📜

4. මහායමකවග්ගො

1. චූළගොසිඞ්ගසුත්තං

325. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා නාතිකෙ [නාදිකෙ (සී. ස්යා. පී.), ඤාතිකෙ (ක.)] විහරති ගිඤ්ජකාවසථෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා ච අනුරුද්ධො ආයස්මා ච නන්දියො ආයස්මා ච කිමිලො [කිම්බිලො (සී. පී. ක.)] ගොසිඞ්ගසාලවනදායෙ විහරන්ති. අථ ඛො භගවා සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙන ගොසිඞ්ගසාලවනදායො තෙනුපසඞ්කමි. අද්දසා ඛො දායපාලො භගවන්තං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන භගවන්තං එතදවොච – ‘‘මා, සමණ, එතං දායං පාවිසි. සන්තෙත්ථ තයො කුලපුත්තා අත්තකාමරූපා විහරන්ති. මා තෙසං අඵාසුමකාසී’’ති.

අස්සොසි ඛො ආයස්මා අනුරුද්ධො දායපාලස්ස භගවතා සද්ධිං මන්තයමානස්ස. සුත්වාන දායපාලං එතදවොච – ‘‘මා, ආවුසො දායපාල, භගවන්තං වාරෙසි. සත්ථා නො භගවා අනුප්පත්තො’’ති. අථ ඛො ආයස්මා අනුරුද්ධො යෙනායස්මා ච නන්දියො ආයස්මා ච කිමිලො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තඤ්ච නන්දියං ආයස්මන්තඤ්ච කිමිලං එතදවොච – ‘‘අභික්කමථායස්මන්තො, අභික්කමථායස්මන්තො, සත්ථා නො භගවා අනුප්පත්තො’’ති. අථ ඛො ආයස්මා ච අනුරුද්ධො ආයස්මා ච නන්දියො ආයස්මා ච කිමිලො භගවන්තං පච්චුග්ගන්ත්වා – එකො භගවතො පත්තචීවරං පටිග්ගහෙසි, එකො ආසනං පඤ්ඤපෙසි, එකො පාදොදකං උපට්ඨාපෙසි. නිසීදි භගවා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ. නිසජ්ජ ඛො භගවා පාදෙ පක්ඛාලෙසි. තෙපි ඛො ආයස්මන්තො භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නං ඛො ආයස්මන්තං අනුරුද්ධං භගවා එතදවොච –

326. ‘‘කච්චි වො, අනුරුද්ධා, ඛමනීයං, කච්චි යාපනීයං, කච්චි පිණ්ඩකෙන න කිලමථා’’ති ? ‘‘ඛමනීයං, භගවා, යාපනීයං, භගවා; න ච මයං, භන්තෙ, පිණ්ඩකෙන කිලමාමා’’ති. ‘‘කච්චි පන වො, අනුරුද්ධා, සමග්ගා සම්මොදමානා අවිවදමානා ඛීරොදකීභූතා අඤ්ඤමඤ්ඤං පියචක්ඛූහි සම්පස්සන්තා විහරථා’’ති? ‘‘තග්ඝ මයං , භන්තෙ, සමග්ගා සම්මොදමානා අවිවදමානා ඛීරොදකීභූතා අඤ්ඤමඤ්ඤං පියචක්ඛූහි සම්පස්සන්තා විහරාමා’’ති. ‘‘යථා කථං පන තුම්හෙ, අනුරුද්ධා, සමග්ගා සම්මොදමානා අවිවදමානා ඛීරොදකීභූතා අඤ්ඤමඤ්ඤං පියචක්ඛූහි සම්පස්සන්තා විහරථා’’ති? ‘‘ඉධ මය්හං, භන්තෙ, එවං හොති – ‘ලාභා වත මෙ, සුලද්ධං වත මෙ, යොහං එවරූපෙහි සබ්රහ්මචාරීහි සද්ධිං විහරාමී’ති. තස්ස මය්හං, භන්තෙ, ඉමෙසු ආයස්මන්තෙසු මෙත්තං කායකම්මං පච්චුපට්ඨිතං ආවි චෙව රහො ච; මෙත්තං වචීකම්මං පච්චුපට්ඨිතං ආවි චෙව රහො ච; මෙත්තං මනොකම්මං පච්චුපට්ඨිතං ආවි චෙව රහො ච. තස්ස මය්හං, භන්තෙ, එවං හොති – ‘යංනූනාහං සකං චිත්තං නික්ඛිපිත්වා ඉමෙසංයෙව ආයස්මන්තානං චිත්තස්ස වසෙන වත්තෙය්ය’න්ති. සො ඛො අහං, භන්තෙ, සකං චිත්තං නික්ඛිපිත්වා ඉමෙසංයෙව ආයස්මන්තානං චිත්තස්ස වසෙන වත්තාමි. නානා හි ඛො නො, භන්තෙ, කායා එකඤ්ච පන මඤ්ඤෙ චිත්ත’’න්ති.

ආයස්මාපි ඛො නන්දියො…පෙ… ආයස්මාපි ඛො කිමිලො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘මය්හම්පි, භන්තෙ, එවං හොති – ‘ලාභා වත මෙ, සුලද්ධං වත මෙ, යොහං එවරූපෙහි සබ්රහ්මචාරීහි සද්ධිං විහරාමී’ති. තස්ස මය්හං, භන්තෙ, ඉමෙසු ආයස්මන්තෙසු මෙත්තං කායකම්මං පච්චුපට්ඨිතං ආවි චෙව රහො ච, මෙත්තං වචීකම්මං පච්චුපට්ඨිතං ආවි චෙව රහො ච, මෙත්තං මනොකම්මං පච්චුපට්ඨිතං ආවි චෙව රහො ච. තස්ස මය්හං, භන්තෙ, එවං හොති – ‘යංනූනාහං සකං චිත්තං නික්ඛිපිත්වා ඉමෙසංයෙව ආයස්මන්තානං චිත්තස්ස වසෙන වත්තෙය්ය’න්ති. සො ඛො අහං, භන්තෙ, සකං චිත්තං නික්ඛිපිත්වා ඉමෙසංයෙව ආයස්මන්තානං චිත්තස්ස වසෙන වත්තාමි. නානා හි ඛො නො, භන්තෙ, කායා එකඤ්ච පන මඤ්ඤෙ චිත්තන්ති.

‘‘එවං ඛො මයං, භන්තෙ, සමග්ගා සම්මොදමානා අවිවදමානා ඛීරොදකීභූතා අඤ්ඤමඤ්ඤං පියචක්ඛූහි සම්පස්සන්තා විහරාමා’’ති.

327. ‘‘සාධු සාධු, අනුරුද්ධා! කච්චි පන වො, අනුරුද්ධා, අප්පමත්තා ආතාපිනො පහිතත්තා විහරථා’’ති? ‘‘තග්ඝ මයං, භන්තෙ, අප්පමත්තා ආතාපිනො පහිතත්තා විහරාමා’’ති. ‘‘යථා කථං පන තුම්හෙ, අනුරුද්ධා, අප්පමත්තා ආතාපිනො පහිතත්තා විහරථා’’ති? ‘‘ඉධ, භන්තෙ, අම්හාකං යො පඨමං ගාමතො පිණ්ඩාය පටික්කමති සො ආසනානි පඤ්ඤපෙති, පානීයං පරිභොජනීයං උපට්ඨාපෙති, අවක්කාරපාතිං උපට්ඨාපෙති. යො පච්ඡා ගාමතො පිණ්ඩාය පටික්කමති, සචෙ හොති භුත්තාවසෙසො සචෙ ආකඞ්ඛති භුඤ්ජති, නො චෙ ආකඞ්ඛති අප්පහරිතෙ වා ඡඩ්ඩෙති, අප්පාණකෙ වා උදකෙ ඔපිලාපෙති. සො ආසනානි පටිසාමෙති, පානීයං පරිභොජනීයං පටිසාමෙති, අවක්කාරපාතිං පටිසාමෙති, භත්තග්ගං සම්මජ්ජති. යො පස්සති පානීයඝටං වා පරිභොජනීයඝටං වා වච්චඝටං වා රිත්තං තුච්ඡං සො උපට්ඨාපෙති. සචස්ස හොති අවිසය්හං, හත්ථවිකාරෙන දුතියං ආමන්තෙත්වා හත්ථවිලඞ්ඝකෙන උපට්ඨාපෙම, න ත්වෙව මයං, භන්තෙ, තප්පච්චයා වාචං භින්දාම. පඤ්චාහිකං ඛො පන මයං, භන්තෙ, සබ්බරත්තිකං ධම්මියා කථාය සන්නිසීදාම. එවං ඛො මයං, භන්තෙ, අප්පමත්තා ආතාපිනො පහිතත්තා විහරාමා’’ති.

328. ‘‘සාධු සාධු, අනුරුද්ධා! අත්ථි පන වො, අනුරුද්ධා, එවං අප්පමත්තානං ආතාපීනං පහිතත්තානං විහරන්තානං උත්තරිමනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසො අධිගතො ඵාසුවිහාරො’’ති? ‘‘කිඤ්හි නො සියා, භන්තෙ! ඉධ මයං, භන්තෙ, යාවදෙව ආකඞ්ඛාම විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරාම. අයං ඛො නො, භන්තෙ, අම්හාකං අප්පමත්තානං ආතාපීනං පහිතත්තානං විහරන්තානං උත්තරිමනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසො අධිගතො ඵාසුවිහාරො’’ති.

‘‘සාධු සාධු, අනුරුද්ධා! එතස්ස පන වො, අනුරුද්ධා, විහාරස්ස සමතික්කමාය එතස්ස විහාරස්ස පටිප්පස්සද්ධියා අත්ථඤ්ඤො උත්තරිමනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසො අධිගතො ඵාසුවිහාරො’’ති? ‘‘කිඤ්හි නො සියා, භන්තෙ! ඉධ මයං, භන්තෙ, යාවදෙව ආකඞ්ඛාම විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරාම. එතස්ස, භන්තෙ, විහාරස්ස සමතික්කමාය එතස්ස විහාරස්ස පටිප්පස්සද්ධියා අයමඤ්ඤො උත්තරිමනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසො අධිගතො ඵාසුවිහාරො’’ති.

‘‘සාධු සාධු, අනුරුද්ධා! එතස්ස පන වො, අනුරුද්ධා, විහාරස්ස සමතික්කමාය එතස්ස විහාරස්ස පටිප්පස්සද්ධියා අත්ථඤ්ඤො උත්තරිමනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසො අධිගතො ඵාසුවිහාරො’’ති? ‘‘කිඤ්හි නො සියා, භන්තෙ! ඉධ මයං, භන්තෙ, යාවදෙව ආකඞ්ඛාම පීතියා ච විරාගා උපෙක්ඛකා ච විහරාම, සතා ච සම්පජානා, සුඛඤ්ච කායෙන පටිසංවෙදෙම, යං තං අරියා ආචික්ඛන්ති – ‘උපෙක්ඛකො සතිමා සුඛවිහාරී’ති තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරාම. එතස්ස, භන්තෙ, විහාරස්ස සමතික්කමාය එතස්ස විහාරස්ස පටිප්පස්සද්ධියා අයමඤ්ඤො උත්තරිමනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසො අධිගතො ඵාසුවිහාරො’’ති.

‘‘සාධු සාධු, අනුරුද්ධා! එතස්ස පන වො, අනුරුද්ධා, විහාරස්ස සමතික්කමාය එතස්ස විහාරස්ස පටිප්පස්සද්ධියා අත්ථඤ්ඤො උත්තරිමනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසො අධිගතො ඵාසුවිහාරො’’ති ? ‘‘කිඤ්හි නො සියා, භන්තෙ! ඉධ මයං, භන්තෙ, යාවදෙව ආකඞ්ඛාම සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා, පුබ්බෙව සොමනස්සදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා, අදුක්ඛමසුඛං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරාම. එතස්ස, භන්තෙ, විහාරස්ස සමතික්කමාය එතස්ස විහාරස්ස පටිප්පස්සද්ධියා අයමඤ්ඤො උත්තරි මනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසො අධිගතො ඵාසුවිහාරො’’ති.

‘‘සාධු සාධු, අනුරුද්ධා! එතස්ස පන වො, අනුරුද්ධා, විහාරස්ස සමතික්කමාය එතස්ස විහාරස්ස පටිප්පස්සද්ධියා අත්ථඤ්ඤො උත්තරිමනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසො අධිගතො ඵාසුවිහාරො’’ති? ‘‘කිඤ්හි නො සියා, භන්තෙ! ඉධ මයං, භන්තෙ, යාවදෙව ආකඞ්ඛාම සබ්බසො රූපසඤ්ඤානං සමතික්කමා පටිඝසඤ්ඤානං අත්ථඞ්ගමා නානත්තසඤ්ඤානං අමනසිකාරා ‘අනන්තො ආකාසො’ති ආකාසානඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරාම. එතස්ස, භන්තෙ, විහාරස්ස සමතික්කමාය එතස්ස විහාරස්ස පටිප්පස්සද්ධියා අයමඤ්ඤො උත්තරිමනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසො අධිගතො ඵාසුවිහාරො’’ති.

‘‘සාධු සාධු, අනුරුද්ධා! එතස්ස පන වො, අනුරුද්ධා, විහාරස්ස සමතික්කමාය එතස්ස විහාරස්ස පටිප්පස්සද්ධියා අත්ථඤ්ඤො උත්තරිමනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසො අධිගතො ඵාසුවිහාරො’’ති? ‘‘කිඤ්හි නො සියා, භන්තෙ! ඉධ මයං, භන්තෙ, යාවදෙව ආකඞ්ඛාම සබ්බසො ආකාසානඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘අනන්තං විඤ්ඤාණ’න්ති විඤ්ඤාණඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරාම…පෙ… සබ්බසො විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘නත්ථි කිඤ්චී’ති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරාම…පෙ… සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරාම. එතස්ස, භන්තෙ, විහාරස්ස සමතික්කමාය එතස්ස විහාරස්ස පටිප්පස්සද්ධියා අයමඤ්ඤො උත්තරිමනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසො අධිගතො ඵාසුවිහාරො’’ති.

329. ‘‘සාධු සාධු, අනුරුද්ධා! එතස්ස පන වො, අනුරුද්ධා, විහාරස්ස සමතික්කමාය එතස්ස විහාරස්ස පටිප්පස්සද්ධියා අත්ථඤ්ඤො උත්තරිමනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසො අධිගතො ඵාසුවිහාරො’’ති? ‘‘කිඤ්හි නො සියා, භන්තෙ! ඉධ මයං, භන්තෙ, යාවදෙව ආකඞ්ඛාම සබ්බසො නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං උපසම්පජ්ජ විහරාම, පඤ්ඤාය ච නො දිස්වා ආසවා පරික්ඛීණා. එතස්ස, භන්තෙ, විහාරස්ස සමතික්කමාය එතස්ස විහාරස්ස පටිප්පස්සද්ධියා අයමඤ්ඤො උත්තරිමනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසො අධිගතො ඵාසුවිහාරො. ඉමම්හා ච මයං, භන්තෙ, ඵාසුවිහාරා අඤ්ඤං ඵාසුවිහාරං උත්තරිතරං වා පණීතතරං වා න සමනුපස්සාමා’’ති. ‘‘සාධු සාධු, අනුරුද්ධා! ඉමම්හා ඵාසුවිහාරා උත්තරිතරො වා පණීතතරො වා ඵාසුවිහාරො නත්ථී’’ති.

330. අථ ඛො භගවා ආයස්මන්තඤ්ච අනුරුද්ධං ආයස්මන්තඤ්ච නන්දියං ආයස්මන්තඤ්ච කිමිලං ධම්මියා කථාය සන්දස්සෙත්වා සමාදපෙත්වා සමුත්තෙජෙත්වා සම්පහංසෙත්වා උට්ඨායාසනා පක්කාමි. අථ ඛො ආයස්මා ච අනුරුද්ධො ආයස්මා ච නන්දියො ආයස්මා ච කිමිලො භගවන්තං අනුසංයායිත්වා [අනුසංසාවෙත්වා (සී.), අනුසාවෙත්වා (ටීකා)] තතො පටිනිවත්තිත්වා ආයස්මා ච නන්දියො ආයස්මා ච කිමිලො ආයස්මන්තං අනුරුද්ධං එතදවොචුං – ‘‘කිං නු ඛො මයං ආයස්මතො අනුරුද්ධස්ස එවමාරොචිම්හ – ‘ඉමාසඤ්ච ඉමාසඤ්ච විහාරසමාපත්තීනං මයං ලාභිනො’ති, යං නො ආයස්මා අනුරුද්ධො භගවතො සම්මුඛා යාව ආසවානං ඛයා පකාසෙතී’’ති? ‘‘න ඛො මෙ ආයස්මන්තො එවමාරොචෙසුං – ‘ඉමාසඤ්ච ඉමාසඤ්ච විහාරසමාපත්තීනං මයං ලාභිනො’ති, අපි ච මෙ ආයස්මන්තානං චෙතසා චෙතො පරිච්ච විදිතො – ‘ඉමාසඤ්ච ඉමාසඤ්ච විහාරසමාපත්තීනං ඉමෙ ආයස්මන්තො ලාභිනො’ති. දෙවතාපි මෙ එතමත්ථං ආරොචෙසුං – ‘ඉමාසඤ්ච ඉමාසඤ්ච විහාරසමාපත්තීනං ඉමෙ ආයස්මන්තො ලාභිනො’ති. තමෙනං භගවතා පඤ්හාභිපුට්ඨෙන බ්යාකත’’න්ති.

331. අථ ඛො දීඝො පරජනො යක්ඛො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතො ඛො දීඝො පරජනො යක්ඛො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ලාභා වත, භන්තෙ, වජ්ජීනං, සුලද්ධලාභා වජ්ජිපජාය, යත්ථ තථාගතො විහරති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො, ඉමෙ ච තයො කුලපුත්තා – ආයස්මා ච අනුරුද්ධො, ආයස්මා ච නන්දියො, ආයස්මා ච කිමිලො’’ති. දීඝස්ස පරජනස්ස යක්ඛස්ස සද්දං සුත්වා භුම්මා දෙවා සද්දමනුස්සාවෙසුං – ‘ලාභා වත, භො, වජ්ජීනං, සුලද්ධලාභා වජ්ජිපජාය, යත්ථ තථාගතො විහරති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො, ඉමෙ ච තයො කුලපුත්තා – ආයස්මා ච අනුරුද්ධො, ආයස්මා ච නන්දියො, ආයස්මා ච කිමිලො’ති. භුම්මානං දෙවානං සද්දං සුත්වා චාතුමහාරාජිකා දෙවා…පෙ… තාවතිංසා දෙවා…පෙ… යාමා දෙවා…පෙ… තුසිතා දෙවා…පෙ… නිම්මානරතී දෙවා…පෙ… පරනිම්මිතවසවත්තී දෙවා…පෙ… බ්රහ්මකායිකා දෙවා සද්දමනුස්සාවෙසුං – ‘‘ලාභා වත, භො, වජ්ජීනං, සුලද්ධලාභා වජ්ජිපජාය, යත්ථ තථාගතො විහරති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො, ඉමෙ ච තයො කුලපුත්තා – ආයස්මා ච අනුරුද්ධො, ආයස්මා ච නන්දියො, ආයස්මා ච කිමිලො’’ති. ඉතිහ තෙ ආයස්මන්තො තෙන ඛණෙන (තෙන ලයෙන) [( ) සී. ස්යා. පී. පොත්ථකෙසු නත්ථි] තෙන මුහුත්තෙන යාවබ්රහ්මලොකා විදිතා [සංවිදිතා (ක.)] අහෙසුං.

‘‘එවමෙතං, දීඝ, එවමෙතං, දීඝ! යස්මාපි, දීඝ, කුලා එතෙ තයො කුලපුත්තා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා, තඤ්චෙපි කුලං එතෙ තයො කුලපුත්තෙ පසන්නචිත්තං අනුස්සරෙය්ය, තස්සපාස්ස කුලස්ස දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය. යස්මාපි, දීඝ, කුලපරිවට්ටා එතෙ තයො කුලපුත්තා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා, සො චෙපි කුලපරිවට්ටො එතෙ තයො කුලපුත්තෙ පසන්නචිත්තො අනුස්සරෙය්ය, තස්සපාස්ස කුලපරිවට්ටස්ස දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය. යස්මාපි, දීඝ, ගාමා එතෙ තයො කුලපුත්තා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා, සො චෙපි ගාමො එතෙ තයො කුලපුත්තෙ පසන්නචිත්තො අනුස්සරෙය්ය, තස්සපාස්ස ගාමස්ස දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය. යස්මාපි, දීඝ, නිගමා එතෙ තයො කුලපුත්තා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා, සො චෙපි නිගමො එතෙ තයො කුලපුත්තෙ පසන්නචිත්තො අනුස්සරෙය්ය, තස්සපාස්ස නිගමස්ස දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය. යස්මාපි, දීඝ, නගරා එතෙ තයො කුලපුත්තා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා, තඤ්චෙපි නගරං එතෙ තයො කුලපුත්තෙ පසන්නචිත්තං අනුස්සරෙය්ය, තස්සපාස්ස නගරස්ස දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය. යස්මාපි, දීඝ, ජනපදා එතෙ තයො කුලපුත්තා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා, සො චෙපි ජනපදො එතෙ තයො කුලපුත්තෙ පසන්නචිත්තො අනුස්සරෙය්ය, තස්සපාස්ස ජනපදස්ස දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය. සබ්බෙ චෙපි, දීඝ, ඛත්තියා එතෙ තයො කුලපුත්තෙ පසන්නචිත්තා අනුස්සරෙය්යුං, සබ්බෙසානංපාස්ස ඛත්තියානං දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය. සබ්බෙ චෙපි, දීඝ, බ්රාහ්මණා…පෙ… සබ්බෙ චෙපි, දීඝ, වෙස්සා…පෙ… සබ්බෙ චෙපි, දීඝ, සුද්දා එතෙ තයො කුලපුත්තෙ පසන්නචිත්තා අනුස්සරෙය්යුං, සබ්බෙසානංපාස්ස සුද්දානං දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය. සදෙවකො චෙපි, දීඝ, ලොකො සමාරකො සබ්රහ්මකො සස්සමණබ්රාහ්මණී පජා සදෙවමනුස්සා එතෙ තයො කුලපුත්තෙ පසන්නචිත්තා අනුස්සරෙය්ය, සදෙවකස්සපාස්ස ලොකස්ස සමාරකස්ස සබ්රහ්මකස්ස සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය. පස්ස, දීඝ, යාව එතෙ තයො කුලපුත්තා බහුජනහිතාය පටිපන්නා බහුජනසුඛාය ලොකානුකම්පාය, අත්ථාය හිතාය සුඛාය දෙවමනුස්සාන’’න්ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනො දීඝො පරජනො යක්ඛො භගවතො භාසිතං අභිනන්දීති.

චූළගොසිඞ්ගසුත්තං නිට්ඨිතං පඨමං.

2. මහාගොසිඞ්ගසුත්තං

332. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා ගොසිඞ්ගසාලවනදායෙ විහරති සම්බහුලෙහි අභිඤ්ඤාතෙහි අභිඤ්ඤාතෙහි ථෙරෙහි සාවකෙහි සද්ධිං – ආයස්මතා ච සාරිපුත්තෙන ආයස්මතා ච මහාමොග්ගල්ලානෙන ආයස්මතා ච මහාකස්සපෙන ආයස්මතා ච අනුරුද්ධෙන ආයස්මතා ච රෙවතෙන ආයස්මතා ච ආනන්දෙන, අඤ්ඤෙහි ච අභිඤ්ඤාතෙහි අභිඤ්ඤාතෙහි ථෙරෙහි සාවකෙහි සද්ධිං. අථ ඛො ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙනායස්මා මහාකස්සපො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං මහාකස්සපං එතදවොච – ‘‘ආයාමාවුසො, කස්සප, යෙනායස්මා සාරිපුත්තො තෙනුපසඞ්කමිස්සාම ධම්මස්සවනායා’’ති. ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො ආයස්මා මහාකස්සපො ආයස්මතො මහාමොග්ගල්ලානස්ස පච්චස්සොසි. අථ ඛො ආයස්මා ච මහාමොග්ගල්ලානො ආයස්මා ච මහාකස්සපො ආයස්මා ච අනුරුද්ධො යෙනායස්මා සාරිපුත්තො තෙනුපසඞ්කමිංසු ධම්මස්සවනාය. අද්දසා ඛො ආයස්මා ආනන්දො ආයස්මන්තඤ්ච මහාමොග්ගල්ලානං ආයස්මන්තඤ්ච මහාකස්සපං ආයස්මන්තඤ්ච අනුරුද්ධං යෙනායස්මා සාරිපුත්තො තෙනුපසඞ්කමන්තෙ ධම්මස්සවනාය. දිස්වාන යෙනායස්මා රෙවතො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං රෙවතං එතදවොච – ‘‘උපසඞ්කමන්තා ඛො අමූ, ආවුසො [ආයස්මන්තාවුසො (ක.)] රෙවත, සප්පුරිසා යෙනායස්මා සාරිපුත්තො තෙන ධම්මස්සවනාය. ආයාමාවුසො රෙවත, යෙනායස්මා සාරිපුත්තො තෙනුපසඞ්කමිස්සාම ධම්මස්සවනායා’’ති. ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො ආයස්මා රෙවතො ආයස්මතො ආනන්දස්ස පච්චස්සොසි. අථ ඛො ආයස්මා ච රෙවතො ආයස්මා ච ආනන්දො යෙනායස්මා සාරිපුත්තො තෙනුපසඞ්කමිංසු ධම්මස්සවනාය.

333. අද්දසා ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො ආයස්මන්තඤ්ච රෙවතං ආයස්මන්තඤ්ච ආනන්දං දූරතොව ආගච්ඡන්තෙ. දිස්වාන ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘එතු ඛො ආයස්මා ආනන්දො! ස්වාගතං ආයස්මතො ආනන්දස්ස භගවතො උපට්ඨාකස්ස භගවතො සන්තිකාවචරස්ස! රමණීයං, ආවුසො ආනන්ද, ගොසිඞ්ගසාලවනං, දොසිනා රත්ති, සබ්බඵාලිඵුල්ලා [සබ්බපාලිඵුල්ලා (සී.)] සාලා, දිබ්බා, මඤ්ඤෙ, ගන්ධා සම්පවන්ති; කථංරූපෙන, ආවුසො ආනන්ද, භික්ඛුනා ගොසිඞ්ගසාලවනං සොභෙය්යා’’ති? ‘‘ඉධාවුසො සාරිපුත්ත , භික්ඛු බහුස්සුතො හොති සුතධරො සුතසන්නිචයො. යෙ තෙ ධම්මා ආදිකල්යාණා මජ්ඣෙකල්යාණා පරියොසානකල්යාණා සාත්ථා සබ්යඤ්ජනා; කෙවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං අභිවදන්ති, තථාරූපාස්ස ධම්මා බහුස්සුතා හොන්ති, ධාතා [ධතා (සී. ස්යා. කං. පී.)], වචසා පරිචිතා, මනසානුපෙක්ඛිතා, දිට්ඨියා සුප්පටිවිද්ධා. සො චතස්සන්නං පරිසානං ධම්මං දෙසෙති පරිමණ්ඩලෙහි පදබ්යඤ්ජනෙහි අනුප්පබන්ධෙහි [අප්පබද්ධෙහි (සී. පී.)] අනුසයසමුග්ඝාතාය. එවරූපෙන ඛො, ආවුසො සාරිපුත්ත, භික්ඛුනා ගොසිඞ්ගසාලවනං සොභෙය්යා’’ති.

334. එවං වුත්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො ආයස්මන්තං රෙවතං එතදවොච – ‘‘බ්යාකතං ඛො, ආවුසො රෙවත, ආයස්මතා ආනන්දෙන යථාසකං පටිභානං. තත්ථ දානි මයං ආයස්මන්තං රෙවතං පුච්ඡාම – ‘රමණීයං, ආවුසො රෙවත, ගොසිඞ්ගසාලවනං, දොසිනා රත්ති, සබ්බඵාලිඵුල්ලා සාලා, දිබ්බා, මඤ්ඤෙ, ගන්ධා සම්පවන්ති; කථංරූපෙන, ආවුසො රෙවත, භික්ඛුනා ගොසිඞ්ගසාලවනං සොභෙය්යා’’’ති? ‘‘ඉධාවුසො සාරිපුත්ත, භික්ඛු පටිසල්ලානාරාමො හොති පටිසල්ලානරතො, අජ්ඣත්තං චෙතොසමථමනුයුත්තො අනිරාකතජ්ඣානො, විපස්සනාය සමන්නාගතො, බ්රූහෙතා සුඤ්ඤාගාරානං. එවරූපෙන ඛො, ආවුසො සාරිපුත්ත, භික්ඛුනා ගොසිඞ්ගසාලවනං සොභෙය්යා’’ති.

335. එවං වුත්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො ආයස්මන්තං අනුරුද්ධං එතදවොච – ‘‘බ්යාකතං ඛො, ආවුසො අනුරුද්ධ, ආයස්මතා රෙවතෙන යථාසකං පටිභානං. තත්ථ දානි මයං ආයස්මන්තං අනුරුද්ධං පුච්ඡාම – ‘රමණීයං, ආවුසො අනුරුද්ධ, ගොසිඞ්ගසාලවනං, දොසිනා රත්ති, සබ්බඵාලිඵුල්ලා සාලා, දිබ්බා, මඤ්ඤෙ, ගන්ධා සම්පවන්ති; කථංරූපෙන, ආවුසො අනුරුද්ධ, භික්ඛුනා ගොසිඞ්ගසාලවනං සොභෙය්යා’’’ති? ‘‘ඉධාවුසො සාරිපුත්ත, භික්ඛු දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සහස්සං ලොකානං වොලොකෙති. සෙය්යථාපි, ආවුසො සාරිපුත්ත, චක්ඛුමා පුරිසො උපරිපාසාදවරගතො සහස්සං නෙමිමණ්ඩලානං වොලොකෙය්ය; එවමෙව ඛො, ආවුසො සාරිපුත්ත, භික්ඛු දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සහස්සං ලොකානං වොලොකෙති. එවරූපෙන ඛො, ආවුසො සාරිපුත්ත, භික්ඛුනා ගොසිඞ්ගසාලවනං සොභෙය්යා’’ති.

336. එවං වුත්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො ආයස්මන්තං මහාකස්සපං එතදවොච – ‘‘බ්යාකතං ඛො, ආවුසො කස්සප, ආයස්මතා අනුරුද්ධෙන යථාසකං පටිභානං. තත්ථ දානි මයං ආයස්මන්තං මහාකස්සපං පුච්ඡාම – ‘රමණීයං, ආවුසො කස්සප, ගොසිඞ්ගසාලවනං, දොසිනා රත්ති, සබ්බඵාලිඵුල්ලා සාලා, දිබ්බා, මඤ්ඤෙ, ගන්ධා සම්පවන්ති; කථංරූපෙන, ආවුසො කස්සප, භික්ඛුනා ගොසිඞ්ගසාලවනං සොභෙය්යා’’’ති? ‘‘ඉධාවුසො සාරිපුත්ත, භික්ඛු අත්තනා ච ආරඤ්ඤිකො හොති ආරඤ්ඤිකත්තස්ස ච වණ්ණවාදී, අත්තනා ච පිණ්ඩපාතිකො හොති පිණ්ඩපාතිකත්තස්ස ච වණ්ණවාදී, අත්තනා ච පංසුකූලිකො හොති පංසුකූලිකත්තස්ස ච වණ්ණවාදී, අත්තනා ච තෙචීවරිකො හොති තෙචීවරිකත්තස්ස ච වණ්ණවාදී, අත්තනා ච අප්පිච්ඡො හොති අප්පිච්ඡතාය ච වණ්ණවාදී, අත්තනා ච සන්තුට්ඨො හොති සන්තුට්ඨියා ච වණ්ණවාදී, අත්තනා ච පවිවිත්තො හොති පවිවෙකස්ස ච වණ්ණවාදී, අත්තනා ච අසංසට්ඨො හොති අසංසග්ගස්ස ච වණ්ණවාදී, අත්තනා ච ආරද්ධවීරියො හොති වීරියාරම්භස්ස ච වණ්ණවාදී, අත්තනා ච සීලසම්පන්නො හොති සීලසම්පදාය ච වණ්ණවාදී, අත්තනා ච සමාධිසම්පන්නො හොති සමාධිසම්පදාය ච වණ්ණවාදී, අත්තනා ච පඤ්ඤාසම්පන්නො හොති පඤ්ඤාසම්පදාය ච වණ්ණවාදී, අත්තනා ච විමුත්තිසම්පන්නො හොති විමුත්තිසම්පදාය ච වණ්ණවාදී, අත්තනා ච විමුත්තිඤාණදස්සනසම්පන්නො හොති විමුත්තිඤාණදස්සනසම්පදාය ච වණ්ණවාදී. එවරූපෙන ඛො, ආවුසො සාරිපුත්ත , භික්ඛුනා ගොසිඞ්ගසාලවනං සොභෙය්යා’’ති.

337. එවං වුත්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො ආයස්මන්තං මහාමොග්ගල්ලානං එතදවොච – ‘‘බ්යාකතං ඛො, ආවුසො මොග්ගල්ලාන, ආයස්මතා මහාකස්සපෙන යථාසකං පටිභානං. තත්ථ දානි මයං ආයස්මන්තං මහාමොග්ගල්ලානං පුච්ඡාම – ‘රමණීයං, ආවුසො මොග්ගල්ලාන, ගොසිඞ්ගසාලවනං, දොසිනා රත්ති, සබ්බඵාලිඵුල්ලා සාලා, දිබ්බා, මඤ්ඤෙ, ගන්ධා සම්පවන්ති; කථංරූපෙන, ආවුසො මොග්ගල්ලාන, භික්ඛුනා ගොසිඞ්ගසාලවනං සොභෙය්යා’’’ති? ‘‘ඉධාවුසො සාරිපුත්ත, ද්වෙ භික්ඛූ අභිධම්මකථං කථෙන්ති, තෙ අඤ්ඤමඤ්ඤං පඤ්හං පුච්ඡන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස පඤ්හං පුට්ඨා විස්සජ්ජෙන්ති, නො ච සංසාදෙන්ති [සංසාරෙන්ති (ක.)], ධම්මී ච නෙසං කථා පවත්තිනී හොති. එවරූපෙන ඛො, ආවුසො සාරිපුත්ත, භික්ඛුනා ගොසිඞ්ගසාලවනං සොභෙය්යා’’ති.

338. අථ ඛො ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං එතදවොච – ‘‘බ්යාකතං ඛො, ආවුසො සාරිපුත්ත, අම්හෙහි සබ්බෙහෙව යථාසකං පටිභානං. තත්ථ දානි මයං ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං පුච්ඡාම – ‘රමණීයං, ආවුසො සාරිපුත්ත, ගොසිඞ්ගසාලවනං, දොසිනා රත්ති, සබ්බඵාලිඵුල්ලා සාලා, දිබ්බා, මඤ්ඤෙ, ගන්ධා සම්පවන්ති; කථංරූපෙන, ආවුසො සාරිපුත්ත, භික්ඛුනා ගොසිඞ්ගසාලවනං සොභෙය්යා’’’ති? ‘‘ඉධාවුසො මොග්ගල්ලාන, භික්ඛු චිත්තං වසං වත්තෙති, නො ච භික්ඛු චිත්තස්ස වසෙන වත්තති. සො යාය විහාරසමාපත්තියා ආකඞ්ඛති පුබ්බණ්හසමයං විහරිතුං, තාය විහාරසමාපත්තියා පුබ්බණ්හසමයං විහරති; යාය විහාරසමාපත්තියා ආකඞ්ඛති මජ්ඣන්හිකසමයං [මජ්ඣන්තිකසමයං (සී. ස්යා. කං. පී. ක.)] විහරිතුං, තාය විහාරසමාපත්තියා මජ්ඣන්හිකසමයං විහරති; යාය විහාරසමාපත්තියා ආකඞ්ඛති සායන්හසමයං විහරිතුං, තාය විහාරසමාපත්තියා සායන්හසමයං විහරති. සෙය්යථාපි, ආවුසො මොග්ගල්ලාන, රඤ්ඤො වා රාජමහාමත්තස්ස වා නානාරත්තානං දුස්සානං දුස්සකරණ්ඩකො පූරො අස්ස. සො යඤ්ඤදෙව දුස්සයුගං ආකඞ්ඛෙය්ය පුබ්බණ්හසමයං පාරුපිතුං, තං තදෙව දුස්සයුගං පුබ්බණ්හසමයං පාරුපෙය්ය; යඤ්ඤදෙව දුස්සයුගං ආකඞ්ඛෙය්ය මජ්ඣන්හිකසමයං පාරුපිතුං, තං තදෙව දුස්සයුගං මජ්ඣන්හිකසමයං පාරුපෙය්ය; යඤ්ඤදෙව දුස්සයුගං ආකඞ්ඛෙය්ය සායන්හසමයං පාරුපිතුං, තං තදෙව දුස්සයුගං සායන්හසමයං පාරුපෙය්ය. එවමෙව ඛො, ආවුසො මොග්ගල්ලාන, භික්ඛු චිත්තං වසං වත්තෙති, නො ච භික්ඛු චිත්තස්ස වසෙන වත්තති. සො යාය විහාරසමාපත්තියා ආකඞ්ඛති පුබ්බණ්හසමයං විහරිතුං, තාය විහාරසමාපත්තියා පුබ්බණ්හසමයං විහරති; යාය විහාරසමාපත්තියා ආකඞ්ඛති මජ්ඣන්හිකසමයං විහරිතුං, තාය විහාරසමාපත්තියා මජ්ඣන්හිකසමයං විහරති; යාය විහාරසමාපත්තියා ආකඞ්ඛති සායන්හසමයං විහරිතුං, තාය විහාරසමාපත්තියා සායන්හසමයං විහරති. එවරූපෙන ඛො, ආවුසො මොග්ගල්ලාන, භික්ඛුනා ගොසිඞ්ගසාලවනං සොභෙය්යා’’ති.

339. අථ ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො තෙ ආයස්මන්තෙ එතදවොච – ‘‘බ්යාකතං ඛො, ආවුසො, අම්හෙහි සබ්බෙහෙව යථාසකං පටිභානං. ආයාමාවුසො, යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිස්සාම; උපසඞ්කමිත්වා එතමත්ථං භගවතො ආරොචෙස්සාම. යථා නො භගවා බ්යාකරිස්සති තථා නං ධාරෙස්සාමා’’ති. ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො තෙ ආයස්මන්තො ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස පච්චස්සොසුං. අථ ඛො තෙ ආයස්මන්තො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අද්දසං ඛො අහං, භන්තෙ, ආයස්මන්තඤ්ච රෙවතං ආයස්මන්තඤ්ච ආනන්දං දූරතොව ආගච්ඡන්තෙ. දිස්වාන ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොචං – ‘එතු ඛො ආයස්මා ආනන්දො! ස්වාගතං ආයස්මතො ආනන්දස්ස භගවතො උපට්ඨාකස්ස භගවතො සන්තිකාවචරස්ස! රමණීයං, ආවුසො ආනන්ද, ගොසිඞ්ගසාලවනං, දොසිනා රත්ති, සබ්බඵාලිඵුල්ලා සාලා, දිබ්බා, මඤ්ඤෙ, ගන්ධා සම්පවන්ති; කථංරූපෙන, ආවුසො ආනන්ද, භික්ඛුනා ගොසිඞ්ගසාලවනං සොභෙය්යා’ති? එවං වුත්තෙ, භන්තෙ, ආයස්මා ආනන්දො මං එතදවොච – ‘ඉධාවුසො, සාරිපුත්ත, භික්ඛු බහුස්සුතො හොති සුතධරො…පෙ… අනුසයසමුග්ඝාතාය. එවරූපෙන ඛො, ආවුසො සාරිපුත්ත, භික්ඛුනා ගොසිඞ්ගසාලවනං සොභෙය්යා’’’ති. ‘‘සාධු සාධු, සාරිපුත්ත! යථා තං ආනන්දොව සම්මා බ්යාකරමානො බ්යාකරෙය්ය. ආනන්දො හි, සාරිපුත්ත, බහුස්සුතො සුතධරො සුතසන්නිචයො. යෙ තෙ ධම්මා ආදිකල්යාණා මජ්ඣෙකල්යාණා පරියොසානකල්යාණා සාත්ථා සබ්යඤ්ජනා; කෙවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං අභිවදන්ති, තථාරූපාස්ස ධම්මා බහුස්සුතා හොන්ති, ධාතා, වචසා පරිචිතා, මනසානුපෙක්ඛිතා, දිට්ඨියා සුප්පටිවිද්ධා. සො චතස්සන්නං පරිසානං ධම්මං දෙසෙති පරිමණ්ඩලෙහි පදබ්යඤ්ජනෙහි අනුප්පබන්ධෙහි අනුසයසමුග්ඝාතායා’’ති.

340. ‘‘එවං වුත්තෙ, අහං, භන්තෙ, ආයස්මන්තං රෙවතං එතදවොචං – ‘බ්යාකතං ඛො, ආවුසො රෙවත ආයස්මතා ආනන්දෙන යථාසකං පටිභානං. තත්ථ දානි මයං ආයස්මන්තං රෙවතං පුච්ඡාම – රමණීයං, ආවුසො රෙවත, ගොසිඞ්ගසාලවනං, දොසිනා රත්ති, සබ්බඵාලිඵුල්ලා සාලා, දිබ්බා මඤ්ඤෙ ගන්ධා සම්පවන්ති. කථංරූපෙන, ආවුසො රෙවත, භික්ඛුනා ගොසිඞ්ගසාලවනං සොභෙය්යා’ති? එවං වුත්තෙ, භන්තෙ, ආයස්මා රෙවතො මං එතදවොච – ‘ඉධාවුසො සාරිපුත්ත භික්ඛු පටිසල්ලානාරාමො හොති පටිසල්ලානරතො , අජ්ඣත්තං චෙතොසමථමනුයුත්තො, අනිරාකතජ්ඣානො, විපස්සනාය සමන්නාගතො, බ්රූහෙතා සුඤ්ඤාගාරානං. එවරූපෙන ඛො, ආවුසො සාරිපුත්ත, භික්ඛුනා ගොසිඞ්ගසාලවනං සොභෙය්යා’’’ති. ‘‘සාධු සාධු, සාරිපුත්ත! යථා තං රෙවතොව සම්මා බ්යාකරමානො බ්යාකරෙය්ය. රෙවතො හි, සාරිපුත්ත, පටිසල්ලානාරාමො පටිසල්ලානරතො, අජ්ඣත්තං චෙතොසමථමනුයුත්තො අනිරාකතජ්ඣානො, විපස්සනාය සමන්නාගතො බ්රූහෙතා සුඤ්ඤාගාරාන’’න්ති.

341. ‘‘එවං වුත්තෙ, අහං, භන්තෙ, ආයස්මන්තං අනුරුද්ධං එතදවොචං – ‘බ්යාකතං ඛො ආවුසො අනුරුද්ධ ආයස්මතා රෙවතෙන…පෙ… කථංරූපෙන, ආවුසො අනුරුද්ධ, භික්ඛුනා ගොසිඞ්ගසාලවනං සොභෙය්යා’ති. එවං වුත්තෙ, භන්තෙ, ආයස්මා අනුරුද්ධො මං එතදවොච – ‘ඉධාවුසො සාරිපුත්ත, භික්ඛු දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සහස්සං ලොකානං වොලොකෙති. සෙය්යථාපි, ආවුසො සාරිපුත්ත, චක්ඛුමා පුරිසො…පෙ… එවරූපෙන ඛො ආවුසො සාරිපුත්ත භික්ඛුනා ගොසිඞ්ගසාලවනං සොභෙය්යා’’’ති. ‘‘සාධු සාධු, සාරිපුත්ත, යථා තං අනුරුද්ධොව සම්මා බ්යාකරමානො බ්යාකරෙය්ය. අනුරුද්ධො හි, සාරිපුත්ත, දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සහස්සං ලොකානං වොලොකෙතී’’ති.

342. ‘‘එවං වුත්තෙ, අහං, භන්තෙ, ආයස්මන්තං මහාකස්සපං එතදවොචං – ‘බ්යාකතං ඛො, ආවුසො කස්සප ආයස්මතා අනුරුද්ධෙන යථාසකං පටිභානං. තත්ථ දානි මයං ආයස්මන්තං මහාකස්සපං පුච්ඡාම…පෙ… කථං රූපෙන ඛො, ආවුසො කස්සප, භික්ඛුනා ගොසිඞ්ගසාලවනං සොභෙය්යා’ති? එවං වුත්තෙ භන්තෙ, ආයස්මා මහාකස්සපො මං එතදවොච – ‘ඉධාවුසො සාරිපුත්ත, භික්ඛු අත්තනා ච ආරඤ්ඤිකො හොති ආරඤ්ඤිකත්තස්ස ච වණ්ණවාදී, අත්තනා ච පිණ්ඩපාතිකො හොති…පෙ… අත්තනා ච පංසුකූලිකො හොති…පෙ… අත්තනා ච තෙචීවරිකො හොති…පෙ… අත්තනා ච අප්පිච්ඡො හොති…පෙ… අත්තනා ච සන්තුට්ඨො හොති…පෙ… අත්තනා ච පවිවිත්තො හොති…පෙ… අත්තනා ච අසංසට්ඨො හොති…පෙ… අත්තනා ච ආරද්ධවීරියො හොති…පෙ… අත්තනා ච සීලසම්පන්නො හොති…පෙ… අත්තනා ච සමාධිසම්පන්නො හොති…පෙ… අත්තනා ච පඤ්ඤාසම්පන්නො හොති… අත්තනා ච විමුත්තිසම්පන්නො හොති… අත්තනා ච විමුත්තිඤාණදස්සනසම්පන්නො හොති විමුත්තිඤාණදස්සනසම්පදාය ච වණ්ණවාදී. එවරූපෙන ඛො, ආවුසො සාරිපුත්ත, භික්ඛුනා ගොසිඞ්ගසාලවනං සොභෙය්යා’’’ති . ‘‘සාධු සාධු, සාරිපුත්ත! යථා තං කස්සපොව සම්මා බ්යාකරමානො බ්යාකරෙය්ය. කස්සපො හි, සාරිපුත්ත, අත්තනා ච ආරඤ්ඤිකො ආරඤ්ඤිකත්තස්ස ච වණ්ණවාදී, අත්තනා ච පිණ්ඩපාතිකො පිණ්ඩපාතිකත්තස්ස ච වණ්ණවාදී, අත්තනා ච පංසුකූලිකො පංසුකූලිකත්තස්ස ච වණ්ණවාදී, අත්තනා ච තෙචීවරිකො තෙචීවරිකත්තස්ස ච වණ්ණවාදී, අත්තනා ච අප්පිච්ඡො අප්පිච්ඡතාය ච වණ්ණවාදී, අත්තනා ච සන්තුට්ඨො සන්තුට්ඨියා ච වණ්ණවාදී, අත්තනා ච පවිවිත්තො පවිවෙකස්ස ච වණ්ණවාදී, අත්තනා ච අසංසට්ඨො අසංසග්ගස්ස ච වණ්ණවාදී, අත්තනා ච ආරද්ධවීරියො වීරියාරම්භස්ස ච වණ්ණවාදී, අත්තනා ච සීලසම්පන්නො සීලසම්පදාය ච වණ්ණවාදී, අත්තනා ච සමාධිසම්පන්නො සමාධිසම්පදාය ච වණ්ණවාදී, අත්තනා ච පඤ්ඤාසම්පන්නො පඤ්ඤාසම්පදාය ච වණ්ණවාදී, අත්තනා ච විමුත්තිසම්පන්නො විමුත්තිසම්පදාය ච වණ්ණවාදී, අත්තනා ච විමුත්තිඤාණදස්සනසම්පන්නො විමුත්තිඤාණදස්සනසම්පදාය ච වණ්ණවාදී’’ති.

343. ‘‘එවං වුත්තෙ, අහං භන්තෙ ආයස්මන්තං මහාමොග්ගල්ලානං එතදවොචං – ‘බ්යාකතං ඛො, ආවුසො මොග්ගල්ලාන, ආයස්මතා මහාකස්සපෙන යථාසකං පටිභානං. තත්ථ දානි මයං ආයස්මන්තං මහාමොග්ගල්ලානං පුච්ඡාම…පෙ… කථංරූපෙන, ආවුසො මොග්ගල්ලාන, භික්ඛුනා ගොසිඞ්ගසාලවනං සොභෙය්යා’ති? එවං වුත්තෙ, භන්තෙ, ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො මං එතදවොච – ‘ඉධාවුසො සාරිපුත්ත, ද්වෙ භික්ඛූ අභිධම්මකථං කථෙන්ති. තෙ අඤ්ඤමඤ්ඤං පඤ්හං පුච්ඡන්ති, අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස පඤ්හං පුට්ඨා විස්සජ්ජෙන්ති, නො ච සංසාදෙන්ති, ධම්මී ච නෙසං කථා පවත්තිනී හොති. එවරූපෙන ඛො, ආවුසො සාරිපුත්ත, භික්ඛුනා ගොසිඞ්ගසාලවනං සොභෙය්යා’’’ති. ‘‘සාධු සාධු, සාරිපුත්ත, යථා තං මොග්ගල්ලානොව සම්මා බ්යාකරමානො බ්යාකරෙය්ය. මොග්ගල්ලානො හි, සාරිපුත්ත, ධම්මකථිකො’’ති.

344. එවං වුත්තෙ, ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අථ ඛ්වාහං, භන්තෙ, ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං එතදවොචං – ‘බ්යාකතං ඛො, ආවුසො සාරිපුත්ත, අම්හෙහි සබ්බෙහෙව යථාසකං පටිභානං. තත්ථ දානි මයං ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං පුච්ඡාම – රමණීයං, ආවුසො සාරිපුත්ත, ගොසිඞ්ගසාලවනං, දොසිනා රත්ති, සබ්බඵාලිඵුල්ලා සාලා, දිබ්බා, මඤ්ඤෙ, ගන්ධා සම්පවන්ති. කථංරූපෙන, ආවුසො සාරිපුත්ත, භික්ඛුනා ගොසිඞ්ගසාලවනං සොභෙය්යා’ති? එවං වුත්තෙ, භන්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො මං එතදවොච – ‘ඉධාවුසො, මොග්ගල්ලාන, භික්ඛු චිත්තං වසං වත්තෙති නො ච භික්ඛු චිත්තස්ස වසෙන වත්තති. සො යාය විහාරසමාපත්තියා ආකඞ්ඛති පුබ්බණ්හසමයං විහරිතුං, තාය විහාරසමාපත්තියා පුබ්බණ්හසමයං විහරති; යාය විහාරසමාපත්තියා ආකඞ්ඛති මජ්ඣන්හිකසමයං විහරිතුං, තාය විහාරසමාපත්තියා මජ්ඣන්හිකසමයං විහරති; යාය විහාරසමාපත්තියා ආකඞ්ඛති සායන්හසමයං විහරිතුං, තාය විහාරසමාපත්තියා සායන්හසමයං විහරති. සෙය්යථාපි, ආවුසො මොග්ගල්ලාන, රඤ්ඤො වා රාජමහාමත්තස්ස වා නානාරත්තානං දුස්සානං දුස්සකරණ්ඩකො පූරො අස්ස. සො යඤ්ඤදෙව දුස්සයුගං ආකඞ්ඛෙය්ය පුබ්බණ්හසමයං පාරුපිතුං , තං තදෙව දුස්සයුගං පුබ්බණ්හසමයං පාරුපෙය්ය; යඤ්ඤදෙව දුස්සයුගං ආකඞ්ඛෙය්ය මජ්ඣන්හිකසමයං පාරුපිතුං, තං තදෙව දුස්සයුගං මජ්ඣන්හිකසමයං පාරුපෙය්ය; යඤ්ඤදෙව දුස්සයුගං ආකඞ්ඛෙය්ය සායන්හසමයං පාරුපිතුං, තං තදෙව දුස්සයුගං සායන්හසමයං පාරුපෙය්ය. එවමෙව ඛො, ආවුසො මොග්ගල්ලාන, භික්ඛු චිත්තං වසං වත්තෙති, නො ච භික්ඛු චිත්තස්ස වසෙන වත්තති. සො යාය විහාරසමාපත්තියා ආකඞ්ඛති පුබ්බණ්හසමයං විහරිතුං, තාය විහාරසමාපත්තියා පුබ්බණ්හසමයං විහරති; යාය විහාරසමාපත්තියා ආකඞ්ඛති මජ්ඣන්හිකසමයං විහරිතුං, තාය විහාරසමාපත්තියා මජ්ඣන්හිකසමයං විහරති; යාය විහාරසමාපත්තියා ආකඞ්ඛති සායන්හසමයං විහරිතුං, තාය විහාරසමාපත්තියා සායන්හසමයං විහරති. එවරූපෙන ඛො, ආවුසො මොග්ගල්ලාන, භික්ඛුනා ගොසිඞ්ගසාලවනං සොභෙය්යා’’’ති. ‘‘සාධු සාධු, මොග්ගල්ලාන! යථා තං සාරිපුත්තොව සම්මා බ්යාකරමානො බ්යාකරෙය්ය. සාරිපුත්තො හි, මොග්ගල්ලාන, චිත්තං වසං වත්තෙති නො ච සාරිපුත්තො චිත්තස්ස වසෙන වත්තති. සො යාය විහාරසමාපත්තියා ආකඞ්ඛති පුබ්බණ්හසමයං විහරිතුං, තාය විහාරසමාපත්තියා පුබ්බණ්හසමයං විහරති; යාය විහාරසමාපත්තියා ආකඞ්ඛති මජ්ඣන්හිකසමයං විහරිතුං, තාය විහාරසමාපත්තියා මජ්ඣන්හිකසමයං විහරති; යාය විහාරසමාපත්තියා ආකඞ්ඛති සායන්හසමයං විහරිතුං, තාය විහාරසමාපත්තියා සායන්හසමයං විහරතී’’ති.

345. එවං වුත්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කස්ස නු ඛො, භන්තෙ, සුභාසිත’’න්ති? ‘‘සබ්බෙසං වො, සාරිපුත්ත, සුභාසිතං පරියායෙන. අපි ච මමපි සුණාථ යථාරූපෙන භික්ඛුනා ගොසිඞ්ගසාලවනං සොභෙය්ය. ඉධ, සාරිපුත්ත, භික්ඛු පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො නිසීදති පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා උජුං කායං පණිධාය පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා – ‘න තාවාහං ඉමං පල්ලඞ්කං භින්දිස්සාමි යාව මෙ නානුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුච්චිස්සතී’ති. එවරූපෙන ඛො, සාරිපුත්ත, භික්ඛුනා ගොසිඞ්ගසාලවනං සොභෙය්යා’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා තෙ ආයස්මන්තො [තෙ භික්ඛූ (ක.)] භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

මහාගොසිඞ්ගසුත්තං නිට්ඨිතං දුතියං.

3. මහාගොපාලකසුත්තං

346. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘එකාදසහි, භික්ඛවෙ, අඞ්ගෙහි සමන්නාගතො ගොපාලකො අභබ්බො ගොගණං පරිහරිතුං ඵාතිං කාතුං [ඵාතිකත්තුං (සී. පී.), ඵාතිකාතුං (ස්යා. කං.)]. කතමෙහි එකාදසහි? ඉධ, භික්ඛවෙ, ගොපාලකො න රූපඤ්ඤූ හොති, න ලක්ඛණකුසලො හොති, න ආසාටිකං හාරෙතා [සාටෙතා (සී. ස්යා. කං. පී.)] හොති, න වණං පටිච්ඡාදෙතා හොති, න ධූමං කත්තා හොති, න තිත්ථං ජානාති, න පීතං ජානාති, න වීථිං ජානාති, න ගොචරකුසලො හොති අනවසෙසදොහී ච හොති. යෙ තෙ උසභා ගොපිතරො ගොපරිණායකා තෙ න අතිරෙකපූජාය පූජෙතා හොති. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, එකාදසහි අඞ්ගෙහි සමන්නාගතො ගොපාලකො අභබ්බො ගොගණං පරිහරිතුං ඵාතිං කාතුං. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, එකාදසහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු අභබ්බො ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජිතුං. කතමෙහි එකාදසහි? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න රූපඤ්ඤූ හොති, න ලක්ඛණකුසලො හොති, න ආසාටිකං හාරෙතා හොති, න වණං පටිච්ඡාදෙතා හොති, න ධූමං කත්තා හොති, න තිත්ථං ජානාති, න පීතං ජානාති, න වීථිං ජානාති, න ගොචරකුසලො හොති, අනවසෙසදොහී ච හොති. යෙ තෙ භික්ඛූ ථෙරා රත්තඤ්ඤූ චිරපබ්බජිතා සඞ්ඝපිතරො සඞ්ඝපරිණායකා තෙ න අතිරෙකපූජාය පූජෙතා හොති.

347. ‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න රූපඤ්ඤූ හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යං කිඤ්චි රූපං සබ්බං රූපං ‘චත්තාරි මහාභූතානි, චතුන්නඤ්ච මහාභූතානං උපාදායරූප’න්ති යථාභූතං නප්පජානාති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න රූපඤ්ඤූ හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න ලක්ඛණකුසලො හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ‘කම්මලක්ඛණො බාලො, කම්මලක්ඛණො පණ්ඩිතො’ති යථාභූතං නප්පජානාති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න ලක්ඛණකුසලො හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න ආසාටිකං හාරෙතා හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු උප්පන්නං කාමවිතක්කං අධිවාසෙති, නප්පජහති න විනොදෙති න බ්යන්තී කරොති න අනභාවං ගමෙති. උප්පන්නං බ්යාපාදවිතක්කං…පෙ… උප්පන්නං විහිංසාවිතක්කං…පෙ… උප්පන්නුප්පන්නෙ පාපකෙ අකුසලෙ ධම්මෙ අධිවාසෙති, නප්පජහති න විනොදෙති න බ්යන්තී කරොති න අනභාවං ගමෙති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න ආසාටිකං හාරෙතා හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න වණං පටිච්ඡාදෙතා හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු චක්ඛුනා රූපං දිස්වා නිමිත්තග්ගාහී හොති අනුබ්යඤ්ජනග්ගාහී. යත්වාධිකරණමෙනං චක්ඛුන්ද්රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවෙය්යුං, තස්ස සංවරාය න පටිපජ්ජති, න රක්ඛති චක්ඛුන්ද්රියං, චක්ඛුන්ද්රියෙ න සංවරං ආපජ්ජති. සොතෙන සද්දං සුත්වා…පෙ… ඝානෙන ගන්ධං ඝායිත්වා…පෙ… ජිව්හාය රසං සායිත්වා…පෙ… කායෙන ඵොට්ඨබ්බං ඵුසිත්වා…පෙ… මනසා ධම්මං විඤ්ඤාය නිමිත්තග්ගාහී හොති අනුබ්යඤ්ජනග්ගාහී. යත්වාධිකරණමෙනං මනින්ද්රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවෙය්යුං, තස්ස සංවරාය න පටිපජ්ජති, න රක්ඛති මනින්ද්රියං, මනින්ද්රියෙ න සංවරං ආපජ්ජති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න වණං පටිච්ඡාදෙතා හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න ධූමං කත්තා හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යථාසුතං යථාපරියත්තං ධම්මං න විත්ථාරෙන පරෙසං දෙසෙතා හොති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න ධූමං කත්තා හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න තිත්ථං ජානාති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යෙ තෙ භික්ඛූ බහුස්සුතා ආගතාගමා ධම්මධරා විනයධරා මාතිකාධරා, තෙ කාලෙන කාලං උපසඞ්කමිත්වා න පරිපුච්ඡති, න පරිපඤ්හති – ‘ඉදං, භන්තෙ, කථං? ඉමස්ස කො අත්ථො’ති? තස්ස තෙ ආයස්මන්තො අවිවටඤ්චෙව න විවරන්ති, අනුත්තානීකතඤ්ච න උත්තානී කරොන්ති, අනෙකවිහිතෙසු ච කඞ්ඛාඨානීයෙසු ධම්මෙසු කඞ්ඛං න පටිවිනොදෙන්ති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න තිත්ථං ජානාති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න පීතං ජානාති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු තථාගතප්පවෙදිතෙ ධම්මවිනයෙ දෙසියමානෙ න ලභති අත්ථවෙදං, න ලභති ධම්මවෙදං, න ලභති ධම්මූපසංහිතං පාමොජ්ජං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න පීතං ජානාති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න වීථිං ජානාති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං යථාභූතං නප්පජානාති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න වීථිං ජානාති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න ගොචරකුසලො හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ යථාභූතං නප්පජානාති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ , භික්ඛු න ගොචරකුසලො හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අනවසෙසදොහී හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුං සද්ධා ගහපතිකා අභිහට්ඨුං පවාරෙන්ති චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරෙහි, තත්ර භික්ඛු මත්තං න ජානාති පටිග්ගහණාය. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අනවසෙසදොහී හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යෙ තෙ භික්ඛූ ථෙරා රත්තඤ්ඤූ චිරපබ්බජිතා සඞ්ඝපිතරො සඞ්ඝපරිණායකා තෙ න අතිරෙකපූජාය පූජෙතා හොති ? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යෙ තෙ භික්ඛූ ථෙරා රත්තඤ්ඤූ චිරපබ්බජිතා සඞ්ඝපිතරො සඞ්ඝපරිණායකා, තෙසු න මෙත්තං කායකම්මං පච්චුපට්ඨාපෙති ආවි චෙව රහො ච; න මෙත්තං වචීකම්මං පච්චුපට්ඨාපෙති ආවි චෙව රහො ච; න මෙත්තං මනොකම්මං පච්චුපට්ඨාපෙති ආවි චෙව රහො ච. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යෙ තෙ භික්ඛූ ථෙරා රත්තඤ්ඤූ චිරපබ්බජිතා සඞ්ඝපිතරො සඞ්ඝපරිණායකා තෙ න අතිරෙකපූජාය පූජෙතා හොති.

‘‘ඉමෙහි ඛො භික්ඛවෙ එකාදසහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු අභබ්බො ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජිතුං.

348. ‘‘එකාදසහි , භික්ඛවෙ, අඞ්ගෙහි සමන්නාගතො ගොපාලකො භබ්බො ගොගණං පරිහරිතුං ඵාතිං කාතුං. කතමෙහි එකාදසහි? ඉධ, භික්ඛවෙ , ගොපාලකො රූපඤ්ඤූ හොති, ලක්ඛණකුසලො හොති, ආසාටිකං හාරෙතා හොති, වණං පටිච්ඡාදෙතා හොති, ධූමං කත්තා හොති, තිත්ථං ජානාති, පීතං ජානාති, වීථිං ජානාති, ගොචරකුසලො හොති, සාවසෙසදොහී ච හොති. යෙ තෙ උසභා ගොපිතරො ගොපරිණායකා තෙ අතිරෙකපූජාය පූජෙතා හොති. ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, එකාදසහි අඞ්ගෙහි සමන්නාගතො ගොපාලකො භබ්බො ගොගණං පරිහරිතුං ඵාතිං කාතුං. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, එකාදසහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු භබ්බො ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජිතුං. කතමෙහි එකාදසහි? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු රූපඤ්ඤූ හොති, ලක්ඛණකුසලො හොති, ආසාටිකං හාරෙතා හොති, වණං පටිච්ඡාදෙතා හොති, ධූමං කත්තා හොති, තිත්ථං ජානාති, පීතං ජානාති, වීථිං ජානාති, ගොචරකුසලො හොති, සාවසෙසදොහී ච හොති. යෙ තෙ භික්ඛූ ථෙරා රත්තඤ්ඤූ චිරපබ්බජිතා සඞ්ඝපිතරො සඞ්ඝපරිණායකා තෙ අතිරෙකපූජාය පූජෙතා හොති.

349. ‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු රූපඤ්ඤූ හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යං කිඤ්චි රූපං සබ්බං රූපං ‘චත්තාරි මහාභූතානි , චතුන්නඤ්ච මහාභූතානං උපාදායරූප’න්ති යථාභූතං පජානාති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු රූපඤ්ඤූ හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ලක්ඛණකුසලො හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කම්මලක්ඛණො බාලො, කම්මලක්ඛණො පණ්ඩිතොති යථාභූතං පජානාති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ලක්ඛණකුසලො හොති.

‘‘කථඤ්ච , භික්ඛවෙ, භික්ඛු ආසාටිකං හාරෙතා හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු උප්පන්නං කාමවිතක්කං නාධිවාසෙති, පජහති විනොදෙති බ්යන්තී කරොති අනභාවං ගමෙති. උප්පන්නං බ්යාපාදවිතක්කං…පෙ… උප්පන්නං විහිංසාවිතක්කං…පෙ… උප්පන්නුප්පන්නෙ පාපකෙ අකුසලෙ ධම්මෙ නාධිවාසෙති, පජහති විනොදෙති බ්යන්තී කරොති අනභාවං ගමෙති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ආසාටිකං හාරෙතා හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු වණං පටිච්ඡාදෙතා හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු චක්ඛුනා රූපං දිස්වා න නිමිත්තග්ගාහී හොති නානුබ්යඤ්ජනග්ගාහී. යත්වාධිකරණමෙනං චක්ඛුන්ද්රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවෙය්යුං තස්ස සංවරාය පටිපජ්ජති, රක්ඛති චක්ඛුන්ද්රියං, චක්ඛුන්ද්රියෙ සංවරං ආපජ්ජති. සොතෙන සද්දං සුත්වා…පෙ… ඝානෙන ගන්ධං ඝායිත්වා…පෙ… ජිව්හාය රසං සායිත්වා…පෙ… කායෙන ඵොට්ඨබ්බං ඵුසිත්වා…පෙ… මනසා ධම්මං විඤ්ඤාය න නිමිත්තග්ගාහී හොති නානුබ්යඤ්ජනග්ගාහී. යත්වාධිකරණමෙනං මනින්ද්රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවෙය්යුං තස්ස සංවරාය පටිපජ්ජති, රක්ඛති මනින්ද්රියං, මනින්ද්රියෙ සංවරං ආපජ්ජති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු වණං පටිච්ඡාදෙතා හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධූමං කත්තා හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යථාසුතං යථාපරියත්තං ධම්මං විත්ථාරෙන පරෙසං දෙසෙතා හොති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ධූමං කත්තා හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු තිත්ථං ජානාති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යෙ තෙ භික්ඛූ බහුස්සුතා ආගතාගමා ධම්මධරා විනයධරා මාතිකාධරා තෙ කාලෙන කාලං උපසඞ්කමිත්වා පරිපුච්ඡති, පරිපඤ්හති – ‘ඉදං, භන්තෙ, කථං? ඉමස්ස කො අත්ථො’ති? තස්ස තෙ ආයස්මන්තො අවිවටඤ්චෙව විවරන්ති, අනුත්තානීකතඤ්ච උත්තානී කරොන්ති, අනෙකවිහිතෙසු ච කඞ්ඛාඨානීයෙසු ධම්මෙසු කඞ්ඛං පටිවිනොදෙන්ති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු තිත්ථං ජානාති.

‘‘කථඤ්ච භික්ඛවෙ, භික්ඛු පීතං ජානාති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු තථාගතප්පවෙදිතෙ ධම්මවිනයෙ දෙසියමානෙ ලභති අත්ථවෙදං, ලභති ධම්මවෙදං, ලභති ධම්මූපසංහිතං පාමොජ්ජං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පීතං ජානාති.

‘‘කථඤ්ච , භික්ඛවෙ, භික්ඛු වීථිං ජානාති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං යථාභූතං පජානාති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු වීථිං ජානාති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ගොචරකුසලො හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ යථාභූතං පජානාති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ගොචරකුසලො හොති.

‘‘කථඤ්ච භික්ඛවෙ, භික්ඛු සාවසෙසදොහී හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුං සද්ධා ගහපතිකා අභිහට්ඨුං පවාරෙන්ති චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරෙහි. තත්ර භික්ඛු මත්තං ජානාති පටිග්ගහණාය. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සාවසෙසදොහී හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යෙ තෙ භික්ඛූ ථෙරා රත්තඤ්ඤූ චිරපබ්බජිතා සඞ්ඝපිතරො සඞ්ඝපරිණායකා, තෙ අතිරෙකපූජාය පූජෙතා හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යෙ තෙ භික්ඛූ ථෙරා රත්තඤ්ඤූ චිරපබ්බජිතා සඞ්ඝපිතරො සඞ්ඝපරිණායකා තෙසු මෙත්තං කායකම්මං පච්චුපට්ඨාපෙති ආවි චෙව රහො ච; මෙත්තං වචීකම්මං පච්චුපට්ඨාපෙති ආවි චෙව රහො ච; මෙත්තං මනොකම්මං පච්චුපට්ඨාපෙති ආවි චෙව රහො ච. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යෙ තෙ භික්ඛූ ථෙරා රත්තඤ්ඤූ චිරපබ්බජිතා සඞ්ඝපිතරො සඞ්ඝපරිණායකා තෙ අතිරෙකපූජාය පූජෙතා හොති.

‘‘ඉමෙහි ඛො, භික්ඛවෙ, එකාදසහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු භබ්බො ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජිතු’’න්ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

මහාගොපාලකසුත්තං නිට්ඨිතං තතියං.

4. චූළගොපාලකසුත්තං

350. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා වජ්ජීසු විහරති උක්කචෙලායං ගඞ්ගාය නදියා තීරෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘භූතපුබ්බං , භික්ඛවෙ, මාගධකො ගොපාලකො දුප්පඤ්ඤජාතිකො, වස්සානං පච්ඡිමෙ මාසෙ සරදසමයෙ, අසමවෙක්ඛිත්වා ගඞ්ගාය නදියා ඔරිමං තීරං, අසමවෙක්ඛිත්වා පාරිමං තීරං, අතිත්ථෙනෙව ගාවො පතාරෙසි උත්තරං තීරං සුවිදෙහානං. අථ ඛො, භික්ඛවෙ, ගාවො මජ්ඣෙගඞ්ගාය නදියා සොතෙ ආමණ්ඩලියං කරිත්වා තත්ථෙව අනයබ්යසනං ආපජ්ජිංසු. තං කිස්ස හෙතු? තථා හි සො, භික්ඛවෙ, මාගධකො ගොපාලකො දුප්පඤ්ඤජාතිකො, වස්සානං පච්ඡිමෙ මාසෙ සරදසමයෙ, අසමවෙක්ඛිත්වා ගඞ්ගාය නදියා ඔරිමං තීරං, අසමවෙක්ඛිත්වා පාරිමං තීරං, අතිත්ථෙනෙව ගාවො පතාරෙසි උත්තරං තීරං සුවිදෙහානං. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යෙ හි කෙචි [යෙ කෙචි (ස්යා. කං.)] සමණා වා බ්රාහ්මණා වා අකුසලා ඉමස්ස ලොකස්ස අකුසලා පරස්ස ලොකස්ස, අකුසලා මාරධෙය්යස්ස අකුසලා අමාරධෙය්යස්ස, අකුසලා මච්චුධෙය්යස්ස අකුසලා අමච්චුධෙය්යස්ස, තෙසං යෙ සොතබ්බං සද්දහාතබ්බං මඤ්ඤිස්සන්ති, තෙසං තං භවිස්සති දීඝරත්තං අහිතාය දුක්ඛාය.

351. ‘‘භූතපුබ්බං, භික්ඛවෙ, මාගධකො ගොපාලකො සප්පඤ්ඤජාතිකො, වස්සානං පච්ඡිමෙ මාසෙ සරදසමයෙ, සමවෙක්ඛිත්වා ගඞ්ගාය නදියා ඔරිමං තීරං, සමවෙක්ඛිත්වා පාරිමං තීරං, තිත්ථෙනෙව ගාවො පතාරෙසි උත්තරං තීරං සුවිදෙහානං. සො පඨමං පතාරෙසි යෙ තෙ උසභා ගොපිතරො ගොපරිණායකා. තෙ තිරියං ගඞ්ගාය සොතං ඡෙත්වා සොත්ථිනා පාරං අගමංසු. අථාපරෙ පතාරෙසි බලවගාවො දම්මගාවො. තෙපි තිරියං ගඞ්ගාය සොතං ඡෙත්වා සොත්ථිනා පාරං අගමංසු. අථාපරෙ පතාරෙසි වච්ඡතරෙ වච්ඡතරියො. තෙපි තිරියං ගඞ්ගාය සොතං ඡෙත්වා සොත්ථිනා පාරං අගමංසු. අථාපරෙ පතාරෙසි වච්ඡකෙ කිසාබලකෙ [කිසබලකෙ (සී. ස්යා. පී.)]. තෙපි තිරියං ගඞ්ගාය සොතං ඡෙත්වා සොත්ථිනා පාරං අගමංසු. භූතපුබ්බං, භික්ඛවෙ, වච්ඡකො තරුණකො තාවදෙව ජාතකො මාතුගොරවකෙන වුය්හමානො, සොපි තිරියං ගඞ්ගාය සොතං ඡෙත්වා සොත්ථිනා පාරං අගමාසි. තං කිස්ස හෙතු? තථා හි සො, භික්ඛවෙ, මාගධකො ගොපාලකො සප්පඤ්ඤජාතිකො , වස්සානං පච්ඡිමෙ මාසෙ සරදසමයෙ, සමවෙක්ඛිත්වා ගඞ්ගාය නදියා ඔරිමං තීරං, සමවෙක්ඛිත්වා පාරිමං තීරං, තිත්ථෙනෙව ගාවො පතාරෙසි උත්තරං තීරං සුවිදෙහානං. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යෙ හි කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා කුසලා ඉමස්ස ලොකස්ස කුසලා පරස්ස ලොකස්ස, කුසලා මාරධෙය්යස්ස කුසලා අමාරධෙය්යස්ස, කුසලා මච්චුධෙය්යස්ස කුසලා අමච්චුධෙය්යස්ස, තෙසං යෙ සොතබ්බං සද්දහාතබ්බං මඤ්ඤිස්සන්ති, තෙසං තං භවිස්සති දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය.

352. ‘‘සෙය්යථාපි , භික්ඛවෙ, යෙ තෙ උසභා ගොපිතරො ගොපරිණායකා තෙ තිරියං ගඞ්ගාය සොතං ඡෙත්වා සොත්ථිනා පාරං අගමංසු, එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යෙ තෙ භික්ඛූ අරහන්තො ඛීණාසවා වුසිතවන්තො කතකරණීයා ඔහිතභාරා අනුප්පත්තසදත්ථා පරික්ඛීණභවසංයොජනා සම්මදඤ්ඤා විමුත්තා, තෙ තිරියං මාරස්ස සොතං ඡෙත්වා සොත්ථිනා පාරං ගතා.

‘‘සෙය්යථාපි තෙ, භික්ඛවෙ, බලවගාවො දම්මගාවො තිරියං ගඞ්ගාය සොතං ඡෙත්වා සොත්ථිනා පාරං අගමංසු, එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යෙ තෙ භික්ඛූ පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා ඔපපාතිකා තත්ථ පරිනිබ්බායිනො අනාවත්තිධම්මා තස්මා ලොකා, තෙපි තිරියං මාරස්ස සොතං ඡෙත්වා සොත්ථිනා පාරං ගමිස්සන්ති.

‘‘සෙය්යථාපි තෙ, භික්ඛවෙ, වච්ඡතරා වච්ඡතරියො තිරියං ගඞ්ගාය සොතං ඡෙත්වා සොත්ථිනා පාරං අගමංසු, එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යෙ තෙ භික්ඛූ තිණ්ණං සංයොජනානං පරික්ඛයා රාගදොසමොහානං තනුත්තා සකදාගාමිනො සකිංදෙව ඉමං ලොකං ආගන්ත්වා දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සන්ති, තෙපි තිරියං මාරස්ස සොතං ඡෙත්වා සොත්ථිනා පාරං ගමිස්සන්ති.

‘‘සෙය්යථාපි තෙ, භික්ඛවෙ, වච්ඡකා කිසාබලකා තිරියං ගඞ්ගාය සොතං ඡෙත්වා සොත්ථිනා පාරං අගමංසු, එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යෙ තෙ භික්ඛූ තිණ්ණං සංයොජනානං පරික්ඛයා සොතාපන්නා අවිනිපාතධම්මා නියතා සම්බොධිපරායනා, තෙපි තිරියං මාරස්ස සොතං ඡෙත්වා සොත්ථිනා පාරං ගමිස්සන්ති.

‘‘සෙය්යථාපි සො, භික්ඛවෙ, වච්ඡකො තරුණකො තාවදෙව ජාතකො මාතුගොරවකෙන වුය්හමානො තිරියං ගඞ්ගාය සොතං ඡෙත්වා සොත්ථිනා පාරං අගමාසි, එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යෙ තෙ භික්ඛූ ධම්මානුසාරිනො සද්ධානුසාරිනො, තෙපි තිරියං මාරස්ස සොතං ඡෙත්වා සොත්ථිනා පාරං ගමිස්සන්ති.

‘‘අහං ඛො පන, භික්ඛවෙ, කුසලො ඉමස්ස ලොකස්ස කුසලො පරස්ස ලොකස්ස, කුසලො මාරධෙය්යස්ස කුසලො අමාරධෙය්යස්ස, කුසලො මච්චුධෙය්යස්ස කුසලො අමච්චුධෙය්යස්ස. තස්ස මය්හං, භික්ඛවෙ, යෙ සොතබ්බං සද්දහාතබ්බං මඤ්ඤිස්සන්ති, තෙසං තං භවිස්සති දීඝරත්තං හිතාය සුඛායා’’ති.

ඉදමවොච භගවා. ඉදං වත්වා සුගතො අථාපරං එතදවොච සත්ථා –

‘‘අයං ලොකො පරො ලොකො, ජානතා සුප්පකාසිතො;

යඤ්ච මාරෙන සම්පත්තං, අප්පත්තං යඤ්ච මච්චුනා.

‘‘සබ්බං ලොකං අභිඤ්ඤාය, සම්බුද්ධෙන පජානතා;

විවටං අමතද්වාරං, ඛෙමං නිබ්බානපත්තියා.

‘‘ඡින්නං පාපිමතො සොතං, විද්ධස්තං විනළීකතං;

පාමොජ්ජබහුලා හොථ, ඛෙමං පත්තත්ථ [පත්ථෙථ (ස්යා. කං. ක. අට්ඨකථායං සංවණ්ණෙතබ්බපාඨො)] භික්ඛවො’’ති.

චූළගොපාලකසුත්තං නිට්ඨිතං චතුත්ථං.

5. චූළසච්චකසුත්තං

353. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා වෙසාලියං විහරති මහාවනෙ කූටාගාරසාලායං. තෙන ඛො පන සමයෙන සච්චකො නිගණ්ඨපුත්තො වෙසාලියං පටිවසති භස්සප්පවාදකො පණ්ඩිතවාදො සාධුසම්මතො බහුජනස්ස. සො වෙසාලියං පරිසති එවං වාචං භාසති – ‘‘නාහං තං පස්සාමි සමණං වා බ්රාහ්මණං වා, සඞ්ඝිං ගණිං ගණාචරියං, අපි අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං පටිජානමානං, යො මයා වාදෙන වාදං සමාරද්ධො න සඞ්කම්පෙය්ය න සම්පකම්පෙය්ය න සම්පවෙධෙය්ය, යස්ස න කච්ඡෙහි සෙදා මුච්චෙය්යුං. ථූණං චෙපාහං අචෙතනං වාදෙන වාදං සමාරභෙය්යං, සාපි මයා වාදෙන වාදං සමාරද්ධා සඞ්කම්පෙය්ය සම්පකම්පෙය්ය සම්පවෙධෙය්ය. කො පන වාදො මනුස්සභූතස්සා’’ති?

අථ ඛො ආයස්මා අස්සජි පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය වෙසාලිං පිණ්ඩාය පාවිසි. අද්දසා ඛො සච්චකො නිගණ්ඨපුත්තො වෙසාලියං ජඞ්ඝාවිහාරං අනුචඞ්කමමානො අනුවිචරමානො ආයස්මන්තං අස්සජිං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන යෙනායස්මා අස්සජි තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතා අස්සජිනා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතො ඛො සච්චකො නිගණ්ඨපුත්තො ආයස්මන්තං අස්සජිං එතදවොච – ‘‘කථං පන, භො අස්සජි, සමණො ගොතමො සාවකෙ විනෙති, කථංභාගා ච පන සමණස්ස ගොතමස්ස සාවකෙසු අනුසාසනී බහුලා පවත්තතී’’ති? ‘‘එවං ඛො, අග්ගිවෙස්සන, භගවා සාවකෙ විනෙති, එවංභාගා ච පන භගවතො සාවකෙසු අනුසාසනී බහුලා පවත්තති – ‘රූපං, භික්ඛවෙ, අනිච්චං, වෙදනා අනිච්චා, සඤ්ඤා අනිච්චා, සඞ්ඛාරා අනිච්චා, විඤ්ඤාණං අනිච්චං. රූපං, භික්ඛවෙ, අනත්තා, වෙදනා අනත්තා, සඤ්ඤා අනත්තා, සඞ්ඛාරා අනත්තා, විඤ්ඤාණං අනත්තා. සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා, සබ්බෙ ධම්මා අනත්තා’ති. එවං ඛො, අග්ගිවෙස්සන, භගවා සාවකෙ විනෙති, එවංභාගා ච පන භගවතො සාවකෙසු අනුසාසනී බහුලා පවත්තතී’’ති. ‘‘දුස්සුතං වත, භො අස්සජි, අස්සුම්හ යෙ මයං එවංවාදිං සමණං ගොතමං අස්සුම්හ. අප්පෙව නාම මයං කදාචි කරහචි තෙන භොතා ගොතමෙන සද්ධිං සමාගච්ඡෙය්යාම , අප්පෙව නාම සියා කොචිදෙව කථාසල්ලාපො, අප්පෙව නාම තස්මා පාපකා දිට්ඨිගතා විවෙචෙය්යාමා’’ති.

354. තෙන ඛො පන සමයෙන පඤ්චමත්තානි ලිච්ඡවිසතානි සන්ථාගාරෙ [සන්ධාගාරෙ (ක.)] සන්නිපතිතානි හොන්ති කෙනචිදෙව කරණීයෙන. අථ ඛො සච්චකො නිගණ්ඨපුත්තො යෙන තෙ ලිච්ඡවී තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා තෙ ලිච්ඡවී එතදවොච – ‘‘අභික්කමන්තු භොන්තො ලිච්ඡවී, අභික්කමන්තු භොන්තො ලිච්ඡවී, අජ්ජ මෙ සමණෙන ගොතමෙන සද්ධිං කථාසල්ලාපො භවිස්සති. සචෙ මෙ සමණො ගොතමො තථා පතිට්ඨිස්සති යථා ච මෙ [යථාස්ස මෙ (සී. පී.)] ඤාතඤ්ඤතරෙන සාවකෙන අස්සජිනා නාම භික්ඛුනා පතිට්ඨිතං, සෙය්යථාපි නාම බලවා පුරිසො දීඝලොමිකං එළකං ලොමෙසු ගහෙත්වා ආකඩ්ඪෙය්ය පරිකඩ්ඪෙය්ය සම්පරිකඩ්ඪෙය්ය , එවමෙවාහං සමණං ගොතමං වාදෙන වාදං ආකඩ්ඪිස්සාමි පරිකඩ්ඪිස්සාමි සම්පරිකඩ්ඪිස්සාමි. සෙය්යථාපි නාම බලවා සොණ්ඩිකාකම්මකාරො මහන්තං සොණ්ඩිකාකිළඤ්ජං ගම්භීරෙ උදකරහදෙ පක්ඛිපිත්වා කණ්ණෙ ගහෙත්වා ආකඩ්ඪෙය්ය පරිකඩ්ඪෙය්ය සම්පරිකඩ්ඪෙය්ය, එවමෙවාහං සමණං ගොතමං වාදෙන වාදං ආකඩ්ඪිස්සාමි පරිකඩ්ඪිස්සාමි සම්පරිකඩ්ඪිස්සාමි. සෙය්යථාපි නාම බලවා සොණ්ඩිකාධුත්තො වාලං [ථාලං (ක.)] කණ්ණෙ ගහෙත්වා ඔධුනෙය්ය නිද්ධුනෙය්ය නිප්ඵොටෙය්ය [නිච්ඡාදෙය්ය (සී. පී. ක.), නිච්ඡොටෙය්ය (ක.), නිප්පොඨෙය්ය (ස්යා. කං.)] එවමෙවාහං සමණං ගොතමං වාදෙන වාදං ඔධුනිස්සාමි නිද්ධුනිස්සාමි නිප්ඵොටෙස්සාමි. සෙය්යථාපි නාම කුඤ්ජරො සට්ඨිහායනො ගම්භීරං පොක්ඛරණිං ඔගාහෙත්වා සාණධොවිකං නාම කීළිතජාතං කීළති, එවමෙවාහං සමණං ගොතමං සාණධොවිකං මඤ්ඤෙ කීළිතජාතං කීළිස්සාමි. අභික්කමන්තු භොන්තො ලිච්ඡවී, අභික්කමන්තු භොන්තො ලිච්ඡවී, අජ්ජ මෙ සමණෙන ගොතමෙන සද්ධිං කථාසල්ලාපො භවිස්සතී’’ති. තත්රෙකච්චෙ ලිච්ඡවී එවමාහංසු – ‘‘කිං සමණො ගොතමො සච්චකස්ස නිගණ්ඨපුත්තස්ස වාදං ආරොපෙස්සති, අථ ඛො සච්චකො නිගණ්ඨපුත්තො සමණස්ස ගොතමස්ස වාදං ආරොපෙස්සතී’’ති? එකච්චෙ ලිච්ඡවී එවමාහංසු – ‘‘කිං සො භවමානො සච්චකො නිගණ්ඨපුත්තො යො භගවතො වාදං ආරොපෙස්සති, අථ ඛො භගවා සච්චකස්ස නිගණ්ඨපුත්තස්ස වාදං ආරොපෙස්සතී’’ති? අථ ඛො සච්චකො නිගණ්ඨපුත්තො පඤ්චමත්තෙහි ලිච්ඡවිසතෙහි පරිවුතො යෙන මහාවනං කූටාගාරසාලා තෙනුපසඞ්කමි.

355. තෙන ඛො පන සමයෙන සම්බහුලා භික්ඛූ අබ්භොකාසෙ චඞ්කමන්ති. අථ ඛො සච්චකො නිගණ්ඨපුත්තො යෙන තෙ භික්ඛූ තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා තෙ භික්ඛූ එතදවොච – ‘‘කහං නු ඛො, භො, එතරහි සො භවං ගොතමො විහරති? දස්සනකාමා හි මයං තං භවන්තං ගොතම’’න්ති . ‘‘එස, අග්ගිවෙස්සන, භගවා මහාවනං අජ්ඣොගාහෙත්වා අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ දිවාවිහාරං නිසින්නො’’ති. අථ ඛො සච්චකො නිගණ්ඨපුත්තො මහතියා ලිච්ඡවිපරිසාය සද්ධිං මහාවනං අජ්ඣොගාහෙත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. තෙපි ඛො ලිච්ඡවී අප්පෙකච්චෙ භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු, අප්පෙකච්චෙ භගවතා සද්ධිං සම්මොදිංසු, සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. අප්පෙකච්චෙ යෙන භගවා තෙනඤ්ජලිං පණාමෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු, අප්පෙකච්චෙ භගවතො සන්තිකෙ නාමගොත්තං සාවෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු, අප්පෙකච්චෙ තුණ්හීභූතා එකමන්තං නිසීදිංසු.

356. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සච්චකො නිගණ්ඨපුත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘පුච්ඡෙය්යාහං භවන්තං ගොතමං කිඤ්චිදෙව දෙසං, සචෙ මෙ භවං ගොතමො ඔකාසං කරොති පඤ්හස්ස වෙය්යාකරණායා’’ති. ‘‘පුච්ඡ, අග්ගිවෙස්සන , යදාකඞ්ඛසී’’ති . ‘‘කථං පන භවං ගොතමො සාවකෙ විනෙති, කථංභාගා ච පන භොතො ගොතමස්ස සාවකෙසු අනුසාසනී බහුලා පවත්තතී’’ති? ‘‘එවං ඛො අහං, අග්ගිවෙස්සන, සාවකෙ විනෙමි, එවංභාගා ච පන මෙ සාවකෙසු අනුසාසනී බහුලා පවත්තති – ‘රූපං, භික්ඛවෙ, අනිච්චං, වෙදනා අනිච්චා, සඤ්ඤා අනිච්චා, සඞ්ඛාරා අනිච්චා, විඤ්ඤාණං අනිච්චං. රූපං, භික්ඛවෙ, අනත්තා, වෙදනා අනත්තා, සඤ්ඤා අනත්තා, සඞ්ඛාරා අනත්තා, විඤ්ඤාණං අනත්තා. සබ්බෙ සඞ්ඛාරා අනිච්චා, සබ්බෙ ධම්මා අනත්තා’ති. එවං ඛො අහං, අග්ගිවෙස්සන, සාවකෙ විනෙමි, එවංභාගා ච පන මෙ සාවකෙසු අනුසාසනී බහුලා පවත්තතී’’ති.

‘‘උපමා මං, භො ගොතම, පටිභාතී’’ති. ‘‘පටිභාතු තං, අග්ගිවෙස්සනා’’ති භගවා අවොච.

‘‘සෙය්යථාපි, භො ගොතම, යෙ කෙචිමෙ බීජගාමභූතගාමා වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජන්ති, සබ්බෙ තෙ පථවිං නිස්සාය පථවියං පතිට්ඨාය. එවමෙතෙ බීජගාමභූතගාමා වුද්ධිං විරූළ්හිං වෙපුල්ලං ආපජ්ජන්ති. සෙය්යථාපි වා පන, භො ගොතම, යෙ කෙචිමෙ බලකරණීයා කම්මන්තා කරීයන්ති, සබ්බෙ තෙ පථවිං නිස්සාය පථවියං පතිට්ඨාය. එවමෙතෙ බලකරණීයා කම්මන්තා කරීයන්ති. එවමෙව ඛො, භො ගොතම, රූපත්තායං පුරිසපුග්ගලො රූපෙ පතිට්ඨාය පුඤ්ඤං වා අපුඤ්ඤං වා පසවති, වෙදනත්තායං පුරිසපුග්ගලො වෙදනායං පතිට්ඨාය පුඤ්ඤං වා අපුඤ්ඤං වා පසවති, සඤ්ඤත්තායං පුරිසපුග්ගලො සඤ්ඤායං පතිට්ඨාය පුඤ්ඤං වා අපුඤ්ඤං වා පසවති, සඞ්ඛාරත්තායං පුරිසපුග්ගලො සඞ්ඛාරෙසු පතිට්ඨාය පුඤ්ඤං වා අපුඤ්ඤං වා පසවති, විඤ්ඤාණත්තායං පුරිසපුග්ගලො විඤ්ඤාණෙ පතිට්ඨාය පුඤ්ඤං වා අපුඤ්ඤං වා පසවතී’’ති.

‘‘නනු ත්වං, අග්ගිවෙස්සන, එවං වදෙසි – ‘රූපං මෙ අත්තා, වෙදනා මෙ අත්තා, සඤ්ඤා මෙ අත්තා, සඞ්ඛාරා මෙ අත්තා, විඤ්ඤාණං මෙ අත්තා’’’ති? ‘‘අහඤ්හි, භො ගොතම , එවං වදාමි – ‘රූපං මෙ අත්තා, වෙදනා මෙ අත්තා, සඤ්ඤා මෙ අත්තා, සඞ්ඛාරා මෙ අත්තා, විඤ්ඤාණං මෙ අත්තා’ති, අයඤ්ච මහතී ජනතා’’ති.

‘‘කිඤ්හි තෙ, අග්ගිවෙස්සන, මහතී ජනතා කරිස්සති? ඉඞ්ඝ ත්වං, අග්ගිවෙස්සන, සකඤ්ඤෙව වාදං නිබ්බෙඨෙහී’’ති. ‘‘අහඤ්හි, භො ගොතම, එවං වදාමි – ‘රූපං මෙ අත්තා, වෙදනා මෙ අත්තා, සඤ්ඤා මෙ අත්තා, සඞ්ඛාරා මෙ අත්තා, විඤ්ඤාණං මෙ අත්තා’’’ති.

357. ‘‘තෙන හි, අග්ගිවෙස්සන, තඤ්ඤෙවෙත්ථ පටිපුච්ඡිස්සාමි, යථා තෙ ඛමෙය්ය තථා නං [තථා තං (ක.)] බ්යාකරෙය්යාසි. තං කිං මඤ්ඤසි , අග්ගිවෙස්සන, වත්තෙය්ය රඤ්ඤො ඛත්තියස්ස මුද්ධාවසිත්තස්ස සකස්මිං විජිතෙ වසො – ඝාතෙතායං වා ඝාතෙතුං, ජාපෙතායං වා ජාපෙතුං, පබ්බාජෙතායං වා පබ්බාජෙතුං, සෙය්යථාපි රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස, සෙය්යථාපි වා පන රඤ්ඤො මාගධස්ස අජාතසත්තුස්ස වෙදෙහිපුත්තස්සා’’ති? ‘‘වත්තෙය්ය, භො ගොතම, රඤ්ඤො ඛත්තියස්ස මුද්ධාවසිත්තස්ස සකස්මිං විජිතෙ වසො – ඝාතෙතායං වා ඝාතෙතුං, ජාපෙතායං වා ජාපෙතුං, පබ්බාජෙතායං වා පබ්බාජෙතුං, සෙය්යථාපි රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස, සෙය්යථාපි වා පන රඤ්ඤො මාගධස්ස අජාතසත්තුස්ස වෙදෙහිපුත්තස්ස. ඉමෙසම්පි හි, භො ගොතම, සඞ්ඝානං ගණානං – සෙය්යථිදං, වජ්ජීනං මල්ලානං – වත්තති සකස්මිං විජිතෙ වසො – ඝාතෙතායං වා ඝාතෙතුං, ජාපෙතායං වා ජාපෙතුං, පබ්බාජෙතායං වා පබ්බාජෙතුං. කිං පන රඤ්ඤො ඛත්තියස්ස මුද්ධාවසිත්තස්ස, සෙය්යථාපි රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස , සෙය්යථාපි වා පන රඤ්ඤො මාගධස්ස අජාතසත්තුස්ස වෙදෙහිපුත්තස්ස? වත්තෙය්ය, භො ගොතම, වත්තිතුඤ්ච මරහතී’’ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, අග්ගිවෙස්සන, යං ත්වං එවං වදෙසි – ‘රූපං මෙ අත්තා’ති, වත්තති තෙ තස්මිං රූපෙ වසො – එවං මෙ රූපං හොතු, එවං මෙ රූපං මා අහොසී’’ති? එවං වුත්තෙ, සච්චකො නිගණ්ඨපුත්තො තුණ්හී අහොසි. දුතියම්පි ඛො භගවා සච්චකං නිගණ්ඨපුත්තං එතදවොච – ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, අග්ගිවෙස්සන, යං ත්වං එවං වදෙසි – ‘රූපං මෙ අත්තා’ති, වත්තති තෙ තස්මිං රූපෙ වසො – එවං මෙ රූපං හොතු, එවං මෙ රූපං මා අහොසී’’ති? දුතියම්පි ඛො සච්චකො නිගණ්ඨපුත්තො තුණ්හී අහොසි. අථ ඛො භගවා සච්චකං නිගණ්ඨපුත්තං එතදවොච – ‘‘බ්යාකරොහි දානි, අග්ගිවෙස්සන, න දානි තෙ තුණ්හීභාවස්ස කාලො. යො කොචි, අග්ගිවෙස්සන තථාගතෙන යාවතතියං සහධම්මිකං පඤ්හං පුට්ඨො න බ්යාකරොති, එත්ථෙවස්ස සත්තධා මුද්ධා ඵලතී’’ති.

තෙන ඛො පන සමයෙන වජිරපාණි යක්ඛො ආයසං වජිරං ආදාය ආදිත්තං සම්පජ්ජලිතං සජොතිභූතං සච්චකස්ස නිගණ්ඨපුත්තස්ස උපරිවෙහාසං ඨිතො හොති – ‘සචායං සච්චකො නිගණ්ඨපුත්තො භගවතා යාවතතියං සහධම්මිකං පඤ්හං පුට්ඨො න බ්යාකරිස්සති එත්ථෙවස්ස සත්තධා මුද්ධං ඵාලෙස්සාමී’ති. තං ඛො පන වජිරපාණිං යක්ඛං භගවා චෙව පස්සති සච්චකො ච නිගණ්ඨපුත්තො. අථ ඛො සච්චකො නිගණ්ඨපුත්තො භීතො සංවිග්ගො ලොමහට්ඨජාතො භගවන්තංයෙව තාණං ගවෙසී භගවන්තංයෙව ලෙණං ගවෙසී භගවන්තංයෙව සරණං ගවෙසී භගවන්තං එතදවොච – ‘‘පුච්ඡතු මං භවං ගොතමො, බ්යාකරිස්සාමී’’ති.

358. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, අග්ගිවෙස්සන, යං ත්වං එවං වදෙසි – ‘රූපං මෙ අත්තා’ති, වත්තති තෙ තස්මිං රූපෙ වසො – එවං මෙ රූපං හොතු, එවං මෙ රූපං මා අහොසී’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’.

‘‘මනසි කරොහි, අග්ගිවෙස්සන; මනසි කරිත්වා ඛො, අග්ගිවෙස්සන, බ්යාකරොහි. න ඛො තෙ සන්ධියති පුරිමෙන වා පච්ඡිමං පච්ඡිමෙන වා පුරිමං. තං කිං මඤ්ඤසි, අග්ගිවෙස්සන, යං ත්වං එවං වදෙසි – ‘වෙදනා මෙ අත්තා’ති, වත්තති තෙ තිස්සං වෙදනායං [තායං වෙදනායං (සී. ස්යා.)] වසො – එවං මෙ වෙදනා හොතු, එවං මෙ වෙදනා මා අහොසී’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’.

‘‘මනසි කරොහි, අග්ගිවෙස්සන; මනසි කරිත්වා ඛො, අග්ගිවෙස්සන, බ්යාකරොහි. න ඛො තෙ සන්ධියති පුරිමෙන වා පච්ඡිමං, පච්ඡිමෙන වා පුරිමං. තං කිං මඤ්ඤසි, අග්ගිවෙස්සන , යං ත්වං එවං වදෙසි – ‘සඤ්ඤා මෙ අත්තා’ති, වත්තති තෙ තිස්සං සඤ්ඤායං වසො – එවං මෙ සඤ්ඤා හොතු, එවං මෙ සඤ්ඤා මා අහොසී’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’.

‘‘මනසි කරොහි, අග්ගිවෙස්සන ; මනසි කරිත්වා ඛො, අග්ගිවෙස්සන, බ්යාකරොහි. න ඛො තෙ සන්ධියති පුරිමෙන වා පච්ඡිමං, පච්ඡිමෙන වා පුරිමං. තං කිං මඤ්ඤසි, අග්ගිවෙස්සන, යං ත්වං එවං වදෙසි – ‘සඞ්ඛාරා මෙ අත්තා’ති, වත්තති තෙ තෙසු සඞ්ඛාරෙසු වසො – එවං මෙ සඞ්ඛාරා හොන්තු, එවං මෙ සඞ්ඛාරා මා අහෙසු’’න්ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’.

‘‘මනසි කරොහි, අග්ගිවෙස්සන; මනසි කරිත්වා ඛො, අග්ගිවෙස්සන, බ්යාකරොහි. න ඛො තෙ සන්ධියති පුරිමෙන වා පච්ඡිමං, පච්ඡිමෙන වා පුරිමං. තං කිං මඤ්ඤසි, අග්ගිවෙස්සන, යං ත්වං එවං වදෙසි – ‘විඤ්ඤාණං මෙ අත්තා’ති, වත්තති තෙ තස්මිං විඤ්ඤාණෙ වසො – එවං මෙ විඤ්ඤාණං හොතු, එවං මෙ විඤ්ඤාණං මා අහොසී’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’.

‘‘මනසි කරොහි, අග්ගිවෙස්සන; මනසි කරිත්වා ඛො, අග්ගිවෙස්සන, බ්යාකරොහි. න ඛො තෙ සන්ධියති පුරිමෙන වා පච්ඡිමං, පච්ඡිමෙන වා පුරිමං. තං කිං මඤ්ඤසි, අග්ගිවෙස්සන, රූපං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භො ගොතම’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං වා තං සුඛං වා’’ති? ‘‘දුක්ඛං, භො ගොතම’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං, කල්ලං නු තං සමනුපස්සිතුං – ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, අග්ගිවෙස්සන, වෙදනා…පෙ… සඤ්ඤා…පෙ… සඞ්ඛාරා…පෙ… තං කිං මඤ්ඤසි, අග්ගිවෙස්සන, විඤ්ඤාණං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භො ගොතම’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං වා තං සුඛං වා’’ති? ‘‘දුක්ඛං, භො ගොතම’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං, කල්ලං නු තං සමනුපස්සිතුං – ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, අග්ගිවෙස්සන, යො නු ඛො දුක්ඛං අල්ලීනො දුක්ඛං උපගතො දුක්ඛං අජ්ඣොසිතො , දුක්ඛං ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’ති සමනුපස්සති, අපි නු ඛො සො සාමං වා දුක්ඛං පරිජානෙය්ය, දුක්ඛං වා පරික්ඛෙපෙත්වා විහරෙය්යා’’ති? ‘‘කිඤ්හි සියා, භො ගොතම? නො හිදං, භො ගොතමා’’ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, අග්ගිවෙස්සන, නනු ත්වං එවං සන්තෙ දුක්ඛං අල්ලීනො දුක්ඛං උපගතො දුක්ඛං අජ්ඣොසිතො, දුක්ඛං – ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’ති සමනුපස්සසී’’ති? ‘‘කිඤ්හි නො සියා, භො ගොතම? එවමෙතං භො ගොතමා’’ති.

359. ‘‘සෙය්යථාපි , අග්ගිවෙස්සන, පුරිසො සාරත්ථිකො සාරගවෙසී සාරපරියෙසනං චරමානො තිණ්හං කුඨාරිං [කුධාරිං (ස්යා. කං. ක.)] ආදාය වනං පවිසෙය්ය. සො තත්ථ පස්සෙය්ය මහන්තං කදලික්ඛන්ධං උජුං නවං අකුක්කුකජාතං [අකුක්කුටජාතං (ස්යා. කං.)]. තමෙනං මූලෙ ඡින්දෙය්ය, මූලෙ ඡෙත්වා අග්ගෙ ඡින්දෙය්ය, අග්ගෙ ඡෙත්වා පත්තවට්ටිං විනිබ්භුජෙය්ය [විනිබ්භුජ්ජෙය්ය (ක.)]. සො තත්ථ පත්තවට්ටිං විනිබ්භුජන්තො ඵෙග්ගුම්පි නාධිගච්ඡෙය්ය, කුතො සාරං? එවමෙව ඛො ත්වං, අග්ගිවෙස්සන, මයා සකස්මිං වාදෙ සමනුයුඤ්ජියමානො සමනුගාහියමානො සමනුභාසියමානො රිත්තො තුච්ඡො අපරද්ධො. භාසිතා ඛො පන තෙ එසා, අග්ගිවෙස්සන, වෙසාලියං පරිසති වාචා – ‘නාහං තං පස්සාමි සමණං වා බ්රාහ්මණං වා, සඞ්ඝිං ගණිං ගණාචරියං, අපි අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං පටිජානමානං, යො මයා වාදෙන වාදං සමාරද්ධො න සඞ්කම්පෙය්ය න සම්පකම්පෙය්ය න සම්පවෙධෙය්ය, යස්ස න කච්ඡෙහි සෙදා මුච්චෙය්යුං. ථූණං චෙපාහං අචෙතනං වාදෙන වාදං සමාරභෙය්යං සාපි මයා වාදෙන වාදං සමාරද්ධා සඞ්කම්පෙය්ය සම්පකම්පෙය්ය සම්පවෙධෙය්ය. කො පන වාදො මනුස්සභූතස්සා’ති? තුය්හං ඛො පන, අග්ගිවෙස්සන, අප්පෙකච්චානි සෙදඵුසිතානි නලාටා මුත්තානි, උත්තරාසඞ්ගං විනිභින්දිත්වා භූමියං පතිට්ඨිතානි. මය්හං ඛො පන, අග්ගිවෙස්සන, නත්ථි එතරහි කායස්මිං සෙදො’’ති. ඉති භගවා තස්මිං [තස්සං (?)] පරිසති සුවණ්ණවණ්ණං කායං විවරි. එවං වුත්තෙ, සච්චකො නිගණ්ඨපුත්තො තුණ්හීභූතො මඞ්කුභූතො පත්තක්ඛන්ධො අධොමුඛො පජ්ඣායන්තො අප්පටිභානො නිසීදි.

360. අථ ඛො දුම්මුඛො ලිච්ඡවිපුත්තො සච්චකං නිගණ්ඨපුත්තං තුණ්හීභූතං මඞ්කුභූතං පත්තක්ඛන්ධං අධොමුඛං පජ්ඣායන්තං අප්පටිභානං විදිත්වා භගවන්තං එතදවොච – ‘‘උපමා මං, භගවා, පටිභාතී’’ති. ‘‘පටිභාතු තං, දුම්මුඛා’’ති භගවා අවොච. ‘‘සෙය්යථාපි, භන්තෙ, ගාමස්ස වා නිගමස්ස වා අවිදූරෙ පොක්ඛරණී. තත්රාස්ස කක්කටකො. අථ ඛො, භන්තෙ, සම්බහුලා කුමාරකා වා කුමාරිකා වා තම්හා ගාමා වා නිගමා වා නික්ඛමිත්වා යෙන සා පොක්ඛරණී තෙනුපසඞ්කමෙය්යුං; උපසඞ්කමිත්වා තං පොක්ඛරණිං ඔගාහෙත්වා තං කක්කටකං උදකා උද්ධරිත්වා ථලෙ පතිට්ඨාපෙය්යුං. යඤ්ඤදෙව හි සො, භන්තෙ, කක්කටකො අළං අභිනින්නාමෙය්ය තං තදෙව තෙ කුමාරකා වා කුමාරිකා වා කට්ඨෙන වා කථලෙන වා සඤ්ඡින්දෙය්යුං සම්භඤ්ජෙය්යුං සම්පලිභඤ්ජෙය්යුං. එවඤ්හි සො, භන්තෙ, කක්කටකො සබ්බෙහි අළෙහි සඤ්ඡින්නෙහි සම්භග්ගෙහි සම්පලිභග්ගෙහි අභබ්බො තං පොක්ඛරණිං පුන ඔතරිතුං, සෙය්යථාපි පුබ්බෙ. එවමෙව ඛො, භන්තෙ, යානි සච්චකස්ස නිගණ්ඨපුත්තස්ස විසූකායිතානි විසෙවිතානි විප්ඵන්දිතානි තානිපි සබ්බානි [විප්ඵන්දිතානි කානිචි කානිචි තානි (සී. ස්යා. කං. පී.)] භගවතා සඤ්ඡින්නානි සම්භග්ගානි සම්පලිභග්ගානි; අභබ්බො ච දානි, භන්තෙ, සච්චකො නිගණ්ඨපුත්තො පුන භගවන්තං උපසඞ්කමිතුං යදිදං වාදාධිප්පායො’’ති. එවං වුත්තෙ, සච්චකො නිගණ්ඨපුත්තො දුම්මුඛං ලිච්ඡවිපුත්තං එතදවොච – ‘‘ආගමෙහි ත්වං, දුම්මුඛ, ආගමෙහි ත්වං, දුම්මුඛ ( ) [(මුඛරොසි ත්වං දුම්මුඛ) (ස්යා. කං.)] න මයං තයා සද්ධිං මන්තෙම, ඉධ මයං භොතා ගොතමෙන සද්ධිං මන්තෙම.

361. ‘‘තිට්ඨතෙසා, භො ගොතම, අම්හාකඤ්චෙව අඤ්ඤෙසඤ්ච පුථුසමණබ්රාහ්මණානං වාචා. විලාපං විලපිතං මඤ්ඤෙ. කිත්තාවතා ච නු ඛො භොතො ගොතමස්ස සාවකො සාසනකරො හොති ඔවාදපතිකරො තිණ්ණවිචිකිච්ඡො විගතකථංකථො වෙසාරජ්ජප්පත්තො අපරප්පච්චයො සත්ථුසාසනෙ විහරතී’’ති? ‘‘ඉධ, අග්ගිවෙස්සන, මම සාවකො යං කිඤ්චි රූපං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, සබ්බං රූපං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සති; යා කාචි වෙදනා…පෙ… යා කාචි සඤ්ඤා…පෙ… යෙ කෙචි සඞ්ඛාරා…පෙ… යං කිඤ්චි විඤ්ඤාණං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා, යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, සබ්බං විඤ්ඤාණං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සති. එත්තාවතා ඛො, අග්ගිවෙස්සන, මම සාවකො සාසනකරො හොති ඔවාදපතිකරො තිණ්ණවිචිකිච්ඡො විගතකථංකථො වෙසාරජ්ජප්පත්තො අපරප්පච්චයො සත්ථුසාසනෙ විහරතී’’ති.

‘‘කිත්තාවතා පන, භො ගොතම, භික්ඛු අරහං හොති ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො’’ති? ‘‘ඉධ, අග්ගිවෙස්සන, භික්ඛු යං කිඤ්චි රූපං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා සබ්බං රූපං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දිස්වා අනුපාදා විමුත්තො හොති; යා කාචි වෙදනා…පෙ… යා කාචි සඤ්ඤා…පෙ… යෙ කෙචි සඞ්ඛාරා…පෙ… යං කිඤ්චි විඤ්ඤාණං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා සබ්බං විඤ්ඤාණං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දිස්වා අනුපාදා විමුත්තො හොති. එත්තාවතා ඛො, අග්ගිවෙස්සන, භික්ඛු අරහං හොති ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො. එවං විමුත්තචිත්තො ඛො, අග්ගිවෙස්සන, භික්ඛු තීහි අනුත්තරියෙහි සමන්නාගතො හොති – දස්සනානුත්තරියෙන, පටිපදානුත්තරියෙන, විමුත්තානුත්තරියෙන. එවං විමුත්තචිත්තො ඛො, අග්ගිවෙස්සන, භික්ඛු තථාගතඤ්ඤෙව සක්කරොති ගරුං කරොති මානෙති පූජෙති – බුද්ධො සො භගවා බොධාය ධම්මං දෙසෙති, දන්තො සො භගවා දමථාය ධම්මං දෙසෙති, සන්තො සො භගවා සමථාය ධම්මං දෙසෙති, තිණ්ණො සො භගවා තරණාය ධම්මං දෙසෙති, පරිනිබ්බුතො සො භගවා පරිනිබ්බානාය ධම්මං දෙසෙතී’’ති.

362. එවං වුත්තෙ, සච්චකො නිගණ්ඨපුත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘මයමෙව, භො ගොතම, ධංසී, මයං පගබ්බා, යෙ මයං භවන්තං ගොතමං වාදෙන වාදං ආසාදෙතබ්බං අමඤ්ඤිම්හ. සියා හි, භො ගොතම, හත්ථිං පභින්නං ආසජ්ජ පුරිසස්ස සොත්ථිභාවො, න ත්වෙව භවන්තං ගොතමං ආසජ්ජ සියා පුරිසස්ස සොත්ථිභාවො. සියා හි, භො ගොතම, පජ්ජලිතං [ජලන්තං (සී. පී.)] අග්ගික්ඛන්ධං ආසජ්ජ පුරිසස්ස සොත්ථිභාවො , න ත්වෙව භවන්තං ගොතමං ආසජ්ජ සියා පුරිසස්ස සොත්ථිභාවො. සියා හි, භො ගොතම, ආසීවිසං ඝොරවිසං ආසජ්ජ පුරිසස්ස සොත්ථිභාවො, න ත්වෙව භවන්තං ගොතමං ආසජ්ජ සියා පුරිසස්ස සොත්ථිභාවො. මයමෙව, භො ගොතම, ධංසී, මයං පගබ්බා, යෙ මයං භවන්තං ගොතමං වාදෙන වාදං ආසාදෙතබ්බං අමඤ්ඤිම්හ. අධිවාසෙතු [අධිවාසෙතු ච (පී. ක.)] මෙ භවං ගොතමො ස්වාතනාය භත්තං සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙනා’’ති. අධිවාසෙසි භගවා තුණ්හීභාවෙන.

363. අථ ඛො සච්චකො නිගණ්ඨපුත්තො භගවතො අධිවාසනං විදිත්වා තෙ ලිච්ඡවී ආමන්තෙසි – ‘‘සුණන්තු මෙ භොන්තො ලිච්ඡවී, සමණො මෙ ගොතමො නිමන්තිතො ස්වාතනාය සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙන. තෙන මෙ අභිහරෙය්යාථ යමස්ස පතිරූපං මඤ්ඤෙය්යාථා’’ති. අථ ඛො තෙ ලිච්ඡවී තස්සා රත්තියා අච්චයෙන සච්චකස්ස නිගණ්ඨපුත්තස්ස පඤ්චමත්තානි ථාලිපාකසතානි භත්තාභිහාරං අභිහරිංසු. අථ ඛො නිගණ්ඨපුත්තො සකෙ ආරාමෙ පණීතං ඛාදනීයං භොජනීයං පටියාදාපෙත්වා භගවතො කාලං ආරොචාපෙසි – ‘‘කාලො, භො ගොතම, නිට්ඨිතං භත්ත’’න්ති. අථ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය යෙන සච්චකස්ස නිගණ්ඨපුත්තස්ස ආරාමො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙන. අථ ඛො සච්චකො නිගණ්ඨපුත්තො බුද්ධප්පමුඛං භික්ඛුසඞ්ඝං පණීතෙන ඛාදනීයෙන භොජනීයෙන සහත්ථා සන්තප්පෙසි සම්පවාරෙසි. අථ ඛො සච්චකො නිගණ්ඨපුත්තො භගවන්තං භුත්තාවිං ඔනීතපත්තපාණිං අඤ්ඤතරං නීචං ආසනං ගහෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සච්චකො නිගණ්ඨපුත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘යමිදං, භො ගොතම, දානෙ පුඤ්ඤඤ්ච පුඤ්ඤමහී ච තං දායකානං සුඛාය හොතූ’’ති. ‘‘යං ඛො, අග්ගිවෙස්සන, තාදිසං දක්ඛිණෙය්යං ආගම්ම අවීතරාගං අවීතදොසං අවීතමොහං, තං දායකානං භවිස්සති. යං ඛො, අග්ගිවෙස්සන, මාදිසං දක්ඛිණෙය්යං ආගම්ම වීතරාගං වීතදොසං වීතමොහං, තං තුය්හං භවිස්සතී’’ති.

චූළසච්චකසුත්තං නිට්ඨිතං පඤ්චමං.

6. මහාසච්චකසුත්තං

364. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා වෙසාලියං විහරති මහාවනෙ කූටාගාරසාලායං. තෙන ඛො පන සමයෙන භගවා පුබ්බණ්හසමයං සුනිවත්ථො හොති පත්තචීවරමාදාය වෙසාලිං පිණ්ඩාය පවිසිතුකාමො [පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය… පවිසිතුකාමො හොති (සී.)]. අථ ඛො සච්චකො නිගණ්ඨපුත්තො ජඞ්ඝාවිහාරං අනුචඞ්කමමානො අනුවිචරමානො යෙන මහාවනං කූටාගාරසාලා තෙනුපසඞ්කමි. අද්දසා ඛො ආයස්මා ආනන්දො සච්චකං නිගණ්ඨපුත්තං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අයං, භන්තෙ, සච්චකො නිගණ්ඨපුත්තො ආගච්ඡති භස්සප්පවාදකො පණ්ඩිතවාදො සාධුසම්මතො බහුජනස්ස. එසො ඛො, භන්තෙ, අවණ්ණකාමො බුද්ධස්ස, අවණ්ණකාමො ධම්මස්ස, අවණ්ණකාමො සඞ්ඝස්ස. සාධු, භන්තෙ, භගවා මුහුත්තං නිසීදතු අනුකම්පං උපාදායා’’ති. නිසීදි භගවා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ. අථ ඛො සච්චකො නිගණ්ඨපුත්තො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි, සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සච්චකො නිගණ්ඨපුත්තො භගවන්තං එතදවොච –

365. ‘‘සන්ති, භො ගොතම, එකෙ සමණබ්රාහ්මණා කායභාවනානුයොගමනුයුත්තා විහරන්ති, නො චිත්තභාවනං. ඵුසන්ති හි තෙ, භො ගොතම, සාරීරිකං දුක්ඛං වෙදනං. භූතපුබ්බං, භො ගොතම, සාරීරිකාය දුක්ඛාය වෙදනාය ඵුට්ඨස්ස සතො ඌරුක්ඛම්භොපි නාම භවිස්සති, හදයම්පි නාම ඵලිස්සති, උණ්හම්පි ලොහිතං මුඛතො උග්ගමිස්සති, උම්මාදම්පි පාපුණිස්සති [පාපුණිස්සන්ති (ස්යා. කං.)] චිත්තක්ඛෙපං. තස්ස ඛො එතං, භො ගොතම, කායන්වයං චිත්තං හොති, කායස්ස වසෙන වත්තති. තං කිස්ස හෙතු? අභාවිතත්තා චිත්තස්ස. සන්ති පන, භො ගොතම, එකෙ සමණබ්රාහ්මණා චිත්තභාවනානුයොගමනුයුත්තා විහරන්ති, නො කායභාවනං. ඵුසන්ති හි තෙ, භො ගොතම, චෙතසිකං දුක්ඛං වෙදනං. භූතපුබ්බං, භො ගොතම, චෙතසිකාය දුක්ඛාය වෙදනාය ඵුට්ඨස්ස සතො ඌරුක්ඛම්භොපි නාම භවිස්සති, හදයම්පි නාම ඵලිස්සති, උණ්හම්පි ලොහිතං මුඛතො උග්ගමිස්සති, උම්මාදම්පි පාපුණිස්සති චිත්තක්ඛෙපං. තස්ස ඛො එසො, භො ගොතම, චිත්තන්වයො කායො හොති, චිත්තස්ස වසෙන වත්තති. තං කිස්ස හෙතු? අභාවිතත්තා කායස්ස . තස්ස මය්හං, භො ගොතම, එවං හොති – ‘අද්ධා භොතො ගොතමස්ස සාවකා චිත්තභාවනානුයොගමනුයුත්තා විහරන්ති, නො කායභාවන’’’න්ති.

366. ‘‘කින්ති පන තෙ, අග්ගිවෙස්සන, කායභාවනා සුතා’’ති? ‘‘සෙය්යථිදං – නන්දො වච්ඡො, කිසො සංකිච්චො, මක්ඛලි ගොසාලො – එතෙහි, භො ගොතම, අචෙලකා මුත්තාචාරා හත්ථාපලෙඛනා නඑහිභද්දන්තිකා නතිට්ඨභද්දන්තිකා [නඑහිභදන්තිකා, නතිට්ඨභදන්තිකා (සී. ස්යා. කං. පී. ක.)] න අභිහටං න උද්දිස්සකතං න නිමන්තනං සාදියන්ති, තෙ න කුම්භිමුඛා පටිග්ගණ්හන්ති න කළොපිමුඛා පටිග්ගණ්හන්ති න එළකමන්තරං න දණ්ඩමන්තරං න මුසලමන්තරං න ද්වින්නං භුඤ්ජමානානං න ගබ්භිනියා න පායමානාය න පුරිසන්තරගතාය න සඞ්කිත්තීසු න යත්ථ සා උපට්ඨිතො හොති න යත්ථ මක්ඛිකා සණ්ඩසණ්ඩචාරිනී , න මච්ඡං න මංසං න සුරං න මෙරයං න ථුසොදකං පිවන්ති. තෙ එකාගාරිකා වා හොන්ති එකාලොපිකා, ද්වාගාරිකා වා හොන්ති ද්වාලොපිකා…පෙ… සත්තාගාරිකා වා හොන්ති සත්තාලොපිකා. එකිස්සාපි දත්තියා යාපෙන්ති, ද්වීහිපි දත්තීහි යාපෙන්ති…පෙ… සත්තහිපි දත්තීහි යාපෙන්ති. එකාහිකම්පි ආහාරං ආහාරෙන්ති, ද්වීහිකම්පි ආහාරං ආහාරෙන්ති…පෙ… සත්තාහිකම්පි ආහාරං ආහාරෙන්ති. ඉති එවරූපං අද්ධමාසිකම්පි පරියායභත්තභොජනානුයොගමනුයුත්තා විහරන්තී’’ති.

‘‘කිං පන තෙ, අග්ගිවෙස්සන, තාවතකෙනෙව යාපෙන්තී’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම. අප්පෙකදා, භො ගොතම, උළාරානි උළාරානි ඛාදනීයානි ඛාදන්ති, උළාරානි උළාරානි භොජනානි භුඤ්ජන්ති, උළාරානි උළාරානි සායනීයානි සායන්ති, උළාරානි උළාරානි පානානි පිවන්ති. තෙ ඉමං කායං බලං ගාහෙන්ති නාම, බ්රූහෙන්ති නාම, මෙදෙන්ති නාමා’’ති.

‘‘යං ඛො තෙ, අග්ගිවෙස්සන, පුරිමං පහාය පච්ඡා උපචිනන්ති, එවං ඉමස්ස කායස්ස ආචයාපචයො හොති. කින්ති පන තෙ, අග්ගිවෙස්සන, චිත්තභාවනා සුතා’’ති? චිත්තභාවනාය ඛො සච්චකො නිගණ්ඨපුත්තො භගවතා පුට්ඨො සමානො න සම්පායාසි.

367. අථ ඛො භගවා සච්චකං නිගණ්ඨපුත්තං එතදවොච – ‘‘යාපි ඛො තෙ එසා, අග්ගිවෙස්සන, පුරිමා කායභාවනා භාසිතා සාපි අරියස්ස විනයෙ නො ධම්මිකා කායභාවනා. කායභාවනම්පි [කායභාවනං හි (සී. පී. ක.)] ඛො ත්වං, අග්ගිවෙස්සන, න අඤ්ඤාසි, කුතො පන ත්වං චිත්තභාවනං ජානිස්සසි ? අපි ච, අග්ගිවෙස්සන, යථා අභාවිතකායො ච හොති අභාවිතචිත්තො ච, භාවිතකායො ච හොති භාවිතචිත්තො ච. තං සුණාහි, සාධුකං මනසි කරොහි, භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භො’’ති ඛො සච්චකො නිගණ්ඨපුත්තො භගවතො පච්චස්සොසි. භගවා එතදවොච –

368. ‘‘කථඤ්ච , අග්ගිවෙස්සන, අභාවිතකායො ච හොති අභාවිතචිත්තො ච? ඉධ, අග්ගිවෙස්සන, අස්සුතවතො පුථුජ්ජනස්ස උප්පජ්ජති සුඛා වෙදනා. සො සුඛාය වෙදනාය ඵුට්ඨො සමානො සුඛසාරාගී ච හොති සුඛසාරාගිතඤ්ච ආපජ්ජති. තස්ස සා සුඛා වෙදනා නිරුජ්ඣති. සුඛාය වෙදනාය නිරොධා උප්පජ්ජති දුක්ඛා වෙදනා. සො දුක්ඛාය වෙදනාය ඵුට්ඨො සමානො සොචති කිලමති පරිදෙවති උරත්තාළිං කන්දති සම්මොහං ආපජ්ජති. තස්ස ඛො එසා, අග්ගිවෙස්සන, උප්පන්නාපි සුඛා වෙදනා චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨති අභාවිතත්තා කායස්ස, උප්පන්නාපි දුක්ඛා වෙදනා චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨති අභාවිතත්තා චිත්තස්ස. යස්ස කස්සචි, අග්ගිවෙස්සන, එවං උභතොපක්ඛං උප්පන්නාපි සුඛා වෙදනා චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨති අභාවිතත්තා කායස්ස, උප්පන්නාපි දුක්ඛා වෙදනා චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨති අභාවිතත්තා චිත්තස්ස, එවං ඛො, අග්ගිවෙස්සන, අභාවිතකායො ච හොති අභාවිතචිත්තො ච.

369. ‘‘කථඤ්ච, අග්ගිවෙස්සන, භාවිතකායො ච හොති භාවිතචිත්තො ච? ඉධ, අග්ගිවෙස්සන, සුතවතො අරියසාවකස්ස උප්පජ්ජති සුඛා වෙදනා. සො සුඛාය වෙදනාය ඵුට්ඨො සමානො න සුඛසාරාගී ච හොති, න සුඛසාරාගිතඤ්ච ආපජ්ජති. තස්ස සා සුඛා වෙදනා නිරුජ්ඣති. සුඛාය වෙදනාය නිරොධා උප්පජ්ජති දුක්ඛා වෙදනා. සො දුක්ඛාය වෙදනාය ඵුට්ඨො සමානො න සොචති න කිලමති න පරිදෙවති න උරත්තාළිං කන්දති න සම්මොහං ආපජ්ජති. තස්ස ඛො එසා, අග්ගිවෙස්සන, උප්පන්නාපි සුඛා වෙදනා චිත්තං න පරියාදාය තිට්ඨති භාවිතත්තා කායස්ස, උප්පන්නාපි දුක්ඛා වෙදනා චිත්තං න පරියාදාය තිට්ඨති භාවිතත්තා චිත්තස්ස. යස්ස කස්සචි, අග්ගිවෙස්සන, එවං උභතොපක්ඛං උප්පන්නාපි සුඛා වෙදනා චිත්තං න පරියාදාය තිට්ඨති භාවිතත්තා කායස්ස, උප්පන්නාපි දුක්ඛා වෙදනා චිත්තං න පරියාදාය තිට්ඨති භාවිතත්තා චිත්තස්ස. එවං ඛො, අග්ගිවෙස්සන, භාවිතකායො ච හොති භාවිතචිත්තො චා’’ති.

370. ‘‘එවං පසන්නො අහං භොතො ගොතමස්ස! භවඤ්හි ගොතමො භාවිතකායො ච හොති භාවිතචිත්තො චා’’ති . ‘‘අද්ධා ඛො තෙ අයං, අග්ගිවෙස්සන, ආසජ්ජ උපනීය වාචා භාසිතා, අපි ච තෙ අහං බ්යාකරිස්සාමි . යතො ඛො අහං, අග්ගිවෙස්සන, කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො, තං වත මෙ උප්පන්නා වා සුඛා වෙදනා චිත්තං පරියාදාය ඨස්සති, උප්පන්නා වා දුක්ඛා වෙදනා චිත්තං පරියාදාය ඨස්සතීති නෙතං ඨානං [නෙතං ඛොඨානං (සී. පී.)] විජ්ජතී’’ති.

‘‘න හි නූන [න හනූන (සී. ස්යා. කං. පී.)] භොතො ගොතමස්ස උප්පජ්ජති තථාරූපා සුඛා වෙදනා යථාරූපා උප්පන්නා සුඛා වෙදනා චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨෙය්ය; න හි නූන භොතො ගොතමස්ස උප්පජ්ජති තථාරූපා දුක්ඛා වෙදනා යථාරූපා උප්පන්නා දුක්ඛා වෙදනා චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨෙය්යා’’ති.

371. ‘‘කිඤ්හි නො සියා, අග්ගිවෙස්සන? ඉධ මෙ, අග්ගිවෙස්සන, පුබ්බෙව සම්බොධා අනභිසම්බුද්ධස්ස බොධිසත්තස්සෙව සතො එතදහොසි – ‘සම්බාධො ඝරාවාසො රජාපථො, අබ්භොකාසො පබ්බජ්ජා. නයිදං සුකරං අගාරං අජ්ඣාවසතා එකන්තපරිපුණ්ණං එකන්තපරිසුද්ධං සඞ්ඛලිඛිතං බ්රහ්මචරියං චරිතුං. යංනූනාහං කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජෙය්ය’න්ති. සො ඛො අහං, අග්ගිවෙස්සන, අපරෙන සමයෙන දහරොව සමානො, සුසුකාළකෙසො භද්රෙන යොබ්බනෙන සමන්නාගතො පඨමෙන වයසා, අකාමකානං මාතාපිතූනං අස්සුමුඛානං රුදන්තානං, කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිං. සො එවං පබ්බජිතො සමානො කිංකුසලගවෙසී අනුත්තරං සන්තිවරපදං පරියෙසමානො යෙන ආළාරො කාලාමො තෙනුපසඞ්කමිං; උපසඞ්කමිත්වා ආළාරං කාලාමං එතදවොචං – ‘ඉච්ඡාමහං, ආවුසො කාලාම, ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ බ්රහ්මචරියං චරිතු’න්ති. එවං වුත්තෙ, අග්ගිවෙස්සන, ආළාරො කාලාමො මං එතදවොච – ‘විහරතායස්මා, තාදිසො අයං ධම්මො යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො නචිරස්සෙව සකං ආචරියකං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරෙය්යා’ති. සො ඛො අහං, අග්ගිවෙස්සන, නචිරස්සෙව ඛිප්පමෙව තං ධම්මං පරියාපුණිං. සො ඛො අහං, අග්ගිවෙස්සන, තාවතකෙනෙව ඔට්ඨපහතමත්තෙන ලපිතලාපනමත්තෙන ඤාණවාදඤ්ච වදාමි ථෙරවාදඤ්ච, ‘ජානාමි පස්සාමී’ති ච පටිජානාමි, අහඤ්චෙව අඤ්ඤෙ ච. තස්ස මය්හං, අග්ගිවෙස්සන, එතදහොසි – ‘න ඛො ආළාරො කාලාමො ඉමං ධම්මං කෙවලං සද්ධාමත්තකෙන සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරාමීති පවෙදෙති, අද්ධා ආළාරො කාලාමො ඉමං ධම්මං ජානං පස්සං විහරතී’’’ති.

‘‘අථ ඛ්වාහං, අග්ගිවෙස්සන, යෙන ආළාරො කාලාමො තෙනුපසඞ්කමිං; උපසඞ්කමිත්වා ආළාරං කාලාමං එතදවොචං – ‘කිත්තාවතා නො, ආවුසො කාලාම, ඉමං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරාමීති පවෙදෙසී’ති? එවං වුත්තෙ, අග්ගිවෙස්සන, ආළාරො කාලාමො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං පවෙදෙසි. තස්ස මය්හං, අග්ගිවෙස්සන, එතදහොසි – ‘න ඛො ආළාරස්සෙව කාලාමස්ස අත්ථි සද්ධා, මය්හංපත්ථි සද්ධා; න ඛො ආළාරස්සෙව කාලාමස්ස අත්ථි වීරියං, මය්හංපත්ථි වීරියං; න ඛො ආළාරස්සෙව කාලාමස්ස අත්ථි සති, මය්හංපත්ථි සති; න ඛො ආළාරස්සෙව කාලාමස්ස අත්ථි සමාධි, මය්හංපත්ථි සමාධි; න ඛො ආළාරස්සෙව කාලාමස්ස අත්ථි පඤ්ඤා, මය්හංපත්ථි පඤ්ඤා; යංනූනාහං යං ධම්මං ආළාරො කාලාමො සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරාමීති පවෙදෙති තස්ස ධම්මස්ස සච්ඡිකිරියාය පදහෙය්ය’න්ති. සො ඛො අහං, අග්ගිවෙස්සන, නචිරස්සෙව ඛිප්පමෙව තං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහාසිං.

‘‘අථ ඛ්වාහං, අග්ගිවෙස්සන, යෙන ආළාරො කාලාමො තෙනුපසඞ්කමිං; උපසඞ්කමිත්වා ආළාරං කාලාමං එතදවොචං – ‘එත්තාවතා නො, ආවුසො කාලාම , ඉමං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ පවෙදෙසී’ති? ‘එත්තාවතා ඛො අහං, ආවුසො, ඉමං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ පවෙදෙමී’ති. ‘අහම්පි ඛො, ආවුසො, එත්තාවතා ඉමං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරාමී’ති. ‘ලාභා නො, ආවුසො, සුලද්ධං නො, ආවුසො, යෙ මයං ආයස්මන්තං තාදිසං සබ්රහ්මචාරිං පස්සාම. ඉති යාහං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ පවෙදෙමි තං ත්වං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරසි; යං ත්වං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරසි තමහං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ පවෙදෙමි. ඉති යාහං ධම්මං ජානාමි තං ත්වං ධම්මං ජානාසි; යං ත්වං ධම්මං ජානාසි තමහං ධම්මං ජානාමි. ඉති යාදිසො අහං තාදිසො තුවං, යාදිසො තුවං තාදිසො අහං. එහි දානි, ආවුසො, උභොව සන්තා ඉමං ගණං පරිහරාමා’ති. ඉති ඛො, අග්ගිවෙස්සන, ආළාරො කාලාමො ආචරියො මෙ සමානො (අත්තනො) [( ) නත්ථි (සී. පී.)] අන්තෙවාසිං මං සමානං අත්තනා සමසමං ඨපෙසි, උළාරාය ච මං පූජාය පූජෙසි. තස්ස මය්හං, අග්ගිවෙස්සන, එතදහොසි – ‘නායං ධම්මො නිබ්බිදාය න විරාගාය න නිරොධාය න උපසමාය න අභිඤ්ඤාය න සම්බොධාය න නිබ්බානාය සංවත්තති, යාවදෙව ආකිඤ්චඤ්ඤායතනූපපත්තියා’ති. සො ඛො අහං, අග්ගිවෙස්සන, තං ධම්මං අනලඞ්කරිත්වා තස්මා ධම්මා නිබ්බිජ්ජ අපක්කමිං.

372. ‘‘සො ඛො අහං, අග්ගිවෙස්සන, කිංකුසලගවෙසී අනුත්තරං සන්තිවරපදං පරියෙසමානො යෙන උදකො රාමපුත්තො තෙනුපසඞ්කමිං; උපසඞ්කමිත්වා උදකං රාමපුත්තං එතදවොචං – ‘ඉච්ඡාමහං, ආවුසො [පස්ස ම. නි. 1.278 පාසරාසිසුත්තෙ] ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ බ්රහ්මචරියං චරිතු’න්ති. එවං වුත්තෙ, අග්ගිවෙස්සන, උදකො රාමපුත්තො මං එතදවොච – ‘විහරතායස්මා, තාදිසො අයං ධම්මො යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො නචිරස්සෙව සකං ආචරියකං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරෙය්යා’ති. සො ඛො අහං, අග්ගිවෙස්සන, නචිරස්සෙව ඛිප්පමෙව තං ධම්මං පරියාපුණිං. සො ඛො අහං, අග්ගිවෙස්සන, තාවතකෙනෙව ඔට්ඨපහතමත්තෙන ලපිතලාපනමත්තෙන ඤාණවාදඤ්ච වදාමි ථෙරවාදඤ්ච, ‘ජානාමි පස්සාමී’ති ච පටිජානාමි, අහඤ්චෙව අඤ්ඤෙ ච. තස්ස මය්හං, අග්ගිවෙස්සන, එතදහොසි – ‘න ඛො රාමො ඉමං ධම්මං කෙවලං සද්ධාමත්තකෙන සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරාමීති පවෙදෙසි. අද්ධා රාමො ඉමං ධම්මං ජානං පස්සං විහාසී’ති. අථ ඛ්වාහං, අග්ගිවෙස්සන, යෙන උදකො රාමපුත්තො තෙනුපසඞ්කමිං; උපසඞ්කමිත්වා උදකං රාමපුත්තං එතදවොචං – ‘කිත්තාවතා නො, ආවුසො රාමො, ඉමං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරාමීති පවෙදෙසී’ති? එවං වුත්තෙ, අග්ගිවෙස්සන, උදකො රාමපුත්තො නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං පවෙදෙසි. තස්ස මය්හං, අග්ගිවෙස්සන, එතදහොසි – ‘න ඛො රාමස්සෙව අහොසි සද්ධා, මය්හංපත්ථි සද්ධා; න ඛො රාමස්සෙව අහොසි වීරියං, මය්හංපත්ථි වීරියං; න ඛො රාමස්සෙව අහොසි සති, මය්හංපත්ථි සති; න ඛො රාමස්සෙව අහොසි සමාධි, මය්හංපත්ථි සමාධි; න ඛො රාමස්සෙව අහොසි පඤ්ඤා, මය්හංපත්ථි පඤ්ඤා; යංනූනාහං යං ධම්මං රාමො සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරාමීති පවෙදෙසි තස්ස ධම්මස්ස සච්ඡිකිරියාය පදහෙය්ය’න්ති. සො ඛො අහං, අග්ගිවෙස්සන, නචිරස්සෙව ඛිප්පමෙව තං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහාසිං.

‘‘අථ ඛ්වාහං, අග්ගිවෙස්සන, යෙන උදකො රාමපුත්තො තෙනුපසඞ්කමිං; උපසඞ්කමිත්වා උදකං රාමපුත්තං එතදවොචං – ‘එත්තාවතා නො, ආවුසො, රාමො ඉමං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ පවෙදෙසී’ති? ‘එත්තාවතා ඛො, ආවුසො, රාමො ඉමං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ පවෙදෙසී’ති. ‘අහම්පි ඛො, ආවුසො, එත්තාවතා ඉමං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරාමී’ති. ‘ලාභා නො, ආවුසො, සුලද්ධං නො, ආවුසො, යෙ මයං ආයස්මන්තං තාදිසං සබ්රහ්මචාරිං පස්සාම. ඉති යං ධම්මං රාමො සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ පවෙදෙසි, තං ත්වං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරසි; යං ත්වං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරසි, තං ධම්මං රාමො සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ පවෙදෙසි. ඉති යං ධම්මං රාමො අභිඤ්ඤාසි තං ත්වං ධම්මං ජානාසි; යං ත්වං ධම්මං ජානාසි තං ධම්මං රාමො අභිඤ්ඤාසි. ඉති යාදිසො රාමො අහොසි තාදිසො තුවං; යාදිසො තුවං තාදිසො රාමො අහොසි. එහි දානි, ආවුසො, තුවං ඉමං ගණං පරිහරා’ති. ඉති ඛො, අග්ගිවෙස්සන, උදකො රාමපුත්තො සබ්රහ්මචාරී මෙ සමානො ආචරියට්ඨානෙ ච මං ඨපෙසි, උළාරාය ච මං පූජාය පූජෙසි. තස්ස මය්හං, අග්ගිවෙස්සන, එතදහොසි – ‘නායං ධම්මො නිබ්බිදාය න විරාගාය න නිරොධාය න උපසමාය න අභිඤ්ඤාය න සම්බොධාය න නිබ්බානාය සංවත්තති, යාවදෙව නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනූපපත්තියා’ති. සො ඛො අහං, අග්ගිවෙස්සන, තං ධම්මං අනලඞ්කරිත්වා තස්මා ධම්මා නිබ්බිජ්ජ අපක්කමිං.

373. ‘‘සො ඛො අහං, අග්ගිවෙස්සන, කිංකුසලගවෙසී අනුත්තරං සන්තිවරපදං පරියෙසමානො මගධෙසු අනුපුබ්බෙන චාරිකං චරමානො යෙන උරුවෙලා සෙනානිගමො තදවසරිං. තත්ථද්දසං රමණීයං භූමිභාගං, පාසාදිකඤ්ච වනසණ්ඩං, නදිඤ්ච සන්දන්තිං සෙතකං සුපතිත්ථං රමණීයං, සමන්තා ච ගොචරගාමං. තස්ස මය්හං, අග්ගිවෙස්සන, එතදහොසි – ‘රමණීයො වත, භො, භූමිභාගො, පාසාදිකො ච වනසණ්ඩො, නදී ච සන්දති සෙතකා සුපතිත්ථා රමණීයා, සමන්තා ච ගොචරගාමො. අලං වතිදං කුලපුත්තස්ස පධානත්ථිකස්ස පධානායා’ති. සො ඛො අහං, අග්ගිවෙස්සන, තත්ථෙව නිසීදිං ‘අලමිදං පධානායා’ති.

374. ‘‘අපිස්සුමං, අග්ගිවෙස්සන, තිස්සො උපමා පටිභංසු අනච්ඡරියා පුබ්බෙ අස්සුතපුබ්බා. සෙය්යථාපි, අග්ගිවෙස්සන, අල්ලං කට්ඨං සස්නෙහං උදකෙ නික්ඛිත්තං. අථ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය උත්තරාරණිං ආදාය – ‘අග්ගිං අභිනිබ්බත්තෙස්සාමි, තෙජො පාතුකරිස්සාමී’ති. තං කිං මඤ්ඤසි, අග්ගිවෙස්සන, අපි නු සො පුරිසො අමුං අල්ලං කට්ඨං සස්නෙහං, උදකෙ නික්ඛිත්තං , උත්තරාරණිං ආදාය අභිමන්ථෙන්තො අග්ගිං අභිනිබ්බත්තෙය්ය, තෙජො පාතුකරෙය්යා’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’. ‘‘තං කිස්ස හෙතු’’? ‘‘අදුඤ්හි, භො ගොතම, අල්ලං කට්ඨං සස්නෙහං, තඤ්ච පන උදකෙ නික්ඛිත්තං. යාවදෙව ච පන සො පුරිසො කිලමථස්ස විඝාතස්ස භාගී අස්සා’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, අග්ගිවෙස්සන, යෙ හි කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා කායෙන චෙව චිත්තෙන ච කාමෙහි අවූපකට්ඨා විහරන්ති, යො ච නෙසං කාමෙසු කාමච්ඡන්දො කාමස්නෙහො කාමමුච්ඡා කාමපිපාසා කාමපරිළාහො, සො ච අජ්ඣත්තං න සුප්පහීනො හොති, න සුප්පටිප්පස්සද්ධො, ඔපක්කමිකා චෙපි තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදයන්ති, අභබ්බාව තෙ ඤාණාය දස්සනාය අනුත්තරාය සම්බොධාය. නො චෙපි තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා ඔපක්කමිකා දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදයන්ති, අභබ්බාව තෙ ඤාණාය දස්සනාය අනුත්තරාය සම්බොධාය. අයං ඛො මං, අග්ගිවෙස්සන, පඨමා උපමා පටිභාසි අනච්ඡරියා පුබ්බෙ අස්සුතපුබ්බා.

375. ‘‘අපරාපි ඛො මං, අග්ගිවෙස්සන, දුතියා උපමා පටිභාසි අනච්ඡරියා පුබ්බෙ අස්සුතපුබ්බා. සෙය්යථාපි, අග්ගිවෙස්සන, අල්ලං කට්ඨං සස්නෙහං, ආරකා උදකා ථලෙ නික්ඛිත්තං. අථ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය උත්තරාරණිං ආදාය – ‘අග්ගිං අභිනිබ්බත්තෙස්සාමි, තෙජො පාතුකරිස්සාමී’ති. තං කිං මඤ්ඤසි, අග්ගිවෙස්සන, අපි නු සො පුරිසො අමුං අල්ලං කට්ඨං සස්නෙහං, ආරකා උදකා ථලෙ නික්ඛිත්තං, උත්තරාරණිං ආදාය අභිමන්ථෙන්තො අග්ගිං අභිනිබ්බත්තෙය්ය තෙජො පාතුකරෙය්යා’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’. ‘‘තං කිස්ස හෙතු’’? ‘‘අදුඤ්හි, භො ගොතම, අල්ලං කට්ඨං සස්නෙහං, කිඤ්චාපි ආරකා උදකා ථලෙ නික්ඛිත්තං. යාවදෙව ච පන සො පුරිසො කිලමථස්ස විඝාතස්ස භාගී අස්සාති. එවමෙව ඛො, අග්ගිවෙස්සන, යෙ හි කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා කායෙන චෙව චිත්තෙන ච කාමෙහි වූපකට්ඨා විහරන්ති, යො ච නෙසං කාමෙසු කාමච්ඡන්දො කාමස්නෙහො කාමමුච්ඡා කාමපිපාසා කාමපරිළාහො සො ච අජ්ඣත්තං න සුප්පහීනො හොති, න සුප්පටිප්පස්සද්ධො, ඔපක්කමිකා චෙපි තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදයන්ති, අභබ්බාව තෙ ඤාණාය දස්සනාය අනුත්තරාය සම්බොධාය. නො චෙපි තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා ඔපක්කමිකා දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදයන්ති, අභබ්බාව තෙ ඤාණාය දස්සනාය අනුත්තරාය සම්බොධාය. අයං ඛො මං, අග්ගිවෙස්සන, දුතියා උපමා පටිභාසි අනච්ඡරියා පුබ්බෙ අස්සුතපුබ්බා’’.

376. ‘‘අපරාපි ඛො මං, අග්ගිවෙස්සන, තතියා උපමා පටිභාසි අනච්ඡරියා පුබ්බෙ අස්සුතපුබ්බා. සෙය්යථාපි, අග්ගිවෙස්සන, සුක්ඛං කට්ඨං කොළාපං, ආරකා උදකා ථලෙ නික්ඛිත්තං. අථ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය උත්තරාරණිං ආදාය – ‘අග්ගිං අභිනිබ්බත්තෙස්සාමි, තෙජො පාතුකරිස්සාමී’ති. තං කිං මඤ්ඤසි, අග්ගිවෙස්සන, අපි නු සො පුරිසො අමුං සුක්ඛං කට්ඨං කොළාපං, ආරකා උදකා ථලෙ නික්ඛිත්තං, උත්තරාරණිං ආදාය අභිමන්ථෙන්තො අග්ගිං අභිනිබ්බත්තෙය්ය, තෙජො පාතුකරෙය්යා’’ති? ‘‘එවං, භො ගොතම’’. ‘‘තං කිස්ස හෙතු’’? ‘‘අදුඤ්හි, භො ගොතම, සුක්ඛං කට්ඨං කොළාපං, තඤ්ච පන ආරකා උදකා ථලෙ නික්ඛිත්ත’’න්ති . ‘‘එවමෙව ඛො, අග්ගිවෙස්සන, යෙ හි කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා කායෙන චෙව චිත්තෙන ච කාමෙහි වූපකට්ඨා විහරන්ති, යො ච නෙසං කාමෙසු කාමච්ඡන්දො කාමස්නෙහො කාමමුච්ඡා කාමපිපාසා කාමපරිළාහො, සො ච අජ්ඣත්තං සුප්පහීනො හොති සුප්පටිප්පස්සද්ධො, ඔපක්කමිකා චෙපි තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදයන්ති, භබ්බාව තෙ ඤාණාය දස්සනාය අනුත්තරාය සම්බොධාය. නො චෙපි තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා ඔපක්කමිකා දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදයන්ති, භබ්බාව තෙ ඤාණාය දස්සනාය අනුත්තරාය සම්බොධාය. අයං ඛො මං, අග්ගිවෙස්සන, තතියා උපමා පටිභාසි අනච්ඡරියා පුබ්බෙ අස්සුතපුබ්බා. ඉමා ඛො මං, අග්ගිවෙස්සන, තිස්සො උපමා පටිභංසු අනච්ඡරියා පුබ්බෙ අස්සුතපුබ්බා.’’

377. ‘‘තස්ස මය්හං, අග්ගිවෙස්සන, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං දන්තෙභි දන්තමාධාය [පස්ස ම. නි. 1.221 විතක්කසණ්ඨානසුත්තෙ], ජිව්හාය තාලුං ආහච්ච, චෙතසා චිත්තං අභිනිග්ගණ්හෙය්යං අභිනිප්පීළෙය්යං අභිසන්තාපෙය්ය’න්ති. සො ඛො අහං, අග්ගිවෙස්සන, දන්තෙභි දන්තමාධාය, ජිව්හාය තාලුං ආහච්ච, චෙතසා චිත්තං අභිනිග්ගණ්හාමි අභිනිප්පීළෙමි අභිසන්තාපෙමි. තස්ස මය්හං, අග්ගිවෙස්සන, දන්තෙභි දන්තමාධාය ජිව්හාය තාලුං ආහච්ච චෙතසා චිත්තං අභිනිග්ගණ්හතො අභිනිප්පීළයතො අභිසන්තාපයතො කච්ඡෙහි සෙදා මුච්චන්ති. සෙය්යථාපි, අග්ගිවෙස්සන, බලවා පුරිසො දුබ්බලතරං පුරිසං සීසෙ වා ගහෙත්වා ඛන්ධෙ වා ගහෙත්වා අභිනිග්ගණ්හෙය්ය අභිනිප්පීළෙය්ය අභිසන්තාපෙය්ය, එවමෙව ඛො මෙ, අග්ගිවෙස්සන, දන්තෙභි දන්තමාධාය, ජිව්හාය තාලුං ආහච්ච, චෙතසා චිත්තං අභිනිග්ගණ්හතො අභිනිප්පීළයතො අභිසන්තාපයතො කච්ඡෙහි සෙදා මුච්චන්ති. ආරද්ධං ඛො පන මෙ, අග්ගිවෙස්සන, වීරියං හොති අසල්ලීනං, උපට්ඨිතා සති අසම්මුට්ඨා, සාරද්ධො ච පන මෙ කායො හොති අප්පටිප්පස්සද්ධො තෙනෙව දුක්ඛප්පධානෙන පධානාභිතුන්නස්ස සතො. එවරූපාපි ඛො මෙ, අග්ගිවෙස්සන, උප්පන්නා දුක්ඛා වෙදනා චිත්තං න පරියාදාය තිට්ඨති.

378. ‘‘තස්ස මය්හං, අග්ගිවෙස්සන, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං අප්පාණකංයෙව ඣානං ඣායෙය්ය’න්ති. සො ඛො අහං, අග්ගිවෙස්සන, මුඛතො ච නාසතො ච අස්සාසපස්සාසෙ උපරුන්ධිං. තස්ස මය්හං, අග්ගිවෙස්සන, මුඛතො ච නාසතො ච අස්සාසපස්සාසෙසු උපරුද්ධෙසු කණ්ණසොතෙහි වාතානං නික්ඛමන්තානං අධිමත්තො සද්දො හොති. සෙය්යථාපි නාම කම්මාරගග්ගරියා ධමමානාය අධිමත්තො සද්දො හොති, එවමෙව ඛො මෙ, අග්ගිවෙස්සන, මුඛතො ච නාසතො ච අස්සාසපස්සාසෙසු උපරුද්ධෙසු කණ්ණසොතෙහි වාතානං නික්ඛමන්තානං අධිමත්තො සද්දො හොති. ආරද්ධං ඛො පන මෙ, අග්ගිවෙස්සන, වීරියං හොති අසල්ලීනං උපට්ඨිතා සති අසම්මුට්ඨා. සාරද්ධො ච පන මෙ කායො හොති අප්පටිප්පස්සද්ධො තෙනෙව දුක්ඛප්පධානෙන පධානාභිතුන්නස්ස සතො. එවරූපාපි ඛො මෙ, අග්ගිවෙස්සන, උප්පන්නා දුක්ඛා වෙදනා චිත්තං න පරියාදාය තිට්ඨති.

‘‘තස්ස මය්හං, අග්ගිවෙස්සන, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං අප්පාණකංයෙව ඣානං ඣායෙය්ය’න්ති. සො ඛො අහං, අග්ගිවෙස්සන, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙ උපරුන්ධිං. තස්ස මය්හං, අග්ගිවෙස්සන, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙසු උපරුද්ධෙසු අධිමත්තා වාතා මුද්ධනි ඌහනන්ති [ඌහන්ති (සී.), ඔහනන්ති (ස්යා. කං.), උහනන්ති (ක.)]. සෙය්යථාපි, අග්ගිවෙස්සන, බලවා පුරිසො තිණ්හෙන සිඛරෙන මුද්ධනි අභිමත්ථෙය්ය [මුද්ධානං අභිමන්ථෙය්ය (සී. පී.), මුද්ධානං අභිමත්ථෙය්ය (ස්යා. කං.)], එවමෙව ඛො මෙ, අග්ගිවෙස්සන, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙසු උපරුද්ධෙසු අධිමත්තා වාතා මුද්ධනි ඌහනන්ති. ආරද්ධං ඛො පන මෙ, අග්ගිවෙස්සන, වීරියං හොති අසල්ලීනං උපට්ඨිතා සති අසම්මුට්ඨා. සාරද්ධො ච පන මෙ කායො හොති අප්පටිප්පස්සද්ධො තෙනෙව දුක්ඛප්පධානෙන පධානාභිතුන්නස්ස සතො. එවරූපාපි ඛො මෙ, අග්ගිවෙස්සන, උප්පන්නා දුක්ඛා වෙදනා චිත්තං න පරියාදාය තිට්ඨති.

‘‘තස්ස මය්හං, අග්ගිවෙස්සන, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං අප්පාණකංයෙව ඣානං ඣායෙය්ය’න්ති. සො ඛො අහං, අග්ගිවෙස්සන, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙ උපරුන්ධිං. තස්ස මය්හං, අග්ගිවෙස්සන, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙසු උපරුද්ධෙසු අධිමත්තා සීසෙ සීසවෙදනා හොන්ති. සෙය්යථාපි, අග්ගිවෙස්සන, බලවා පුරිසො දළ්හෙන වරත්තක්ඛණ්ඩෙන [වරත්තකබන්ධනෙන (සී.)] සීසෙ සීසවෙඨං දදෙය්ය, එවමෙව ඛො මෙ, අග්ගිවෙස්සන, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙසු උපරුද්ධෙසු අධිමත්තා සීසෙ සීසවෙදනා හොන්ති. ආරද්ධං ඛො පන මෙ, අග්ගිවෙස්සන, වීරියං හොති අසල්ලීනං උපට්ඨිතා සති අසම්මුට්ඨා. සාරද්ධො ච පන මෙ කායො හොති අප්පටිප්පස්සද්ධො තෙනෙව දුක්ඛප්පධානෙන පධානාභිතුන්නස්ස සතො. එවරූපාපි ඛො මෙ, අග්ගිවෙස්සන, උප්පන්නා දුක්ඛා වෙදනා චිත්තං න පරියාදාය තිට්ඨති.

‘‘තස්ස මය්හං, අග්ගිවෙස්සන, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං අප්පාණකංයෙව ඣානං ඣායෙය්ය’න්ති. සො ඛො අහං, අග්ගිවෙස්සන, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙ උපරුන්ධිං. තස්ස මය්හං, අග්ගිවෙස්සන, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙසු උපරුද්ධෙසු අධිමත්තා වාතා කුච්ඡිං පරිකන්තන්ති. සෙය්යථාපි, අග්ගිවෙස්සන, දක්ඛො ගොඝාතකො වා ගොඝාතකන්තෙවාසී වා තිණ්හෙන ගොවිකන්තනෙන කුච්ඡිං පරිකන්තෙය්ය, එවමෙව ඛො මෙ, අග්ගිවෙස්සන, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙසු උපරුද්ධෙසු අධිමත්තා වාතා කුච්ඡිං පරිකන්තන්ති. ආරද්ධං ඛො පන මෙ, අග්ගිවෙස්සන, වීරියං හොති අසල්ලීනං උපට්ඨිතා සති අසම්මුට්ඨා. සාරද්ධො ච පන මෙ කායො හොති අප්පටිප්පස්සද්ධො තෙනෙව දුක්ඛප්පධානෙන පධානාභිතුන්නස්ස සතො. එවරූපාපි ඛො මෙ, අග්ගිවෙස්සන, උප්පන්නා දුක්ඛා වෙදනා චිත්තං න පරියාදාය තිට්ඨති.

‘‘තස්ස මය්හං, අග්ගිවෙස්සන, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං අප්පාණකංයෙව ඣානං ඣායෙය්ය’න්ති. සො ඛො අහං, අග්ගිවෙස්සන, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙ උපරුන්ධිං. තස්ස මය්හං, අග්ගිවෙස්සන, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙසු උපරුද්ධෙසු අධිමත්තො කායස්මිං ඩාහො හොති. සෙය්යථාපි, අග්ගිවෙස්සන, ද්වෙ බලවන්තො පුරිසා දුබ්බලතරං පුරිසං නානාබාහාසු ගහෙත්වා අඞ්ගාරකාසුයා සන්තාපෙය්යුං සම්පරිතාපෙය්යුං, එවමෙව ඛො මෙ, අග්ගිවෙස්සන, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙසු උපරුද්ධෙසු අධිමත්තො කායස්මිං ඩාහො හොති. ආරද්ධං ඛො පන මෙ, අග්ගිවෙස්සන, වීරියං හොති අසල්ලීනං උපට්ඨිතා සති අසම්මුට්ඨා. සාරද්ධො ච පන මෙ කායො හොති අප්පටිප්පස්සද්ධො තෙනෙව දුක්ඛප්පධානෙන පධානාභිතුන්නස්ස සතො. එවරූපාපි ඛො මෙ, අග්ගිවෙස්සන, උප්පන්නා දුක්ඛා වෙදනා චිත්තං න පරියාදාය තිට්ඨති. අපිස්සු මං, අග්ගිවෙස්සන, දෙවතා දිස්වා එවමාහංසු – ‘කාලඞ්කතො සමණො ගොතමො’ති. එකච්චා දෙවතා එවමාහංසු – ‘න කාලඞ්කතො සමණො ගොතමො, අපි ච කාලඞ්කරොතී’ති. එකච්චා දෙවතා එවමාහංසු – ‘න කාලඞ්කතො සමණො ගොතමො, නපි කාලඞ්කරොති, අරහං සමණො ගොතමො, විහාරොත්වෙව සො [විහාරොත්වෙවෙසො (සී.)] අරහතො එවරූපො හොතී’ති [විහාරොත්වෙවෙසො අරහතො’’ති (?)].

379. ‘‘තස්ස මය්හං, අග්ගිවෙස්සන, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං සබ්බසො ආහාරුපච්ඡෙදාය පටිපජ්ජෙය්ය’න්ති. අථ ඛො මං, අග්ගිවෙස්සන, දෙවතා උපසඞ්කමිත්වා එතදවොචුං – ‘මා ඛො ත්වං, මාරිස, සබ්බසො ආහාරුපච්ඡෙදාය පටිපජ්ජි. සචෙ ඛො ත්වං, මාරිස, සබ්බසො ආහාරුපච්ඡෙදාය පටිපජ්ජිස්සසි, තස්ස තෙ මයං දිබ්බං ඔජං ලොමකූපෙහි අජ්ඣොහාරෙස්සාම [අජ්ඣොහරිස්සාම (ස්යා. කං. පී. ක.)], තාය ත්වං යාපෙස්සසී’ති. තස්ස මය්හං, අග්ගිවෙස්සන, එතදහොසි – ‘අහඤ්චෙව ඛො පන සබ්බසො අජජ්ජිතං [අජද්ධුකං (සී. පී.), ජද්ධුකං (ස්යා. කං.)] පටිජානෙය්යං, ඉමා ච මෙ දෙවතා දිබ්බං ඔජං ලොමකූපෙහි අජ්ඣොහාරෙය්යුං [අජ්ඣොහරෙය්යුං (ස්යා. කං. පී. ක.)], තාය චාහං යාපෙය්යං, තං මමස්ස මුසා’ති. සො ඛො අහං, අග්ගිවෙස්සන, තා දෙවතා පච්චාචික්ඛාමි, ‘හල’න්ති වදාමි.

380. ‘‘තස්ස මය්හං, අග්ගිවෙස්සන, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං ථොකං ථොකං ආහාරං ආහාරෙය්යං, පසතං පසතං, යදි වා මුග්ගයූසං, යදි වා කුලත්ථයූසං, යදි වා කළායයූසං, යදි වා හරෙණුකයූස’න්ති. සො ඛො අහං, අග්ගිවෙස්සන, ථොකං ථොකං ආහාරං ආහාරෙසිං, පසතං පසතං, යදි වා මුග්ගයූසං, යදි වා කුලත්ථයූසං, යදි වා කළායයූසං, යදි වා හරෙණුකයූසං. තස්ස මය්හං, අග්ගිවෙස්සන, ථොකං ථොකං ආහාරං ආහාරයතො, පසතං පසතං, යදි වා මුග්ගයූසං, යදි වා කුලත්ථයූසං, යදි වා කළායයූසං, යදි වා හරෙණුකයූසං, අධිමත්තකසිමානං පත්තො කායො හොති. සෙය්යථාපි නාම ආසීතිකපබ්බානි වා කාළපබ්බානි වා, එවමෙවස්සු මෙ අඞ්ගපච්චඞ්ගානි භවන්ති තායෙවප්පාහාරතාය. සෙය්යථාපි නාම ඔට්ඨපදං, එවමෙවස්සු මෙ ආනිසදං හොති තායෙවප්පාහාරතාය. සෙය්යථාපි නාම වට්ටනාවළී, එවමෙවස්සු මෙ පිට්ඨිකණ්ටකො උණ්ණතාවනතො හොති තායෙවප්පාහාරතාය. සෙය්යථාපි නාම ජරසාලාය ගොපාණසියො ඔලුග්ගවිලුග්ගා භවන්ති, එවමෙවස්සු මෙ ඵාසුළියො ඔලුග්ගවිලුග්ගා භවන්ති තායෙවප්පාහාරතාය. සෙය්යථාපි නාම ගම්භීරෙ උදපානෙ උදකතාරකා ගම්භීරගතා ඔක්ඛායිකා දිස්සන්ති, එවමෙවස්සු මෙ අක්ඛිකූපෙසු අක්ඛිතාරකා ගම්භීරගතා ඔක්ඛායිකා දිස්සන්ති තායෙවප්පාහාරතාය. සෙය්යථාපි නාම තිත්තකාලාබු ආමකච්ඡින්නො වාතාතපෙන සංඵුටිතො හොති සම්මිලාතො, එවමෙවස්සු මෙ සීසච්ඡවි සංඵුටිතා හොති සම්මිලාතා තායෙවප්පාහාරතාය.

‘‘සො ඛො අහං, අග්ගිවෙස්සන, උදරච්ඡවිං පරිමසිස්සාමීති පිට්ඨිකණ්ටකංයෙව පරිග්ගණ්හාමි, පිට්ඨිකණ්ටකං පරිමසිස්සාමීති උදරච්ඡවිංයෙව පරිග්ගණ්හාමි, යාවස්සු මෙ, අග්ගිවෙස්සන, උදරච්ඡවි පිට්ඨිකණ්ටකං අල්ලීනා හොති තායෙවප්පාහාරතාය. සො ඛො අහං, අග්ගිවෙස්සන, වච්චං වා මුත්තං වා කරිස්සාමීති තත්ථෙව අවකුජ්ජො පපතාමි තායෙවප්පාහාරතාය. සො ඛො අහං, අග්ගිවෙස්සන, ඉමමෙව කායං අස්සාසෙන්තො පාණිනා ගත්තානි අනුමජ්ජාමි. තස්ස මය්හං, අග්ගිවෙස්සන, පාණිනා ගත්තානි අනුමජ්ජතො පූතිමූලානි ලොමානි කායස්මා පපතන්ති තායෙවප්පාහාරතාය. අපිස්සු මං, අග්ගිවෙස්සන, මනුස්සා දිස්වා එවමාහංසු – ‘කාළො සමණො ගොතමො’ති. එකච්චෙ මනුස්සා එවමාහංසු – ‘න කාළො සමණො ගොතමො, සාමො සමණො ගොතමො’ති. එකච්චෙ මනුස්සා එවමාහංසු – ‘න කාළො සමණො ගොතමො , නපි සාමො, මඞ්ගුරච්ඡවි සමණො ගොතමො’ති. යාවස්සු මෙ, අග්ගිවෙස්සන, තාව පරිසුද්ධො ඡවිවණ්ණො පරියොදාතො උපහතො හොති තායෙවප්පාහාරතාය.

381. ‘‘තස්ස මය්හං, අග්ගිවෙස්සන, එතදහොසි – ‘යෙ ඛො කෙචි අතීතමද්ධානං සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ඔපක්කමිකා දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදයිංසු, එතාවපරමං, නයිතො භිය්යො. යෙපි හි කෙචි අනාගතමද්ධානං සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ඔපක්කමිකා දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදයිස්සන්ති, එතාවපරමං, නයිතො භිය්යො. යෙපි හි කෙචි එතරහි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ඔපක්කමිකා දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදයන්ති, එතාවපරමං, නයිතො භිය්යො. න ඛො පනාහං ඉමාය කටුකාය දුක්කරකාරිකාය අධිගච්ඡාමි උත්තරි මනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසං. සියා නු ඛො අඤ්ඤො මග්ගො බොධායා’ති? තස්ස මය්හං, අග්ගිවෙස්සන, එතදහොසි – ‘අභිජානාමි ඛො පනාහං පිතු සක්කස්ස කම්මන්තෙ සීතාය ජම්බුච්ඡායාය නිසින්නො විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරිතා. සියා නු ඛො එසො මග්ගො බොධායා’ති? තස්ස මය්හං, අග්ගිවෙස්සන, සතානුසාරි විඤ්ඤාණං අහොසි – ‘එසෙව මග්ගො බොධායා’ති. තස්ස මය්හං, අග්ගිවෙස්සන, එතදහොසි – ‘කිං නු ඛො අහං තස්ස සුඛස්ස භායාමි, යං තං සුඛං අඤ්ඤත්රෙව කාමෙහි අඤ්ඤත්ර අකුසලෙහි ධම්මෙහී’ති? තස්ස මය්හං, අග්ගිවෙස්සන, එතදහොසි – ‘න ඛො අහං තස්ස සුඛස්ස භායාමි, යං තං සුඛං අඤ්ඤත්රෙව කාමෙහි අඤ්ඤත්ර අකුසලෙහි ධම්මෙහී’ති.

382. ‘‘තස්ස මය්හං, අග්ගිවෙස්සන, එතදහොසි – ‘න ඛො තං සුකරං සුඛං අධිගන්තුං එවං අධිමත්තකසිමානං පත්තකායෙන, යංනූනාහං ඔළාරිකං ආහාරං ආහාරෙය්යං ඔදනකුම්මාස’න්ති. සො ඛො අහං, අග්ගිවෙස්සන, ඔළාරිකං ආහාරං ආහාරෙසිං ඔදනකුම්මාසං. තෙන ඛො පන මං, අග්ගිවෙස්සන, සමයෙන පඤ්ච [පඤ්චවග්ගියා (අඤ්ඤසුත්තෙසු)] භික්ඛූ පච්චුපට්ඨිතා හොන්ති – ‘යං ඛො සමණො ගොතමො ධම්මං අධිගමිස්සති, තං නො ආරොචෙස්සතී’ති. යතො ඛො අහං, අග්ගිවෙස්සන, ඔළාරිකං ආහාරං ආහාරෙසිං ඔදනකුම්මාසං, අථ මෙ තෙ පඤ්ච භික්ඛූ නිබ්බිජ්ජ පක්කමිංසු – ‘බාහුල්ලිකො [බාහුලිකො (සී. පී.) සංඝභෙදසික්ඛාපදටීකාය සමෙති] සමණො ගොතමො, පධානවිබ්භන්තො, ආවත්තො බාහුල්ලායා’ති.

383. ‘‘සො ඛො අහං, අග්ගිවෙස්සන, ඔළාරිකං ආහාරං ආහාරෙත්වා, බලං ගහෙත්වා, විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහාසිං. එවරූපාපි ඛො මෙ, අග්ගිවෙස්සන, උප්පන්නා සුඛා වෙදනා චිත්තං න පරියාදාය තිට්ඨති. විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහාසිං. එවරූපාපි ඛො මෙ, අග්ගිවෙස්සන, උප්පන්නා සුඛා වෙදනා චිත්තං න පරියාදාය තිට්ඨති. පීතියා ච විරාගා උපෙක්ඛකො ච විහාසිං, සතො ච සම්පජානො. සුඛඤ්ච කායෙන පටිසංවෙදෙසිං යං තං අරියා ආචික්ඛන්ති – ‘උපෙක්ඛකො සතිමා සුඛවිහාරී’ති තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහාසිං. එවරූපාපි ඛො මෙ, අග්ගිවෙස්සන, උප්පන්නා සුඛා වෙදනා චිත්තං න පරියාදාය තිට්ඨති. සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා, පුබ්බෙව සොමනස්සදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා, අදුක්ඛමසුඛං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහාසිං. එවරූපාපි ඛො මෙ, අග්ගිවෙස්සන, උප්පන්නා සුඛා වෙදනා චිත්තං න පරියාදාය තිට්ඨති.

384. ‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ පුබ්බෙනිවාසානුස්සතිඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙසිං. සො අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරාමි , සෙය්යථිදං – එකම්පි ජාතිං…පෙ… ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරාමි. අයං ඛො මෙ, අග්ගිවෙස්සන, රත්තියා පඨමෙ යාමෙ පඨමා විජ්ජා අධිගතා; අවිජ්ජා විහතා, විජ්ජා උප්පන්නා; තමො විහතො, ආලොකො උප්පන්නො; යථා තං අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො. එවරූපාපි ඛො මෙ, අග්ගිවෙස්සන, උප්පන්නා සුඛා වෙදනා චිත්තං න පරියාදාය තිට්ඨති.

385. ‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ සත්තානං චුතූපපාතඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙසිං. සො දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සාමි චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාමි…පෙ… අයං ඛො මෙ, අග්ගිවෙස්සන, රත්තියා මජ්ඣිමෙ යාමෙ දුතියා විජ්ජා අධිගතා; අවිජ්ජා විහතා, විජ්ජා උප්පන්නා; තමො විහතො, ආලොකො උප්පන්නො; යථා තං අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො . එවරූපාපි ඛො මෙ, අග්ගිවෙස්සන , උප්පන්නා සුඛා වෙදනා චිත්තං න පරියාදාය තිට්ඨති.

386. ‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ ආසවානං ඛයඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙසිං. සො ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං. ‘ඉමෙ ආසවා’ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, ‘අයං ආසවසමුදයො’ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, ‘අයං ආසවනිරොධො’ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, ‘අයං ආසවනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං. තස්ස මෙ එවං ජානතො එවං පස්සතො කාමාසවාපි චිත්තං විමුච්චිත්ථ, භවාසවාපි චිත්තං විමුච්චිත්ථ, අවිජ්ජාසවාපි චිත්තං විමුච්චිත්ථ. විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං අහොසි. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති අබ්භඤ්ඤාසිං. අයං ඛො මෙ, අග්ගිවෙස්සන, රත්තියා පච්ඡිමෙ යාමෙ තතියා විජ්ජා අධිගතා; අවිජ්ජා විහතා, විජ්ජා උප්පන්නා; තමො විහතො, ආලොකො උප්පන්නො; යථා තං අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො. එවරූපාපි ඛො මෙ, අග්ගිවෙස්සන, උප්පන්නා සුඛා වෙදනා චිත්තං න පරියාදාය තිට්ඨති.

387. ‘‘අභිජානාමි ඛො පනාහං, අග්ගිවෙස්සන, අනෙකසතාය පරිසාය ධම්මං දෙසෙතා. අපිස්සු මං එකමෙකො එවං මඤ්ඤති – ‘මමෙවාරබ්භ සමණො ගොතමො ධම්මං දෙසෙතී’ති. ‘න ඛො පනෙතං, අග්ගිවෙස්සන, එවං දට්ඨබ්බං; යාවදෙව විඤ්ඤාපනත්ථාය තථාගතො පරෙසං ධම්මං දෙසෙති. සො ඛො අහං, අග්ගිවෙස්සන, තස්සායෙව කථාය පරියොසානෙ, තස්මිංයෙව පුරිමස්මිං සමාධිනිමිත්තෙ අජ්ඣත්තමෙව චිත්තං සණ්ඨපෙමි සන්නිසාදෙමි එකොදිං කරොමි සමාදහාමි, යෙන සුදං නිච්චකප්පං විහරාමී’’’ති.

‘‘ඔකප්පනියමෙතං භොතො ගොතමස්ස යථා තං අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස. අභිජානාති ඛො පන භවං ගොතමො දිවා සුපිතා’’ති? ‘‘අභිජානාමහං, අග්ගිවෙස්සන, ගිම්හානං පච්ඡිමෙ මාසෙ පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො චතුග්ගුණං සඞ්ඝාටිං පඤ්ඤපෙත්වා දක්ඛිණෙන පස්සෙන සතො සම්පජානො නිද්දං ඔක්කමිතා’’ති. ‘‘එතං ඛො, භො ගොතම, එකෙ සමණබ්රාහ්මණා සම්මොහවිහාරස්මිං වදන්තී’’ති ? ‘‘න ඛො, අග්ගිවෙස්සන, එත්තාවතා සම්මූළ්හො වා හොති අසම්මූළ්හො වා. අපි ච, අග්ගිවෙස්සන, යථා සම්මූළ්හො ච හොති අසම්මූළ්හො ච, තං සුණාහි, සාධුකං මනසි කරොහි, භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භො’’ති ඛො සච්චකො නිගණ්ඨපුත්තො භගවතො පච්චස්සොසි. භගවා එතදවොච –

388. ‘‘යස්ස කස්සචි, අග්ගිවෙස්සන, යෙ ආසවා සංකිලෙසිකා පොනොබ්භවිකා සදරා දුක්ඛවිපාකා ආයතිං ජාතිජරාමරණියා අප්පහීනා, තමහං ‘සම්මූළ්හො’ති වදාමි. ආසවානඤ්හි, අග්ගිවෙස්සන, අප්පහානා සම්මූළ්හො හොති. යස්ස කස්සචි, අග්ගිවෙස්සන, යෙ ආසවා සංකිලෙසිකා පොනොබ්භවිකා සදරා දුක්ඛවිපාකා ආයතිං ජාතිජරාමරණියා පහීනා, තමහං ‘අසම්මූළ්හො’ති වදාමි. ආසවානඤ්හි, අග්ගිවෙස්සන, පහානා අසම්මූළ්හො හොති.

‘‘තථාගතස්ස ඛො, අග්ගිවෙස්සන, යෙ ආසවා සංකිලෙසිකා පොනොබ්භවිකා සදරා දුක්ඛවිපාකා ආයතිං ජාතිජරාමරණියා පහීනා උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා . සෙය්යථාපි, අග්ගිවෙස්සන, තාලො මත්ථකච්ඡින්නො අභබ්බො පුන විරූළ්හියා, එවමෙව ඛො, අග්ගිවෙස්සන, තථාගතස්ස යෙ ආසවා සංකිලෙසිකා පොනොබ්භවිකා සදරා දුක්ඛවිපාකා ආයතිං ජාතිජරාමරණියා පහීනා උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා’’ති.

389. එවං වුත්තෙ, සච්චකො නිගණ්ඨපුත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අච්ඡරියං, භො ගොතම, අබ්භුතං, භො ගොතම! යාවඤ්චිදං භොතො ගොතමස්ස එවං ආසජ්ජ ආසජ්ජ වුච්චමානස්ස, උපනීතෙහි වචනප්පථෙහි සමුදාචරියමානස්ස, ඡවිවණ්ණො චෙව පරියොදායති, මුඛවණ්ණො ච විප්පසීදති, යථා තං අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස. අභිජානාමහං, භො ගොතම, පූරණං කස්සපං වාදෙන වාදං සමාරභිතා. සොපි මයා වාදෙන වාදං සමාරද්ධො අඤ්ඤෙනඤ්ඤං පටිචරි, බහිද්ධා කථං අපනාමෙසි, කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාත්වාකාසි. භොතො පන [භොතො ඛො පන (සී.)] ගොතමස්ස එවං ආසජ්ජ ආසජ්ජ වුච්චමානස්ස, උපනීතෙහි වචනප්පථෙහි සමුදාචරියමානස්ස, ඡවිවණ්ණො චෙව පරියොදායති, මුඛවණ්ණො ච විප්පසීදති, යථා තං අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස. අභිජානාමහං, භො ගොතම, මක්ඛලිං ගොසාලං…පෙ… අජිතං කෙසකම්බලං… පකුධං කච්චායනං… සඤ්ජයං බෙලට්ඨපුත්තං… නිගණ්ඨං නාටපුත්තං වාදෙන වාදං සමාරභිතා . සොපි මයා වාදෙන වාදං සමාරද්ධො අඤ්ඤෙනඤ්ඤං පටිචරි, බහිද්ධා කථං අපනාමෙසි, කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාත්වාකාසි. භොතො පන ගොතමස්ස එවං ආසජ්ජ ආසජ්ජ වුච්චමානස්ස, උපනීතෙහි වචනප්පථෙහි සමුදාචරියමානස්ස, ඡවිවණ්ණො චෙව පරියොදායති, මුඛවණ්ණො ච විප්පසීදති, යථා තං අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස. හන්ද ච දානි මයං, භො ගොතම, ගච්ඡාම. බහුකිච්චා මයං, බහුකරණීයා’’ති. ‘‘යස්සදානි ත්වං, අග්ගිවෙස්සන, කාලං මඤ්ඤසී’’ති.

අථ ඛො සච්චකො නිගණ්ඨපුත්තො භගවතො භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා පක්කාමීති.

මහාසච්චකසුත්තං නිට්ඨිතං ඡට්ඨං.

7. චූළතණ්හාසඞ්ඛයසුත්තං

390. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති පුබ්බාරාමෙ මිගාරමාතුපාසාදෙ. අථ ඛො සක්කො දෙවානමින්දො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතො ඛො සක්කො දෙවානමින්දො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කිත්තාවතා නු ඛො, භන්තෙ, භික්ඛු සංඛිත්තෙන තණ්හාසඞ්ඛයවිමුත්තො හොති අච්චන්තනිට්ඨො අච්චන්තයොගක්ඛෙමී අච්චන්තබ්රහ්මචාරී අච්චන්තපරියොසානො සෙට්ඨො දෙවමනුස්සාන’’න්ති?

‘‘ඉධ, දෙවානමින්ද, භික්ඛුනො සුතං හොති – ‘සබ්බෙ ධම්මා නාලං අභිනිවෙසායා’ති. එවඤ්චෙතං, දෙවානමින්ද, භික්ඛුනො සුතං හොති – ‘සබ්බෙ ධම්මා නාලං අභිනිවෙසායා’ති. සො සබ්බං ධම්මං අභිජානාති; සබ්බං ධම්මං අභිඤ්ඤාය සබ්බං ධම්මං පරිජානාති; සබ්බං ධම්මං පරිඤ්ඤාය යං කිඤ්චි වෙදනං වෙදෙති – සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා, සො තාසු වෙදනාසු අනිච්චානුපස්සී විහරති, විරාගානුපස්සී විහරති, නිරොධානුපස්සී විහරති, පටිනිස්සග්ගානුපස්සී විහරති. සො තාසු වෙදනාසු අනිච්චානුපස්සී විහරන්තො, විරාගානුපස්සී විහරන්තො, නිරොධානුපස්සී විහරන්තො, පටිනිස්සග්ගානුපස්සී විහරන්තො න කිඤ්චි ලොකෙ උපාදියති. අනුපාදියං න පරිතස්සති, අපරිතස්සං පච්චත්තඤ්ඤෙව පරිනිබ්බායති – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාති. එත්තාවතා ඛො, දෙවානමින්ද, භික්ඛු සංඛිත්තෙන තණ්හාසඞ්ඛයවිමුත්තො හොති අච්චන්තනිට්ඨො අච්චන්තයොගක්ඛෙමී අච්චන්තබ්රහ්මචාරී අච්චන්තපරියොසානො සෙට්ඨො දෙවමනුස්සාන’’න්ති.

අථ ඛො සක්කො දෙවානමින්දො භගවතො භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා තත්ථෙවන්තරධායි.

391. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො භගවතො අවිදූරෙ නිසින්නො හොති. අථ ඛො ආයස්මතො මහාමොග්ගල්ලානස්ස එතදහොසි – ‘‘කිං නු ඛො සො යක්ඛො භගවතො භාසිතං අභිසමෙච්ච අනුමොදි උදාහු නො; යංනූනාහං තං යක්ඛං ජානෙය්යං – යදි වා සො යක්ඛො භගවතො භාසිතං අභිසමෙච්ච අනුමොදි යදි වා නො’’ති? අථ ඛො ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො – සෙය්යථාපි නාම බලවා පුරිසො සමිඤ්ජිතං වා බාහං පසාරෙය්ය, පසාරිතං වා බාහං සමිඤ්ජෙය්ය, එවමෙව – පුබ්බාරාමෙ මිගාරමාතුපාසාදෙ අන්තරහිතො දෙවෙසු තාවතිංසෙසු පාතුරහොසි. තෙන ඛො පන සමයෙන සක්කො දෙවානමින්දො එකපුණ්ඩරීකෙ උය්යානෙ දිබ්බෙහි පඤ්චහි තූරියසතෙහි [තුරියසතෙහි (සී. ස්යා. කං. පී.)] සමප්පිතො සමඞ්ගීභූතො පරිචාරෙති. අද්දසා ඛො සක්කො දෙවානමින්දො ආයස්මන්තං මහාමොග්ගල්ලානං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන තානි දිබ්බානි පඤ්ච තූරියසතානි පටිප්පණාමෙත්වා යෙනායස්මා මහාමොග්ගල්ලානො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං මහාමොග්ගල්ලානං එතදවොච – ‘‘එහි ඛො, මාරිස මොග්ගල්ලාන, ස්වාගතං, මාරිස මොග්ගල්ලාන! චිරස්සං ඛො, මාරිස මොග්ගල්ලාන, ඉමං පරියායං අකාසි යදිදං ඉධාගමනාය. නිසීද, මාරිස මොග්ගල්ලාන, ඉදමාසනං පඤ්ඤත්ත’’න්ති. නිසීදි ඛො ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ. සක්කොපි ඛො දෙවානමින්දො අඤ්ඤතරං නීචං ආසනං ගහෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො සක්කං දෙවානමින්දං ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො එතදවොච – ‘‘යථා කථං පන ඛො, කොසිය, භගවා සංඛිත්තෙන තණ්හාසඞ්ඛයවිමුත්තිං අභාසි? සාධු මයම්පි එතිස්සා කථාය භාගිනො අස්සාම සවනායා’’ති.

392. ‘‘මයං ඛො, මාරිස මොග්ගල්ලාන, බහුකිච්චා බහුකරණීයා – අප්පෙව සකෙන කරණීයෙන, අපි ච දෙවානංයෙව තාවතිංසානං කරණීයෙන. අපි ච, මාරිස මොග්ගල්ලාන, සුස්සුතංයෙව හොති සුග්ගහිතං සුමනසිකතං සූපධාරිතං, යං නො ඛිප්පමෙව අන්තරධායති. භූතපුබ්බං, මාරිස මොග්ගල්ලාන, දෙවාසුරසඞ්ගාමො සමුපබ්යූළ්හො [සමූපබ්යුළ්හො (ස්යා. කං.), සමූපබ්බූළ්හො (සී.)] අහොසි. තස්මිං ඛො පන, මාරිස මොග්ගල්ලාන, සඞ්ගාමෙ දෙවා ජිනිංසු, අසුරා පරාජිනිංසු. සො ඛො අහං, මාරිස මොග්ගල්ලාන, තං සඞ්ගාමං අභිවිජිනිත්වා විජිතසඞ්ගාමො තතො පටිනිවත්තිත්වා වෙජයන්තං නාම පාසාදං මාපෙසිං. වෙජයන්තස්ස ඛො, මාරිස මොග්ගල්ලාන, පාසාදස්ස එකසතං නිය්යූහං. එකෙකස්මිං නිය්යූහෙ සත්ත සත්ත කූටාගාරසතානි. එකමෙකස්මිං කූටාගාරෙ සත්ත සත්ත අච්ඡරායො . එකමෙකිස්සා අච්ඡරාය සත්ත සත්ත පරිචාරිකායො. ඉච්ඡෙය්යාසි නො ත්වං , මාරිස මොග්ගල්ලාන, වෙජයන්තස්ස පාසාදස්ස රාමණෙය්යකං දට්ඨු’’න්ති? අධිවාසෙසි ඛො ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො තුණ්හීභාවෙන.

393. අථ ඛො සක්කො ච දෙවානමින්දො වෙස්සවණො ච මහාරාජා ආයස්මන්තං මහාමොග්ගල්ලානං පුරක්ඛත්වා යෙන වෙජයන්තො පාසාදො තෙනුපසඞ්කමිංසු. අද්දසංසු ඛො සක්කස්ස දෙවානමින්දස්ස පරිචාරිකායො ආයස්මන්තං මහාමොග්ගල්ලානං දූරතොව ආගච්ඡන්තං; දිස්වා ඔත්තප්පමානා හිරීයමානා සකං සකං ඔවරකං පවිසිංසු. සෙය්යථාපි නාම සුණිසා සසුරං දිස්වා ඔත්තප්පති හිරීයති, එවමෙව සක්කස්ස දෙවානමින්දස්ස පරිචාරිකායො ආයස්මන්තං මහාමොග්ගල්ලානං දිස්වා ඔත්තප්පමානා හිරීයමානා සකං සකං ඔවරකං පවිසිංසු. අථ ඛො සක්කො ච දෙවානමින්දො වෙස්සවණො ච මහාරාජා ආයස්මන්තං මහාමොග්ගල්ලානං වෙජයන්තෙ පාසාදෙ අනුචඞ්කමාපෙන්ති අනුවිචරාපෙන්ති – ‘‘ඉදම්පි, මාරිස මොග්ගල්ලාන, පස්ස වෙජයන්තස්ස පාසාදස්ස රාමණෙය්යකං; ඉදම්පි, මාරිස මොග්ගල්ලාන, පස්ස වෙජයන්තස්ස පාසාදස්ස රාමණෙය්යක’’න්ති. ‘‘සොභති ඉදං ආයස්මතො කොසියස්ස, යථා තං පුබ්බෙ කතපුඤ්ඤස්ස. මනුස්සාපි කිඤ්චිදෙව රාමණෙය්යකං දිස්වා [දිට්ඨා (සී. පී. ක.)] එවමාහංසු – ‘සොභති වත භො යථා දෙවානං තාවතිංසාන’න්ති. තයිදං ආයස්මතො කොසියස්ස සොභති, යථා තං පුබ්බෙ කතපුඤ්ඤස්සා’’ති. අථ ඛො ආයස්මතො මහාමොග්ගල්ලානස්ස එතදහොසි – ‘‘අතිබාළ්හං ඛො අයං යක්ඛො පමත්තො විහරති. යංනූනාහං ඉමං යක්ඛං සංවෙජෙය්ය’’න්ති. අථ ඛො ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො තථාරූපං ඉද්ධාභිසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛාසි [අභිසඞ්ඛාරෙසි (ක.), අභිසඞ්ඛාරෙති (ස්යා. කං.)] යථා වෙජයන්තං පාසාදං පාදඞ්ගුට්ඨකෙන සඞ්කම්පෙසි සම්පකම්පෙසි සම්පවෙධෙසි . අථ ඛො සක්කො ච දෙවානමින්දො, වෙස්සවණො ච මහාරාජා, දෙවා ච තාවතිංසා අච්ඡරියබ්භුතචිත්තජාතා අහෙසුං – ‘‘අච්ඡරියං වත, භො, අබ්භුතං වත, භො, සමණස්ස මහිද්ධිකතා මහානුභාවතා, යත්ර හි නාම දිබ්බභවනං පාදඞ්ගුට්ඨකෙන සඞ්කම්පෙස්සති සම්පකම්පෙස්සති සම්පවෙධෙස්සතී’’ති! අථ ඛො ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො සක්කං දෙවානමින්දං සංවිග්ගං ලොමහට්ඨජාතං විදිත්වා සක්කං දෙවානමින්දං එතදවොච – ‘‘යථා කථං පන ඛො, කොසිය, භගවා සංඛිත්තෙන තණ්හාසඞ්ඛයවිමුත්තිං අභාසි? සාධු මයම්පි එතිස්සා කථාය භාගිනො අස්සාම සවනායා’’ති.

394. ‘‘ඉධාහං , මාරිස මොග්ගල්ලාන, යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිං; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසිං. එකමන්තං ඨිතො ඛො අහං, මාරිස මොග්ගල්ලාන, භගවන්තං එතදවොචං – ‘කිත්තාවතා නු ඛො, භන්තෙ, භික්ඛු සංඛිත්තෙන තණ්හාසඞ්ඛයවිමුත්තො හොති අච්චන්තනිට්ඨො අච්චන්තයොගක්ඛෙමී අච්චන්තබ්රහ්මචාරී අච්චන්තපරියොසානො සෙට්ඨො දෙවමනුස්සාන’’’න්ති?

‘‘එවං වුත්තෙ, මාරිස මොග්ගල්ලාන, භගවා මං එතදවොච – ‘ඉධ, දෙවානමින්ද, භික්ඛුනො සුතං හොති – සබ්බෙ ධම්මා නාලං අභිනිවෙසායා’ති. එවං චෙතං දෙවානමින්ද භික්ඛුනො සුතං හොති ‘සබ්බෙ ධම්මා නාලං අභිනිවෙසායා’ති. සො සබ්බං ධම්මං අභිජානාති, සබ්බං ධම්මං අභිඤ්ඤාය සබ්බං ධම්මං පරිජානාති, සබ්බං ධම්මං පරිඤ්ඤාය යං කිඤ්චි වෙදනං වෙදෙති සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා. සො තාසු වෙදනාසු අනිච්චානුපස්සී විහරති, විරාගානුපස්සී විහරති, නිරොධානුපස්සී විහරති, පටිනිස්සග්ගානුපස්සී විහරති. සො තාසු වෙදනාසු අනිච්චානුපස්සී විහරන්තො, විරාගානුපස්සී විහරන්තො, නිරොධානුපස්සී විහරන්තො, පටිනිස්සග්ගානුපස්සී විහරන්තො න කිඤ්චි ලොකෙ උපාදියති, අනුපාදියං න පරිතස්සති, අපරිතස්සං පච්චත්තඤ්ඤෙව පරිනිබ්බායති – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාති. එත්තාවතා ඛො, දෙවානමින්ද, භික්ඛු සංඛිත්තෙන තණ්හාසඞ්ඛයවිමුත්තො හොති අච්චන්තනිට්ඨො අච්චන්තයොගක්ඛෙමී අච්චන්තබ්රහ්මචාරී අච්චන්තපරියොසානො සෙට්ඨො දෙවමනුස්සානන්ති. එවං ඛො මෙ, මාරිස මොග්ගල්ලාන, භගවා සංඛිත්තෙන තණ්හාසඞ්ඛයවිමුත්තිං අභාසී’’ති.

අථ ඛො ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො සක්කස්ස දෙවානමින්දස්ස භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා – සෙය්යථාපි නාම බලවා පුරිසො සමිඤ්ජිතං වා බාහං පසාරෙය්ය, පසාරිතං වා බාහං සමිඤ්ජෙය්ය එවමෙව – දෙවෙසු තාවතිංසෙසු අන්තරහිතො පුබ්බාරාමෙ මිගාරමාතුපාසාදෙ පාතුරහොසි. අථ ඛො සක්කස්ස දෙවානමින්දස්ස පරිචාරිකායො අචිරපක්කන්තෙ ආයස්මන්තෙ මහාමොග්ගල්ලානෙ සක්කං දෙවානමින්දං එතදවොචුං – ‘‘එසො නු තෙ, මාරිස, සො භගවා සත්ථා’’ති? ‘‘න ඛො මෙ, මාරිස, සො භගවා සත්ථා. සබ්රහ්මචාරී මෙ එසො ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො’’ති. ‘‘ලාභා තෙ, මාරිස, (සුලද්ධං තෙ, මාරිස) [( ) නත්ථි (සී. පී.)] යස්ස තෙ සබ්රහ්මචාරී එවංමහිද්ධිකො එවංමහානුභාවො! අහො නූන තෙ සො භගවා සත්ථා’’ති.

395. අථ ඛො ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අභිජානාති නො, භන්තෙ, භගවා අහු [අහුනඤ්ඤෙව (සී. ස්යා. කං.)] ඤාතඤ්ඤතරස්ස මහෙසක්ඛස්ස යක්ඛස්ස සංඛිත්තෙන තණ්හාසඞ්ඛයවිමුත්තිං භාසිතා’’ති [අභාසිත්ථාති (ක.)]? ‘‘අභිජානාමහං, මොග්ගල්ලාන, ඉධ සක්කො දෙවානමින්දො යෙනාහං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා මං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතො ඛො, මොග්ගල්ලාන, සක්කො දෙවානමින්දො මං එතදවොච – ‘කිත්තාවතා නු ඛො, භන්තෙ , භික්ඛු සංඛිත්තෙන තණ්හාසඞ්ඛයවිමුත්තො හොති අච්චන්තනිට්ඨො අච්චන්තයොගක්ඛෙමී අච්චන්තබ්රහ්මචාරී අච්චන්තපරියොසානො සෙට්ඨො දෙවමනුස්සාන’’න්ති.

එවං වුත්තෙ අහං, මොග්ගල්ලාන, සක්කං දෙවානමින්දං එතදවොචං ‘‘ඉධ දෙවානමින්ද භික්ඛුනො සුතං හොති ‘සබ්බෙ ධම්මා නාලං අභිනිවෙසායා’ති. එවං චෙතං දෙවානමින්ද භික්ඛුනො සුතං හොති ‘සබ්බෙ ධම්මා නාලං අභිනිවෙසායා’ති. සො සබ්බං ධම්මං අභිජානාති, සබ්බං ධම්මං අභිඤ්ඤාය සබ්බං ධම්මං පරිජානාති , සබ්බං ධම්මං පරිඤ්ඤාය යං කිඤ්චි වෙදනං වෙදෙති සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා. සො තාසු වෙදනාසු අනිච්චානුපස්සී විහරති, විරාගානුපස්සී විහරති, නිරොධානුපස්සී විහරති, පටිනිස්සග්ගානුපස්සී විහරති. සො තාසු වෙදනාසු අනිච්චානුපස්සී විහරන්තො, විරාගානුපස්සී විහරන්තො, නිරොධානුපස්සී විහරන්තො, පටිනිස්සග්ගානුපස්සී විහරන්තො න කිඤ්චි ලොකෙ උපාදියති, අනුපාදියං න පරිතස්සති, අපරිතස්සං පච්චත්තඤ්ඤෙව පරිනිබ්බායති – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං , කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාති. එත්තාවතා ඛො, දෙවානමින්ද, භික්ඛු සංඛිත්තෙන තණ්හාසඞ්ඛයවිමුත්තො හොති අච්චන්තනිට්ඨො අච්චන්තයොගක්ඛෙමී අච්චන්තබ්රහ්මචාරී අච්චන්තපරියොසානො සෙට්ඨො දෙවමනුස්සානන්ති. එවං ඛො අහං, මොග්ගල්ලාන, අභිජානාමි සක්කස්ස දෙවානමින්දස්ස සංඛිත්තෙන තණ්හාසඞ්ඛයවිමුත්තිං භාසිතා’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනො ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො භගවතො භාසිතං අභිනන්දීති.

චූළතණ්හාසඞ්ඛයසුත්තං නිට්ඨිතං සත්තමං.

8. මහාතණ්හාසඞ්ඛයසුත්තං

396. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන සාතිස්ස නාම භික්ඛුනො කෙවට්ටපුත්තස්ස එවරූපං පාපකං දිට්ඨිගතං උප්පන්නං හොති – ‘‘තථාහං භගවතා ධම්මං දෙසිතං ආජානාමි යථා තදෙවිදං විඤ්ඤාණං සන්ධාවති සංසරති අනඤ්ඤ’’න්ති. අස්සොසුං ඛො සම්බහුලා භික්ඛූ – ‘‘සාතිස්ස කිර නාම භික්ඛුනො කෙවට්ටපුත්තස්ස එවරූපං පාපකං දිට්ඨිගතං උප්පන්නං – ‘තථාහං භගවතා ධම්මං දෙසිතං ආජානාමි යථා තදෙවිදං විඤ්ඤාණං සන්ධාවති සංසරති, අනඤ්ඤ’’’න්ති. අථ ඛො තෙ භික්ඛූ යෙන සාති භික්ඛු කෙවට්ටපුත්තො තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා සාතිං භික්ඛුං කෙවට්ටපුත්තං එතදවොචුං – ‘‘සච්චං කිර තෙ, ආවුසො සාති, එවරූපං පාපකං දිට්ඨිගතං උප්පන්නං – ‘තථාහං භගවතා ධම්මං දෙසිතං ආජානාමි යථා තදෙවිදං විඤ්ඤාණං සන්ධාවති සංසරති, අනඤ්ඤ’’’න්ති? ‘‘එවං බ්යා ඛො අහං, ආවුසො, භගවතා ධම්මං දෙසිතං ආජානාමි යථා තදෙවිදං විඤ්ඤාණං සන්ධාවති සංසරති, අනඤ්ඤ’’න්ති. අථ ඛො තෙ භික්ඛූ සාතිං භික්ඛුං කෙවට්ටපුත්තං එතස්මා පාපකා දිට්ඨිගතා විවෙචෙතුකාමා සමනුයුඤ්ජන්ති සමනුගාහන්ති සමනුභාසන්ති – ‘‘මා එවං, ආවුසො සාති, අවච, මා භගවන්තං අබ්භාචික්ඛි, න හි සාධු භගවතො අබ්භක්ඛානං, න හි භගවා එවං වදෙය්ය. අනෙකපරියායෙනාවුසො සාති, පටිච්චසමුප්පන්නං විඤ්ඤාණං වුත්තං භගවතා, අඤ්ඤත්ර පච්චයා නත්ථි විඤ්ඤාණස්ස සම්භවො’’ති. එවම්පි ඛො සාති භික්ඛු කෙවට්ටපුත්තො තෙහි භික්ඛූහි සමනුයුඤ්ජියමානො සමනුගාහියමානො සමනුභාසියමානො තදෙව පාපකං දිට්ඨිගතං ථාමසා පරාමාසා අභිනිවිස්ස වොහරති – ‘‘එවං බ්යා ඛො අහං, ආවුසො, භගවතා ධම්මං දෙසිතං ආජානාමි යථා තදෙවිදං විඤ්ඤාණං සන්ධාවති සංසරති අනඤ්ඤ’’න්ති.

397. යතො ඛො තෙ භික්ඛූ නාසක්ඛිංසු සාතිං භික්ඛුං කෙවට්ටපුත්තං එතස්මා පාපකා දිට්ඨිගතා විවෙචෙතුං, අථ ඛො තෙ භික්ඛූ යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො තෙ භික්ඛූ භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘සාතිස්ස නාම, භන්තෙ, භික්ඛුනො කෙවට්ටපුත්තස්ස එවරූපං පාපකං දිට්ඨිගතං උප්පන්නං – ‘තථාහං භගවතා ධම්මං දෙසිතං ආජානාමි යථා තදෙවිදං විඤ්ඤාණං සන්ධාවති සංසරති, අනඤ්ඤ’න්ති. අස්සුම්හ ඛො මයං, භන්තෙ, සාතිස්ස කිර නාම භික්ඛුනො කෙවට්ටපුත්තස්ස එවරූපං පාපකං දිට්ඨිගතං උප්පන්නං – ‘තථාහං භගවතා ධම්මං දෙසිතං ආජානාමි යථා තදෙවිදං විඤ්ඤාණං සන්ධාවති සංසරති, අනඤ්ඤ’න්ති. අථ ඛො මයං, භන්තෙ, යෙන සාති භික්ඛු කෙවට්ටපුත්තො තෙනුපසඞ්කමිම්හ; උපසඞ්කමිත්වා සාතිං භික්ඛුං කෙවට්ටපුත්තං එතදවොචුම්හ – ‘සච්චං කිර තෙ, ආවුසො සාති, එවරූපං පාපකං දිට්ඨිගතං උප්පන්නං – ‘‘තථාහං භගවතා ධම්මං දෙසිතං ආජානාමි යථා තදෙවිදං විඤ්ඤාණං සන්ධාවති සංසරති, අනඤ්ඤ’’න්ති? එවං වුත්තෙ, භන්තෙ, සාති භික්ඛු කෙවට්ටපුත්තො අම්හෙ එතදවොච – ‘එවං බ්යා ඛො අහං, ආවුසො, භගවතා ධම්මං දෙසිතං ආජානාමි යථා තදෙවිදං විඤ්ඤාණං සන්ධාවති සංසරති, අනඤ්ඤ’න්ති. අථ ඛො මයං, භන්තෙ, සාතිං භික්ඛුං කෙවට්ටපුත්තං එතස්මා පාපකා දිට්ඨිගතා විවෙචෙතුකාමා සමනුයුඤ්ජිම්හ සමනුගාහිම්හ සමනුභාසිම්හ – ‘මා එවං, ආවුසො සාති, අවච, මා භගවන්තං අබ්භාචික්ඛි, න හි සාධු භගවතො අබ්භක්ඛානං, න හි භගවා එවං වදෙය්ය. අනෙකපරියායෙනාවුසො සාති, පටිච්චසමුප්පන්නං විඤ්ඤාණං වුත්තං භගවතා, අඤ්ඤත්ර පච්චයා නත්ථි විඤ්ඤාණස්ස සම්භවො’ති. එවම්පි ඛො, භන්තෙ, සාති භික්ඛු කෙවට්ටපුත්තො අම්හෙහි සමනුයුඤ්ජියමානො සමනුගාහියමානො සමනුභාසියමානො තදෙව පාපකං දිට්ඨිගතං ථාමසා පරාමසා අභිනිවිස්ස වොහරති – ‘එවං බ්යා ඛො අහං, ආවුසො, භගවතා ධම්මං දෙසිතං ආජානාමි යථා තදෙවිදං විඤ්ඤාණං සන්ධාවති සංසරති, අනඤ්ඤ’න්ති. යතො ඛො මයං, භන්තෙ, නාසක්ඛිම්හ සාතිං භික්ඛුං කෙවට්ටපුත්තං එතස්මා පාපකා දිට්ඨිගතා විවෙචෙතුං, අථ මයං එතමත්ථං භගවතො ආරොචෙමා’’ති.

398. අථ ඛො භගවා අඤ්ඤතරං භික්ඛුං ආමන්තෙසි – ‘‘එහි ත්වං භික්ඛු, මම වචනෙන සාතිං භික්ඛුං කෙවට්ටපුත්තං ආමන්තෙහි – ‘සත්ථා තං, ආවුසො සාති, ආමන්තෙතී’’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො සො භික්ඛු භගවතො පටිස්සුත්වා යෙන සාති භික්ඛු කෙවට්ටපුත්තො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා සාතිං භික්ඛුං කෙවට්ටපුත්තං එතදවොච – ‘‘සත්ථා තං, ආවුසො සාති, ආමන්තෙතී’’ති. ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො සාති භික්ඛු කෙවට්ටපුත්තො තස්ස භික්ඛුනො පටිස්සුත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො සාතිං භික්ඛුං කෙවට්ටපුත්තං භගවා එතදවොච – ‘‘සච්චං කිර, තෙ, සාති, එවරූපං පාපකං දිට්ඨිගතං උප්පන්නං – ‘තථාහං භගවතා ධම්මං දෙසිතං ආජානාමි යථා තදෙවිදං විඤ්ඤාණං සන්ධාවති සංසරති, අනඤ්ඤ’’’න්ති? ‘‘එවං බ්යා ඛො අහං, භන්තෙ, භගවතා ධම්මං දෙසිතං ආජානාමි යථා තදෙවිදං විඤ්ඤාණං සන්ධාවති සංසරති, අනඤ්ඤ’’න්ති. ‘‘කතමං තං, සාති, විඤ්ඤාණ’’න්ති? ‘‘ය්වායං, භන්තෙ, වදො වෙදෙය්යො තත්ර තත්ර කල්යාණපාපකානං කම්මානං විපාකං පටිසංවෙදෙතී’’ති. ‘‘කස්ස නු ඛො නාම ත්වං, මොඝපුරිස, මයා එවං ධම්මං දෙසිතං ආජානාසි? නනු මයා, මොඝපුරිස, අනෙකපරියායෙන පටිච්චසමුප්පන්නං විඤ්ඤාණං වුත්තං, අඤ්ඤත්ර පච්චයා නත්ථි විඤ්ඤාණස්ස සම්භවොති? අථ ච පන ත්වං, මොඝපුරිස, අත්තනා දුග්ගහිතෙන අම්හෙ චෙව අබ්භාචික්ඛසි, අත්තානඤ්ච ඛණසි, බහුඤ්ච අපුඤ්ඤං පසවසි. තඤ්හි තෙ, මොඝපුරිස, භවිස්සති දීඝරත්තං අහිතාය දුක්ඛායා’’ති.

399. අථ ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, අපි නායං සාති භික්ඛු කෙවට්ටපුත්තො උස්මීකතොපි ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ’’ති? ‘‘කිඤ්හි සියා භන්තෙ? නො හෙතං, භන්තෙ’’ති. එවං වුත්තෙ, සාති භික්ඛු කෙවට්ටපුත්තො තුණ්හීභූතො මඞ්කුභූතො පත්තක්ඛන්ධො අධොමුඛො පජ්ඣායන්තො අප්පටිභානො නිසීදි. අථ ඛො භගවා සාතිං භික්ඛුං කෙවට්ටපුත්තං තුණ්හීභූතං මඞ්කුභූතං පත්තක්ඛන්ධං අධොමුඛං පජ්ඣායන්තං අප්පටිභානං විදිත්වා සාතිං භික්ඛුං කෙවට්ටපුත්තං එතදවොච – ‘‘පඤ්ඤායිස්සසි ඛො ත්වං, මොඝපුරිස, එතෙන සකෙන පාපකෙන දිට්ඨිගතෙන. ඉධාහං භික්ඛූ පටිපුච්ඡිස්සාමී’’ති. අථ ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘තුම්හෙපි මෙ, භික්ඛවෙ, එවං ධම්මං දෙසිතං ආජානාථ යථායං සාති භික්ඛු කෙවට්ටපුත්තො අත්තනා දුග්ගහිතෙන අම්හෙ චෙව අබ්භාචික්ඛති, අත්තානඤ්ච ඛණති, බහුඤ්ච අපුඤ්ඤං පසවතී’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ! අනෙකපරියායෙන හි නො, භන්තෙ, පටිච්චසමුප්පන්නං විඤ්ඤාණං වුත්තං භගවතා, අඤ්ඤත්ර පච්චයා නත්ථි විඤ්ඤාණස්ස සම්භවො’’ති. ‘‘සාධු සාධු, භික්ඛවෙ! සාධු ඛො මෙ තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, එවං ධම්මං දෙසිතං ආජානාථ. අනෙකපරියායෙන හි වො, භික්ඛවෙ, පටිච්චසමුප්පන්නං විඤ්ඤාණං වුත්තං මයා, අඤ්ඤත්ර පච්චයා නත්ථි විඤ්ඤාණස්ස සම්භවොති. අථ ච පනායං සාති භික්ඛු කෙවට්ටපුත්තො අත්තනා දුග්ගහිතෙන අම්හෙ චෙව අබ්භාචික්ඛති, අත්තානඤ්ච ඛණති, බහුඤ්ච අපුඤ්ඤං පසවති පසවති. තඤ්හි තස්ස මොඝපුරිසස්ස භවිස්සති දීඝරත්තං අහිතාය දුක්ඛාය.

400. ‘‘යං යදෙව, භික්ඛවෙ, පච්චයං පටිච්ච උප්පජ්ජති විඤ්ඤාණං, තෙන තෙනෙව විඤ්ඤාණංත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති [සඞ්ඛං ගච්ඡති (සී. පී.)]. චක්ඛුඤ්ච පටිච්ච රූපෙ ච උප්පජ්ජති විඤ්ඤාණං, චක්ඛුවිඤ්ඤාණංත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති; සොතඤ්ච පටිච්ච සද්දෙ ච උප්පජ්ජති විඤ්ඤාණං, සොතවිඤ්ඤාණංත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති; ඝානඤ්ච පටිච්ච ගන්ධෙ ච උප්පජ්ජති විඤ්ඤාණං, ඝානවිඤ්ඤාණංත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති; ජිව්හඤ්ච පටිච්ච රසෙ ච උප්පජ්ජති විඤ්ඤාණං, ජිව්හාවිඤ්ඤාණංත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති; කායඤ්ච පටිච්ච ඵොට්ඨබ්බෙ ච උප්පජ්ජති විඤ්ඤාණං, කායවිඤ්ඤාණංත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති; මනඤ්ච පටිච්ච ධම්මෙ ච උප්පජ්ජති විඤ්ඤාණං, මනොවිඤ්ඤාණංත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති.

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යං යදෙව පච්චයං පටිච්ච අග්ගි ජලති තෙන තෙනෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති. කට්ඨඤ්ච පටිච්ච අග්ගි ජලති, කට්ඨග්ගිත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති; සකලිකඤ්ච පටිච්ච අග්ගි ජලති, සකලිකග්ගිත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති; තිණඤ්ච පටිච්ච අග්ගි ජලති, තිණග්ගිත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති; ගොමයඤ්ච පටිච්ච අග්ගි ජලති, ගොමයග්ගිත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති; ථුසඤ්ච පටිච්ච අග්ගි ජලති, ථුසග්ගිත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති; සඞ්කාරඤ්ච පටිච්ච අග්ගි ජලති, සඞ්කාරග්ගිත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යං යදෙව පච්චයං පටිච්ච උප්පජ්ජති විඤ්ඤාණං, තෙන තෙනෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති. චක්ඛුඤ්ච පටිච්ච රූපෙ ච උප්පජ්ජති විඤ්ඤාණං, චක්ඛුවිඤ්ඤාණංත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති; සොතඤ්ච පටිච්ච සද්දෙ ච උප්පජ්ජති විඤ්ඤාණං, සොතවිඤ්ඤාණංත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති, ඝානඤ්ච පටිච්ච ගන්ධෙ ච උප්පජ්ජති විඤ්ඤාණං , ඝාණවිඤ්ඤාණංත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති, ජිව්හඤ්ච පටිච්ච රසෙ ච උප්පජ්ජති විඤ්ඤාණං, ජිව්හාවිඤ්ඤාණංත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති. කායඤ්ච පටිච්ච ඵොට්ඨබ්බෙ ච උප්පජ්ජති විඤ්ඤාණං, කායවිඤ්ඤාණංත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති. මනඤ්ච පටිච්ච ධම්මෙ ච උප්පජ්ජති විඤ්ඤාණං, මනොවිඤ්ඤාණංත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති.

401. ‘‘භූතමිදන්ති , භික්ඛවෙ, පස්සථා’’ති?

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘තදාහාරසම්භවන්ති, භික්ඛවෙ, පස්සථා’’ති?

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘තදාහාරනිරොධා යං භූතං, තං නිරොධධම්මන්ති, භික්ඛවෙ, පස්සථා’’ති?

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘භූතමිදං නොස්සූති, භික්ඛවෙ, කඞ්ඛතො උප්පජ්ජති විචිකිච්ඡා’’ති?

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘තදාහාරසම්භවං නොස්සූති, භික්ඛවෙ , කඞ්ඛතො උප්පජ්ජති විචිකිච්ඡා’’ති?

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘තදාහාරනිරොධා යං භූතං, තං නිරොධධම්මං නොස්සූති, භික්ඛවෙ, කඞ්ඛතො උප්පජ්ජති විචිකිච්ඡා’’ති?

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘භූතමිදන්ති, භික්ඛවෙ, යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සතො යා විචිකිච්ඡා සා පහීයතී’’ති?

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘තදාහාරසම්භවන්ති, භික්ඛවෙ, යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සතො යා විචිකිච්ඡා සා පහීයතී’’ති?

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘තදාහාරනිරොධා යං භූතං, තං නිරොධධම්මන්ති, භික්ඛවෙ, යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සතො යා විචිකිච්ඡා සා පහීයතී’’ති?

‘‘එවං , භන්තෙ’’.

‘‘භූතමිදන්ති, භික්ඛවෙ, ඉතිපි වො එත්ථ නිබ්බිචිකිච්ඡා’’ති?

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘තදාහාරසම්භවන්ති, භික්ඛවෙ, ඉතිපි වො එත්ථ නිබ්බිචිකිච්ඡා’’ති?

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘තදාහාරනිරොධා යං භූතං තං නිරොධධම්මන්ති, භික්ඛවෙ, ඉතිපි වො එත්ථ නිබ්බිචිකිච්ඡා’’ති?

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘භූතමිදන්ති, භික්ඛවෙ, යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය සුදිට්ඨ’’න්ති?

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘තදාහාරසම්භවන්ති, භික්ඛවෙ, යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය සුදිට්ඨ’’න්ති?

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘තදාහාරනිරොධා යං භූතං තං නිරොධධම්මන්ති, භික්ඛවෙ, යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය සුදිට්ඨ’’න්ති?

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘ඉමං චෙ තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, දිට්ඨිං එවං පරිසුද්ධං එවං පරියොදාතං අල්ලීයෙථ කෙලායෙථ ධනායෙථ මමායෙථ, අපි නු මෙ තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, කුල්ලූපමං ධම්මං දෙසිතං ආජානෙය්යාථ නිත්ථරණත්ථාය නො ගහණත්ථායා’’ති?

‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’.

‘‘ඉමං චෙ තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, දිට්ඨිං එවං පරිසුද්ධං එවං පරියොදාතං න අල්ලීයෙථ න කෙලායෙථ න ධනායෙථ න මමායෙථ, අපි නු මෙ තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, කුල්ලූපමං ධම්මං දෙසිතං ආජානෙය්යාථ නිත්ථරණත්ථාය නො ගහණත්ථායා’’ති?

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

402. ‘‘චත්තාරොමෙ, භික්ඛවෙ, ආහාරා භූතානං වා සත්තානං ඨිතියා, සම්භවෙසීනං වා අනුග්ගහාය. කතමෙ චත්තාරො? කබළීකාරො ආහාරො ඔළාරිකො වා සුඛුමො වා, ඵස්සො දුතියො, මනොසඤ්චෙතනා තතියා, විඤ්ඤාණං චතුත්ථං.

‘‘ඉමෙ ච, භික්ඛවෙ, චත්තාරො ආහාරා කිංනිදානා කිංසමුදයා කිංජාතිකා කිංපභවා?

‘‘ඉමෙ චත්තාරො ආහාරා තණ්හානිදානා තණ්හාසමුදයා තණ්හාජාතිකා තණ්හාපභවා.

‘‘තණ්හා චායං, භික්ඛවෙ, කිංනිදානා කිංසමුදයා කිංජාතිකා කිංපභවා?

‘‘තණ්හා වෙදනානිදානා වෙදනාසමුදයා වෙදනාජාතිකා වෙදනාපභවා.

‘‘වෙදනා චායං, භික්ඛවෙ, කිංනිදානා කිංසමුදයා කිංජාතිකා කිංපභවා?

‘‘වෙදනා ඵස්සනිදානා ඵස්සසමුදයා ඵස්සජාතිකා ඵස්සපභවා .

‘‘ඵස්සො චායං, භික්ඛවෙ, කිංනිදානො කිංසමුදයො කිංජාතිකො කිංපභවො?

‘‘ඵස්සො සළායතනනිදානො සළායතනසමුදයො සළායතනජාතිකො සළායතනපභවො.

‘‘සළායතනං චිදං, භික්ඛවෙ, කිංනිදානං කිංසමුදයං කිංජාතිකං කිංපභවං?

‘‘සළායතනං නාමරූපනිදානං නාමරූපසමුදයං නාමරූපජාතිකං නාමරූපපභවං.

‘‘නාමරූපං චිදං, භික්ඛවෙ, කිංනිදානං කිංසමුදයං කිංජාතිකං කිංපභවං?

‘‘නාමරූපං විඤ්ඤාණනිදානං විඤ්ඤාණසමුදයං විඤ්ඤාණජාතිකං විඤ්ඤාණපභවං.

‘‘විඤ්ඤාණං චිදං, භික්ඛවෙ, කිංනිදානං කිංසමුදයං කිංජාතිකං කිංපභවං?

‘‘විඤ්ඤාණං සඞ්ඛාරනිදානං සඞ්ඛාරසමුදයං සඞ්ඛාරජාතිකං සඞ්ඛාරපභවං.

‘‘සඞ්ඛාරා චිමෙ, භික්ඛවෙ, කිංනිදානා කිංසමුදයා කිංජාතිකා කිංපභවා?

‘‘සඞ්ඛාරා අවිජ්ජානිදානා අවිජ්ජාසමුදයා අවිජ්ජාජාතිකා අවිජ්ජාපභවා.

‘‘ඉති ඛො, භික්ඛවෙ, අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරා, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං, නාමරූපපච්චයා සළායතනං, සළායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා සම්භවන්ති. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.’’’

403. ‘‘ජාතිපච්චයා ජරාමරණන්ති ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං; ජාතිපච්චයා නු ඛො, භික්ඛවෙ, ජරාමරණං, නො වා, කථං වා එත්ථ [කථං වා වො එත්ථ (?)] හොතී’’ති? ‘‘ජාතිපච්චයා, භන්තෙ, ජරාමරණං; එවං නො එත්ථ හොති [එවං නො එත්ථ හොතීති (ක.)] – ජාතිපච්චයා ජරාමරණ’’න්ති. ‘‘භවපච්චයා ජාතීති ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං; භවපච්චයා නු ඛො, භික්ඛවෙ, ජාති, නො වා, කථං වා එත්ථ හොතී’’ති? ‘‘භවපච්චයා, භන්තෙ , ජාති; එවං නො එත්ථ හොති – භවපච්චයා ජාතී’’ති . ‘‘උපාදානපච්චයා භවොති ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං; උපාදානපච්චයා නු ඛො, භික්ඛවෙ, භවො, නො වා, කථං වා එත්ථ හොතී’’ති? ‘‘උපාදානපච්චයා, භන්තෙ, භවො; එවං නො එත්ථ හොති – උපාදානපච්චයා භවො’’ති. ‘‘තණ්හාපච්චයා උපාදානන්ති ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං, තණ්හාපච්චයා නු ඛො, භික්ඛවෙ, උපාදානං, නො වා, කථං වා එත්ථ හොතී’’ති? ‘‘තණ්හාපච්චයා, භන්තෙ, උපාදානං; එවං නො එත්ථ හොති – තණ්හාපච්චයා උපාදාන’’න්ති. ‘‘වෙදනාපච්චයා තණ්හාති ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං; වෙදනාපච්චයා නු ඛො, භික්ඛවෙ, තණ්හා, නො වා, කථං වා එත්ථ හොතී’’ති? ‘‘වෙදනාපච්චයා, භන්තෙ, තණ්හා; එවං නො එත්ථ හොති – වෙදනාපච්චයා තණ්හා’’ති. ‘‘ඵස්සපච්චයා වෙදනාති ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං; ඵස්සපච්චයා නු ඛො, භික්ඛවෙ, වෙදනා, නො වා, කථං වා එත්ථ හොතී’’ති? ‘‘ඵස්සපච්චයා, භන්තෙ, වෙදනා; එවං නො එත්ථ හොති – ඵස්සපච්චයා වෙදනා’’ති. ‘‘සළායතනපච්චයා ඵස්සොති ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං; සළායතනපච්චයා නු ඛො, භික්ඛවෙ, ඵස්සො, නො වා, කථං වා එත්ථ හොතී’’ති? ‘‘සළායතනපච්චයා, භන්තෙ, ඵස්සො; එවං නො එත්ථ හොති – සළායතනපච්චයා ඵස්සො’’ති. ‘‘නාමරූපපච්චයා සළායතනන්ති ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං; නාමරූපපච්චයා නු ඛො, භික්ඛවෙ, සළායතනං, නො වා, කථං වා එත්ථ හොතී’’ති? ‘‘නාමරූපපච්චයා, භන්තෙ, සළායතනං; එවං නො එත්ථ හොති – නාමරූපපච්චයා සළායතන’’න්ති. ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපන්ති ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං; විඤ්ඤාණපච්චයා නු ඛො, භික්ඛවෙ, නාමරූපං, නො වා, කථං වා එත්ථ හොතී’’ති? ‘‘විඤ්ඤාණපච්චයා, භන්තෙ, නාමරූපං; එවං නො එත්ථ හොති – විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූප’’න්ති. ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණන්ති ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං; සඞ්ඛාරපච්චයා නු ඛො, භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණං, නො වා, කථං වා එත්ථ හොතී’’ති? ‘‘සඞ්ඛාරපච්චයා, භන්තෙ, විඤ්ඤාණං; එවං නො එත්ථ හොති – සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණ’’න්ති. ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරාති ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං; අවිජ්ජාපච්චයා නු ඛො, භික්ඛවෙ, සඞ්ඛාරා, නො වා, කථං වා එත්ථ හොතී’’ති? ‘‘අවිජ්ජාපච්චයා, භන්තෙ, සඞ්ඛාරා; එවං නො එත්ථ හොති – අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරා’’ති.

404. ‘‘සාධු, භික්ඛවෙ. ඉති ඛො, භික්ඛවෙ, තුම්හෙපි එවං වදෙථ, අහම්පි එවං වදාමි – ඉමස්මිං සති ඉදං හොති, ඉමස්සුප්පාදා ඉදං උප්පජ්ජති, යදිදං – අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරා, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං, නාමරූපපච්චයා සළායතනං, සළායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා සම්භවන්ති. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

‘‘අවිජ්ජායත්වෙව අසෙසවිරාගනිරොධා සඞ්ඛාරනිරොධො, සඞ්ඛාරනිරොධා විඤ්ඤාණනිරොධො, විඤ්ඤාණනිරොධා නාමරූපනිරොධො, නාමරූපනිරොධා සළායතනනිරොධො , සළායතනනිරොධා ඵස්සනිරොධො, ඵස්සනිරොධා වෙදනානිරොධො, වෙදනානිරොධා තණ්හානිරොධො, තණ්හානිරොධා උපාදානනිරොධො, උපාදානනිරොධා භවනිරොධො, භවනිරොධා ජාතිනිරොධො, ජාතිනිරොධා ජරාමරණං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා නිරුජ්ඣන්ති. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස නිරොධො හොති.

405. ‘‘ජාතිනිරොධා ජරාමරණනිරොධොති ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං; ජාතිනිරොධා නු ඛො, භික්ඛවෙ, ජරාමරණනිරොධො, නො වා, කථං වා එත්ථ හොතී’’ති? ‘‘ජාතිනිරොධා, භන්තෙ, ජරාමරණනිරොධො; එවං නො එත්ථ හොති – ජාතිනිරොධා ජරාමරණනිරොධො’’ති. ‘‘භවනිරොධා ජාතිනිරොධොති ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං; භවනිරොධා නු ඛො, භික්ඛවෙ, ජාතිනිරොධො, නො වා, කථං වා එත්ථ හොතී’’ති? ‘‘භවනිරොධා, භන්තෙ, ජාතිනිරොධො; එවං නො එත්ථ හොති – භවනිරොධා ජාතිනිරොධො’’ති. ‘‘උපාදානනිරොධා භවනිරොධොති ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං; උපාදානනිරොධා නු ඛො, භික්ඛවෙ, භවනිරොධො, නො වා, කථං වා එත්ථ හොතී’’ති? ‘‘උපාදානනිරොධා, භන්තෙ, භවනිරොධො; එවං නො එත්ථ හොති – උපාදානනිරොධා භවනිරොධො’’ති. ‘‘තණ්හානිරොධා උපාදානනිරොධොති ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං; තණ්හානිරොධා නු ඛො, භික්ඛවෙ, උපාදානනිරොධො, නො වා, කථං වා එත්ථ හොතී’’ති? ‘‘තණ්හානිරොධා, භන්තෙ, උපාදානනිරොධො; එවං නො එත්ථ හොති – තණ්හානිරොධා උපාදානනිරොධො’’ති. ‘‘වෙදනානිරොධා තණ්හානිරොධොති ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං; වෙදනානිරොධා නු ඛො, භික්ඛවෙ, තණ්හානිරොධො, නො වා, කථං වා එත්ථ හොතී’’ති? ‘‘වෙදනානිරොධා, භන්තෙ, තණ්හානිරොධො; එවං නො එත්ථ හොති – වෙදනානිරොධා තණ්හානිරොධො’’ති. ‘‘ඵස්සනිරොධා වෙදනානිරොධොති ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං; ඵස්සනිරොධා නු ඛො, භික්ඛවෙ, වෙදනානිරොධො, නො වා, කථං වා එත්ථ හොතී’’ති? ‘‘ඵස්සනිරොධා, භන්තෙ, වෙදනානිරොධො; එවං නො එත්ථ හොති – ඵස්සනිරොධා වෙදනානිරොධො’’ති. ‘‘සළායතනනිරොධා ඵස්සනිරොධොති ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං; සළායතනනිරොධා නු ඛො, භික්ඛවෙ, ඵස්සනිරොධො, නො වා , කථං වා එත්ථ හොතීති? සළායතනනිරොධා, භන්තෙ, ඵස්සනිරොධො; එවං නො එත්ථ හොති – සළායතනනිරොධා ඵස්සනිරොධො’’ති. ‘‘නාමරූපනිරොධා සළායතනනිරොධොති ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං; නාමරූපනිරොධා නු ඛො, භික්ඛවෙ, සළායතනනිරොධො, නො වා, කථං වා එත්ථ හොතී’’ති? ‘‘නාමරූපනිරොධා, භන්තෙ, සළායතනනිරොධො; එවං නො එත්ථ හොති – නාමරූපනිරොධා සළායතනනිරොධො’’ති. ‘‘විඤ්ඤාණනිරොධා නාමරූපනිරොධොති ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං; විඤ්ඤාණනිරොධා නු ඛො, භික්ඛවෙ, නාමරූපනිරොධො, නො වා, කථං වා එත්ථ හොතී’’ති? ‘‘විඤ්ඤාණනිරොධා, භන්තෙ, නාමරූපනිරොධො; එවං නො එත්ථ හොති – විඤ්ඤාණනිරොධා නාමරූපනිරොධො’’ති. ‘‘සඞ්ඛාරනිරොධා විඤ්ඤාණනිරොධොති ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං; සඞ්ඛාරනිරොධා නු ඛො, භික්ඛවෙ, විඤ්ඤාණනිරොධො, නො වා, කථං වා එත්ථ හොතී’’ති? ‘‘සඞ්ඛාරනිරොධා, භන්තෙ , විඤ්ඤාණනිරොධො; එවං නො එත්ථ හොති – සඞ්ඛාරනිරොධා විඤ්ඤාණනිරොධො’’ති. ‘‘අවිජ්ජානිරොධා සඞ්ඛාරනිරොධොති ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං; අවිජ්ජානිරොධා නු ඛො, භික්ඛවෙ, සඞ්ඛාරනිරොධො, නො වා, කථං වා එත්ථ හොතී’’ති? ‘‘අවිජ්ජානිරොධා, භන්තෙ, සඞ්ඛාරනිරොධො; එවං නො එත්ථ හොති – අවිජ්ජානිරොධා සඞ්ඛාරනිරොධො’’ති.

406. ‘‘සාධු, භික්ඛවෙ. ඉති ඛො, භික්ඛවෙ, තුම්හෙපි එවං වදෙථ, අහම්පි එවං වදාමි – ඉමස්මිං අසති ඉදං න හොති, ඉමස්ස නිරොධා ඉදං නිරුජ්ඣති, යදිදං – අවිජ්ජානිරොධා සඞ්ඛාරනිරොධො, සඞ්ඛාරනිරොධා විඤ්ඤාණනිරොධො, විඤ්ඤාණනිරොධා නාමරූපනිරොධො, නාමරූපනිරොධා සළායතනනිරොධො, සළායතනනිරොධා ඵස්සනිරොධො, ඵස්සනිරොධා වෙදනානිරොධො, වෙදනානිරොධා තණ්හානිරොධො, තණ්හානිරොධා උපාදානනිරොධො, උපාදානනිරොධා භවනිරොධො, භවනිරොධා ජාතිනිරොධො, ජාතිනිරොධා ජරාමරණං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා නිරුජ්ඣන්ති. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස නිරොධො හොති.

407. ‘‘අපි නු තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, එවං ජානන්තා එවං පස්සන්තා පුබ්බන්තං වා පටිධාවෙය්යාථ – ‘අහෙසුම්හ නු ඛො මයං අතීතමද්ධානං, නනු ඛො අහෙසුම්හ අතීතමද්ධානං, කිං නු ඛො අහෙසුම්හ අතීතමද්ධානං, කථං නු ඛො අහෙසුම්හ අතීතමද්ධානං, කිං හුත්වා කිං අහෙසුම්හ නු ඛො මයං අතීතමද්ධාන’’’න්ති?

‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’.

‘‘අපි නු තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, එවං ජානන්තා එවං පස්සන්තා අපරන්තං වා පටිධාවෙය්යාථ – භවිස්සාම නු ඛො මයං අනාගතමද්ධානං, නනු ඛො භවිස්සාම අනාගතමද්ධානං, කිං නු ඛො භවිස්සාම අනාගතමද්ධානං, කථං නු ඛො භවිස්සාම අනාගතමද්ධානං, කිං හුත්වා කිං භවිස්සාම නු ඛො මයං අනාගතමද්ධාන’’න්ති?

‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’.

‘‘අපි නු තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, එවං ජානන්තා එවං පස්සන්තා එතරහි වා පච්චුප්පන්නමද්ධානං අජ්ඣත්තං කථංකථී අස්සථ – අහං නු ඛොස්මි, නො නු ඛොස්මි, කිං නු ඛොස්මි, කථං නු ඛොස්මි, අයං නු ඛො සත්තො කුතො ආගතො, සො කුහිංගාමී භවිස්සතී’’ති?

‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’.

‘‘අපි නු තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, එවං ජානන්තා එවං පස්සන්තා එවං වදෙය්යාථ – සත්ථා නො ගරු, සත්ථුගාරවෙන ච මයං එවං වදෙමා’’ති?

‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’.

‘‘අපි නු තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, එවං ජානන්තා එවං පස්සන්තා එවං වදෙය්යාථ – සමණො එවමාහ, සමණා ච නාම මයං එවං වදෙමා’’ති?

‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’.

‘‘අපි නු තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, එවං ජානන්තා එවං පස්සන්තා අඤ්ඤං සත්ථාරං උද්දිසෙය්යාථා’’ති?

‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’.

‘‘අපි නු තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, එවං ජානන්තා එවං පස්සන්තා යානි තානි පුථුසමණබ්රාහ්මණානං වත කොතූහලමඞ්ගලානි තානි සාරතො පච්චාගච්ඡෙය්යාථා’’ති?

‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’.

‘‘නනු, භික්ඛවෙ, යදෙව තුම්හාකං සාමං ඤාතං සාමං දිට්ඨං සාමං විදිතං, තදෙව තුම්හෙ වදෙථා’’ති.

‘‘එවං, භන්තෙ’’.

‘‘සාධු, භික්ඛවෙ, උපනීතා ඛො මෙ තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, ඉමිනා සන්දිට්ඨිකෙන ධම්මෙන අකාලිකෙන එහිපස්සිකෙන ඔපනෙය්යිකෙන පච්චත්තං වෙදිතබ්බෙන විඤ්ඤූහි. සන්දිට්ඨිකො අයං, භික්ඛවෙ, ධම්මො අකාලිකො එහිපස්සිකො ඔපනෙය්යිකො පච්චත්තං වෙදිතබ්බො විඤ්ඤූහි – ඉති යන්තං වුත්තං, ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්ත’’න්ති.

408. ‘‘තිණ්ණං ඛො පන, භික්ඛවෙ, සන්නිපාතා ගබ්භස්සාවක්කන්ති හොති. ඉධ මාතාපිතරො ච සන්නිපතිතා හොන්ති, මාතා ච න උතුනී හොති, ගන්ධබ්බො ච න පච්චුපට්ඨිතො හොති, නෙව තාව ගබ්භස්සාවක්කන්ති හොති. ඉධ මාතාපිතරො ච සන්නිපතිතා හොන්ති, මාතා ච උතුනී හොති, ගන්ධබ්බො ච න පච්චුපට්ඨිතො හොති, නෙව තාව ගබ්භස්සාවක්කන්ති හොති. යතො ච ඛො, භික්ඛවෙ, මාතාපිතරො ච සන්නිපතිතා හොන්ති, මාතා ච උතුනී හොති, ගන්ධබ්බො ච පච්චුපට්ඨිතො හොති – එවං තිණ්ණං සන්නිපාතා ගබ්භස්සාවක්කන්ති හොති. තමෙනං, භික්ඛවෙ, මාතා නව වා දස වා මාසෙ ගබ්භං කුච්ඡිනා පරිහරති මහතා සංසයෙන ගරුභාරං [ගරුම්භාරං (සී. පී.)]. තමෙනං, භික්ඛවෙ, මාතා නවන්නං වා දසන්නං වා මාසානං අච්චයෙන විජායති මහතා සංසයෙන ගරුභාරං. තමෙනං ජාතං සමානං සකෙන ලොහිතෙන පොසෙති. ලොහිතඤ්හෙතං, භික්ඛවෙ, අරියස්ස විනයෙ යදිදං මාතුථඤ්ඤං. ස ඛො සො, භික්ඛවෙ, කුමාරො වුද්ධිමන්වාය ඉන්ද්රියානං පරිපාකමන්වාය යානි තානි කුමාරකානං කීළාපනකානි තෙහි කීළති, සෙය්යථිදං – වඞ්කකං ඝටිකං මොක්ඛචිකං චිඞ්ගුලකං පත්තාළ්හකං රථකං ධනුකං. ස ඛො සො, භික්ඛවෙ, කුමාරො වුද්ධිමන්වාය ඉන්ද්රියානං පරිපාකමන්වාය පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතො සමඞ්ගීභූතො පරිචාරෙති – චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යෙහි රූපෙහි ඉට්ඨෙහි කන්තෙහි මනාපෙහි පියරූපෙහි කාමූපසංහිතෙහි රජනීයෙහි, සොතවිඤ්ඤෙය්යෙහි සද්දෙහි… ඝානවිඤ්ඤෙය්යෙහි ගන්ධෙහි… ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යෙහි රසෙහි… කායවිඤ්ඤෙය්යෙහි ඵොට්ඨබ්බෙහි ඉට්ඨෙහි කන්තෙහි මනාපෙහි පියරූපෙහි කාමූපසංහිතෙහි රජනීයෙහි.

409. ‘‘සො චක්ඛුනා රූපං දිස්වා පියරූපෙ රූපෙ සාරජ්ජති, අප්පියරූපෙ රූපෙ බ්යාපජ්ජති, අනුපට්ඨිතකායසති ච විහරති පරිත්තචෙතසො. තඤ්ච චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං යථාභූතං නප්පජානාති – යත්ථස්ස තෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා අපරිසෙසා නිරුජ්ඣන්ති. සො එවං අනුරොධවිරොධං සමාපන්නො යං කිඤ්චි වෙදනං වෙදෙති සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා, සො තං වෙදනං අභිනන්දති අභිවදති අජ්ඣොසාය තිට්ඨති. තස්ස තං වෙදනං අභිනන්දතො අභිවදතො අජ්ඣොසාය තිට්ඨතො උප්පජ්ජති නන්දී . යා වෙදනාසු නන්දී තදුපාදානං, තස්සුපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා සම්භවන්ති. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති. සොතෙන සද්දං සුත්වා…පෙ… ඝානෙන ගන්ධං ඝායිත්වා…පෙ… ජිව්හාය රසං සායිත්වා…පෙ… කායෙන ඵොට්ඨබ්බං ඵුසිත්වා…පෙ… මනසා ධම්මං විඤ්ඤාය පියරූපෙ ධම්මෙ සාරජ්ජති, අප්පියරූපෙ ධම්මෙ බ්යාපජ්ජති, අනුපට්ඨිතකායසති ච විහරති පරිත්තචෙතසො. තඤ්ච චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං යථාභූතං නප්පජානාති – යත්ථස්ස තෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා අපරිසෙසා නිරුජ්ඣන්ති. සො එවං අනුරොධවිරොධං සමාපන්නො යං කිඤ්චි වෙදනං වෙදෙති සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා, සො තං වෙදනං අභිනන්දති අභිවදති අජ්ඣොසාය තිට්ඨති. තස්ස තං වෙදනං අභිනන්දතො අභිවදතො අජ්ඣොසාය තිට්ඨතො උප්පජ්ජති නන්දී. යා වෙදනාසු නන්දී තදුපාදානං, තස්සුපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා සම්භවන්ති. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති.

410. ‘‘ඉධ, භික්ඛවෙ, තථාගතො ලොකෙ උප්පජ්ජති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා. සො ඉමං ලොකං සදෙවකං සමාරකං සබ්රහ්මකං සස්සමණබ්රාහ්මණිං පජං සදෙවමනුස්සං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙති. සො ධම්මං දෙසෙති ආදිකල්යාණං මජ්ඣෙකල්යාණං පරියොසානකල්යාණං සාත්ථං සබ්යඤ්ජනං; කෙවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං පකාසෙති. තං ධම්මං සුණාති ගහපති වා ගහපතිපුත්තො වා අඤ්ඤතරස්මිං වා කුලෙ පච්චාජාතො. සො තං ධම්මං සුත්වා තථාගතෙ සද්ධං පටිලභති. සො තෙන සද්ධාපටිලාභෙන සමන්නාගතො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘සම්බාධො ඝරාවාසො රජාපථො, අබ්භොකාසො පබ්බජ්ජා. නයිදං සුකරං අගාරං අජ්ඣාවසතා එකන්තපරිපුණ්ණං එකන්තපරිසුද්ධං සඞ්ඛලිඛිතං බ්රහ්මචරියං චරිතුං. යංනූනාහං කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා, කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා, අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජෙය්ය’’’න්ති. සො අපරෙන සමයෙන අප්පං වා භොගක්ඛන්ධං පහාය, මහන්තං වා භොගක්ඛන්ධං පහාය, අප්පං වා ඤාතිපරිවට්ටං පහාය, මහන්තං වා ඤාතිපරිවට්ටං පහාය, කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා, කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා, අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජති.

411. ‘‘සො එවං පබ්බජිතො සමානො භික්ඛූනං සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො පාණාතිපාතං පහාය පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති, නිහිතදණ්ඩො නිහිතසත්ථො ලජ්ජී දයාපන්නො සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පී විහරති.

‘‘අදින්නාදානං පහාය අදින්නාදානා පටිවිරතො හොති, දින්නාදායී දින්නපාටිකඞ්ඛී අථෙනෙන සුචිභූතෙන අත්තනා විහරති.

‘‘අබ්රහ්මචරියං පහාය බ්රහ්මචාරී හොති, ආරාචාරී විරතො මෙථුනා ගාමධම්මා.

‘‘මුසාවාදං පහාය මුසාවාදා පටිවිරතො හොති, සච්චවාදී සච්චසන්ධො ථෙතො පච්චයිකො අවිසංවාදකො ලොකස්ස.

‘‘පිසුණං වාචං පහාය පිසුණාය වාචාය පටිවිරතො හොති – ඉතො සුත්වා න අමුත්ර අක්ඛාතා ඉමෙසං භෙදාය, අමුත්ර වා සුත්වා න ඉමෙසං අක්ඛාතා අමූසං භෙදාය. ඉති භින්නානං වා සන්ධාතා, සහිතානං වා අනුප්පදාතා සමග්ගාරාමො සමග්ගරතො සමග්ගනන්දී, සමග්ගකරණිං වාචං භාසිතා හොති.

‘‘ඵරුසං වාචං පහාය ඵරුසාය වාචාය පටිවිරතො හොති – යා සා වාචා නෙලා කණ්ණසුඛා පෙමනීයා හදයඞ්ගමා පොරී බහුජනකන්තා බහුජනමනාපා තථාරූපිං වාචං භාසිතා හොති.

‘‘සම්ඵප්පලාපං පහාය සම්ඵප්පලාපා පටිවිරතො හොති, කාලවාදී භූතවාදී අත්ථවාදී ධම්මවාදී විනයවාදී, නිධානවතිං වාචං භාසිතා කාලෙන, සාපදෙසං පරියන්තවතිං අත්ථසංහිතං.

‘‘සො බීජගාමභූතගාමසමාරම්භා පටිවිරතො හොති, එකභත්තිකො හොති රත්තූපරතො, විරතො විකාලභොජනා. නච්චගීතවාදිතවිසූකදස්සනා පටිවිරතො හොති, මාලාගන්ධවිලෙපනධාරණමණ්ඩනවිභූසනට්ඨානා පටිවිරතො හොති, උච්චාසයනමහාසයනා පටිවිරතො හොති, ජාතරූපරජතපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති, ආමකධඤ්ඤපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති, ආමකමංසපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති, ඉත්ථිකුමාරිකපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති, දාසිදාසපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති, අජෙළකපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති, කුක්කුටසූකරපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති, හත්ථිගවාස්සවළවපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති, ඛෙත්තවත්ථුපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති, දූතෙය්යපහිණගමනානුයොගා පටිවිරතො හොති, කයවික්කයා පටිවිරතො හොති, තුලාකූටකංසකූටමානකූටා පටිවිරතො හොති, උක්කොටනවඤ්චන-නිකති-සාචියොගා පටිවිරතො හොති, ඡෙදන-වධබන්ධනවිපරාමොස-ආලොප-සහසාකාරා පටිවිරතො හොති [පස්ස ම. නි. 1.293 චූළහත්ථිපදොපමෙ].

‘‘සො සන්තුට්ඨො හොති කායපරිහාරිකෙන චීවරෙන කුච්ඡිපරිහාරිකෙන පිණ්ඩපාතෙන. සො යෙන යෙනෙව පක්කමති සමාදායෙව පක්කමති . සෙය්යථාපි නාම පක්ඛී සකුණො යෙන යෙනෙව ඩෙති සපත්තභාරොව ඩෙති, එවමෙව භික්ඛු සන්තුට්ඨො හොති කායපරිහාරිකෙන චීවරෙන, කුච්ඡිපරිහාරිකෙන පිණ්ඩපාතෙන. සො යෙන යෙනෙව පක්කමති සමාදායෙව පක්කමති. සො ඉමිනා අරියෙන සීලක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො අජ්ඣත්තං අනවජ්ජසුඛං පටිසංවෙදෙති.

‘‘සො චක්ඛුනා රූපං දිස්වා න නිමිත්තග්ගාහී හොති නානුබ්යඤ්ජනග්ගාහී. යත්වාධිකරණමෙනං චක්ඛුන්ද්රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවෙය්යුං තස්ස සංවරාය පටිපජ්ජති, රක්ඛති චක්ඛුන්ද්රියං, චක්ඛුන්ද්රියෙ සංවරං ආපජ්ජති. සොතෙන සද්දං සුත්වා…පෙ… ඝානෙන ගන්ධං ඝායිත්වා…පෙ… ජිව්හාය රසං සායිත්වා…පෙ… කායෙන ඵොට්ඨබ්බං ඵුසිත්වා…පෙ… මනසා ධම්මං විඤ්ඤාය න නිමිත්තග්ගාහී හොති නානුබ්යඤ්ජනග්ගාහී. යත්වාධිකරණමෙනං මනින්ද්රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවෙය්යුං තස්ස සංවරාය පටිපජ්ජති, රක්ඛති මනින්ද්රියං මනින්ද්රියෙ සංවරං ආපජ්ජති. සො ඉමිනා අරියෙන ඉන්ද්රියසංවරෙන සමන්නාගතො අජ්ඣත්තං අබ්යාසෙකසුඛං පටිසංවෙදෙති.

‘‘සො අභික්කන්තෙ පටික්කන්තෙ සම්පජානකාරී හොති, ආලොකිතෙ විලොකිතෙ සම්පජානකාරී හොති , සමිඤ්ජිතෙ පසාරිතෙ සම්පජානකාරී හොති, සඞ්ඝාටිපත්තචීවරධාරණෙ සම්පජානකාරී හොති, අසිතෙ පීතෙ ඛායිතෙ සායිතෙ සම්පජානකාරී හොති, උච්චාරපස්සාවකම්මෙ සම්පජානකාරී හොති, ගතෙ ඨිතෙ නිසින්නෙ සුත්තෙ ජාගරිතෙ භාසිතෙ තුණ්හීභාවෙ සම්පජානකාරී හොති.

412. ‘‘සො ඉමිනා ච අරියෙන සීලක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො, (ඉමාය ච අරියාය සන්තුට්ඨියා සමන්නාගතො) [පස්ස ම. නි. 1.296 චූළහත්ථිපදොපමෙ], ඉමිනා ච අරියෙන ඉන්ද්රියසංවරෙන සමන්නාගතො, ඉමිනා ච අරියෙන සතිසම්පජඤ්ඤෙන සමන්නාගතො, විවිත්තං සෙනාසනං භජති – අරඤ්ඤං රුක්ඛමූලං පබ්බතං කන්දරං ගිරිගුහං සුසානං වනපත්ථං අබ්භොකාසං පලාලපුඤ්ජං. සො පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො නිසීදති පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා, උජුං කායං පණිධාය, පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා. සො අභිජ්ඣං ලොකෙ පහාය විගතාභිජ්ඣෙන චෙතසා විහරති, අභිජ්ඣාය චිත්තං පරිසොධෙති; බ්යාපාදපදොසං පහාය අබ්යාපන්නචිත්තො විහරති, සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පී, බ්යාපාදපදොසා චිත්තං පරිසොධෙති; ථීනමිද්ධං පහාය විගතථීනමිද්ධො විහරති ආලොකසඤ්ඤී, සතො සම්පජානො, ථීනමිද්ධා චිත්තං පරිසොධෙති; උද්ධච්චකුක්කුච්චං පහාය අනුද්ධතො විහරති අජ්ඣත්තං වූපසන්තචිත්තො, උද්ධච්චකුක්කුච්චා චිත්තං පරිසොධෙති; විචිකිච්ඡං පහාය තිණ්ණවිචිකිච්ඡො විහරති අකථංකථී කුසලෙසු ධම්මෙසු, විචිකිච්ඡාය චිත්තං පරිසොධෙති.

413. ‘‘සො ඉමෙ පඤ්ච නීවරණෙ පහාය චෙතසො උපක්කිලෙසෙ පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණෙ, විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං…පෙ… තතියං ඣානං…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති.

414. ‘‘සො චක්ඛුනා රූපං දිස්වා පියරූපෙ රූපෙ න සාරජ්ජති, අප්පියරූපෙ රූපෙ න බ්යාපජ්ජති, උපට්ඨිතකායසති ච විහරති අප්පමාණචෙතසො. තඤ්ච චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං යථාභූතං පජානාති – යත්ථස්ස තෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා අපරිසෙසා නිරුජ්ඣන්ති. සො එවං අනුරොධවිරොධවිප්පහීනො යං කිඤ්චි වෙදනං වෙදෙති, සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා, සො තං වෙදනං නාභිනන්දති නාභිවදති නාජ්ඣොසාය තිට්ඨති. තස්ස තං වෙදනං අනභිනන්දතො අනභිවදතො අනජ්ඣොසාය තිට්ඨතො යා වෙදනාසු නන්දී සා නිරුජ්ඣති. තස්ස නන්දීනිරොධා උපාදානනිරොධො, උපාදානනිරොධා භවනිරොධො, භවනිරොධා ජාතිනිරොධො, ජාතිනිරොධා ජරාමරණං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා නිරුජ්ඣන්ති. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස නිරොධො හොති. සොතෙන සද්දං සුත්වා…පෙ… ඝානෙන ගන්ධං ඝායිත්වා…පෙ… ජිව්හාය රසං සායිත්වා…පෙ… කායෙන ඵොට්ඨබ්බං ඵුසිත්වා…පෙ… මනසා ධම්මං විඤ්ඤාය පියරූපෙ ධම්මෙ න සාරජ්ජති, අප්පියරූපෙ ධම්මෙ න බ්යාපජ්ජති, උපට්ඨිතකායසති ච විහරති අප්පමාණචෙතසො, තඤ්ච චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං යථාභූතං පජානාති – යත්ථස්ස තෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා අපරිසෙසා නිරුජ්ඣන්ති. සො එවං අනුරොධවිරොධවිප්පහීනො යං කිඤ්චි වෙදනං වෙදෙති, සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා, සො තං වෙදනං නාභිනන්දති නාභිවදති නාජ්ඣොසාය තිට්ඨති. තස්ස තං වෙදනං අනභිනන්දතො අනභිවදතො අනජ්ඣොසාය තිට්ඨතො යා වෙදනාසු නන්දී සා නිරුජ්ඣති. තස්ස නන්දීනිරොධා උපාදානනිරොධො, උපාදානනිරොධා භවනිරොධො, භවනිරොධා ජාතිනිරොධො, ජාතිනිරොධා ජරාමරණං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා නිරුජ්ඣන්ති. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස නිරොධො හොති. ඉමං ඛො මෙ තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, සංඛිත්තෙන තණ්හාසඞ්ඛයවිමුත්තිං ධාරෙථ, සාතිං පන භික්ඛුං කෙවට්ටපුත්තං මහාතණ්හාජාලතණ්හාසඞ්ඝාටප්පටිමුක්ක’’න්ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

මහාතණ්හාසඞ්ඛයසුත්තං නිට්ඨිතං අට්ඨමං.

9. මහාඅස්සපුරසුත්තං

415. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා අඞ්ගෙසු විහරති අස්සපුරං නාම අඞ්ගානං නිගමො. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘සමණා සමණාති වො, භික්ඛවෙ, ජනො සඤ්ජානාති. තුම්හෙ ච පන ‘කෙ තුම්හෙ’ති පුට්ඨා සමානා ‘සමණාම්හා’ති පටිජානාථ; තෙසං වො, භික්ඛවෙ, එවංසමඤ්ඤානං සතං එවංපටිඤ්ඤානං සතං ‘යෙ ධම්මා සමණකරණා ච බ්රාහ්මණකරණා ච තෙ ධම්මෙ සමාදාය වත්තිස්සාම, එවං නො අයං අම්හාකං සමඤ්ඤා ච සච්චා භවිස්සති පටිඤ්ඤා ච භූතා. යෙසඤ්ච මයං චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං පරිභුඤ්ජාම, තෙසං තෙ කාරා අම්හෙසු මහප්ඵලා භවිස්සන්ති මහානිසංසා, අම්හාකඤ්චෙවායං පබ්බජ්ජා අවඤ්ඣා භවිස්සති සඵලා සඋද්රයා’ති. එවඤ්හි වො, භික්ඛවෙ, සික්ඛිතබ්බං.

416. ‘‘කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, ධම්මා සමණකරණා ච බ්රාහ්මණකරණා ච? ‘හිරොත්තප්පෙන සමන්නාගතා භවිස්සාමා’ති එවඤ්හි වො, භික්ඛවෙ, සික්ඛිතබ්බං. සියා ඛො පන, භික්ඛවෙ, තුම්හාකං එවමස්ස – ‘හිරොත්තප්පෙනම්හ සමන්නාගතා , අලමෙත්තාවතා කතමෙත්තාවතා, අනුප්පත්තො නො සාමඤ්ඤත්ථො, නත්ථි නො කිඤ්චි උත්තරිං කරණීය’න්ති තාවතකෙනෙව තුට්ඨිං ආපජ්ජෙය්යාථ. ආරොචයාමි වො, භික්ඛවෙ , පටිවෙදයාමි වො, භික්ඛවෙ – ‘මා වො සාමඤ්ඤත්ථිකානං සතං සාමඤ්ඤත්ථො පරිහායි, සති උත්තරිං කරණීයෙ’.

417. ‘‘කිඤ්ච, භික්ඛවෙ, උත්තරිං කරණීයං? ‘පරිසුද්ධො නො කායසමාචාරො භවිස්සති උත්තානො විවටො න ච ඡිද්දවා සංවුතො ච. තාය ච පන පරිසුද්ධකායසමාචාරතාය නෙවත්තානුක්කංසෙස්සාම න පරං වම්භෙස්සාමා’ති [නෙවත්තානුක්කංසිස්සාම න පරං වම්භිස්සාමාති (සබ්බත්ථ)] එවඤ්හි වො, භික්ඛවෙ, සික්ඛිතබ්බං. සියා ඛො පන, භික්ඛවෙ, තුම්හාකං එවමස්ස – ‘හිරොත්තප්පෙනම්හ සමන්නාගතා, පරිසුද්ධො නො කායසමාචාරො; අලමෙත්තාවතා කතමෙත්තාවතා, අනුප්පත්තො නො සාමඤ්ඤත්ථො, නත්ථි නො කිඤ්චි උත්තරිං කරණීය’න්ති තාවතකෙනෙව තුට්ඨිං ආපජ්ජෙය්යාථ. ආරොචයාමි වො, භික්ඛවෙ, පටිවෙදයාමි වො, භික්ඛවෙ – ‘මා වො සාමඤ්ඤත්ථිකානං සතං සාමඤ්ඤත්ථො පරිහායි, සති උත්තරිං කරණීයෙ’.

418. ‘‘කිඤ්ච, භික්ඛවෙ, උත්තරිං කරණීයං? ‘පරිසුද්ධො නො වචීසමාචාරො භවිස්සති උත්තානො විවටො න ච ඡිද්දවා සංවුතො ච. තාය ච පන පරිසුද්ධවචීසමාචාරතාය නෙවත්තානුක්කංසෙස්සාම න පරං වම්භෙස්සාමා’ති එවඤ්හි වො, භික්ඛවෙ, සික්ඛිතබ්බං. සියා ඛො පන, භික්ඛවෙ, තුම්හාකං එවමස්ස – ‘හිරොත්තප්පෙනම්හ සමන්නාගතා, පරිසුද්ධො නො කායසමාචාරො, පරිසුද්ධො වචීසමාචාරො; අලමෙත්තාවතා කතමෙත්තාවතා, අනුප්පත්තො නො සාමඤ්ඤත්ථො, නත්ථි නො කිඤ්චි උත්තරිං කරණීය’න්ති තාවතකෙනෙව තුට්ඨිං ආපජ්ජෙය්යාථ. ආරොචයාමි වො , භික්ඛවෙ, පටිවෙදයාමි වො, භික්ඛවෙ – ‘මා වො සාමඤ්ඤත්ථිකානං සතං සාමඤ්ඤත්ථො පරිහායි, සති උත්තරිං කරණීයෙ’.

419. ‘‘කිඤ්ච, භික්ඛවෙ, උත්තරිං කරණීයං? ‘පරිසුද්ධො නො මනොසමාචාරො භවිස්සති උත්තානො විවටො න ච ඡිද්දවා සංවුතො ච. තාය ච පන පරිසුද්ධමනොසමාචාරතාය නෙවත්තානුක්කංසෙස්සාම න පරං වම්භෙස්සාමා’ති එවඤ්හි වො, භික්ඛවෙ, සික්ඛිතබ්බං. සියා ඛො පන, භික්ඛවෙ, තුම්හාකං එවමස්ස – ‘හිරොත්තප්පෙනම්හ සමන්නාගතා, පරිසුද්ධො නො කායසමාචාරො, පරිසුද්ධො වචීසමාචාරො, පරිසුද්ධො මනොසමාචාරො; අලමෙත්තාවතා කතමෙත්තාවතා, අනුප්පත්තො නො සාමඤ්ඤත්ථො, නත්ථි නො කිඤ්චි උත්තරිං කරණීය’න්ති තාවතකෙනෙව තුට්ඨිං ආපජ්ජෙය්යාථ. ආරොචයාමි වො, භික්ඛවෙ, පටිවෙදයාමි වො, භික්ඛවෙ – ‘මා වො සාමඤ්ඤත්ථිකානං සතං සාමඤ්ඤත්ථො පරිහායි, සති උත්තරිං කරණීයෙ’.

420. ‘‘කිඤ්ච, භික්ඛවෙ, උත්තරිං කරණීයං? ‘පරිසුද්ධො නො ආජීවො භවිස්සති උත්තානො විවටො න ච ඡිද්දවා සංවුතො ච. තාය ච පන පරිසුද්ධාජීවතාය නෙවත්තානුක්කංසෙස්සාම න පරං වම්භෙස්සාමා’ති එවඤ්හි වො, භික්ඛවෙ, සික්ඛිතබ්බං. සියා ඛො පන, භික්ඛවෙ, තුම්හාකං එවමස්ස – ‘හිරොත්තප්පෙනම්හ සමන්නාගතා, පරිසුද්ධො නො කායසමාචාරො, පරිසුද්ධො වචීසමාචාරො, පරිසුද්ධො මනොසමාචාරො, පරිසුද්ධො ආජීවො; අලමෙත්තාවතා කතමෙත්තාවතා, අනුප්පත්තො නො සාමඤ්ඤත්ථො , නත්ථි නො කිඤ්චි උත්තරිං කරණීය’න්ති තාවතකෙනෙව තුට්ඨිං ආපජ්ජෙය්යාථ. ආරොචයාමි වො, භික්ඛවෙ, පටිවෙදයාමි වො, භික්ඛවෙ – ‘මා වො සාමඤ්ඤත්ථිකානං සතං සාමඤ්ඤත්ථො පරිහායි, සති උත්තරිං කරණීයෙ’.

421. ‘‘කිඤ්ච, භික්ඛවෙ, උත්තරිං කරණීයං? ‘ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරා භවිස්සාම; චක්ඛුනා රූපං දිස්වා න නිමිත්තග්ගාහී නානුබ්යඤ්ජනග්ගාහී. යත්වාධිකරණමෙනං චක්ඛුන්ද්රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවෙය්යුං, තස්ස සංවරාය පටිපජ්ජිස්සාම, රක්ඛිස්සාම චක්ඛුන්ද්රියං, චක්ඛුන්ද්රියෙ සංවරං ආපජ්ජිස්සාම. සොතෙන සද්දං සුත්වා…පෙ… ඝානෙන ගන්ධං ඝායිත්වා…පෙ… ජිව්හාය රසං සායිත්වා…පෙ… කායෙන ඵොට්ඨබ්බං ඵුසිත්වා…පෙ… මනසා ධම්මං විඤ්ඤාය න නිමිත්තග්ගාහී නානුබ්යඤ්ජනග්ගාහී. යත්වාධිකරණමෙනං මනින්ද්රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවෙය්යුං, තස්ස සංවරාය පටිපජ්ජිස්සාම, රක්ඛිස්සාම මනින්ද්රියං, මනින්ද්රියෙ සංවරං ආපජ්ජිස්සාමා’ති එවඤ්හි වො, භික්ඛවෙ, සික්ඛිතබ්බං. සියා ඛො පන, භික්ඛවෙ, තුම්හාකං එවමස්ස – ‘හිරොත්තප්පෙනම්හ සමන්නාගතා, පරිසුද්ධො නො කායසමාචාරො, පරිසුද්ධො වචීසමාචාරො, පරිසුද්ධො මනොසමාචාරො, පරිසුද්ධො ආජීවො, ඉන්ද්රියෙසුම්හ ගුත්තද්වාරා; අලමෙත්තාවතා කතමෙත්තාවතා, අනුප්පත්තො නො සාමඤ්ඤත්ථො, නත්ථි නො කිඤ්චි උත්තරිං කරණීය’න්ති තාවතකෙනෙව තුට්ඨිං ආපජ්ජෙය්යාථ. ආරොචයාමි වො, භික්ඛවෙ, පටිවෙදයාමි වො, භික්ඛවෙ – ‘මා වො සාමඤ්ඤත්ථිකානං සතං සාමඤ්ඤත්ථො පරිහායි, සති උත්තරිං කරණීයෙ’.

422. ‘‘කිඤ්ච, භික්ඛවෙ, උත්තරිං කරණීයං? ‘භොජනෙ මත්තඤ්ඤුනො භවිස්සාම, පටිසඞ්ඛා යොනිසො ආහාරං ආහරිස්සාම, නෙව දවාය න මදාය න මණ්ඩනාය න විභූසනාය යාවදෙව ඉමස්ස කායස්ස ඨිතියා යාපනාය, විහිංසූපරතියා, බ්රහ්මචරියානුග්ගහාය, ඉති පුරාණඤ්ච වෙදනං පටිහඞ්ඛාම නවඤ්ච වෙදනං න උප්පාදෙස්සාම, යාත්රා ච නො භවිස්සති, අනවජ්ජතා ච, ඵාසු විහාරො චා’ති එවඤ්හි වො, භික්ඛවෙ, සික්ඛිතබ්බං. සියා ඛො පන, භික්ඛවෙ, තුම්හාකං එවමස්ස – ‘හිරොත්තප්පෙනම්හ සමන්නාගතා, පරිසුද්ධො නො කායසමාචාරො, පරිසුද්ධො වචීසමාචාරො, පරිසුද්ධො මනොසමාචාරො, පරිසුද්ධො ආජීවො, ඉන්ද්රියෙසුම්හ ගුත්තද්වාරා, භොජනෙ මත්තඤ්ඤුනො; අලමෙත්තාවතා කතමෙත්තාවතා, අනුප්පත්තො නො සාමඤ්ඤත්ථො, නත්ථි නො කිඤ්චි උත්තරිං කරණීය’න්ති තාවතකෙනෙව තුට්ඨිං ආපජ්ජෙය්යාථ. ආරොචයාමි වො, භික්ඛවෙ, පටිවෙදයාමි වො, භික්ඛවෙ – ‘මා වො, සාමඤ්ඤත්ථිකානං සතං සාමඤ්ඤත්ථො පරිහායි සති උත්තරිං කරණීයෙ’.

423. ‘‘කිඤ්ච , භික්ඛවෙ, උත්තරිං කරණීයං? ‘ජාගරියං අනුයුත්තා භවිස්සාම, දිවසං චඞ්කමෙන නිසජ්ජාය ආවරණීයෙහි ධම්මෙහි චිත්තං පරිසොධෙස්සාම. රත්තියා පඨමං යාමං චඞ්කමෙන නිසජ්ජාය ආවරණීයෙහි ධම්මෙහි චිත්තං පරිසොධෙස්සාම. රත්තියා මජ්ඣිමං යාමං දක්ඛිණෙන පස්සෙන සීහසෙය්යං කප්පෙස්සාම පාදෙ පාදං අච්චාධාය, සතො සම්පජානො උට්ඨානසඤ්ඤං මනසි කරිත්වා. රත්තියා පච්ඡිමං යාමං පච්චුට්ඨාය චඞ්කමෙන නිසජ්ජාය ආවරණීයෙහි ධම්මෙහි චිත්තං පරිසොධෙස්සාමා’ති, එවඤ්හි වො, භික්ඛවෙ, සික්ඛිතබ්බං. සියා ඛො පන, භික්ඛවෙ, තුම්හාකං එවමස්ස – ‘හිරොත්තප්පෙනම්හ සමන්නාගතා, පරිසුද්ධො නො කායසමාචාරො, පරිසුද්ධො වචීසමාචාරො, පරිසුද්ධො මනොසමාචාරො, පරිසුද්ධො ආජීවො, ඉන්ද්රියෙසුම්හ ගුත්තද්වාරා, භොජනෙ මත්තඤ්ඤුනො, ජාගරියං අනුයුත්තා; අලමෙත්තාවතා කතමෙත්තාවතා, අනුප්පත්තො නො සාමඤ්ඤත්ථො, නත්ථි නො කිඤ්චි උත්තරිං කරණීය’න්ති, තාවතකෙනෙව තුට්ඨිං ආපජ්ජෙය්යාථ. ආරොචයාමි වො, භික්ඛවෙ, පටිවෙදයාමි වො, භික්ඛවෙ – ‘මා වො, සාමඤ්ඤත්ථිකානං සතං සාමඤ්ඤත්ථො පරිහායි සති උත්තරිං කරණීයෙ’.

424. ‘‘කිඤ්ච, භික්ඛවෙ, උත්තරිං කරණීයං? ‘සතිසම්පජඤ්ඤෙන සමන්නාගතා භවිස්සාම, අභික්කන්තෙ පටික්කන්තෙ සම්පජානකාරී, ආලොකිතෙ විලොකිතෙ සම්පජානකාරී, සමිඤ්ජිතෙ පසාරිතෙ සම්පජානකාරී, සඞ්ඝාටිපත්තචීවරධාරණෙ සම්පජානකාරී, අසිතෙ පීතෙ ඛායිතෙ සායිතෙ සම්පජානකාරී, උච්චාරපස්සාවකම්මෙ සම්පජානකාරී, ගතෙ ඨිතෙ නිසින්නෙ සුත්තෙ ජාගරිතෙ භාසිතෙ තුණ්හීභාවෙ සම්පජානකාරී’ති, එවඤ්හි වො, භික්ඛවෙ, සික්ඛිතබ්බං. සියා ඛො පන, භික්ඛවෙ, තුම්හාකං එවමස්ස – ‘හිරොත්තප්පෙනම්හ සමන්නාගතා, පරිසුද්ධො නො කායසමාචාරො, පරිසුද්ධො වචීසමාචාරො, පරිසුද්ධො මනොසමාචාරො, පරිසුද්ධො ආජීවො, ඉන්ද්රියෙසුම්හ ගුත්තද්වාරා, භොජනෙ මත්තඤ්ඤුනො, ජාගරියං අනුයුත්තා, සතිසම්පජඤ්ඤෙන සමන්නාගතා; අලමෙත්තාවතා කතමෙත්තාවතා, අනුප්පත්තො නො සාමඤ්ඤත්ථො, නත්ථි නො කිඤ්චි උත්තරිං කරණීය’න්ති තාවතකෙනෙව තුට්ඨිං ආපජ්ජෙය්යාථ. ආරොචයාමි වො, භික්ඛවෙ, පටිවෙදයාමි වො, භික්ඛවෙ – ‘මා වො, සාමඤ්ඤත්ථිකානං සතං සාමඤ්ඤත්ථො පරිහායි සති උත්තරිං කරණීයෙ’.

425. ‘‘කිඤ්ච, භික්ඛවෙ, උත්තරිං කරණීයං? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු විවිත්තං සෙනාසනං භජති – අරඤ්ඤං රුක්ඛමූලං පබ්බතං කන්දරං ගිරිගුහං සුසානං වනප්පත්ථං අබ්භොකාසං පලාලපුඤ්ජං. සො පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො නිසීදති පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා, උජුං කායං පණිධාය පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා. සො අභිජ්ඣං ලොකෙ පහාය විගතාභිජ්ඣෙන චෙතසා විහරති, අභිජ්ඣාය චිත්තං පරිසොධෙති; බ්යාපාදපදොසං පහාය අබ්යාපන්නචිත්තො විහරති, සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පී , බ්යාපාදපදොසා චිත්තං පරිසොධෙති; ථීනමිද්ධං පහාය විගතථීනමිද්ධො විහරති, ආලොකසඤ්ඤී සතො සම්පජානො, ථීනමිද්ධා චිත්තං පරිසොධෙති; උද්ධච්චකුක්කුච්චං පහාය අනුද්ධතො විහරති , අජ්ඣත්තං වූපසන්තචිත්තො, උද්ධච්චකුක්කුච්චා චිත්තං පරිසොධෙති; විචිකිච්ඡං පහාය තිණ්ණවිචිකිච්ඡො විහරති, අකථංකථී කුසලෙසු ධම්මෙසු, විචිකිච්ඡාය චිත්තං පරිසොධෙති.

426. ‘‘සෙය්යථාපි , භික්ඛවෙ, පුරිසො ඉණං ආදාය කම්මන්තෙ පයොජෙය්ය. තස්ස තෙ කම්මන්තා සමිජ්ඣෙය්යුං [සම්පජ්ජෙය්යුං (ස්යා. කං. ක.)]. සො යානි ච පොරාණානි ඉණමූලානි තානි ච බ්යන්තී [බ්යන්තිං (ක.), බ්යන්ති (පී.)] කරෙය්ය, සියා චස්ස උත්තරිං අවසිට්ඨං දාරභරණාය. තස්ස එවමස්ස – ‘අහං ඛො පුබ්බෙ ඉණං ආදාය කම්මන්තෙ පයොජෙසිං, තස්ස මෙ තෙ කම්මන්තා සමිජ්ඣිංසු. සොහං යානි ච පොරාණානි ඉණමූලානි තානි ච බ්යන්තී අකාසිං, අත්ථි ච මෙ උත්තරිං අවසිට්ඨං දාරභරණායා’ති. සො තතොනිදානං ලභෙථ පාමොජ්ජං, අධිගච්ඡෙය්ය සොමනස්සං.

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, පුරිසො ආබාධිකො අස්ස දුක්ඛිතො බාළ්හගිලානො, භත්තඤ්චස්ස නච්ඡාදෙය්ය, න චස්ස කායෙ බලමත්තා. සො අපරෙන සමයෙන තම්හා ආබාධා මුච්චෙය්ය, භත්තඤ්චස්ස ඡාදෙය්ය, සියා චස්ස කායෙ බලමත්තා. තස්ස එවමස්ස – ‘අහං ඛො පුබ්බෙ ආබාධිකො අහොසිං දුක්ඛිතො බාළ්හගිලානො, භත්තඤ්ච මෙ නච්ඡාදෙසි, න ච මෙ ආසි කායෙ බලමත්තා, සොම්හි එතරහි තම්හා ආබාධා මුත්තො, භත්තඤ්ච මෙ ඡාදෙති, අත්ථි ච මෙ කායෙ බලමත්තා’ති. සො තතොනිදානං ලභෙථ පාමොජ්ජං, අධිගච්ඡෙය්ය සොමනස්සං.

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, පුරිසො බන්ධනාගාරෙ බද්ධො අස්ස. සො අපරෙන සමයෙන තම්හා බන්ධනා මුච්චෙය්ය සොත්ථිනා අබ්භයෙන [අබ්යයෙන (සී. පී.)], න චස්ස කිඤ්චි භොගානං වයො. තස්ස එවමස්ස – ‘අහං ඛො පුබ්බෙ බන්ධනාගාරෙ බද්ධො අහොසිං, සොම්හි එතරහි තම්හා බන්ධනා මුත්තො, සොත්ථිනා අබ්භයෙන, නත්ථි ච මෙ කිඤ්චි භොගානං වයො’ති. සො තතොනිදානං ලභෙථ පාමොජ්ජං, අධිගච්ඡෙය්ය සොමනස්සං.

‘‘සෙය්යථාපි , භික්ඛවෙ, පුරිසො දාසො අස්ස අනත්තාධීනො පරාධීනො න යෙනකාමංගමො. සො අපරෙන සමයෙන තම්හා දාසබ්යා මුච්චෙය්ය අත්තාධීනො අපරාධීනො භුජිස්සො යෙනකාමංගමො. තස්ස එවමස්ස – ‘අහං ඛො පුබ්බෙ දාසො අහොසිං අනත්තාධීනො පරාධීනො න යෙනකාමංගමො, සොම්හි එතරහි තම්හා දාසබ්යා මුත්තො අත්තාධීනො අපරාධීනො භුජිස්සො යෙනකාමංගමො’ති. සො තතොනිදානං ලභෙථ පාමොජ්ජං, අධිගච්ඡෙය්ය සොමනස්සං.

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, පුරිසො සධනො සභොගො කන්තාරද්ධානමග්ගං පටිපජ්ජෙය්ය [සීලක්ඛන්ධවග්ගපාළියා කිඤ්චි විසදිසං]. සො අපරෙන සමයෙන තම්හා කන්තාරා නිත්ථරෙය්ය සොත්ථිනා අබ්භයෙන, න චස්ස කිඤ්චි භොගානං වයො. තස්ස එවමස්ස – ‘අහං ඛො පුබ්බෙ සධනො සභොගො කන්තාරද්ධානමග්ගං පටිපජ්ජිං. සොම්හි එතරහි තම්හා කන්තාරා නිත්ථිණ්ණො සොත්ථිනා අබ්භයෙන, නත්ථි ච මෙ කිඤ්චි භොගානං වයො’ති. සො තතොනිදානං ලභෙථ පාමොජ්ජං, අධිගච්ඡෙය්ය සොමනස්සං.

‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යථා ඉණං යථා රොගං යථා බන්ධනාගාරං යථා දාසබ්යං යථා කන්තාරද්ධානමග්ගං, ඉමෙ පඤ්ච නීවරණෙ අප්පහීනෙ අත්තනි සමනුපස්සති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, ආණණ්යං යථා ආරොග්යං යථා බන්ධනාමොක්ඛං යථා භුජිස්සං යථා ඛෙමන්තභූමිං; එවමෙව භික්ඛු ඉමෙ පඤ්ච නීවරණෙ පහීනෙ අත්තනි සමනුපස්සති.

427. ‘‘සො ඉමෙ පඤ්ච නීවරණෙ පහාය චෙතසො උපක්කිලෙසෙ පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණෙ, විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි, සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ඉමමෙව කායං විවෙකජෙන පීතිසුඛෙන අභිසන්දෙති පරිසන්දෙති පරිපූරෙති පරිප්ඵරති, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස විවෙකජෙන පීතිසුඛෙන අප්ඵුටං හොති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, දක්ඛො න්හාපකො [නහාපකො (සී. ස්යා. කං. පී.)] වා න්හාපකන්තෙවාසී වා කංසථාලෙ න්හානීයචුණ්ණානි [නහානීයචුණ්ණානි (සී. ස්යා. කං. පී.)] ආකිරිත්වා උදකෙන පරිප්ඵොසකං පරිප්ඵොසකං සන්නෙය්ය. සායං න්හානීයපිණ්ඩි ස්නෙහානුගතා ස්නෙහපරෙතා සන්තරබාහිරා, ඵුටා ස්නෙහෙන න ච පග්ඝරිණී. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඉමමෙව කායං විවෙකජෙන පීතිසුඛෙන අභිසන්දෙති පරිසන්දෙති පරිපූරෙති පරිප්ඵරති, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස විවෙකජෙන පීතිසුඛෙන අප්ඵුටං හොති.

428. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ඉමමෙව කායං සමාධිජෙන පීතිසුඛෙන අභිසන්දෙති පරිසන්දෙති පරිපූරෙති පරිප්ඵරති, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස සමාධිජෙන පීතිසුඛෙන අප්ඵුටං හොති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, උදකරහදො උබ්භිදොදකො [උබ්භිතොදකො (ක.)]. තස්ස නෙවස්ස පුරත්ථිමාය දිසාය උදකස්ස ආයමුඛං, න පච්ඡිමාය දිසාය උදකස්ස ආයමුඛං, න උත්තරාය දිසාය උදකස්ස ආයමුඛං, න දක්ඛිණාය දිසාය උදකස්ස ආයමුඛං, දෙවො ච න කාලෙන කාලං සම්මාධාරං අනුප්පවෙච්ඡෙය්ය. අථ ඛො තම්හාව උදකරහදා සීතා වාරිධාරා උබ්භිජ්ජිත්වා තමෙව උදකරහදං සීතෙන වාරිනා අභිසන්දෙය්ය පරිසන්දෙය්ය පරිපූරෙය්ය පරිප්ඵරෙය්ය, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො උදකරහදස්ස සීතෙන වාරිනා අප්ඵුටං අස්ස. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඉමමෙව කායං සමාධිජෙන පීතිසුඛෙන අභිසන්දෙති පරිසන්දෙති පරිපූරෙති පරිප්ඵරති, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස සමාධිජෙන පීතිසුඛෙන අප්ඵුටං හොති.

429. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පීතියා ච විරාගා උපෙක්ඛකො ච විහරති, සතො ච සම්පජානො, සුඛඤ්ච කායෙන පටිසංවෙදෙති, යං තං අරියා ආචික්ඛන්ති – ‘උපෙක්ඛකො සතිමා සුඛවිහාරී’ති තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ඉමමෙව කායං නිප්පීතිකෙන සුඛෙන අභිසන්දෙති පරිසන්දෙති පරිපූරෙති පරිප්ඵරති, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස නිප්පීතිකෙන සුඛෙන අප්ඵුටං හොති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, උප්පලිනියං වා පදුමිනියං වා පුණ්ඩරීකිනියං වා අප්පෙකච්චානි උප්පලානි වා පදුමානි වා පුණ්ඩරීකානි වා උදකෙ ජාතානි උදකෙ සංවඩ්ඪානි උදකානුග්ගතානි අන්තොනිමුග්ගපොසීනි, තානි යාව චග්ගා යාව ච මූලා සීතෙන වාරිනා අභිසන්නානි පරිසන්නානි පරිපූරානි පරිප්ඵුටානි, නාස්ස [න නෙසං (සී.)] කිඤ්චි සබ්බාවතං උප්පලානං වා පදුමානං වා පුණ්ඩරීකානං වා සීතෙන වාරිනා අප්ඵුටං අස්ස. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඉමමෙව කායං නිප්පීතිකෙන සුඛෙන අභිසන්දෙති පරිසන්දෙති පරිපූරෙති පරිප්ඵරති, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස නිප්පීතිකෙන සුඛෙන අප්ඵුටං හොති.

430. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා, පුබ්බෙව සොමනස්සදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා, අදුක්ඛමසුඛං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ඉමමෙව කායං පරිසුද්ධෙන චෙතසා පරියොදාතෙන ඵරිත්වා නිසින්නො හොති , නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස පරිසුද්ධෙන චෙතසා පරියොදාතෙන අප්ඵුටං හොති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, පුරිසො ඔදාතෙන වත්ථෙන සසීසං පාරුපෙත්වා නිසින්නො අස්ස, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස ඔදාතෙන වත්ථෙන අප්ඵුටං අස්ස. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඉමමෙව කායං පරිසුද්ධෙන චෙතසා පරියොදාතෙන ඵරිත්වා නිසින්නො හොති, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස පරිසුද්ධෙන චෙතසා පරියොදාතෙන අප්ඵුටං හොති.

431. ‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ පුබ්බෙනිවාසානුස්සතිඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙති. සො අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති, සෙය්යථිදං – එකම්පි ජාතිං, ද්වෙපි ජාතියො…පෙ… ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, පුරිසො සකම්හා ගාමා අඤ්ඤං ගාමං ගච්ඡෙය්ය, තම්හාපි ගාමා අඤ්ඤං ගාමං ගච්ඡෙය්ය, සො තම්හා ගාමා සකංයෙව ගාමං පච්චාගච්ඡෙය්ය. තස්ස එවමස්ස – ‘අහං ඛො සකම්හා ගාමා අමුං ගාමං අගච්ඡිං [අගච්ඡිං (සී. ස්යා. කං. පී.)], තත්රපි එවං අට්ඨාසිං එවං නිසීදිං එවං අභාසිං එවං තුණ්හී අහොසිං; තම්හාපි ගාමා අමුං ගාමං අගච්ඡිං, තත්රපි එවං අට්ඨාසිං එවං නිසීදිං එවං අභාසිං එවං තුණ්හී අහොසිං; සොම්හි තම්හා ගාමා සකංයෙව ගාමං පච්චාගතො’ති. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති, සෙය්යථිදං – එකම්පි ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො…පෙ… ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති.

432. ‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ සත්තානං චුතූපපාතඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙති. සො දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ, සුගතෙ දුග්ගතෙ, යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති…පෙ… සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, ද්වෙ අගාරා සද්වාරා [සන්නද්වාරා (ක.)]. තත්ථ චක්ඛුමා පුරිසො මජ්ඣෙ ඨිතො පස්සෙය්ය මනුස්සෙ ගෙහං පවිසන්තෙපි නික්ඛමන්තෙපි, අනුචඞ්කමන්තෙපි අනුවිචරන්තෙපි . එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ, සුගතෙ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති…පෙ….

433. ‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ ආසවානං ඛයඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙති. සො ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති. ‘ඉමෙ ආසවා’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං ආසවසමුදයො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං ආසවනිරොධො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං ආසවනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති. තස්ස එවං ජානතො එවං පස්සතො කාමාසවාපි චිත්තං විමුච්චති, භවාසවාපි චිත්තං විමුච්චති, අවිජ්ජාසවාපි චිත්තං විමුච්චති. විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං හොති – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාති.

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, පබ්බතසඞ්ඛෙපෙ උදකරහදො අච්ඡො විප්පසන්නො අනාවිලො. තත්ථ චක්ඛුමා පුරිසො තීරෙ ඨිතො පස්සෙය්ය සිප්පිසම්බුකම්පි [සිප්පිකසම්බුකම්පි (ස්යා. කං. ක.)] සක්ඛරකථලම්පි මච්ඡගුම්බම්පි, චරන්තම්පි තිට්ඨන්තම්පි. තස්ස එවමස්ස – ‘අයං ඛො උදකරහදො අච්ඡො විප්පසන්නො අනාවිලො. තත්රිමෙ සිප්පිසම්බුකාපි සක්ඛරකථලාපි මච්ඡගුම්බාපි චරන්තිපි තිට්ඨන්තිපීති . එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති…පෙ… නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාති.

434. ‘‘අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ‘සමණො’ ඉතිපි ‘බ්රාහ්මණො’ඉතිපි ‘න්හාතකො’ඉතිපි ‘වෙදගූ’ඉතිපි ‘සොත්තියො’ඉතිපි ‘අරියො’ඉතිපි ‘අරහං’ඉතිපි. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සමණො හොති? සමිතාස්ස හොන්ති පාපකා අකුසලා ධම්මා, සංකිලෙසිකා, පොනොබ්භවිකා, සදරා, දුක්ඛවිපාකා , ආයතිං, ජාතිජරාමරණියා. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සමණො හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු බ්රාහ්මණො හොති? බාහිතාස්ස හොන්ති පාපකා අකුසලා ධම්මා , සංකිලෙසිකා, පොනොබ්භවිකා, සදරා, දුක්ඛවිපාකා, ආයතිං, ජාතිජරාමරණියා. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු බ්රාහ්මණො හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න්හාතකො [නහාතකො (සී. ස්යා. කං. පී.)] හොති? න්හාතාස්ස හොන්ති පාපකා අකුසලා ධම්මා, සංකිලෙසිකා, පොනොබ්භවිකා, සදරා, දුක්ඛවිපාකා, ආයතිං, ජාතිජරාමරණියා. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න්හාතකො හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු වෙදගූ හොති? විදිතාස්ස හොන්ති පාපකා අකුසලා ධම්මා, සංකිලෙසිකා, පොනොබ්භවිකා, සදරා, දුක්ඛවිපාකා, ආයතිං, ජාතිජරාමරණියා. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු වෙදගූ හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සොත්තියො හොති? නිස්සුතාස්ස හොන්ති පාපකා අකුසලා ධම්මා, සංකිලෙසිකා, පොනොබ්භවිකා, සදරා, දුක්ඛවිපාකා, ආයතිං, ජාතිජරාමරණියා. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සොත්තියො හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියො හොති ? ආරකාස්ස හොන්ති පාපකා අකුසලා ධම්මා, සංකිලෙසිකා, පොනොබ්භවිකා, සදරා, දුක්ඛවිපාකා, ආයතිං, ජාතිජරාමරණියා. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරියො හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරහං හොති? ආරකාස්ස හොන්ති පාපකා අකුසලා ධම්මා, සංකිලෙසිකා, පොනොබ්භවිකා, සදරා, දුක්ඛවිපාකා, ආයතිං, ජාතිජරාමරණියා. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරහං හොතී’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

මහාඅස්සපුරසුත්තං නිට්ඨිතං නවමං.

10. චූළඅස්සපුරසුත්තං

435. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා අඞ්ගෙසු විහරති අස්සපුරං නාම අඞ්ගානං නිගමො. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච – ‘‘සමණා සමණාති වො, භික්ඛවෙ, ජනො සඤ්ජානාති. තුම්හෙ ච පන ‘කෙ තුම්හෙ’ති පුට්ඨා සමානා ‘සමණාම්හා’ති පටිජානාථ. තෙසං වො, භික්ඛවෙ, එවංසමඤ්ඤානං සතං එවංපටිඤ්ඤානං සතං – ‘යා සමණසාමීචිප්පටිපදා තං පටිපජ්ජිස්සාම; එවං නො අයං අම්හාකං සමඤ්ඤා ච සච්චා භවිස්සති පටිඤ්ඤා ච භූතා; යෙසඤ්ච මයං චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරං පරිභුඤ්ජාම, තෙසං තෙ කාරා අම්හෙසු මහප්ඵලා භවිස්සන්ති මහානිසංසා, අම්හාකඤ්චෙවායං පබ්බජ්ජා අවඤ්ඣා භවිස්සති සඵලා සඋද්රයා’ති. එවඤ්හි වො, භික්ඛවෙ, සික්ඛිතබ්බං.

436. ‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න සමණසාමීචිප්පටිපදං පටිපන්නො හොති? යස්ස කස්සචි, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අභිජ්ඣාලුස්ස අභිජ්ඣා අප්පහීනා හොති, බ්යාපන්නචිත්තස්ස බ්යාපාදො අප්පහීනො හොති, කොධනස්ස කොධො අප්පහීනො හොති, උපනාහිස්ස උපනාහො අප්පහීනො හොති, මක්ඛිස්ස මක්ඛො අප්පහීනො හොති, පළාසිස්ස පළාසො අප්පහීනො හොති, ඉස්සුකිස්ස ඉස්සා අප්පහීනා හොති, මච්ඡරිස්ස මච්ඡරියං අප්පහීනං හොති , සඨස්ස සාඨෙය්යං අප්පහීනං හොති, මායාවිස්ස මායා අප්පහීනා හොති, පාපිච්ඡස්ස පාපිකා ඉච්ඡා අප්පහීනා හොති, මිච්ඡාදිට්ඨිකස්ස මිච්ඡාදිට්ඨි අප්පහීනා හොති – ඉමෙසං ඛො අහං, භික්ඛවෙ, සමණමලානං සමණදොසානං සමණකසටානං ආපායිකානං ඨානානං දුග්ගතිවෙදනියානං අප්පහානා ‘න සමණසාමීචිප්පටිපදං පටිපන්නො’ති වදාමි. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, මතජං නාම ආවුධජාතං උභතොධාරං පීතනිසිතං. තදස්ස සඞ්ඝාටියා සම්පාරුතං සම්පලිවෙඨිතං. තථූපමාහං, භික්ඛවෙ, ඉමස්ස භික්ඛුනො පබ්බජ්ජං වදාමි.

437. ‘‘නාහං, භික්ඛවෙ, සඞ්ඝාටිකස්ස සඞ්ඝාටිධාරණමත්තෙන සාමඤ්ඤං වදාමි. නාහං, භික්ඛවෙ, අචෙලකස්ස අචෙලකමත්තෙන සාමඤ්ඤං වදාමි. නාහං, භික්ඛවෙ, රජොජල්ලිකස්ස රජොජල්ලිකමත්තෙන සාමඤ්ඤං වදාමි. නාහං, භික්ඛවෙ , උදකොරොහකස්ස උදකොරොහණමත්තෙන [උදකොරොහකමත්තෙන (සී. පී.)] සාමඤ්ඤං වදාමි. නාහං, භික්ඛවෙ, රුක්ඛමූලිකස්ස රුක්ඛමූලිකමත්තෙන සාමඤ්ඤං වදාමි. නාහං, භික්ඛවෙ, අබ්භොකාසිකස්ස අබ්භොකාසිකමත්තෙන සාමඤ්ඤං වදාමි. නාහං, භික්ඛවෙ, උබ්භට්ඨකස්ස උබ්භට්ඨකමත්තෙන සාමඤ්ඤං වදාමි. නාහං, භික්ඛවෙ, පරියායභත්තිකස්ස පරියායභත්තිකමත්තෙන සාමඤ්ඤං වදාමි. නාහං, භික්ඛවෙ, මන්තජ්ඣායකස්ස මන්තජ්ඣායකමත්තෙන සාමඤ්ඤං වදාමි. නාහං, භික්ඛවෙ, ජටිලකස්ස ජටාධාරණමත්තෙන සාමඤ්ඤං වදාමි.

‘‘සඞ්ඝාටිකස්ස චෙ, භික්ඛවෙ, සඞ්ඝාටිධාරණමත්තෙන අභිජ්ඣාලුස්ස අභිජ්ඣා පහීයෙථ, බ්යාපන්නචිත්තස්ස බ්යාපාදො පහීයෙථ, කොධනස්ස කොධො පහීයෙථ, උපනාහිස්ස උපනාහො පහීයෙථ, මක්ඛිස්ස මක්ඛො පහීයෙථ, පළාසිස්ස පළාසො පහීයෙථ, ඉස්සුකිස්ස ඉස්සා පහීයෙථ, මච්ඡරිස්ස මච්ඡරියං පහීයෙථ, සඨස්ස සාඨෙය්යං පහීයෙථ, මායාවිස්ස මායා පහීයෙථ, පාපිච්ඡස්ස පාපිකා ඉච්ඡා පහීයෙථ, මිච්ඡාදිට්ඨිකස්ස මිච්ඡාදිට්ඨි පහීයෙථ, තමෙනං මිත්තාමච්චා ඤාතිසාලොහිතා ජාතමෙව නං සඞ්ඝාටිකං කරෙය්යුං, සඞ්ඝාටිකත්තමෙව [සංඝාටීකත්තෙ චෙව (ක.)] සමාදපෙය්යුං – ‘එහි ත්වං, භද්රමුඛ, සඞ්ඝාටිකො හොහි, සඞ්ඝාටිකස්ස තෙ සතො සඞ්ඝාටිධාරණමත්තෙන අභිජ්ඣාලුස්ස අභිජ්ඣා පහීයිස්සති, බ්යාපන්නචිත්තස්ස බ්යාපාදො පහීයිස්සති, කොධනස්ස කොධො පහීයිස්සති, උපනාහිස්ස උපනාහො පහීයිස්සති, මක්ඛිස්ස මක්ඛො පහීයිස්සති, පළාසිස්ස පළාසො පහීයිස්සති, ඉස්සුකිස්ස ඉස්සා පහීයිස්සති, මච්ඡරිස්ස මච්ඡරියං පහීයිස්සති, සඨස්ස සාඨෙය්යං පහීයිස්සති, මායාවිස්ස මායා පහීයිස්සති, පාපිච්ඡස්ස පාපිකා ඉච්ඡා පහීයිස්සති, මිච්ඡාදිට්ඨිකස්ස මිච්ඡාදිට්ඨි පහීයිස්සතී’ති. යස්මා ච ඛො අහං, භික්ඛවෙ, සඞ්ඝාටිකම්පි ඉධෙකච්චං පස්සාමි අභිජ්ඣාලුං බ්යාපන්නචිත්තං කොධනං උපනාහිං මක්ඛිං පළාසිං ඉස්සුකිං මච්ඡරිං සඨං මායාවිං පාපිච්ඡං මිච්ඡාදිට්ඨිකං, තස්මා න සඞ්ඝාටිකස්ස සඞ්ඝාටිධාරණමත්තෙන සාමඤ්ඤං වදාමි.

‘‘අචෙලකස්ස චෙ, භික්ඛවෙ…පෙ… රජොජල්ලිකස්ස චෙ, භික්ඛවෙ…පෙ… උදකොරොහකස්ස චෙ, භික්ඛවෙ…පෙ… රුක්ඛමූලිකස්ස චෙ, භික්ඛවෙ…පෙ… අබ්භොකාසිකස්ස චෙ, භික්ඛවෙ…පෙ… උබ්භට්ඨකස්ස චෙ, භික්ඛවෙ…පෙ… පරියායභත්තිකස්ස චෙ, භික්ඛවෙ…පෙ… මන්තජ්ඣායකස්ස චෙ, භික්ඛවෙ…පෙ… ජටිලකස්ස චෙ, භික්ඛවෙ, ජටාධාරණමත්තෙන අභිජ්ඣාලුස්ස අභිජ්ඣා පහීයෙථ, බ්යාපන්නචිත්තස්ස බ්යාපාදො පහීයෙථ , කොධනස්ස කොධො පහීයෙථ, උපනාහිස්ස උපනාහො පහීයෙථ, මක්ඛිස්ස මක්ඛො පහීයෙථ, පළාසිස්ස පළාසො පහීයෙථ, ඉස්සුකිස්ස ඉස්සා පහීයෙථ, මච්ඡරිස්ස මච්ඡරියං පහීයෙථ, සඨස්ස සාඨෙය්යං පහීයෙථ, මායාවිස්ස මායා පහීයෙථ, පාපිච්ඡස්ස පාපිකා ඉච්ඡා පහීයෙථ, මිච්ඡාදිට්ඨිකස්ස මිච්ඡාදිට්ඨි පහීයෙථ, තමෙනං මිත්තාමච්චා ඤාතිසාලොහිතා ජාතමෙව නං ජටිලකං කරෙය්යුං, ජටිලකත්තමෙව [ජටිලකත්තෙ චෙව (ක.)] සමාදපෙය්යුං – ‘එහි ත්වං, භද්රමුඛ, ජටිලකො හොහි, ජටිලකස්ස තෙ සතො ජටාධාරණමත්තෙන අභිජ්ඣාලුස්ස අභිජ්ඣා පහීයිස්සති බ්යාපන්නචිත්තස්ස බ්යාපාදො පහීයිස්සති, කොධනස්ස කොධො පහීයිස්සති…පෙ… පාපිච්ඡස්ස පාපිකා ඉච්ඡා පහීයිස්සති මිච්ඡාදිට්ඨිකස්ස මිච්ඡාදිට්ඨි පහීයිස්සතී’ති. යස්මා ච ඛො අහං, භික්ඛවෙ, ජටිලකම්පි ඉධෙකච්චං පස්සාමි අභිජ්ඣාලුං බ්යාපන්නචිත්තං කොධනං උපනාහිං මක්ඛිං පලාසිං ඉස්සුකිං මච්ඡරිං සඨං මායාවිං පාපිච්ඡං මිච්ඡාදිට්ඨිං, තස්මා න ජටිලකස්ස ජටාධාරණමත්තෙන සාමඤ්ඤං වදාමි.

438. ‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සමණසාමීචිප්පටිපදං පටිපන්නො හොති? යස්ස කස්සචි, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අභිජ්ඣාලුස්ස අභිජ්ඣා පහීනා හොති, බ්යාපන්නචිත්තස්ස බ්යාපාදො පහීනො හොති, කොධනස්ස කොධො පහීනො හොති, උපනාහිස්ස උපනාහො පහීනො හොති, මක්ඛිස්ස මක්ඛො පහීනො හොති, පළාසිස්ස පළාසො පහීනො හොති, ඉස්සුකිස්ස ඉස්සා පහීනා හොති, මච්ඡරිස්ස මච්ඡරියං පහීනං හොති, සඨස්ස සාඨෙය්යං පහීනං හොති, මායාවිස්ස මායා පහීනා හොති, පාපිච්ඡස්ස පාපිකා ඉච්ඡා පහීනා හොති, මිච්ඡාදිට්ඨිකස්ස මිච්ඡාදිට්ඨි පහීනා හොති – ඉමෙසං ඛො අහං, භික්ඛවෙ, සමණමලානං සමණදොසානං සමණකසටානං ආපායිකානං ඨානානං දුග්ගතිවෙදනියානං පහානා ‘සමණසාමීචිප්පටිපදං පටිපන්නො’ති වදාමි. සො සබ්බෙහි ඉමෙහි පාපකෙහි අකුසලෙහි ධම්මෙහි විසුද්ධමත්තානං සමනුපස්සති ( ) [(විමුත්තමත්තානං සමනුපස්සති) (සී. ස්යා. කං. පී.)]. තස්ස සබ්බෙහි ඉමෙහි පාපකෙහි අකුසලෙහි ධම්මෙහි විසුද්ධමත්තානං සමනුපස්සතො ( ) [(විමුත්තමත්තානං සමනුපස්සතො) (සී. ස්යා. කං. පී.)] පාමොජ්ජං ජායති, පමුදිතස්ස පීති ජායති, පීතිමනස්ස කායො පස්සම්භති, පස්සද්ධකායො සුඛං වෙදෙති, සුඛිනො චිත්තං සමාධියති.

‘‘සො මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං. ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාබජ්ඣෙන ඵරිත්වා විහරති. කරුණාසහගතෙන චෙතසා…පෙ… මුදිතාසහගතෙන චෙතසා…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං. ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාබජ්ඣෙන ඵරිත්වා විහරති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, පොක්ඛරණී අච්ඡොදකා සාතොදකා සීතොදකා සෙතකා සුපතිත්ථා රමණීයා. පුරත්ථිමාය චෙපි දිසාය පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය ඝම්මාභිතත්තො ඝම්මපරෙතො කිලන්තො තසිතො පිපාසිතො. සො තං පොක්ඛරණිං ආගම්ම විනෙය්ය උදකපිපාසං විනෙය්ය ඝම්මපරිළාහං…පෙ… පච්ඡිමාය චෙපි දිසාය පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය…පෙ… උත්තරාය චෙපි දිසාය පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය…පෙ… දක්ඛිණාය චෙපි දිසාය පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය. යතො කුතො චෙපි නං පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය ඝම්මාභිතත්තො ඝම්මපරෙතො, කිලන්තො තසිතො පිපාසිතො. සො තං පොක්ඛරණිං ආගම්ම විනෙය්ය උදකපිපාසං, විනෙය්ය ඝම්මපරිළාහං. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, ඛත්තියකුලා චෙපි අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො හොති, සො ච තථාගතප්පවෙදිතං ධම්මවිනයං ආගම්ම, එවං මෙත්තං කරුණං මුදිතං උපෙක්ඛං භාවෙත්වා ලභති අජ්ඣත්තං [තමහං (ක.)] වූපසමං [තමහං (ක.)]. අජ්ඣත්තං වූපසමා ‘සමණසාමීචිප්පටිපදං පටිපන්නො’ති වදාමි. බ්රාහ්මණකුලා චෙපි…පෙ… වෙස්සකුලා චෙපි…පෙ… සුද්දකුලා චෙපි…පෙ… යස්මා කස්මා චෙපි කුලා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො හොති , සො ච තථාගතප්පවෙදිතං ධම්මවිනයං ආගම්ම, එවං මෙත්තං කරුණං මුදිතං උපෙක්ඛං භාවෙත්වා ලභති අජ්ඣත්තං වූපසමං. අජ්ඣත්තං වූපසමා ‘සමණසාමීචිප්පටිපදං පටිපන්නො’ති වදාමි.

‘‘ඛත්තියකුලා චෙපි අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො හොති. සො ච ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරති. ආසවානං ඛයා සමණො හොති. බ්රාහ්මණකුලා චෙපි…පෙ… වෙස්සකුලා චෙපි… සුද්දකුලා චෙපි… යස්මා කස්මා චෙපි කුලා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො හොති, සො ච ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරති. ආසවානං ඛයා සමණො හොතී’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

චූළඅස්සපුරසුත්තං නිට්ඨිතං දසමං.

මහායමකවග්ගො නිට්ඨිතො චතුත්ථො.

තස්සුද්දානං –

ගිඤ්ජකසාලවනං පරිහරිතුං, පඤ්ඤවතො පුන සච්චකනිසෙධො;

මුඛවණ්ණපසීදනතාපින්දො, කෙවට්ටඅස්සපුරජටිලෙන.