජානාති, එවං විඤ්ඤාණනිරොධං පජානාති, එවං විඤ්ඤාණනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානාති ¶ , සො සබ්බසො ¶ රාගානුසයං පහාය…පෙ… දුක්ඛස්සන්තකරො හොති – එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්ම’’න්ති.

102. ‘‘සාධාවුසො’’ති ¶ ඛො…පෙ… අපුච්ඡුං – සියා පනාවුසො…පෙ… ‘‘සියා, ආවුසො. යතො ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සඞ්ඛාරෙ ච පජානාති, සඞ්ඛාරසමුදයඤ්ච පජානාති, සඞ්ඛාරනිරොධඤ්ච පජානාති, සඞ්ඛාරනිරොධගාමිනිං පටිපදඤ්ච පජානාති – එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්මං. කතමෙ පනාවුසො, සඞ්ඛාරා, කතමො සඞ්ඛාරසමුදයො, කතමො ¶ සඞ්ඛාරනිරොධො, කතමා සඞ්ඛාරනිරොධගාමිනී පටිපදා? තයොමෙ, ආවුසො, සඞ්ඛාරා – කායසඞ්ඛාරො, වචීසඞ්ඛාරො, චිත්තසඞ්ඛාරො. අවිජ්ජාසමුදයා සඞ්ඛාරසමුදයො, අවිජ්ජානිරොධා සඞ්ඛාරනිරොධො, අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො සඞ්ඛාරනිරොධගාමිනී පටිපදා, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි.

‘‘යතො ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො එවං සඞ්ඛාරෙ පජානාති, එවං සඞ්ඛාරසමුදයං පජානාති, එවං සඞ්ඛාරනිරොධං පජානාති, එවං සඞ්ඛාරනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානාති, සො සබ්බසො රාගානුසයං පහාය, පටිඝානුසයං පටිවිනොදෙත්වා, ‘අස්මී’ති දිට්ඨිමානානුසයං සමූහනිත්වා, අවිජ්ජං පහාය විජ්ජං උප්පාදෙත්වා, දිට්ඨෙව ධම්මෙ දුක්ඛස්සන්තකරො හොති – එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස ¶ දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්ම’’න්ති.

103. ‘‘සාධාවුසො’’ති ඛො…පෙ… අපුච්ඡුං – සියා පනාවුසො…පෙ… ‘‘සියා, ආවුසො. යතො ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො අවිජ්ජඤ්ච පජානාති, අවිජ්ජාසමුදයඤ්ච පජානාති, අවිජ්ජානිරොධඤ්ච පජානාති, අවිජ්ජානිරොධගාමිනිං පටිපදඤ්ච පජානාති – එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්මං. කතමා පනාවුසො, අවිජ්ජා, කතමො අවිජ්ජාසමුදයො, කතමො අවිජ්ජානිරොධො, කතමා අවිජ්ජානිරොධගාමිනී පටිපදා? යං ඛො, ආවුසො, දුක්ඛෙ අඤ්ඤාණං, දුක්ඛසමුදයෙ අඤ්ඤාණං, දුක්ඛනිරොධෙ අඤ්ඤාණං, දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය අඤ්ඤාණං – අයං වුච්චතාවුසො, අවිජ්ජා. ආසවසමුදයා අවිජ්ජාසමුදයො, ආසවනිරොධා අවිජ්ජානිරොධො, අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො අවිජ්ජානිරොධගාමිනී පටිපදා, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි.

‘‘යතො ¶ ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො එවං අවිජ්ජං පජානාති, එවං අවිජ්ජාසමුදයං පජානාති, එවං අවිජ්ජානිරොධං පජානාති, එවං අවිජ්ජානිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානාති, සො සබ්බසො රාගානුසයං පහාය, පටිඝානුසයං පටිවිනොදෙත්වා, ‘අස්මී’ති දිට්ඨිමානානුසයං සමූහනිත්වා, අවිජ්ජං පහාය විජ්ජං උප්පාදෙත්වා, දිට්ඨෙව ධම්මෙ දුක්ඛස්සන්තකරො හොති – එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො ¶ සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්ම’’න්ති.

104. ‘‘සාධාවුසො’’ති ¶ ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං උත්තරි පඤ්හං අපුච්ඡුං – ‘‘සියා පනාවුසො, අඤ්ඤොපි පරියායො ¶ යථා අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්ම’’න්ති?

‘‘සියා, ආවුසො. යතො ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො ආසවඤ්ච පජානාති, ආසවසමුදයඤ්ච පජානාති, ආසවනිරොධඤ්ච පජානාති, ආසවනිරොධගාමිනිං පටිපදඤ්ච පජානාති – එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති, උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්මං. කතමො පනාවුසො, ආසවො, කතමො ආසවසමුදයො, කතමො ආසවනිරොධො, කතමා ආසවනිරොධගාමිනී පටිපදාති? තයොමෙ, ආවුසො, ආසවා – කාමාසවො, භවාසවො, අවිජ්ජාසවො. අවිජ්ජාසමුදයා ආසවසමුදයො, අවිජ්ජානිරොධා ආසවනිරොධො, අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො ආසවනිරොධගාමිනී පටිපදා, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි…පෙ… සම්මාසමාධි.

‘‘යතො ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො එවං ආසවං පජානාති, එවං ආසවසමුදයං පජානාති, එවං ආසවනිරොධං ¶ පජානාති, එවං ආසවනිරොධගාමිනිං පටිපදං පජානාති, සො සබ්බසො රාගානුසයං පහාය, පටිඝානුසයං පටිවිනොදෙත්වා, ‘අස්මී’ති දිට්ඨිමානානුසයං සමූහනිත්වා, අවිජ්ජං පහාය විජ්ජං උප්පාදෙත්වා, දිට්ඨෙව ධම්මෙ දුක්ඛස්සන්තකරො හොති – එත්තාවතාපි ඛො, ආවුසො, අරියසාවකො සම්මාදිට්ඨි හොති ¶ , උජුගතාස්ස දිට්ඨි, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ආගතො ඉමං සද්ධම්ම’’න්ති.

සම්මාදිට්ඨිසුත්තං නිට්ඨිතං නවමං. [ඉතො පරං කෙසුචි පොත්ථකෙසු ඉමාපි ගාථායො§එවං දිස්සන්ති –§දුක්ඛං ජරාමරණං උපාදානං, සළායතනං නාමරූපං. විඤ්ඤාණං යා සා පරෙ, කතමා පනාවුසො පදානං§කිං ජාති තණ්හා ච වෙදනා, අවිජ්ජාය චතුක්කනයො. චත්තාරි පරෙ කතමා, පනාවුසො පදානං කෙවලං§ආහාරො ච භවො ඵස්සො, සඞ්ඛාරො ආසවපඤ්චමො. යාව පඤ්ච පරෙ කතමා, පනාවුසො පදානං කිං§කතමන්ති ඡබ්බිධා වුත්තං, කතමානි චතුබ්බිධානි. කතමො පඤ්චවිධො වුත්තො, සබ්බෙසං එකසඞ්ඛානං පඤ්චනයපදානි චාති ]

105. එවං ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා කුරූසු විහරති කම්මාසධම්මං නාම කුරූනං නිගමො. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

106. ‘‘එකායනො අයං, භික්ඛවෙ, මග්ගො සත්තානං විසුද්ධියා, සොකපරිදෙවානං ¶ [පරිද්දවානං (සී. පී.)] සමතික්කමාය, දුක්ඛදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමාය, ඤායස්ස අධිගමාය, නිබ්බානස්ස සච්ඡිකිරියාය, යදිදං චත්තාරො සතිපට්ඨානා.

‘‘කතමෙ චත්තාරො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා, විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං.

107. ‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරඤ්ඤගතො වා රුක්ඛමූලගතො වා සුඤ්ඤාගාරගතො වා නිසීදති, පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා, උජුං කායං පණිධාය, පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා. සො සතොව අස්සසති, සතොව [සතො (සී. ස්යා.)] පස්සසති. දීඝං ¶ වා අස්සසන්තො ‘දීඝං අස්සසාමී’ති පජානාති, දීඝං වා පස්සසන්තො ‘දීඝං පස්සසාමී’ති පජානාති, රස්සං වා අස්සසන්තො ‘රස්සං අස්සසාමී’ති පජානාති, රස්සං වා පස්සසන්තො ¶ ‘රස්සං පස්සසාමී’ති පජානාති, ‘සබ්බකායපටිසංවෙදී අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘සබ්බකායපටිසංවෙදී පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති ¶ , ‘පස්සම්භයං කායසඞ්ඛාරං අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘පස්සම්භයං කායසඞ්ඛාරං පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති.

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, දක්ඛො භමකාරො වා භමකාරන්තෙවාසී වා දීඝං වා අඤ්ඡන්තො ‘දීඝං අඤ්ඡාමී’ති පජානාති, රස්සං වා අඤ්ඡන්තො ‘රස්සං අඤ්ඡාමී’ති පජානාති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු දීඝං වා අස්සසන්තො ‘දීඝං අස්සසාමී’ති පජානාති, දීඝං වා පස්සසන්තො ‘දීඝං පස්සසාමී’ති පජානාති, රස්සං වා අස්සසන්තො ‘රස්සං අස්සසාමී’ති පජානාති, රස්සං වා පස්සසන්තො ‘රස්සං පස්සසාමී’ති පජානාති; ‘සබ්බකායපටිසංවෙදී අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘සබ්බකායපටිසංවෙදී පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘පස්සම්භයං කායසඞ්ඛාරං අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘පස්සම්භයං කායසඞ්ඛාරං පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති. ඉති අජ්ඣත්තං වා කායෙ කායානුපස්සී විහරති, බහිද්ධා වා කායෙ කායානුපස්සී විහරති, අජ්ඣත්තබහිද්ධා වා කායෙ කායානුපස්සී විහරති; සමුදයධම්මානුපස්සී වා කායස්මිං විහරති, වයධම්මානුපස්සී වා කායස්මිං විහරති, සමුදයවයධම්මානුපස්සී වා කායස්මිං විහරති. ‘අත්ථි කායො’ති වා පනස්ස සති පච්චුපට්ඨිතා හොති. යාවදෙව ¶ ඤාණමත්තාය පටිස්සතිමත්තාය අනිස්සිතො ච විහරති, න ච කිඤ්චි ලොකෙ උපාදියති. එවම්පි ඛො [එවම්පි (සී. ස්යා. පී.)], භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති.

108. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ගච්ඡන්තො වා ‘ගච්ඡාමී’ති පජානාති, ඨිතො වා ‘ඨිතොම්හී’ති පජානාති, නිසින්නො වා ‘නිසින්නොම්හී’ති ¶ පජානාති, සයානො වා ‘සයානොම්හී’ති පජානාති. යථා යථා වා පනස්ස කායො පණිහිතො හොති තථා තථා නං පජානාති. ඉති අජ්ඣත්තං වා කායෙ කායානුපස්සී විහරති, බහිද්ධා වා කායෙ කායානුපස්සී විහරති, අජ්ඣත්තබහිද්ධා වා කායෙ කායානුපස්සී විහරති; සමුදයධම්මානුපස්සී වා කායස්මිං විහරති, වයධම්මානුපස්සී වා කායස්මිං විහරති, සමුදයවයධම්මානුපස්සී වා කායස්මිං විහරති. ‘අත්ථි ¶ ¶ කායො’ති වා පනස්ස සති පච්චුපට්ඨිතා හොති. යාවදෙව ඤාණමත්තාය පටිස්සතිමත්තාය අනිස්සිතො ච විහරති, න ච කිඤ්චි ලොකෙ උපාදියති. එවම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති.

109. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අභික්කන්තෙ පටික්කන්තෙ සම්පජානකාරී හොති, ආලොකිතෙ විලොකිතෙ සම්පජානකාරී හොති, සමිඤ්ජිතෙ පසාරිතෙ සම්පජානකාරී හොති, සඞ්ඝාටිපත්තචීවරධාරණෙ සම්පජානකාරී හොති, අසිතෙ පීතෙ ඛායිතෙ සායිතෙ සම්පජානකාරී හොති, උච්චාරපස්සාවකම්මෙ සම්පජානකාරී හොති, ගතෙ ඨිතෙ නිසින්නෙ සුත්තෙ ජාගරිතෙ භාසිතෙ තුණ්හීභාවෙ සම්පජානකාරී හොති. ඉති අජ්ඣත්තං වා කායෙ කායානුපස්සී විහරති…පෙ… එවම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති.

කායානුපස්සනා පටිකූලමනසිකාරපබ්බං

110. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඉමමෙව කායං උද්ධං පාදතලා, අධො කෙසමත්ථකා, තචපරියන්තං පූරං නානප්පකාරස්ස අසුචිනො පච්චවෙක්ඛති – ‘අත්ථි ඉමස්මිං කායෙ කෙසා ලොමා නඛා දන්තා තචො මංසං ¶ න්හාරු [නහාරු (සී. ස්යා. පී.)] අට්ඨි අට්ඨිමිඤ්ජං වක්කං හදයං යකනං කිලොමකං පිහකං පප්ඵාසං අන්තං අන්තගුණං උදරියං කරීසං පිත්තං සෙම්හං පුබ්බො ලොහිතං සෙදො මෙදො අස්සු වසා ඛෙළො සිඞ්ඝාණිකා ලසිකා මුත්ත’න්ති [මුත්තං මත්ථලුඞ්ගන්ති (ක.)].

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, උභතොමුඛා පුතොළි [මූතොළී (සී. ස්යා. පී.)] පූරා නානාවිහිතස්ස ධඤ්ඤස්ස, සෙය්යථිදං – සාලීනං ¶ වීහීනං මුග්ගානං මාසානං තිලානං තණ්ඩුලානං. තමෙනං චක්ඛුමා පුරිසො මුඤ්චිත්වා පච්චවෙක්ඛෙය්ය – ‘ඉමෙ සාලී ඉමෙ වීහී ඉමෙ ¶ මුග්ගා ඉමෙ මාසා ඉමෙ තිලා ඉමෙ තණ්ඩුලා’ති. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඉමමෙව කායං උද්ධං පාදතලා, අධො කෙසමත්ථකා, තචපරියන්තං පූරං නානප්පකාරස්ස අසුචිනො පච්චවෙක්ඛති – ‘අත්ථි ඉමස්මිං කායෙ කෙසා ලොමා…පෙ… මුත්ත’න්ති.

‘‘ඉති අජ්ඣත්තං වා කායෙ කායානුපස්සී විහරති…පෙ… එවම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති.

පටිකූලමනසිකාරපබ්බං නිට්ඨිතං.

කායානුපස්සනා ධාතුමනසිකාරපබ්බං

111. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඉමමෙව කායං යථාඨිතං යථාපණිහිතං ධාතුසො පච්චවෙක්ඛති – ‘අත්ථි ඉමස්මිං කායෙ පථවීධාතු ආපොධාතු තෙජොධාතු වායොධාතූ’ති.

‘‘සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, දක්ඛො ගොඝාතකො වා ගොඝාතකන්තෙවාසී වා ගාවිං වධිත්වා චතුමහාපථෙ [චාතුම්මහාපථෙ (සී. ස්යා. පී.)] බිලසො විභජිත්වා නිසින්නො අස්ස. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඉමමෙව කායං යථාඨිතං යථාපණිහිතං ධාතුසො පච්චවෙක්ඛති – ‘අත්ථි ඉමස්මිං කායෙ පථවීධාතු ආපොධාතු තෙජොධාතු වායොධාතූ’ති. ඉති අජ්ඣත්තං වා කායෙ කායානුපස්සී විහරති…පෙ… ¶ එවම්පි ඛො, භික්ඛවෙ ¶ , භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති.

112. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සෙය්යථාපි පස්සෙය්ය සරීරං සිවථිකාය ඡඩ්ඩිතං එකාහමතං වා ද්වීහමතං වා තීහමතං වා උද්ධුමාතකං විනීලකං විපුබ්බකජාතං. සො ඉමමෙව කායං උපසංහරති – ‘අයම්පි ඛො කායො එවංධම්මො එවංභාවී එවංඅනතීතො’ති [එතං අනතීතොති (සී. පී.)]. ඉති අජ්ඣත්තං වා කායෙ කායානුපස්සී විහරති…පෙ… එවම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති.

‘‘පුන ¶ චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සෙය්යථාපි පස්සෙය්ය සරීරං සිවථිකාය ඡඩ්ඩිතං කාකෙහි වා ඛජ්ජමානං කුලලෙහි වා ඛජ්ජමානං ගිජ්ඣෙහි වා ඛජ්ජමානං කඞ්කෙහි වා ඛජ්ජමානං සුනඛෙහි වා ඛජ්ජමානං බ්යග්ඝෙහි වා ඛජ්ජමානං දීපීහි වා ඛජ්ජමානං සිඞ්ගාලෙහි වා [ගිජ්ඣෙහි වා ඛජ්ජමානං, සුවානෙහි වා ඛජ්ජමානං, සිගාලෙහි වා (ස්යා. පී.)] ඛජ්ජමානං විවිධෙහි වා පාණකජාතෙහි ඛජ්ජමානං. සො ඉමමෙව කායං උපසංහරති – ‘අයම්පි ඛො කායො එවංධම්මො එවංභාවී එවංඅනතීතො’ති. ඉති අජ්ඣත්තං වා කායෙ කායානුපස්සී විහරති…පෙ… එවම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සෙය්යථාපි පස්සෙය්ය සරීරං සිවථිකාය ඡඩ්ඩිතං අට්ඨිකසඞ්ඛලිකං සමංසලොහිතං න්හාරුසම්බන්ධං…පෙ… අට්ඨිකසඞ්ඛලිකං නිමංසලොහිතමක්ඛිතං න්හාරුසම්බන්ධං…පෙ… අට්ඨිකසඞ්ඛලිකං අපගතමංසලොහිතං න්හාරුසම්බන්ධං…පෙ… අට්ඨිකානි අපගතසම්බන්ධානි ¶ [අපගතන්හාරුසම්බන්ධානි (ස්යා.)] දිසා විදිසා වික්ඛිත්තානි, අඤ්ඤෙන හත්ථට්ඨිකං අඤ්ඤෙන පාදට්ඨිකං ¶ අඤ්ඤෙන ගොප්ඵකට්ඨිකං [‘‘අඤ්ඤෙන ගොප්ඵකට්ඨික’’න්ති ඉදං සී. ස්යා. පී. පොත්ථකෙසු නත්ථි] අඤ්ඤෙන ජඞ්ඝට්ඨිකං අඤ්ඤෙන ඌරුට්ඨිකං අඤ්ඤෙන කටිට්ඨිකං [අඤ්ඤෙන කටට්ඨිකං අඤ්ඤෙන පිට්ඨට්ඨිකං අඤ්ඤෙන කණ්ටකට්ඨිකං අඤ්ඤෙන ඵාසුකට්ඨිකං අඤ්ඤෙන උරට්ඨිකං අඤ්ඤෙන අංසට්ඨිකං අඤ්ඤෙන බාහුට්ඨිකං (ස්යා.)] අඤ්ඤෙන ඵාසුකට්ඨිකං අඤ්ඤෙන පිට්ඨිට්ඨිකං අඤ්ඤෙන ඛන්ධට්ඨිකං [අඤ්ඤෙන කටට්ඨිකං අඤ්ඤෙන පිට්ඨට්ඨිකං අඤ්ඤෙන කණ්ටකට්ඨිකං අඤ්ඤෙන ඵාසුකට්ඨිකං අඤ්ඤෙන උරට්ඨිකං අඤ්ඤෙන අංසට්ඨිකං අඤ්ඤෙන බාහුට්ඨිකං (ස්යා.)] අඤ්ඤෙන ගීවට්ඨිකං අඤ්ඤෙන හනුකට්ඨිකං අඤ්ඤෙන දන්තට්ඨිකං අඤ්ඤෙන සීසකටාහං. සො ඉමමෙව කායං උපසංහරති – ‘අයම්පි ඛො කායො එවංධම්මො එවංභාවී එවංඅනතීතො’ති. ඉති අජ්ඣත්තං වා කායෙ කායානුපස්සී විහරති…පෙ… එවම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සෙය්යථාපි පස්සෙය්ය සරීරං සිවථිකාය ඡඩ්ඩිතං, අට්ඨිකානි සෙතානි සඞ්ඛවණ්ණපටිභාගානි [සඞ්ඛවණ්ණූපනිභානි (සී. ස්යා. පී.)] …පෙ… අට්ඨිකානි පුඤ්ජකිතානි තෙරොවස්සිකානි…පෙ… අට්ඨිකානි පූතීනි චුණ්ණකජාතානි ¶ . සො ඉමමෙව කායං උපසංහරති – ‘අයම්පි ඛො කායො එවංධම්මො එවංභාවී එවංඅනතීතො’ති. ඉති අජ්ඣත්තං වා කායෙ කායානුපස්සී ¶ විහරති, බහිද්ධා වා කායෙ කායානුපස්සී විහරති, අජ්ඣත්තබහිද්ධා වා කායෙ කායානුපස්සී විහරති; සමුදයධම්මානුපස්සී වා කායස්මිං විහරති, වයධම්මානුපස්සී වා කායස්මිං විහරති, සමුදයවයධම්මානුපස්සී වා කායස්මිං විහරති. ‘අත්ථි කායො’ති වා පනස්ස සති පච්චුපට්ඨිතා හොති. යාවදෙව ඤාණමත්තාය පටිස්සතිමත්තාය අනිස්සිතො ච විහරති, න ච කිඤ්චි ලොකෙ උපාදියති. එවම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති.

චුද්දසකායානුපස්සනා නිට්ඨිතා.

113. ‘‘කථඤ්ච ¶ ¶ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛු වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සුඛං වා [සුඛං, දුක්ඛං, අදුක්ඛමසුඛං (සී. ස්යා. පී. ක.)] වෙදනං වෙදයමානො ‘සුඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති; දුක්ඛං වා [සුඛං, දුක්ඛං අදුක්ඛමසුඛං (සී. ස්යා. පී. ක.)] වෙදනං වෙදයමානො ‘දුක්ඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති; අදුක්ඛමසුඛං වා වෙදනං වෙදයමානො ‘අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති; සාමිසං වා සුඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘සාමිසං සුඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති; නිරාමිසං වා සුඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘නිරාමිසං සුඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති; සාමිසං වා දුක්ඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘සාමිසං දුක්ඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති; නිරාමිසං වා දුක්ඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘නිරාමිසං දුක්ඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති; සාමිසං වා අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘සාමිසං අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති; නිරාමිසං වා අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයමානො ‘නිරාමිසං අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං වෙදයාමී’ති පජානාති; ඉති අජ්ඣත්තං වා වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරති, බහිද්ධා වා වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරති, අජ්ඣත්තබහිද්ධා වා වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරති; සමුදයධම්මානුපස්සී වා වෙදනාසු විහරති, වයධම්මානුපස්සී වා වෙදනාසු විහරති, සමුදයවයධම්මානුපස්සී වා වෙදනාසු විහරති. ‘අත්ථි වෙදනා’ති වා පනස්ස සති පච්චුපට්ඨිතා හොති. යාවදෙව ඤාණමත්තාය පටිස්සතිමත්තාය අනිස්සිතො ච විහරති ¶ , න ච කිඤ්චි ලොකෙ උපාදියති. එවම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරති.

114. ‘‘කථඤ්ච ¶ පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛු චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සරාගං වා චිත්තං ‘සරාගං චිත්ත’න්ති පජානාති, වීතරාගං වා චිත්තං ‘වීතරාගං චිත්ත’න්ති පජානාති; සදොසං වා චිත්තං ‘සදොසං චිත්ත’න්ති පජානාති, වීතදොසං වා චිත්තං ‘වීතදොසං චිත්ත’න්ති පජානාති; සමොහං වා චිත්තං ‘සමොහං චිත්ත’න්ති පජානාති, වීතමොහං වා චිත්තං ‘වීතමොහං චිත්ත’න්ති පජානාති; සංඛිත්තං වා චිත්තං ‘සංඛිත්තං චිත්ත’න්ති පජානාති, වික්ඛිත්තං වා චිත්තං ‘වික්ඛිත්තං චිත්ත’න්ති පජානාති; මහග්ගතං වා චිත්තං ‘මහග්ගතං චිත්ත’න්ති පජානාති, අමහග්ගතං වා චිත්තං ‘අමහග්ගතං චිත්ත’න්ති පජානාති; සඋත්තරං ¶ වා චිත්තං ‘සඋත්තරං චිත්ත’න්ති පජානාති, අනුත්තරං වා චිත්තං ‘අනුත්තරං චිත්ත’න්ති පජානාති; සමාහිතං වා චිත්තං ‘සමාහිතං චිත්ත’න්ති පජානාති, අසමාහිතං වා චිත්තං ‘අසමාහිතං චිත්ත’න්ති පජානාති; විමුත්තං වා චිත්තං ‘විමුත්තං චිත්ත’න්ති පජානාති, අවිමුත්තං වා චිත්තං ‘අවිමුත්තං චිත්ත’න්ති පජානාති. ඉති අජ්ඣත්තං වා චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරති, බහිද්ධා වා චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරති, අජ්ඣත්තබහිද්ධා වා චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරති; සමුදයධම්මානුපස්සී ¶ වා චිත්තස්මිං විහරති, වයධම්මානුපස්සී වා චිත්තස්මිං විහරති, සමුදයවයධම්මානුපස්සී වා චිත්තස්මිං විහරති. ‘අත්ථි චිත්ත’න්ති වා පනස්ස සති පච්චුපට්ඨිතා හොති. යාවදෙව ඤාණමත්තාය පටිස්සතිමත්තාය අනිස්සිතො ච විහරති, න ච කිඤ්චි ලොකෙ උපාදියති ¶ . එවම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරති.

115. ‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති පඤ්චසු නීවරණෙසු. කථඤ්ච පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති පඤ්චසු නීවරණෙසු?

‘‘ඉධ ¶ , භික්ඛවෙ, භික්ඛු සන්තං වා අජ්ඣත්තං කාමච්ඡන්දං ‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං කාමච්ඡන්දො’ති පජානාති, අසන්තං වා අජ්ඣත්තං කාමච්ඡන්දං ‘නත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං කාමච්ඡන්දො’ති පජානාති; යථා ච අනුප්පන්නස්ස කාමච්ඡන්දස්ස උප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච උප්පන්නස්ස කාමච්ඡන්දස්ස පහානං හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච පහීනස්ස කාමච්ඡන්දස්ස ආයතිං අනුප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති.

‘‘සන්තං වා අජ්ඣත්තං බ්යාපාදං ‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං බ්යාපාදො’ති පජානාති, අසන්තං වා අජ්ඣත්තං බ්යාපාදං ‘නත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං බ්යාපාදො’ති පජානාති; යථා ච අනුප්පන්නස්ස බ්යාපාදස්ස ¶ උප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච උප්පන්නස්ස බ්යාපාදස්ස පහානං හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච පහීනස්ස බ්යාපාදස්ස ආයතිං අනුප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති.

‘‘සන්තං වා අජ්ඣත්තං ථීනමිද්ධං ‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං ථීනමිද්ධ’න්ති පජානාති, අසන්තං වා අජ්ඣත්තං ථීනමිද්ධං ‘නත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං ථීනමිද්ධ’න්ති පජානාති, යථා ච අනුප්පන්නස්ස ථීනමිද්ධස්ස උප්පාදො හොති තඤ්ච ¶ පජානාති, යථා ච උප්පන්නස්ස ථීනමිද්ධස්ස පහානං හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච පහීනස්ස ථීනමිද්ධස්ස ආයතිං අනුප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති.

‘‘සන්තං වා අජ්ඣත්තං උද්ධච්චකුක්කුච්චං ‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං උද්ධච්චකුක්කුච්ච’න්ති පජානාති, අසන්තං වා අජ්ඣත්තං උද්ධච්චකුක්කුච්චං ‘නත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං උද්ධච්චකුක්කුච්ච’න්ති පජානාති; යථා ච අනුප්පන්නස්ස උද්ධච්චකුක්කුච්චස්ස උප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච උප්පන්නස්ස උද්ධච්චකුක්කුච්චස්ස පහානං හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච පහීනස්ස උද්ධච්චකුක්කුච්චස්ස ආයතිං අනුප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති.

‘‘සන්තං වා අජ්ඣත්තං විචිකිච්ඡං ‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං විචිකිච්ඡා’ති පජානාති, අසන්තං වා අජ්ඣත්තං විචිකිච්ඡං ‘නත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං විචිකිච්ඡා’ති පජානාති; යථා ච අනුප්පන්නාය විචිකිච්ඡාය උප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච උප්පන්නාය විචිකිච්ඡාය පහානං හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච පහීනාය විචිකිච්ඡාය ආයතිං අනුප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති.

‘‘ඉති අජ්ඣත්තං වා ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති, බහිද්ධා වා ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති, අජ්ඣත්තබහිද්ධා වා ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති; සමුදයධම්මානුපස්සී වා ධම්මෙසු විහරති, වයධම්මානුපස්සී වා ධම්මෙසු විහරති ¶ , සමුදයවයධම්මානුපස්සී වා ධම්මෙසු විහරති. ‘අත්ථි ධම්මා’ති වා පනස්ස සති පච්චුපට්ඨිතා හොති. යාවදෙව ඤාණමත්තාය පටිස්සතිමත්තාය ¶ අනිස්සිතො ච විහරති, න ච කිඤ්චි ලොකෙ උපාදියති. එවම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති පඤ්චසු නීවරණෙසු.

116. ‘‘පුන ¶ චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී ¶ විහරති පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු. කථඤ්ච පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු – ‘ඉති රූපං, ඉති රූපස්ස සමුදයො, ඉති රූපස්ස අත්ථඞ්ගමො; ඉති වෙදනා, ඉති වෙදනාය සමුදයො, ඉති වෙදනාය අත්ථඞ්ගමො; ඉති සඤ්ඤා, ඉති සඤ්ඤාය සමුදයො, ඉති සඤ්ඤාය අත්ථඞ්ගමො; ඉති සඞ්ඛාරා, ඉති සඞ්ඛාරානං සමුදයො, ඉති සඞ්ඛාරානං අත්ථඞ්ගමො; ඉති විඤ්ඤාණං, ඉති විඤ්ඤාණස්ස සමුදයො, ඉති විඤ්ඤාණස්ස අත්ථඞ්ගමො’ති; ඉති අජ්ඣත්තං වා ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති, බහිද්ධා වා ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති, අජ්ඣත්තබහිද්ධා වා ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති; සමුදයධම්මානුපස්සී වා ධම්මෙසු විහරති, වයධම්මානුපස්සී වා ධම්මෙසු විහරති, සමුදයවයධම්මානුපස්සී වා ධම්මෙසු විහරති. ‘අත්ථි ධම්මා’ති වා පනස්ස සති පච්චුපට්ඨිතා හොති. යාවදෙව ඤාණමත්තාය පටිස්සතිමත්තාය අනිස්සිතො ච විහරති, න ච කිඤ්චි ලොකෙ උපාදියති. එවම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු.

117. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ඡසු අජ්ඣත්තිකබාහිරෙසු ආයතනෙසු. කථඤ්ච පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ඡසු ¶ අජ්ඣත්තිකබාහිරෙසු ආයතනෙසු?

‘‘ඉධ ¶ , භික්ඛවෙ, භික්ඛු චක්ඛුඤ්ච පජානාති, රූපෙ ච පජානාති, යඤ්ච තදුභයං පටිච්ච උප්පජ්ජති සංයොජනං තඤ්ච පජානාති, යථා ච අනුප්පන්නස්ස සංයොජනස්ස උප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච උප්පන්නස්ස සංයොජනස්ස පහානං හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච පහීනස්ස සංයොජනස්ස ආයතිං අනුප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති.

‘‘සොතඤ්ච ¶ පජානාති, සද්දෙ ච පජානාති, යඤ්ච තදුභයං පටිච්ච උප්පජ්ජති සංයොජනං තඤ්ච පජානාති, යථා ච අනුප්පන්නස්ස සංයොජනස්ස උප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච උප්පන්නස්ස සංයොජනස්ස පහානං හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච පහීනස්ස සංයොජනස්ස ආයතිං අනුප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති.

‘‘ඝානඤ්ච පජානාති, ගන්ධෙ ච පජානාති, යඤ්ච තදුභයං පටිච්ච උප්පජ්ජති සංයොජනං තඤ්ච පජානාති, යථා ච අනුප්පන්නස්ස සංයොජනස්ස උප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච උප්පන්නස්ස සංයොජනස්ස පහානං හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච පහීනස්ස සංයොජනස්ස ආයතිං අනුප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති.

‘‘ජිව්හඤ්ච පජානාති, රසෙ ච පජානාති, යඤ්ච තදුභයං පටිච්ච උප්පජ්ජති සංයොජනං තඤ්ච පජානාති, යථා ච අනුප්පන්නස්ස සංයොජනස්ස උප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච උප්පන්නස්ස සංයොජනස්ස පහානං හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච පහීනස්ස සංයොජනස්ස ආයතිං අනුප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති.

‘‘කායඤ්ච පජානාති, ඵොට්ඨබ්බෙ ච පජානාති, යඤ්ච තදුභයං පටිච්ච උප්පජ්ජති සංයොජනං තඤ්ච පජානාති, යථා ච අනුප්පන්නස්ස සංයොජනස්ස උප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච උප්පන්නස්ස සංයොජනස්ස පහානං හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච පහීනස්ස සංයොජනස්ස ආයතිං අනුප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති.

‘‘මනඤ්ච පජානාති, ධම්මෙ ච පජානාති, යඤ්ච තදුභයං පටිච්ච උප්පජ්ජති සංයොජනං තඤ්ච පජානාති, යථා ච අනුප්පන්නස්ස සංයොජනස්ස උප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච උප්පන්නස්ස සංයොජනස්ස පහානං හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච පහීනස්ස සංයොජනස්ස ආයතිං අනුප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති.

‘‘ඉති ¶ අජ්ඣත්තං වා ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති, බහිද්ධා වා ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති, අජ්ඣත්තබහිද්ධා වා ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති; සමුදයධම්මානුපස්සී වා ධම්මෙසු විහරති, වයධම්මානුපස්සී වා ධම්මෙසු විහරති, සමුදයවයධම්මානුපස්සී වා ධම්මෙසු විහරති. ‘අත්ථි ධම්මා’ති වා පනස්ස සති පච්චුපට්ඨිතා හොති. යාවදෙව ඤාණමත්තාය ¶ පටිස්සතිමත්තාය අනිස්සිතො ¶ ච විහරති න ච කිඤ්චි ලොකෙ උපාදියති. එවම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ඡසු අජ්ඣත්තිකබාහිරෙසු ආයතනෙසු.

118. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති සත්තසු බොජ්ඣඞ්ගෙසු. කථඤ්ච පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති සත්තසු බොජ්ඣඞ්ගෙසු? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සන්තං වා අජ්ඣත්තං සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං ‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො’ති පජානාති, අසන්තං වා අජ්ඣත්තං සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං ‘නත්ථි මෙ ¶ අජ්ඣත්තං සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො’ති පජානාති, යථා ච අනුප්පන්නස්ස සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච උප්පන්නස්ස සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරී හොති තඤ්ච පජානාති.

‘‘සන්තං වා අජ්ඣත්තං ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගං ‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගො’ති පජානාති, අසන්තං වා අජ්ඣත්තං ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගං ‘නත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගො’ති පජානාති, යථා ච අනුප්පන්නස්ස ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච උප්පන්නස්ස ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරී හොති තඤ්ච පජානාති.

‘‘සන්තං වා අජ්ඣත්තං වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගං ‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගො’ති පජානාති, අසන්තං වා අජ්ඣත්තං වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගං ‘නත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගො’ති පජානාති, යථා ච අනුප්පන්නස්ස වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච උප්පන්නස්ස වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරී හොති තඤ්ච පජානාති.

‘‘සන්තං ¶ වා අජ්ඣත්තං පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං ‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො’ති පජානාති, අසන්තං වා අජ්ඣත්තං පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං ‘නත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො’ති පජානාති ¶ , යථා ච අනුප්පන්නස්ස පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච උප්පන්නස්ස පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරී හොති තඤ්ච පජානාති.

‘‘සන්තං වා අජ්ඣත්තං පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගං ‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො’ති පජානාති, අසන්තං වා අජ්ඣත්තං පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගං ‘නත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො’ති පජානාති, යථා ච අනුප්පන්නස්ස පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච උප්පන්නස්ස පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරී හොති තඤ්ච පජානාති.

‘‘සන්තං වා අජ්ඣත්තං සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගං ‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො’ති පජානාති, අසන්තං වා අජ්ඣත්තං සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගං ‘නත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො’ති පජානාති, යථා ච අනුප්පන්නස්ස සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච උප්පන්නස්ස සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරී හොති තඤ්ච පජානාති.

‘‘සන්තං වා අජ්ඣත්තං උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං ‘අත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො’ති පජානාති, අසන්තං වා අජ්ඣත්තං උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං ‘නත්ථි මෙ අජ්ඣත්තං උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො’ති පජානාති, යථා ච අනුප්පන්නස්ස උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස උප්පාදො හොති තඤ්ච පජානාති, යථා ච උප්පන්නස්ස උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගස්ස භාවනාය පාරිපූරී හොති තඤ්ච පජානාති ¶ .

‘‘ඉති අජ්ඣත්තං වා ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති, බහිද්ධා වා ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති, අජ්ඣත්තබහිද්ධා වා ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති; සමුදයධම්මානුපස්සී වා ධම්මෙසු විහරති, වයධම්මානුපස්සී වා ධම්මෙසු විහරති, සමුදයවයධම්මානුපස්සී වා ධම්මෙසු විහරති. ‘අත්ථි ධම්මා’ති වා පනස්ස සති පච්චුපට්ඨිතා හොති. යාවදෙව ඤාණමත්තාය පටිස්සතිමත්තාය අනිස්සිතො ච විහරති, න ච කිඤ්චි ලොකෙ උපාදියති. එවම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති සත්තසු බොජ්ඣඞ්ගෙසු.

බොජ්ඣඞ්ගපබ්බං නිට්ඨිතං [බොජ්ඣඞ්ගපබ්බං නිට්ඨිතං. පඨමභාණවාරං (ස්යා.)].

119. ‘‘පුන ¶ ¶ චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති චතූසු අරියසච්චෙසු. කථඤ්ච පන, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති චතූසු අරියසච්චෙසු? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති.

120. ‘‘කතමඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, දුක්ඛං අරියසච්චං? ජාතිපි දුක්ඛා, ජරාපි දුක්ඛා, මරණම්පි දුක්ඛං, සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසාපි දුක්ඛා, අප්පියෙහි සම්පයොගොපි දුක්ඛො, පියෙහි විප්පයොගොපි දුක්ඛො [‘‘අප්පියෙහි…පෙ… විප්පයොගොපි දුක්ඛො’’ති පාඨො චෙව තංනිද්දෙසො ච සී. පී. පොත්ථකෙසු න දිස්සති, සුමඞ්ගලවිලාසිනියංපි තංසංවණ්ණනා නත්ථි], යම්පිච්ඡං න ලභති තම්පි දුක්ඛං, සංඛිත්තෙන පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා [පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධාපි (ක.)] දුක්ඛා.

121. ‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, ජාති? යා තෙසං තෙසං සත්තානං තම්හි තම්හි සත්තනිකායෙ ජාති සඤ්ජාති ඔක්කන්ති අභිනිබ්බත්ති ඛන්ධානං පාතුභාවො ආයතනානං පටිලාභො, අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ජාති.

122. ‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, ජරා? යා තෙසං තෙසං සත්තානං තම්හි තම්හි සත්තනිකායෙ ජරා ජීරණතා ඛණ්ඩිච්චං පාලිච්චං වලිත්තචතා ආයුනො සංහානි ඉන්ද්රියානං පරිපාකො, අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ජරා.

123. ‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, මරණං? යං [සුමඞ්ගලවිලාසිනී ඔලොකෙතබ්බා] තෙසං තෙසං සත්තානං තම්හා තම්හා සත්තනිකායා චුති චවනතා භෙදො අන්තරධානං මච්චු මරණං කාලඞ්කිරියා ඛන්ධානං භෙදො කළෙවරස්ස නික්ඛෙපො ජීවිතින්ද්රියස්සුපච්ඡෙදො, ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, මරණං.

124. ‘‘කතමො ¶ ච, භික්ඛවෙ, සොකො? යො ඛො, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන බ්යසනෙන ¶ සමන්නාගතස්ස අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන ¶ දුක්ඛධම්මෙන ඵුට්ඨස්ස සොකො සොචනා සොචිතත්තං අන්තොසොකො අන්තොපරිසොකො, අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සොකො.

125. ‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, පරිදෙවො? යො ඛො, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන බ්යසනෙන සමන්නාගතස්ස අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන දුක්ඛධම්මෙන ඵුට්ඨස්ස ආදෙවො පරිදෙවො ආදෙවනා පරිදෙවනා ආදෙවිතත්තං පරිදෙවිතත්තං, අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, පරිදෙවො.

126. ‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, දුක්ඛං? යං ඛො, භික්ඛවෙ, කායිකං දුක්ඛං කායිකං අසාතං කායසම්ඵස්සජං දුක්ඛං අසාතං වෙදයිතං, ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දුක්ඛං.

127. ‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, දොමනස්සං? යං ඛො, භික්ඛවෙ, චෙතසිකං දුක්ඛං චෙතසිකං අසාතං මනොසම්ඵස්සජං දුක්ඛං අසාතං වෙදයිතං, ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දොමනස්සං.

128. ‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, උපායාසො? යො ඛො, භික්ඛවෙ, අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන බ්යසනෙන සමන්නාගතස්ස අඤ්ඤතරඤ්ඤතරෙන දුක්ඛධම්මෙන ඵුට්ඨස්ස ආයාසො උපායාසො ආයාසිතත්තං උපායාසිතත්තං, අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, උපායාසො.

129. ‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, අප්පියෙහි සම්පයොගො දුක්ඛො? ඉධ යස්ස තෙ හොන්ති අනිට්ඨා අකන්තා අමනාපා රූපා සද්දා ගන්ධා රසා ඵොට්ඨබ්බා ධම්මා, යෙ වා පනස්ස තෙ හොන්ති අනත්ථකාමා අහිතකාමා අඵාසුකකාමා අයොගක්ඛෙමකාමා, යා තෙහි සද්ධිං සඞ්ගති සමාගමො සමොධානං මිස්සීභාවො, අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අප්පියෙහි සම්පයොගො දුක්ඛො.

130. ‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, පියෙහි විප්පයොගො දුක්ඛො? ඉධ යස්ස තෙ හොන්ති ඉට්ඨා කන්තා මනාපා රූපා සද්දා ගන්ධා ¶ රසා ඵොට්ඨබ්බා ධම්මා, යෙ වා පනස්ස තෙ හොන්ති අත්ථකාමා හිතකාමා ඵාසුකකාමා යොගක්ඛෙමකාමා මාතා වා පිතා වා භාතා වා භගිනී වා මිත්තා වා අමච්චා වා ඤාතිසාලොහිතා වා, යා තෙහි සද්ධිං අසඞ්ගති අසමාගමො ¶ අසමොධානං අමිස්සීභාවො, අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, පියෙහි විප්පයොගො දුක්ඛො.

131. ‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, යම්පිච්ඡං න ලභති තම්පි දුක්ඛං? ජාතිධම්මානං, භික්ඛවෙ ¶ , සත්තානං එවං ඉච්ඡා උප්පජ්ජති – ‘අහො වත මයං න ජාතිධම්මා අස්සාම, න ච වත නො ජාති ආගච්ඡෙය්යා’ති. න ඛො පනෙතං ඉච්ඡාය පත්තබ්බං, ඉදම්පි යම්පිච්ඡං න ලභති තම්පි දුක්ඛං. ජරාධම්මානං, භික්ඛවෙ, සත්තානං එවං ඉච්ඡා උප්පජ්ජති – ‘අහො වත මයං න ජරාධම්මා අස්සාම, න ච වත නො ජරා ආගච්ඡෙය්යා’ති. න ඛො පනෙතං ඉච්ඡාය පත්තබ්බං, ඉදම්පි යම්පිච්ඡං න ලභති තම්පි දුක්ඛං. බ්යාධිධම්මානං, භික්ඛවෙ, සත්තානං එවං ඉච්ඡා උප්පජ්ජති – ‘අහො වත මයං න බ්යාධිධම්මා අස්සාම, න ච වත නො බ්යාධි ආගච්ඡෙය්යා’ති. න ඛො පනෙතං ඉච්ඡාය පත්තබ්බං, ඉදම්පි යම්පිච්ඡං න ලභති තම්පි දුක්ඛං. මරණධම්මානං, භික්ඛවෙ, සත්තානං එවං ඉච්ඡා උප්පජ්ජති – ‘අහො වත මයං න මරණධම්මා අස්සාම, න ච වත නො මරණං ආගච්ඡෙය්යා’ති. න ඛො පනෙතං ඉච්ඡාය පත්තබ්බං, ඉදම්පි යම්පිච්ඡං න ලභති තම්පි දුක්ඛං. සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසධම්මානං, භික්ඛවෙ, සත්තානං එවං ඉච්ඡා උප්පජ්ජති – ‘අහො වත මයං න සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසධම්මා අස්සාම, න ච වත නො සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසධම්මා ආගච්ඡෙය්යු’න්ති. න ඛො පනෙතං ඉච්ඡාය පත්තබ්බං, ඉදම්පි යම්පිච්ඡං න ලභති තම්පි දුක්ඛං.

132. ‘‘කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, සංඛිත්තෙන පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා දුක්ඛා? සෙය්යථිදං – රූපුපාදානක්ඛන්ධො, වෙදනුපාදානක්ඛන්ධො, සඤ්ඤුපාදානක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරුපාදානක්ඛන්ධො, විඤ්ඤාණුපාදානක්ඛන්ධො. ඉමෙ වුච්චන්ති, භික්ඛවෙ, සංඛිත්තෙන පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා දුක්ඛා. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දුක්ඛං අරියසච්චං.

133. ‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, දුක්ඛසමුදයං [දුක්ඛසමුදයො (ස්යා.)] අරියසච්චං? යායං තණ්හා ¶ පොනොබ්භවිකා [පොනොභවිකා (සී. පී.)] නන්දීරාගසහගතා [නන්දිරාගසහගතා (සී. ස්යා. පී.)] තත්රතත්රාභිනන්දිනී. සෙය්යථිදං – කාමතණ්හා භවතණ්හා විභවතණ්හා.

‘‘සා ¶ ඛො පනෙසා, භික්ඛවෙ, තණ්හා කත්ථ උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, කත්ථ නිවිසමානා නිවිසති? යං ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති.

‘‘කිඤ්ච ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං? චක්ඛු ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති. සොතං ලොකෙ…පෙ… ඝානං ලොකෙ… ජිව්හා ¶ ලොකෙ… කායො ලොකෙ… මනො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති.

‘‘රූපා ලොකෙ… සද්දා ලොකෙ… ගන්ධා ලොකෙ… රසා ලොකෙ… ඵොට්ඨබ්බා ලොකෙ… ධම්මා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති.

‘‘චක්ඛුවිඤ්ඤාණං ලොකෙ… සොතවිඤ්ඤාණං ලොකෙ… ඝානවිඤ්ඤාණං ලොකෙ… ජිව්හාවිඤ්ඤාණං ලොකෙ… කායවිඤ්ඤාණං ලොකෙ… මනොවිඤ්ඤාණං ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති.

‘‘චක්ඛුසම්ඵස්සො ලොකෙ… සොතසම්ඵස්සො ලොකෙ… ඝානසම්ඵස්සො ලොකෙ… ජිව්හාසම්ඵස්සො ලොකෙ… කායසම්ඵස්සො ලොකෙ… මනොසම්ඵස්සො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති.

‘‘චක්ඛුසම්ඵස්සජා වෙදනා ලොකෙ… සොතසම්ඵස්සජා වෙදනා ලොකෙ… ඝානසම්ඵස්සජා වෙදනා ලොකෙ… ජිව්හාසම්ඵස්සජා වෙදනා ලොකෙ… කායසම්ඵස්සජා වෙදනා ලොකෙ… මනොසම්ඵස්සජා වෙදනා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති.

‘‘රූපසඤ්ඤා ලොකෙ… සද්දසඤ්ඤා ¶ ලොකෙ… ගන්ධසඤ්ඤා ලොකෙ… රසසඤ්ඤා ලොකෙ… ඵොට්ඨබ්බසඤ්ඤා ලොකෙ… ධම්මසඤ්ඤා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති.

‘‘රූපසඤ්චෙතනා ¶ ලොකෙ… සද්දසඤ්චෙතනා ලොකෙ… ගන්ධසඤ්චෙතනා ලොකෙ… රසසඤ්චෙතනා ලොකෙ… ඵොට්ඨබ්බසඤ්චෙතනා ලොකෙ… ධම්මසඤ්චෙතනා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති.

‘‘රූපතණ්හා ලොකෙ… සද්දතණ්හා ලොකෙ… ගන්ධතණ්හා ලොකෙ… රසතණ්හා ලොකෙ… ඵොට්ඨබ්බතණ්හා ¶ ලොකෙ… ධම්මතණ්හා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති.

‘‘රූපවිතක්කො ලොකෙ… සද්දවිතක්කො ලොකෙ… ගන්ධවිතක්කො ලොකෙ… රසවිතක්කො ලොකෙ… ඵොට්ඨබ්බවිතක්කො ලොකෙ… ධම්මවිතක්කො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති.

‘‘රූපවිචාරො ලොකෙ… සද්දවිචාරො ලොකෙ… ගන්ධවිචාරො ලොකෙ… රසවිචාරො ලොකෙ… ඵොට්ඨබ්බවිචාරො ලොකෙ… ධම්මවිචාරො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්ථෙසා තණ්හා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජති, එත්ථ නිවිසමානා නිවිසති. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දුක්ඛසමුදයං අරියසච්චං.

134. ‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, දුක්ඛනිරොධං [දුක්ඛනිරොධො (ස්යා.)] අරියසච්චං? යො තස්සායෙව තණ්හාය අසෙසවිරාගනිරොධො චාගො පටිනිස්සග්ගො මුත්ති අනාලයො.

‘‘සා ඛො පනෙසා, භික්ඛවෙ, තණ්හා කත්ථ පහීයමානා පහීයති, කත්ථ නිරුජ්ඣමානා නිරුජ්ඣති? යං ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්ථෙසා තණ්හා පහීයමානා පහීයති, එත්ථ නිරුජ්ඣමානා නිරුජ්ඣති.

‘‘කිඤ්ච ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං? චක්ඛු ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්ථෙසා ¶ තණ්හා පහීයමානා පහීයති, එත්ථ නිරුජ්ඣමානා නිරුජ්ඣති. සොතං ලොකෙ…පෙ… ඝානං ලොකෙ… ජිව්හා ලොකෙ… කායො ලොකෙ… මනො ¶ ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්ථෙසා තණ්හා පහීයමානා පහීයති, එත්ථ නිරුජ්ඣමානා නිරුජ්ඣති.

‘‘රූපා ලොකෙ… සද්දා ලොකෙ… ගන්ධා ලොකෙ… රසා ලොකෙ… ඵොට්ඨබ්බා ලොකෙ… ධම්මා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්ථෙසා තණ්හා පහීයමානා පහීයති, එත්ථ නිරුජ්ඣමානා නිරුජ්ඣති.

‘‘චක්ඛුවිඤ්ඤාණං ¶ ලොකෙ… සොතවිඤ්ඤාණං ලොකෙ… ඝානවිඤ්ඤාණං ලොකෙ… ජිව්හාවිඤ්ඤාණං ලොකෙ… කායවිඤ්ඤාණං ලොකෙ… මනොවිඤ්ඤාණං ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්ථෙසා තණ්හා පහීයමානා පහීයති, එත්ථ නිරුජ්ඣමානා නිරුජ්ඣති.

‘‘චක්ඛුසම්ඵස්සො ලොකෙ… සොතසම්ඵස්සො ලොකෙ… ඝානසම්ඵස්සො ලොකෙ… ජිව්හාසම්ඵස්සො ලොකෙ… කායසම්ඵස්සො ලොකෙ… මනොසම්ඵස්සො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්ථෙසා තණ්හා පහීයමානා පහීයති, එත්ථ නිරුජ්ඣමානා නිරුජ්ඣති.

‘‘චක්ඛුසම්ඵස්සජා වෙදනා ලොකෙ… සොතසම්ඵස්සජා වෙදනා ලොකෙ… ඝානසම්ඵස්සජා වෙදනා ලොකෙ… ජිව්හාසම්ඵස්සජා වෙදනා ලොකෙ… කායසම්ඵස්සජා වෙදනා ලොකෙ… මනොසම්ඵස්සජා වෙදනා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්ථෙසා තණ්හා පහීයමානා පහීයති, එත්ථ නිරුජ්ඣමානා නිරුජ්ඣති.

‘‘රූපසඤ්ඤා ලොකෙ… සද්දසඤ්ඤා ලොකෙ… ගන්ධසඤ්ඤා ලොකෙ… රසසඤ්ඤා ලොකෙ… ඵොට්ඨබ්බසඤ්ඤා ලොකෙ… ධම්මසඤ්ඤා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්ථෙසා තණ්හා පහීයමානා පහීයති, එත්ථ නිරුජ්ඣමානා නිරුජ්ඣති.

‘‘රූපසඤ්චෙතනා ලොකෙ… සද්දසඤ්චෙතනා ලොකෙ… ගන්ධසඤ්චෙතනා ලොකෙ… රසසඤ්චෙතනා ලොකෙ… ඵොට්ඨබ්බසඤ්චෙතනා ලොකෙ… ධම්මසඤ්චෙතනා ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්ථෙසා තණ්හා පහීයමානා පහීයති, එත්ථ ¶ නිරුජ්ඣමානා නිරුජ්ඣති.

‘‘රූපතණ්හා ලොකෙ… සද්දතණ්හා ලොකෙ… ගන්ධතණ්හා ලොකෙ… රසතණ්හා ලොකෙ… ඵොට්ඨබ්බතණ්හා ලොකෙ… ධම්මතණ්හා ලොකෙ පියරූපං ¶ සාතරූපං, එත්ථෙසා තණ්හා පහීයමානා පහීයති, එත්ථ නිරුජ්ඣමානා නිරුජ්ඣති.

‘‘රූපවිතක්කො ලොකෙ… සද්දවිතක්කො ලොකෙ… ගන්ධවිතක්කො ලොකෙ… රසවිතක්කො ලොකෙ… ඵොට්ඨබ්බවිතක්කො ලොකෙ… ධම්මවිතක්කො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං, එත්ථෙසා තණ්හා පහීයමානා පහීයති, එත්ථ නිරුජ්ඣමානා නිරුජ්ඣති.

‘‘රූපවිචාරො ලොකෙ… සද්දවිචාරො ලොකෙ… ගන්ධවිචාරො ලොකෙ… රසවිචාරො ලොකෙ… ඵොට්ඨබ්බවිචාරො ¶ ලොකෙ… ධම්මවිචාරො ලොකෙ පියරූපං සාතරූපං. එත්ථෙසා තණ්හා පහීයමානා පහීයති, එත්ථ නිරුජ්ඣාමානා නිරුජ්ඣති. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දුක්ඛනිරොධං අරියසච්චං.

135. ‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි සම්මාසඞ්කප්පො සම්මාවාචා සම්මාකම්මන්තො සම්මාආජීවො සම්මාවායාමො සම්මාසති සම්මාසමාධි.

‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, සම්මාදිට්ඨි? යං ඛො, භික්ඛවෙ, දුක්ඛෙ ඤාණං, දුක්ඛසමුදයෙ ඤාණං, දුක්ඛනිරොධෙ ඤාණං, දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය ඤාණං. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සම්මාදිට්ඨි.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, සම්මාසඞ්කප්පො? නෙක්ඛම්මසඞ්කප්පො අබ්යාපාදසඞ්කප්පො අවිහිංසාසඞ්කප්පො. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සම්මාසඞ්කප්පො.

‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, සම්මාවාචා? මුසාවාදා වෙරමණී [වෙරමණි (ක.)], පිසුණාය වාචාය වෙරමණී, ඵරුසාය වාචාය වෙරමණී, සම්ඵප්පලාපා වෙරමණී ¶ . අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සම්මාවාචා.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, සම්මාකම්මන්තො? පාණාතිපාතා වෙරමණී, අදින්නාදානා වෙරමණී, කාමෙසුමිච්ඡාචාරා වෙරමණී. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සම්මාකම්මන්තො.

‘‘කතමො ¶ ච, භික්ඛවෙ, සම්මාආජීවො? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො මිච්ඡාආජීවං පහාය සම්මාආජීවෙන ජීවිතං කප්පෙති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සම්මාආජීවො.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, සම්මාවායාමො? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අනුප්පන්නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං අනුප්පාදාය ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති; උප්පන්නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං පහානාය ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති; අනුප්පන්නානං කුසලානං ධම්මානං උප්පාදාය ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති; උප්පන්නානං කුසලානං ධම්මානං ඨිතියා අසම්මොසාය භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය භාවනාය පාරිපූරියා ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සම්මාවායාමො.

‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, සම්මාසති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී ¶ සම්පජානො සතිමා විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො ¶ සතිමා විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සම්මාසති.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, සම්මාසමාධි? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. පීතියා ච විරාගා උපෙක්ඛකො ච විහරති, සතො ච සම්පජානො, සුඛඤ්ච කායෙන පටිසංවෙදෙති, යං තං අරියා ආචික්ඛන්ති ‘උපෙක්ඛකො සතිමා සුඛවිහාරී’ති තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා පුබ්බෙව සොමනස්සදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා අදුක්ඛමසුඛං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සම්මාසමාධි. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා අරියසච්චං.

136. ‘‘ඉති ¶ අජ්ඣත්තං වා ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති, බහිද්ධා වා ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති, අජ්ඣත්තබහිද්ධා වා ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති; සමුදයධම්මානුපස්සී වා ධම්මෙසු විහරති, වයධම්මානුපස්සී වා ධම්මෙසු විහරති, සමුදයවයධම්මානුපස්සී වා ධම්මෙසු විහරති. ‘අත්ථි ධම්මා’ති වා පනස්ස සති පච්චුපට්ඨිතා හොති. යාවදෙව ඤාණමත්තාය පටිස්සතිමත්තාය අනිස්සිතො ච විහරති, න ච කිඤ්චි ලොකෙ උපාදියති. එවම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධම්මෙසු ¶ ධම්මානුපස්සී විහරති චතූසු අරියසච්චෙසු.

137. ‘‘යො ¶ හි කොචි, භික්ඛවෙ, ඉමෙ චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ එවං භාවෙය්ය සත්ත වස්සානි, තස්ස ද්වින්නං ඵලානං අඤ්ඤතරං ඵලං පාටිකඞ්ඛං දිට්ඨෙව ධම්මෙ අඤ්ඤා; සති වා උපාදිසෙසෙ අනාගාමිතා.

‘‘තිට්ඨන්තු, භික්ඛවෙ, සත්ත වස්සානි. යො හි කොචි ¶ , භික්ඛවෙ, ඉමෙ චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ එවං භාවෙය්ය ඡ වස්සානි…පෙ… පඤ්ච වස්සානි… චත්තාරි වස්සානි… තීණි වස්සානි… ද්වෙ වස්සානි… එකං වස්සං… තිට්ඨතු, භික්ඛවෙ, එකං වස්සං. යො හි කොචි, භික්ඛවෙ, ඉමෙ චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ එවං භාවෙය්ය සත්ත මාසානි, තස්ස ද්වින්නං ඵලානං අඤ්ඤතරං ඵලං පාටිකඞ්ඛං දිට්ඨෙව ධම්මෙ අඤ්ඤා; සති වා උපාදිසෙසෙ අනාගාමිතා. තිට්ඨන්තු, භික්ඛවෙ, සත්ත මාසානි. යො හි කොචි, භික්ඛවෙ, ඉමෙ චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ එවං භාවෙය්ය ඡ මාසානි…පෙ… පඤ්ච මාසානි… චත්තාරි මාසානි… තීණි මාසානි… ද්වෙ මාසානි… එකං මාසං… අඩ්ඪමාසං… තිට්ඨතු, භික්ඛවෙ, අඩ්ඪමාසො. යො හි කොචි, භික්ඛවෙ, ඉමෙ චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ එවං භාවෙය්ය සත්තාහං, තස්ස ද්වින්නං ඵලානං අඤ්ඤතරං ඵලං පාටිකඞ්ඛං දිට්ඨෙව ධම්මෙ අඤ්ඤා සති වා උපාදිසෙසෙ අනාගාමිතා’’ති.

138. ‘‘‘එකායනො ¶ අයං, භික්ඛවෙ, මග්ගො සත්තානං විසුද්ධියා සොකපරිදෙවානං සමතික්කමාය දුක්ඛදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමාය ඤායස්ස අධිගමාය ¶ නිබ්බානස්ස සච්ඡිකිරියාය යදිදං චත්තාරො සතිපට්ඨානා’ති. ඉති යං තං වුත්තං, ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්ත’’න්ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

මහාසතිපට්ඨානසුත්තං නිට්ඨිතං දසමං.

මූලපරියායවග්ගො නිට්ඨිතො පඨමො.

තස්සුද්දානං – [ඉතො පරං කෙසුචි පොත්ථකෙසු ඉමාපි ගාථායො එවං දිස්සන්ති –§අජරං අමතං අමතාධිගමං, ඵලමග්ගනිදස්සනං දුක්ඛනුදං. සහිතත්තං මහාරසහස්සකරං, භූතමිති සාරං විවිධං සුණාථ.§තළාකං වසුපූරිතං ඝම්මපථෙ, තිවිධග්ගිපිළෙසිතනිබ්බාපනං. බ්යාධිපනුදනඔසධයො, පච්ඡිමසුත්තපවරා ඨපිතා.§මධුමන්දවරසාමදානං, ඛිඩ්ඩාරති ජනනිමනුසඞ්ඝාතං. තථා සුත්තෙ වෙය්යාකරණා ඨපිතා, සක්යපුත්තානමභිදමනත්ථාය.§පඤ්ඤාසං ච දියඩ්ඪසතං, ද්වෙ ච වෙය්යාකරණං අපරෙ ච. තෙවනාමගතං ච අනුපුබ්බං, එකමනා නිසාමෙථ මුදග්ගං.]

මූලසුසංවරධම්මදායාදා, භෙරවානඞ්ගණාකඞ්ඛෙය්යවත්ථං;

සල්ලෙඛසම්මාදිට්ඨිසතිපට්ඨං, වග්ගවරො අසමො සුසමත්තො.