📜

5. චූළයමකවග්ගො

1. සාලෙය්යකසුත්තං

439. එවං ¶ ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා කොසලෙසු චාරිකං චරමානො මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං යෙන සාලා නාම කොසලානං බ්රාහ්මණගාමො තදවසරි. අස්සොසුං ඛො සාලෙය්යකා බ්රාහ්මණගහපතිකා – ‘‘සමණො ඛලු, භො, ගොතමො සක්යපුත්තො සක්යකුලා පබ්බජිතො කොසලෙසු චාරිකං චරමානො මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං සාලං අනුප්පත්තො. තං ඛො පන භවන්තං ගොතමං එවං කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගතො – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා. සො ඉමං ලොකං සදෙවකං සමාරකං සබ්රහ්මකං සස්සමණබ්රාහ්මණිං පජං සදෙවමනුස්සං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙති. සො ධම්මං දෙසෙති ආදිකල්යාණං මජ්ඣෙකල්යාණං පරියොසානකල්යාණං සාත්ථං සබ්යඤ්ජනං; කෙවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං පකාසෙති’. සාධු ඛො පන තථාරූපානං අරහතං දස්සනං හොතී’’ති.

අථ ඛො සාලෙය්යකා බ්රාහ්මණගහපතිකා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා අප්පෙකච්චෙ භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු; අප්පෙකච්චෙ භගවතා සද්ධිං සම්මොදිංසු, සම්මොදනීයං කථං ¶ සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු; අප්පෙකච්චෙ යෙන භගවා තෙනඤ්ජලිං පණාමෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු; අප්පෙකච්චෙ භගවතො සන්තිකෙ නාමගොත්තං සාවෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු; අප්පෙකච්චෙ තුණ්හීභූතා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො සාලෙය්යකා බ්රාහ්මණගහපතිකා භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘කො නු ඛො, භො ගොතම, හෙතු, කො පච්චයො, යෙන මිධෙකච්චෙ සත්තා කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජන්ති ¶ ? කො පන, භො ගොතම, හෙතු, කො පච්චයො, යෙන මිධෙකච්චෙ සත්තා කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජන්තී’’ති?

‘‘අධම්මචරියාවිසමචරියාහෙතු ඛො, ගහපතයො, එවමිධෙකච්චෙ සත්තා කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජන්ති. ධම්මචරියාසමචරියාහෙතු ¶ ඛො, ගහපතයො, එවමිධෙකච්චෙ සත්තා කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජන්තී’’ති ¶ .

‘‘න ඛො මයං ඉමස්ස භොතො ගොතමස්ස සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස, විත්ථාරෙන අත්ථං අවිභත්තස්ස, විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාම. සාධු නො භවං ගොතමො තථා ධම්මං දෙසෙතු, යථා මයං ඉමස්ස භොතො ගොතමස්ස සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස, විත්ථාරෙන අත්ථං අවිභත්තස්ස, විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානෙය්යාමා’’ති. ‘‘තෙන හි, ගහපතයො, සුණාථ, සාධුකං මනසි කරොථ, භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භො’’ති ඛො සාලෙය්යකා බ්රාහ්මණගහපතිකා භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා ¶ එතදවොච –

440. ‘‘තිවිධං ඛො, ගහපතයො, කායෙන අධම්මචරියාවිසමචරියා හොති, චතුබ්බිධං වාචාය අධම්මචරියාවිසමචරියා හොති, තිවිධං මනසා අධම්මචරියාවිසමචරියා හොති.

‘‘කථඤ්ච, ගහපතයො, තිවිධං කායෙන අධම්මචරියාවිසමචරියා හොති? ඉධ, ගහපතයො, එකච්චො පාණාතිපාතී හොති, ලුද්දො [ලුද්දො දාරුණො (ක.) ටීකා ඔලොකෙතබ්බා] ලොහිතපාණි හතප්පහතෙ නිවිට්ඨො අදයාපන්නො පාණභූතෙසු [සබ්බපාණභූතෙසු (ස්යා. කං. ක.)].

‘‘අදින්නාදායී ඛො පන හොති. යං තං පරස්ස පරවිත්තූපකරණං, ගාමගතං වා අරඤ්ඤගතං වා, තං අදින්නං ථෙය්යසඞ්ඛාතං ආදාතා හොති.

‘‘කාමෙසුමිච්ඡාචාරී ඛො පන හොති. යා තා මාතුරක්ඛිතා පිතුරක්ඛිතා මාතාපිතුරක්ඛිතා භාතුරක්ඛිතා භගිනිරක්ඛිතා ඤාතිරක්ඛිතා ගොත්තරක්ඛිතා ධම්මරක්ඛිතා සස්සාමිකා සපරිදණ්ඩා අන්තමසො මාලාගුළපරික්ඛිත්තාපි, තථාරූපාසු චාරිත්තං ආපජ්ජිතා හොති. එවං ඛො, ගහපතයො, තිවිධං කායෙන අධම්මචරියාවිසමචරියා හොති.

‘‘කථඤ්ච ¶ , ගහපතයො, චතුබ්බිධං වාචාය අධම්මචරියාවිසමචරියා හොති? ඉධ, ගහපතයො, එකච්චො මුසාවාදී හොති. සභාගතො වා පරිසාගතො වා, ඤාතිමජ්ඣගතො වා පූගමජ්ඣගතො වා රාජකුලමජ්ඣගතො වා, අභිනීතො සක්ඛිපුට්ඨො – ‘එහම්භො පුරිස, යං ජානාසි තං වදෙහී’ති ¶ , සො අජානං වා ආහ – ‘ජානාමී’ති, ජානං වා ආහ – ‘න ජානාමී’ති, අපස්සං වා ආහ – ‘පස්සාමී’ති, පස්සං වා ආහ – ‘න පස්සාමී’ති [සො ආහ අජානං වා අහං ජානාමීති ජානං වා අහං න ජානාමීති අපස්සං වා අහං පස්සාමීති පස්සං වා අහං න පස්සාමීති (ක.)]. ඉති අත්තහෙතු වා පරහෙතු වා ආමිසකිඤ්චික්ඛහෙතු වා සම්පජානමුසා භාසිතා හොති.

‘‘පිසුණවාචො ඛො පන හොති. ඉතො සුත්වා අමුත්ර අක්ඛාතා ¶ ඉමෙසං භෙදාය, අමුත්ර වා සුත්වා ඉමෙසං අක්ඛාතා අමූසං භෙදාය. ඉති සමග්ගානං වා භෙත්තා [භෙදකා (ක.), භෙදෙතා (ස්යා. කං.), තදට්ඨකථායං පන භෙත්තාති දිස්සති], භින්නානං වා අනුප්පදාතා, වග්ගාරාමො වග්ගරතො වග්ගනන්දී වග්ගකරණිං වාචං භාසිතා හොති.

‘‘ඵරුසවාචො ඛො පන හොති. යා සා වාචා අණ්ඩකා [කණ්ඩකා (ක.)] කක්කසා පරකටුකා පරාභිසජ්ජනී කොධසාමන්තා අසමාධිසංවත්තනිකා ¶ , තථාරූපිං වාචං භාසිතා හොති.

‘‘සම්ඵප්පලාපී ඛො පන හොති. අකාලවාදී අභූතවාදී අනත්ථවාදී අධම්මවාදී අවිනයවාදී. අනිධානවතිං වාචං භාසිතා හොති අකාලෙන අනපදෙසං අපරියන්තවතිං අනත්ථසංහිතං. එවං ඛො, ගහපතයො, චතුබ්බිධං වාචාය අධම්මචරියාවිසමචරියා හොති.

‘‘කථඤ්ච, ගහපතයො, තිවිධං මනසා අධම්මචරියාවිසමචරියා හොති? ඉධ, ගහපතයො, එකච්චො අභිජ්ඣාලු හොති, යං තං පරස්ස පරවිත්තූපකරණං තං අභිජ්ඣාතා හොති – ‘අහො වත යං පරස්ස තං මමස්සා’’’ති!

‘‘බ්යාපන්නචිත්තො ඛො පන හොති පදුට්ඨමනසඞ්කප්පො – ‘ඉමෙ සත්තා හඤ්ඤන්තු වා වජ්ඣන්තු වා උච්ඡිජ්ජන්තු වා විනස්සන්තු වා මා වා අහෙසු’’’න්ති [මා වා අහෙසුං ඉති වාති (සී. පී. ක.)].

‘‘මිච්ඡාදිට්ඨිකො ඛො පන හොති විපරීතදස්සනො – ‘නත්ථි දින්නං නත්ථි යිට්ඨං නත්ථි හුතං, නත්ථි සුකතදුක්කටානං කම්මානං ඵලං විපාකො, නත්ථි අයං ලොකො නත්ථි පරො ලොකො, නත්ථි මාතා නත්ථි පිතා, නත්ථි සත්තා ඔපපාතිකා ¶ , නත්ථි ලොකෙ සමණබ්රාහ්මණා සම්මග්ගතා සම්මාපටිපන්නා ¶ යෙ ඉමඤ්ච ලොකං පරඤ්ච ලොකං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙන්තී’ති. එවං ඛො, ගහපතයො, තිවිධං මනසා අධම්මචරියාවිසමචරියා ¶ හොති.

‘‘එවං අධම්මචරියාවිසමචරියාහෙතු ඛො, ගහපතයො, එවමිධෙකච්චෙ සත්තා කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජන්ති.

441. ‘‘තිවිධං ඛො, ගහපතයො, කායෙන ධම්මචරියාසමචරියා හොති, චතුබ්බිධං වාචාය ධම්මචරියාසමචරියා හොති, තිවිධං මනසා ධම්මචරියාසමචරියා හොති.

‘‘කථඤ්ච, ගහපතයො, තිවිධං කායෙන ධම්මචරියාසමචරියා හොති? ඉධ, ගහපතයො, එකච්චො පාණාතිපාතං පහාය පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති, නිහිතදණ්ඩො නිහිතසත්ථො ලජ්ජී දයාපන්නො සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පී විහරති.

‘‘අදින්නාදානං පහාය අදින්නාදානා පටිවිරතො හොති. යං තං පරස්ස පරවිත්තූපකරණං, ගාමගතං වා අරඤ්ඤගතං වා, තං නාදින්නං ථෙය්යසඞ්ඛාතං ආදාතා හොති.

‘‘කාමෙසුමිච්ඡාචාරං පහාය කාමෙසුමිච්ඡාචාරා පටිවිරතො හොති. යා තා මාතුරක්ඛිතා පිතුරක්ඛිතා මාතාපිතුරක්ඛිතා භාතුරක්ඛිතා භගිනිරක්ඛිතා ඤාතිරක්ඛිතා ගොත්තරක්ඛිතා ධම්මරක්ඛිතා සස්සාමිකා සපරිදණ්ඩා අන්තමසො මාලාගුළපරික්ඛිත්තාපි, තථාරූපාසු න චාරිත්තං ආපජ්ජිතා හොති. එවං ඛො, ගහපතයො, තිවිධං කායෙන ධම්මචරියාසමචරියා ¶ හොති.

‘‘කථඤ්ච, ගහපතයො, චතුබ්බිධං වාචාය ධම්මචරියාසමචරියා හොති? ඉධ, ගහපතයො, එකච්චො මුසාවාදං පහාය මුසාවාදා පටිවිරතො හොති. සභාගතො වා පරිසාගතො වා, ඤාතිමජ්ඣගතො වා පූගමජ්ඣගතො වා රාජකුලමජ්ඣගතො වා, අභිනීතො සක්ඛිපුට්ඨො – ‘එහම්භො පුරිස, යං ජානාසි තං වදෙහී’ති, සො ¶ අජානං වා ආහ – ‘න ජානාමී’ති, ජානං වා ආහ – ‘ජානාමී’ති, අපස්සං වා ආහ – ‘න පස්සාමී’ති, පස්සං වා ආහ ¶ – ‘පස්සාමී’ති. ඉති අත්තහෙතු වා පරහෙතු වා ආමිසකිඤ්චික්ඛහෙතු වා න සම්පජානමුසා භාසිතා හොති.

‘‘පිසුණං ¶ වාචං පහාය පිසුණාය වාචාය පටිවිරතො හොති, ඉතො සුත්වා න අමුත්ර අක්ඛාතා ඉමෙසං භෙදාය, අමුත්ර වා සුත්වා න ඉමෙසං අක්ඛාතා අමූසං භෙදාය. ඉති භින්නානං වා සන්ධාතා, සහිතානං වා අනුප්පදාතා, සමග්ගාරාමො සමග්ගරතො සමග්ගනන්දී සමග්ගකරණිං වාචං භාසිතා හොති.

‘‘ඵරුසං වාචං පහාය ඵරුසාය වාචාය පටිවිරතො හොති. යා සා වාචා නෙලා කණ්ණසුඛා පෙමනීයා හදයඞ්ගමා පොරී බහුජනකන්තා බහුජනමනාපා – තථාරූපිං වාචං භාසිතා හොති.

‘‘සම්ඵප්පලාපං පහාය සම්ඵප්පලාපා පටිවිරතො හොති. කාලවාදී භූතවාදී අත්ථවාදී ධම්මවාදී විනයවාදී නිධානවතිං වාචං භාසිතා හොති කාලෙන සාපදෙසං පරියන්තවතිං අත්ථසංහිතං. එවං ඛො, ගහපතයො, චතුබ්බිධං වාචාය ධම්මචරියාසමචරියා හොති.

‘‘කථඤ්ච, ගහපතයො, තිවිධං මනසා ධම්මචරියාසමචරියා හොති? ඉධ, ගහපතයො, එකච්චො අනභිජ්ඣාලු හොති, යං තං පරස්ස පරවිත්තූපකරණං තං නාභිජ්ඣාතා හොති – ‘අහො වත යං පරස්ස තං මමස්සා’ති!

‘‘අබ්යාපන්නචිත්තො ඛො පන හොති අප්පදුට්ඨමනසඞ්කප්පො – ‘ඉමෙ සත්තා අවෙරා අබ්යාබජ්ඣා අනීඝා සුඛී අත්තානං පරිහරන්තූ’ති.

‘‘සම්මාදිට්ඨිකො ඛො පන හොති අවිපරීතදස්සනො – ‘අත්ථි දින්නං අත්ථි යිට්ඨං ¶ අත්ථි හුතං, අත්ථි සුකතදුක්කටානං කම්මානං ඵලං විපාකො, අත්ථි අයං ලොකො අත්ථි පරො ලොකො, අත්ථි මාතා අත්ථි පිතා, අත්ථි සත්තා ඔපපාතිකා, අත්ථි ලොකෙ සමණබ්රාහ්මණා සම්මග්ගතා සම්මාපටිපන්නා යෙ ඉමඤ්ච ලොකං පරඤ්ච ලොකං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙන්තී’ති. එවං ඛො, ගහපතයො, තිවිධං මනසා ධම්මචරියාසමචරියා හොති.

‘‘එවං ධම්මචරියාසමචරියාහෙතු ඛො, ගහපතයො, එවමිධෙකච්චෙ සත්තා කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජන්ති.

442. ‘‘ආකඞ්ඛෙය්ය ¶ ¶ ¶ චෙ, ගහපතයො, ධම්මචාරී සමචාරී – ‘අහො වතාහං කායස්ස භෙදා පරං මරණා ඛත්තියමහාසාලානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය’න්ති; ඨානං ඛො පනෙතං විජ්ජති, යං සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා ඛත්තියමහාසාලානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය. තං කිස්ස හෙතු? තථා හි සො ධම්මචාරී සමචාරී.

‘‘ආකඞ්ඛෙය්ය චෙ, ගහපතයො, ධම්මචාරී සමචාරී – ‘අහො වතාහං කායස්ස භෙදා පරං මරණා බ්රාහ්මණමහාසාලානං…පෙ… ගහපතිමහාසාලානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය’න්ති; ඨානං ඛො පනෙතං විජ්ජති, යං සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා ගහපතිමහාසාලානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය. තං කිස්ස හෙතු? තථා හි සො ධම්මචාරී සමචාරී.

‘‘ආකඞ්ඛෙය්ය චෙ, ගහපතයො, ධම්මචාරී සමචාරී – ‘අහො වතාහං කායස්ස භෙදා පරං මරණා චාතුමහාරාජිකානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය’න්ති; ඨානං ඛො පනෙතං ¶ විජ්ජති, යං සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා චාතුමහාරාජිකානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය. තං කිස්ස හෙතු? තථා හි සො ධම්මචාරී සමචාරී.

‘‘ආකඞ්ඛෙය්ය චෙ, ගහපතයො, ධම්මචාරී සමචාරී – ‘අහො වතාහං කායස්ස භෙදා පරං මරණා තාවතිංසානං දෙවානං…පෙ… යාමානං දෙවානං… තුසිතානං දෙවානං… නිම්මානරතීනං දෙවානං… පරනිම්මිතවසවත්තීනං දෙවානං… බ්රහ්මකායිකානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය’න්ති; ඨානං ඛො පනෙතං විජ්ජති, යං සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා බ්රහ්මකායිකානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය. තං කිස්ස හෙතු? තථා හි සො ධම්මචාරී සමචාරී.

‘‘ආකඞ්ඛෙය්ය චෙ, ගහපතයො, ධම්මචාරී සමචාරී – ‘අහො වතාහං කායස්ස භෙදා පරං මරණා ආභානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය’න්ති; ඨානං ඛො පනෙතං විජ්ජති, යං සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා ආභානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය. තං කිස්ස හෙතු? තථා හි සො ධම්මචාරී සමචාරී.

‘‘ආකඞ්ඛෙය්ය චෙ, ගහපතයො, ධම්මචාරී සමචාරී – ‘අහො වතාහං කායස්ස භෙදා පරං මරණා පරිත්තාභානං දෙවානං…පෙ… අප්පමාණාභානං දෙවානං… ආභස්සරානං දෙවානං… පරිත්තසුභානං ¶ දෙවානං… අප්පමාණසුභානං දෙවානං… සුභකිණ්හානං දෙවානං… වෙහප්ඵලානං දෙවානං… අවිහානං ¶ දෙවානං… අතප්පානං දෙවානං… සුදස්සානං දෙවානං… සුදස්සීනං දෙවානං… අකනිට්ඨානං දෙවානං… ආකාසානඤ්චායතනූපගානං දෙවානං… විඤ්ඤාණඤ්චායතනූපගානං දෙවානං ¶ … ආකිඤ්චඤ්ඤායතනූපගානං දෙවානං… නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනූපගානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය’න්ති; ඨානං ඛො පනෙතං විජ්ජති, යං සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනූපගානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය. තං කිස්ස හෙතු? තථා හි සො ධම්මචාරී සමචාරී.

‘‘ආකඞ්ඛෙය්ය චෙ, ගහපතයො, ධම්මචාරී සමචාරී – ‘අහො වතාහං ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය’න්ති; ඨානං ඛො පනෙතං විජ්ජති, යං සො ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය. තං කිස්ස හෙතු? තථා හි සො ධම්මචාරී සමචාරී’’ති.

443. එවං ¶ වුත්තෙ, සාලෙය්යකා බ්රාහ්මණගහපතිකා භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘අභික්කන්තං, භො ගොතම, අභික්කන්තං, භො ගොතම! සෙය්යථාපි, භො ගොතම, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජෙය්ය, පටිච්ඡන්නං වා විවරෙය්ය, මූළ්හස්ස වා මග්ගං ආචික්ඛෙය්ය, අන්ධකාරෙ වා තෙලපජ්ජොතං ධාරෙය්ය, චක්ඛුමන්තො රූපානි දක්ඛන්තීති. එවමෙවං භොතා ගොතමෙන අනෙකපරියායෙන ධම්මො පකාසිතො. එතෙ මයං භවන්තං ගොතමං සරණං ගච්ඡාම ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. උපාසකෙ නො භවං ගොතමො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතෙ [පාණුපෙතං (ක.)] සරණං ගතෙ’’ති.

සාලෙය්යකසුත්තං නිට්ඨිතං පඨමං.

2. වෙරඤ්ජකසුත්තං

444. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන වෙරඤ්ජකා බ්රාහ්මණගහපතිකා සාවත්ථියං පටිවසන්ති කෙනචිදෙව කරණීයෙන. අස්සොසුං ¶ ඛො වෙරඤ්ජකා බ්රාහ්මණගහපතිකා – ‘‘සමණො ඛලු, භො, ගොතමො සක්යපුත්තො සක්යකුලා පබ්බජිතො සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තං ඛො පන භවන්තං ගොතමං එවං කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගතො – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා. සො ඉමං ලොකං සදෙවකං සමාරකං සබ්රහ්මකං සස්සමණබ්රාහ්මණිං පජං සදෙවමනුස්සං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙති. සො ධම්මං දෙසෙති ආදිකල්යාණං මජ්ඣෙකල්යාණං පරියොසානකල්යාණං සාත්ථං සබ්යඤ්ජනං; කෙවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං පකාසෙති’. සාධු ඛො පන තථාරූපානං අරහතං දස්සනං හොතී’’ති.

අථ ඛො වෙරඤ්ජකා බ්රාහ්මණගහපතිකා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා අප්පෙකච්චෙ භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු; අප්පෙකච්චෙ භගවතා සද්ධිං සම්මොදිංසු, සම්මොදනීයං කථං ¶ සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු; අප්පෙකච්චෙ යෙන භගවා තෙනඤ්ජලිං පණාමෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු; අප්පෙකච්චෙ භගවතො සන්තිකෙ ¶ නාමගොත්තං සාවෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු; අප්පෙකච්චෙ තුණ්හීභූතා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො වෙරඤ්ජකා බ්රාහ්මණගහපතිකා භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘කො නු ඛො, භො ගොතම, හෙතු, කො පච්චයො යෙන මිධෙකච්චෙ සත්තා කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජන්ති? කො පන, භො ගොතම, හෙතු, කො පච්චයො යෙන මිධෙකච්චෙ සත්තා කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජන්තී’’ති?

‘‘අධම්මචරියාවිසමචරියාහෙතු ඛො, ගහපතයො, එවමිධෙකච්චෙ සත්තා කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජන්ති. ධම්මචරියාසමචරියාහෙතු ඛො, ගහපතයො ¶ , එවමිධෙකච්චෙ සත්තා කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජන්තී’’ති.

‘‘න ඛො මයං ඉමස්ස භොතො ගොතමස්ස සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස, විත්ථාරෙන අත්ථං අවිභත්තස්ස, විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාම. සාධු නො භවං ගොතමො තථා ධම්මං දෙසෙතු යථා මයං ඉමස්ස භොතො ගොතමස්ස සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස, විත්ථාරෙන අත්ථං අවිභත්තස්ස, විත්ථාරෙන අත්ථං ¶ ආජානෙය්යාමා’’ති. ‘‘තෙන හි, ගහපතයො, සුණාථ සාධුකං මනසි කරොථ, භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං භො’’ති ඛො වෙරඤ්ජකා බ්රාහ්මණගහපතිකා භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

445. ‘‘තිවිධං ඛො, ගහපතයො, කායෙන අධම්මචාරී විසමචාරී හොති, චතුබ්බිධං වාචාය අධම්මචාරී විසමචාරී හොති, තිවිධං මනසා අධම්මචාරී විසමචාරී හොති.

‘‘කථඤ්ච, ගහපතයො ¶ , තිවිධං කායෙන අධම්මචාරී විසමචාරී හොති? ඉධ, ගහපතයො, එකච්චො පාණාතිපාතී හොති. ලුද්දො ලොහිතපාණි හතප්පහතෙ නිවිට්ඨො අදයාපන්නො පාණභූතෙසු. අදින්නාදායී ඛො පන හොති. යං තං පරස්ස පරවිත්තූපකරණං… තං අදින්නං ථෙය්යසඞ්ඛාතං ආදාතා හොති. කාමෙසුමිච්ඡාචාරී ඛො පන හොති. යා තා මාතුරක්ඛිතා… තථාරූපාසු චාරිත්තං ආපජ්ජිතා හොති. එවං ඛො, ගහපතයො, තිවිධං කායෙන අධම්මචාරී විසමචාරී හොති.

‘‘කථඤ්ච, ගහපතයො, චතුබ්බිධං වාචාය අධම්මචාරී විසමචාරී හොති? ඉධ, ගහපතයො, එකච්චො මුසාවාදී හොති. සභාගතො වා… සම්පජානමුසා භාසිතා හොති. පිසුණවාචො ඛො පන හොති. ඉතො සුත්වා අමුත්ර අක්ඛාතා… වග්ගකරණිං වාචං භාසිතා හොති. ඵරුසවාචො ඛො පන හොති. යා සා වාචා අණ්ඩකා කක්කසා… තථාරූපිං වාචං භාසිතා හොති. සම්ඵප්පලාපී ඛො පන හොති. අකාලවාදී… අපරියන්තවතිං අනත්ථසංහිතං. එවං ඛො, ගහපතයො, චතුබ්බිධං වාචාය අධම්මචාරී විසමචාරී හොති.

‘‘කථඤ්ච, ගහපතයො, තිවිධං මනසා අධම්මචාරී විසමචාරී හොති? ඉධ, ගහපතයො, එකච්චො අභිජ්ඣාලු හොති…පෙ… තං මමස්සා’ති. බ්යාපන්නචිත්තො ඛො පන හොති පදුට්ඨමනසඞ්කප්පො – ඉමෙ සත්තා හඤ්ඤන්තු වා… මා වා අහෙසු’න්ති. මිච්ඡාදිට්ඨිකො ඛො පන ¶ හොති විපරීතදස්සනො – ‘නත්ථි දින්නං, නත්ථි යිට්ඨං… සච්ඡිකත්වා පවෙදෙන්තී’ති. එවං ¶ ඛො, ගහපතයො, තිවිධං මනසා අධම්මචාරී විසමචාරී හොති.

‘‘එවං අධම්මචරියාවිසමචරියාහෙතු ඛො, ගහපතයො, එවමිධෙකච්චෙ සත්තා කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජන්ති.

446. ‘‘තිවිධං ¶ ඛො, ගහපතයො, කායෙන ධම්මචාරී සමචාරී හොති, චතුබ්බිධං වාචාය ධම්මචාරී සමචාරී හොති, තිවිධං මනසා ධම්මචාරී සමචාරී හොති.

‘‘කථඤ්ච, ගහපතයො, තිවිධං කායෙන ධම්මචාරී සමචාරී හොති? ඉධ, ගහපතයො, එකච්චො පාණාතිපාතං පහාය පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති, නිහිතදණ්ඩො නිහිතසත්ථො ලජ්ජී දයාපන්නො සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පී විහරති. අදින්නාදානං පහාය අදින්නාදානා පටිවිරතො හොති, යං තං පරස්ස… තං නාදින්නං ථෙය්යසඞ්ඛාතං ආදාතා හොති. කාමෙසුමිච්ඡාචාරං පහාය… තථාරූපාසු න චාරිත්තං ආපජ්ජිතා හොති. එවං ඛො, ගහපතයො, තිවිධං කායෙන ධම්මචාරී සමචාරී හොති.

‘‘කථඤ්ච, ගහපතයො, චතුබ්බිධං වාචාය ධම්මචාරී සමචාරී හොති? ඉධ, ගහපතයො, එකච්චො මුසාවාදං පහාය මුසාවාදා පටිවිරතො හොති. සභාගතො වා…පෙ… න සම්පජානමුසා භාසිතා හොති. පිසුණං වාචං පහාය… සමග්ගකරණිං වාචං භාසිතා හොති. ඵරුසං වාචං පහාය… තථාරූපිං වාචං භාසිතා හොති. සම්ඵප්පලාපං පහාය… කාලෙන සාපදෙසං පරියන්තවතිං අත්ථසංහිතං ¶ . එවං ඛො, ගහපතයො, චතුබ්බිධං වාචාය ධම්මචාරී සමචාරී හොති.

‘‘කථඤ්ච, ගහපතයො, තිවිධං මනසා ධම්මචාරී සමචාරී හොති? ඉධ, ගහපතයො, එකච්චො අනභිජ්ඣාලු හොති. යං තං පරස්ස පරවිත්තූපකරණං තං නාභිජ්ඣාතා හොති ‘අහො වත යං පරස්ස, තං මමස්සා’ති. අබ්යාපන්නචිත්තො ඛො පන හොති අප්පදුට්ඨමනසඞ්කප්පො – ‘ඉමෙ සත්තා අවෙරා අබ්යාබජ්ඣා අනීඝා සුඛී අත්තානං පරිහරන්තූ’ති. සම්මාදිට්ඨිකො ඛො පන හොති අවිපරීතදස්සනො – ‘අත්ථි දින්නං, අත්ථි යිට්ඨං… සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙන්තී’ති. එවං ඛො, ගහපතයො, තිවිධං මනසා ධම්මචාරී සමචාරී හොති.

‘‘එවං ¶ ධම්මචරියාසමචරියාහෙතු ඛො, ගහපතයො, එවමිධෙකච්චෙ සත්තා කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජන්ති.

447. ‘‘ආකඞ්ඛෙය්ය චෙ, ගහපතයො, ධම්මචාරී සමචාරී – ‘අහො වතාහං කායස්ස භෙදා පරං මරණා ඛත්තියමහාසාලානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය’න්ති ¶ ; ඨානං ඛො පනෙතං විජ්ජති, යං සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා ඛත්තියමහාසාලානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය. තං කිස්ස හෙතු? තථා හි සො ධම්මචාරී සමචාරී.

‘‘ආකඞ්ඛෙය්ය චෙ, ගහපතයො, ධම්මචාරී සමචාරී – ‘අහො වතාහං කායස්ස භෙදා පරං මරණා බ්රාහ්මණමහාසාලානං ගහපතිමහාසාලානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය’න්ති; ඨානං ඛො පනෙතං විජ්ජති, යං සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා ගහපතිමහාසාලානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය. තං කිස්ස හෙතු ¶ ? තථා හි සො ධම්මචාරී සමචාරී.

‘‘ආකඞ්කෙය්ය චෙ, ගහපතයො, ධම්මචාරී සමචාරී – ‘අහො වතාහං කායස්ස භෙදා පරං මරණා චාතුමහාරාජිකානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය’න්ති; ඨානං ඛො පනෙතං විජ්ජති, යං සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා චාතුමහාරාජිකානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය. තං කිස්ස හෙතු? තථා හි සො ධම්මචාරී සමචාරී.

‘‘ආකඞ්ඛෙය්ය චෙ, ගහපතයො, ධම්මචාරී සමචාරී – ‘අහො වතාහං කායස්ස භෙදා පරං මරණා තාවතිංසානං දෙවානං… යාමානං දෙවානං… තුසිතානං දෙවානං… නිම්මානරතීනං දෙවානං… පරනිම්මිතවසවත්තීනං දෙවානං… බ්රහ්මකායිකානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය’න්ති; ඨානං ඛො පනෙතං විජ්ජති, යං සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා බ්රහ්මකායිකානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය. තං කිස්ස හෙතු? තථා හි සො ධම්මචාරී සමචාරී.

‘‘ආකඞ්ඛෙය්ය චෙ, ගහපතයො, ධම්මචාරී සමචාරී – ‘අහො වතාහං කායස්ස භෙදා පරං මරණා ආභානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය’න්ති; ඨානං ඛො පනෙතං විජ්ජති, යං සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා ආභානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය. තං කිස්ස හෙතු? තථා හි සො ධම්මචාරී සමචාරී.

‘‘ආකඞ්ඛෙය්ය ¶ චෙ, ගහපතයො, ධම්මචාරී සමචාරී ‘අහො වතාහං කායස්ස භෙදා පරං මරණා පරිත්තාභානං දෙවානං…පෙ… අප්පමාණාභානං දෙවානං… ආභස්සරානං දෙවානං… පරිත්තසුභානං දෙවානං… අප්පමාණසුභානං දෙවානං… සුභකිණ්හානං දෙවානං ¶ … වෙහප්ඵලානං දෙවානං… අවිහානං දෙවානං… අතප්පානං දෙවානං… සුදස්සානං දෙවානං… සුදස්සීනං දෙවානං… අකනිට්ඨානං දෙවානං… ආකාසානඤ්චායතනූපගානං දෙවානං… විඤ්ඤාණඤ්චායතනූපගානං ¶ දෙවානං… ආකිඤ්චඤ්ඤායතනූපගානං දෙවානං… නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනූපගානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය’න්ති; ඨානං ඛො පනෙතං විජ්ජති, යං සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනූපගානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය. තං කිස්ස හෙතු? තථා හි සො ධම්මචාරී සමචාරී.

‘‘ආකඞ්ඛෙය්ය චෙ ගහපතයො ධම්මචාරී සමචාරී – ‘අහො වතාහං ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය’න්ති; ඨානං ඛො පනෙතං විජ්ජති, ‘යං සො ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය. තං කිස්ස හෙතු? තථා හි සො ධම්මචාරී සමචාරී’’’ති.

448. එවං වුත්තෙ, වෙරඤ්ජකා බ්රාහ්මණගහපතිකා භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘අභික්කන්තං, භො ගොතම, අභික්කන්තං භො ගොතම! සෙය්යථාපි, භො ගොතම, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජෙය්ය, පටිච්ඡන්නං වා විවරෙය්ය, මූළ්හස්ස වා මග්ගං ආචික්ඛෙය්ය, අන්ධකාරෙ වා තෙලපජ්ජොතං ධාරෙය්ය, චක්ඛුමන්තො රූපානි දක්ඛන්තීති; එවමෙවං භොතා ගොතමෙන අනෙකපරියායෙන ධම්මො පකාසිතො. එතෙ මයං භවන්තං ගොතමං සරණං ගච්ඡාම ¶ ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. උපාසකෙ නො භවං ගොතමො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතෙ සරණං ගතෙ’’ති.

වෙරඤ්ජකසුත්තං නිට්ඨිතං දුතියං.

3. මහාවෙදල්ලසුත්තං

449. එවං ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. අථ ඛො ආයස්මා මහාකොට්ඨිකො සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙනායස්මා සාරිපුත්තො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතා සාරිපුත්තෙන සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා මහාකොට්ඨිකො ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං එතදවොච ¶ –

‘‘‘දුප්පඤ්ඤො දුප්පඤ්ඤො’ති, ආවුසො, වුච්චති. කිත්තාවතා නු ඛො, ආවුසො, දුප්පඤ්ඤොති වුච්චතී’’ති?

‘‘‘නප්පජානාති නප්පජානාතී’ති ඛො, ආවුසො, තස්මා දුප්පඤ්ඤොති වුච්චති.

‘‘කිඤ්ච නප්පජානාති? ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති නප්පජානාති, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති නප්පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති නප්පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති නප්පජානාති. ‘නප්පජානාති නප්පජානාතී’ති ඛො, ආවුසො, තස්මා දුප්පඤ්ඤොති වුච්චතී’’ති.

‘‘‘සාධාවුසො’ති ඛො ආයස්මා මහාකොට්ඨිකො ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං උත්තරිං පඤ්හං අපුච්ඡි –

‘‘‘පඤ්ඤවා පඤ්ඤවා’ති, ආවුසො, වුච්චති. කිත්තාවතා නු ඛො, ආවුසො, පඤ්ඤවාති වුච්චතී’’ති?

‘‘‘පජානාති පජානාතී’ති ඛො, ආවුසො, තස්මා පඤ්ඤවාති වුච්චති.

‘‘කිඤ්ච පජානාති? ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති පජානාති, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති ¶ ¶ පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති පජානාති. ‘පජානාති පජානාතී’ති ඛො, ආවුසො, තස්මා පඤ්ඤවාති වුච්චතී’’ති.

‘‘‘විඤ්ඤාණං විඤ්ඤාණ’න්ති, ආවුසො, වුච්චති. කිත්තාවතා නු ඛො, ආවුසො, විඤ්ඤාණන්ති වුච්චතී’’ති?

‘‘‘විජානාති විජානාතී’ති ඛො, ආවුසො, තස්මා විඤ්ඤාණන්ති වුච්චති.

‘‘කිඤ්ච විජානාති? සුඛන්තිපි විජානාති, දුක්ඛන්තිපි විජානාති, අදුක්ඛමසුඛන්තිපි විජානාති. ‘විජානාති විජානාතී’ති ඛො, ආවුසො, තස්මා විඤ්ඤාණන්ති වුච්චතී’’ති.

‘‘යා චාවුසො, පඤ්ඤා යඤ්ච විඤ්ඤාණං – ඉමෙ ධම්මා සංසට්ඨා උදාහු විසංසට්ඨා? ලබ්භා ච පනිමෙසං ධම්මානං විනිබ්භුජිත්වා [විනිබ්භුජ්ජිත්වා විනිබ්භුජ්ජිත්වා (ක.)] විනිබ්භුජිත්වා නානාකරණං පඤ්ඤාපෙතු’’න්ති? ‘‘යා චාවුසො, පඤ්ඤා යඤ්ච විඤ්ඤාණං – ඉමෙ ධම්මා සංසට්ඨා, නො විසංසට්ඨා. න ච ලබ්භා ඉමෙසං ධම්මානං විනිබ්භුජිත්වා විනිබ්භුජිත්වා නානාකරණං පඤ්ඤාපෙතුං. යං හාවුසො [යඤ්චාවුසො (ස්යා. කං. ක.)], පජානාති තං විජානාති, යං විජානාති තං පජානාති. තස්මා ¶ ඉමෙ ධම්මා සංසට්ඨා, නො විසංසට්ඨා. න ච ලබ්භා ඉමෙසං ධම්මානං විනිබ්භුජිත්වා විනිබ්භුජිත්වා නානාකරණං පඤ්ඤාපෙතු’’න්ති.

‘‘යා චාවුසො, පඤ්ඤා යඤ්ච විඤ්ඤාණං – ඉමෙසං ධම්මානං සංසට්ඨානං නො විසංසට්ඨානං කිං නානාකරණ’’න්ති? ‘‘යා චාවුසො, පඤ්ඤා යඤ්ච විඤ්ඤාණං – ඉමෙසං ¶ ධම්මානං සංසට්ඨානං නො විසංසට්ඨානං පඤ්ඤා භාවෙතබ්බා, විඤ්ඤාණං පරිඤ්ඤෙය්යං. ඉදං නෙසං නානාකරණ’’න්ති.

450. ‘‘‘වෙදනා වෙදනා’ති, ආවුසො, වුච්චති. කිත්තාවතා නු ඛො, ආවුසො ¶ , වෙදනාති වුච්චතී’’ති?

‘‘‘වෙදෙති වෙදෙතී’ති ඛො, ආවුසො, තස්මා වෙදනාති වුච්චති.

‘‘කිඤ්ච ¶ වෙදෙති? සුඛම්පි වෙදෙති, දුක්ඛම්පි වෙදෙති, අදුක්ඛමසුඛම්පි වෙදෙති. ‘වෙදෙති වෙදෙතී’ති ඛො, ආවුසො, තස්මා වෙදනාති වුච්චතී’’ති.

‘‘‘සඤ්ඤා සඤ්ඤා’ති, ආවුසො, වුච්චති. කිත්තාවතා නු ඛො, ආවුසො, සඤ්ඤාති වුච්චතී’’ති?

‘‘‘සඤ්ජානාති සඤ්ජානාතී’ති ඛො, ආවුසො, තස්මා සඤ්ඤාති වුච්චති.

‘‘කිඤ්ච සඤ්ජානාති? නීලකම්පි සඤ්ජානාති, පීතකම්පි සඤ්ජානාති, ලොහිතකම්පි සඤ්ජානාති, ඔදාතම්පි සඤ්ජානාති. ‘සඤ්ජානාති සඤ්ජානාතී’ති ඛො, ආවුසො, තස්මා සඤ්ඤාති වුච්චතී’’ති.

‘‘යා චාවුසො, වෙදනා යා ච සඤ්ඤා යඤ්ච විඤ්ඤාණං – ඉමෙ ධම්මා සංසට්ඨා උදාහු විසංසට්ඨා? ලබ්භා ච පනිමෙසං ධම්මානං විනිබ්භුජිත්වා විනිබ්භුජිත්වා නානාකරණං පඤ්ඤාපෙතු’’න්ති? ‘‘යා චාවුසො, වෙදනා යා ච සඤ්ඤා යඤ්ච විඤ්ඤාණං – ඉමෙ ධම්මා සංසට්ඨා, නො විසංසට්ඨා. න ච ලබ්භා ඉමෙසං ධම්මානං විනිබ්භුජිත්වා විනිබ්භුජිත්වා නානාකරණං පඤ්ඤාපෙතුං. යං හාවුසො [යඤ්චාවුසො (ස්යා. කං. ක.)], වෙදෙති තං සඤ්ජානාති, යං සඤ්ජානාති තං විජානාති. තස්මා ඉමෙ ධම්මා සංසට්ඨා නො විසංසට්ඨා. න ච ලබ්භා ඉමෙසං ධම්මානං විනිබ්භුජිත්වා විනිබ්භුජිත්වා නානාකරණං පඤ්ඤාපෙතු’’න්ති.

451. ‘‘නිස්සට්ඨෙන හාවුසො [නිස්සට්ඨෙන පනාවුසො (?)], පඤ්චහි ඉන්ද්රියෙහි පරිසුද්ධෙන මනොවිඤ්ඤාණෙන කිං නෙය්ය’’න්ති?

‘‘නිස්සට්ඨෙන ආවුසො, පඤ්චහි ඉන්ද්රියෙහි පරිසුද්ධෙන මනොවිඤ්ඤාණෙන ‘අනන්තො ආකාසො’ති ආකාසානඤ්චායතනං ¶ නෙය්යං, ‘අනන්තං විඤ්ඤාණ’න්ති විඤ්ඤාණඤ්චායතනං නෙය්යං, ‘නත්ථි කිඤ්චී’ති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං නෙය්ය’’න්ති.

‘‘නෙය්යං පනාවුසො, ධම්මං කෙන පජානාතී’’ති?

‘‘නෙය්යං ¶ ඛො, ආවුසො, ධම්මං පඤ්ඤාචක්ඛුනා පජානාතී’’ති.

‘‘පඤ්ඤා පනාවුසො, කිමත්ථියා’’ති?

‘‘පඤ්ඤා ඛො, ආවුසො, අභිඤ්ඤත්ථා පරිඤ්ඤත්ථා පහානත්ථා’’ති.

452. ‘‘කති ¶ ¶ පනාවුසො, පච්චයා සම්මාදිට්ඨියා උප්පාදායා’’ති?

‘‘ද්වෙ ඛො, ආවුසො, පච්චයා සම්මාදිට්ඨියා උප්පාදාය – පරතො ච ඝොසො, යොනිසො ච මනසිකාරො. ඉමෙ ඛො, ආවුසො, ද්වෙ පච්චයා සම්මාදිට්ඨියා උප්පාදායා’’ති.

‘‘කතිහි පනාවුසො, අඞ්ගෙහි අනුග්ගහිතා සම්මාදිට්ඨි චෙතොවිමුත්තිඵලා ච හොති චෙතොවිමුත්තිඵලානිසංසා ච, පඤ්ඤාවිමුත්තිඵලා ච හොති පඤ්ඤාවිමුත්තිඵලානිසංසා චා’’ති?

‘‘පඤ්චහි ඛො, ආවුසො, අඞ්ගෙහි අනුග්ගහිතා සම්මාදිට්ඨි චෙතොවිමුත්තිඵලා ච හොති චෙතොවිමුත්තිඵලානිසංසා ච, පඤ්ඤාවිමුත්තිඵලා ච හොති පඤ්ඤාවිමුත්තිඵලානිසංසා ච. ඉධාවුසො, සම්මාදිට්ඨි සීලානුග්ගහිතා ච හොති, සුතානුග්ගහිතා ච හොති, සාකච්ඡානුග්ගහිතා ච හොති, සමථානුග්ගහිතා ච හොති, විපස්සනානුග්ගහිතා ච හොති. ඉමෙහි ඛො, ආවුසො, පඤ්චහඞ්ගෙහි අනුග්ගහිතා සම්මාදිට්ඨි චෙතොවිමුත්තිඵලා ච හොති චෙතොවිමුත්තිඵලානිසංසා ච, පඤ්ඤාවිමුත්තිඵලා ච හොති පඤ්ඤාවිමුත්තිඵලානිසංසා චා’’ති.

453. ‘‘කති පනාවුසො, භවා’’ති?

‘‘තයොමෙ, ආවුසො, භවා – කාමභවො ¶ , රූපභවො, අරූපභවො’’ති.

‘‘කථං පනාවුසො, ආයතිං පුනබ්භවාභිනිබ්බත්ති හොතී’’ති?

‘‘අවිජ්ජානීවරණානං ¶ ඛො, ආවුසො, සත්තානං තණ්හාසංයොජනානං තත්රතත්රාභිනන්දනා – එවං ආයතිං පුනබ්භවාභිනිබ්බත්ති හොතී’’ති.

‘‘කථං පනාවුසො, ආයතිං පුනබ්භවාභිනිබ්බත්ති න හොතී’’ති?

‘‘අවිජ්ජාවිරාගා ඛො, ආවුසො, විජ්ජුප්පාදා තණ්හානිරොධා – එවං ආයතිං පුනබ්භවාභිනිබ්බත්ති න හොතී’’ති.

454. ‘‘කතමං පනාවුසො, පඨමං ඣාන’’න්ති?

‘‘ඉධාවුසො, භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති – ඉදං වුච්චති, ආවුසො, පඨමං ඣාන’’න්ති.

‘‘පඨමං පනාවුසො, ඣානං කතිඅඞ්ගික’’න්ති?

‘‘පඨමං ඛො, ආවුසො, ඣානං පඤ්චඞ්ගිකං. ඉධාවුසො, පඨමං ඣානං සමාපන්නස්ස භික්ඛුනො විතක්කො ච වත්තති, විචාරො ච පීති ච සුඛඤ්ච චිත්තෙකග්ගතා ච. පඨමං ඛො, ආවුසො, ඣානං එවං පඤ්චඞ්ගික’’න්ති.

‘‘පඨමං පනාවුසො, ඣානං කතඞ්ගවිප්පහීනං කතඞ්ගසමන්නාගත’’න්ති?

‘‘පඨමං ඛො, ආවුසො, ඣානං පඤ්චඞ්ගවිප්පහීනං, පඤ්චඞ්ගසමන්නාගතං. ඉධාවුසො, පඨමං ඣානං සමාපන්නස්ස භික්ඛුනො කාමච්ඡන්දො පහීනො ¶ හොති, බ්යාපාදො පහීනො හොති, ථීනමිද්ධං පහීනං හොති, උද්ධච්චකුක්කුච්චං පහීනං ¶ හොති, විචිකිච්ඡා පහීනා හොති; විතක්කො ච වත්තති, විචාරො ච පීති ච සුඛඤ්ච චිත්තෙකග්ගතා ච. පඨමං ඛො, ආවුසො, ඣානං එවං පඤ්චඞ්ගවිප්පහීනං පඤ්චඞ්ගසමන්නාගත’’න්ති.

455. ‘‘පඤ්චිමානි ¶ , ආවුසො, ඉන්ද්රියානි නානාවිසයානි නානාගොචරානි, න අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ¶ ගොචරවිසයං පච්චනුභොන්ති, සෙය්යථිදං – චක්ඛුන්ද්රියං, සොතින්ද්රියං, ඝානින්ද්රියං, ජිව්හින්ද්රියං, කායින්ද්රියං. ඉමෙසං ඛො, ආවුසො, පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං නානාවිසයානං නානාගොචරානං, න අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ගොචරවිසයං පච්චනුභොන්තානං, කිං පටිසරණං, කො ච නෙසං ගොචරවිසයං පච්චනුභොතී’’ති?

‘‘පඤ්චිමානි, ආවුසො, ඉන්ද්රියානි නානාවිසයානි නානාගොචරානි, න අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ගොචරවිසයං පච්චනුභොන්ති, සෙය්යථිදං – චක්ඛුන්ද්රියං, සොතින්ද්රියං, ඝානින්ද්රියං, ජිව්හින්ද්රියං, කායින්ද්රියං. ඉමෙසං ඛො, ආවුසො, පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං නානාවිසයානං නානාගොචරානං, න අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ගොචරවිසයං පච්චනුභොන්තානං, මනො පටිසරණං, මනො ච නෙසං ගොචරවිසයං පච්චනුභොතී’’ති.

456. ‘‘පඤ්චිමානි, ආවුසො, ඉන්ද්රියානි, සෙය්යථිදං – චක්ඛුන්ද්රියං, සොතින්ද්රියං, ඝානින්ද්රියං, ජිව්හින්ද්රියං, කායින්ද්රියං. ඉමානි ඛො, ආවුසො, පඤ්චින්ද්රියානි කිං පටිච්ච තිට්ඨන්තී’’ති?

‘‘පඤ්චිමානි, ආවුසො, ඉන්ද්රියානි, සෙය්යථිදං – චක්ඛුන්ද්රියං, සොතින්ද්රියං, ඝානින්ද්රියං, ජිව්හින්ද්රියං, කායින්ද්රියං. ඉමානි ඛො, ආවුසො, පඤ්චින්ද්රියානි ආයුං පටිච්ච තිට්ඨන්තී’’ති.

‘‘ආයු පනාවුසො, කිං පටිච්ච තිට්ඨතී’’ති?

‘‘ආයු උස්මං පටිච්ච තිට්ඨතී’’ති.

‘‘උස්මා පනාවුසො, කිං පටිච්ච තිට්ඨතී’’ති?

‘‘උස්මා ආයුං පටිච්ච තිට්ඨතී’’ති.

‘‘ඉදානෙව ඛො මයං, ආවුසො, ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස භාසිතං එවං ආජානාම – ‘ආයු ¶ උස්මං පටිච්ච තිට්ඨතී’ති. ඉදානෙව පන මයං, ආවුසො, ආයස්මතො ¶ සාරිපුත්තස්ස භාසිතං එවං ආජානාම – ‘උස්මා ආයුං පටිච්ච තිට්ඨතී’ති.

‘‘යථා කථං පනාවුසො, ඉමස්ස භාසිතස්ස අත්ථො දට්ඨබ්බො’’ති?

‘‘තෙන හාවුසො, උපමං තෙ කරිස්සාමි; උපමායපිධෙකච්චෙ විඤ්ඤූ පුරිසා භාසිතස්ස අත්ථං ආජානන්ති. සෙය්යථාපි, ආවුසො, තෙලප්පදීපස්ස ඣායතො අච්චිං පටිච්ච ආභා පඤ්ඤායති, ආභං පටිච්ච අච්චි පඤ්ඤායති; එවමෙව ඛො, ආවුසො, ආයු උස්මං පටිච්ච තිට්ඨති, උස්මා ආයුං පටිච්ච තිට්ඨතී’’ති.

457. ‘‘තෙව ¶ නු ඛො, ආවුසො, ආයුසඞ්ඛාරා, තෙ වෙදනියා ධම්මා උදාහු අඤ්ඤෙ ආයුසඞ්ඛාරා අඤ්ඤෙ වෙදනියා ධම්මා’’ති? ‘‘න ඛො ¶ , ආවුසො, තෙව ආයුසඞ්ඛාරා තෙ වෙදනියා ධම්මා. තෙ ච හාවුසො, ආයුසඞ්ඛාරා අභවිංසු තෙ වෙදනියා ධම්මා, න යිදං සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං සමාපන්නස්ස භික්ඛුනො වුට්ඨානං පඤ්ඤායෙථ. යස්මා ච ඛො, ආවුසො, අඤ්ඤෙ ආයුසඞ්ඛාරා අඤ්ඤෙ වෙදනියා ධම්මා, තස්මා සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං සමාපන්නස්ස භික්ඛුනො වුට්ඨානං පඤ්ඤායතී’’ති.

‘‘යදා නු ඛො, ආවුසො, ඉමං කායං කති ධම්මා ජහන්ති; අථායං කායො උජ්ඣිතො අවක්ඛිත්තො සෙති, යථා කට්ඨං අචෙතන’’න්ති?

‘‘යදා ඛො, ආවුසො, ඉමං කායං තයො ධම්මා ජහන්ති – ආයු උස්මා ච විඤ්ඤාණං; අථායං කායො උජ්ඣිතො අවක්ඛිත්තො සෙති, යථා කට්ඨං අචෙතන’’න්ති.

‘‘ය්වායං, ආවුසො, මතො කාලඞ්කතො, යො චායං භික්ඛු සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං සමාපන්නො – ඉමෙසං කිං නානාකරණ’’න්ති?

‘‘ය්වායං, ආවුසො, මතො කාලඞ්කතො තස්ස කායසඞ්ඛාරා නිරුද්ධා පටිප්පස්සද්ධා ¶ , වචීසඞ්ඛාරා නිරුද්ධා පටිප්පස්සද්ධා, චිත්තසඞ්ඛාරා නිරුද්ධා පටිප්පස්සද්ධා, ආයු පරික්ඛීණො, උස්මා වූපසන්තා, ඉන්ද්රියානි පරිභින්නානි. යො චායං භික්ඛු සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං සමාපන්නො තස්සපි කායසඞ්ඛාරා නිරුද්ධා පටිප්පස්සද්ධා, වචීසඞ්ඛාරා නිරුද්ධා පටිප්පස්සද්ධා, චිත්තසඞ්ඛාරා නිරුද්ධා පටිප්පස්සද්ධා, ආයු න පරික්ඛීණො, උස්මා අවූපසන්තා, ඉන්ද්රියානි විප්පසන්නානි. ය්වායං, ආවුසො, මතො කාලඞ්කතො, යො චායං භික්ඛු සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං සමාපන්නො – ඉදං නෙසං නානාකරණ’’න්ති.

458. ‘‘කති ¶ පනාවුසො, පච්චයා අදුක්ඛමසුඛාය චෙතොවිමුත්තියා සමාපත්තියා’’ති?

‘‘චත්තාරො ඛො, ආවුසො, පච්චයා අදුක්ඛමසුඛාය චෙතොවිමුත්තියා සමාපත්තියා. ඉධාවුසො, භික්ඛු සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා පුබ්බෙව සොමනස්සදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා අදුක්ඛමසුඛං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. ඉමෙ ඛො, ආවුසො, චත්තාරො පච්චයා අදුක්ඛමසුඛාය චෙතොවිමුත්තියා සමාපත්තියා’’ති.

‘‘කති පනාවුසො, පච්චයා අනිමිත්තාය චෙතොවිමුත්තියා සමාපත්තියා’’ති?

‘‘ද්වෙ ඛො, ආවුසො, පච්චයා අනිමිත්තාය චෙතොවිමුත්තියා සමාපත්තියා ¶ – සබ්බනිමිත්තානඤ්ච අමනසිකාරො, අනිමිත්තාය ච ධාතුයා මනසිකාරො. ඉමෙ ඛො, ආවුසො, ද්වෙ පච්චයා අනිමිත්තාය චෙතොවිමුත්තියා සමාපත්තියා’’ති.

‘‘කති පනාවුසො, පච්චයා අනිමිත්තාය චෙතොවිමුත්තියා ඨිතියා’’ති?

‘‘තයො ඛො, ආවුසො, පච්චයා අනිමිත්තාය චෙතොවිමුත්තියා ¶ ඨිතියා ¶ – සබ්බනිමිත්තානඤ්ච අමනසිකාරො, අනිමිත්තාය ච ධාතුයා මනසිකාරො, පුබ්බෙ ච අභිසඞ්ඛාරො. ඉමෙ ඛො, ආවුසො, තයො පච්චයා අනිමිත්තාය චෙතොවිමුත්තියා ඨිතියා’’ති.

‘‘කති පනාවුසො, පච්චයා අනිමිත්තාය චෙතොවිමුත්තියා වුට්ඨානායා’’ති?

‘‘ද්වෙ ඛො, ආවුසො, පච්චයා අනිමිත්තාය චෙතොවිමුත්තියා වුට්ඨානාය – සබ්බනිමිත්තානඤ්ච මනසිකාරො, අනිමිත්තාය ච ධාතුයා අමනසිකාරො. ඉමෙ ඛො, ආවුසො, ද්වෙ පච්චයා අනිමිත්තාය චෙතොවිමුත්තියා වුට්ඨානායා’’ති.

459. ‘‘යා චායං, ආවුසො, අප්පමාණා චෙතොවිමුත්ති, යා ච ආකිඤ්චඤ්ඤා චෙතොවිමුත්ති, යා ච සුඤ්ඤතා චෙතොවිමුත්ති, යා ච අනිමිත්තා චෙතොවිමුත්ති – ඉමෙ ධම්මා නානාත්ථා චෙව නානාබ්යඤ්ජනා ච උදාහු එකත්ථා බ්යඤ්ජනමෙව නාන’’න්ති?

‘‘යා චායං, ආවුසො, අප්පමාණා චෙතොවිමුත්ති, යා ච ආකිඤ්චඤ්ඤා චෙතොවිමුත්ති, යා ච සුඤ්ඤතා චෙතොවිමුත්ති, යා ච අනිමිත්තා චෙතොවිමුත්ති – අත්ථි ඛො, ආවුසො, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම ඉමෙ ධම්මා නානාත්ථා චෙව නානාබ්යඤ්ජනා ච; අත්ථි ච ඛො, ආවුසො, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම ඉමෙ ධම්මා එකත්ථා, බ්යඤ්ජනමෙව නානං’’.

‘‘කතමො ¶ චාවුසො, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම ඉමෙ ධම්මා නානාත්ථා චෙව නානාබ්යඤ්ජනා ච’’?

‘‘ඉධාවුසො, භික්ඛු මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං. ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං මෙත්තාසහගතෙන ¶ චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාබජ්ඣෙන ඵරිත්වා විහරති. කරුණාසහගතෙන චෙතසා…පෙ… මුදිතාසහගතෙන චෙතසා… උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං. ඉති උද්ධමධො ¶ තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාබජ්ඣෙන ඵරිත්වා විහරති. අයං වුච්චතාවුසො, අප්පමාණා චෙතොවිමුත්ති’’.

‘‘කතමා චාවුසො, ආකිඤ්චඤ්ඤා චෙතොවිමුත්ති’’?

‘‘ඉධාවුසො, භික්ඛු සබ්බසො විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමතික්කම්ම නත්ථි කිඤ්චීති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. අයං වුච්චතාවුසො, ආකිඤ්චඤ්ඤා චෙතොවිමුත්ති’’.

‘‘කතමා චාවුසො, සුඤ්ඤතා චෙතොවිමුත්ති’’?

‘‘ඉධාවුසො, භික්ඛු අරඤ්ඤගතො වා රුක්ඛමූලගතො වා සුඤ්ඤාගාරගතො වා ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘සුඤ්ඤමිදං අත්තෙන වා අත්තනියෙන වා’ති. අයං ¶ වුච්චතාවුසො, සුඤ්ඤතා චෙතොවිමුත්ති’’.

‘‘කතමා චාවුසො, අනිමිත්තා චෙතොවිමුත්ති’’?

‘‘ඉධාවුසො, භික්ඛු සබ්බනිමිත්තානං අමනසිකාරා අනිමිත්තං චෙතොසමාධිං උපසම්පජ්ජ විහරති. අයං වුච්චතාවුසො, අනිමිත්තා චෙතොවිමුත්ති. අයං ඛො, ආවුසො, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම ඉමෙ ධම්මා නානාත්ථා චෙව නානාබ්යඤ්ජනා ච’’.

‘‘කතමො චාවුසො, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම ඉමෙ ධම්මා එකත්ථා බ්යඤ්ජනමෙව නානං’’?

‘‘රාගො ඛො, ආවුසො, පමාණකරණො, දොසො පමාණකරණො, මොහො පමාණකරණො. තෙ ඛීණාසවස්ස භික්ඛුනො පහීනා ¶ උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා. යාවතා ඛො, ආවුසො, අප්පමාණා චෙතොවිමුත්තියො, අකුප්පා තාසං චෙතොවිමුත්ති අග්ගමක්ඛායති. සා ඛො පනාකුප්පා චෙතොවිමුත්ති සුඤ්ඤා රාගෙන, සුඤ්ඤා දොසෙන, සුඤ්ඤා මොහෙන. රාගො ඛො, ආවුසො, කිඤ්චනො, දොසො කිඤ්චනො, මොහො කිඤ්චනො. තෙ ඛීණාසවස්ස භික්ඛුනො පහීනා උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා. යාවතා ඛො, ආවුසො, ආකිඤ්චඤ්ඤා චෙතොවිමුත්තියො, අකුප්පා තාසං චෙතොවිමුත්ති අග්ගමක්ඛායති. සා ඛො පනාකුප්පා චෙතොවිමුත්ති සුඤ්ඤා රාගෙන, සුඤ්ඤා දොසෙන ¶ , සුඤ්ඤා මොහෙන. රාගො ඛො, ආවුසො, නිමිත්තකරණො, දොසො නිමිත්තකරණො, මොහො නිමිත්තකරණො. තෙ ¶ ඛීණාසවස්ස භික්ඛුනො පහීනා උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා. යාවතා ඛො, ආවුසො, අනිමිත්තා චෙතොවිමුත්තියො, අකුප්පා තාසං චෙතොවිමුත්ති අග්ගමක්ඛායති. සා ඛො පනාකුප්පා චෙතොවිමුත්ති සුඤ්ඤා රාගෙන, සුඤ්ඤා දොසෙන, සුඤ්ඤා මොහෙන. අයං ඛො, ආවුසො, පරියායො යං පරියායං ආගම්ම ඉමෙ ධම්මා එකත්ථා බ්යඤ්ජනමෙව නාන’’න්ති.

ඉදමවොචායස්මා සාරිපුත්තො. අත්තමනො ආයස්මා මහාකොට්ඨිකො ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස භාසිතං අභිනන්දීති.

මහාවෙදල්ලසුත්තං නිට්ඨිතං තතියං.

4. චූළවෙදල්ලසුත්තං

460. එවං ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙ. අථ ඛො විසාඛො උපාසකො යෙන ධම්මදින්නා භික්ඛුනී තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ධම්මදින්නං භික්ඛුනිං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො විසාඛො උපාසකො ධම්මදින්නං භික්ඛුනිං එතදවොච – ‘‘‘සක්කායො සක්කායො’ති, අය්යෙ, වුච්චති. කතමො නු ඛො, අය්යෙ, සක්කායො වුත්තො භගවතා’’ති? ‘‘පඤ්ච ඛො ඉමෙ, ආවුසො විසාඛ, උපාදානක්ඛන්ධා සක්කායො වුත්තො භගවතා, සෙය්යථිදං – රූපුපාදානක්ඛන්ධො, වෙදනුපාදානක්ඛන්ධො, සඤ්ඤුපාදානක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරුපාදානක්ඛන්ධො, විඤ්ඤාණුපාදානක්ඛන්ධො. ඉමෙ ඛො, ආවුසො විසාඛ, පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා සක්කායො වුත්තො භගවතා’’ති.

‘‘සාධය්යෙ’’ති ඛො විසාඛො උපාසකො ධම්මදින්නාය භික්ඛුනියා භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා ධම්මදින්නං භික්ඛුනිං උත්තරිං පඤ්හං අපුච්ඡි – ‘‘‘සක්කායසමුදයො සක්කායසමුදයො’ති, අය්යෙ, වුච්චති. කතමො නු ඛො, අය්යෙ, සක්කායසමුදයො වුත්තො භගවතා’’ති? ‘‘යායං, ආවුසො විසාඛ, තණ්හා පොනොබ්භවිකා නන්දීරාගසහගතා තත්රතත්රාභිනන්දිනී, සෙය්යථිදං – කාමතණ්හා භවතණ්හා විභවතණ්හා; අයං ඛො, ආවුසො විසාඛ, සක්කායසමුදයො වුත්තො භගවතා’’ති.

‘‘‘සක්කායනිරොධො ¶ සක්කායනිරොධො’ති, අය්යෙ, වුච්චති. කතමො නු ඛො, අය්යෙ, සක්කායනිරොධො වුත්තො භගවතා’’ති?

‘‘යො ¶ ඛො, ආවුසො විසාඛ, තස්සායෙව තණ්හාය අසෙසවිරාගනිරොධො චාගො පටිනිස්සග්ගො මුත්ති අනාලයො; අයං ඛො, ආවුසො විසාඛ, සක්කායනිරොධො වුත්තො භගවතා’’ති.

‘‘‘සක්කායනිරොධගාමිනී පටිපදා සක්කායනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති, අය්යෙ, වුච්චති. කතමා නු ඛො, අය්යෙ, සක්කායනිරොධගාමිනී පටිපදා වුත්තා භගවතා’’ති?

‘‘අයමෙව ඛො, ආවුසො විසාඛ, අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො සක්කායනිරොධගාමිනී පටිපදා වුත්තා භගවතා, සෙය්යථිදං ¶ – සම්මාදිට්ඨි සම්මාසඞ්කප්පො සම්මාවාචා සම්මාකම්මන්තො සම්මාආජීවො සම්මාවායාමො සම්මාසති සම්මාසමාධී’’ති.

‘‘තඤ්ඤෙව නු ඛො, අය්යෙ, උපාදානං තෙ [තෙව (සී.)] පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා උදාහු අඤ්ඤත්ර පඤ්චහුපාදානක්ඛන්ධෙහි උපාදාන’’න්ති? ‘‘න ඛො, ආවුසො විසාඛ, තඤ්ඤෙව උපාදානං තෙ පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා, නාපි ¶ අඤ්ඤත්ර පඤ්චහුපාදානක්ඛන්ධෙහි උපාදානං. යො ඛො, ආවුසො විසාඛ, පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු ඡන්දරාගො තං තත්ථ උපාදාන’’න්ති.

461. ‘‘කථං පනාය්යෙ, සක්කායදිට්ඨි හොතී’’ති? ‘‘ඉධාවුසො විසාඛ, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො, අරියානං අදස්සාවී අරියධම්මස්ස අකොවිදො අරියධම්මෙ අවිනීතො, සප්පුරිසානං අදස්සාවී සප්පුරිසධම්මස්ස අකොවිදො සප්පුරිසධම්මෙ අවිනීතො, රූපං අත්තතො සමනුපස්සති, රූපවන්තං වා අත්තානං, අත්තනි වා රූපං, රූපස්මිං වා අත්තානං. වෙදනං…පෙ… සඤ්ඤං… සඞ්ඛාරෙ… විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති, විඤ්ඤාණවන්තං වා අත්තානං, අත්තනි වා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණස්මිං වා අත්තානං. එවං ඛො ¶ , ආවුසො විසාඛ, සක්කායදිට්ඨි හොතී’’ති.

‘‘කථං පනාය්යෙ, සක්කායදිට්ඨි න හොතී’’ති?

‘‘ඉධාවුසො විසාඛ, සුතවා අරියසාවකො, අරියානං දස්සාවී අරියධම්මස්ස කොවිදො අරියධම්මෙ සුවිනීතො, සප්පුරිසානං දස්සාවී සප්පුරිසධම්මස්ස කොවිදො සප්පුරිසධම්මෙ සුවිනීතො, න රූපං අත්තතො සමනුපස්සති, න රූපවන්තං වා අත්තානං, න අත්තනි වා රූපං, න රූපස්මිං වා අත්තානං. න වෙදනං…පෙ… න සඤ්ඤං… න සඞ්ඛාරෙ…පෙ… න විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති, න විඤ්ඤාණවන්තං වා අත්තානං ¶ , න අත්තනි වා විඤ්ඤාණං, න විඤ්ඤාණස්මිං වා අත්තානං. එවං ඛො, ආවුසො විසාඛ, සක්කායදිට්ඨි න හොතී’’ති.

462. ‘‘කතමො පනාය්යෙ, අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො’’ති?

‘‘අයමෙව ඛො, ආවුසො විසාඛ, අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි සම්මාසඞ්කප්පො සම්මාවාචා සම්මාකම්මන්තො ¶ සම්මාආජීවො සම්මාවායාමො සම්මාසති සම්මාසමාධී’’ති. ‘‘අරියො පනාය්යෙ, අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො සඞ්ඛතො උදාහු අසඞ්ඛතො’’ති?

‘‘අරියො ඛො, ආවුසො විසාඛ, අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො සඞ්ඛතො’’ති ¶ .

‘‘අරියෙන නු ඛො, අය්යෙ, අට්ඨඞ්ගිකෙන මග්ගෙන තයො ඛන්ධා සඞ්ගහිතා උදාහු තීහි ඛන්ධෙහි අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො සඞ්ගහිතො’’ති?

‘‘න ඛො, ආවුසො විසාඛ, අරියෙන අට්ඨඞ්ගිකෙන මග්ගෙන තයො ඛන්ධා සඞ්ගහිතා; තීහි ච ඛො, ආවුසො විසාඛ, ඛන්ධෙහි අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො සඞ්ගහිතො. යා චාවුසො විසාඛ, සම්මාවාචා යො ච සම්මාකම්මන්තො යො ච සම්මාආජීවො ඉමෙ ධම්මා ¶ සීලක්ඛන්ධෙ සඞ්ගහිතා. යො ච සම්මාවායාමො යා ච සම්මාසති යො ච සම්මාසමාධි ඉමෙ ධම්මා සමාධික්ඛන්ධෙ සඞ්ගහිතා. යා ච සම්මාදිට්ඨි යො ච සම්මාසඞ්කප්පො, ඉමෙ ධම්මා පඤ්ඤාක්ඛන්ධෙ සඞ්ගහිතා’’ති.

‘‘කතමො පනාය්යෙ, සමාධි, කතමෙ ධම්මා සමාධිනිමිත්තා, කතමෙ ධම්මා සමාධිපරික්ඛාරා, කතමා සමාධිභාවනා’’ති?

‘‘යා ඛො, ආවුසො විසාඛ, චිත්තස්ස එකග්ගතා අයං සමාධි; චත්තාරො සතිපට්ඨානා සමාධිනිමිත්තා; චත්තාරො සම්මප්පධානා සමාධිපරික්ඛාරා. යා තෙසංයෙව ධම්මානං ආසෙවනා භාවනා බහුලීකම්මං, අයං එත්ථ සමාධිභාවනා’’ති.

463. ‘‘කති පනාය්යෙ, සඞ්ඛාරා’’ති?

‘‘තයොමෙ, ආවුසො විසාඛ, සඞ්ඛාරා – කායසඞ්ඛාරො, වචීසඞ්ඛාරො, චිත්තසඞ්ඛාරො’’ති.

‘‘කතමො පනාය්යෙ, කායසඞ්ඛාරො, කතමො වචීසඞ්ඛාරො, කතමො චිත්තසඞ්ඛාරො’’ති?

‘‘අස්සාසපස්සාසා ඛො, ආවුසො විසාඛ, කායසඞ්ඛාරො, විතක්කවිචාරා වචීසඞ්ඛාරො, සඤ්ඤා ච වෙදනා ච චිත්තසඞ්ඛාරො’’ති.

‘‘කස්මා පනාය්යෙ, අස්සාසපස්සාසා කායසඞ්ඛාරො, කස්මා විතක්කවිචාරා වචීසඞ්ඛාරො, කස්මා සඤ්ඤා ච වෙදනා ච චිත්තසඞ්ඛාරො’’ති?

‘‘අස්සාසපස්සාසා ඛො, ආවුසො ¶ විසාඛ, කායිකා එතෙ ධම්මා කායප්පටිබද්ධා, තස්මා අස්සාසපස්සාසා කායසඞ්ඛාරො. පුබ්බෙ ඛො, ආවුසො විසාඛ, විතක්කෙත්වා විචාරෙත්වා පච්ඡා වාචං භින්දති, තස්මා විතක්කවිචාරා වචීසඞ්ඛාරො. සඤ්ඤා ච වෙදනා ච චෙතසිකා එතෙ ධම්මා ¶ චිත්තප්පටිබද්ධා, තස්මා සඤ්ඤා ච වෙදනා ච චිත්තසඞ්ඛාරො’’ති.

464. ‘‘කථං ¶ පනාය්යෙ, සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධසමාපත්ති හොතී’’ති?

‘‘න ඛො, ආවුසො විසාඛ, සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං සමාපජ්ජන්තස්ස භික්ඛුනො එවං හොති – ‘අහං සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං සමාපජ්ජිස්ස’න්ති වා, ‘අහං සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං සමාපජ්ජාමී’ති වා, ‘අහං සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං සමාපන්නො’ති වා. අථ ඛ්වාස්ස පුබ්බෙව තථා චිත්තං භාවිතං හොති යං තං තථත්තාය උපනෙතී’’ති.

‘‘සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං සමාපජ්ජන්තස්ස ¶ පනාය්යෙ, භික්ඛුනො කතමෙ ධම්මා පඨමං නිරුජ්ඣන්ති – යදි වා කායසඞ්ඛාරො, යදි වා වචීසඞ්ඛාරො, යදි වා චිත්තසඞ්ඛාරො’’ති? ‘‘සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං සමාපජ්ජන්තස්ස ඛො, ආවුසො විසාඛ, භික්ඛුනො පඨමං නිරුජ්ඣති වචීසඞ්ඛාරො, තතො කායසඞ්ඛාරො, තතො චිත්තසඞ්ඛාරො’’ති.

‘‘කථං පනාය්යෙ, සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධසමාපත්තියා වුට්ඨානං හොතී’’ති?

‘‘න ඛො, ආවුසො විසාඛ, සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධසමාපත්තියා වුට්ඨහන්තස්ස භික්ඛුනො එවං හොති – ‘අහං සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධසමාපත්තියා වුට්ඨහිස්ස’න්ති වා, ‘අහං සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධසමාපත්තියා වුට්ඨහාමී’ති වා, ‘අහං සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධසමාපත්තියා වුට්ඨිතො’ති වා. අථ ඛ්වාස්ස පුබ්බෙව තථා චිත්තං භාවිතං හොති යං තං තථත්තාය උපනෙතී’’ති.

‘‘සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධසමාපත්තියා වුට්ඨහන්තස්ස පනාය්යෙ, භික්ඛුනො කතමෙ ධම්මා පඨමං උප්පජ්ජන්ති – යදි වා කායසඞ්ඛාරො, යදි වා වචීසඞ්ඛාරො, යදි ¶ වා චිත්තසඞ්ඛාරො’’ති? ‘‘සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධසමාපත්තියා වුට්ඨහන්තස්ස ඛො, ආවුසො විසාඛ, භික්ඛුනො පඨමං උප්පජ්ජති චිත්තසඞ්ඛාරො, තතො කායසඞ්ඛාරො, තතො වචීසඞ්ඛාරො’’ති.

‘‘සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධසමාපත්තියා වුට්ඨිතං පනාය්යෙ, භික්ඛුං කති ඵස්සා ඵුසන්තී’’ති? ‘‘සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධසමාපත්තියා වුට්ඨිතං ඛො, ආවුසො ¶ විසාඛ, භික්ඛුං තයො ඵස්සා ඵුසන්ති – සුඤ්ඤතො ඵස්සො, අනිමිත්තො ඵස්සො, අප්පණිහිතො ඵස්සො’’ති.

‘‘සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධසමාපත්තියා වුට්ඨිතස්ස පනාය්යෙ, භික්ඛුනො කිංනින්නං චිත්තං හොති කිංපොණං කිංපබ්භාර’’න්ති? ‘‘සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධසමාපත්තියා වුට්ඨිතස්ස ඛො, ආවුසො විසාඛ, භික්ඛුනො විවෙකනින්නං චිත්තං හොති, විවෙකපොණං විවෙකපබ්භාර’’න්ති.

465. ‘‘කති ¶ පනාය්යෙ, වෙදනා’’ති?

‘‘තිස්සො ඛො ඉමා, ආවුසො විසාඛ, වෙදනා – සුඛා වෙදනා, දුක්ඛා වෙදනා, අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා’’ති.

‘‘කතමා පනාය්යෙ, සුඛා වෙදනා, කතමා දුක්ඛා වෙදනා, කතමා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා’’ති?

‘‘යං ඛො, ආවුසො විසාඛ, කායිකං වා චෙතසිකං වා සුඛං සාතං වෙදයිතං – අයං සුඛා වෙදනා. යං ඛො, ආවුසො විසාඛ, කායිකං වා චෙතසිකං වා දුක්ඛං අසාතං වෙදයිතං – අයං දුක්ඛා වෙදනා. යං ඛො, ආවුසො විසාඛ, කායිකං වා චෙතසිකං වා නෙව සාතං නාසාතං වෙදයිතං – අයං අදුක්ඛමසුඛා ¶ වෙදනා’’ති.

‘‘සුඛා පනාය්යෙ, වෙදනා කිංසුඛා කිංදුක්ඛා, දුක්ඛා වෙදනා කිංසුඛා කිංදුක්ඛා, අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා කිංසුඛා කිංදුක්ඛා’’ති?

‘‘සුඛා ඛො, ආවුසො විසාඛ, වෙදනා ඨිතිසුඛා විපරිණාමදුක්ඛා; දුක්ඛා වෙදනා ඨිතිදුක්ඛා විපරිණාමසුඛා ¶ ; අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා ඤාණසුඛා අඤ්ඤාණදුක්ඛා’’ති.

‘‘සුඛාය පනාය්යෙ, වෙදනාය කිං අනුසයො අනුසෙති, දුක්ඛාය වෙදනාය කිං අනුසයො අනුසෙති, අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය කිං අනුසයො අනුසෙතී’’ති?

‘‘සුඛාය ඛො, ආවුසො විසාඛ, වෙදනාය රාගානුසයො අනුසෙති, දුක්ඛාය වෙදනාය පටිඝානුසයො අනුසෙති, අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය අවිජ්ජානුසයො අනුසෙතී’’ති.

‘‘සබ්බාය නු ඛො, අය්යෙ, සුඛාය වෙදනාය රාගානුසයො අනුසෙති, සබ්බාය දුක්ඛාය වෙදනාය පටිඝානුසයො අනුසෙති, සබ්බාය අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය අවිජ්ජානුසයො අනුසෙතී’’ති?

‘‘න ඛො, ආවුසො විසාඛ, සබ්බාය සුඛාය වෙදනාය රාගානුසයො අනුසෙති, න සබ්බාය දුක්ඛාය වෙදනාය පටිඝානුසයො අනුසෙති, න සබ්බාය අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය අවිජ්ජානුසයො අනුසෙතී’’ති.

‘‘සුඛාය ¶ පනාය්යෙ, වෙදනාය කිං පහාතබ්බං, දුක්ඛාය වෙදනාය කිං පහාතබ්බං, අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය කිං පහාතබ්බ’’න්ති?

‘‘සුඛාය ඛො, ආවුසො විසාඛ, වෙදනාය රාගානුසයො පහාතබ්බො, දුක්ඛාය වෙදනාය පටිඝානුසයො පහාතබ්බො, අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය අවිජ්ජානුසයො පහාතබ්බො’’ති.

‘‘සබ්බාය ¶ නු ඛො, අය්යෙ, සුඛාය වෙදනාය රාගානුසයො පහාතබ්බො, සබ්බාය දුක්ඛාය වෙදනාය පටිඝානුසයො පහාතබ්බො, සබ්බාය අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය අවිජ්ජානුසයො පහාතබ්බො’’ති?

‘‘න ඛො, ආවුසො විසාඛ, සබ්බාය සුඛාය වෙදනාය රාගානුසයො පහාතබ්බො, න සබ්බාය දුක්ඛාය වෙදනාය පටිඝානුසයො පහාතබ්බො ¶ , න සබ්බාය අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය අවිජ්ජානුසයො පහාතබ්බො. ඉධාවුසො විසාඛ, භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. රාගං තෙන පජහති, න තත්ථ රාගානුසයො අනුසෙති. ඉධාවුසො විසාඛ, භික්ඛු ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘කුදාස්සු නාමාහං තදායතනං උපසම්පජ්ජ විහරිස්සාමි යදරියා එතරහි ආයතනං උපසම්පජ්ජ විහරන්තී’ති? ඉති අනුත්තරෙසු විමොක්ඛෙසු පිහං උපට්ඨාපයතො ¶ උප්පජ්ජති පිහාප්පච්චයා දොමනස්සං. පටිඝං තෙන පජහති, න තත්ථ පටිඝානුසයො අනුසෙති. ඉධාවුසො විසාඛ, භික්ඛු සුඛස්ස ච පහානා, දුක්ඛස්ස ච පහානා, පුබ්බෙව සොමනස්සදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා, අදුක්ඛමසුඛං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. අවිජ්ජං තෙන පජහති, න තත්ථ අවිජ්ජානුසයො අනුසෙතී’’ති.

466. ‘‘සුඛාය පනාය්යෙ, වෙදනාය කිං පටිභාගො’’ති?

‘‘සුඛාය ඛො, ආවුසො විසාඛ, වෙදනාය දුක්ඛා වෙදනා පටිභාගො’’ති.

‘‘දුක්ඛාය පන්නාය්යෙ, වෙදනාය කිං පටිභාගො’’ති?

‘‘දුක්ඛාය ඛො, ආවුසො විසාඛ, වෙදනාය සුඛා වෙදනා පටිභාගො’’ති.

‘‘අදුක්ඛමසුඛාය පනාය්යෙ, වෙදනාය කිං පටිභාගො’’ති?

‘‘අදුක්ඛමසුඛාය ඛො, ආවුසො විසාඛ, වෙදනාය අවිජ්ජා පටිභාගො’’ති.

‘‘අවිජ්ජාය පනාය්යෙ, කිං පටිභාගො’’ති?

‘‘අවිජ්ජාය ඛො, ආවුසො විසාඛ, විජ්ජා පටිභාගො’’ති.

‘‘විජ්ජාය පනාය්යෙ, කිං පටිභාගො’’ති?

‘‘විජ්ජාය ඛො, ආවුසො විසාඛ, විමුත්ති පටිභාගො’’ති.

‘‘විමුත්තියා පනාය්යෙ ¶ , කිං පටිභාගො’’ති?

‘‘විමුත්තියා ඛො, ආවුසො විසාඛ, නිබ්බානං පටිභාගො’’ති.

‘‘නිබ්බානස්ස පනාය්යෙ, කිං පටිභාගො’’ති? ‘‘අච්චයාසි, ආවුසො [අච්චසරාවුසො (සී. පී.), අච්චස්සරාවුසො (ස්යා. කං.)] විසාඛ, පඤ්හං, නාසක්ඛි පඤ්හානං පරියන්තං ගහෙතුං. නිබ්බානොගධඤ්හි, ආවුසො විසාඛ, බ්රහ්මචරියං, නිබ්බානපරායනං නිබ්බානපරියොසානං. ආකඞ්ඛමානො ච ත්වං, ආවුසො විසාඛ, භගවන්තං උපසඞ්කමිත්වා එතමත්ථං පුච්ඡෙය්යාසි, යථා ච තෙ භගවා බ්යාකරොති තථා නං ධාරෙය්යාසී’’ති.

467. අථ ඛො විසාඛො උපාසකො ධම්මදින්නාය භික්ඛුනියා භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා ධම්මදින්නං භික්ඛුනිං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො විසාඛො උපාසකො යාවතකො අහොසි ධම්මදින්නාය භික්ඛුනියා සද්ධිං කථාසල්ලාපො තං සබ්බං භගවතො ආරොචෙසි. එවං වුත්තෙ, භගවා විසාඛං උපාසකං එතදවොච – ‘‘පණ්ඩිතා, විසාඛ, ධම්මදින්නා භික්ඛුනී, මහාපඤ්ඤා, විසාඛ, ධම්මදින්නා භික්ඛුනී. මං චෙපි ත්වං, විසාඛ, එතමත්ථං පුච්ඡෙය්යාසි, අහම්පි තං එවමෙවං බ්යාකරෙය්යං, යථා ¶ තං ධම්මදින්නාය භික්ඛුනියා බ්යාකතං. එසො චෙවෙතස්ස [එසොවෙතස්ස (ස්යා. කං.)] අත්ථො. එවඤ්ච නං [එවමෙතං (සී. ස්යා. කං.)] ධාරෙහී’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනො විසාඛො උපාසකො භගවතො භාසිතං අභිනන්දීති.

චූළවෙදල්ලසුත්තං නිට්ඨිතං චතුත්ථං.

5. චූළධම්මසමාදානසුත්තං

468. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච – ‘‘චත්තාරිමානි, භික්ඛවෙ, ධම්මසමාදානානි. කතමානි චත්තාරි? අත්ථි, භික්ඛවෙ, ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නසුඛං ආයතිං දුක්ඛවිපාකං; අත්ථි, භික්ඛවෙ ¶ , ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නදුක්ඛඤ්චෙව ආයතිඤ්ච දුක්ඛවිපාකං; අත්ථි, භික්ඛවෙ, ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නදුක්ඛං ආයතිං සුඛවිපාකං; අත්ථි, භික්ඛවෙ, ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නසුඛඤ්චෙව ආයතිඤ්ච සුඛවිපාකං’’.

469. ‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නසුඛං ආයතිං දුක්ඛවිපාකං? සන්ති, භික්ඛවෙ, එකෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘නත්ථි කාමෙසු දොසො’ති. තෙ කාමෙසු පාතබ්යතං ආපජ්ජන්ති. තෙ ඛො මොළිබද්ධාහි [මොළිබන්ධාහි (ස්යා. කං. ක.)] පරිබ්බාජිකාහි පරිචාරෙන්ති. තෙ එවමාහංසු – ‘කිංසු නාම තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා කාමෙසු අනාගතභයං සම්පස්සමානා කාමානං පහානමාහංසු, කාමානං පරිඤ්ඤං පඤ්ඤපෙන්ති? සුඛො ඉමිස්සා පරිබ්බාජිකාය තරුණාය මුදුකාය ලොමසාය බාහාය සම්ඵස්සො’ති තෙ කාමෙසු පාතබ්යතං ආපජ්ජන්ති. තෙ කාමෙසු පාතබ්යතං ආපජ්ජිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං ¶ දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජන්ති. තෙ තත්ථ දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදයන්ති. තෙ එවමාහංසු – ‘ඉදං ඛො තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා කාමෙසු අනාගතභයං සම්පස්සමානා කාමානං පහානමාහංසු, කාමානං පරිඤ්ඤං පඤ්ඤපෙන්ති, ඉමෙ හි මයං කාමහෙතු කාමනිදානං ¶ දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදයාමා’ති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, ගිම්හානං පච්ඡිමෙ මාසෙ මාලුවාසිපාටිකා ඵලෙය්ය. අථ ඛො තං, භික්ඛවෙ, මාලුවාබීජං අඤ්ඤතරස්මිං සාලමූලෙ නිපතෙය්ය. අථ ඛො, භික්ඛවෙ, යා තස්මිං සාලෙ අධිවත්ථා දෙවතා සා භීතා සංවිග්ගා සන්තාසං ආපජ්ජෙය්ය. අථ ඛො, භික්ඛවෙ, තස්මිං සාලෙ අධිවත්ථාය දෙවතාය මිත්තාමච්චා ඤාතිසාලොහිතා ආරාමදෙවතා වනදෙවතා රුක්ඛදෙවතා ඔසධිතිණවනප්පතීසු අධිවත්ථා දෙවතා සඞ්ගම්ම සමාගම්ම එවං සමස්සාසෙය්යුං – ‘මා භවං භායි, මා භවං භායි; අප්පෙව නාමෙතං මාලුවාබීජං ¶ මොරො වා ගිලෙය්ය [මොරො වා ගිලෙය්ය, ගොධා වා ඛාදෙය්ය (ක.)], මගො වා ඛාදෙය්ය, දවඩාහො [වනදාහො (ක.)] වා ඩහෙය්ය, වනකම්මිකා වා උද්ධරෙය්යුං, උපචිකා වා උට්ඨහෙය්යුං [උද්රභෙය්යුං (සී. පී. ක.)], අබීජං වා පනස්සා’ති. අථ ඛො තං, භික්ඛවෙ, මාලුවාබීජං නෙව මොරො ගිලෙය්ය, න මගො ඛාදෙය්ය, න දවඩාහො ඩහෙය්ය, න වනකම්මිකා උද්ධරෙය්යුං, න උපචිකා උට්ඨහෙය්යුං, බීජඤ්ච පනස්ස තං පාවුස්සකෙන මෙඝෙන අභිප්පවුට්ඨං ¶ සම්මදෙව විරුහෙය්ය. සාස්ස මාලුවාලතා තරුණා මුදුකා ලොමසා විලම්බිනී, සා තං සාලං උපනිසෙවෙය්ය. අථ ඛො, භික්ඛවෙ, තස්මිං සාලෙ අධිවත්ථාය දෙවතාය එවමස්ස – ‘කිංසු නාම තෙ ¶ භොන්තො මිත්තාමච්චා ඤාතිසාලොහිතා ආරාමදෙවතා වනදෙවතා රුක්ඛදෙවතා ඔසධිතිණවනප්පතීසු අධිවත්ථා දෙවතා මාලුවාබීජෙ අනාගතභයං සම්පස්සමානා සඞ්ගම්ම සමාගම්ම එවං සමස්සාසෙසුං [සමස්සාසෙය්යුං (ක.)] – ‘‘මා භවං භායි මා භවං භායි, අප්පෙව නාමෙතං මාලුවාබීජං මොරො වා ගිලෙය්ය, මගො වා ඛාදෙය්ය, දවඩාහො වා ඩහෙය්ය, වනකම්මිකා වා උද්ධරෙය්යුං, උපචිකා වා උට්ඨහෙය්යුං, අබීජං වා පනස්සා’’ති; සුඛො ඉමිස්සා මාලුවාලතාය තරුණාය මුදුකාය ලොමසාය විලම්බිනියා සම්ඵස්සො’ති. සා තං සාලං අනුපරිහරෙය්ය. සා තං සාලං අනුපරිහරිත්වා උපරි විටභිං [විටපං (ස්යා. ට්ඨ.)] කරෙය්ය. උපරි විටභිං කරිත්වා ඔඝනං ජනෙය්ය. ඔඝනං ජනෙත්වා යෙ තස්ස සාලස්ස මහන්තා මහන්තා ඛන්ධා තෙ පදාලෙය්ය. අථ ඛො, භික්ඛවෙ, තස්මිං සාලෙ අධිවත්ථාය දෙවතාය එවමස්ස – ‘ඉදං ඛො තෙ භොන්තො මිත්තාමච්චා ඤාතිසාලොහිතා ආරාමදෙවතා වනදෙවතා රුක්ඛදෙවතා ඔසධිතිණවනප්පතීසු අධිවත්ථා දෙවතා මාලුවාබීජෙ අනාගතභයං සම්පස්සමානා සඞ්ගම්ම සමාගම්ම එවං සමස්සාසෙසුං [සමස්සාසෙය්යුං (ක.)] – ‘‘මා භවං භායි මා භවං භායි, අප්පෙව නාමෙතං මාලුවාබීජං මොරො වා ගිලෙය්ය, මගො ¶ වා ඛාදෙය්ය, දවඩාහො වා ඩහෙය්ය, වනකම්මිකා වා උද්ධරෙය්යුං, උපචිකා වා උට්ඨහෙය්යුං අබීජං වා පනස්සා’’ති. යඤ්චාහං [යං වාහං (ක.), ස්වාහං (ස්යා. කං.)] මාලුවාබීජහෙතු දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදයාමී’ති. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, සන්ති එකෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො ‘නත්ථි කාමෙසු දොසො’ති ¶ . තෙ කාමෙසු පාතබ්යතං ආපජ්ජන්ති. තෙ මොළිබද්ධාහි පරිබ්බාජිකාහි පරිචාරෙන්ති. තෙ එවමාහංසු – ‘කිංසු නාම තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා කාමෙසු අනාගතභයං සම්පස්සමානා කාමානං පහානමාහංසු, කාමානං පරිඤ්ඤං පඤ්ඤපෙන්ති? සුඛො ඉමිස්සා පරිබ්බාජිකාය තරුණාය මුදුකාය ලොමසාය බාහාය සම්ඵස්සො’ති. තෙ කාමෙසු පාතබ්යතං ආපජ්ජන්ති. තෙ කාමෙසු පාතබ්යතං ආපජ්ජිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජන්ති. තෙ තත්ථ දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා ¶ කටුකා වෙදනා වෙදයන්ති. තෙ එවමාහංසු – ‘ඉදං ඛො තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා කාමෙසු අනාගතභයං සම්පස්සමානා කාමානං පහානමාහංසු, කාමානං පරිඤ්ඤං පඤ්ඤපෙන්ති. ඉමෙ හි ¶ මයං කාමහෙතු කාමනිදානං දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදයාමා’ති. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නසුඛං ආයතිං දුක්ඛවිපාකං.

470. ‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නදුක්ඛඤ්චෙව ආයතිඤ්ච දුක්ඛවිපාකං? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො අචෙලකො හොති මුත්තාචාරො හත්ථාපලෙඛනො, නඑහිභද්දන්තිකො, නතිට්ඨභද්දන්තිකො, නාභිහටං, න උද්දිස්සකතං, න නිමන්තනං සාදියති, සො න කුම්භිමුඛා පටිග්ගණ්හාති, න කළොපිමුඛා පටිග්ගණ්හාති, න එළකමන්තරං, න දණ්ඩමන්තරං, න මුසලමන්තරං, න ද්වින්නං භුඤ්ජමානානං, න ගබ්භිනියා, න පායමානාය, න පුරිසන්තරගතාය, න සඞ්කිත්තීසු, න යත්ථ සා උපට්ඨිතො ¶ හොති, න යත්ථ මක්ඛිකා සණ්ඩසණ්ඩචාරිනී, න මච්ඡං, න මංසං, න සුරං, න මෙරයං, න ථුසොදකං පිවති. සො එකාගාරිකො වා හොති එකාලොපිකො, ද්වාගාරිකො වා හොති ද්වාලොපිකො…පෙ… සත්තාගාරිකො වා හොති සත්තාලොපිකො. එකිස්සාපි දත්තියා යාපෙති, ද්වීහිපි දත්තීහි යාපෙති… සත්තහිපි දත්තීහි යාපෙති. එකාහිකම්පි ආහාරං ආහාරෙති, ද්වීහිකම්පි ආහාරං ආහාරෙති… සත්තාහිකම්පි ආහාරං ආහාරෙති. ඉති එවරූපං අද්ධමාසිකම්පි පරියායභත්තභොජනානුයොගමනුයුත්තො විහරති. සො සාකභක්ඛො වා හොති ¶ , සාමාකභක්ඛො වා හොති, නීවාරභක්ඛො වා හොති, දද්දුලභක්ඛො වා හොති, හටභක්ඛො වා හොති, කණභක්ඛො වා හොති, ආචාමභක්ඛො වා හොති, පිඤ්ඤාකභක්ඛො වා හොති, තිණභක්ඛො වා හොති, ගොමයභක්ඛො වා හොති, වනමූලඵලාහාරො යාපෙති පවත්තඵලභොජී. සො සාණානිපි ධාරෙති, මසාණානිපි ධාරෙති, ඡවදුස්සානිපි ධාරෙති, පංසුකූලානිපි ධාරෙති, තිරීටානිපි ධාරෙති, අජිනම්පි ධාරෙති, අජිනක්ඛිපම්පි ධාරෙති, කුසචීරම්පි ධාරෙති, වාකචීරම්පි ධාරෙති, ඵලකචීරම්පි ධාරෙති, කෙසකම්බලම්පි ධාරෙති, වාළකම්බලම්පි ධාරෙති, උලූකපක්ඛම්පි ධාරෙති, කෙසමස්සුලොචකොපි හොති, කෙසමස්සුලොචනානුයොගමනුයුත්තො, උබ්භට්ඨකොපි හොති, ආසනපටික්ඛිත්තො, උක්කුටිකොපි හොති උක්කුටිකප්පධානමනුයුත්තො, කණ්ටකාපස්සයිකොපි හොති, කණ්ටකාපස්සයෙ සෙය්යං ¶ කප්පෙති [පස්ස ම. නි. 1.155 මහාසීහනාදසුත්තෙ], සායතතියකම්පි උදකොරොහනානුයොගමනුයුත්තො විහරති. ඉති එවරූපං අනෙකවිහිතං කායස්ස ආතාපනපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො විහරති ¶ . සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජති. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නදුක්ඛඤ්චෙව ආයතිඤ්ච දුක්ඛවිපාකං.

471. ‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නදුක්ඛං ආයතිං සුඛවිපාකං? ඉධ ¶ , භික්ඛවෙ, එකච්චො පකතියා තිබ්බරාගජාතිකො හොති, සො අභික්ඛණං රාගජං දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; පකතියා තිබ්බදොසජාතිකො හොති, සො අභික්ඛණං දොසජං දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; පකතියා තිබ්බමොහජාතිකො හොති, සො අභික්ඛණං මොහජං දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති. සො සහාපි දුක්ඛෙන, සහාපි දොමනස්සෙන, අස්සුමුඛොපි රුදමානො පරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං චරති. සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජති. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නදුක්ඛං ආයතිං සුඛවිපාකං.

472. ‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නසුඛඤ්චෙව ආයතිඤ්ච සුඛවිපාකං? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො පකතියා න තිබ්බරාගජාතිකො හොති, සො න අභික්ඛණං රාගජං දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; පකතියා න තිබ්බදොසජාතිකො හොති, සො න අභික්ඛණං දොසජං දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; පකතියා න තිබ්බමොහජාතිකො හොති ¶ , සො න අභික්ඛණං මොහජං දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති. සො විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං ¶ පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං…පෙ… තතියං ඣානං… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජති. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නසුඛඤ්චෙව ආයතිඤ්ච සුඛවිපාකං. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරි ධම්මසමාදානානී’’ති.

ඉදමවොච ¶ භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

චූළධම්මසමාදානසුත්තං නිට්ඨිතං පඤ්චමං.

6. මහාධම්මසමාදානසුත්තං

473. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච – ‘‘යෙභුය්යෙන, භික්ඛවෙ, සත්තා එවංකාමා එවංඡන්දා එවංඅධිප්පායා – ‘අහො වත අනිට්ඨා අකන්තා අමනාපා ධම්මා පරිහායෙය්යුං, ඉට්ඨා කන්තා මනාපා ධම්මා අභිවඩ්ඪෙය්යු’න්ති. තෙසං, භික්ඛවෙ, සත්තානං එවංකාමානං එවංඡන්දානං එවංඅධිප්පායානං අනිට්ඨා අකන්තා අමනාපා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, ඉට්ඨා කන්තා මනාපා ධම්මා පරිහායන්ති. තත්ර තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, කං හෙතුං පච්චෙථා’’ති? ‘‘භගවංමූලකා ¶ නො, භන්තෙ, ධම්මා, භගවංනෙත්තිකා, භගවංපටිසරණා. සාධු වත, භන්තෙ, භගවන්තඤ්ඤෙව පටිභාතු එතස්ස භාසිතස්ස අත්ථො; භගවතො සුත්වා භික්ඛූ ධාරෙස්සන්තී’’ති. ‘‘තෙන හි, භික්ඛවෙ, සුණාථ, සාධුකං මනසි කරොථ, භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

474. ‘‘ඉධ, භික්ඛවෙ, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො, අරියානං අදස්සාවී අරියධම්මස්ස අකොවිදො අරියධම්මෙ අවිනීතො, සප්පුරිසානං අදස්සාවී සප්පුරිසධම්මස්ස අකොවිදො සප්පුරිසධම්මෙ අවිනීතො, සෙවිතබ්බෙ ධම්මෙ න ජානාති අසෙවිතබ්බෙ ධම්මෙ න ජානාති, භජිතබ්බෙ ¶ ධම්මෙ න ජානාති අභජිතබ්බෙ ධම්මෙ න ජානාති. සො සෙවිතබ්බෙ ධම්මෙ අජානන්තො අසෙවිතබ්බෙ ධම්මෙ අජානන්තො, භජිතබ්බෙ ධම්මෙ අජානන්තො අභජිතබ්බෙ ධම්මෙ අජානන්තො, අසෙවිතබ්බෙ ධම්මෙ සෙවති සෙවිතබ්බෙ ධම්මෙ න සෙවති, අභජිතබ්බෙ ධම්මෙ භජති භජිතබ්බෙ ධම්මෙ න භජති. තස්ස අසෙවිතබ්බෙ ධම්මෙ සෙවතො සෙවිතබ්බෙ ධම්මෙ අසෙවතො, අභජිතබ්බෙ ධම්මෙ භජතො භජිතබ්බෙ ධම්මෙ අභජතො අනිට්ඨා අකන්තා අමනාපා ධම්මා ¶ අභිවඩ්ඪන්ති, ඉට්ඨා කන්තා මනාපා ධම්මා පරිහායන්ති. තං කිස්ස හෙතු? එවඤ්හෙතං, භික්ඛවෙ, හොති යථා තං අවිද්දසුනො.

‘‘සුතවා ච ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො, අරියානං දස්සාවී අරියධම්මස්ස කොවිදො අරියධම්මෙ ¶ සුවිනීතො, සප්පුරිසානං දස්සාවී සප්පුරිසධම්මස්ස කොවිදො සප්පුරිසධම්මෙ සුවිනීතො, සෙවිතබ්බෙ ධම්මෙ ජානාති අසෙවිතබ්බෙ ධම්මෙ ජානාති, භජිතබ්බෙ ධම්මෙ ජානාති අභජිතබ්බෙ ධම්මෙ ජානාති. සො සෙවිතබ්බෙ ධම්මෙ ජානන්තො අසෙවිතබ්බෙ ධම්මෙ ජානන්තො, භජිතබ්බෙ ධම්මෙ ජානන්තො අභජිතබ්බෙ ධම්මෙ ජානන්තො, අසෙවිතබ්බෙ ධම්මෙ න සෙවති සෙවිතබ්බෙ ධම්මෙ සෙවති, අභජිතබ්බෙ ධම්මෙ න භජති භජිතබ්බෙ ධම්මෙ භජති. තස්ස අසෙවිතබ්බෙ ධම්මෙ අසෙවතො සෙවිතබ්බෙ ධම්මෙ සෙවතො, අභජිතබ්බෙ ධම්මෙ අභජතො භජිතබ්බෙ ධම්මෙ භජතො, අනිට්ඨා අකන්තා අමනාපා ධම්මා පරිහායන්ති, ඉට්ඨා කන්තා මනාපා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති. තං ¶ කිස්ස හෙතු? එවඤ්හෙතං, භික්ඛවෙ, හොති යථා තං විද්දසුනො.

475. ‘‘චත්තාරිමානි, භික්ඛවෙ, ධම්මසමාදානානි. කතමානි චත්තාරි? අත්ථි, භික්ඛවෙ, ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නදුක්ඛඤ්චෙව ආයතිඤ්ච දුක්ඛවිපාකං; අත්ථි, භික්ඛවෙ, ධම්මසමාදානං ¶ පච්චුප්පන්නසුඛං ආයතිං දුක්ඛවිපාකං; අත්ථි, භික්ඛවෙ, ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නදුක්ඛං ආයතිං සුඛවිපාකං; අත්ථි, භික්ඛවෙ, ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නසුඛඤ්චෙව ආයතිඤ්ච සුඛවිපාකං.

476. ‘‘තත්ර, භික්ඛවෙ, යමිදං [යදිදං (සී.)] ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නදුක්ඛඤ්චෙව ආයතිඤ්ච දුක්ඛවිපාකං, තං අවිද්වා අවිජ්ජාගතො යථාභූතං නප්පජානාති – ‘ඉදං ඛො ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නදුක්ඛඤ්චෙව ආයතිඤ්ච දුක්ඛවිපාක’න්ති. තං අවිද්වා අවිජ්ජාගතො යථාභූතං අප්පජානන්තො තං සෙවති, තං න පරිවජ්ජෙති. තස්ස තං සෙවතො, තං අපරිවජ්ජයතො, අනිට්ඨා අකන්තා අමනාපා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, ඉට්ඨා කන්තා මනාපා ධම්මා පරිහායන්ති. තං කිස්ස හෙතු? එවඤ්හෙතං, භික්ඛවෙ, හොති යථා තං අවිද්දසුනො.

‘‘තත්ර, භික්ඛවෙ, යමිදං ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නසුඛං ආයතිං දුක්ඛවිපාකං තං අවිද්වා අවිජ්ජාගතො යථාභූතං නප්පජානාති – ‘ඉදං ඛො ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නසුඛං ¶ ආයතිං දුක්ඛවිපාක’න්ති. තං අවිද්වා අවිජ්ජාගතො යථාභූතං අප්පජානන්තො තං සෙවති, තං න පරිවජ්ජෙති. තස්ස තං සෙවතො, තං ¶ අපරිවජ්ජයතො, අනිට්ඨා අකන්තා අමනාපා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, ඉට්ඨා කන්තා මනාපා ධම්මා පරිහායන්ති. තං කිස්ස හෙතු? එවඤ්හෙතං, භික්ඛවෙ, හොති යථා තං අවිද්දසුනො.

‘‘තත්ර ¶ , භික්ඛවෙ, යමිදං ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නදුක්ඛං ආයතිං සුඛවිපාකං, තං අවිද්වා අවිජ්ජාගතො යථාභූතං නප්පජානාති – ‘ඉදං ඛො ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නදුක්ඛං ආයතිං සුඛවිපාක’න්ති. තං අවිද්වා අවිජ්ජාගතො යථාභූතං අප්පජානන්තො තං න සෙවති, තං පරිවජ්ජෙති. තස්ස තං අසෙවතො, තං පරිවජ්ජයතො, අනිට්ඨා ¶ අකන්තා අමනාපා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, ඉට්ඨා කන්තා මනාපා ධම්මා පරිහායන්ති. තං කිස්ස හෙතු? එවඤ්හෙතං, භික්ඛවෙ, හොති යථා තං අවිද්දසුනො.

‘‘තත්ර, භික්ඛවෙ, යමිදං ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නසුඛඤ්චෙව ආයතිඤ්ච සුඛවිපාකං, තං අවිද්වා අවිජ්ජාගතො යථාභූතං නප්පජානාති – ‘ඉදං ඛො ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නසුඛඤ්චෙව ආයතිඤ්ච සුඛවිපාක’න්ති. තං අවිද්වා අවිජ්ජාගතො යථාභූතං අප්පජානන්තො තං න සෙවති, තං පරිවජ්ජෙති. තස්ස තං අසෙවතො, තං පරිවජ්ජයතො, අනිට්ඨා අකන්තා අමනාපා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, ඉට්ඨා කන්තා මනාපා ධම්මා පරිහායන්ති. තං කිස්ස හෙතු? එවඤ්හෙතං, භික්ඛවෙ, හොති යථා තං අවිද්දසුනො.

477. ‘‘තත්ර, භික්ඛවෙ, යමිදං ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නදුක්ඛඤ්චෙව ආයතිඤ්ච දුක්ඛවිපාකං තං විද්වා විජ්ජාගතො යථාභූතං පජානාති – ‘ඉදං ¶ ඛො ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නදුක්ඛඤ්චෙව ආයතිඤ්ච දුක්ඛවිපාක’න්ති. තං විද්වා විජ්ජාගතො යථාභූතං පජානන්තො තං න සෙවති, තං පරිවජ්ජෙති. තස්ස තං අසෙවතො, තං පරිවජ්ජයතො, අනිට්ඨා අකන්තා අමනාපා ධම්මා පරිහායන්ති, ඉට්ඨා කන්තා මනාපා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති. තං කිස්ස හෙතු? එවඤ්හෙතං, භික්ඛවෙ, හොති යථා තං විද්දසුනො.

‘‘තත්ර, භික්ඛවෙ, යමිදං ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නසුඛං ආයතිං දුක්ඛවිපාකං තං විද්වා විජ්ජාගතො යථාභූතං පජානාති – ‘ඉදං ඛො ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නසුඛං ආයතිං දුක්ඛවිපාක’න්ති. තං විද්වා විජ්ජාගතො යථාභූතං පජානන්තො තං න සෙවති, තං පරිවජ්ජෙති. තස්ස තං අසෙවතො, තං පරිවජ්ජයතො ¶ , අනිට්ඨා අකන්තා අමනාපා ධම්මා පරිහායන්ති, ඉට්ඨා කන්තා මනාපා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති. තං කිස්ස හෙතු? එවඤ්හෙතං, භික්ඛවෙ, හොති යථා තං විද්දසුනො.

‘‘තත්ර ¶ , භික්ඛවෙ, යමිදං ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නදුක්ඛං ආයතිං සුඛවිපාකං තං විද්වා විජ්ජාගතො යථාභූතං පජානාති – ‘ඉදං ඛො ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නදුක්ඛං ආයතිං සුඛවිපාක’න්ති. තං විද්වා විජ්ජාගතො යථාභූතං පජානන්තො තං සෙවති, තං න පරිවජ්ජෙති. තස්ස තං සෙවතො, තං අපරිවජ්ජයතො, අනිට්ඨා අකන්තා අමනාපා ධම්මා පරිහායන්ති, ඉට්ඨා කන්තා මනාපා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති. තං කිස්ස හෙතු? එවඤ්හෙතං, භික්ඛවෙ, හොති යථා තං විද්දසුනො.

‘‘තත්ර, භික්ඛවෙ, යමිදං ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නසුඛඤ්චෙව ආයතිඤ්ච සුඛවිපාකං ¶ තං විද්වා විජ්ජාගතො යථාභූතං පජානාති – ‘ඉදං ඛො ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නසුඛඤ්චෙව ආයතිඤ්ච සුඛවිපාක’න්ති. තං විද්වා විජ්ජාගතො යථාභූතං පජානන්තො තං සෙවති, තං න පරිවජ්ජෙති. තස්ස තං සෙවතො, තං අපරිවජ්ජයතො, අනිට්ඨා අකන්තා අමනාපා ධම්මා පරිහායන්ති, ඉට්ඨා කන්තා මනාපා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති. තං කිස්ස හෙතු? එවඤ්හෙතං, භික්ඛවෙ, හොති යථා තං විද්දසුනො.

478. ‘‘කතමඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නදුක්ඛඤ්චෙව ආයතිඤ්ච දුක්ඛවිපාකං? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො සහාපි දුක්ඛෙන සහාපි දොමනස්සෙන පාණාතිපාතී හොති, පාණාතිපාතපච්චයා ච දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි දුක්ඛෙන සහාපි දොමනස්සෙන අදින්නාදායී හොති, අදින්නාදානපච්චයා ච දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි දුක්ඛෙන සහාපි දොමනස්සෙන කාමෙසු මිච්ඡාචාරී හොති, කාමෙසු මිච්ඡාචාරපච්චයා ච දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි දුක්ඛෙන සහාපි දොමනස්සෙන මුසාවාදී හොති, මුසාවාදපච්චයා ච දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි දුක්ඛෙන සහාපි දොමනස්සෙන පිසුණවාචො හොති, පිසුණවාචාපච්චයා ච දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි දුක්ඛෙන සහාපි දොමනස්සෙන ඵරුසවාචො හොති, ඵරුසවාචාපච්චයා ච දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි දුක්ඛෙන සහාපි දොමනස්සෙන සම්ඵප්පලාපී හොති, සම්ඵප්පලාපපච්චයා ච දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි ¶ දුක්ඛෙන සහාපි දොමනස්සෙන අභිජ්ඣාලු ¶ හොති, අභිජ්ඣාපච්චයා ච දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි දුක්ඛෙන සහාපි දොමනස්සෙන බ්යාපන්නචිත්තො හොති, බ්යාපාදපච්චයා ච දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි දුක්ඛෙන සහාපි දොමනස්සෙන මිච්ඡාදිට්ඨි හොති, මිච්ඡාදිට්ඨිපච්චයා ච දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති. සො ¶ කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජති. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නදුක්ඛඤ්චෙව ආයතිඤ්ච දුක්ඛවිපාකං.

479. ‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නසුඛං ආයතිං දුක්ඛවිපාකං? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො සහාපි සුඛෙන සහාපි සොමනස්සෙන පාණාතිපාතී හොති, පාණාතිපාතපච්චයා ච සුඛං සොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි සුඛෙන සහාපි සොමනස්සෙන අදින්නාදායී හොති, අදින්නාදානපච්චයා ච සුඛං සොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි සුඛෙන සහාපි සොමනස්සෙන කාමෙසුමිච්ඡාචාරී හොති, කාමෙසුමිච්ඡාචාරපච්චයා ච සුඛං සොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි සුඛෙන සහාපි සොමනස්සෙන මුසාවාදී හොති, මුසාවාදපච්චයා ච සුඛං සොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි සුඛෙන සහාපි සොමනස්සෙන පිසුණවාචො හොති, පිසුණවාචාපච්චයා ච සුඛං ¶ සොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි සුඛෙන සහාපි සොමනස්සෙන ඵරුසවාචො හොති, ඵරුසවාචාපච්චයා ච සුඛං සොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි සුඛෙන සහාපි සොමනස්සෙන සම්ඵප්පලාපී හොති, සම්ඵප්පලාපපච්චයා ච සුඛං සොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි ¶ සුඛෙන සහාපි සොමනස්සෙන අභිජ්ඣාලු හොති, අභිජ්ඣාපච්චයා ච සුඛං සොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි සුඛෙන සහාපි සොමනස්සෙන බ්යාපන්නචිත්තො හොති, බ්යාපාදපච්චයා ච සුඛං සොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි සුඛෙන සහාපි සොමනස්සෙන මිච්ඡාදිට්ඨි හොති, මිච්ඡාදිට්ඨිපච්චයා ච සුඛං සොමනස්සං පටිසංවෙදෙති. සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජති. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නසුඛං ආයතිං දුක්ඛවිපාකං.

480. ‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නදුක්ඛං ආයතිං සුඛවිපාකං? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො සහාපි දුක්ඛෙන සහාපි දොමනස්සෙන පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති, පාණාතිපාතා වෙරමණීපච්චයා ච දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති ¶ ; සහාපි දුක්ඛෙන සහාපි දොමනස්සෙන අදින්නාදානා පටිවිරතො හොති, අදින්නාදානා වෙරමණීපච්චයා ච දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි දුක්ඛෙන සහාපි දොමනස්සෙන කාමෙසුමිච්ඡාචාරා පටිවිරතො හොති, කාමෙසුමිච්ඡාචාරා වෙරමණීපච්චයා ච දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි දුක්ඛෙන සහාපි දොමනස්සෙන මුසාවාදා පටිවිරතො හොති, මුසාවාදා වෙරමණීපච්චයා ච දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි දුක්ඛෙන සහාපි දොමනස්සෙන පිසුණාය වාචාය පටිවිරතො හොති ¶ , පිසුණාය වාචාය වෙරමණීපච්චයා ච දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති ¶ ; සහාපි දුක්ඛෙන සහාපි දොමනස්සෙන ඵරුසාය වාචාය පටිවිරතො හොති, ඵරුසාය වාචාය වෙරමණීපච්චයා ච දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි දුක්ඛෙන සහාපි දොමනස්සෙන සම්ඵප්පලාපා පටිවිරතො හොති, සම්ඵප්පලාපා වෙරමණීපච්චයා ච දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි දුක්ඛෙන සහාපි දොමනස්සෙන අනභිජ්ඣාලු හොති, අනභිජ්ඣාපච්චයා ච දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි දුක්ඛෙන සහාපි දොමනස්සෙන අබ්යාපන්නචිත්තො හොති, අබ්යාපාදපච්චයා ච දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි දුක්ඛෙන ¶ සහාපි දොමනස්සෙන සම්මාදිට්ඨි හොති, සම්මාදිට්ඨිපච්චයා ච දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති. සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජති. ඉදං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නදුක්ඛං ආයතිං සුඛවිපාකං.

481. ‘‘කතමඤ්ච, භික්ඛවෙ, ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නසුඛඤ්චෙව ආයතිඤ්ච සුඛවිපාකං? ඉධ, භික්ඛවෙ, එකච්චො සහාපි සුඛෙන සහාපි සොමනස්සෙන පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති, පාණාතිපාතා වෙරමණීපච්චයා ච සුඛං සොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි සුඛෙන සහාපි සොමනස්සෙන අදින්නාදානා පටිවිරතො හොති, අදින්නාදානා වෙරමණීපච්චයා ච සුඛං සොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි සුඛෙන සහාපි සොමනස්සෙන කාමෙසුමිච්ඡාචාරා පටිවිරතො හොති, කාමෙසුමිච්ඡාචාරා වෙරමණීපච්චයා ච සුඛං සොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි සුඛෙන ¶ සහාපි සොමනස්සෙන මුසාවාදා පටිවිරතො හොති, මුසාවාදා වෙරමණීපච්චයා ච සුඛං සොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි සුඛෙන සහාපි සොමනස්සෙන පිසුණාය වාචාය පටිවිරතො හොති, පිසුණාය වාචාය ¶ වෙරමණීපච්චයා ච සුඛං සොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි සුඛෙන සහාපි සොමනස්සෙන ඵරුසාය වාචාය පටිවිරතො හොති, ඵරුසාය වාචාය වෙරමණීපච්චයා ච සුඛං සොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි සුඛෙන සහාපි සොමනස්සෙන සම්ඵප්පලාපා පටිවිරතො හොති, සම්ඵප්පලාපා වෙරමණීපච්චයා ච සුඛං සොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි සුඛෙන සහාපි සොමනස්සෙන අනභිජ්ඣාලු හොති, අනභිජ්ඣාපච්චයා ච සුඛං සොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි සුඛෙන සහාපි සොමනස්සෙන අබ්යාපන්නචිත්තො හොති, අබ්යාපාදපච්චයා ච සුඛං සොමනස්සං පටිසංවෙදෙති; සහාපි සුඛෙන සහාපි සොමනස්සෙන සම්මාදිට්ඨි හොති, සම්මාදිට්ඨිපච්චයා ච සුඛං සොමනස්සං පටිසංවෙදෙති. සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජති. ඉදං, වුච්චති, භික්ඛවෙ, ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නසුඛඤ්චෙව ¶ ආයතිඤ්ච සුඛවිපාකං. ඉමානි ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරි ධම්මසමාදානානි.

482. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, තිත්තකාලාබු විසෙන සංසට්ඨො. අථ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය ජීවිතුකාමො අමරිතුකාමො සුඛකාමො දුක්ඛප්පටිකූලො. තමෙනං එවං වදෙය්යුං – ‘අම්භො පුරිස, අයං තිත්තකාලාබු විසෙන සංසට්ඨො, සචෙ ආකඞ්ඛසි පිව [පිප (සී. පී.)]. තස්ස ¶ තෙ පිවතො [පිපතො (සී. පී.)] චෙව නච්ඡාදෙස්සති ¶ වණ්ණෙනපි ගන්ධෙනපි රසෙනපි, පිවිත්වා [පීත්වා (සී.)] ච පන මරණං වා නිගච්ඡසි මරණමත්තං වා දුක්ඛ’න්ති. සො තං අප්පටිසඞ්ඛාය පිවෙය්ය, නප්පටිනිස්සජ්ජෙය්ය. තස්ස තං පිවතො චෙව නච්ඡාදෙය්ය වණ්ණෙනපි ගන්ධෙනපි රසෙනපි, පිවිත්වා ච පන මරණං වා නිගච්ඡෙය්ය මරණමත්තං වා දුක්ඛං. තථූපමාහං, භික්ඛවෙ, ඉමං ධම්මසමාදානං වදාමි, යමිදං ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නදුක්ඛඤ්චෙව ආයතිඤ්ච දුක්ඛවිපාකං.

483. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, ආපානීයකංසො වණ්ණසම්පන්නො ගන්ධසම්පන්නො රසසම්පන්නො. සො ච ඛො විසෙන සංසට්ඨො. අථ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය ජීවිතුකාමො අමරිතුකාමො සුඛකාමො දුක්ඛප්පටිකූලො. තමෙනං එවං වදෙය්යුං – ‘අම්භො පුරිස, අයං ආපානීයකංසො වණ්ණසම්පන්නො ගන්ධසම්පන්නො රසසම්පන්නො. සො ච ඛො විසෙන සංසට්ඨො, සචෙ ආකඞ්ඛසි පිව. තස්ස තෙ පිවතොහි [පිවතොපි (ක.)] ඛො ඡාදෙස්සති වණ්ණෙනපි ගන්ධෙනපි රසෙනපි, පිවිත්වා ච පන මරණං වා නිගච්ඡසි මරණමත්තං වා දුක්ඛ’න්ති. සො තං අප්පටිසඞ්ඛාය ¶ පිවෙය්ය, නප්පටිනිස්සජ්ජෙය්ය. තස්ස තං පිවතොහි ඛො ඡාදෙය්ය වණ්ණෙනපි ගන්ධෙනපි රසෙනපි, පිවිත්වා ච පන මරණං වා නිගච්ඡෙය්ය මරණමත්තං වා දුක්ඛං. තථූපමාහං, භික්ඛවෙ, ඉමං ධම්මසමාදානං වදාමි, යමිදං ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නසුඛං ආයතිං දුක්ඛවිපාකං.

484. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, පූතිමුත්තං නානාභෙසජ්ජෙහි සංසට්ඨං. අථ ¶ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය පණ්ඩුකරොගී. තමෙනං එවං වදෙය්යුං – ‘අම්භො පුරිස, ඉදං පූතිමුත්තං නානාභෙසජ්ජෙහි සංසට්ඨං, සචෙ ආකඞ්ඛසි පිව. තස්ස තෙ පිවතොහි ඛො නච්ඡාදෙස්සති වණ්ණෙනපි ගන්ධෙනපි රසෙනපි, පිවිත්වා ච පන සුඛී භවිස්සසී’ති. සො තං පටිසඞ්ඛාය පිවෙය්ය, නප්පටිනිස්සජ්ජෙය්ය. තස්ස තං පිවතොහි ඛො නච්ඡාදෙය්ය වණ්ණෙනපි ගන්ධෙනපි රසෙනපි, පිවිත්වා ¶ ච පන සුඛී අස්ස. තථූපමාහං, භික්ඛවෙ, ඉමං ධම්මසමාදානං වදාමි, යමිදං ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නදුක්ඛං ආයතිං සුඛවිපාකං.

485. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, දධි ච මධු ච සප්පි ච ඵාණිතඤ්ච එකජ්ඣං සංසට්ඨං. අථ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය ලොහිතපක්ඛන්දිකො. තමෙනං එවං වදෙය්යුං – ‘අම්භො පුරිස, ඉදං ¶ දධිං ච මධුං ච සප්පිං ච ඵාණිතඤ්ච එකජ්ඣං සංසට්ඨං, සචෙ ආකඞ්ඛසි පිව. තස්ස තෙ පිවතො චෙව ඡාදෙස්සති වණ්ණෙනපි ගන්ධෙනපි රසෙනපි, පිවිත්වා ච පන සුඛී භවිස්සසී’ති. සො තං පටිසඞ්ඛාය පිවෙය්ය, නප්පටිනිස්සජ්ජෙය්ය. තස්ස තං පිවතො චෙව ඡාදෙය්ය වණ්ණෙනපි ගන්ධෙනපි රසෙනපි, පිවිත්වා ච පන සුඛී අස්ස. තථූපමාහං, භික්ඛවෙ, ඉමං ධම්මසමාදානං වදාමි, යමිදං ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නසුඛඤ්චෙව ආයතිඤ්ච සුඛවිපාකං.

486. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, වස්සානං පච්ඡිමෙ මාසෙ සරදසමයෙ විද්ධෙ විගතවලාහකෙ දෙවෙ ආදිච්චො නභං අබ්භුස්සක්කමානො සබ්බං ආකාසගතං තමගතං අභිවිහච්ච භාසතෙ ච තපතෙ ච විරොචතෙ ච; එවමෙව ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, යමිදං ධම්මසමාදානං පච්චුප්පන්නසුඛඤ්චෙව ආයතිඤ්ච සුඛවිපාකං තදඤ්ඤෙ පුථුසමණබ්රාහ්මණපරප්පවාදෙ අභිවිහච්ච භාසතෙ ච තපතෙ ච විරොචතෙ චා’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

මහාධම්මසමාදානසුත්තං නිට්ඨිතං ඡට්ඨං.

7. වීමංසකසුත්තං

487. එවං ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච – ‘‘වීමංසකෙන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනා පරස්ස චෙතොපරියායං අජානන්තෙන [ආජානන්තෙන (පී. ක.), අජානන්තෙන කින්ති (?)] තථාගතෙ සමන්නෙසනා කාතබ්බා ‘සම්මාසම්බුද්ධො වා නො වා’ ඉති විඤ්ඤාණායා’’ති. ‘‘භගවංමූලකා නො, භන්තෙ, ධම්මා, භගවංනෙත්තිකා භගවංපටිසරණා; සාධු වත, භන්තෙ, භගවන්තංයෙව පටිභාතු එතස්ස භාසිතස්ස අත්ථො; භගවතො සුත්වා භික්ඛූ ධාරෙස්සන්තී’’ති. ‘‘තෙන හි, භික්ඛවෙ, සුණාථ, සාධුකං මනසි කරොථ, භාසිස්සාමී’’ති ¶ . ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

488. ‘‘වීමංසකෙන, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනා පරස්ස චෙතොපරියායං අජානන්තෙන ද්වීසු ධම්මෙසු තථාගතො සමන්නෙසිතබ්බො චක්ඛුසොතවිඤ්ඤෙය්යෙසු ධම්මෙසු – ‘යෙ සංකිලිට්ඨා චක්ඛුසොතවිඤ්ඤෙය්යා ධම්මා, සංවිජ්ජන්ති වා තෙ තථාගතස්ස නො වා’ති? තමෙනං සමන්නෙසමානො එවං ජානාති – ‘යෙ සංකිලිට්ඨා චක්ඛුසොතවිඤ්ඤෙය්යා ධම්මා, න තෙ තථාගතස්ස සංවිජ්ජන්තී’ති.

‘‘යතො නං සමන්නෙසමානො එවං ජානාති – ‘යෙ සංකිලිට්ඨා චක්ඛුසොතවිඤ්ඤෙය්යා ධම්මා, න තෙ තථාගතස්ස සංවිජ්ජන්තී’ති, තතො නං උත්තරිං සමන්නෙසති – ‘යෙ වීතිමිස්සා චක්ඛුසොතවිඤ්ඤෙය්යා ධම්මා, සංවිජ්ජන්ති වා තෙ තථාගතස්ස නො ¶ වා’ති? තමෙනං සමන්නෙසමානො එවං ජානාති – ‘යෙ වීතිමිස්සා චක්ඛුසොතවිඤ්ඤෙය්යා ධම්මා, න තෙ තථාගතස්ස සංවිජ්ජන්තී’ති.

‘‘යතො නං සමන්නෙසමානො එවං ජානාති – ‘යෙ වීතිමිස්සා චක්ඛුසොතවිඤ්ඤෙය්යා ධම්මා, න තෙ තථාගතස්ස සංවිජ්ජන්තී’ති, තතො නං උත්තරිං සමන්නෙසති – ‘යෙ වොදාතා චක්ඛුසොතවිඤ්ඤෙය්යා ¶ ධම්මා, සංවිජ්ජන්ති වා තෙ තථාගතස්ස නො වා’ති? තමෙනං සමන්නෙසමානො එවං ¶ ජානාති – ‘යෙ වොදාතා චක්ඛුසොතවිඤ්ඤෙය්යා ධම්මා, සංවිජ්ජන්ති තෙ තථාගතස්සා’ති.

‘‘යතො නං සමන්නෙසමානො එවං ජානාති – ‘යෙ වොදාතා චක්ඛුසොතවිඤ්ඤෙය්යා ධම්මා, සංවිජ්ජන්ති තෙ තථාගතස්සා’ති, තතො නං උත්තරිං සමන්නෙසති – ‘දීඝරත්තං සමාපන්නො අයමායස්මා ඉමං කුසලං ධම්මං, උදාහු ඉත්තරසමාපන්නො’ති? තමෙනං සමන්නෙසමානො එවං ජානාති – ‘දීඝරත්තං සමාපන්නො අයමායස්මා ඉමං කුසලං ධම්මං, නායමායස්මා ඉත්තරසමාපන්නො’ති.

‘‘යතො නං සමන්නෙසමානො එවං ජානාති – ‘දීඝරත්තං සමාපන්නො අයමායස්මා ඉමං කුසලං ධම්මං, නායමායස්මා ඉත්තරසමාපන්නො’ති, තතො නං උත්තරිං සමන්නෙසති – ‘ඤත්තජ්ඣාපන්නො අයමායස්මා භික්ඛු යසප්පත්තො, සංවිජ්ජන්තස්ස ඉධෙකච්චෙ ආදීනවා’ති? න තාව, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො ඉධෙකච්චෙ ආදීනවා සංවිජ්ජන්ති යාව න ඤත්තජ්ඣාපන්නො හොති යසප්පත්තො. යතො ච ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඤත්තජ්ඣාපන්නො හොති යසප්පත්තො ¶ , අථස්ස ඉධෙකච්චෙ ආදීනවා සංවිජ්ජන්ති. තමෙනං සමන්නෙසමානො එවං ජානාති – ‘ඤත්තජ්ඣාපන්නො අයමායස්මා භික්ඛු යසප්පත්තො, නාස්ස ඉධෙකච්චෙ ආදීනවා සංවිජ්ජන්තී’ති.

‘‘යතො නං සමන්නෙසමානො එවං ජානාති – ‘ඤත්තජ්ඣාපන්නො අයමායස්මා ¶ භික්ඛු යසප්පත්තො, නාස්ස ඉධෙකච්චෙ ආදීනවා සංවිජ්ජන්තී’ති, තතො නං උත්තරිං සමන්නෙසති – ‘අභයූපරතො අයමායස්මා, නායමායස්මා භයූපරතො; වීතරාගත්තා කාමෙ න සෙවති ඛයා රාගස්සා’ති? තමෙනං සමන්නෙසමානො එවං ජානාති – ‘අභයූපරතො අයමායස්මා, නායමායස්මා භයූපරතො; වීතරාගත්තා කාමෙ න සෙවති ඛයා රාගස්සා’ති. තඤ්චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුං පරෙ එවං පුච්ඡෙය්යුං – ‘කෙ පනායස්මතො ආකාරා, කෙ අන්වයා, යෙනායස්මා එවං වදෙසි – අභයූපරතො අයමායස්මා, නායමායස්මා භයූපරතො; වීතරාගත්තා කාමෙ න සෙවති ඛයා රාගස්සා’ති. සම්මා බ්යාකරමානො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං බ්යාකරෙය්ය – ‘තථා හි පන අයමායස්මා සඞ්ඝෙ වා විහරන්තො එකො වා විහරන්තො, යෙ ච තත්ථ සුගතා යෙ ච තත්ථ දුග්ගතා, යෙ ච තත්ථ ගණමනුසාසන්ති, යෙ ච ඉධෙකච්චෙ ආමිසෙසු සංදිස්සන්ති, යෙ ච ඉධෙකච්චෙ ආමිසෙන අනුපලිත්තා, නායමායස්මා තං තෙන අවජානාති ¶ . සම්මුඛා ඛො පන මෙතං භගවතො ¶ සුතං සම්මුඛා පටිග්ගහිතං – අභයූපරතොහමස්මි, නාහමස්මි භයූපරතො, වීතරාගත්තා කාමෙ න සෙවාමි ඛයා රාගස්සා’ති.

489. ‘‘තත්ර ¶ , භික්ඛවෙ, තථාගතොව උත්තරිං පටිපුච්ඡිතබ්බො – ‘යෙ සංකිලිට්ඨා චක්ඛුසොතවිඤ්ඤෙය්යා ධම්මා, සංවිජ්ජන්ති වා තෙ තථාගතස්ස නො වා’ති? බ්යාකරමානො, භික්ඛවෙ, තථාගතො එවං බ්යාකරෙය්ය – ‘යෙ සංකිලිට්ඨා චක්ඛුසොතවිඤ්ඤෙය්යා ධම්මා, න තෙ තථාගතස්ස සංවිජ්ජන්තී’’’ති.

‘‘යෙ වීතිමිස්සා චක්ඛුසොතවිඤ්ඤෙය්යා ධම්මා, සංවිජ්ජන්ති වා තෙ තථාගතස්ස නො වාති? බ්යාකරමානො, භික්ඛවෙ, තථාගතො එවං බ්යාකරෙය්ය – ‘යෙ වීතිමිස්සා චක්ඛුසොතවිඤ්ඤෙය්යා ධම්මා, න තෙ තථාගතස්ස සංවිජ්ජන්තී’ති.

‘‘යෙ වොදාතා චක්ඛුසොතවිඤ්ඤෙය්යා ධම්මා, සංවිජ්ජන්ති වා තෙ තථාගතස්ස නො වාති? බ්යාකරමානො, භික්ඛවෙ, තථාගතො එවං බ්යාකරෙය්ය – ‘යෙ වොදාතා චක්ඛුසොතවිඤ්ඤෙය්යා ධම්මා, සංවිජ්ජන්ති තෙ තථාගතස්ස; එතංපථොහමස්මි, එතංගොචරො [එතපථොහමස්මි එතගොචරො (සී. ස්යා. කං. පී.)], නො ච තෙන තම්මයො’ති.

‘‘එවංවාදිං ඛො, භික්ඛවෙ, සත්ථාරං අරහති සාවකො උපසඞ්කමිතුං ධම්මස්සවනාය. තස්ස සත්ථා ධම්මං දෙසෙති උත්තරුත්තරිං පණීතපණීතං කණ්හසුක්කසප්පටිභාගං. යථා යථා ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො සත්ථා ධම්මං දෙසෙති උත්තරුත්තරිං පණීතපණීතං කණ්හසුක්කසප්පටිභාගං තථා තථා සො තස්මිං ධම්මෙ අභිඤ්ඤාය ඉධෙකච්චං ධම්මං ධම්මෙසු ¶ නිට්ඨං ගච්ඡති, සත්ථරි පසීදති – ‘සම්මාසම්බුද්ධො භගවා, ස්වාක්ඛාතො භගවතා ධම්මො, සුප්පටිපන්නො සඞ්ඝො’ති. තඤ්චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුං පරෙ එවං පුච්ඡෙය්යුං – ‘කෙ පනායස්මතො ආකාරා, කෙ අන්වයා, යෙනායස්මා එවං වදෙසි – සම්මාසම්බුද්ධො භගවා ¶ , ස්වාක්ඛාතො භගවතා ධම්මො, සුප්පටිපන්නො සඞ්ඝො’ති? සම්මා බ්යාකරමානො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං බ්යාකරෙය්ය – ‘ඉධාහං, ආවුසො, යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිං ධම්මස්සවනාය. තස්ස මෙ භගවා ධම්මං දෙසෙති උත්තරුත්තරිං පණීතපණීතං කණ්හසුක්කසප්පටිභාගං. යථා යථා මෙ, ආවුසො ¶ , භගවා ධම්මං දෙසෙති උත්තරුත්තරිං පණීතපණීතං කණ්හසුක්කසප්පටිභාගං තථා තථාහං තස්මිං ධම්මෙ අභිඤ්ඤාය ඉධෙකච්චං ධම්මං ධම්මෙසු නිට්ඨමගමං, සත්ථරි පසීදිං – සම්මාසම්බුද්ධො භගවා, ස්වාක්ඛාතො භගවතා, ධම්මො, සුප්පටිපන්නො සඞ්ඝො’ති.

490. ‘‘යස්ස ¶ කස්සචි, භික්ඛවෙ, ඉමෙහි ආකාරෙහි ඉමෙහි පදෙහි ඉමෙහි බ්යඤ්ජනෙහි තථාගතෙ සද්ධා නිවිට්ඨා හොති මූලජාතා පතිට්ඨිතා, අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, ආකාරවතී සද්ධා දස්සනමූලිකා, දළ්හා; අසංහාරියා සමණෙන වා බ්රාහ්මණෙන වා දෙවෙන වා මාරෙන වා බ්රහ්මුනා වා කෙනචි වා ලොකස්මිං. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, තථාගතෙ ධම්මසමන්නෙසනා හොති. එවඤ්ච පන තථාගතො ධම්මතාසුසමන්නිට්ඨො හොතී’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

වීමංසකසුත්තං නිට්ඨිතං සත්තමං.

8. කොසම්බියසුත්තං

491. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා කොසම්බියං විහරති ඝොසිතාරාමෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන කොසම්බියං භික්ඛූ භණ්ඩනජාතා කලහජාතා විවාදාපන්නා අඤ්ඤමඤ්ඤං මුඛසත්තීහි විතුදන්තා විහරන්ති. තෙ න චෙව අඤ්ඤමඤ්ඤං සඤ්ඤාපෙන්ති න ච සඤ්ඤත්තිං උපෙන්ති, න ච අඤ්ඤමඤ්ඤං නිජ්ඣාපෙන්ති, න ච නිජ්ඣත්තිං උපෙන්ති. අථ ඛො අඤ්ඤතරො ¶ භික්ඛු යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ඉධ, භන්තෙ, කොසම්බියං භික්ඛූ භණ්ඩනජාතා කලහජාතා විවාදාපන්නා අඤ්ඤමඤ්ඤං මුඛසත්තීහි විතුදන්තා විහරන්ති, තෙ න චෙව අඤ්ඤමඤ්ඤං සඤ්ඤාපෙන්ති, න ච සඤ්ඤත්තිං උපෙන්ති, න ච අඤ්ඤමඤ්ඤං නිජ්ඣාපෙන්ති, න ච නිජ්ඣත්තිං උපෙන්තී’’ති.

අථ ඛො භගවා අඤ්ඤතරං භික්ඛුං ආමන්තෙසි – ‘‘එහි ත්වං, භික්ඛු, මම වචනෙන තෙ භික්ඛූ ආමන්තෙහි – ‘සත්ථා වො ආයස්මන්තෙ ආමන්තෙතී’’’ති. ‘‘එවං ¶ , භන්තෙ’’ති ඛො සො භික්ඛු භගවතො පටිස්සුත්වා යෙන තෙ භික්ඛූ තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා තෙ භික්ඛූ එතදවොච – ‘‘සත්ථා ආයස්මන්තෙ ආමන්තෙතී’’ති. ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ තස්ස භික්ඛුනො පටිස්සුත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං ¶ නිසින්නෙ ඛො තෙ භික්ඛූ භගවා එතදවොච – ‘‘සච්චං කිර තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, භණ්ඩනජාතා කලහජාතා විවාදාපන්නා අඤ්ඤමඤ්ඤං මුඛසත්තීහි විතුදන්තා විහරථ, තෙ න චෙව අඤ්ඤමඤ්ඤං සඤ්ඤාපෙථ, න ච සඤ්ඤත්තිං උපෙථ, න ච අඤ්ඤමඤ්ඤං නිජ්ඣාපෙථ, න ච නිජ්ඣත්තිං උපෙථා’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, යස්මිං තුම්හෙ සමයෙ භණ්ඩනජාතා කලහජාතා විවාදාපන්නා අඤ්ඤමඤ්ඤං ¶ මුඛසත්තීහි විතුදන්තා විහරථ, අපි නු තුම්හාකං තස්මිං සමයෙ මෙත්තං කායකම්මං පච්චුපට්ඨිතං හොති සබ්රහ්මචාරීසු ආවි චෙව රහො ච, මෙත්තං වචීකම්මං…පෙ… මෙත්තං මනොකම්මං පච්චුපට්ඨිතං හොති සබ්රහ්මචාරීසු ආවි චෙව රහො චා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘ඉති කිර, භික්ඛවෙ, යස්මිං තුම්හෙ සමයෙ භණ්ඩනජාතා කලහජාතා විවාදාපන්නා අඤ්ඤමඤ්ඤං මුඛසත්තීහි විතුදන්තා විහරථ, නෙව තුම්හාකං ¶ තස්මිං සමයෙ මෙත්තං කායකම්මං පච්චුපට්ඨිතං හොති සබ්රහ්මචාරීසු ආවි චෙව රහො ච, න මෙත්තං වචීකම්මං…පෙ… න මෙත්තං මනොකම්මං පච්චුපට්ඨිතං හොති සබ්රහ්මචාරීසු ආවි චෙව රහො ච. අථ කිඤ්චරහි තුම්හෙ, මොඝපුරිසා, කිං ජානන්තා කිං පස්සන්තා භණ්ඩනජාතා කලහජාතා විවාදාපන්නා අඤ්ඤමඤ්ඤං මුඛසත්තීහි විතුදන්තා විහරථ, තෙ න චෙව අඤ්ඤමඤ්ඤං සඤ්ඤාපෙථ, න ච සඤ්ඤත්තිං උපෙථ, න ච අඤ්ඤමඤ්ඤං නිජ්ඣාපෙථ, න ච නිජ්ඣත්තිං උපෙථ ¶ ? තඤ්හි තුම්හාකං, මොඝපුරිසා, භවිස්සති දීඝරත්තං අහිතාය දුක්ඛායා’’ති.

492. අථ ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘ඡයිමෙ, භික්ඛවෙ, ධම්මා සාරණීයා පියකරණා ගරුකරණා සඞ්ගහාය අවිවාදාය සාමග්ගියා එකීභාවාය සංවත්තන්ති. කතමෙ ඡ? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො මෙත්තං කායකම්මං පච්චුපට්ඨිතං හොති සබ්රහ්මචාරීසු ආවි චෙව රහො ච. අයම්පි ධම්මො සාරණීයො පියකරණො ගරුකරණො සඞ්ගහාය අවිවාදාය සාමග්ගියා එකීභාවාය සංවත්තති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො මෙත්තං වචීකම්මං පච්චුපට්ඨිතං හොති සබ්රහ්මචාරීසු ආවි චෙව රහො ච. අයම්පි ධම්මො සාරණීයො පියකරණො ¶ ගරුකරණො සඞ්ගහාය අවිවාදාය සාමග්ගියා එකිභාවාය සංවත්තති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො මෙත්තං මනොකම්මං පච්චුපට්ඨිතං හොති සබ්රහ්මචාරීසු ආවි චෙව රහො ච. අයම්පි ධම්මො සාරණීයො පියකරණො ගරුකරණො සඞ්ගහාය අවිවාදාය සාමග්ගියා එකීභාවාය සංවත්තති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යෙ තෙ ලාභා ධම්මිකා ධම්මලද්ධා අන්තමසො පත්තපරියාපන්නමත්තම්පි, තථාරූපෙහි ලාභෙහි අප්පටිවිභත්තභොගී හොති සීලවන්තෙහි සබ්රහ්මචාරීහි සාධාරණභොගී. අයම්පි ධම්මො සාරණීයො පියකරණො ගරුකරණො සඞ්ගහාය අවිවාදාය සාමග්ගියා එකීභාවාය සංවත්තති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යානි තානි සීලානි අඛණ්ඩානි අච්ඡිද්දානි අසබලානි අකම්මාසානි භුජිස්සානි විඤ්ඤුප්පසත්ථානි ¶ අපරාමට්ඨානි සමාධිසංවත්තනිකානි තථාරූපෙසු සීලෙසු සීලසාමඤ්ඤගතො විහරති සබ්රහ්මචාරීහි ආවි චෙව රහො ච. අයම්පි ධම්මො ¶ සාරණීයො පියකරණො ගරුකරණො සඞ්ගහාය අවිවාදාය සාමග්ගියා එකීභාවාය සංවත්තති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු යායං දිට්ඨි අරියා නිය්යානිකා නිය්යාති තක්කරස්ස සම්මා දුක්ඛක්ඛයාය තථාරූපාය දිට්ඨියා දිට්ඨිසාමඤ්ඤගතො විහරති සබ්රහ්මචාරීහි ආවි චෙව රහො ච. අයම්පි ධම්මො සාරණීයො පියකරණො ගරුකරණො සඞ්ගහාය අවිවාදාය සාමග්ගියා එකීභාවාය සංවත්තති.

‘‘ඉමෙ ඛො, භික්ඛවෙ, ඡ සාරණීයා ධම්මා පියකරණා ගරුකරණා සඞ්ගහාය අවිවාදාය සාමග්ගියා එකීභාවාය සංවත්තන්ති. ඉමෙසං ඛො, භික්ඛවෙ, ඡන්නං සාරණීයානං ධම්මානං එතං අග්ගං එතං සඞ්ගාහිකං [සඞ්ගාහකං (?)] එතං සඞ්ඝාටනිකං – යදිදං යායං දිට්ඨි අරියා නිය්යානිකා නිය්යාති තක්කරස්ස සම්මා දුක්ඛක්ඛයාය. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, කූටාගාරස්ස එතං අග්ගං එතං සඞ්ගාහිකං එතං සඞ්ඝාටනිකං යදිදං කූටං; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ ¶ , ඉමෙසං ඡන්නං සාරණීයානං ධම්මානං එතං අග්ගං එතං සඞ්ගාහිකං එතං සඞ්ඝාටනිකං ¶ යදිදං යායං දිට්ඨි අරියා නිය්යානිකා නිය්යාති තක්කරස්ස සම්මා දුක්ඛක්ඛයාය.

493. ‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, යායං දිට්ඨි අරියා නිය්යානිකා නිය්යාති තක්කරස්ස සම්මා දුක්ඛක්ඛයාය? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරඤ්ඤගතො වා රුක්ඛමූලගතො වා සුඤ්ඤාගාරගතො වා ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අත්ථි නු ¶ ඛො මෙ තං පරියුට්ඨානං අජ්ඣත්තං අප්පහීනං, යෙනාහං පරියුට්ඨානෙන පරියුට්ඨිතචිත්තො යථාභූතං නප්පජානෙය්යං න පස්සෙය්ය’න්ති? සචෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කාමරාගපරියුට්ඨිතො හොති, පරියුට්ඨිතචිත්තොව හොති. සචෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු බ්යාපාදපරියුට්ඨිතො හොති, පරියුට්ඨිතචිත්තොව හොති. සචෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ථීනමිද්ධපරියුට්ඨිතො හොති, පරියුට්ඨිතචිත්තොව හොති. සචෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු උද්ධච්චකුක්කුච්චපරියුට්ඨිතො හොති, පරියුට්ඨිතචිත්තොව හොති. සචෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු විචිකිච්ඡාපරියුට්ඨිතො හොති, පරියුට්ඨිතචිත්තොව හොති. සචෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඉධලොකචින්තාය පසුතො හොති, පරියුට්ඨිතචිත්තොව හොති. සචෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පරලොකචින්තාය පසුතො හොති, පරියුට්ඨිතචිත්තොව හොති. සචෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු භණ්ඩනජාතො කලහජාතො විවාදාපන්නො අඤ්ඤමඤ්ඤං මුඛසත්තීහි විතුදන්තො විහරති, පරියුට්ඨිතචිත්තොව හොති ¶ . සො එවං පජානාති – ‘නත්ථි ඛො මෙ තං පරියුට්ඨානං අජ්ඣත්තං අප්පහීනං, යෙනාහං පරියුට්ඨානෙන පරියුට්ඨිතචිත්තො යථාභූතං නප්පජානෙය්යං න පස්සෙය්යං. සුප්පණිහිතං මෙ මානසං සච්චානං බොධායා’ති. ඉදමස්ස පඨමං ඤාණං අධිගතං හොති අරියං ලොකුත්තරං අසාධාරණං පුථුජ්ජනෙහි.

494. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘ඉමං නු ඛො අහං දිට්ඨිං ආසෙවන්තො භාවෙන්තො බහුලීකරොන්තො ලභාමි පච්චත්තං සමථං, ලභාමි පච්චත්තං නිබ්බුති’න්ති? සො එවං පජානාති – ‘ඉමං ඛො අහං දිට්ඨිං ආසෙවන්තො භාවෙන්තො බහුලීකරොන්තො ලභාමි පච්චත්තං ¶ සමථං, ලභාමි පච්චත්තං නිබ්බුති’න්ති. ඉදමස්ස දුතියං ඤාණං අධිගතං හොති අරියං ලොකුත්තරං අසාධාරණං පුථුජ්ජනෙහි.

495. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යථා රූපායාහං දිට්ඨියා සමන්නාගතො, අත්ථි නු ඛො ඉතො බහිද්ධා අඤ්ඤො සමණො ¶ වා බ්රාහ්මණො වා ¶ තථාරූපාය දිට්ඨියා සමන්නාගතො’ති? සො එවං පජානාති – ‘යථාරූපායාහං දිට්ඨියා සමන්නාගතො, නත්ථි ඉතො බහිද්ධා අඤ්ඤො සමණො වා බ්රාහ්මණො වා තථාරූපාය දිට්ඨියා සමන්නාගතො’ති. ඉදමස්ස තතියං ඤාණං අධිගතං හොති අරියං ලොකුත්තරං අසාධාරණං පුථුජ්ජනෙහි.

496. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යථාරූපාය ධම්මතාය දිට්ඨිසම්පන්නො පුග්ගලො සමන්නාගතො, අහම්පි තථාරූපාය ධම්මතාය සමන්නාගතො’ති. කථංරූපාය ච, භික්ඛවෙ, ධම්මතාය දිට්ඨිසම්පන්නො පුග්ගලො සමන්නාගතො? ධම්මතා එසා, භික්ඛවෙ, දිට්ඨිසම්පන්නස්ස පුග්ගලස්ස – ‘කිඤ්චාපි තථාරූපිං ආපත්තිං ආපජ්ජති, යථාරූපාය ආපත්තියා වුට්ඨානං පඤ්ඤායති, අථ ඛො නං ඛිප්පමෙව සත්ථරි වා විඤ්ඤූසු වා සබ්රහ්මචාරීසු දෙසෙති විවරති උත්තානීකරොති; දෙසෙත්වා විවරිත්වා උත්තානීකත්වා ආයතිං සංවරං ආපජ්ජති’. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, දහරො කුමාරො මන්දො උත්තානසෙය්යකො හත්ථෙන වා පාදෙන වා අඞ්ගාරං අක්කමිත්වා ඛිප්පමෙව පටිසංහරති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, ධම්මතා එසා දිට්ඨිසම්පන්නස්ස පුග්ගලස්ස – ‘කිඤ්චාපි තථාරූපිං ¶ ආපත්තිං ආපජ්ජති යථාරූපාය ආපත්තියා වුට්ඨානං පඤ්ඤායති, අථ ඛො නං ඛිප්පමෙව සත්ථරි වා විඤ්ඤූසු වා සබ්රහ්මචාරීසු දෙසෙති විවරති ¶ උත්තානීකරොති; දෙසෙත්වා විවරිත්වා උත්තානීකත්වා ආයතිං සංවරං ආපජ්ජති’. සො එවං පජානාති – ‘යථාරූපාය ධම්මතාය දිට්ඨිසම්පන්නො පුග්ගලො සමන්නාගතො, අහම්පි තථාරූපාය ධම්මතාය සමන්නාගතො’ති. ඉදමස්ස චතුත්ථං ඤාණං අධිගතං හොති අරියං ලොකුත්තරං අසාධාරණං පුථුජ්ජනෙහි.

497. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යථාරූපාය ධම්මතාය දිට්ඨිසම්පන්නො පුග්ගලො සමන්නාගතො, අහම්පි තථාරූපාය ධම්මතාය සමන්නාගතො’ති. කථංරූපාය ච, භික්ඛවෙ, ධම්මතාය දිට්ඨිසම්පන්නො පුග්ගලො සමන්නාගතො? ධම්මතා එසා, භික්ඛවෙ, දිට්ඨිසම්පන්නස්ස පුග්ගලස්ස – ‘කිඤ්චාපි යානි තානි සබ්රහ්මචාරීනං උච්චාවචානි කිංකරණීයානි තත්ථ උස්සුක්කං ආපන්නො හොති, අථ ඛ්වාස්ස තිබ්බාපෙක්ඛා හොති අධිසීලසික්ඛාය අධිචිත්තසික්ඛාය අධිපඤ්ඤාසික්ඛාය’. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, ගාවී තරුණවච්ඡා ථම්බඤ්ච ආලුම්පති වච්ඡකඤ්ච අපචිනති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ ¶ , ධම්මතා එසා දිට්ඨිසම්පන්නස්ස පුග්ගලස්ස – ‘කිඤ්චාපි යානි තානි සබ්රහ්මචාරීනං උච්චාවචානි කිංකරණීයානි තත්ථ උස්සුක්කං ආපන්නො හොති, අථ ඛ්වාස්ස තිබ්බාපෙක්ඛා හොති අධිසීලසික්ඛාය අධිචිත්තසික්ඛාය අධිපඤ්ඤාසික්ඛාය’. සො එවං පජානාති – ‘යථාරූපාය ධම්මතාය දිට්ඨිසම්පන්නො පුග්ගලො ¶ සමන්නාගතො, අහම්පි තථාරූපාය ධම්මතාය සමන්නාගතො’ති. ඉදමස්ස පඤ්චමං ඤාණං අධිගතං හොති අරියං ලොකුත්තරං අසාධාරණං පුථුජ්ජනෙහි.

498. ‘‘පුන ¶ චපරං, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යථාරූපාය බලතාය දිට්ඨිසම්පන්නො පුග්ගලො සමන්නාගතො, අහම්පි තථාරූපාය බලතාය සමන්නාගතො’ති. කථංරූපාය ච, භික්ඛවෙ, බලතාය දිට්ඨිසම්පන්නො පුග්ගලො සමන්නාගතො? බලතා එසා, භික්ඛවෙ, දිට්ඨිසම්පන්නස්ස පුග්ගලස්ස යං තථාගතප්පවෙදිතෙ ධම්මවිනයෙ දෙසියමානෙ අට්ඨිංකත්වා මනසිකත්වා සබ්බචෙතසා [සබ්බචෙතසො (සී. ස්යා. කං. පී.), සබ්බං චෙතසා (ක.)] සමන්නාහරිත්වා ඔහිතසොතො ධම්මං සුණාති. සො එවං පජානාති – ‘යථාරූපාය බලතාය දිට්ඨිසම්පන්නො පුග්ගලො සමන්නාගතො, අහම්පි තථාරූපාය බලතාය සමන්නාගතො’ති. ඉදමස්ස ඡට්ඨං ඤාණං අධිගතං හොති අරියං ලොකුත්තරං අසාධාරණං පුථුජ්ජනෙහි.

499. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යථාරූපාය බලතාය ¶ දිට්ඨිසම්පන්නො පුග්ගලො සමන්නාගතො, අහම්පි තථාරූපාය බලතාය සමන්නාගතො’ති. කථංරූපාය ච, භික්ඛවෙ, බලතාය දිට්ඨිසම්පන්නො පුග්ගලො සමන්නාගතො? බලතා එසා, භික්ඛවෙ, දිට්ඨිසම්පන්නස්ස පුග්ගලස්ස යං තථාගතප්පවෙදිතෙ ධම්මවිනයෙ දෙසියමානෙ ලභති අත්ථවෙදං, ලභති ධම්මවෙදං, ලභති ධම්මූපසංහිතං පාමොජ්ජං. සො එවං පජානාති – ‘යථාරූපාය බලතාය දිට්ඨිසම්පන්නො පුග්ගලො ¶ සමන්නාගතො, අහම්පි තථාරූපාය බලතාය සමන්නාගතො’ති. ඉදමස්ස සත්තමං ඤාණං අධිගතං හොති අරියං ලොකුත්තරං අසාධාරණං පුථුජ්ජනෙහි.

500. ‘‘එවං සත්තඞ්ගසමන්නාගතස්ස ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකස්ස ධම්මතා සුසමන්නිට්ඨා හොති සොතාපත්තිඵලසච්ඡිකිරියාය. එවං සත්තඞ්ගසමන්නාගතො ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො සොතාපත්තිඵලසමන්නාගතො හොතී’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

කොසම්බියසුත්තං නිට්ඨිතං අට්ඨමං.

9. බ්රහ්මනිමන්තනිකසුත්තං

501. එවං ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘එකමිදාහං, භික්ඛවෙ, සමයං උක්කට්ඨායං විහරාමි සුභගවනෙ සාලරාජමූලෙ. තෙන ඛො පන, භික්ඛවෙ, සමයෙන බකස්ස බ්රහ්මුනො එවරූපං පාපකං දිට්ඨිගතං උප්පන්නං හොති – ‘ඉදං නිච්චං, ඉදං ධුවං, ඉදං සස්සතං, ඉදං කෙවලං, ඉදං අචවනධම්මං, ඉදඤ්හි න ජායති න ජීයති න මීයති න චවති න උපපජ්ජති, ඉතො ච පනඤ්ඤං උත්තරි නිස්සරණං නත්ථී’ති. අථ ඛ්වාහං, භික්ඛවෙ, බකස්ස බ්රහ්මුනො චෙතසා චෙතොපරිවිතක්කමඤ්ඤාය – සෙය්යථාපි නාම බලවා පුරිසො සමිඤ්ජිතං වා බාහං පසාරෙය්ය, පසාරිතං වා බාහං සමිඤ්ජෙය්ය, එවමෙව – උක්කට්ඨායං සුභගවනෙ සාලරාජමූලෙ අන්තරහිතො තස්මිං බ්රහ්මලොකෙ පාතුරහොසිං. අද්දසා ඛො මං, භික්ඛවෙ, බකො බ්රහ්මා දූරතොව ආගච්ඡන්තං; දිස්වාන මං එතදවොච – ‘එහි ඛො, මාරිස, ස්වාගතං, මාරිස! චිරස්සං ඛො, මාරිස, ඉමං පරියායමකාසි යදිදං ඉධාගමනාය. ඉදඤ්හි, මාරිස, නිච්චං, ඉදං ධුවං, ඉදං සස්සතං, ඉදං කෙවලං, ඉදං අචවනධම්මං, ඉදඤ්හි න ජායති න ජීයති න මීයති න චවති න උපපජ්ජති. ඉතො ච පනඤ්ඤං උත්තරි නිස්සරණං නත්ථී’’’ති.

එවං වුත්තෙ, අහං, භික්ඛවෙ, බකං බ්රහ්මානං එතදවොචං ¶ – ‘‘අවිජ්ජාගතො වත, භො, බකො බ්රහ්මා; අවිජ්ජාගතො වත, භො, බකො බ්රහ්මා; යත්ර හි නාම අනිච්චංයෙව සමානං නිච්චන්ති වක්ඛති, අද්ධුවංයෙව සමානං ධුවන්ති වක්ඛති, අසස්සතංයෙව සමානං සස්සතන්ති වක්ඛති, අකෙවලංයෙව සමානං ¶ කෙවලන්ති වක්ඛති, චවනධම්මංයෙව සමානං අචවනධම්මන්ති වක්ඛති; යත්ථ ච පන ජායති ජීයති මීයති චවති උපපජ්ජති තඤ්ච වක්ඛති – ‘ඉදඤ්හි න ජායති න ජීයති න මීයති න චවති න උපපජ්ජතී’ති; සන්තඤ්ච පනඤ්ඤං උත්තරි නිස්සරණං ‘නත්ථඤ්ඤං උත්තරි නිස්සරණ’න්ති වක්ඛතී’’ති.

502. ‘‘අථ ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, මාරො පාපිමා අඤ්ඤතරං බ්රහ්මපාරිසජ්ජං අන්වාවිසිත්වා මං එතදවොච – ‘භික්ඛු, භික්ඛු, මෙතමාසදො මෙතමාසදො, එසො හි, භික්ඛු, බ්රහ්මා මහාබ්රහ්මා ¶ අභිභූ අනභිභූතො අඤ්ඤදත්ථුදසො වසවත්තී ඉස්සරො කත්තා නිම්මාතා සෙට්ඨො සජිතා [සජ්ජිතා (ස්යා. කං. ක.), සඤ්ජිතා (සී. පී.)] වසී පිතා භූතභබ්යානං. අහෙසුං ඛො යෙ, භික්ඛු, තයා පුබ්බෙ සමණබ්රාහ්මණා ලොකස්මිං පථවීගරහකා පථවීජිගුච්ඡකා, ආපගරහකා ආපජිගුච්ඡකා, තෙජගරහකා තෙජජිගුච්ඡකා, වායගරහකා වායජිගුච්ඡකා, භූතගරහකා භූතජිගුච්ඡකා, දෙවගරහකා දෙවජිගුච්ඡකා, පජාපතිගරහකා පජාපතිජිගුච්ඡකා, බ්රහ්මගරහකා බ්රහ්මජිගුච්ඡකා – තෙ කායස්ස භෙදා පාණුපච්ඡෙදා හීනෙ කායෙ පතිට්ඨිතා අහෙසුං. යෙ පන, භික්ඛු, තයා පුබ්බෙ සමණබ්රාහ්මණා ලොකස්මිං පථවීපසංසකා පථවාභිනන්දිනො, ආපපසංසකා ආපාභිනන්දිනො, තෙජපසංසකා තෙජාභිනන්දිනො, වායපසංසකා ¶ වායාභිනන්දිනො, භූතපසංසකා භූතාභිනන්දිනො, දෙවපසංසකා දෙවාභිනන්දිනො, පජාපතිපසංසකා පජාපතාභිනන්දිනො, බ්රහ්මපසංසකා බ්රහ්මාභිනන්දිනො – තෙ කායස්ස භෙදා පාණුපච්ඡෙදා පණීතෙ කායෙ පතිට්ඨිතා. තං තාහං, භික්ඛු, එවං වදාමි – ‘ඉඞ්ඝ ත්වං, මාරිස, යදෙව තෙ බ්රහ්මා ආහ තදෙව ත්වං කරොහි, මා ත්වං බ්රහ්මුනො වචනං උපාතිවත්තිත්ථො’. සචෙ ඛො ත්වං, භික්ඛු, බ්රහ්මුනො වචනං උපාතිවත්තිස්සසි, සෙය්යථාපි නාම පුරිසො සිරිං ආගච්ඡන්තිං දණ්ඩෙන පටිප්පණාමෙය්ය, සෙය්යථාපි වා පන, භික්ඛු, පුරිසො නරකප්පපාතෙ පපතන්තො හත්ථෙහි ච පාදෙහි ච පථවිං විරාධෙය්ය, එවං සම්පදමිදං, භික්ඛු, තුය්හං භවිස්සති. ‘ඉඞ්ඝං ත්වං, මාරිස, යදෙව තෙ බ්රහ්මා ආහ තදෙව ත්වං කරොහි, මා ත්වං බ්රහ්මුනො වචනං උපාතිවත්තිත්ථො. නනු ත්වං, භික්ඛු, පස්සසි බ්රහ්මපරිසං සන්නිපතිත’න්ති? ඉති ඛො මං, භික්ඛවෙ, මාරො පාපිමා බ්රහ්මපරිසං උපනෙසි.

‘‘එවං ¶ වුත්තෙ, අහං, භික්ඛවෙ, මාරං පාපිමන්තං එතදවොචං – ‘ජානාමි ඛො තාහං, පාපිම; මා ත්වං මඤ්ඤිත්ථො – න මං ජානාතී’ති. මාරො ත්වමසි, පාපිම. යො චෙව, පාපිම, බ්රහ්මා, යා ච බ්රහ්මපරිසා, යෙ ච බ්රහ්මපාරිසජ්ජා, සබ්බෙව තව හත්ථගතා සබ්බෙව තව වසංගතා. තුය්හඤ්හි, පාපිම, එවං හොති – ‘එසොපි මෙ අස්ස හත්ථගතො, එසොපි මෙ අස්ස වසංගතො’ති. අහං ඛො පන, පාපිම, නෙව තව හත්ථගතො නෙව තව වසංගතො’’ති.

503. ‘‘එවං ¶ වුත්තෙ, භික්ඛවෙ, බකො බ්රහ්මා මං එතදවොච – ‘අහඤ්හි, මාරිස, නිච්චංයෙව ¶ සමානං නිච්චන්ති වදාමි, ධුවංයෙව ¶ සමානං ධුවන්ති වදාමි, සස්සතංයෙව සමානං සස්සතන්ති වදාමි, කෙවලංයෙව සමානං කෙවලන්ති වදාමි, අචවනධම්මංයෙව සමානං අචවනධම්ම’න්ති වදාමි, යත්ථ ච පන න ජායති න ජීයති න මීයති න චවති න උපපජ්ජති තදෙවාහං වදාමි – ‘ඉදඤ්හි න ජායති න ජීයති න මීයති න චවති න උපපජ්ජතී’ති. අසන්තඤ්ච පනඤ්ඤං උත්තරි නිස්සරණං ‘නත්ථඤ්ඤං උත්තරි නිස්සරණ’න්ති වදාමි. අහෙසුං ඛො, භික්ඛු, තයා පුබ්බෙ සමණබ්රාහ්මණා ලොකස්මිං යාවතකං තුය්හං කසිණං ආයු තාවතකං තෙසං තපොකම්මමෙව අහොසි. තෙ ඛො එවං ජානෙය්යුං – ‘සන්තඤ්ච පනඤ්ඤං උත්තරි නිස්සරණං අත්ථඤ්ඤං උත්තරි නිස්සරණන්ති, අසන්තං වා අඤ්ඤං උත්තරි නිස්සරණං නත්ථඤ්ඤං උත්තරි නිස්සරණ’න්ති. තං තාහං, භික්ඛු, එවං වදාමි – ‘න චෙවඤ්ඤං උත්තරි නිස්සරණං දක්ඛිස්සසි, යාවදෙව ච පන කිලමථස්ස විඝාතස්ස භාගී භවිස්සසි. සචෙ ඛො ත්වං, භික්ඛු, පථවිං අජ්ඣොසිස්සසි, ඔපසායිකො මෙ භවිස්සසි වත්ථුසායිකො, යථාකාමකරණීයො බාහිතෙය්යො. සචෙ ආපං… තෙජං… වායං… භූතෙ… දෙවෙ… පජාපතිං… බ්රහ්මං අජ්ඣොසිස්සසි, ඔපසායිකො මෙ භවිස්සසි වත්ථුසායිකො, යථාකාමකරණීයො බාහිතෙය්යො’ති.

‘‘අහම්පි ඛො එවං, බ්රහ්මෙ, ජානාමි – සචෙ පථවිං අජ්ඣොසිස්සාමි, ඔපසායිකො තෙ භවිස්සාමි වත්ථුසායිකො, යථාකාමකරණීයො ¶ බාහිතෙය්යො. ‘සචෙ ආපං… තෙජං… වායං… භූතෙ… දෙවෙ… පජාපතිං… බ්රහ්මං අජ්ඣොසිස්සාමි, ඔපසායිකො තෙ භවිස්සාමි වත්ථුසායිකො, යථාකාමකරණීයො බාහිතෙය්යො’ති අපි ච තෙ අහං, බ්රහ්මෙ, ගතිඤ්ච පජානාමි, ජුතිඤ්ච පජානාමි – එවං මහිද්ධිකො බකො බ්රහ්මා, එවං මහානුභාවො බකො බ්රහ්මා, එවං මහෙසක්ඛො බකො බ්රහ්මා’’ති.

‘‘යථාකථං ¶ පන මෙ ත්වං, මාරිස, ගතිඤ්ච පජානාසි, ජුතිඤ්ච පජානාසි – ‘එවං මහිද්ධිකො බකො බ්රහ්මා, එවං මහානුභාවො බකො බ්රහ්මා, එවං මහෙසක්ඛො බකො බ්රහ්මා’ති?

‘‘යාවතා චන්දිමසූරියා, පරිහරන්ති දිසා භන්ති විරොචනා;

තාව සහස්සධා ලොකො, එත්ථ තෙ වත්තතෙ [වත්තතී (සී. ස්යා. කං. පී.)] වසො.

‘‘පරොපරඤ්ච ¶ [පරොවරඤ්ච (සී. පී.)] ජානාසි, අථො රාගවිරාගිනං;

ඉත්ථභාවඤ්ඤථාභාවං, සත්තානං ආගතිං ගති’’න්ති.

‘‘එවං ඛො තෙ අහං, බ්රහ්මෙ, ගතිඤ්ච පජානාමි ජුතිඤ්ච පජානාමි – ‘එවං මහිද්ධිකො බකො බ්රහ්මා, එවං මහානුභාවො බකො ¶ බ්රහ්මා, එවං මහෙසක්ඛො බකො බ්රහ්මා’ති.

504. ‘‘අත්ථි ඛො, බ්රහ්මෙ, අඤ්ඤො කායො, තං ත්වං න ජානාසි න පස්සසි; තමහං ජානාමි පස්සාමි. අත්ථි ඛො, බ්රහ්මෙ, ආභස්සරා නාම කායො යතො ත්වං චුතො ඉධූපපන්නො. තස්ස තෙ අතිචිරනිවාසෙන සා සති පමුට්ඨා, තෙන තං ත්වං න ජානාසි න පස්සසි; තමහං ජානාමි පස්සාමි. එවම්පි ඛො අහං, බ්රහ්මෙ, නෙව තෙ සමසමො අභිඤ්ඤාය, කුතො නීචෙය්යං? අථ ¶ ඛො අහමෙව තයා භිය්යො. අත්ථි ඛො, බ්රහ්මෙ, සුභකිණ්හො නාම කායො, වෙහප්ඵලො නාම කායො, අභිභූ නාම කායො, තං ත්වං න ජානාසි න පස්සසි; තමහං ජානාමි පස්සාමි. එවම්පි ඛො අහං, බ්රහ්මෙ, නෙව තෙ සමසමො අභිඤ්ඤාය, කුතො නීචෙය්යං? අථ ඛො අහමෙව තයා භිය්යො. පථවිං ඛො අහං, බ්රහ්මෙ, පථවිතො අභිඤ්ඤාය යාවතා පථවියා පථවත්තෙන අනනුභූතං තදභිඤ්ඤාය පථවිං නාපහොසිං, පථවියා නාපහොසිං, පථවිතො නාපහොසිං, පථවිං මෙති නාපහොසිං, පථවිං නාභිවදිං. එවම්පි ඛො අහං, බ්රහ්මෙ, නෙව තෙ සමසමො අභිඤ්ඤාය, කුතො නීචෙය්යං? අථ ඛො අහමෙව තයා භිය්යො. ආපං ඛො අහං, බ්රහ්මෙ…පෙ… තෙජං ඛො අහං, බ්රහ්මෙ…පෙ… වායං ඛො අහං, බ්රහ්මෙ…පෙ… භූතෙ ඛො අහං, බ්රහ්මෙ…පෙ… දෙවෙ ඛො අහං, බ්රහ්මෙ…පෙ… පජාපතිං ඛො අහං, බ්රහ්මෙ…පෙ… බ්රහ්මං ඛො අහං, බ්රහ්මෙ…පෙ… ආභස්සරෙ ඛො අහං, බ්රහ්මෙ…පෙ… සුභකිණ්හෙ ඛො අහං, බ්රහ්මෙ… ¶ …පෙ… වෙහප්ඵලෙ ඛො අහං, බ්රහ්මෙ…පෙ… අභිභුං ඛො අහං, බ්රහ්මෙ…පෙ… සබ්බං ඛො අහං, බ්රහ්මෙ, සබ්බතො අභිඤ්ඤාය යාවතා සබ්බස්ස සබ්බත්තෙන අනනුභූතං තදභිඤ්ඤාය සබ්බං නාපහොසිං සබ්බස්මිං නාපහොසිං සබ්බතො නාපහොසිං සබ්බං මෙති නාපහොසිං, සබ්බං නාභිවදිං. එවම්පි ඛො අහං, බ්රහ්මෙ, නෙව තෙ සමසමො අභිඤ්ඤාය, කුතො නීචෙය්යං? අථ ඛො අහමෙව තයා භිය්යො’’ති.

‘‘සචෙ ¶ ඛො, මාරිස, සබ්බස්ස සබ්බත්තෙන අනනුභූතං, තදභිඤ්ඤාය මා හෙව තෙ රිත්තකමෙව අහොසි, තුච්ඡකමෙව අහොසී’’ති ¶ .

‘‘‘විඤ්ඤාණං අනිදස්සනං අනන්තං සබ්බතො පභං’, තං පථවියා පථවත්තෙන අනනුභූතං, ආපස්ස ආපත්තෙන අනනුභූතං, තෙජස්ස තෙජත්තෙන අනනුභූතං, වායස්ස වායත්තෙන අනනුභූතං, භූතානං භූතත්තෙන අනනුභූතං, දෙවානං දෙවත්තෙන අනනුභූතං, පජාපතිස්ස පජාපතිත්තෙන අනනුභූතං, බ්රහ්මානං බ්රහ්මත්තෙන අනනුභූතං, ආභස්සරානං ආභස්සරත්තෙන අනනුභූතං, සුභකිණ්හානං සුභකිණ්හත්තෙන අනනුභූතං, වෙහප්ඵලානං වෙහප්ඵලත්තෙ ¶ අනනුභූතං, අභිභුස්ස අභිභුත්තෙන අනනුභූතං, සබ්බස්ස සබ්බත්තෙන අනනුභූතං’’.

‘‘හන්ද චරහි [හන්ද ච හි (සී. පී.)] තෙ, මාරිස, පස්ස අන්තරධායාමී’’ති. ‘හන්ද චරහි මෙ ත්වං, බ්රහ්මෙ, අන්තරධායස්සු, සචෙ විසහසී’ති. අථ ඛො, භික්ඛවෙ, බකො බ්රහ්මා ‘අන්තරධායිස්සාමි සමණස්ස ගොතමස්ස, අන්තරධායිස්සාමි සමණස්ස ගොතමස්සා’ති නෙවස්සු මෙ සක්කොති අන්තරධායිතුං.

‘‘එවං වුත්තෙ, අහං, භික්ඛවෙ, බකං බ්රහ්මානං එතදවොචං – ‘හන්ද චරහි තෙ බ්රහ්මෙ අන්තරධායාමී’ති. ‘හන්ද චරහි මෙ ත්වං, මාරිස, අන්තරධායස්සු සචෙ විසහසී’ති. අථ ඛො අහං, භික්ඛවෙ, තථාරූපං ඉද්ධාභිසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛාසිං – ‘එත්තාවතා බ්රහ්මා ච බ්රහ්මපරිසා ච බ්රහ්මපාරිසජ්ජා ච සද්දඤ්ච මෙ සොස්සන්ති [සද්දමෙව සුය්යන්ති (ක.)], න ච මං දක්ඛන්තී’ති. අන්තරහිතො ඉමං ගාථං අභාසිං –

‘‘භවෙවාහං භයං දිස්වා, භවඤ්ච විභවෙසිනං;

භවං නාභිවදිං කිඤ්චි, නන්දිඤ්ච න උපාදියි’’න්ති.

‘‘අථ ¶ ¶ ඛො, භික්ඛවෙ, බ්රහ්මා ච බ්රහ්මපරිසා ච බ්රහ්මපාරිසජ්ජා ච අච්ඡරියබ්භුතචිත්තජාතා අහෙසුං – ‘අච්ඡරියං වත භො, අබ්භුතං වත භො! සමණස්ස ගොතමස්ස මහිද්ධිකතා මහානුභාවතා, න ච වත නො ඉතො පුබ්බෙ දිට්ඨො වා, සුතො වා, අඤ්ඤො ¶ සමණො වා බ්රාහ්මණො වා එවං මහිද්ධිකො එවං මහානුභාවො යථායං සමණො ගොතමො සක්යපුත්තො සක්යකුලා පබ්බජිතො. භවරාමාය වත, භො, පජාය භවරතාය භවසම්මුදිතාය සමූලං භවං උදබ්බහී’ති.

505. ‘‘අථ ඛො, භික්ඛවෙ, මාරො පාපිමා අඤ්ඤතරං බ්රහ්මපාරිසජ්ජං අන්වාවිසිත්වා මං එතදවොච – ‘සචෙ ඛො ත්වං, මාරිස, එවං පජානාසි, සචෙ ත්වං එවං අනුබුද්ධො, මා සාවකෙ උපනෙසි, මා පබ්බජිතෙ; මා සාවකානං ධම්මං දෙසෙසි, මා පබ්බජිතානං; මා සාවකෙසු ගෙධිමකාසි, මා පබ්බජිතෙසු. අහෙසුං ඛො, භික්ඛු, තයා පුබ්බෙ සමණබ්රාහ්මණා ලොකස්මිං අරහන්තො සම්මාසම්බුද්ධා පටිජානමානා ¶ . තෙ සාවකෙ උපනෙසුං පබ්බජිතෙ, සාවකානං ධම්මං දෙසෙසුං පබ්බජිතානං, සාවකෙසු ගෙධිමකංසු පබ්බජිතෙසු, තෙ සාවකෙ උපනෙත්වා පබ්බජිතෙ, සාවකානං ධම්මං දෙසෙත්වා පබ්බජිතානං, සාවකෙසු ගෙධිතචිත්තා පබ්බජිතෙසු, කායස්ස භෙදා පාණුපච්ඡෙදා හීනෙ කායෙ පතිට්ඨිතා. අහෙසුං යෙ පන, භික්ඛු, තයා පුබ්බෙ සමණබ්රාහ්මණා ලොකස්මිං අරහන්තො සම්මාසම්බුද්ධා පටිජානමානා. තෙ න සාවකෙ උපනෙසුං න පබ්බජිතෙ, න සාවකානං ධම්මං දෙසෙසුං න පබ්බජිතානං, න සාවකෙසු ¶ ගෙධිමකංසු න පබ්බජිතෙසු, තෙ න සාවකෙ උපනෙත්වා න පබ්බජිතෙ, න සාවකානං ධම්මං දෙසෙත්වා න පබ්බජිතානං, න සාවකෙසු ගෙධිතචිත්තා න පබ්බජිතෙසු, කායස්ස භෙදා පාණුපච්ඡෙදා පණීතෙ කායෙ පතිට්ඨිතා. තං තාහං, භික්ඛු, එවං වදාමි – ඉඞ්ඝ ත්වං, මාරිස, අප්පොස්සුක්කො දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරමනුයුත්තො විහරස්සු, අනක්ඛාතං කුසලඤ්හි, මාරිස, මා පරං ඔවදාහී’ති.

‘‘එවං වුත්තෙ, අහං, භික්ඛවෙ, මාරං පාපිමන්තං එතදවොචං – ‘ජානාමි ඛො තාහං, පාපිම, මා ත්වං මඤ්ඤිත්ථො – න මං ජානාතී’ති. මාරො ත්වමසි, පාපිම. න මං ත්වං, පාපිම, හිතානුකම්පී එවං වදෙසි; අහිතානුකම්පී මං ත්වං, පාපිම, එවං වදෙසි. තුය්හඤ්හි, පාපිම, එවං හොති – ‘යෙසං සමණො ගොතමො ධම්මං දෙසෙස්සති, තෙ මෙ විසයං උපාතිවත්තිස්සන්තී’ති. අසම්මාසම්බුද්ධාව පන තෙ ¶ , පාපිම, සමානා සම්මාසම්බුද්ධාම්හාති පටිජානිංසු. අහං ඛො පන, පාපිම, සම්මාසම්බුද්ධොව සමානො සම්මාසම්බුද්ධොම්හීති පටිජානාමි. දෙසෙන්තොපි හි, පාපිම, තථාගතො සාවකානං ධම්මං තාදිසොව අදෙසෙන්තොපි හි, පාපිම, තථාගතො සාවකානං ධම්මං තාදිසොව. උපනෙන්තොපි හි, පාපිම, තථාගතො සාවකෙ ¶ තාදිසොව, අනුපනෙන්තොපි හි, පාපිම, තථාගතො සාවකෙ තාදිසොව. තං කිස්ස හෙතු? තථාගතස්ස, පාපිම, යෙ ආසවා සංකිලෙසිකා පොනොබ්භවිකා සදරා දුක්ඛවිපාකා ආයතිං ජාතිජරාමරණියා – තෙ පහීනා උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං ¶ අනුප්පාදධම්මා. සෙය්යථාපි, පාපිම, තාලො මත්ථකච්ඡින්නො අභබ්බො පුන විරූළ්හියා; එවමෙව ඛො, පාපිම, තථාගතස්ස යෙ ආසවා සංකිලෙසිකා පොනොබ්භවිකා සදරා දුක්ඛවිපාකා ආයතිං ජාතිජරාමරණියා – තෙ පහීනා උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මාති.

‘‘ඉති හිදං මාරස්ස ච අනාලපනතාය බ්රහ්මුනො ච අභිනිමන්තනතාය, තස්මා ඉමස්ස වෙය්යාකරණස්ස බ්රහ්මනිමන්තනිකංතෙව අධිවචන’’න්ති.

බ්රහ්මනිමන්තනිකසුත්තං නිට්ඨිතං නවමං.

10. මාරතජ්ජනීයසුත්තං

506. එවං ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො භග්ගෙසු විහරති සුසුමාරගිරෙ භෙසකළාවනෙ මිගදායෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො අබ්භොකාසෙ චඞ්කමති. තෙන ඛො පන සමයෙන මාරො පාපිමා ආයස්මතො මහාමොග්ගල්ලානස්ස කුච්ඡිගතො හොති කොට්ඨමනුපවිට්ඨො. අථ ඛො ආයස්මතො මහාමොග්ගල්ලානස්ස එතදහොසි – ‘‘කිං නු ඛො මෙ කුච්ඡි ගරුගරො විය [ගරු ගරු විය (සී. පී. ටීකායං පාඨන්තරං)]? මාසාචිතං මඤ්ඤෙ’’ති. අථ ඛො ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො චඞ්කමා ඔරොහිත්වා විහාරං පවිසිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. නිසජ්ජ ඛො ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො පච්චත්තං යොනිසො මනසාකාසි. අද්දසා ඛො ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො මාරං පාපිමන්තං කුච්ඡිගතං කොට්ඨමනුපවිට්ඨං. දිස්වාන ¶ මාරං පාපිමන්තං එතදවොච – ‘‘නික්ඛම, පාපිම; නික්ඛම, පාපිම! මා තථාගතං විහෙසෙසි, මා තථාගතසාවකං. මා තෙ අහොසි දීඝරත්තං අහිතාය දුක්ඛායා’’ති. අථ ඛො මාරස්ස පාපිමතො එතදහොසි – ‘‘අජානමෙව ඛො මං අයං සමණො අපස්සං එවමාහ – ‘නික්ඛම, පාපිම; නික්ඛම, පාපිම! මා තථාගතං විහෙසෙසි, මා තථාගතසාවකං. මා තෙ අහොසි දීඝරත්තං අහිතාය දුක්ඛායා’ති. යොපිස්ස සො සත්ථා සොපි මං නෙව ඛිප්පං ජානෙය්ය, කුතො පන [කුතො ච පන (ස්යා.)] මං අයං සාවකො ජානිස්සතී’’ති? අථ ඛො ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො ¶ මාරං පාපිමන්තං එතදවොච – ‘‘එවම්පි ඛො තාහං, පාපිම, ජානාමි, මා ත්වං මඤ්ඤිත්ථො – ‘න මං ජානාතී’ති. මාරො ත්වමසි, පාපිම; තුය්හඤ්හි, පාපිම, එවං හොති – ‘අජානමෙව ඛො මං අයං සමණො අපස්සං එවමාහ – නික්ඛම, පාපිම; නික්ඛම, පාපිම! මා තථාගතං විහෙසෙසි, මා තථාගතසාවකං. මා තෙ අහොසි දීඝරත්තං අහිතාය දුක්ඛායාති. යොපිස්ස සො සත්ථා සොපි මං නෙව ඛිප්පං ජානෙය්ය, කුතො පන මං අයං සාවකො ජානිස්සතී’’’ති?

අථ ඛො මාරස්ස පාපිමතො එතදහොසි – ‘‘ජානමෙ ඛො මං අයං සමණො පස්සං එවමාහ – ‘නික්ඛම, පාපිම; නික්ඛම, පාපිම! මා තථාගතං විහෙසෙසි, මා තථාගතසාවකං. මා තෙ අහොසි දීඝරත්තං අහිතාය දුක්ඛායා’’’ති. අථ ඛො මාරො පාපිමා ආයස්මතො ¶ මහාමොග්ගල්ලානස්ස මුඛතො උග්ගන්ත්වා පච්චග්ගළෙ අට්ඨාසි.

507. අද්දසා ¶ ඛො ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො මාරං පාපිමන්තං පච්චග්ගළෙ ඨිතං; දිස්වාන මාරං පාපිමන්තං එතදවොච – ‘එත්ථාපි ඛො තාහං, පාපිම, පස්සාමි; මා ත්වං මඤ්ඤිත්ථො ‘‘න මං පස්සතී’’ති. එසො ත්වං, පාපිම, පච්චග්ගළෙ ඨිතො. භූතපුබ්බාහං, පාපිම, දූසී නාම මාරො අහොසිං, තස්ස මෙ කාළී නාම භගිනී. තස්සා ත්වං පුත්තො. සො මෙ ත්වං භාගිනෙය්යො අහොසි. තෙන ඛො පන, පාපිම, සමයෙන කකුසන්ධො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො ලොකෙ උප්පන්නො හොති. කකුසන්ධස්ස ඛො පන, පාපිම, භගවතො අරහතො ¶ සම්මාසම්බුද්ධස්ස විධුරසඤ්ජීවං නාම සාවකයුගං අහොසි අග්ගං භද්දයුගං. යාවතා ඛො පන, පාපිම, කකුසන්ධස්ස භගවතො ¶ අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස සාවකා. තෙසු න ච කොචි ආයස්මතා විධුරෙන සමසමො හොති යදිදං ධම්මදෙසනාය. ඉමිනා ඛො එවං [එතං (සී. ස්යා. පී.)], පාපිම, පරියායෙන ආයස්මතො විධුරස්ස විධුරොතෙව [විධුරස්ස විධුරො විධුරොත්වෙව (සී. ස්යා. කං. පී.)] සමඤ්ඤා උදපාදි.

‘‘ආයස්මා පන, පාපිම, සඤ්ජීවො අරඤ්ඤගතොපි රුක්ඛමූලගතොපි සුඤ්ඤාගාරගතොපි අප්පකසිරෙනෙව සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං සමාපජ්ජති. භූතපුබ්බං, පාපිම, ආයස්මා සඤ්ජීවො අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං සමාපන්නො නිසින්නො හොති. අද්දසංසු ඛො, පාපිම, ගොපාලකා පසුපාලකා කස්සකා පථාවිනො ආයස්මන්තං සඤ්ජීවං අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං සමාපන්නං නිසින්නං; දිස්වාන තෙසං එතදහොසි – ‘අච්ඡරියං වත, භො, අබ්භුතං වත, භො! අයං සමණො නිසින්නකොව කාලඞ්කතො! හන්ද නං දහාමා’ති. අථ ඛො තෙ, පාපිම, ගොපාලකා පසුපාලකා කස්සකා පථාවිනො තිණඤ්ච කට්ඨඤ්ච ගොමයඤ්ච සංකඩ්ඪිත්වා ආයස්මතො සඤ්ජීවස්ස කායෙ උපචිනිත්වා අග්ගිං දත්වා පක්කමිංසු. අථ ඛො, පාපිම, ආයස්මා සඤ්ජීවො තස්සා රත්තියා අච්චයෙන තාය සමාපත්තියා වුට්ඨහිත්වා චීවරානි පප්ඵොටෙත්වා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය ගාමං පිණ්ඩාය පාවිසි. අද්දසංසු ඛො තෙ, පාපිම, ගොපාලකා පසුපාලකා කස්සකා පථාවිනො ආයස්මන්තං සඤ්ජීවං පිණ්ඩාය චරන්තං; දිස්වාන නෙසං ¶ එතදහොසි – ‘අච්ඡරියං වත, භො, අබ්භුතං වත, භො! අයං සමණො නිසින්නකොව කාලඞ්කතො, ස්වායං පටිසඤ්ජීවිතො’ති ¶ . ඉමිනා ඛො එවං, පාපිම, පරියායෙන ආයස්මතො සඤ්ජීවස්ස සඤ්ජීවොතෙව [සඤ්ජීවො සඤ්ජීවොත්වෙව (සී. ස්යා. කං. පී.)] සමඤ්ඤා උදපාදි.

508. ‘‘අථ ඛො, පාපිම, දූසිස්ස මාරස්ස එතදහොසි – ‘ඉමෙසං ඛො අහං භික්ඛූනං සීලවන්තානං කල්යාණධම්මානං නෙව ජානාමි ආගතිං වා ගතිං වා. යංනූනාහං බ්රාහ්මණගහපතිකෙ අන්වාවිසෙය්යං ¶ – එථ, තුම්හෙ භික්ඛූ සීලවන්තෙ කල්යාණධම්මෙ අක්කොසථ පරිභාසථ රොසෙථ විහෙසෙථ. අප්පෙව නාම තුම්හෙහි අක්කොසියමානානං පරිභාසියමානානං රොසියමානානං විහෙසියමානානං සියා චිත්තස්ස අඤ්ඤථත්තං, යථා තං දූසී ¶ මාරො ලභෙථ ඔතාර’න්ති. අථ ඛො තෙ, පාපිම, දූසී මාරො බ්රාහ්මණගහපතිකෙ අන්වාවිසි – ‘එථ, තුම්හෙ භික්ඛූ සීලවන්තෙ කල්යාණධම්මෙ අක්කොසථ පරිභාසථ රොසෙථ විහෙසෙථ. අප්පෙව නාම තුම්හෙහි අක්කොසියමානානං පරිභාසියමානානං රොසියමානානං විහෙසියමානානං සියා චිත්තස්ස අඤ්ඤථත්තං, යථා තං දූසී මාරො ලභෙථ ඔතාර’න්ති.

‘‘අථ ඛො තෙ, පාපිම, බ්රාහ්මණගහපතිකා අන්වාවිසිට්ඨා දූසිනා මාරෙන භික්ඛූ සීලවන්තෙ කල්යාණධම්මෙ අක්කොසන්ති පරිභාසන්ති රොසෙන්ති විහෙසෙන්ති – ‘ඉමෙ පන මුණ්ඩකා සමණකා ඉබ්භා කිණ්හා [කණ්හා (ස්යා. කං. ක.)] බන්ධුපාදාපච්චා ‘‘ඣායිනොස්මා ඣායිනොස්මා’’ති පත්තක්ඛන්ධා අධොමුඛා මධුරකජාතා ඣායන්ති පජ්ඣායන්ති නිජ්ඣායන්ති අපජ්ඣායන්ති. සෙය්යථාපි නාම උලූකො ¶ රුක්ඛසාඛායං මූසිකං මග්ගයමානො ඣායති පජ්ඣායති නිජ්ඣායති අපජ්ඣායති; එවමෙවිමෙ මුණ්ඩකා සමණකා ඉබ්භා කිණ්හා බන්ධුපාදාපච්චා ‘‘ඣායිනොස්මා ඣායිනොස්මා’’ති පත්තක්ඛන්ධා අධොමුඛා මධුරකජාතා ඣායන්ති පජ්ඣායන්ති නිජ්ඣායන්ති අපජ්ඣායන්ති. සෙය්යථාපි නාම කොත්ථු නදීතීරෙ මච්ඡෙ මග්ගයමානො ඣායති පජ්ඣායති නිජ්ඣායති අපජ්ඣායති; එවමෙවිමෙ මුණ්ඩකා සමණකා ඉබ්භා කිණ්හා බන්ධුපාදාපච්චා ‘‘ඣායිනොස්මා ඣායිනොස්මා’’ති පත්තක්ඛන්ධා අධොමුඛා මධුරකජාතා ඣායන්ති පජ්ඣායන්ති නිජ්ඣායන්ති අපජ්ඣායන්ති. සෙය්යථාපි නාම බිළාරො සන්ධිසමලසඞ්කටීරෙ මූසිකං මග්ගයමානො ඣායති පජ්ඣායති නිජ්ඣායති අපජ්ඣායති; එවමෙවිමෙ මුණ්ඩකා සමණකා ඉබ්භා කිණ්හා බන්ධුපාදාපච්චා ‘‘ඣායිනොස්මා ඣායිනොස්මා’’ති පත්තක්ඛන්ධා අධොමුඛා මධුරකජාතා ඣායන්ති පජ්ඣායන්ති නිජ්ඣායන්ති අපජ්ඣායන්ති. සෙය්යථාපි නාම ගද්රභො වහච්ඡින්නො සන්ධිසමලසඞ්කටීරෙ ඣායති පජ්ඣායති නිජ්ඣායති අපජ්ඣායති, එවමෙවිමෙ මුණ්ඩකා සමණකා ඉබ්භා කිණ්හා බන්ධුපාදාපච්චා ‘‘ඣායිනොස්මා ඣායිනොස්මා’’ති පත්තක්ඛන්ධා අධොමුඛා මධුරකජාතා ඣායන්ති පජ්ඣායන්ති නිජ්ඣායන්ති අපජ්ඣායන්තී’’ති.

‘‘යෙ ඛො පන, පාපිම, තෙන සමයෙන මනුස්සා කාලඞ්කරොන්ති යෙභුය්යෙන කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජන්ති.

509. ‘‘අථ ¶ ¶ ¶ ඛො, පාපිම, කකුසන්ධො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො භික්ඛූ ¶ ආමන්තෙසි – ‘අන්වාවිට්ඨා ඛො, භික්ඛවෙ, බ්රාහ්මණගහපතිකා දූසිනා මාරෙන – එථ, තුම්හෙ භික්ඛූ සීලවන්තෙ කල්යාණධම්මෙ අක්කොසථ පරිභාසථ රොසෙථ විහෙසෙථ, අප්පෙව නාම තුම්හෙහි අක්කොසියමානානං පරිභාසියමානානං රොසියමානානං විහෙසියමානානං සියා චිත්තස්ස අඤ්ඤථත්තං, යථා තං දූසී මාරො ලභෙථ ඔතාර’න්ති. එථ, තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරථ, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං. ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාබජ්ඣෙන ඵරිත්වා විහරථ. කරුණාසහගතෙන චෙතසා…පෙ… මුදිතාසහගතෙන චෙතසා…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරථ, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං. ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාබජ්ඣෙන ඵරිත්වා විහරථා’ති.

‘‘අථ ඛො තෙ, පාපිම, භික්ඛූ කකුසන්ධෙන භගවතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන එවං ඔවදියමානා එවං අනුසාසියමානා අරඤ්ඤගතාපි රුක්ඛමූලගතාපි සුඤ්ඤාගාරගතාපි මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරිංසු, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං. ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාබජ්ඣෙන ඵරිත්වා විහරිංසු. කරුණාසහගතෙන චෙතසා…පෙ… මුදිතාසහගතෙන චෙතසා…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරිංසු, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං. ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාබජ්ඣෙන ඵරිත්වා විහරිංසු ¶ .

510. ‘‘අථ ඛො, පාපිම, දූසිස්ස මාරස්ස එතදහොසි – ‘එවම්පි ඛො අහං කරොන්තො ඉමෙසං භික්ඛූනං සීලවන්තානං කල්යාණධම්මානං නෙව ජානාමි ආගතිං වා ගතිං වා, යංනූනාහං බ්රාහ්මණගහපතිකෙ අන්වාවිසෙය්යං – එථ, තුම්හෙ භික්ඛූ සීලවන්තෙ කල්යාණධම්මෙ සක්කරොථ ගරුං කරොථ මානෙථ ¶ පූජෙථ ¶ , අප්පෙව නාම තුම්හෙහි සක්කරියමානානං ගරුකරියමානානං මානියමානානං පූජියමානානං සියා චිත්තස්ස අඤ්ඤථත්තං, යථා තං දූසී මාරො ලභෙථ ඔතාර’න්ති ¶ . අථ ඛො තෙ, පාපිම, දූසී මාරො බ්රාහ්මණගහපතිකෙ අන්වාවිසි – ‘එථ, තුම්හෙ භික්ඛූ සීලවන්තෙ කල්යාණධම්මෙ සක්කරොථ ගරුං කරොථ මානෙථ පූජෙථ, අප්පෙව නාම තුම්හෙහි සක්කරියමානානං ගරුකරියමානානං මානියමානානං පූජියමානානං සියා චිත්තස්ස අඤ්ඤථත්තං, යථා තං දූසී මාරො ලභෙථ ඔතාර’න්ති. අථ ඛො තෙ, පාපිම, බ්රාහ්මණගහපතිකා අන්වාවිට්ඨා දූසිනා මාරෙන භික්ඛූ සීලවන්තෙ කල්යාණධම්මෙ සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති.

‘‘යෙ ඛො පන, පාපිම, තෙන සමයෙන මනුස්සා කාලඞ්කරොන්ති යෙභුය්යෙන කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජන්ති.

511. ‘‘අථ ¶ ඛො, පාපිම, කකුසන්ධො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘අන්වාවිට්ඨා ඛො, භික්ඛවෙ, බ්රාහ්මණගහපතිකා දූසිනා මාරෙන – එථ, තුම්හෙ භික්ඛූ සීලවන්තෙ කල්යාණධම්මෙ සක්කරොථ ගරුං කරොථ මානෙථ පූජෙථ, අප්පෙව නාම තුම්හෙහි සක්කරියමානානං ගරුකරියමානානං මානියමානානං පූජියමානානං සියා චිත්තස්ස අඤ්ඤථත්තං, යථා තං දූසී මාරො ලභෙථ ඔතාරන්ති. එථ, තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, අසුභානුපස්සිනො කායෙ විහරථ, ආහාරෙ පටිකූලසඤ්ඤිනො, සබ්බලොකෙ අනභිරතිසඤ්ඤිනො [අනභිරතසඤ්ඤීනො (සී. ස්යා. කං. පී.)], සබ්බසඞ්ඛාරෙසු අනිච්චානුපස්සිනො’ති.

‘‘අථ ඛො තෙ, පාපිම, භික්ඛූ කකුසන්ධෙන භගවතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන එවං ඔවදියමානා එවං අනුසාසියමානා අරඤ්ඤගතාපි රුක්ඛමූලගතාපි සුඤ්ඤාගාරගතාපි අසුභානුපස්සිනො කායෙ විහරිංසු, ආහාරෙ පටිකූලසඤ්ඤිනො, සබ්බලොකෙ අනභිරතිසඤ්ඤිනො, සබ්බසඞ්ඛාරෙසු අනිච්චානුපස්සිනො.

512. ‘‘අථ ඛො, පාපිම, කකුසන්ධො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය ආයස්මතා විධුරෙන පච්ඡාසමණෙන ගාමං පිණ්ඩාය පාවිසි. අථ ඛො, පාපිම, දූසී මාරො අඤ්ඤතරං කුමාරකං ¶ [කුමාරං (සී. පී.)] අන්වාවිසිත්වා සක්ඛරං ගහෙත්වා ආයස්මතො විධුරස්ස සීසෙ පහාරමදාසි; සීසං වොභින්දි [සීසං තෙ භින්දිස්සාමීති (ක.)]. අථ ඛො, පාපිම, ආයස්මා විධුරො භින්නෙන සීසෙන ලොහිතෙන ගළන්තෙන කකුසන්ධංයෙව භගවන්තං ¶ අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං පිට්ඨිතො පිට්ඨිතො අනුබන්ධි. අථ ඛො ¶ , පාපිම, කකුසන්ධො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො නාගාපලොකිතං අපලොකෙසි ¶ – ‘න වායං දූසී මාරො මත්තමඤ්ඤාසී’ති. සහාපලොකනාය ච පන, පාපිම, දූසී මාරො තම්හා ච ඨානා චවි මහානිරයඤ්ච උපපජ්ජි.

‘‘තස්ස ඛො පන, පාපිම, මහානිරයස්ස තයො නාමධෙය්යා හොන්ති – ඡඵස්සායතනිකො ඉතිපි, සඞ්කුසමාහතො ඉතිපි, පච්චත්තවෙදනියො ඉතිපි. අථ ඛො මං, පාපිම, නිරයපාලා උපසඞ්කමිත්වා එතදවොචුං – යදා ඛො තෙ [යතො තෙ (ක.)], මාරිස, සඞ්කුනා සඞ්කු හදයෙ සමාගච්ඡෙය්ය. අථ නං ත්වං ජානෙය්යාසි – ‘වස්සසහස්සං මෙ නිරයෙ පච්චමානස්සා’ති. සො ඛො අහං, පාපිම, බහූනි වස්සානි බහූනි වස්සසතානි බහූනි වස්සසහස්සානි තස්මිං මහානිරයෙ අපච්චිං. දසවස්සසහස්සානි තස්සෙව මහානිරයස්ස උස්සදෙ අපච්චිං වුට්ඨානිමං නාම වෙදනං වෙදියමානො. තස්ස මය්හං, පාපිම, එවරූපො කායො හොති, සෙය්යථාපි මනුස්සස්ස. එවරූපං සීසං හොති, සෙය්යථාපි මච්ඡස්ස.

513.

‘‘කීදිසො නිරයො ආසි, යත්ථ දූසී අපච්චථ;

විධුරං සාවකමාසජ්ජ, කකුසන්ධඤ්ච බ්රාහ්මණං.

‘‘සතං ආසි අයොසඞ්කූ, සබ්බෙ පච්චත්තවෙදනා;

ඊදිසො නිරයො ආසි, යත්ථ දූසී අපච්චථ;

විධුරං සාවකමාසජ්ජ, කකුසන්ධඤ්ච බ්රාහ්මණං.

‘‘යො එතමභිජානාති, භික්ඛු බුද්ධස්ස සාවකො;

තාදිසං ¶ භික්ඛුමාසජ්ජ, කණ්හ දුක්ඛං නිගච්ඡසි.

‘‘මජ්ඣෙ සරස්ස තිට්ඨන්ති, විමානා කප්පට්ඨායිනො;

වෙළුරියවණ්ණා රුචිරා, අච්චිමන්තො පභස්සරා;

අච්ඡරා තත්ථ නච්චන්ති, පුථු නානත්තවණ්ණියො.

‘‘යො ¶ ¶ ¶ එතමභිජානාති, භික්ඛු බුද්ධස්ස සාවකො;

තාදිසං භික්ඛුමාසජ්ජ, කණ්හ දුක්ඛං නිගච්ඡසි.

‘‘යො වෙ බුද්ධෙන චොදිතො, භික්ඛු සඞ්ඝස්ස පෙක්ඛතො;

මිගාරමාතුපාසාදං, පාදඞ්ගුට්ඨෙන කම්පයි.

‘‘යො එතමභිජානාති, භික්ඛු බුද්ධස්ස සාවකො;

තාදිසං භික්ඛුමාසජ්ජ, කණ්හ දුක්ඛං නිගච්ඡසි.

‘‘යො වෙජයන්තං පාසාදං, පාදඞ්ගුට්ඨෙන කම්පයි;

ඉද්ධිබලෙනුපත්ථද්ධො, සංවෙජෙසි ච දෙවතා.

‘‘යො එතමභිජානාති, භික්ඛු බුද්ධස්ස සාවකො;

තාදිසං භික්ඛුමාසජ්ජ, කණ්හ දුක්ඛං නිගච්ඡසි.

‘‘යො වෙජයන්තපාසාදෙ, සක්කං සො පරිපුච්ඡති;

අපි වාසව ජානාසි, තණ්හාක්ඛයවිමුත්තියො;

තස්ස සක්කො වියාකාසි, පඤ්හං පුට්ඨො යථාතථං.

‘‘යො එතමභිජානාති, භික්ඛු බුද්ධස්ස සාවකො;

තාදිසං භික්ඛුමාසජ්ජ, කණ්හ දුක්ඛං නිගච්ඡසි.

‘‘යො බ්රහ්මං පරිපුච්ඡති, සුධම්මායාභිතො සභං;

අජ්ජාපි ¶ ත්යාවුසො දිට්ඨි, යා තෙ දිට්ඨි පුරෙ අහු;

පස්සසි වීතිවත්තන්තං, බ්රහ්මලොකෙ පභස්සරං.

‘‘තස්ස ¶ බ්රහ්මා වියාකාසි, අනුපුබ්බං යථාතථං;

න මෙ මාරිස සා දිට්ඨි, යා මෙ දිට්ඨි පුරෙ අහු.

‘‘පස්සාමි වීතිවත්තන්තං, බ්රහ්මලොකෙ පභස්සරං;

සොහං අජ්ජ කථං වජ්ජං, අහං නිච්චොම්හි සස්සතො.

‘‘යො එතමභිජානාති, භික්ඛු බුද්ධස්ස සාවකො;

තාදිසං භික්ඛුමාසජ්ජ, කණ්හ දුක්ඛං නිගච්ඡසි.

‘‘යො මහාමෙරුනො කූටං, විමොක්ඛෙන අඵස්සයි;

වනං පුබ්බවිදෙහානං, යෙ ච භූමිසයා නරා.

‘‘යො එතමභිජානාති, භික්ඛු බුද්ධස්ස සාවකො;

තාදිසං භික්ඛුමාසජ්ජ, කණ්හ දුක්ඛං නිගච්ඡසි.

‘‘න ¶ වෙ අග්ගි චෙතයති [වෙඨයති (සී.)], ‘අහං බාලං ඩහාමී’ති;

බාලො ච ජලිතං අග්ගිං, ආසජ්ජ නං ස ඩය්හති.

‘‘එවමෙව තුවං මාර, ආසජ්ජ නං තථාගතං;

සයං ඩහිස්සසි අත්තානං, බාලො අග්ගිංව සංඵුසං.

‘‘අපුඤ්ඤං පසවී මාරො, ආසජ්ජ නං තථාගතං;

කින්නු මඤ්ඤසි පාපිම, න මෙ පාපං විපච්චති.

‘‘කරොතො චීයති පාපං, චිරරත්තාය අන්තක;

මාර නිබ්බින්ද බුද්ධම්හා, ආසං මාකාසි භික්ඛුසු.

‘‘ඉති ¶ මාරං අතජ්ජෙසි, භික්ඛු භෙසකළාවනෙ;

තතො සො දුම්මනො යක්ඛො, නතත්ථෙවන්තරධායථා’’ති.

මාරතජ්ජනීයසුත්තං නිට්ඨිතං දසමං.

චූළයමකවග්ගො නිට්ඨිතො පඤ්චමො.

තස්සුද්දානං ¶ –

සාලෙය්ය වෙරඤ්ජදුවෙ ච තුට්ඨි, චූළමහාධම්මසමාදානඤ්ච;

වීමංසකා කොසම්බි ච බ්රාහ්මණො, දූසී ච මාරො දසමො ච වග්ගො.

සාලෙය්යවග්ගො නිට්ඨිතො පඤ්චමො.

ඉදං වග්ගානමුද්දානං –

මූලපරියායො චෙව, සීහනාදො ච උත්තමො;

කකචො චෙව ගොසිඞ්ගො, සාලෙය්යො ච ඉමෙ පඤ්ච.

මූලපණ්ණාසකං සමත්තං.