📜

2. භික්ඛුවග්ගො

1. අම්බලට්ඨිකරාහුලොවාදසුත්තවණ්ණනා

107. එවංමෙ සුතන්ති අම්බලට්ඨිකරාහුලොවාදසුත්තං. තත්ථ අම්බලට්ඨිකායං විහරතීති වෙළුවනවිහාරස්ස පච්චන්තෙ පධානඝරසඞ්ඛෙපෙ විවෙකකාමානං වසනත්ථාය කතෙ අම්බලට්ඨිකාති එවංනාමකෙ පාසාදෙ පවිවෙකං බ්රූහයන්තො විහරති. කණ්ටකො නාම ජාතකාලතො පට්ඨාය තිඛිණොව හොති, එවමෙවං අයම්පි ආයස්මා සත්තවස්සිකසාමණෙරකාලෙයෙව පවිවෙකං බ්රූහයමානො තත්ථ විහාසි. පටිසල්ලානා වුට්ඨිතොති ඵලසමාපත්තිතො වුට්ඨාය. ආසනන්ති පකතිපඤ්ඤත්තමෙවෙත්ථ ආසනං අත්ථි, තං පප්ඵොටෙත්වා ඨපෙසි. උදකාධානෙති උදකභාජනෙ. ‘‘උදකට්ඨානෙ’’තිපි පාඨො.

ආයස්මන්තං රාහුලං ආමන්තෙසීති ඔවාදදානත්ථං ආමන්තෙසි. භගවතා හි රාහුලත්ථෙරස්ස සම්බහුලා ධම්මදෙසනා කතා. සාමණෙරපඤ්හං ථෙරස්සෙව වුත්තං. තථා රාහුලසංයුත්තං මහාරාහුලොවාදසුත්තං චූළරාහුලොවාදසුත්තමිදං අම්බලට්ඨිකරාහුලොවාදසුත්තන්ති.

අයඤ්හි ආයස්මා සත්තවස්සිකකාලෙ භගවන්තං චීවරකණ්ණෙ ගහෙත්වා ‘‘දායජ්ජං මෙ සමණ දෙහී’’ති දායජ්ජං යාචමානො භගවතා ධම්මසෙනාපතිසාරිපුත්තත්ථෙරස්ස නිය්යාදෙත්වා පබ්බාජිතො. අථ භගවා දහරකුමාරා නාම යුත්තායුත්තං කථං කථෙන්ති, ඔවාදමස්ස දෙමීති රාහුලකුමාරං ආමන්තෙත්වා ‘‘සාමණෙරෙන නාම, රාහුල, තිරච්ඡානකථං කථෙතුං න වට්ටති, ත්වං කථයමානො එවරූපං කථං කථෙය්යාසී’’ති සබ්බබුද්ධෙහි අවිජහිතං දසපුච්ඡං පඤ්චපණ්ණාසවිස්සජ්ජනං – ‘‘එකො පඤ්හො එකො උද්දෙසො එකං වෙය්යාකරණං ද්වෙ පඤ්හා…පෙ… දස පඤ්හා දස උද්දෙසා දස වෙය්යාකරණාති. එකං නාම කිං? සබ්බෙ සත්තා ආහාරට්ඨිතිකා…පෙ… දස නාම කිං? දසහඞ්ගෙහි සමන්නාගතො අරහාති වුච්චතී’’ති (ඛු. පා. 4.10) ඉමං සාමණෙරපඤ්හං කථෙසි. පුන චින්තෙසි ‘‘දහරකුමාරා නාම පියමුසාවාදා හොන්ති, අදිට්ඨමෙව දිට්ඨං අම්හෙහි, දිට්ඨමෙව න දිට්ඨං අම්හෙහීති වදන්ති ඔවාදමස්ස දෙමී’’ති අක්ඛීහි ඔලොකෙත්වාපි සුඛසඤ්ජානනත්ථං පඨමමෙව චතස්සො උදකාධානූපමායො , තතො ද්වෙ හත්ථිඋපමායො එකං ආදාසූපමඤ්ච දස්සෙත්වා ඉමං සුත්තං කථෙසි. චතූසු පන පච්චයෙසු තණ්හාවිවට්ටනං පඤ්චසු කාමගුණෙසු ඡන්දරාගප්පහානං කල්යාණමිත්තුපනිස්සයස්ස මහන්තභාවඤ්ච දස්සෙත්වා රාහුලසුත්තං (සු. නි. රාහුලසුත්ත) කථෙසි. ආගතාගතට්ඨානෙ භවෙසු ඡන්දරාගො න කත්තබ්බොති දස්සෙතුං රාහුලසංයුත්තං (සං. නි. 2.188 ආදයො) කථෙසි. ‘‘අහං සොභාමි, මම වණ්ණායතනං පසන්න’’න්ති අත්තභාවං නිස්සාය ගෙහස්සිතඡන්දරාගො න කත්තබ්බොති මහාරාහුලොවාදසුත්තං කථෙසි.

තත්ථ රාහුලසුත්තං ඉමස්මිං නාම කාලෙ වුත්තන්ති න වත්තබ්බං. තඤ්හි අභිණ්හොවාදවසෙන වුත්තං. රාහුලසංයුත්තං සත්තවස්සිකකාලතො පට්ඨාය යාව අවස්සිකභික්ඛුකාලා වුත්තං. මහාරාහුලොවාදසුත්තං අට්ඨාරස වස්සසාමණෙරකාලෙ වුත්තං. චූළරාහුලොවාදසුත්තං අවස්සිකභික්ඛුකාලෙ වුත්තං. කුමාරකපඤ්හඤ්ච ඉදඤ්ච අම්බලට්ඨිකරාහුලොවාදසුත්තං සත්තවස්සිකසාමණෙරකාලෙ වුත්තං. තෙසු රාහුලසුත්තං අභිණ්හොවාදත්ථං, රාහුලසංයුත්තං, ථෙරස්ස විපස්සනාගබ්භගහණත්ථං, මහාරාහුලොවාදං ගෙහස්සිතඡන්දරාගවිනොදනත්ථං, චූළරාහුලොවාදං ථෙරස්ස පඤ්චදස-විමුත්තිපරිපාචනීය-ධම්මපරිපාකකාලෙ අරහත්තගාහාපනත්ථං වුත්තං. ඉදඤ්ච පන සන්ධාය රාහුලත්ථෙරො භික්ඛුසඞ්ඝමජ්ඣෙ තථාගතස්ස ගුණං කථෙන්තො ඉදමාහ –

‘‘කිකීව බීජං රක්ඛෙය්ය, චාමරී වාලමුත්තමං;

නිපකො සීලසම්පන්නො, මමං රක්ඛි තථාගතො’’ති. (අප. 1.2.83);

සාමණෙරපඤ්හං අයුත්තවචනපහානත්ථං, ඉදං අම්බලට්ඨිකරාහුලොවාදසුත්තං සම්පජානමුසාවාදස්ස අකරණත්ථං වුත්තං.

තත්ථ පස්සසි නොති පස්සසි නු. පරිත්තන්ති ථොකං. සාමඤ්ඤන්ති සමණධම්මො. නික්කුජ්ජිත්වාති අධොමුඛං කත්වා. උක්කුජ්ජිත්වාති උත්තානං කත්වා.

108. සෙය්යථාපි, රාහුල, රඤ්ඤො නාගොති අයං උපමා සම්පජානමුසාවාදෙ සංවරරහිතස්ස ඔපම්මදස්සනත්ථං වුත්තා. තත්ථ ඊසාදන්තොති රථීසාසදිසදන්තො . උරුළ්හවාති අභිවඩ්ඪිතො ආරොහසම්පන්නො. අභිජාතොති සුජාතො ජාතිසම්පන්නො. සඞ්ගාමාවචරොති සඞ්ගාමං ඔතිණ්ණපුබ්බො. කම්මං කරොතීති ආගතාගතෙ පවට්ටෙන්තො ඝාතෙති. පුරත්ථිමකායාදීසු පන පුරත්ථිමකායෙන තාව පටිසෙනාය ඵලකකොට්ඨකමුණ්ඩපාකාරාදයො පාතෙති, තථා පච්ඡිමකායෙන. සීසෙන කම්මං නාම නියමෙත්වා එතං පදෙසං මද්දිස්සාමීති නිවත්තිත්වා ඔලොකෙති, එත්තකෙන සතම්පි සහස්සම්පි ද්වෙධා භිජ්ජති. කණ්ණෙහි කම්මං නාම ආගතාගතෙ සරෙ කණ්ණෙහි පහරිත්වා පාතනං. දන්තෙහි කම්මං නාම පටිහත්ථිඅස්සහත්ථාරොහඅස්සාරොහපදාදීනං විජ්ඣනං. නඞ්ගුට්ඨෙන කම්මං නාම නඞ්ගුට්ඨෙ බන්ධාය දීඝාසිලට්ඨියා වා අයමුසලෙන වා ඡෙදනභෙදනං. රක්ඛතෙව සොණ්ඩන්ති සොණ්ඩං පන මුඛෙ පක්ඛිපිත්වා රක්ඛති.

තත්ථාති තස්මිං තස්ස හත්ථිනො කරණෙ. අපරිච්චත්තන්ති අනිස්සට්ඨං, පරෙසං ජයං අම්හාකඤ්ච පරාජයං පස්සීති මඤ්ඤති. සොණ්ඩායපි කම්මං කරොතීති අයමුග්ගරං වා ඛදිරමුසලං වා ගහෙත්වා සමන්තා අට්ඨාරසහත්ථට්ඨානං මද්දති. පරිච්චත්තන්ති විස්සට්ඨං, ඉදානි හත්ථියොධාදීසු න කුතොචි භායති, අම්හාකං ජයං පරෙසඤ්ච පරාජයං පස්සීති මඤ්ඤති. නාහං තස්ස කිඤ්චි පාපන්ති තස්ස දුක්කටාදිආපත්තිවීතික්කමෙ වා මාතුඝාතකාදිකම්මෙසු වා කිඤ්චි පාපං අකත්තබ්බං නාම නත්ථි. තස්මා තිහ තෙති යස්මා සම්පජානමුසාවාදිනො අකත්තබ්බං පාපං නාම නත්ථි, තස්මා තයා හසායපි දවකම්යතායපි මුසා න භණිස්සාමීති සික්ඛිතබ්බං. පච්චවෙක්ඛණත්ථොති ඔලොකනත්ථො, යං මුඛෙ වජ්ජං හොති, තස්ස දස්සනත්ථොති වුත්තං හොති. පච්චවෙක්ඛිත්වා පච්චවෙක්ඛිත්වාති ඔලොකෙත්වා ඔලොකෙත්වා.

109. සසක්කං න කරණීයන්ති එකංසෙනෙව න කාතබ්බං. පටිසංහරෙය්යාසීති නිවත්තෙය්යාසි මා කරෙය්යාසි. අනුපදජ්ජෙය්යාසීති අනුපදෙය්යාසි උපත්ථම්භෙය්යාසි පුනප්පුනං කරෙය්යාසි. අහොරත්තානුසික්ඛීති රත්තිඤ්ච දිවඤ්ච සික්ඛමානො.

111. අට්ටීයිතබ්බන්ති අට්ටෙන පීළිතෙන භවිතබ්බං. හරායිතබ්බන්ති ලජ්ජිතබ්බං. ජිගුච්ඡිතබ්බන්ති ගූථං දිස්වා විය ජිගුච්ඡා උප්පාදෙතබ්බා. මනොකම්මස්ස පන අදෙසනාවත්ථුකත්තා ඉධ දෙසෙතබ්බන්ති න වුත්තං. කිත්තකෙ පන ඨානෙ කායකම්මවචීකම්මානි සොධෙතබ්බානි, කිත්තකෙ මනොකම්මන්ති. කායකම්මවචීකම්මානි තාව එකස්මිං පුරෙභත්තෙයෙව සොධෙතබ්බානි. භත්තකිච්චං කත්වා දිවාට්ඨානෙ නිසින්නෙන හි පච්චවෙක්ඛිතබ්බං ‘‘අරුණුග්ගමනතො පට්ඨාය යාව ඉමස්මිං ඨානෙ නිසජ්ජා අත්ථි නු ඛො මෙ ඉමස්මිං අන්තරෙ පරෙසං අප්පියං කායකම්මං වා වචීකම්මං වා’’ති. සචෙ අත්ථීති ජානාති, දෙසනායුත්තං දෙසෙතබ්බං, ආවිකරණයුත්තං ආවිකාතබ්බං. සචෙ නත්ථි, තෙනෙව පීතිපාමොජ්ජෙන විහාතබ්බං. මනොකම්මං පන එතස්මිං පිණ්ඩපාතපරියෙසනට්ඨානෙ සොධෙතබ්බං. කථං? ‘‘අත්ථි නු ඛො මෙ අජ්ජ පිණ්ඩපාතපරියෙසනට්ඨානෙ රූපාදීසු ඡන්දො වා රාගො වා පටිඝං වා’’ති? සචෙ අත්ථි, ‘‘පුන න එවං කරිස්සාමී’’ති චිත්තෙනෙව අධිට්ඨාතබ්බං. සචෙ නත්ථි, තෙනෙව පීතිපාමොජ්ජෙන විහාතබ්බං.

112. සමණා වා බ්රාහ්මණා වාති බුද්ධා වා පච්චෙකබුද්ධා වා තථාගතසාවකා වා. තස්මාතිහාති යස්මා අතීතෙපි එවං පරිසොධෙසුං, අනාගතෙපි පරිසොධෙස්සන්ති, එතරහිපි පරිසොධෙන්ති, තස්මා තුම්හෙහිපි තෙසං අනුසික්ඛන්තෙහි එවං සික්ඛිතබ්බන්ති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙව. ඉමං පන දෙසනං භගවා යාව භවග්ගා උස්සිතස්ස රතනරාසිනො යොජනියමණික්ඛන්ධෙන කූටං ගණ්හන්තො විය නෙය්යපුග්ගලවසෙන පරිනිට්ඨාපෙසීති.

පපඤ්චසූදනියා මජ්ඣිමනිකායට්ඨකථාය

අම්බලට්ඨිකරාහුලොවාදසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

2. මහාරාහුලොවාදසුත්තවණ්ණනා

113. එවංමෙ සුතන්ති මහාරාහුලොවාදසුත්තං. තත්ථ පිට්ඨිතො පිට්ඨිතො අනුබන්ධීති දස්සනං අවිජහිත්වා ගමනං අබ්බොච්ඡින්නං කත්වා පච්ඡතො පච්ඡතො ඉරියාපථානුබන්ධනෙන අනුබන්ධි. තදා හි භගවා පදෙ පදං නික්ඛිපන්තො විලාසිතගමනෙන පුරතො පුරතො ගච්ඡති, රාහුලත්ථෙරො දසබලස්ස පදානුපදිකො හුත්වා පච්ඡතො පච්ඡතො.

තත්ථ භගවා සුපුප්ඵිතසාලවනමජ්ඣගතො සුභූමිඔතරණත්ථාය නික්ඛන්තමත්තවරවාරණො විය විරොචිත්ථ, රාහුලභද්දො ච වරවාරණස්ස පච්ඡතො නික්ඛන්තගජපොතකො විය. භගවා සායන්හසමයෙ මණිගුහතො නික්ඛමිත්වා ගොචරං පටිපන්නො කෙසරසීහො විය, රාහුලභද්දො ච සීහමිගරාජානං අනුබන්ධන්තො නික්ඛන්තසීහපොතකො විය. භගවා මණිපබ්බතසස්සිරිකවනසණ්ඩතො දාඨබලො මහාබ්යග්ඝො විය, රාහුලභද්දො ච බ්යග්ඝරාජානං අනුබන්ධබ්යග්ඝපොතකො විය. භගවා සිම්බලිදායතො නික්ඛන්තසුපණ්ණරාජා විය, රාහුලභද්දො ච සුපණ්ණරාජස්ස පච්ඡතො නික්ඛන්තසුපණ්ණපොතකො විය. භගවා චිත්තකූටපබ්බතතො ගගනතලං පක්ඛන්දසුවණ්ණහංසරාජා විය, රාහුලභද්දො ච හංසාධිපතිං අනුපක්ඛන්දහංසපොතකො විය. භගවා මහාසරං අජ්ඣොගාළ්හා සුවණ්ණමහානාවා විය, රාහුලභද්දො ච සුවණ්ණනාවං පච්ඡා අනුබන්ධනාවාපොතකො විය. භගවා චක්කරතනානුභාවෙන ගගනතලෙ සම්පයාතචක්කවත්තිරාජා විය, රාහුලභද්දො ච රාජානං අනුසම්පයාතපරිණායකරතනං විය. භගවා විගතවලාහකං නභං පටිපන්නතාරකරාජා විය, රාහුලභද්දො ච තාරකාධිපතිනො අනුමග්ගපටිපන්නා පරිසුද්ධඔසධිතාරකා විය.

භගවාපි මහාසම්මතපවෙණියං ඔක්කාකරාජවංසෙ ජාතො, රාහුලභද්දොපි. භගවාපි සඞ්ඛෙ පක්ඛිත්තඛීරසදිසො සුපරිසුද්ධජාතිඛත්තියකුලෙ ජාතො, රාහුලභද්දොපි. භගවාපි රජ්ජං පහාය පබ්බජිතො, රාහුලභද්දොපි. භගවතොපි සරීරං ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණපටිමණ්ඩිතං දෙවනගරෙසු සමුස්සිතරතනතොරණං විය සබ්බපාලිඵුල්ලො පාරිච්ඡත්තකො විය ච අතිමනොහරණං, රාහුලභද්දස්සාපි. ඉති ද්වෙපි අභිනීහාරසම්පන්නා, ද්වෙපි රාජපබ්බජිතා, ද්වෙපි ඛත්තියසුඛුමාලා, ද්වෙපි සුවණ්ණවණ්ණා, ද්වෙපි ලක්ඛණසම්පන්නා එකමග්ගං පටිපන්නා පටිපාටියා ගච්ඡන්තානං ද්වින්නං චන්දමණ්ඩලානං ද්වින්නං සූරියමණ්ඩලානං ද්වින්නං සක්කසුයාමසන්තුසිතසුනිම්මිතවසවත්තිමහාබ්රහ්මාදීනං සිරියා සිරිං අභිභවමානා විය විරොචිංසු.

තත්රායස්මා රාහුලො භගවතො පිට්ඨිතො පිට්ඨිතො ගච්ඡන්තොව පාදතලතො යාව උපරි කෙසන්තා තථාගතං ආලොකෙසි. සො භගවතො බුද්ධවෙසවිලාසං දිස්වා ‘‘සොභති භගවා ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණවිචිත්තසරීරො බ්යාමප්පභාපරික්ඛිත්තතාය විප්පකිණ්ණසුවණ්ණචුණ්ණමජ්ඣගතො විය, විජ්ජුලතාපරික්ඛිත්තො කනකපබ්බතො විය, යන්තසුත්තසමාකඩ්ඪිතරතනවිචිත්තං සුවණ්ණඅග්ඝිකං විය, රත්තපංසුකූලචීවරපටිච්ඡන්නොපි රත්තකම්බලපරික්ඛිත්තකනකපබ්බතො විය, පවාළලතාපටිමණ්ඩිතං සුවණ්ණඅග්ඝිකං විය , චීනපිට්ඨචුණ්ණපූජිතං සුවණ්ණචෙතියං විය, ලාඛාරසානුලිත්තො කනකයූපො විය, රත්තවලාහකන්තරතො තඞ්ඛණබ්භුග්ගතපුණ්ණචන්දො විය, අහො සමතිංසපාරමිතානුභාවසජ්ජිතස්ස අත්තභාවස්ස සිරීසම්පත්තී’’ති චින්තෙසි. තතො අත්තානම්පි ඔලොකෙත්වා – ‘‘අහම්පි සොභාමි. සචෙ භගවා චතූසු මහාදීපෙසු චක්කවත්තිරජ්ජං අකරිස්සා, මය්හං පරිණායකට්ඨානන්තරං අදස්සා. එවං සන්තෙ අතිවිය ජම්බුදීපතලං අසොභිස්සා’’ති අත්තභාවං නිස්සාය ගෙහස්සිතං ඡන්දරාගං උප්පාදෙසි.

භගවාපි පුරතො ගච්ඡන්තොව චින්තෙසි – ‘‘පරිපුණ්ණච්ඡවිමංසලොහිතො දානි රාහුලස්ස අත්තභාවො. රජනීයෙසු රූපාරම්මණාදීසු හි චිත්තස්ස පක්ඛන්දනකාලො ජාතො, කිං බහුලතාය නු ඛො රාහුලො වීතිනාමෙතී’’ති. අථ සහාවජ්ජනෙනෙව පසන්නඋදකෙ මච්ඡං විය, පරිසුද්ධෙ ආදාසමණ්ඩලෙ මුඛනිමිත්තං විය ච තස්ස තං චිත්තුප්පාදං අද්දස. දිස්වාව – ‘‘අයං රාහුලො මය්හං අත්රජො හුත්වා මම පච්ඡතො ආගච්ඡන්තො ‘අහං සොභාමි, මය්හං වණ්ණායතනං පසන්න’න්ති අත්තභාවං නිස්සාය ගෙහස්සිතඡන්දරාගං උප්පාදෙති, අතිත්ථෙ පක්ඛන්දො උප්පථං පටිපන්නො අගොචරෙ චරති, දිසාමූළ්හඅද්ධිකො විය අගන්තබ්බං දිසං ගච්ඡති. අයං ඛො පනස්ස කිලෙසො අබ්භන්තරෙ වඩ්ඪන්තො අත්තත්ථම්පි යථාභූතං පස්සිතුං න දස්සති, පරත්ථම්පි, උභයත්ථම්පි. තතො නිරයෙපි පටිසන්ධිං ගණ්හාපෙස්සති, තිරච්ඡානයොනියම්පි, පෙත්තිවිසයෙපි, අසුරකායෙපි, සම්බාධෙපි මාතුකුච්ඡිස්මින්ති අනමතග්ගෙ සංසාරවට්ටෙ පරිපාතෙස්සති. අයඤ්හි –

අනත්ථජනනො ලොභො, ලොභො චිත්තප්පකොපනො;

භයමන්තරතො ජාතං, තං ජනො නාවබුජ්ඣති.

ලුද්ධො අත්ථං න ජානාති, ලුද්ධො ධම්මං න පස්සති;

අන්ධතමං තදා හොති, යං ලොභො සහතෙ නරං. (ඉතිවු. 88) –

යථා ඛො පන අනෙකරතනපූරා මහානාවා භින්නඵලකන්තරෙන උදකං ආදියමානා මුහුත්තම්පි න අජ්ඣුපෙක්ඛිතබ්බා හොති, වෙගෙනස්සා විවරං පිදහිතුං වට්ටති, එවමෙවං අයම්පි න අජ්ඣුපෙක්ඛිතබ්බො. යාවස්ස අයං කිලෙසො අබ්භන්තරෙ සීලරතනාදීනි න විනාසෙති, තාවදෙව නං නිග්ගණ්හිස්සාමී’’ති අජ්ඣාසයමකාසි. එවරූපෙසු පන ඨානෙසු බුද්ධානං නාගවිලොකනං නාම හොති. තස්මා යන්තෙන පරිවත්තිතසුවණ්ණපටිමා විය සකලකායෙනෙව පරිවත්තෙත්වා ඨිතො රාහුලභද්දං ආමන්තෙසි. තං සන්ධාය ‘‘අථ ඛො භගවා අපලොකෙත්වා’’තිආදි වුත්තං.

තත්ථ යංකිඤ්චි රූපන්තිආදීනි සබ්බාකාරෙන විසුද්ධිමග්ගෙ ඛන්ධනිද්දෙසෙ විත්ථාරිතානි. නෙතං මමාතිආදීනි මහාහත්ථිපදොපමෙ වුත්තානි. රූපමෙව නු ඛො භගවාති කස්මා පුච්ඡති? තස්ස කිර – ‘‘සබ්බං රූපං නෙතං මම, නෙසොහමස්මි න මෙසො අත්තා’’ති සුත්වා – ‘‘භගවා සබ්බං රූපං විපස්සනාපඤ්ඤාය එවං දට්ඨබ්බන්ති වදති, වෙදනාදීසු නු ඛො කථං පටිපජ්ජිතබ්බ’’න්ති නයො උදපාදි. තස්මා තස්මිං නයෙ ඨිතො පුච්ඡති. නයකුසලො හෙස ආයස්මා රාහුලො, ඉදං න කත්තබ්බන්ති වුත්තෙ ඉදම්පි න කත්තබ්බං ඉදම්පි න කත්තබ්බමෙවාති නයසතෙනපි නයසහස්සෙනපි පටිවිජ්ඣති. ඉදං කත්තබ්බන්ති වුත්තෙපි එසෙව නයො.

සික්ඛාකාමො හි අයං ආයස්මා, පාතොව ගන්ධකුටිපරිවෙණෙ පත්ථමත්තං වාලිකං ඔකිරති – ‘‘අජ්ජ සම්මාසම්බුද්ධස්ස සන්තිකා මය්හං උපජ්ඣායස්ස සන්තිකා එත්තකං ඔවාදං එත්තකං පරිභාසං ලභාමී’’ති. සම්මාසම්බුද්ධොපි නං එතදග්ගෙ ඨපෙන්තො – ‘‘එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, මම සාවකානං භික්ඛූනං සික්ඛාකාමානං යදිදං රාහුලො’’ති (අ. නි. 1.209) සික්ඛායමෙව අග්ගං කත්වා ඨපෙසි. සොපි ආයස්මා භික්ඛුසඞ්ඝමජ්ඣෙ තමෙව සීහනාදං නදි –

‘‘සබ්බමෙතං අභිඤ්ඤාය, ධම්මරාජා පිතා මම;

සම්මුඛා භික්ඛුසඞ්ඝස්ස, එතදග්ගෙ ඨපෙසි මං.

සික්ඛාකාමානහං අග්ගො, ධම්මරාජෙන ථොමිතො;

සද්ධාපබ්බජිතානඤ්ච, සහායො පවරො මම.

ධම්මරාජා පිතා මය්හං, ධම්මාරක්ඛො ච පෙත්තියො;

සාරිපුත්තො උපජ්ඣායො, සබ්බං මෙ ජිනසාසන’’න්ති.

අථස්ස භගවා යස්මා න කෙවලං රූපමෙව, වෙදනාදයොපි එවං දට්ඨබ්බා, තස්මා රූපම්පි රාහුලාතිආදිමාහ. කො නජ්ජාති කො නු අජ්ජ. ථෙරස්ස කිර එතදහොසි ‘‘සම්මාසම්බුද්ධො මය්හං අත්තභාවනිස්සිතං ඡන්දරාගං ඤත්වා ‘සමණෙන නාම එවරූපො විතක්කො න විතක්කිතබ්බො’ති නෙව පරියායෙන කථං කථෙසි, ගච්ඡ භික්ඛු රාහුලං වදෙහි ‘මා පුන එවරූපං විතක්කං විතක්කෙසී’ති න දූතං පෙසෙසි. මං සම්මුක්ඛෙ ඨත්වායෙව පන සභණ්ඩකං චොරං චූළාය ගණ්හන්තො විය සම්මුඛා සුගතොවාදං අදාසි. සුගතොවාදො ච නාම අසඞ්ඛෙය්යෙහිපි කප්පෙහි දුල්ලභො. එවරූපස්ස බුද්ධස්ස සම්මුඛා ඔවාදං ලභිත්වා කො නු විඤ්ඤූ පණ්ඩිතජාතිකො අජ්ජ ගාමං පිණ්ඩාය පවිසිස්සතී’’ති. අථෙස ආයස්මා ආහාරකිච්චං පහාය යස්මිං නිසින්නට්ඨානෙ ඨිතෙන ඔවාදො ලද්ධො, තතොව පටිනිවත්තෙත්වා අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ නිසීදි. භගවාපි තං ආයස්මන්තං නිවත්තමානං දිස්වා න එවමාහ – ‘‘මා නිවත්ත තාව, රාහුල, භික්ඛාචාරකාලො තෙ’’ති. කස්මා? එවං කිරස්ස අහොසි – ‘‘අජ්ජ තාව කායගතාසතිඅමතභොජනං භුඤ්ජතූ’’ති.

අද්දසා ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තොති භගවති ගතෙ පච්ඡා ගච්ඡන්තො අද්දස. එතස්ස කිරායස්මතො එකකස්ස විහරතො අඤ්ඤං වත්තං, භගවතා සද්ධිං විහරතො අඤ්ඤං. යදා හි ද්වෙ අග්ගසාවකා එකාකිනො වසන්ති, තදා පාතොව සෙනාසනං සම්මජ්ජිත්වා සරීරපටිජග්ගනං කත්වා සමාපත්තිං අප්පෙත්වා සන්නිසින්නා අත්තනො චිත්තරුචියා භික්ඛාචාරං ගච්ඡන්ති. භගවතා සද්ධිං විහරන්තා පන ථෙරා එවං න කරොන්ති. තදා හි භගවා භික්ඛුසඞ්ඝපරිවාරො පඨමං භික්ඛාචාරං ගච්ඡති. තස්මිං ගතෙ ථෙරො අත්තනො සෙනාසනා නික්ඛමිත්වා – ‘‘බහූනං වසනට්ඨානෙ නාම සබ්බෙව පාසාදිකං කාතුං සක්කොන්ති වා, න වා සක්කොන්තී’’ති තත්ථ තත්ථ ගන්ත්වා අසම්මට්ඨං ඨානං සම්මජ්ජති. සචෙ කචවරො අඡඩ්ඩිතො හොති, තං ඡඩ්ඩෙති. පානීයට්ඨපෙතබ්බට්ඨානම්හි පානීයකූටෙ අසති පානීයඝටං ඨපෙති. ගිලානානං සන්තිකං ගන්ත්වා, ‘‘ආවුසො, තුම්හාකං කිං ආහරාමි, කිං වො ඉච්ඡිතබ්බ’’න්ති? පුච්ඡති. අවස්සිකදහරානං සන්තිකං ගන්ත්වා – ‘‘අභිරමථ, ආවුසො, මා උක්කණ්ඨිත්ථ, පටිපත්තිසාරකං බුද්ධසාසන’’න්ති ඔවදති. එවං කත්වා සබ්බපච්ඡා භික්ඛාචාරං ගච්ඡති. යථා හි චක්කවත්ති කුහිඤ්චි ගන්තුකාමො සෙනාය පරිවාරිතො පඨමං නික්ඛමති, පරිණායකරතනං සෙනඞ්ගානි සංවිධාය පච්ඡා නික්ඛමති, එවං සද්ධම්මචක්කවත්ති භගවා භික්ඛුසඞ්ඝපරිවාරො පඨමං නික්ඛමති, තස්ස භගවතො පරිණායකරතනභූතො ධම්මසෙනාපති ඉමං කිච්චං කත්වා සබ්බපච්ඡා නික්ඛමති. සො එවං නික්ඛන්තො තස්මිං දිවසෙ අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ නිසින්නං රාහුලභද්දං අද්දස. තෙන වුත්තං ‘‘පච්ඡා ගච්ඡන්තො අද්දසා’’ති.

අථ කස්මා ආනාපානස්සතියං නියොජෙසි? නිසජ්ජානුච්ඡවිකත්තා. ථෙරො කිර ‘‘එතස්ස භගවතා රූපකම්මට්ඨානං කථිත’’න්ති අනාවජ්ජිත්වාව යෙනාකාරෙන අයං අචලො අනොබද්ධො හුත්වා නිසින්නො, ඉදමස්ස එතිස්සා නිසජ්ජාය කම්මට්ඨානං අනුච්ඡවිකන්ති චින්තෙත්වා එවමාහ. තත්ථ ආනාපානස්සතින්ති අස්සාසපස්සාසෙ පරිග්ගහෙත්වා තත්ථ චතුක්කපඤ්චකජ්ඣානං නිබ්බත්තෙත්වා විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං ගණ්හාහීති දස්සෙති.

මහප්ඵලා හොතීති කීවමහප්ඵලා හොති? ඉධ භික්ඛු ආනාපානස්සතිං අනුයුත්තො එකාසනෙ නිසින්නොව සබ්බාසවෙ ඛෙපෙත්වා අරහත්තං පාපුණාති, තථා අසක්කොන්තො මරණකාලෙ සමසීසී හොති, තථා අසක්කොන්තො දෙවලොකෙ නිබ්බත්තිත්වා ධම්මකථිකදෙවපුත්තස්ස ධම්මං සුත්වා අරහත්තං පාපුණාති, තතො විරද්ධො අනුප්පන්නෙ බුද්ධුප්පාදෙ පච්චෙකබොධිං සච්ඡිකරොති, තං අසච්ඡිකරොන්තො බුද්ධානං සම්මුඛීභාවෙ බාහියත්ථෙරාදයො විය ඛිප්පාභිඤ්ඤො හොති, එවං මහප්ඵලා. මහානිසංසාති තස්සෙව වෙවචනං. වුත්තම්පි චෙතං –

‘‘ආනාපානස්සතී යස්ස, පරිපුණ්ණා සුභාවිතා;

අනුපුබ්බං පරිචිතා, යථා බුද්ධෙන දෙසිතා;

සොමං ලොකං පභාසෙති, අබ්භා මුත්තොව චන්දිමා’’ති. (ථෙරගා. 548; පටි. ම. 1.1.60) –

ඉමං මහප්ඵලතං සම්පස්සමානො ථෙරො සද්ධිවිහාරිකං තත්ථ නියොජෙති.

ඉති භගවා රූපකම්මට්ඨානං, ථෙරො ආනාපානස්සතින්ති උභොපි කම්මට්ඨානං ආචික්ඛිත්වා ගතා, රාහුලභද්දො විහාරෙයෙව ඔහීනො. භගවා තස්ස ඔහීනභාවං ජානන්තොපි නෙව අත්තනා ඛාදනීයං භොජනීයං ගහෙත්වා අගමාසි, න ආනන්දත්ථෙරස්ස හත්ථෙ පෙසෙසි, න පසෙනදිමහාරාජඅනාථපිණ්ඩිකාදීනං සඤ්ඤං අදාසි. සඤ්ඤාමත්තකඤ්හි ලභිත්වා තෙ කාජභත්තං අභිහරෙය්යුං. යථා ච භගවා, එවං සාරිපුත්තත්ථෙරොපි න කිඤ්චි අකාසි. රාහුලත්ථෙරො නිරාහාරො ඡින්නභත්තො අහොසි. තස්ස පනායස්මතො – ‘‘භගවා මං විහාරෙ ඔහීනං ජානන්තොපි අත්තනා ලද්ධපිණ්ඩපාතං නාපි සයං ගහෙත්වා ආගතො, න අඤ්ඤස්ස හත්ථෙ පහිණි , න මනුස්සානං සඤ්ඤං අදාසි, උපජ්ඣායොපි මෙ ඔහීනභාවං ජානන්තො තථෙව න කිඤ්චි අකාසී’’ති චිත්තම්පි න උප්පන්නං, කුතො තප්පච්චයා ඔමානං වා අතිමානං වා ජනෙස්සති. භගවතා පන ආචික්ඛිතකම්මට්ඨානමෙව පුරෙභත්තම්පි පච්ඡාභත්තම්පි – ‘‘ඉතිපි රූපං අනිච්චං, ඉතිපි දුක්ඛං, ඉතිපි අසුභං, ඉතිපි අනත්තා’’ති අග්ගිං අභිමත්ථෙන්තො විය නිරන්තරං මනසිකත්වා සායන්හසමයෙ චින්තෙසි – ‘‘අහං උපජ්ඣායෙන ආනාපානස්සතිං භාවෙහීති වුත්තො , තස්ස වචනං න කරිස්සාමි. ආචරියුපජ්ඣායානඤ්හි වචනං අකරොන්තො දුබ්බචො නාම හොති. ‘දුබ්බචො රාහුලො, උපජ්ඣායස්සපි වචනං න කරොතී’ති ච ගරහුප්පත්තිතො කක්ඛළතරා පීළා නාම නත්ථී’’ති භාවනාවිධානං පුච්ඡිතුකාමො භගවතො සන්තිකං අගමාසි. තං දස්සෙතුං අථ ඛො ආයස්මා රාහුලොතිආදි වුත්තං.

114. තත්ථ පටිසල්ලානාති එකීභාවතො. යංකිඤ්චි රාහුලාති කස්මා? භගවා ආනාපානස්සතිං පුට්ඨො රූපකම්මට්ඨානං කථෙතීති. රූපෙ ඡන්දරාගප්පහානත්ථං. එවං කිරස්ස අහොසි – ‘‘රාහුලස්ස අත්තභාවං නිස්සාය ඡන්දරාගො උප්පන්නො, හෙට්ඨා චස්ස සඞ්ඛෙපෙන රූපකම්මට්ඨානං කථිතං. ඉදානිස්සාපි ද්විචත්තාලීසාය ආකාරෙහි අත්තභාවං විරාජෙත්වා විසඞ්ඛරිත්වා තංනිස්සිතං ඡන්දරාගං අනුප්පත්තිධම්මතං ආපාදෙස්සාමී’’ති. අථ ආකාසධාතුං කස්මා විත්ථාරෙසීති? උපාදාරූපදස්සනත්ථං. හෙට්ඨා හි චත්තාරි මහාභූතානෙව කථිතානි, න උපාදාරූපං. තස්මා ඉමිනා මුඛෙන තං දස්සෙතුං ආකාසධාතුං විත්ථාරෙසි. අපිච අජ්ඣත්තිකෙන ආකාසෙන පරිච්ඡින්නරූපම්පි පාකටං හොති.

ආකාසෙන පරිච්ඡින්නං, රූපං යාති විභූතතං;

තස්සෙවං ආවිභාවත්ථං, තං පකාසෙසි නායකො.

එත්ථ පන පුරිමාසු තාව චතූසු ධාතූසු යං වත්තබ්බං, තං මහාහත්ථිපදොපමෙ වුත්තමෙව.

118. ආකාසධාතුයං ආකාසගතන්ති ආකාසභාවං ගතං. උපාදින්නන්තිආදින්නං ගහිතං පරාමට්ඨං, සරීරට්ඨකන්ති අත්ථො. කණ්ණච්ඡිද්දන්ති මංසලොහිතාදීහි අසම්ඵුට්ඨකණ්ණවිවරං. නාසච්ඡිද්දාදීසුපි එසෙව නයො. යෙනචාති යෙන ඡිද්දෙන. අජ්ඣොහරතීති අන්තො පවෙසෙති, ජිව්හාබන්ධනතො හි යාව උදරපටලා මනුස්සානං විදත්ථිචතුරඞ්ගුලං ඡිද්දට්ඨානං හොති. තං සන්ධායෙතං වුත්තං. යත්ථ චාති යස්මිං ඔකාසෙ. සන්තිට්ඨතීති පතිට්ඨාති. මනුස්සානඤ්හි මහන්තං පටපරිස්සාවනමත්තඤ්ච උදරපටලං නාම හොති. තං සන්ධායෙතං වුත්තං. අධොභාගං නික්ඛමතීති යෙන හෙට්ඨා නික්ඛමති. ද්වත්තිංසහත්ථමත්තං එකවීසතියා ඨානෙසු වඞ්කං අන්තං නාම හොති. තං සන්ධායෙතං වුත්තං. යං වා පනඤ්ඤම්පීති ඉමිනා සුඛුමසුඛුමං චම්මමංසාදිඅන්තරගතඤ්චෙව ලොමකූපභාවෙන ච ඨිතං ආකාසං දස්සෙති. සෙසමෙත්ථාපි පථවීධාතුආදීසු වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බං.

119. ඉදානිස්ස තාදිභාවලක්ඛණං ආචික්ඛන්තො පථවීසමන්තිආදිමාහ. ඉට්ඨානිට්ඨෙසු හි අරජ්ජන්තො අදුස්සන්තො තාදී නාම හොති. මනාපාමනාපාති එත්ථ අට්ඨ ලොභසහගතචිත්තසම්පයුත්තා මනාපා නාම, ද්වෙ දොමනස්සචිත්තසම්පයුත්තා අමනාපා නාම. චිත්තං න පරියාදාය ඨස්සන්තීති එතෙ ඵස්සා උප්පජ්ජිත්වා තව චිත්තං අන්තොමුට්ඨිගතං කරොන්තො විය පරියාදාය ගහෙත්වා ඨාතුං න සක්ඛිස්සන්ති ‘‘අහං සොභාමි, මය්හං වණ්ණායතනං පසන්න’’න්ති පුන අත්තභාවං නිස්සාය ඡන්දරාගො නුප්පජ්ජිස්සති. ගූථගතන්තිආදීසු ගූථමෙව ගූථගතං. එවං සබ්බත්ථ.

න කත්ථචි පතිට්ඨිතොති පථවීපබ්බතරුක්ඛාදීසු එකස්මිම්පි න පතිට්ඨිතො, යදි හි පථවියං පතිට්ඨිතො භවෙය්ය, පථවියා භිජ්ජමානාය සහෙව භිජ්ජෙය්ය, පබ්බතෙ පතමානෙ සහෙව පතෙය්ය, රුක්ඛෙ ඡිජ්ජමානෙ සහෙව ඡිජ්ජෙය්ය.

120. මෙත්තංරාහුලාති කස්මා ආරභි? තාදිභාවස්ස කාරණදස්සනත්ථං. හෙට්ඨා හි තාදිභාවලක්ඛණං දස්සිතං, න ච සක්කා අහං තාදී හොමීති අකාරණා භවිතුං, නපි ‘‘අහං උච්චාකුලප්පසුතො බහුස්සුතො ලාභී, මං රාජරාජමහාමත්තාදයො භජන්ති, අහං තාදී හොමී’’ති ඉමෙහි කාරණෙහි කොචි තාදී නාම හොති, මෙත්තාදිභාවනාය පන හොතීති තාදිභාවස්ස කාරණදස්සනත්ථං ඉමං දෙසනං ආරභි.

තත්ථ භාවයතොති උපචාරං වා අප්පනං වා පාපෙන්තස්ස. යො බ්යාපාදොති යො සත්තෙ කොපො, සො පහීයිස්සති. විහෙසාති පාණිආදීහි සත්තානං විහිංසනං. අරතීති පන්තසෙනාසනෙසු චෙව අධිකුසලධම්මෙසු ච උක්කණ්ඨිතතා. පටිඝොති යත්ථ කත්ථචි සත්තෙසු සඞ්ඛාරෙසු ච පටිහඤ්ඤනකිලෙසො. අසුභන්ති උද්ධුමාතකාදීසු උපචාරප්පනං. උද්ධුමාතකාදීසු අසුභභාවනා ච නාමෙසා විත්ථාරතො විසුද්ධිමග්ගෙ කථිතාව. රාගොති පඤ්චකාමගුණිකරාගො. අනිච්චසඤ්ඤන්ති අනිච්චානුපස්සනාය සහජාතසඤ්ඤං. විපස්සනා එව වා එසා අසඤ්ඤාපි සඤ්ඤාසීසෙන සඤ්ඤාති වුත්තා. අස්මිමානොති රූපාදීසු අස්මීති මානො.

121. ඉදානි ථෙරෙන පුච්ඡිතං පඤ්හං විත්ථාරෙන්තො ආනාපානස්සතින්තිආදිමාහ. තත්ථ ඉදං කම්මට්ඨානඤ්ච කම්මට්ඨානභාවනා ච පාළිඅත්ථො ච සද්ධිං ආනිසංසකථාය සබ්බො සබ්බාකාරෙන විසුද්ධිමග්ගෙ අනුස්සතිනිද්දෙසෙ විත්ථාරිතොයෙව. ඉමං දෙසනං භගවා නෙය්යපුග්ගලවසෙනෙව පරිනිට්ඨාපෙසීති.

පපඤ්චසූදනියා මජ්ඣිමනිකායට්ඨකථාය

මාහාරාහුලොවාදසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

3. චූළමාලුක්යසුත්තවණ්ණනා

122. එවංමෙ සුතන්ති මාලුක්යසුත්තං. තත්ථ මාලුක්යපුත්තස්සාති එවංනාමකස්ස ථෙරස්ස. ඨපිතානි පටික්ඛිත්තානීති දිට්ඨිගතානි නාම න බ්යාකාතබ්බානීති එවං ඨපිතානි චෙව පටික්ඛිත්තානි ච. තථාගතොති සත්තො. තං මෙ න රුච්චතීති තං අබ්යාකරණං මය්හං න රුච්චති. සික්ඛංපච්චක්ඛායාති සික්ඛං පටික්ඛිපිත්වා.

125. කො සන්තො කං පච්චාචික්ඛසීති යාචකො වා හි යාචිතකං පච්චාචික්ඛෙය්ය, යාචිතකො වා යාචකං. ත්වං නෙව යාචකො න යාචිතකො, සො දානි ත්වං කො සන්තො කං පච්චාචික්ඛසීති අත්ථො.

126. විද්ධොඅස්සාති පරසෙනාය ඨිතෙන විද්ධො භවෙය්ය. ගාළ්හපලෙපනෙනාති බහලලෙපනෙන. භිසක්කන්ති වෙජ්ජං. සල්ලකත්තන්ති සල්ලකන්තනං සල්ලකන්තියසුත්තවාචකං. අක්කස්සාති අක්කවාකෙ ගහෙත්වා ජියං කරොන්ති. තෙන වුත්තං ‘‘අක්කස්සා’’ති. සණ්හස්සාති වෙණුවිලීවස්ස. මරුවාඛීරපණ්ණීනම්පි වාකෙහියෙව කරොන්ති. තෙන වුත්තං යදි වා මරුවාය යදි වා ඛීරපණ්ණිනොති. ගච්ඡන්ති පබ්බතගච්ඡනදීගච්ඡාදීසු ජාතං. රොපිමන්ති රොපෙත්වා වඩ්ඪිතං සරවනතො සරං ගහෙත්වා කතං. සිථිලහනුනොති එවංනාමකස්ස පක්ඛිනො. භෙරවස්සාති කාළසීහස්ස. සෙම්හාරස්සාති මක්කටස්ස. එවං නොති එතාය දිට්ඨියා සති න හොතීති අත්ථො.

127. අත්ථෙව ජාතීති එතාය දිට්ඨියා සති බ්රහ්මචරියවාසොව නත්ථි, ජාති පන අත්ථියෙව. තථා ජරාමරණාදීනීති දස්සෙති. යෙසාහන්ති යෙසං අහං. නිඝාතන්ති උපඝාතං විනාසං. මම සාවකා හි එතෙසු නිබ්බින්නා ඉධෙව නිබ්බානං පාපුණන්තීති අධිප්පායො.

128. තස්මාතිහාති යස්මා අබ්යාකතමෙතං, චතුසච්චමෙව මයා බ්යාකතං, තස්මාති අත්ථො. න හෙතං මාලුක්යපුත්ත අත්ථසංහිතන්ති එතං දිට්ඨිගතං වා එතං බ්යාකරණං වා කාරණනිස්සිතං න හොති. න ආදිබ්රහ්මචරියකන්ති බ්රහ්මචරියස්ස ආදිමත්තම්පි පුබ්බභාගසීලමත්තම්පි න හොති. න නිබ්බිදායාතිආදීසු වට්ටෙ නිබ්බින්දනත්ථාය වා විරජ්ඣනත්ථාය වා වට්ටනිරොධාය වා රාගාදිවූපසමනත්ථාය වා අභිඤ්ඤෙය්යෙ ධම්මෙ අභිජානනත්ථාය වා චතුමග්ගසඞ්ඛාතසම්බොධත්ථාය වා අසඞ්ඛතනිබ්බානසච්ඡිකිරියත්ථාය වා න හොති. එතං හීති එතං චතුසච්චබ්යාකරණං. ආදිබ්රහ්මචරියකන්ති බ්රහ්මචරියස්ස ආදිභූතං පුබ්බපදට්ඨානං. සෙසං වුත්තපටිවිපක්ඛනයෙන වෙදිතබ්බං. ඉමම්පි දෙසනං භගවා නෙය්යපුග්ගලවසෙන නිට්ඨාපෙසීති.

පපඤ්චසූදනියා මජ්ඣිමනිකායට්ඨකථාය

චූළමාලුක්යසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

4. මහාමාලුක්යසුත්තවණ්ණනා

129. එවංමෙ සුතන්ති මහාමාලුක්යසුත්තං. තත්ථ ඔරම්භාගියානීති හෙට්ඨා කොට්ඨාසිකානි කාමභවෙ නිබ්බත්තිසංවත්තනිකානි. සංයොජනානීති බන්ධනානි. කස්සඛො නාමාති කස්ස දෙවස්ස වා මනුස්සස්ස වා දෙසිතානි ධාරෙසි, කිං ත්වමෙවෙකො අස්සොසි, න අඤ්ඤො කොචීති? අනුසෙතීති අප්පහීනතාය අනුසෙති. අනුසයමානො සංයොජනං නාම හොති.

එත්ථ ච භගවතා සංයොජනං පුච්ඡිතං, ථෙරෙනපි සංයොජනමෙව බ්යාකතං. එවං සන්තෙපි තස්ස වාදෙ භගවතා දොසො ආරොපිතො. සො කස්මාති චෙ? ථෙරස්ස තථාලද්ධිකත්තා. අයඤ්හි තස්ස ලද්ධි ‘‘සමුදාචාරක්ඛණෙයෙව කිලෙසෙහි සංයුත්තො නාම හොති, ඉතරස්මිං ඛණෙ අසංයුත්තො’’ති. තෙනස්ස භගවතා දොසො ආරොපිතො. අථායස්මා ආනන්දො චින්තෙසි – ‘‘භගවතා භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ධම්මං දෙසෙස්සාමීති අත්තනො ධම්මතායෙව අයං ධම්මදෙසනා ආරද්ධා, සා ඉමිනා අපණ්ඩිතෙන භික්ඛුනා විසංවාදිතා. හන්දාහං භගවන්තං යාචිත්වා භික්ඛූනං ධම්මං දෙසෙස්සාමී’’ති. සො එවමකාසි. තං දස්සෙතුං ‘‘එවං වුත්තෙ ආයස්මා ආනන්දො’’තිආදි වුත්තං.

තත්ථ සක්කායදිට්ඨිපරියුට්ඨිතෙනාති සක්කායදිට්ඨියා ගහිතෙන අභිභූතෙන. සක්කායදිට්ඨිපරෙතෙනාති සක්කායදිට්ඨියා අනුගතෙන. නිස්සරණන්ති දිට්ඨිනිස්සරණං නාම නිබ්බානං, තං යථාභූතං නප්පජානාති. අප්පටිවිනීතාති අවිනොදිතා අනීහටා. ඔරම්භාගියං සංයොජනන්ති හෙට්ඨාභාගියසංයොජනං නාම හොති. සෙසපදෙසුපි එසෙව නයො. සුක්කපක්ඛො උත්තානත්ථොයෙව. ‘‘සානුසයා පහීයතී’’ති වචනතො පනෙත්ථ එකච්චෙ ‘‘අඤ්ඤං සංයොජනං අඤ්ඤො අනුසයො’’ති වදන්ති. ‘‘යථා හි සබ්යඤ්ජනං භත්ත’’න්ති වුත්තෙ භත්තතො අඤ්ඤං බ්යඤ්ජනං හොති, එවං ‘‘සානුසයා’’ති වචනතො පරියුට්ඨානසක්කායදිට්ඨිතො අඤ්ඤෙන අනුසයෙන භවිතබ්බන්ති තෙසං ලද්ධි. තෙ ‘‘සසීසං පාරුපිත්වා’’තිආදීහි පටික්ඛිපිතබ්බා. න හි සීසතො අඤ්ඤො පුරිසො අත්ථි. අථාපි සියා – ‘‘යදි තදෙව සංයොජනං සො අනුසයො, එවං සන්තෙ භගවතා ථෙරස්ස තරුණූපමො උපාරම්භො දුආරොපිතො හොතී’’ති. න දුආරොපිතො, කස්මා? එවංලද්ධිකත්තාති විත්ථාරිතමෙතං. තස්මා සොයෙව කිලෙසො බන්ධනට්ඨෙන සංයොජනං, අප්පහීනට්ඨෙන අනුසයොති ඉමමත්ථං සන්ධාය භගවතා ‘‘සානුසයා පහීයතී’’ති එවං වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං.

132. තචං ඡෙත්වාතිආදීසු ඉදං ඔපම්මසංසන්දනං – තචච්ඡෙදො විය හි සමාපත්ති දට්ඨබ්බා, ඵෙග්ගුච්ඡෙදො විය විපස්සනා, සාරච්ඡෙදො විය මග්ගො. පටිපදා පන ලොකියලොකුත්තරමිස්සකාව වට්ටති. එවමෙතෙ දට්ඨබ්බාති එවරූපා පුග්ගලා එවං දට්ඨබ්බා.

133. උපධිවිවෙකාති උපධිවිවෙකෙන. ඉමිනා පඤ්චකාමගුණවිවෙකො කථිතො. අකුසලානං ධම්මානං පහානාති ඉමිනා නීවරණප්පහානං කථිතං. කායදුට්ඨුල්ලානං පටිප්පස්සද්ධියාති ඉමිනා කායාලසියපටිප්පස්සද්ධි කථිතා. විවිච්චෙව කාමෙහීති උපධිවිවෙකෙන කාමෙහි විනා හුත්වා. විවිච්ච අකුසලෙහීති අකුසලානං ධම්මානං පහානෙන කායදුට්ඨුල්ලානං පටිප්පස්සද්ධියා ච අකුසලෙහි විනා හුත්වා. යදෙව තත්ථ හොතීති යං තත්ථ අන්තොසමාපත්තික්ඛණෙයෙව සමාපත්තිසමුට්ඨිතඤ්ච රූපාදිධම්මජාතං හොති. තෙධම්මෙති තෙ රූපගතන්තිආදිනා නයෙන වුත්තෙ රූපාදයො ධම්මෙ. අනිච්චතොති න නිච්චතො. දුක්ඛතොති න සුඛතො. රොගතොතිආදීසු ආබාධට්ඨෙන රොගතො, අන්තොදොසට්ඨෙන ගණ්ඩතො, අනුපවිද්ධට්ඨෙන දුක්ඛජනනට්ඨෙන ච සල්ලතො, දුක්ඛට්ඨෙන අඝතො, රොගට්ඨෙන ආබාධතො, අසකට්ඨෙන පරතො, පලුජ්ජනට්ඨෙන පලොකතො, නිස්සත්තට්ඨෙන සුඤ්ඤතො, න අත්තට්ඨෙන අනත්තතො. තත්ථ අනිච්චතො, පලොකතොති ද්වීහි පදෙහි අනිච්චලක්ඛණං කථිතං, දුක්ඛතොතිආදීහි ඡහි දුක්ඛලක්ඛණං, පරතො සුඤ්ඤතො අනත්තතොති තීහි අනත්තලක්ඛණං.

සො තෙහි ධම්මෙහීති සො තෙහි එවං තිලක්ඛණං ආරොපෙත්වා දිට්ඨෙහි අන්තොසමාපත්තියං පඤ්චක්ඛන්ධධම්මෙහි. චිත්තං පටිවාපෙතීති චිත්තං පටිසංහරති මොචෙති අපනෙති. උපසංහරතීති විපස්සනාචිත්තං තාව සවනවසෙන ථුතිවසෙන පරියත්තිවසෙන පඤ්ඤත්තිවසෙන ච එතං සන්තං නිබ්බානන්ති එවං අසඞ්ඛතාය අමතාය ධාතුයා උපසංහරති. මග්ගචිත්තං නිබ්බානං ආරම්මණකරණවසෙනෙව එතං සන්තමෙතං පණීතන්ති න එවං වදති, ඉමිනා පන ආකාරෙන තං පටිවිජ්ඣන්තො තත්ථ චිත්තං උපසංහරතීති අත්ථො. සො තත්ථ ඨිතොති තාය තිලක්ඛණාරම්මණාය විපස්සනාය ඨිතො. ආසවානං ඛයං පාපුණාතීති අනුක්කමෙන චත්තාරො මග්ගෙ භාවෙත්වා පාපුණාති . තෙනෙව ධම්මරාගෙනාති සමථවිපස්සනාධම්මෙ ඡන්දරාගෙන. සමථවිපස්සනාසු හි සබ්බසො ඡන්දරාගං පරියාදාතුං සක්කොන්තො අරහත්තං පාපුණාති, අසක්කොන්තො අනාගාමී හොති.

යදෙවතත්ථ හොති වෙදනාගතන්ති ඉධ පන රූපං න ගහිතං. කස්මා? සමතික්කන්තත්තා. අයඤ්හි හෙට්ඨා රූපාවචරජ්ඣානං සමාපජ්ජිත්වා රූපං අතික්කමිත්වා අරූපාවචරසමාපත්තිං සමාපන්නොති සමථවසෙනපිනෙන රූපං අතික්කන්තං, හෙට්ඨා රූපං සම්මදෙව සම්මසිත්වා තං අතික්කම්ම ඉදානි අරූපං සම්මසතීති විපස්සනාවසෙනපිනෙන රූපං අතික්කන්තං. අරූපෙ පන සබ්බසොපි රූපං නත්ථීති තං සන්ධායපි ඉධ රූපං න ගහිතං.

අථ කිඤ්චරහීති කිං පුච්ඡාමීති පුච්ඡති? සමථවසෙන ගච්ඡතො චිත්තෙකග්ගතා ධුරං හොති, සො චෙතොවිමුත්තො නාම. විපස්සනාවසෙන ගච්ඡතො පඤ්ඤා ධුරං හොති, සො පඤ්ඤාවිමුත්තො නාමාති එත්ථ ථෙරස්ස කඞ්ඛා නත්ථි. අයං සභාවධම්මොයෙව, සමථවසෙනෙව පන ගච්ඡන්තෙසු එකො චෙතොවිමුත්තො නාම හොති, එකො පඤ්ඤාවිමුත්තො. විපස්සනාවසෙන ගච්ඡන්තෙසුපි එකො පඤ්ඤාවිමුත්තො නාම හොති, එකො චෙතොවිමුත්තොති එත්ථ කිං කාරණන්ති පුච්ඡති.

ඉන්ද්රියවෙමත්තතං වදාමීති ඉන්ද්රියනානත්තතං වදාමි. ඉදං වුත්තං හොති, න ත්වං, ආනන්ද, දස පාරමියො පූරෙත්වා සබ්බඤ්ඤුතං පටිවිජ්ඣි, තෙන තෙ එතං අපාකටං. අහං පන පටිවිජ්ඣිං, තෙන මෙ එතං පාකටං. එත්ථ හි ඉන්ද්රියනානත්තතා කාරණං. සමථවසෙනෙව හි ගච්ඡන්තෙසු එකස්ස භික්ඛුනො චිත්තෙකග්ගතා ධුරං හොති, සො චෙතොවිමුත්තො නාම හොති. එකස්ස පඤ්ඤා ධුරං හොති, සො පඤ්ඤාවිමුත්තො නාම හොති. විපස්සනාවසෙනෙව ච ගච්ඡන්තෙසු එකස්ස පඤ්ඤා ධුරං හොති, සො පඤ්ඤාවිමුත්තො නාම හොති. එකස්ස චිත්තෙකග්ගතා ධුරං හොති, සො චෙතොවිමුත්තො නාම හොති. ද්වෙ අග්ගසාවකා සමථවිපස්සනාධුරෙන අරහත්තං පත්තා. තෙසු ධම්මසෙනාපති පඤ්ඤාවිමුත්තො ජාතො, මහාමොග්ගල්ලානත්ථෙරො චෙතොවිමුත්තො. ඉති ඉන්ද්රියවෙමත්තමෙත්ථ කාරණන්ති වෙදිතබ්බං. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති.

පපඤ්චසූදනියා මජ්ඣිමනිකායට්ඨකථාය

මහාමාලුක්යසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

5. භද්දාලිසුත්තවණ්ණනා

134. එවංමෙ සුතන්ති භද්දාලිසුත්තං. තත්ථ එකාසනභොජනන්ති එකස්මිං පුරෙභත්තෙ අසනභොජනං, භුඤ්ජිතබ්බභත්තන්ති අත්ථො. අප්පාබාධතන්තිආදීනි කකචොපමෙ විත්ථාරිතානි. න උස්සහාමීති න සක්කොමි. සියා කුක්කුච්චං සියා විප්පටිසාරොති එවං භුඤ්ජන්තො යාවජීවං බ්රහ්මචරියං චරිතුං සක්ඛිස්සාමි නු ඛො, න නු ඛොති ඉති මෙ විප්පටිසාරකුක්කුච්චං භවෙය්යාති අත්ථො. එකදෙසං භුඤ්ජිත්වාති පොරාණකත්ථෙරා කිර පත්තෙ භත්තං පක්ඛිපිත්වා සප්පිම්හි දින්නෙ සප්පිනා උණ්හමෙව ථොකං භුඤ්ජිත්වා හත්ථෙ ධොවිත්වා අවසෙසං බහි නීහරිත්වා ඡායූදකඵාසුකෙ ඨානෙ නිසීදිත්වා භුඤ්ජන්ති. එතං සන්ධාය සත්ථා ආහ. භද්දාලි, පන චින්තෙසි – ‘‘සචෙ සකිං පත්තං පූරෙත්වා දින්නං භත්තං භුඤ්ජිත්වා පුන පත්තං ධොවිත්වා ඔදනස්ස පූරෙත්වා ලද්ධං බහි නීහරිත්වා ඡායූදකඵාසුකෙ ඨානෙ භුඤ්ජෙය්ය, ඉති එවං වට්ටෙය්ය, ඉතරථා කො සක්කොතී’’ති. තස්මා එවම්පි ඛො අහං, භන්තෙ, න උස්සහාමීති ආහ. අයං කිර අතීතෙ අනන්තරාය ජාතියා කාකයොනියං නිබ්බත්ති. කාකා ච නාම මහාඡාතකා හොන්ති. තස්මා ඡාතකත්ථෙරො නාම අහොසි. තස්ස පන විරවන්තස්සෙව භගවා තං මද්දිත්වා අජ්ඣොත්ථරිත්වා – ‘‘යො පන භික්ඛු විකාලෙ ඛාදනීයං වා භොජනීයං වා ඛාදෙය්ය වා භුඤ්ජෙය්ය වා පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 248) සික්ඛාපදං පඤ්ඤපෙසි. තෙන වුත්තං අථ ඛො ආයස්මා, භද්දාලි,…පෙ… අනුස්සාහං පවෙදෙසීති.

යථාතන්ති යථා අඤ්ඤොපි සික්ඛාය න පරිපූරකාරී එකවිහාරෙපි වසන්තො සත්ථු සම්මුඛීභාවං න දදෙය්ය, තථෙව න අදාසීති අත්ථො. නෙව භගවතො උපට්ඨානං අගමාසි, න ධම්මදෙසනට්ඨානං න විතක්කමාළකං, න එකං භික්ඛාචාරමග්ගං පටිපජ්ජි. යස්මිං කුලෙ භගවා නිසීදති, තස්ස ද්වාරෙපි න අට්ඨාසි. සචස්ස වසනට්ඨානං භගවා ගච්ඡති, සො පුරෙතරමෙව ඤත්වා අඤ්ඤත්ථ ගච්ඡති. සද්ධාපබ්බජිතො කිරෙස කුලපුත්තො පරිසුද්ධසීලො. තෙනස්ස න අඤ්ඤො විතක්කො අහොසි, – ‘‘මයා නාම උදරකාරණා භගවතො සික්ඛාපදපඤ්ඤාපනං පටිබාහිතං, අනනුච්ඡවිකං මෙ කත’’න්ති අයමෙව විතක්කො අහොසි. තස්මා එකවිහාරෙ වසන්තොපි ලජ්ජාය සත්ථු සම්මුඛීභාවං නාදාසි.

135. චීවරකම්මං කරොන්තීති මනුස්සා භගවතො චීවරසාටකං අදංසු, තං ගහෙත්වා චීවරං කරොන්ති. එතං දොසකන්ති එතං ඔකාසමෙතං අපරාධං, සත්ථු සික්ඛාපදං පඤ්ඤපෙන්තස්ස පටිබාහිතකාරණං සාධුකං මනසි කරොහීති අත්ථො. දුක්කරතරන්ති වස්සඤ්හි වසිත්වා දිසාපක්කන්තෙ භික්ඛූ කුහිං වසිත්ථාති පුච්ඡන්ති, තෙහි ජෙතවනෙ වසිම්හාති වුත්තෙ, ‘‘ආවුසො, භගවා ඉමස්මිං අන්තොවස්සෙ කතරං ජාතකං කථෙසි, කතරං සුත්තන්තං, කතරං සික්ඛාපදං පඤ්ඤපෙසී’’ති පුච්ඡිතාරො හොන්ති. තතො ‘‘විකාලභොජනසික්ඛාපදං පඤ්ඤපෙසි, භද්දාලි, නාම නං එකො ථෙරො පටිබාහී’’ති වක්ඛන්ති. තං සුත්වා භික්ඛූ – ‘‘භගවතොපි නාම සික්ඛාපදං පඤ්ඤපෙන්තස්ස පටිබාහිතං අයුත්තං අකාරණ’’න්ති වදන්ති. එවං තෙ අයං දොසො මහාජනන්තරෙ පාකටො හුත්වා දුප්පටිකාරතං ආපජ්ජිස්සතීති මඤ්ඤමානා එවමාහංසු. අපිච අඤ්ඤෙපි භික්ඛූ පවාරෙත්වා සත්ථු සන්තිකං ආගමිස්සන්ති. අථ ත්වං ‘‘එථාවුසො, මම සත්ථාරං ඛමාපෙන්තස්ස සහායා හොථා’’ති සඞ්ඝං සන්නිපාතෙස්සසි. තත්ථ ආගන්තුකා පුච්ඡිස්සන්ති, ‘‘ආවුසො, කිං ඉමිනාපි භික්ඛුනා කත’’න්ති. තතො එතමත්ථං සුත්වා ‘‘භාරියං කතං භික්ඛුනා, දසබලං නාම පටිබාහිස්සතීති අයුත්තමෙත’’න්ති වක්ඛන්ති. එවම්පි තෙ අයං අපරාධො මහාජනන්තරෙ පාකටො හුත්වා දුප්පටිකාරතං ආපජ්ජිස්සතීති මඤ්ඤමානාපි එවමාහංසු. අථ වා භගවා පවාරෙත්වා චාරිකං පක්කමිස්සති, අථ ත්වං ගතගතට්ඨානෙ භගවතො ඛමාපනත්ථාය සඞ්ඝං සන්නිපාතෙස්සසි. තත්ර දිසාවාසිනො භික්ඛූ පුච්ඡිස්සන්ති, ‘‘ආවුසො, කිං ඉමිනා භික්ඛුනා කත’’න්ති…පෙ… දුප්පටිකාරතං ආපජ්ජිස්සතීති මඤ්ඤමානාපි එවමාහංසු.

එතදවොචාති අප්පතිරූපං මයා කතං, භගවා පන මහන්තෙපි අගුණෙ අලග්ගිත්වා මය්හං අච්චයං පටිග්ගණ්හිස්සතීති මඤ්ඤමානො එතං ‘‘අච්චයො මං, භන්තෙ,’’තිආදිවචනං අවොච. තත්ථ අච්චයොති අපරාධො. මං අච්චගමාති මං අතික්කම්ම අභිභවිත්වා පවත්තො. පටිග්ගණ්හාතූති ඛමතු. ආයතිං සංවරායාති අනාගතෙ සංවරණත්ථාය, පුන එවරූපස්ස අපරාධස්ස දොසස්ස ඛලිතස්ස අකරණත්ථාය. තග්ඝාති එකංසෙන. සමයොපි ඛො තෙ, භද්දාලීති, භද්දාලි, තයා පටිවිජ්ඣිතබ්බයුත්තකං එකං කාරණං අත්ථි, තම්පි තෙ න පටිවිද්ධං න සල්ලක්ඛිතන්ති දස්සෙති.

136. උභතොභාගවිමුත්තොතිආදීසු ධම්මානුසාරී, සද්ධානුසාරීති ද්වෙ එකචිත්තක්ඛණිකා මග්ගසමඞ්ගිපුග්ගලා. එතෙ පන සත්තපි අරියපුග්ගලෙ භගවතාපි එවං ආණාපෙතුං න යුත්තං, භගවතා ආණත්තෙ තෙසම්පි එවං කාතුං න යුත්තං. අට්ඨානපරිකප්පවසෙන පන අරියපුග්ගලානං සුවචභාවදස්සනත්ථං භද්දාලිත්ථෙරස්ස ච දුබ්බචභාවදස්සනත්ථමෙතං වුත්තං.

අපි නු ත්වං තස්මිං සමයෙ උභතොභාගවිමුත්තොති දෙසනං කස්මා ආරභි? භද්දාලිස්ස නිග්ගහණත්ථං. අයඤ්හෙත්ථ අධිප්පායො – භද්දාලි, ඉමෙ සත්ත අරියපුග්ගලා ලොකෙ දක්ඛිණෙය්යා මම සාසනෙ සාමිනො, මයි සික්ඛාපදං පඤ්ඤපෙන්තෙ පටිබාහිතබ්බයුත්තෙ කාරණෙ සති එතෙසං පටිබාහිතුං යුත්තං. ත්වං පන මම සාසනතො බාහිරකො, මයි සික්ඛාපදං පඤ්ඤපෙන්තෙ තුය්හං පටිබාහිතුං න යුත්තන්ති.

රිත්තො තුච්ඡොති අන්තො අරියගුණානං අභාවෙන රිත්තකො තුච්ඡකො, ඉස්සරවචනෙ කිඤ්චි න හොති. යථාධම්මං පටිකරොසීති යථා ධම්මො ඨිතො, තථෙව කරොසි, ඛමාපෙසීති වුත්තං හොති. තං තෙ මයං පටිග්ගණ්හාමාති තං තව අපරාධං මයං ඛමාම. වුඩ්ඪි හෙසා, භද්දාලි, අරියස්ස විනයෙති එසා, භද්දාලි, අරියස්ස විනයෙ බුද්ධස්ස භගවතො සාසනෙ වුඩ්ඪි නාම. කතමා? අච්චයං අච්චයතො දිස්වා යථාධම්මං පටිකරිත්වා ආයතිං සංවරාපජ්ජනා. දෙසනං පන පුග්ගලාධිට්ඨානං කරොන්තො ‘‘යො අච්චයං අච්චයතො දිස්වා යථාධම්මං පටිකරොති, ආයතිං සංවරං ආපජ්ජතී’’ති ආහ.

137. සත්ථාපිඋපවදතීති ‘‘අසුකවිහාරවාසී අසුකස්ස ථෙරස්ස සද්ධිවිහාරිකො අසුකස්ස අන්තෙවාසිකො ඉත්ථන්නාමො නාම භික්ඛු ලොකුත්තරධම්මං නිබ්බත්තෙතුං අරඤ්ඤං පවිට්ඨො’’ති සුත්වා – ‘‘කිං තස්ස අරඤ්ඤවාසෙන, යො මය්හං පන සාසනෙ සික්ඛාය අපරිපූරකාරී’’ති එවං උපවදති, සෙසපදෙසුපි එසෙව නයො, අපිචෙත්ථ දෙවතා න කෙවලං උපවදන්ති, භෙරවාරම්මණං දස්සෙත්වා පලායනාකාරම්පි කරොන්ති. අත්තනාපි අත්තානන්ති සීලං ආවජ්ජන්තස්ස සංකිලිට්ඨට්ඨානං පාකටං හොති, චිත්තං විධාවති, න කම්මට්ඨානං අල්ලීයති. සො ‘‘කිං මාදිසස්ස අරඤ්ඤවාසෙනා’’ති විප්පටිසාරී උට්ඨාය පක්කමති. අත්තාපි අත්තානං උපවදිතොති අත්තනාපි අත්තා උපවදිතො, අයමෙව වා පාඨො. සුක්කපක්ඛො වුත්තපච්චනීකනයෙන වෙදිතබ්බො. සොවිවිච්චෙව කාමෙහීතිආදි එවං සච්ඡිකරොතීති දස්සනත්ථං වුත්තං.

140. පසය්හ පසය්හ කාරණං කරොන්තීති අප්පමත්තකෙපි දොසෙ නිග්ගහෙත්වා පුනප්පුනං කාරෙන්ති. නො තථාති මහන්තෙපි අපරාධෙ යථා ඉතරං, එවං පසය්හ න කාරෙන්ති. සො කිර, ‘‘ආවුසො, භද්දාලි, මා චින්තයිත්ථ, එවරූපං නාම හොති, එහි සත්ථාරං ඛමාපෙහී’’ති භික්ඛුසඞ්ඝතොපි, කඤ්චි භික්ඛුං පෙසෙත්වා අත්තනො සන්තිකං පක්කොසාපෙත්වා, ‘‘භද්දාලි, මා චින්තයිත්ථ, එවරූපං නාම හොතී’’ති එවං සත්ථුසන්තිකාපි අනුග්ගහං පච්චාසීසති. තතො ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝෙනාපි න සමස්සාසිතො, සත්ථාරාපී’’ති චින්තෙත්වා එවමාහ.

අථ භගවා භික්ඛුසඞ්ඝොපි සත්ථාපි ඔවදිතබ්බයුත්තමෙව ඔවදති, න ඉතරන්ති දස්සෙතුං ඉධ, භද්දාලි, එකච්චොතිආදිමාහ. තත්ථ අඤ්ඤෙනාඤ්ඤන්තිආදීනි අනුමානසුත්තෙ විත්ථාරිතානි. න සම්මා වත්තතීති සම්මා වත්තම්පි න වත්තති. න ලොමං පාතෙතීති අනුලොමවත්තෙ න වත්තති, විලොමමෙව ගණ්හාති. න නිත්ථාරං වත්තතීති නිත්ථාරණකවත්තම්හි න වත්තති, ආපත්තිවුට්ඨානත්ථං තුරිතතුරිතො ඡන්දජාතො න හොති. තත්රාති තස්මිං තස්ස දුබ්බචකරණෙ. අභිණ්හාපත්තිකොති නිරන්තරාපත්තිකො. ආපත්තිබහුලොති සාපත්තිකකාලොවස්ස බහු, සුද්ධො නිරාපත්තිකකාලො අප්පොති අත්ථො. න ඛිප්පමෙව වූපසම්මතීති ඛිප්පං න වූපසම්මති, දීඝසුත්තං හොති. විනයධරා පාදධොවනකාලෙ ආගතං ‘‘ගච්ඡාවුසො, වත්තවෙලා’’ති වදන්ති. පුන කාලං මඤ්ඤිත්වා ආගතං ‘‘ගච්ඡාවුසො, තුය්හං විහාරවෙලා, ගච්ඡාවුසො, සාමණෙරාදීනං උද්දෙසදානවෙලා, අම්හාකං න්හානවෙලා, ථෙරූපට්ඨානවෙලා, මුඛධොවනවෙලා’’තිආදීනි වත්වා දිවසභාගෙපි රත්තිභාගෙපි ආගතං උය්යොජෙන්තියෙව. ‘‘කාය වෙලාය, භන්තෙ, ඔකාසො භවිස්සතී’’ති වුත්තෙපි ‘‘ගච්ඡාවුසො, ත්වං ඉමමෙව ඨානං ජානාසි, අසුකො නාම විනයධරත්ථෙරො සිනෙහපානං පිවති, අසුකො විරෙචනං කාරෙති, කස්මා තුරිතොසී’’තිආදීනි වත්වා දීඝසුත්තමෙව කරොන්ති.

141. ඛිප්පමෙව වූපසම්මතීති ලහුං වූපසම්මති, න දීඝසුත්තං හොති. උස්සුක්කාපන්නා භික්ඛූ – ‘‘ආවුසො, අයං සුබ්බචො භික්ඛු, ජනපදවාසිනො නාම ගාමන්තසෙනාසනෙ වසනට්ඨානනිසජ්ජනාදීනි න ඵාසුකානි හොන්ති, භික්ඛාචාරොපි දුක්ඛො හොති, සීඝමස්ස අධිකරණං වූපසමෙමා’’ති සන්නිපතිත්වා ආපත්තිතො වුට්ඨාපෙත්වා සුද්ධන්තෙ පතිට්ඨාපෙන්ති.

142. අධිච්චාපත්තිකොති කදාචි කදාචි ආපත්තිං ආපජ්ජති. සො කිඤ්චාපි ලජ්ජී හොති පකතත්තො, දුබ්බචත්තා පනස්ස භික්ඛූ තථෙව පටිපජ්ජන්ති.

144. සද්ධාමත්තකෙන වහති පෙමමත්තකෙනාති ආචරියුපජ්ඣායෙසු අප්පමත්තිකාය ගෙහස්සිතසද්ධාය අප්පමත්තකෙන ගෙහස්සිතපෙමෙන යාපෙති. පටිසන්ධිග්ගහණසදිසා හි අයං පබ්බජ්ජා නාම, නවපබ්බජිතො පබ්බජ්ජාය ගුණං අජානන්තො ආචරියුපජ්ඣායෙසු පෙමමත්තෙන යාපෙති, තස්මා එවරූපා සඞ්ගණ්හිතබ්බා. අප්පමත්තකම්පි හි සඞ්ගහං ලභිත්වා පබ්බජ්ජාය ඨිතා අභිඤ්ඤාපත්තා මහාසමණා භවිස්සන්ති. එත්තකෙන කථාමග්ගෙන ‘‘ඔවදිතබ්බයුත්තකං ඔවදන්ති, න ඉතර’’න්ති ඉමමෙව භගවතා දස්සිතං.

145. අඤ්ඤායසණ්ඨහිංසූති අරහත්තෙ පතිට්ඨහිංසු. සත්තෙසු හායමානෙසූති පටිපත්තියා හායමානාය සත්තා හායන්ති නාම. සද්ධම්මෙ අන්තරධායමානෙති පටිපත්තිසද්ධම්මෙ අන්තරධායමානෙ. පටිපත්තිසද්ධම්මොපි හි පටිපත්තිපූරකෙසු සත්තෙසු අසති අන්තරධායති නාම . ආසවට්ඨානීයාති ආසවා තිට්ඨන්ති එතෙසූති ආසවට්ඨානීයා. යෙසු දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකා පරූපවාදවිප්පටිසාරවධබන්ධනාදයො චෙව අපායදුක්ඛවිසෙසභූතා ච ආසවා තිට්ඨන්තියෙව. යස්මා නෙසං තෙ කාරණං හොන්තීති අත්ථො. තෙ ආසවට්ඨානීයා වීතික්කමධම්මා යාව න සඞ්ඝෙ පාතුභවන්ති, න තාව සත්ථා සාවකානං සික්ඛාපදං පඤ්ඤපෙතීති අයමෙත්ථ යොජනා.

එවං අකාලං දස්සෙත්වා පුන කාලං දස්සෙතුං යතො ච ඛො, භද්දාලීතිආදිමාහ. තත්ථ යතොති යදා, යස්මිං කාලෙති වුත්තං හොති. සෙසං වුත්තානුසාරෙනෙව වෙදිතබ්බං. අයං වා එත්ථ සඞ්ඛෙපත්ථො – යස්මිං කාලෙ ආසවට්ඨානීයා ධම්මාති සඞ්ඛං ගතා වීතික්කමදොසා සඞ්ඝෙ පාතුභවන්ති, තදා සත්ථා සාවකානං සික්ඛාපදං පඤ්ඤපෙති. කස්මා? තෙසංයෙව ආසවට්ඨානීයධම්මසඞ්ඛාතානං වීතික්කමදොසානං පටිඝාතාය.

එවං ආසවට්ඨානීයානං ධම්මානං අනුප්පත්තිං සික්ඛාපදපඤ්ඤත්තියා අකාලං, උප්පත්තිඤ්ච කාලන්ති වත්වා ඉදානි තෙසං ධම්මානං අනුප්පත්තිකාලඤ්ච උප්පත්තිකාලඤ්ච දස්සෙතුං ‘‘න තාව, භද්දාලි, ඉධෙකච්චෙ’’තිආදිමාහ. තත්ථ මහත්තන්ති මහන්තභාවං. සඞ්ඝො හි යාව න ථෙරනවමජ්ඣිමානං වසෙන මහත්තං පත්තො හොති, තාව සෙනාසනානි පහොන්ති, සාසනෙ එකච්චෙ ආසවට්ඨානීයා ධම්මා න උප්පජ්ජන්ති. මහත්තං පත්තෙ පන තෙ උප්පජ්ජන්ති, අථ සත්ථා සික්ඛාපදං පඤ්ඤපෙති. තත්ථ මහත්තං පත්තෙ සඞ්ඝෙ පඤ්ඤත්තසික්ඛාපදානි –

‘‘යො පන භික්ඛු අනුපසම්පන්නෙන උත්තරිද්විරත්තතිරත්තං සහසෙය්යං කප්පෙය්ය පාචිත්තියං (පාචි. 51). යා පන භික්ඛුනී අනුවස්සං වුට්ඨාපෙය්ය පාචිත්තියං (පාචි. 1171). යා පන භික්ඛුනී එකවස්සං ද්වෙ වුට්ඨාපෙය්ය පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 1175).

ඉමිනා නයෙන වෙදිතබ්බානි.

ලාභග්ගන්ති ලාභස්ස අග්ගං. සඞ්ඝො හි යාව න ලාභග්ගපත්තො හොති, න තාව ලාභං පටිච්ච ආසවට්ඨානීයා ධම්මා උප්පජ්ජන්ති. පත්තෙ පන උප්පජ්ජන්ති, අථ සත්ථා සික්ඛාපදං පඤ්ඤපෙති –

‘‘යො පන භික්ඛු අචෙලකස්ස වා පරිබ්බාජකස්ස වා පරිබ්බාජිකාය වා සහත්ථා ඛාදනීයං වා භොජනීයං වා දදෙය්ය පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 270).

ඉදඤ්හි ලාභග්ගපත්තෙ සඞ්ඝෙ සික්ඛාපදං පඤ්ඤත්තං.

යසග්ගන්ති යසස්ස අග්ගං. සඞ්ඝො හි යාව න යසග්ගපත්තො හොති, න තාව යසං පටිච්ච ආසවට්ඨානීයා ධම්මා උප්පජ්ජන්ති. පත්තෙ පන උප්පජ්ජන්ති, අථ සත්ථා සික්ඛාපදං පඤ්ඤපෙති ‘‘සුරාමෙරයපානෙ පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 327). ඉදඤ්හි යසග්ගපත්තෙ සඞ්ඝෙ සික්ඛාපදං පඤ්ඤත්තං.

බාහුසච්චන්ති බහුස්සුතභාවං. සඞ්ඝො හි යාව න බාහුසච්චපත්තො හොති, න තාව ආසවට්ඨානීයා ධම්මා උප්පජ්ජන්ති. බාහුසච්චපත්තෙ පන යස්මා එකං නිකායං ද්වෙ නිකායෙ පඤ්චපි නිකායෙ උග්ගහෙත්වා අයොනිසො උම්මුජ්ජමානා පුග්ගලා රසෙන රසං සංසන්දෙත්වා උද්ධම්මං උබ්බිනයං සත්ථු සාසනං දීපෙන්ති, අථ සත්ථා – ‘‘යො පන භික්ඛු එවං වදෙය්ය තථාහං භගවතා ධම්මං දෙසිතං ආජානාමි (පාචි. 418)…පෙ… සමණුද්දෙසොපි චෙ එවං වදෙය්යා’’තිආදිනා (පාචි. 429) නයෙන සික්ඛාපදං පඤ්ඤපෙති.

රත්තඤ්ඤුතං පත්තොති එත්ථ රත්තියො ජානන්තීති රත්තඤ්ඤූ. අත්තනො පබ්බජිතදිවසතො පට්ඨාය බහූ රත්තියො ජානන්ති, චිරපබ්බජිතාති වුත්තං හොති. රත්තඤ්ඤූනං භාවං රත්තඤ්ඤුතං. තත්ර රත්තඤ්ඤුතං පත්තෙ සඞ්ඝෙ උපසෙනං වඞ්ගන්තපුත්තං ආරබ්භ සික්ඛාපදං පඤ්ඤත්තන්ති වෙදිතබ්බං. සො හායස්මා ඌනදසවස්සෙ භික්ඛූ උපසම්පාදෙන්තෙ දිස්වා එකවස්සො සද්ධිවිහාරිකං උපසම්පාදෙසි. අථ භගවා සික්ඛාපදං පඤ්ඤපෙසි – ‘‘න, භික්ඛවෙ, ඌනදසවස්සෙන උපසම්පාදෙතබ්බො, යො උපසම්පාදෙය්ය ආපත්ති දුක්කටස්සා’’ති (මහාව. 75). එවං පඤ්ඤත්තෙ සික්ඛාපදෙ පුන භික්ඛූ ‘‘දසවස්සම්හා දසවස්සම්හා’’ති බාලා අබ්යත්තා උපසම්පාදෙන්ති. අථ භගවා අපරම්පි සික්ඛාපදං පඤ්ඤපෙසි – ‘‘න, භික්ඛවෙ, බාලෙන අබ්යත්තෙන උපසම්පාදෙතබ්බො, යො උපසම්පාදෙය්ය, ආපත්ති දුක්කටස්ස. අනුජානාමි, භික්ඛවෙ, බ්යත්තෙන භික්ඛුනා පටිබලෙන දසවස්සෙන වා අතිරෙකදසවස්සෙන වා උපසම්පාදෙතු’’න්ති. ඉති රත්තඤ්ඤුතං පත්තකාලෙ ද්වෙ සික්ඛාපදානි පඤ්ඤත්තානි.

146. ආජානීයසුසූපමංධම්මපරියායං දෙසෙසින්ති තරුණාජානීයඋපමං කත්වා ධම්මං දෙසයිං. තත්රාති තස්මිං අසරණෙ. න ඛො, භද්දාලි, එසෙව හෙතූති න එස සික්ඛාය අපරිපූරකාරීභාවොයෙව එකො හෙතු.

147. මුඛාධානෙ කාරණං කාරෙතීති ඛලීනබන්ධාදීහි මුඛට්ඨපනෙ සාධුකං ගීවං පග්ගණ්හාපෙතුං කාරණං කාරෙති. විසූකායිතානීතිආදීහි විසෙවනාචාරං කථෙසි. සබ්බානෙව හෙතානි අඤ්ඤමඤ්ඤවෙවචනානි. තස්මිං ඨානෙති තස්මිං විසෙවනාචාරෙ. පරිනිබ්බායතීති නිබ්බිසෙවනො හොති, තං විසෙවනං ජහතීති අත්ථො. යුගාධානෙති යුගට්ඨපනෙ යුගස්ස සාධුකං ගහණත්ථං.

අනුක්කමෙති චත්තාරොපි පාදෙ එකප්පහාරෙනෙව උක්ඛිපනෙ ච නික්ඛිපනෙ ච. පරසෙනාය හි ආවාටෙ ඨත්වා අසිං ගහෙත්වා ආගච්ඡන්තස්ස අස්සස්ස පාදෙ ඡින්දන්ති. තස්මිං සමයෙ එස එකප්පහාරෙනෙව චත්තාරොපි පාදෙ උක්ඛිපිස්සතීති රජ්ජුබන්ධනවිධානෙන එතං කාරණං කරොන්ති. මණ්ඩලෙති යථා අස්සෙ නිසින්නොයෙව භූමියං පතිතං ආවුධං ගහෙතුං සක්කොති, එවං කරණත්ථං මණ්ඩලෙ කාරණං කාරෙති. ඛුරකාසෙති අග්ගග්ගඛුරෙහි පථවීකමනෙ. රත්තිං ඔක්කන්තකරණස්මිඤ්හි යථා පදසද්දො න සුය්යති, තදත්ථං එකස්මිං ඨානෙ සඤ්ඤං දත්වා අග්ගග්ගඛුරෙහියෙව ගමනං සික්ඛාපෙන්ති. තං සන්ධායෙතං වුත්තං. ජවෙති සීඝවාහනෙ. ‘‘ධාවෙ’’තිපි පාඨො. අත්තනො පරාජයෙ සති පලායනත්ථං, පරං පලායන්තං අනුබන්ධිත්වා ගහණත්ථඤ්ච එතං කාරණං කාරෙති. දවත්තෙති දවත්තාය, යුද්ධකාලස්මිඤ්හි හත්ථීසු වා කොඤ්චනාදං කරොන්තෙසු අස්සෙසු වා හසන්තෙසු රථෙසු වා නිඝොසන්තෙසු යොධෙසු වා උක්කුට්ඨිං කරොන්තෙසු තස්ස රවස්ස අභායිත්වා පරසෙනපවෙසනත්ථං අයං කාරණා කරීයති.

රාජගුණෙති රඤ්ඤා ජානිතබ්බගුණෙ. කූටකණ්ණරඤ්ඤො කිර ගුළවණ්ණො නාම අස්සො අහොසි. රාජා පාචීනද්වාරෙන නික්ඛමිත්වා චෙතියපබ්බතං ගමිස්සාමීති කලම්බනදීතීරං සම්පත්තො. අස්සො තීරෙ ඨත්වා උදකං ඔතරිතුං න ඉච්ඡති, රාජා අස්සාචරියං ආමන්තෙත්වා – ‘‘අහො තයා අස්සො සික්ඛාපිතො උදකං ඔතරිතුං න ඉච්ඡතී’’ති ආහ. ආචරියො – ‘‘සුසික්ඛාපිතො දෙව අස්සො, එවමස්ස හි චිත්තං ‘සචාහං උදකං ඔතරිස්සාමි, වාලං තෙමිස්සති, වාලෙ තින්තෙ රඤ්ඤො අඞ්ගෙ උදකං පාතෙය්යා’ති එවං තුම්හාකං සරීරෙ උදකපාතනභයෙන න ඔතරති, වාලං ගණ්හාපෙථා’’ති ආහ. රාජා තථා කාරෙසි. අස්සො වෙගෙන ඔතරිත්වා පාරං ගතො. එතදත්ථං අයං කාරණා කරීයති. රාජවංසෙති අස්සරාජවංසෙ. වංසො චෙසො අස්සරාජානං, තථාරූපෙන පහාරෙන ඡින්නභින්නසරීරාපි අස්සාරොහං පරසෙනාය අපාතෙත්වා බහි නීහරන්තියෙව. එතදත්ථං කාරණං කාරෙතීති අත්ථො.

උත්තමෙ ජවෙති ජවසම්පත්තියං, යථා උත්තමජවො හොති, එවං කාරණං කාරෙතීති අත්ථො. උත්තමෙ හයෙති උත්තමහයභාවෙ, යථා උත්තමහයො හොති, එවං කාරණං කාරෙතීති අත්ථො. තත්ථ පකතියා උත්තමහයොව උත්තමහයකාරණං අරහති, න අඤ්ඤො. උත්තමහයකාරණාය එව ච හයො උත්තමජවං පටිපජ්ජති, න අඤ්ඤොති.

තත්රිදං වත්ථු – එකො කිර රාජා එකං සින්ධවපොතකං ලභිත්වා සින්ධවභාවං අජානිත්වාව ඉමං සික්ඛාපෙහීති ආචරියස්ස අදාසි. ආචරියොපි තස්ස සින්ධවභාවං අජානන්තො තං මාසඛාදකඝොටකානං කාරණාසු උපනෙති. සො අත්තනො අනනුච්ඡවිකත්තා කාරණං න පටිපජ්ජති. සො තං දමෙතුං අසක්කොන්තො ‘‘කූටස්සො අයං මහාරාජා’’ති විස්සජ්ජාපෙසි.

අථෙකදිවසං එකො අස්සාචරියපුබ්බකො දහරො උපජ්ඣායස්ස භණ්ඩකං ගහෙත්වා ගච්ඡන්තො තං පරිඛාපිට්ඨෙ චරන්තං දිස්වා – ‘‘අනග්ඝො, භන්තෙ, සින්ධවපොතකො’’ති උපජ්ඣායස්ස කථෙසි. සචෙ රාජා ජානෙය්ය, මඞ්ගලස්සං නං කරෙය්යාති. ථෙරො ආහ – ‘‘මිච්ඡාදිට්ඨිකො, තාත, රාජා අප්පෙව නාම බුද්ධසාසනෙ පසීදෙය්ය රඤ්ඤො කථෙහී’’ති. සො ගන්ත්වා, – ‘‘මහාරාජ, අනග්ඝො සින්ධවපොතකො අත්ථී’’ති කථෙසි. තයා දිට්ඨො , තාතාති? ආම, මහාරාජාති. කිං ලද්ධුං වට්ටතීති? තුම්හාකං භුඤ්ජනකසුවණ්ණථාලෙ තුම්හාකං භුඤ්ජනකභත්තං තුම්හාකං පිවනකරසො තුම්හාකං ගන්ධා තුම්හාකං මාලාති. රාජා සබ්බං දාපෙසි. දහරො ගාහාපෙත්වා අගමාසි.

අස්සො ගන්ධං ඝායිත්වාව ‘‘මය්හං ගුණජානනකආචරියො අත්ථි මඤ්ඤෙ’’ති සීසං උක්ඛිපිත්වා ඔලොකෙන්තො අට්ඨාසි. දහරො ගන්ත්වා ‘‘භත්තං භුඤ්ජා’’ති අච්ඡරං පහරි. අස්සො ආගන්ත්වා සුවණ්ණථාලෙ භත්තං භුඤ්ජි, රසං පිවි. අථ නං ගන්ධෙහි විලිම්පිත්වා රාජපිළන්ධනං පිළන්ධිත්වා ‘‘පුරතො පුරතො ගච්ඡා’’ති අච්ඡරං පහරි. සො දහරස්ස පුරතො පුරතො ගන්ත්වා මඞ්ගලස්සට්ඨානෙ අට්ඨාසි. දහරො – ‘‘අයං තෙ, මහාරාජ, අනග්ඝො සින්ධවපොතකො, ඉමිනාව නං නියාමෙන කතිපාහං පටිජග්ගාපෙහී’’ති වත්වා නික්ඛමි.

අථ කතිපාහස්ස අච්චයෙන ආගන්ත්වා අස්සස්ස ආනුභාවං පස්සිස්සසි, මහාරාජාති. සාධු ආචරිය කුහිං ඨත්වා පස්සාමාති? උය්යානං ගච්ඡ, මහාරාජාති. රාජා අස්සං ගාහාපෙත්වා අගමාසි. දහරො අච්ඡරං පහරිත්වා ‘‘එතං රුක්ඛං අනුපරියාහී’’ති අස්සස්ස සඤ්ඤං අදාසි. අස්සො පක්ඛන්දිත්වා රුක්ඛං අනුපරිගන්ත්වා ආගතො. රාජා නෙව ගච්ඡන්තං න ආගච්ඡන්තං අද්දස. දිට්ඨො තෙ, මහාරාජාති? න දිට්ඨො, තාතාති. වලඤ්ජකදණ්ඩං එතං රුක්ඛං නිස්සාය ඨපෙථාති වත්වා අච්ඡරං පහරි ‘‘වලඤ්ජකදණ්ඩං ගහෙත්වා එහී’’ති. අස්සො පක්ඛන්දිත්වා මුඛෙන ගහෙත්වා ආගතො. දිට්ඨං, මහාරාජාති. දිට්ඨං, තාතාති.

පුන අච්ඡරං පහරි ‘‘උය්යානස්ස පාකාරමත්ථකෙන චරිත්වා එහී’’ති. අස්සො තථා අකාසි. දිට්ඨො, මහාරාජාති. න දිට්ඨො, තාතාති. රත්තකම්බලං ආහරාපෙත්වා අස්සස්ස පාදෙ බන්ධාපෙත්වා තථෙව සඤ්ඤං අදාසි. අස්සො උල්ලඞ්ඝිත්වා පාකාරමත්ථකෙන අනුපරියායි. බලවතා පුරිසෙන ආවිඤ්ඡනඅලාතග්ගිසිඛා විය උය්යානපාකාරමත්ථකෙ පඤ්ඤායිත්ථ. අස්සො ගන්ත්වා සමීපෙ ඨිතො. දිට්ඨං, මහාරාජාති. දිට්ඨං, තාතාති. මඞ්ගලපොක්ඛරණිපාකාරමත්ථකෙ අනුපරියාහීති සඤ්ඤං අදාසි.

පුන ‘‘පොක්ඛරණිං ඔතරිත්වා පදුමපත්තෙසු චාරිකං චරාහී’’ති සඤ්ඤං අදාසි. පොක්ඛරණිං ඔතරිත්වා සබ්බපදුමපත්තෙ චරිත්වා අගමාසි, එකං පත්තම්පි අනක්කන්තං වා ඵාලිතං වා ඡින්දිතං වා ඛණ්ඩිතං වා නාහොසි. දිට්ඨං, මහාරාජාති. දිට්ඨං, තාතාති. අච්ඡරං පහරිත්වා තං හත්ථතලං උපනාමෙසි. ධාතූපත්ථද්ධො ලඞ්ඝිත්වා හත්ථතලෙ අට්ඨාසි. දිට්ඨං, මහාරාජාති? දිට්ඨං, තාතාති. එවං උත්තමහයො එව උත්තමකාරණාය උත්තමජවං පටිපජ්ජති.

උත්තමෙ සාඛල්යෙති මුදුවාචාය. මුදුවාචාය හි, ‘‘තාත, ත්වං මා චින්තයි, රඤ්ඤො මඞ්ගලස්සො භවිස්සසි, රාජභොජනාදීනි ලභිස්සසී’’ති උත්තමහයකාරණං කාරෙතබ්බො. තෙන වුත්තං ‘‘උත්තමෙ සාඛල්යෙ’’ති. රාජභොග්ගොති රඤ්ඤො උපභොගො. රඤ්ඤො අඞ්ගන්තෙව සඞ්ඛං ගච්ඡතීති යත්ථ කත්ථචි ගච්ඡන්තෙන හත්ථං විය පාදං විය අනොහායෙව ගන්තබ්බං හොති. තස්මා අඞ්ගන්ති සඞ්ඛං ගච්ඡති, චතූසු වා සෙනඞ්ගෙසු එකං අඞ්ගං හොති.

අසෙඛාය සම්මාදිට්ඨියාති අරහත්තඵලසම්මාදිට්ඨියා. සම්මාසඞ්කප්පාදයොපි තංසම්පයුත්තාව. සම්මාඤාණං පුබ්බෙ වුත්තසම්මාදිට්ඨියෙව. ඨපෙත්වා පන අට්ඨ ඵලඞ්ගානි සෙසා ධම්මා විමුත්තීති වෙදිතබ්බා. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙව. අයං පන දෙසනා උග්ඝටිතඤ්ඤූපුග්ගලස්ස වසෙන අරහත්තනිකූටං ගහෙත්වා නිට්ඨාපිතාති.

පපඤ්චසූදනියා මජ්ඣිමනිකායට්ඨකථාය

භද්දාලිසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

6. ලටුකිකොපමසුත්තවණ්ණනා

148. එවංමෙ සුතන්ති ලටුකිකොපමසුත්තං. තත්ථ යෙන සො වනසණ්ඩොති අයම්පි මහාඋදායිත්ථෙරො භගවතා සද්ධිංයෙව පිණ්ඩාය පවිසිත්වා සද්ධිං පටික්කමි. තස්මා යෙන සො භගවතා උපසඞ්කමන්තො වනසණ්ඩො තෙනුපසඞ්කමීති වෙදිතබ්බො. අපහත්තාති අපහාරකො. උපහත්තාති උපහාරකො. පටිසල්ලානා වුට්ඨිතොති ඵලසමාපත්තිතො වුට්ඨිතො.

149. යංභගවාති යස්මිං සමයෙ භගවා. ඉඞ්ඝාති ආණත්තියං නිපාතො. අඤ්ඤථත්තන්ති චිත්තස්ස අඤ්ඤථත්තං. තඤ්ච ඛො න භගවන්තං පටිච්ච, එවරූපං පන පණීතභොජනං අලභන්තා කථං යාපෙස්සාමාති එවං පණීතභොජනං පටිච්ච අහොසීති වෙදිතබ්බං. භූතපුබ්බන්ති ඉමිනා රත්තිභොජනස්ස පණීතභාවං දස්සෙති. සූපෙය්යන්ති සූපෙන උපනෙතබ්බං මච්ඡමංසකළීරාදි. සමග්ගා භුඤ්ජිස්සාමාති එකතො භුඤ්ජිස්සාම. සඞ්ඛතියොති අභිසඞ්ඛාරිකඛාදනීයානි. සබ්බා තා රත්තින්ති සබ්බා තා සඞ්ඛතියො රත්තිංයෙව හොන්ති, දිවා පන අප්පා පරිත්තා ථොකිකා හොන්තීති. මනුස්සා හි දිවා යාගුකඤ්ජියාදීහි යාපෙත්වාපි රත්තිං යථාසත්ති යථාපණීතමෙව භුඤ්ජන්ති.

පුන භූතපුබ්බන්ති ඉමිනා රත්ති විකාලභොජනෙ ආදීනවං දස්සෙති. තත්ථ අන්ධකාරතිමිසායන්ති බහලන්ධකාරෙ. මාණවෙහීති චොරෙහි. කතකම්මෙහීති කතචොරකම්මෙහි. චොරා කිර කතකම්මා යං නෙසං දෙවතං ආයාචිත්වා කම්මං නිප්ඵන්නං, තස්ස උපහාරත්ථාය මනුස්සෙ මාරෙත්වා ගලලොහිතාදීනි ගණ්හන්ති. තෙ අඤ්ඤෙසු මනුස්සෙසු මාරියමානෙසු කොලාහලා උප්පජ්ජිස්සන්ති, පබ්බජිතං පරියෙසන්තො නාම නත්ථීති මඤ්ඤමානා භික්ඛූ ගහෙත්වා මාරෙන්ති. තං සන්ධායෙතං වුත්තං. අකතකම්මෙහීති අටවිතො ගාමං ආගමනකාලෙ කම්මනිප්ඵන්නත්ථං පුරෙතරං බලිකම්මං කාතුකාමෙහි. අසද්ධම්මෙන නිමන්තෙතීති ‘‘එහි භික්ඛු අජ්ජෙකරත්තිං ඉධෙව භුඤ්ජිත්වා ඉධ වසිත්වා සම්පත්තිං අනුභවිත්වා ස්වෙ ගමිස්සසී’’ති මෙථුනධම්මෙන නිමන්තෙති.

පුන භූතපුබ්බන්ති ඉමිනා අත්තනා දිට්ඨකාරණං කථෙති. විජ්ජන්තරිකායාති විජ්ජුවිජ්ජොතනක්ඛණෙ . විස්සරමකාසීති මහාසද්දමකාසි. අභුම්මෙති භූ’ති වඩ්ඪි, අභූ’ති අවඩ්ඪි, විනාසො මය්හන්ති අත්ථො. පිසාචො වත මන්ති පිසාචො මං ඛාදිතුං ආගතො වත. ආතුමාරී මාතුමාරීති එත්ථ ආතූති පිතා, මාතූති මාතා. ඉදං වුත්තං හොති – යස්ස පිතා වා මාතා වා අත්ථි, තං මාතාපිතරො අම්හාකං පුත්තකොති යථා තථා වා උප්පාදෙත්වා යංකිඤ්චි ඛාදනීයභොජනීයං දත්වා එකස්මිං ඨානෙ සයාපෙන්ති. සො එවං රත්තිං පිණ්ඩාය න චරති. තුය්හං පන මාතාපිතරො මතා මඤ්ඤෙ, තෙන එවං චරසීති.

150. එවමෙවාති එවමෙව කිඤ්චි ආනිසංසං අපස්සන්තා නික්කාරණෙනෙව. එවමාහංසූති ගරහන්තො ආහ. තත්ථ ආහංසූති වදන්ති. කිං පනිමස්සාති ඉමස්ස අප්පමත්තකස්ස හෙතු කිං වත්තබ්බං නාම, නනු අපස්සන්තෙන විය අසුණන්තෙන විය භවිතබ්බන්ති. ඔරමත්තකස්සාති පරිත්තමත්තකස්ස. අධිසල්ලිඛතෙවායන්ති අයං සමණො නවනීතං පිසන්තො විය පදුමනාළසුත්තං කකචෙන ඔක්කන්තන්තො විය අතිසල්ලෙඛති, අතිවායාමං කරොති. සික්ඛාකාමාති සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානාදයො විය සික්ඛාකාමා, තෙසු ච අප්පච්චයං උපට්ඨපෙන්ති. තෙසඤ්හි එවං හොති ‘‘සචෙ එතෙ ‘අප්පමත්තකමෙතං, හරථ භගවා’ති වදෙය්යුං, කිං සත්ථා න හරෙය්ය. එවං පන අවත්වා භගවන්තං පරිවාරෙත්වා නිසින්නා ‘එවං භගවා, සාධු භගවා, පඤ්ඤපෙථ භගවා’ති අතිරෙකතරං උස්සාහං පටිලභන්තී’’ති. තස්මා තෙසු අප්පච්චයං උපට්ඨපෙන්ති.

තෙසන්ති තෙසං එකච්චානං මොඝපුරිසානං. තන්ති තං අප්පමත්තකං පහාතබ්බං. ථූලො කලිඞ්ගරොති ගලෙ බද්ධං මහාකට්ඨං විය හොති. ලටුකිකා සකුණිකාති චාතකසකුණිකා. සා කිර රවසතං රවිත්වා නච්චසතං නච්චිත්වා සකිං ගොචරං ගණ්හාති. ආකාසතො භූමියං පතිට්ඨිතං පන නං දිස්වා වච්ඡපාලකාදයො කීළනත්ථං පූතිලතාය බන්ධන්ති. තං සන්ධායෙතං වුත්තං. ආගමෙතීති උපෙති. තඤ්හි තස්සාති තං පූතිලතාබන්ධනං තස්සා අප්පසරීරතාය චෙව අප්පථාමතාය ච බලවබන්ධනං නාම, මහන්තං නාළිකෙරරජ්ජු විය දුච්ඡිජ්ජං හොති. තෙසන්ති තෙසං මොඝපුරිසානං සද්ධාමන්දතාය ච පඤ්ඤාමන්දතාය ච බලවං බන්ධනං නාම, දුක්කටවත්ථුමත්තකම්පි මහන්තං පාරාජිකවත්ථු විය දුප්පජහං හොති.

151. සුක්කපක්ඛෙ පහාතබ්බස්සාති කිං ඉමස්ස අප්පමත්තකස්ස පහාතබ්බස්ස හෙතු භගවතා වත්තබ්බං අත්ථි, යස්ස නො භගවා පහානමාහ. නනු එවං භගවතො අධිප්පායං ඤත්වාපි පහාතබ්බමෙවාති අත්ථො. අප්පොස්සුක්කාති අනුස්සුක්කා. පන්නලොමාති පතිතලොමා, න තස්ස පහාතබ්බභයෙන උද්ධග්ගලොමා. පරදත්තවුත්තාති පරෙහි දින්නවුත්තිනො, පරතො ලද්ධෙන යාපෙන්තාති අත්ථො. මිගභූතෙන චෙතසා විහරන්තීති අපච්චාසීසනපක්ඛෙ ඨිතා හුත්වා විහරන්ති. මිගො හි පහාරං ලභිත්වා මනුස්සාවාසං ගන්ත්වා භෙසජ්ජං වා වණතෙලං වා ලභිස්සාමීති අජ්ඣාසයං අකත්වා පහාරං ලභිත්වාව අගාමකං අරඤ්ඤං පවිසිත්වා පහටට්ඨානං හෙට්ඨා කත්වා නිපතිත්වා ඵාසුභූතකාලෙ උට්ඨාය ගච්ඡති. එවං මිගා අපච්චාසීසනපක්ඛෙ ඨිතා. ඉදං සන්ධාය වුත්තං ‘‘මිගභූතෙන චෙතසා විහරන්තී’’ති. තඤ්හි තස්සාති තං වරත්තබන්ධනං තස්ස හත්ථිනාගස්ස මහාසරීරතාය චෙව මහාථාමතාය ච දුබ්බලබන්ධනං නාම. පූතිලතා විය සුඡිජ්ජං හොති. තෙසං තන්ති තෙසං තං කුලපුත්තානං සද්ධාමහන්තතාය ච පඤ්ඤාමහන්තතාය ච මහන්තං පාරාජිකවත්ථුපි දුක්කටවත්ථුමත්තකං විය සුප්පජහං හොති.

152. දලිද්දොති දාලිද්දියෙන සමන්නාගතො. අස්සකොති නිස්සකො. අනාළ්හියොති අනඩ්ඪො. අගාරකන්ති ඛුද්දකගෙහං. ඔලුග්ගවිලුග්ගන්ති යස්ස ගෙහයට්ඨියො පිට්ඨිවංසතො මුච්චිත්වා මණ්ඩලෙ ලග්ගා, මණ්ඩලතො මුච්චිත්වා භූමියං ලග්ගා. කාකාතිදායින්ති යත්ථ කිඤ්චිදෙව භුඤ්ජිස්සාමාති අන්තො නිසින්නකාලෙ විසුං ද්වාරකිච්චං නාම නත්ථි, තතො තතො කාකා පවිසිත්වා පරිවාරෙන්ති. සූරකාකා හි පලායනකාලෙ ච යථාසම්මුඛට්ඨානෙනෙව නික්ඛමිත්වා පලායන්ති. නපරමරූපන්ති න පුඤ්ඤවන්තානං ගෙහං විය උත්තමරූපං. ඛටොපිකාති විලීවමඤ්චකො. ඔලුග්ගවිලුග්ගාති ඔණතුණ්ණතා. ධඤ්ඤසමවාපකන්ති ධඤ්ඤඤ්ච සමවාපකඤ්ච. තත්ථ ධඤ්ඤං නාම කුද්රූසකො. සමවාපකන්ති ලාබුබීජකුම්භණ්ඩබීජකාදි බීජජාතං. නපරමරූපන්ති යථා පුඤ්ඤවන්තානං ගන්ධසාලිබීජාදි පරිසුද්ධං බීජං, න එවරූපං. ජායිකාති කපණජායා. නපරමරූපාති පච්ඡිසීසා ලම්බත්ථනී මහොදරා පිසාචා විය බීභච්ඡා. සාමඤ්ඤන්ති සමණභාවො. සො වතස්සං, යොහන්ති සො වතාහං පුරිසො නාම අස්සං, යො කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා පබ්බජෙය්යන්ති.

සො න සක්කුණෙය්යාති සො එවං චින්තෙත්වාපි ගෙහං ගන්ත්වා – ‘‘පබ්බජ්ජා නාම ලාභගරුකා දුක්කරා දුරාසදා, සත්තපි අට්ඨපි ගාමෙ පිණ්ඩාය චරිත්වා යථාධොතෙනෙව පත්තෙන ආගන්තබ්බම්පි හොති , එවං යාපෙතුං අසක්කොන්තස්ස මෙ පුන ආගතස්ස වසනට්ඨානං ඉච්ඡිතබ්බං, තිණවල්ලිදබ්බසම්භාරා නාම දුස්සමොධානියා, කින්ති කරොමී’’ති වීමංසති. අථස්ස තං අගාරකං වෙජයන්තපාසාදො විය උපට්ඨාති. අථස්ස ඛටොපිකං ඔලොකෙත්වා – ‘‘මයි ගතෙ ඉමං විසඞ්ඛරිත්වා උද්ධනාලාතං කරිස්සන්ති, පුන අට්ටනිපාදවිලීවාදීනි ලද්ධබ්බානි හොන්ති, කින්ති කරිස්සාමී’’ති චින්තෙති. අථස්ස සා සිරිසයනං විය උපට්ඨාති. තතො ධඤ්ඤකුම්භිං ඔලොකෙත්වා – ‘‘මයි ගතෙ අයං ඝරණී ඉමං ධඤ්ඤං තෙන තෙන සද්ධිං භුඤ්ජිස්සති. පුන ආගතෙන ජීවිතවුත්ති නාම ලද්ධබ්බා හොති, කින්ති කරිස්සාමී’’ති චින්තෙති. අථස්ස සා අඩ්ඪතෙළසානි කොට්ඨාගාරසතානි විය උපට්ඨාති. තතො මාතුගාමං ඔලොකෙත්වා – ‘‘මයි ගතෙ ඉමං හත්ථිගොපකො වා අස්සගොපකො වා යො කොචි පලොභෙස්සති, පුන ආගතෙන භත්තපාචිකා නාම ලද්ධබ්බා හොති, කින්ති කරිස්සාමී’’ති චින්තෙති. අථස්ස සා රූපිනී දෙවී විය උපට්ඨාති. ඉදං සන්ධාය ‘‘සො න සක්කුණෙය්යා’’තිආදි වුත්තං.

153. නික්ඛගණානන්ති සුවණ්ණනික්ඛසතානං. චයොති සන්තානතො කතසන්නිචයො. ධඤ්ඤගණානන්ති ධඤ්ඤසකටසතානං.

154. චත්තාරොමෙ, උදායි, පුග්ගලාති ඉධ කිං දස්සෙති? හෙට්ඨා ‘‘තෙ තඤ්චෙව පජහන්ති, තෙ තඤ්චෙව නප්පජහන්තී’’ති පජහනකා ච අප්පජහනකා ච රාසිවසෙන දස්සිතා, න පාටියෙක්කං විභත්තා. ඉදානි යථා නාම දබ්බසම්භාරත්ථං ගතො පුරිසො පටිපාටියා රුක්ඛෙ ඡින්දිත්වා පුන නිවත්තිත්වා වඞ්කඤ්ච පහාය කම්මෙ උපනෙතබ්බයුත්තකමෙව ගණ්හාති, එවමෙව අප්පජහනකෙ ඡඩ්ඩෙත්වා අබ්බොහාරිකෙ කත්වා පජහනකපුග්ගලා චත්තාරො හොන්තීති දස්සෙතුං ඉමං දෙසනං ආරභි.

උපධිපහානායාති ඛන්ධුපධිකිලෙසුපධිඅභිසඞ්ඛාරුපධිකාමගුණූපධීති ඉමෙසං උපධීනං පහානාය. උපධිපටිසංයුත්තාති උපධිඅනුධාවනකා. සරසඞ්කප්පාති එත්ථ සරන්ති ධාවන්තීති සරා. සඞ්කප්පෙන්තීති සඞ්කප්පා. පදද්වයෙනපි විතක්කායෙව වුත්තා. සමුදාචරන්තීති අභිභවන්ති අජ්ඣොත්ථරිත්වා වත්තන්ති. සංයුත්තොති කිලෙසෙහි සංයුත්තො. ඉන්ද්රියවෙමත්තතාති ඉන්ද්රියනානත්තතා . කදාචි කරහචීති බහුකාලං වීතිවත්තෙත්වා. සතිසම්මොසාති සතිසම්මොසෙන. නිපාතොති අයොකටාහම්හි පතනං. එත්තාවතා ‘‘නප්පජහති, පජහති, ඛිප්පං පජහතී’’ති තයො රාසයො දස්සිතා. තෙසු චත්තාරො ජනා නප්පජහන්ති නාම, චත්තාරො පජහන්ති නාම, චත්තාරො ඛිප්පං පජහන්ති නාම.

තත්ථ පුථුජ්ජනො සොතාපන්නො සකදාගාමී අනාගාමීති ඉමෙ චත්තාරො ජනා නප්පජහන්ති නාම. පුථුජ්ජනාදයො තාව මා පජහන්තු, අනාගාමී කථං න පජහතීති? සොපි හි යාවදෙවස්ස භවලොභො අත්ථි, තාව අහොසුඛං අහොසුඛන්ති අභිනන්දති. තස්මා නප්පජහති නාම. එතෙයෙව පන චත්තාරො ජනා පජහන්ති නාම. සොතාපන්නාදයො තාව පජහන්තු, පුථුජ්ජනො කථං පජහතීති? ආරද්ධවිපස්සකො හි සතිසම්මොසෙන සහසා කිලෙසෙ උප්පන්නෙ ‘‘මාදිසස්ස නාම භික්ඛුනො කිලෙසො උප්පන්නො’’ති සංවෙගං කත්වා වීරියං පග්ගය්හ විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා මග්ගෙන කිලෙසෙ සමුග්ඝාතෙති. ඉති සො පජහති නාම. තෙයෙව චත්තාරො ඛිප්පං පජහන්ති නාම. තත්ථ ඉමස්මිං සුත්තෙ, මහාහත්ථිපදොපමෙ (ම. නි. 1.288 ආදයො), ඉන්ද්රියභාවනෙති (ම. නි. 3.453 ආදයො) ඉමෙසු සුත්තෙසු කිඤ්චාපි තතියවාරො ගහිතො, පඤ්හො පන දුතියවාරෙනෙව කථිතොති වෙදිතබ්බො.

උපධිදුක්ඛස්ස මූලන්ති එත්ථ පඤ්ච ඛන්ධා උපධි නාම. තං දුක්ඛස්ස මූලන්ති ඉති විදිත්වා කිලෙසුපධිනා නිරුපධි හොති, නිග්ගහණො නිතණ්හොති අත්ථො. උපධිසඞ්ඛයෙ විමුත්තොති තණ්හක්ඛයෙ නිබ්බානෙ ආරම්මණතො විමුත්තො.

155. එවං චත්තාරො පුග්ගලෙ විත්ථාරෙත්වා ඉදානි යෙ පජහන්ති, තෙ ‘‘ඉමෙ නාම එත්තකෙ කිලෙසෙ පජහන්ති’’. යෙ නප්පජහන්ති, තෙපි ‘‘ඉමෙ නාම එත්තකෙ කිලෙසෙ නප්පජහන්තී’’ති දස්සෙතුං පඤ්ච ඛො ඉමෙ උදායි කාමගුණාතිආදිමාහ. තත්ථ මිළ්හසුඛන්ති අසුචිසුඛං. අනරියසුඛන්ති අනරියෙහි සෙවිතසුඛං. භායිතබ්බන්ති එතස්ස සුඛස්ස පටිලාභතොපි විපාකතොපි භායිතබ්බං. නෙක්ඛම්මසුඛන්ති කාමතො නික්ඛන්තසුඛං. පවිවෙකසුඛන්ති ගණතොපි කිලෙසතොපි පවිවිත්තසුඛං. උපසමසුඛන්ති රාගාදිවූපසමත්ථාය සුඛං. සම්බොධසුඛන්ති මග්ගසඞ්ඛාතස්ස සම්බොධස්ස නිබ්බත්තනත්ථාය සුඛං. න භායිතබ්බන්ති එතස්ස සුඛස්ස පටිලාභතොපි විපාකතොපි න භායිතබ්බං, භාවෙතබ්බමෙවෙතං.

156. ඉඤ්ජිතස්මිංවදාමීති ඉඤ්ජනං චලනං ඵන්දනන්ති වදාමි. කිඤ්ච තත්ථ ඉඤ්ජිතස්මින්ති කිඤ්ච තත්ථ ඉඤ්ජිතං. ඉදං තත්ථ ඉඤ්ජිතස්මින්ති යෙ එතෙ අනිරුද්ධා විතක්කවිචාරා, ඉදං තත්ථ ඉඤ්ජිතං. දුතියතතියජ්ඣානෙසුපි එසෙව නයො. අනිඤ්ජිතස්මිං වදාමීති ඉදං චතුත්ථජ්ඣානං අනිඤ්ජනං අචලනං නිප්ඵන්දනන්ති වදාමි.

අනලන්ති වදාමීති අකත්තබ්බආලයන්ති වදාමි, තණ්හාලයො එත්ථ න උප්පාදෙතබ්බොති දස්සෙති. අථ වා අනලං අපරියත්තං, න එත්තාවතා අලමෙතන්ති සන්නිට්ඨානං කාතබ්බන්ති වදාමි. නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනස්සාපීති එවරූපායපි සන්තාය සමාපත්තියා පහානමෙව වදාමි. අණුං වා ථූලං වාති ඛුද්දකං වා මහන්තං වා අප්පසාවජ්ජං වා මහාසාවජ්ජං වා. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙව. දෙසනා පන නෙය්යපුග්ගලස්ස වසෙන අරහත්තනිකූටෙනෙව නිට්ඨාපිතාති.

පපඤ්චසූදනියා මජ්ඣිමනිකායට්ඨකථාය

ලටුකිකොපමසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

7. චාතුමසුත්තවණ්ණනා

157. එවංමෙ සුතන්ති චාතුමසුත්තං. තත්ථ චාතුමායන්ති එවංනාමකෙ ගාමෙ. පඤ්චමත්තානි භික්ඛුසතානීති අධුනා පබ්බජිතානං භික්ඛූනං පඤ්ච සතානි. ථෙරා කිර චින්තෙසුං – ‘‘ඉමෙ කුලපුත්තා දසබලං අදිස්වාව පබ්බජිතා, එතෙසං භගවන්තං දස්සෙස්සාම, භගවතො සන්තිකෙ ධම්මං සුත්වා අත්තනො අත්තනො යථාඋපනිස්සයෙන පතිට්ඨහිස්සන්තී’’ති. තස්මා තෙ භික්ඛූ ගහෙත්වා ආගතා. පටිසම්මොදමානාති ‘‘කච්චාවුසො, ඛමනීය’’න්තිආදිං පටිසන්ථාරකථං කුරුමානා. සෙනාසනානි පඤ්ඤාපයමානාති අත්තනො අත්තනො ආචරියුපජ්ඣායානං වසනට්ඨානානි පුච්ඡිත්වා ද්වාරවාතපානානි විවරිත්වා මඤ්චපීඨකටසාරකාදීනි නීහරිත්වා පප්ඵොටෙත්වා යථාට්ඨානෙ සණ්ඨාපයමානා. පත්තචීවරානි පටිසාමයමානාති, භන්තෙ, ඉදං මෙ පත්තං ඨපෙථ, ඉදං චීවරං, ඉදං ථාලකං, ඉදං උදකතුම්බං, ඉමං කත්තරයට්ඨින්ති එවං සමණපරික්ඛාරෙ සඞ්ගොපයමානා.

උච්චාසද්දා මහාසද්දාති උද්ධං උග්ගතත්තා උච්චං, පත්ථටත්තා මහන්තං අවිනිබ්භොගසද්දං කරොන්තා. කෙවට්ටා මඤ්ඤෙ මච්ඡවිලොපෙති කෙවට්ටානං මච්ඡපච්ඡිඨපිතට්ඨානෙ මහාජනො සන්නිපතිත්වා – ‘‘ඉධ අඤ්ඤං එකං මච්ඡං දෙහි, එකං මච්ඡඵාලං දෙහි, එතස්ස තෙ මහා දින්නො, මය්හං ඛුද්දකො’’ති එවං උච්චාසද්දං මහාසද්දං කරොන්ති. තං සන්ධායෙතං වුත්තං. මච්ඡගහණත්ථං ජාලෙ පක්ඛිත්තෙපි තස්මිං ඨානෙ කෙවට්ටා චෙව අඤ්ඤෙ ච ‘‘පවිට්ඨො න පවිට්ඨො, ගහිතො න ගහිතො’’ති මහාසද්දං කරොන්ති. තම්පි සන්ධායෙතං වුත්තං. පණාමෙමීති නීහරාමි. න වො මම සන්තිකෙ වත්ථබ්බන්ති තුම්හෙ මාදිසස්ස බුද්ධස්ස වසනට්ඨානං ආගන්ත්වා එවං මහාසද්දං කරොථ, අත්තනො ධම්මතාය වසන්තා කිං නාම සාරුප්පං කරිස්සථ, තුම්හාදිසානං මම සන්තිකෙ වසනකිච්චං නත්ථීති දීපෙති. තෙසු එකභික්ඛුපි ‘‘භගවා තුම්හෙ මහාසද්දමත්තකෙන අම්හෙ පණාමෙථා’’ති වා අඤ්ඤං වා කිඤ්චි වත්තුං නාසක්ඛි, සබ්බෙ භගවතො වචනං සම්පටිච්ඡන්තා ‘‘එවං, භන්තෙ,’’ති වත්වා නික්ඛමිංසු. එවං පන තෙසං අහොසි ‘‘මයං සත්ථාරං පස්සිස්සාම, ධම්මකථං සොස්සාම, සත්ථු සන්තිකෙ වසිස්සාමාති ආගතා. එවරූපස්ස පන ගරුනො සත්ථු සන්තිකං ආගන්ත්වා මහාසද්දං කරිම්හා, අම්හාකමෙව දොසොයං, පණාමිතම්හා, න නො ලද්ධං භගවතො සන්තිකෙ වත්ථුං, න සුවණ්ණවණ්ණසරීරං ඔලොකෙතුං, න මධුරස්සරෙන ධම්මං සොතු’’න්ති. තෙ බලවදොමනස්සජාතා හුත්වා පක්කමිංසු.

158. තෙනුපසඞ්කමිංසූති තෙ කිර සක්යා ආගමනසමයෙපි තෙ භික්ඛූ තත්ථෙව නිසින්නා පස්සිංසු. අථ නෙසං එතදහොසි – ‘‘කිං නු ඛො එතෙ භික්ඛූ පවිසිත්වාව පටිනිවත්තා, ජානිස්සාම තං කාරණ’’න්ති චින්තෙත්වා යෙන තෙ භික්ඛූ තෙනුපසඞ්කමිංසු. හන්දාති වවස්සග්ගත්ථෙ නිපාතො. කහං පන තුම්හෙති තුම්හෙ ඉදානෙව ආගන්ත්වා කහං ගච්ඡථ, කිං තුම්හාකං කොචි උපද්දවො, උදාහු දසබලස්සාති? තෙසං පන භික්ඛූනං, – ‘‘ආවුසො, මයං භගවන්තං දස්සනාය ආගතා, දිට්ඨො නො භගවා, ඉදානි අත්තනො වසනට්ඨානං ගච්ඡාමා’’ති කිඤ්චාපි එවං වචනපරිහාරො අත්ථි, එවරූපං පන ලෙසකප්පං අකත්වා යථාභූතමෙව ආරොචෙත්වා භගවතා ඛො, ආවුසො, භික්ඛුසඞ්ඝො පණාමිතොති ආහංසු. තෙ පන රාජානො සාසනෙ ධුරවහා, තස්මා චින්තෙසුං – ‘‘ද්වීහි අග්ගසාවකෙහි සද්ධිං පඤ්චසු භික්ඛුසතෙසු ගච්ඡන්තෙසු භගවතො පාදමූලං විගච්ඡිස්සති, ඉමෙසං නිවත්තනාකාරං කරිස්සාමා’’ති. එවං චින්තෙත්වා තෙන හායස්මන්තොතිආදිමාහංසු. තෙසුපි භික්ඛූසු ‘‘මයං මහාසද්දමත්තකෙන පණාමිතා, න මයං ජීවිතුං අසක්කොන්තා පබ්බජිතා’’ති එකභික්ඛුපි පටිප්ඵරිතො නාම නාහොසි, සබ්බෙ පන සමකංයෙව, ‘‘එවමාවුසො,’’ති සම්පටිච්ඡිංසු.

159. අභිනන්දතූති භික්ඛුසඞ්ඝස්ස ආගමනං ඉච්ඡන්තො අභිනන්දතු. අභිවදතූති එතු භික්ඛුසඞ්ඝොති එවං චිත්තං උප්පාදෙන්තො අභිවදතු. අනුග්ගහිතොති ආමිසානුග්ගහෙන ච ධම්මානුග්ගහෙන ච අනුග්ගහිතො. අඤ්ඤථත්තන්ති දසබලස්ස දස්සනං න ලභාමාති පසාදඤ්ඤථත්තං භවෙය්ය. විපරිණාමොති පසාදඤ්ඤථත්තෙන විබ්භමන්තානං විපරිණාමඤ්ඤථත්තං භවෙය්ය. බීජානං තරුණානන්ති තරුණසස්සානං. සියා අඤ්ඤථත්තන්ති උදකවාරකාලෙ උදකං අලභන්තානං මිලාතභාවෙන අඤ්ඤථත්තං භවෙය්ය, සුස්සිත්වා මිලාතභාවං ආපජ්ජනෙන විපරිණාමො භවෙය්ය. වච්ඡකස්ස පන ඛීරපිපාසාය සුස්සනං අඤ්ඤථත්තං නාම, සුස්සිත්වා කාලකිරියා විපරිණාමො නාම.

160. පසාදිතො භගවාති ථෙරො කිර තත්ථ නිසින්නොව දිබ්බචක්ඛුනා බ්රහ්මානං ආගතං අද්දස , දිබ්බාය සොතධාතුයා ච ආයාචනසද්දං සුණි, චෙතොපරියඤාණෙන භගවතො පසන්නභාවං අඤ්ඤාසි. තස්මා – ‘‘කඤ්චි භික්ඛුං පෙසෙත්වා පක්කොසියමානානං ගමනං නාම න ඵාසුකං, යාව සත්ථා න පෙසෙති, තාවදෙව ගමිස්සාමා’’ති මඤ්ඤමානො එවමාහ. අප්පොස්සුක්කොති අඤ්ඤෙසු කිච්චෙසු අනුස්සුක්කො හුත්වා. දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරන්ති ඵලසමාපත්තිවිහාරං අනුයුත්තො මඤ්ඤෙ භගවා විහරිතුකාමො, සො ඉදානි යථාරුචියා විහරිස්සතීති එවං මෙ අහොසීති වදති. මයම්පිදානීති මයං පරං ඔවදමානා විහාරතො නික්කඩ්ඪිතා, කිං අම්හාකං පරොවාදෙන. ඉදානි මයම්පි දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරෙනෙව විහරිස්සාමාති දීපෙති. ථෙරො ඉමස්මිං ඨානෙ විරද්ධො අත්තනො භාරභාවං න අඤ්ඤාසි. අයඤ්හි භික්ඛුසඞ්ඝො ද්වින්නම්පි මහාථෙරානං භාරො, තෙන නං පටිසෙධෙන්තො භගවා ආගමෙහීතිආදිමාහ. මහාමොග්ගල්ලානත්ථෙරො පන අත්තනො භාරභාවං අඤ්ඤාසි. තෙනස්ස භගවා සාධුකාරං අදාසි.

161. චත්තාරිමානි, භික්ඛවෙති කස්මා ආරභි? ඉමස්මිං සාසනෙ චත්තාරි භයානි. යො තානි අභීතො හොති, සො ඉමස්මිං සාසනෙ පතිට්ඨාතුං සක්කොති. ඉතරො පන න සක්කොතීති දස්සෙතුං ඉමං දෙසනං ආරභි. තත්ථ උදකොරොහන්තෙති උදකං ඔරොහන්තෙ පුග්ගලෙ. කුම්භීලභයන්ති සුංසුමාරභයං. සුසුකාභයන්ති චණ්ඩමච්ඡභයං.

162. කොධුපායාසස්සෙතං අධිවචනන්ති යථා හි බාහිරං උදකං ඔතිණ්ණො ඌමීසු ඔසීදිත්වා මරති, එවං ඉමස්මිං සාසනෙ කොධුපායාසෙ ඔසීදිත්වා විබ්භමති. තස්මා කොධුපායාසො ‘‘ඌමිභය’’න්ති වුත්තො.

163. ඔදරිකත්තස්සෙතං අධිවචනන්ති යථා හි බාහිරං උදකං ඔතිණ්ණො කුම්භීලෙන ඛාදිතො මරති, එවං ඉමස්මිං සාසනෙ ඔදරිකත්තෙන ඛාදිතො විබ්භමති. තස්මා ඔදරිකත්තං ‘‘කුම්භීලභය’’න්ති වුත්තං.

164. අරක්ඛිතෙනෙව කායෙනාති සීසප්පචාලකාදිකරණෙන අරක්ඛිතකායො හුත්වා. අරක්ඛිතාය වාචායාති දුට්ඨුල්ලභාසනාදිවසෙන අරක්ඛිතවාචො හුත්වා. අනුපට්ඨිතායසතියාති කායගතාසතිං අනුපට්ඨාපෙත්වා. අසංවුතෙහීති අපිහිතෙහි. පඤ්චන්නෙතංකාමගුණානං අධිවචනන්ති යථා හි බාහිරං උදකං ඔතිණ්ණො ආවට්ටෙ නිමුජ්ජිත්වා මරති, එවං ඉමස්මිං සාසනෙ පබ්බජිතො පඤ්චකාමගුණාවට්ටෙ නිමුජ්ජිත්වා විබ්භමති. තස්මා පඤ්ච කාමගුණා ‘‘ආවට්ටභය’’න්ති වුත්තා.

165. අනුද්ධංසෙතීති කිලමෙති මිලාපෙති. රාගානුද්ධංසෙනාති රාගානුද්ධංසිතෙන. මාතුගාමස්සෙතං අධිවචනන්ති යථා හි බාහිරං උදකං ඔතිණ්ණො චණ්ඩමච්ඡං ආගම්ම ලද්ධප්පහාරො මරති, එවං ඉමස්මිං සාසනෙ මාතුගාමං ආගම්ම උප්පන්නකාමරාගො විබ්භමති. තස්මා මාතුගාමො ‘‘සුසුකාභය’’න්ති වුත්තො.

ඉමානි පන චත්තාරි භයානි භායිත්වා යථා උදකං අනොරොහන්තස්ස උදකං නිස්සාය ආනිසංසො නත්ථි, උදකපිපාසාය පිපාසිතො ච හොති රජොජල්ලෙන කිලිට්ඨසරීරො ච, එවමෙවං ඉමානි චත්තාරි භයානි භායිත්වා සාසනෙ අපබ්බජන්තස්සාපි ඉමං සාසනං නිස්සාය ආනිසංසො නත්ථි, තණ්හාපිපාසාය පිපාසිතො ච හොති කිලෙසරජෙන සංකිලිට්ඨචිත්තො ච. යථා පන ඉමානි චත්තාරි භයානි අභායිත්වා උදකං ඔරොහන්තස්ස වුත්තප්පකාරො ආනිසංසො හොති, එවං ඉමානි අභායිත්වා සාසනෙ පබ්බජිතස්සාපි වුත්තප්පකාරො ආනිසංසො හොති. ථෙරො පනාහ – ‘‘චත්තාරි භයානි භායිත්වා උදකං අනොතරන්තො සොතං ඡින්දිත්වා පරතීරං පාපුණිතුං න සක්කොති, අභායිත්වා ඔතරන්තො සක්කොති, එවමෙවං භායිත්වා සාසනෙ අපබ්බජන්තොපි තණ්හාසොතං ඡින්දිත්වා නිබ්බානපාරං දට්ඨුං න සක්කොති, අභායිත්වා පබ්බජන්තො පන සක්කොතී’’ති. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙව. අයං පන දෙසනා නෙය්යපුග්ගලස්ස වසෙන නිට්ඨාපිතාති.

පපඤ්චසූදනියා මජ්ඣිමනිකායට්ඨකථාය

චාතුමසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

8. නළකපානසුත්තවණ්ණනා

166. එවංමෙ සුතන්ති නළකපානසුත්තං. තත්ථ නළකපානෙති එවංනාමකෙ ගාමෙ. පුබ්බෙ කිර අම්හාකං බොධිසත්තො වානරයොනියං නිබ්බත්තො, මහාකායො කපිරාජා අනෙකවානරසහස්සපරිවුතො පබ්බතපාදෙ විචරති. පඤ්ඤවා ඛො පන හොති මහාපුඤ්ඤො. සො පරිසං එවං ඔවදති – ‘‘ඉමස්මිං පබ්බතපාදෙ තාතා, විසඵලානි නාම හොන්ති, අමනුස්සපරිග්ගහිතා පොක්ඛරණියො නාම හොන්ති, තුම්හෙ පුබ්බෙ ඛාදිතපුබ්බානෙව ඵලානි ඛාදථ, පීතපුබ්බානෙව පානීයානි ච පිවථ, එත්ථ වො මං පටිපුච්ඡිතබ්බකිච්චං නත්ථි, අඛාදිතපුබ්බානි පන ඵලානි අපීතපුබ්බානි ච පානීයානි මං අපුච්ඡිත්වා මා ඛාදිත්ථ මා පිවිත්ථා’’ති.

තෙ එකදිවසං චරමානා අඤ්ඤං පබ්බතපාදං ගන්ත්වා ගොචරං ගහෙත්වා පානීයං ඔලොකෙන්තා එකං අමනුස්සපරිග්ගහිතං පොක්ඛරණිං දිස්වා සහසා අපිවිත්වා සමන්තා පරිවාරෙත්වා මහාසත්තස්ස ආගමනං ඔලොකයමානා නිසීදිංසු. මහාසත්තො ආගන්ත්වා ‘‘කිං තාතා පානීයං න පිවථා’’ති ආහ. තුම්හාකං ආගමනං ඔලොකෙමාති. සාධු තාතාති සමන්තා පදං පරියෙසමානො ඔතිණ්ණපදංයෙව අද්දස, න උත්තිණ්ණපදං, දිස්වා සපරිස්සයාති අඤ්ඤාසි. තාවදෙව ච තත්ථ අභිනිබ්බත්තඅමනුස්සො උදකං ද්වෙධා කත්වා උට්ඨාසි සෙතමුඛො නීලකුච්ඡි රත්තහත්ථපාදො මහාදාඨිකො වඞ්කදාඨො විරූපො බීභච්ඡො උදකරක්ඛසො. සො එවමාහ – ‘‘කස්මා පානීයං න පිවථ, මධුරං උදකං පිවථ, කිං තුම්හෙ එතස්ස වචනං සුණාථා’’ති? මහාසත්තො ආහ – ‘‘ත්වං ඉධ අධිවත්ථො අමනුස්සො’’ති? ආමාහන්ති. ත්වං ඉධ ඔතිණ්ණෙ ලභසීති? ආම ලභාමි, තුම්හෙ පන සබ්බෙ ඛාදිස්සාමීති. න සක්ඛිස්සසි, යක්ඛාති. පානීයං පන පිවිස්සථාති? ආම පිවිස්සාමාති. එවං සන්තෙ එකොපි වො න මුච්චිස්සතීති. පානීයඤ්ච පිවිස්සාම, න ච තෙ වසං ගමිස්සාමාති එකනළං ආහරාපෙත්වා කොටියං ගහෙත්වා ධමි, සබ්බො එකච්ඡිද්දො අහොසි, තීරෙ නිසීදිත්වාව පානීයං පිවි, සෙසවානරානං පාටියෙක්කෙ නළෙ ආහරාපෙත්වා ධමිත්වා අදාසි. සබ්බෙ යක්ඛස්ස පස්සන්තස්සෙව පානීයං පිවිංසු. වුත්තම්පි චෙතං –

‘‘දිස්වා පදමනුත්තිණ්ණං, දිස්වානො’ තරිතං පදං;

නළෙන වාරිං පිස්සාම, නෙව මං ත්වං වධිස්සසී’’ති. (ජා. 1.1.20);

තතො පට්ඨාය යාව අජ්ජදිවසා තස්මිං ඨානෙ නළා එකච්ඡිද්දාව හොන්ති. ඉමිනා හි සද්ධිං ඉමස්මිං කප්පෙ චත්තාරි කප්පට්ඨියපාටිහාරියානි නාම – චන්දෙ සසබිම්බං , වට්ටකජාතකම්හි සච්චකිරියට්ඨානෙ අග්ගිස්ස ගමනුපච්ඡෙදො, ඝටිකාරකුම්භකාරස්ස මාතාපිතූනං වසනට්ඨානෙ දෙවස්ස අවස්සනං, තස්සා පොක්ඛරණියා තීරෙ නළානං එකච්ඡිද්දභාවොති. ඉති සා පොක්ඛරණී නළෙන පානීයස්ස පීතත්තා නළකපානාති නාමං ලභි. අපරභාගෙ තං පොක්ඛරණිං නිස්සාය ගාමො පතිට්ඨාසි, තස්සාපි නළකපානන්තෙව නාමං ජාතං. තං සන්ධාය වුත්තං ‘‘නළකපානෙ’’ති. පලාසවනෙති කිංසුකවනෙ.

167. තග්ඝමයං, භන්තෙති එකංසෙනෙව මයං, භන්තෙ, අභිරතා. අඤ්ඤෙපි යෙ තුම්හාකං සාසනෙ අභිරමන්ති, තෙ අම්හෙහි සදිසාව හුත්වා අභිරමන්තීති දීපෙන්ති.

නෙව රාජාභිනීතාතිආදීසු එකො රඤ්ඤො අපරාධං කත්වා පලායති. රාජා කුහිං, භො, අසුකොති? පලාතො දෙවාති. පලාතට්ඨානෙපි මෙ න මුච්චිස්සති, සචෙ පන පබ්බජෙය්ය, මුච්චෙය්යාති වදති. තස්ස කොචිදෙව සුහදො ගන්ත්වා තං පවත්තිං ආරොචෙත්වා ත්වං සචෙ ජීවිතුමිච්ඡසි, පබ්බජාහීති. සො පබ්බජිත්වා ජීවිතං රක්ඛමානො චරති. අයං රාජාභිනීතො නාම.

එකො පන චොරානං මූලං ඡින්දන්තො චරති. චොරා සුත්වා ‘‘පුරිසානං අත්ථිකභාවං න ජානාති, ජානාපෙස්සාම න’’න්ති වදන්ති. සො තං පවත්තිං සුත්වා පලායති. චොරා පලාතොති සුත්වා ‘‘පලාතට්ඨානෙපි නො න මුච්චිස්සති, සචෙ පන පබ්බජෙය්ය, මුච්චෙය්යා’’ති වදන්ති. සො තං පවත්තිං සුත්වා පබ්බජති. අයං චොරාභිනීතො නාම.

එකො පන බහුං ඉණං ඛාදිත්වා තෙන ඉණෙන අට්ටො පීළිතො තම්හා ගාමා පලායති. ඉණසාමිකා සුත්වා ‘‘පලාතට්ඨානෙපි නො න මුච්චිස්සති, සචෙ පන පබ්බජෙය්ය, මුච්චෙය්යා’’ති වදන්ති. සො තං පවත්තිං සුත්වා පබ්බජති. අයං ඉණට්ටො නාම.

රාජභයාදීනං පන අඤ්ඤතරෙන භයෙන භීතො අට්ටො ආතුරො හුත්වා නික්ඛම්ම පබ්බජිතො භයට්ටො නාම. දුබ්භික්ඛාදීසු ජීවිතුං අසක්කොන්තො පබ්බජිතො ආජීවිකාපකතො නාම, ආජීවිකාය පකතො අභිභූතොති අත්ථො. ඉමෙසු පන එකොපි ඉමෙහි කාරණෙහි පබ්බජිතො නාම නත්ථි, තස්මා ‘‘නෙව රාජාභිනීතො’’තිආදිමාහ.

විවෙකන්ති විවිච්ච විවිත්තො හුත්වා. ඉදං වුත්තං හොති – යං කාමෙහි ච අකුසලධම්මෙහි ච විවිත්තෙන පඨමදුතියජ්ඣානසඞ්ඛාතං පීතිසුඛං අධිගන්තබ්බං, සචෙ තං විවිච්ච කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි පීතිසුඛං නාධිගච්ඡති, අඤ්ඤං වා උපරි ද්වින්නං ඣානානං චතුන්නඤ්ච මග්ගානං වසෙන සන්තතරං සුඛං නාධිගච්ඡති, තස්ස ඉමෙ අභිජ්ඣාදයො චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨන්තීති. තත්ථ අරතීති අධිකුසලෙසු ධම්මෙසු උක්කණ්ඨිතතා. තන්දීති ආලසියභාවො. එවං යො පබ්බජිත්වා පබ්බජිතකිච්චං කාතුං න සක්කොති, තස්ස ඉමෙ සත්ත පාපධම්මා උප්පජ්ජිත්වා චිත්තං පරියාදියන්තීති දස්සෙත්වා ඉදානි යස්ස තෙ ධම්මා චිත්තං පරියාදාය තිට්ඨන්ති, සොයෙව සමණකිච්චම්පි කාතුං න සක්කොතීති පුන විවෙකං අනුරුද්ධා…පෙ… අඤ්ඤං වා තතො සන්තතරන්ති ආහ.

එවං කණ්හපක්ඛං දස්සෙත්වා ඉදානි තෙනෙව නයෙන සුක්කපක්ඛං දස්සෙතුං පුන විවෙකන්තිආදිමාහ. තස්සත්ථො වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බො.

168. සඞ්ඛායාති ජානිත්වා. එකන්ති එකච්චං. පටිසෙවතීති සෙවිතබ්බයුත්තකං සෙවති. සෙසපදෙසුපි එසෙව නයො. උපපත්තීසු බ්යාකරොතීති සප්පටිසන්ධිකෙ තාව බ්යාකරොතු, අප්පටිසන්ධිකෙ කථං බ්යාකරොතීති. අප්පටිසන්ධිකස්ස පුන භවෙ පටිසන්ධි නත්ථීති වදන්තො උපපත්තීසු බ්යාකරොති නාම.

ජනකුහනත්ථන්ති ජනවිම්හාපනත්ථං. ජනලපනත්ථන්ති මහාජනස්ස උපලාපනත්ථං. න ඉති මං ජනො ජානාතූති එවං මං මහාජනො ජානිස්සති, එවං මෙ මහාජනස්ස අන්තරෙ කිත්තිසද්දො උග්ගච්ඡිස්සතීති ඉමිනාපි කාරණෙන න බ්යාකරොතීති අත්ථො. උළාරවෙදාති මහන්තතුට්ඨිනො.

169. සො ඛො පනස්ස ආයස්මාති සො පරිනිබ්බුතො ආයස්මා ඉමස්ස ඨිතස්ස ආයස්මතො. එවංසීලොතිආදීසු ලොකියලොකුත්තරමිස්සකාව සීලාදයො වෙදිතබ්බො. එවංධම්මොති එත්ථ පන සමාධිපක්ඛිකා ධම්මා ධම්මාති අධිප්පෙතා. ඵාසුවිහාරො හොතීති තෙන භික්ඛුනා පූරිතපටිපත්තිං පූරෙන්තස්ස අරහත්තඵලං සච්ඡිකත්වා ඵලසමාපත්තිවිහාරෙන ඵාසුවිහාරො හොති, අරහත්තං පත්තුමසක්කොන්තස්ස පටිපත්තිං පූරයමානස්ස චරතොපි ඵාසුවිහාරොයෙව නාම හොති. ඉමිනා නයෙන සබ්බවාරෙසු අත්ථො වෙදිතබ්බොති.

පපඤ්චසූදනියා මජ්ඣිමනිකායට්ඨකථාය

නළකපානසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

9. ගොලියානිසුත්තවණ්ණනා

173. එවංමෙ සුතන්ති ගොලියානිසුත්තං. තත්ථ පදසමාචාරොති දුබ්බලසමාචාරො ඔළාරිකාචාරො, පච්චයෙසු සාපෙක්ඛො මහාරක්ඛිතත්ථෙරො විය. තං කිර උපට්ඨාකකුලෙ නිසින්නං උපට්ඨාකො ආහ ‘‘අසුකත්ථෙරස්ස මෙ, භන්තෙ, චීවරං දින්න’’න්ති. සාධු තෙ කතං තංයෙව තක්කෙත්වා විහරන්තස්ස චීවරං දෙන්තෙනාති. තුම්හාකම්පි, භන්තෙ, දස්සාමීති. සාධු කරිස්සසි තංයෙව තක්කෙන්තස්සාති ආහ. අයම්පි එවරූපො ඔළාරිකාචාරො අහොසි. සප්පතිස්සෙනාති සජෙට්ඨකෙන, න අත්තානං ජෙට්ඨකං කත්වා විහරිතබ්බං. සෙරිවිහාරෙනාති සච්ඡන්දවිහාරෙන නිරඞ්කුසවිහාරෙන.

නානූපඛජ්ජාති න අනුපඛජ්ජ න අනුපවිසිත්වා. තත්ථ යො ද්වීසු මහාථෙරෙසු උභතො නිසින්නෙසු තෙ අනාපුච්ඡිත්වාව චීවරෙන වා ජාණුනා වා ඝට්ටෙන්තො නිසීදති, අයං අනුපඛජ්ජ නිසීදති නාම. එවං අකත්වා පන අත්තනො පත්තආසනසන්තිකෙ ඨත්වා නිසීදාවුසොති වුත්තෙ නිසීදිතබ්බං. සචෙ න වදන්ති, නිසීදාමි, භන්තෙති ආපුච්ඡිත්වා නිසීදිතබ්බං ආපුච්ඡිතකාලතො පට්ඨාය නිසීදාති වුත්තෙපි අවුත්තෙපි නිසීදිතුං වට්ටතියෙව. න පටිබාහිස්සාමීති එත්ථ යො අත්තනො පත්තාසනං අතික්කමිත්වා නවකානං පාපුණනට්ඨානෙ නිසීදති, අයං නවෙ භික්ඛූ ආසනෙන පටිබාහති නාම. තස්මිඤ්හි තථා නිසින්නෙ නවා භික්ඛූ ‘‘අම්හාකං නිසීදිතුං න දෙතී’’ති උජ්ඣායන්තා තිට්ඨන්ති වා ආසනං වා පරියෙසන්තා ආහිණ්ඩන්ති. තස්මා අත්තනො පත්තාසනෙයෙව නිසීදිතබ්බං. එවං න පටිබාහති නාම.

ආභිසමාචාරිකම්පි ධම්මන්ති අභිසමාචාරිකං වත්තපටිපත්තිමත්තම්පි. නාතිකාලෙනාති න අතිපාතො පවිසිතබ්බං, න අතිදිවා පටික්කමිතබ්බං, භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිංයෙව පවිසිතබ්බඤ්ච නික්ඛමිතබ්බඤ්ච. අතිපාතො පවිසිත්වා අතිදිවා නික්ඛමන්තස්ස හි චෙතියඞ්ගණබොධියඞ්ගණවත්තාදීනි පරිහායන්ති. කාලස්සෙව මුඛං ධොවිත්වා මක්කටකසුත්තානි ඡින්දන්තෙන උස්සාවබින්දූ නිපාතෙන්තෙන ගාමං පවිසිත්වා යාගුං පරියෙසිත්වා යාව භික්ඛාකාලා අන්තොගාමෙයෙව නානප්පකාරං තිරච්ඡානකථං කථෙන්තෙන නිසීදිත්වා භත්තකිච්චං කත්වා දිවා නික්ඛම්ම භික්ඛූනං පාදධොවනවෙලාය විහාරං පච්චාගන්තබ්බං හොති. න පුරෙභත්තං පච්ඡාභත්තං කුලෙසු චාරිත්තං ආපජ්ජිතබ්බන්ති ‘‘යො පන භික්ඛු නිමන්තිතො සභත්තො සමානො සන්තං භික්ඛුං අනාපුච්ඡා පුරෙභත්තං වා පච්ඡාභත්තං වා කුලෙසු චාරිත්තං ආපජ්ජෙය්ය, අඤ්ඤත්ර සමයා පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 299) ඉමං සික්ඛාපදං රක්ඛන්තෙන තස්ස විභඞ්ගෙ වුත්තං පුරෙභත්තඤ්ච පච්ඡාභත්තඤ්ච චාරිත්තං න ආපජ්ජිතබ්බං. උද්ධතො හොති චපලොති උද්ධච්චපකතිකො චෙව හොති චීවරමණ්ඩන-පත්තමණ්ඩන-සෙනාසනමණ්ඩනා ඉමස්ස වා පූතිකායස්ස කෙලායනා මණ්ඩනාති එවං වුත්තෙන ච තරුණදාරකාවචාපල්යෙන සමන්නාගතො.

පඤ්ඤවතාභවිතබ්බන්ති චීවරකම්මාදීසු ඉතිකත්තබ්බෙසු උපායපඤ්ඤාය සමන්නාගතෙන භවිතබ්බං. අභිධම්මෙ අභිවිනයෙති අභිධම්මපිටකෙ චෙව විනයපිටකෙ ච පාළිවසෙන චෙව අට්ඨකථාවසෙන ච යොගො කරණීයො. සබ්බන්තිමෙන හි පරිච්ඡෙදෙන අභිධම්මෙ දුකතිකමාතිකාහි සද්ධිං ධම්මහදයවිභඞ්ගං විනා න වට්ටති. විනයෙ පන කම්මාකම්මවිනිච්ඡයෙන සද්ධිං සුවිනිච්ඡිතානි ද්වෙ පාතිමොක්ඛානි විනා න වට්ටති.

ආරුප්පාති එත්තාවතා අට්ඨපි සමාපත්තියො වුත්තා හොන්ති. තා පන සබ්බෙන සබ්බං අසක්කොන්තෙන සත්තසුපි යොගො කරණීයො, ඡසුපි…පෙ… පඤ්චසුපි. සබ්බන්තිමෙන පරිච්ඡෙදෙන එකං කසිණෙ පරිකම්මකම්මට්ඨානං පගුණං කත්වා ආදාය විචරිතබ්බං, එත්තකං විනා න වට්ටති. උත්තරිමනුස්සධම්මෙති ඉමිනා සබ්බෙපි ලොකුත්තරධම්මෙ දස්සෙති. තස්මා අරහන්තෙන හුත්වා විහාතබ්බං, අරහත්තං අනභිසම්භුණන්තෙන අනාගාමිඵලෙ සකදාගාමිඵලෙ සොතාපත්තිඵලෙ වා පතිට්ඨාතබ්බං. සබ්බන්තිමෙන පරියායෙන එකං විපස්සනාමුඛං යාව අරහත්තා පගුණං කත්වා ආදාය විචරිතබ්බං. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙව. ඉමං පන දෙසනං ආයස්මා සාරිපුත්තො නෙය්යපුග්ගලස්ස වසෙන ආභිසමාචාරිකවත්තතො පට්ඨාය අනුපුබ්බෙන අරහත්තං පාපෙත්වා නිට්ඨාපෙසීති.

පපඤ්චසූදනියා මජ්ඣිමනිකායට්ඨකථාය

ගොලියානිසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

10. කීටාගිරිසුත්තවණ්ණනා

174. එවංමෙ සුතන්ති කීටාගිරිසුත්තං. තත්ථ කාසීසූති එවංනාමකෙ ජනපදෙ. එථ තුම්හෙපි, භික්ඛවෙති එථ තුම්හෙපි, භික්ඛවෙ, ඉමෙ පඤ්ච ආනිසංසෙ සම්පස්සමානා අඤ්ඤත්රෙව රත්තිභොජනා භුඤ්ජථ. ඉති භගවා රත්තිං විකාලභොජනං, දිවා විකාලභොජනන්ති ඉමානි ද්වෙ භොජනානි එකප්පහාරෙන අජහාපෙත්වා එකස්මිං සමයෙ දිවා විකාලභොජනමෙව ජහාපෙසි, පුන කාලං අතිනාමෙත්වා රත්තිං විකාලභොජනං ජහාපෙන්තො එවමාහ. කස්මා? ඉමානි හි ද්වෙ භොජනානි වත්තමානානි වට්ටෙ ආචිණ්ණානි සමාචිණ්ණානි නදිං ඔතිණ්ණඋදකං විය අනුපක්ඛන්දානි, නිවාතෙසු ච ඝරෙසු සුභොජනානි භුඤ්ජිත්වා වඩ්ඪිතා සුඛුමාලා කුලපුත්තා ද්වෙ භොජනානි එකප්පහාරෙන පජහන්තා කිලමන්ති. තස්මා එකප්පහාරෙන අජහාපෙත්වා භද්දාලිසුත්තෙ දිවා විකාලභොජනං ජහාපෙසි, ඉධ රත්තිං විකාලභොජනං. ජහාපෙන්තො පන න තජ්ජිත්වා වා නිග්ගණ්හිත්වා වා, තෙසං පහානපච්චයා පන අප්පාබාධතඤ්ච සඤ්ජානිස්සථාති එවං ආනිසංසං දස්සෙත්වාව ජහාපෙසි. කීටාගිරීති තස්ස නිගමස්ස නාමං.

175. අස්සජිපුනබ්බසුකාති අස්සජි ච පුනබ්බසුකො ච ඡසු ඡබ්බග්ගියෙසු ද්වෙ ගණාචරියා. පණ්ඩුකො ලොහිතකො මෙත්තියො භුම්මජකො අස්සජි පුනබ්බසුකොති ඉමෙ ඡ ජනා ඡබ්බග්ගියා නාම. තෙසු පණ්ඩුකලොහිතකා අත්තනො පරිසං ගහෙත්වා සාවත්ථියං වසන්ති, මෙත්තියභුම්මජකා රාජගහෙ, ඉමෙ ද්වෙ ජනා කීටාගිරිස්මිං ආවාසිකා හොන්ති. ආවාසිකාති නිබද්ධවාසිනො, තංනිබන්ධා අකතං සෙනාසනං කරොන්ති, ජිණ්ණං පටිසඞ්ඛරොන්ති, කතෙ ඉස්සරා හොන්ති. කාලිකන්ති අනාගතෙ කාලෙ පත්තබ්බං ආනිසංසං.

178. මයා චෙතං, භික්ඛවෙති ඉධ කිං දස්සෙති? භික්ඛවෙ, දිවසස්ස තයො වාරෙ භුඤ්ජිත්වා සුඛවෙදනංයෙව උප්පාදෙන්තො න ඉමස්මිං සාසනෙ කිච්චකාරී නාම හොති, එත්තකා පන වෙදනා සෙවිතබ්බා, එත්තකා න සෙවිතබ්බාති එතමත්ථං දස්සෙතුං ඉමං දෙසනං ආරභි. එවරූපං සුඛවෙදනං පජහථාති ඉදඤ්ච ගෙහස්සිතසොමනස්සවසෙන වුත්තං, උපසම්පජ්ජ විහරථාති ඉදඤ්ච නෙක්ඛම්මසිතසොමනස්සවසෙන . ඉතො පරෙසුපි ද්වීසු වාරෙසු ගෙහස්සිතනෙක්ඛම්මසිතානංයෙව දොමනස්සානඤ්ච උපෙක්ඛානඤ්ච වසෙන අත්ථො වෙදිතබ්බො.

181. එවං සෙවිතබ්බාසෙවිතබ්බවෙදනං දස්සෙත්වා ඉදානි යෙසං අප්පමාදෙන කිච්චං කත්තබ්බං, යෙසඤ්ච න කත්තබ්බං, තෙ දස්සෙතුං නාහං, භික්ඛවෙ, සබ්බෙසංයෙවාතිආදිමාහ. තත්ථ කතං තෙසං අප්පමාදෙනාති තෙසං යං අප්පමාදෙන කත්තබ්බං, තං කතං. අනුලොමිකානීති පටිපත්තිඅනුලොමානි කම්මට්ඨානසප්පායානි, යත්ථ වසන්තෙන සක්කා හොන්ති මග්ගඵලානි පාපුණිතුං. ඉන්ද්රියානිසමන්නානයමානාති සද්ධාදීනි ඉන්ද්රියානි සමානං කුරුමානා.

182. සත්තිමෙ, භික්ඛවෙ, පුග්ගලාති ඉධ කිං දස්සෙති? යෙසං අප්පමාදෙන කරණීයං නත්ථි, තෙ ද්වෙ හොන්ති. යෙසං අත්ථි, තෙ පඤ්චාති එවං සබ්බෙපි ඉමෙ සත්ත පුග්ගලා හොන්තීති ඉමමත්ථං දස්සෙති.

තත්ථ උභතොභාගවිමුත්තොති ද්වීහි භාගෙහි විමුත්තො. අරූපසමාපත්තියා රූපකායතො විමුත්තො, මග්ගෙන නාමකායතො. සො චතුන්නං අරූපසමාපත්තීනං එකෙකතො වුට්ඨාය සඞ්ඛාරෙ සම්මසිත්වා අරහත්තං පත්තානං චතුන්නං, නිරොධා වුට්ඨාය අරහත්තං පත්තඅනාගාමිනො ච වසෙන පඤ්චවිධො හොති. පාළි පනෙත්ථ – ‘‘කතමො ච පුග්ගලො උභතොභාගවිමුත්තො, ඉධෙකච්චො පුග්ගලො අට්ඨ විමොක්ඛෙ කායෙන ඵුසිත්වා විහරති, පඤ්ඤාය චස්ස දිස්වා ආසවා පරික්ඛීණා හොන්තී’’ති (පු. ප. 208) එවං අභිධම්මෙ අට්ඨවිමොක්ඛලාභිනො වසෙන ආගතා.

පඤ්ඤාවිමුත්තොති පඤ්ඤාය විමුත්තො. සො සුක්ඛවිපස්සකො, චතූහි ඣානෙහි වුට්ඨාය අරහත්තං පත්තා චත්තාරො චාති ඉමෙසං වසෙන පඤ්චවිධොව හොති. පාළි පනෙත්ථ අට්ඨවිමොක්ඛපටික්ඛෙපවසෙනෙව ආගතා. යථාහ – ‘‘න හෙව ඛො අට්ඨ විමොක්ඛෙ කායෙන ඵුසිත්වා විහරති, පඤ්ඤාය චස්ස දිස්වා ආසවා පරික්ඛීණා හොන්ති. අයං වුච්චති පුග්ගලො පඤ්ඤාවිමුත්තො’’ති.

ඵුට්ඨන්තං සච්ඡිකරොතීති කායසක්ඛී. යො ඣානඵස්සං පඨමං ඵුසති, පච්ඡා නිරොධං නිබ්බානං සච්ඡිකරොති, සො සොතාපත්තිඵලට්ඨං ආදිං කත්වා යාව අරහත්තමග්ගට්ඨා ඡබ්බිධො හොන්තීති වෙදිතබ්බො. තෙනෙවාහ – ‘‘ඉධෙකච්චො පුග්ගලො අට්ඨ විමොක්ඛෙ කායෙන ඵුසිත්වා විහරති, පඤ්ඤාය චස්ස දිස්වා එකච්චෙ ආසවා පරික්ඛීණා හොන්ති. අයං වුච්චති පුග්ගලො කායසක්ඛී’’ති.

දිට්ඨන්තං පත්තොති දිට්ඨිප්පත්තො. තත්රිදං සඞ්ඛෙපලක්ඛණං – දුක්ඛා සඞ්ඛාරා, සුඛො නිරොධොති ඤාතං හොති දිට්ඨං විදිතං සච්ඡිකතං ඵුසිතං පඤ්ඤායාති දිට්ඨිප්පත්තො. විත්ථාරතො පනෙසොපි කායසක්ඛි විය ඡබ්බිධො හොති. තෙනෙවාහ – ‘‘ඉධෙකච්චො පුග්ගලො ඉදං දුක්ඛන්ති යථාභූතං පජානාති…පෙ… අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදාති යථාභූතං පජානාති, තථාගතප්පවෙදිතා චස්ස ධම්මා පඤ්ඤාය වොදිට්ඨා හොන්ති වොචරිතා…පෙ… අයං වුච්චති පුග්ගලො දිට්ඨිප්පත්තො’’ති (පු. ප. 208).

සද්ධාවිමුත්තොති සද්ධාය විමුත්තො. සොපි වුත්තනයෙනෙව ඡබ්බිධො හොති. තෙනෙවාහ – ‘‘ඉධෙකච්චො පුග්ගලො ඉදං දුක්ඛන්ති – යථාභූතං පජානාති…පෙ… අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදාති යථාභූතං පජානාති . තථාගතප්පවෙදිතා චස්ස ධම්මා පඤ්ඤාය වොදිට්ඨා හොන්ති වොචරිතා…පෙ… නො ච ඛො යථා දිට්ඨිප්පත්තස්ස. අයං වුච්චති පුග්ගලො සද්ධාවිමුත්තො’’ති (පු. ප. 208). එතෙසු හි සද්ධාවිමුත්තස්ස පුබ්බභාගමග්ගක්ඛණෙ සද්දහන්තස්ස විය ඔකප්පෙන්තස්ස විය අධිමුච්චන්තස්ස විය ච කිලෙසක්ඛයො හොති, දිට්ඨිප්පත්තස්ස පුබ්බභාගමග්ගක්ඛණෙ කිලෙසච්ඡෙදකඤාණං අදන්ධං තිඛිණං සූරං හුත්වා වහති. තස්මා යථා නාම නාතිතිඛිණෙන අසිනා කදලිං ඡින්දන්තස්ස ඡින්නට්ඨානං න මට්ඨං හොති, අසි න සීඝං වහති, සද්දො සුය්යති, බලවතරො වායාමො කාතබ්බො හොති, එවරූපා සද්ධාවිමුත්තස්ස පුබ්බභාගමග්ගභාවනා. යථා පන නිසිතඅසිනා කදලිං ඡින්දන්තස්ස ඡින්නට්ඨානං මට්ඨං හොති, අසි සීඝං වහති, සද්දො න සුය්යති, බලවවායාමකිච්චං න හොති, එවරූපා පඤ්ඤාවිමුත්තස්ස පුබ්බභාගමග්ගභාවනා වෙදිතබ්බා.

ධම්මං අනුස්සරතීති ධම්මානුසාරී. ධම්මොති පඤ්ඤා, පඤ්ඤාපුබ්බඞ්ගමං මග්ගං භාවෙතීති අත්ථො. සද්ධානුසාරිම්හි ච එසෙව නයො. උභො පනෙතෙ සොතාපත්තිමග්ගට්ඨායෙව. වුත්තම්පි චෙතං – ‘‘යස්ස පුග්ගලස්ස සොතාපත්තිඵලසච්ඡිකිරියාය පටිපන්නස්ස පඤ්ඤින්ද්රියං අධිමත්තං හොති, පඤ්ඤාවාහිං පඤ්ඤාපුබ්බඞ්ගමං අරියමග්ගං භාවෙති . අයං වුච්චති පුග්ගලො ධම්මානුසාරී’’ති (පු. ප. 208). තථා – ‘‘යස්ස පුග්ගලස්ස සොතාපත්තිඵලසච්ඡිකිරියාය පටිපන්නස්ස සද්ධින්ද්රියං අධිමත්තං හොති, සද්ධාවාහිං සද්ධාපුබ්බඞ්ගමං අරියමග්ගං භාවෙති. අයං වුච්චති පුග්ගලො සද්ධානුසාරී’’ති. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො. විත්ථාරතො පනෙසා උභතොභාගවිමුත්තාදිකථා විසුද්ධිමග්ගෙ පඤ්ඤාභාවනාධිකාරෙ වුත්තා. තස්මා තත්ථ වුත්තනයෙනෙව වෙදිතබ්බා. යා පනෙසා එතෙසං විභාගදස්සනත්ථං ඉධ පාළි ආගතා, තත්ථ යස්මා රූපසමාපත්තියා විනා අරූපසමාපත්තියො නාම නත්ථි, තස්මා ආරුප්පාති වුත්තෙපි අට්ඨ විමොක්ඛා වුත්තාව හොන්තීති වෙදිතබ්බා.

කායෙන ඵුසිත්වාති සහජාතනාමකායෙන ඵුසිත්වා. පඤ්ඤාය චස්ස දිස්වාති පඤ්ඤාය ච එතස්ස අරියසච්චධම්මෙ දිස්වා. එකච්චෙ ආසවාති පඨමමග්ගාදීහි පහාතබ්බා එකදෙසආසවා. තථාගතප්පවෙදිතාති තථාගතෙන පවෙදිතා චතුසච්චධම්මා. පඤ්ඤාය වොදිට්ඨා හොන්තීති ඉමස්මිං ඨානෙ සීලං කථිතං, ඉමස්මිං සමාධි, ඉමස්මිං විපස්සනා, ඉමස්මිං මග්ගො, ඉමස්මිං ඵලන්ති එවං අත්ථෙන අත්ථෙ කාරණෙන කාරණෙ චිණ්ණචරිතත්තා මග්ගපඤ්ඤාය සුදිට්ඨා හොන්ති. වොචරිතාති විචරිතා. සද්ධා නිවිට්ඨා හොතීති ඔකප්පනසද්ධා පතිට්ඨිතා හොති. මත්තසො නිජ්ඣානං ඛමන්තීති මත්තාය ඔලොකනං ඛමන්ති. සද්ධාමත්තන්ති සද්ධායෙව, ඉතරං තස්සෙව වෙවචනං

ඉති ඉමෙසු අප්පමාදෙන කරණීයෙසු පුග්ගලෙසු තයො පටිවිද්ධමග්ගඵලා සෙඛා. තෙසු අනුලොමසෙනාසනං සෙවමානා කල්යාණමිත්තෙ භජමානා ඉන්ද්රියානි සමන්නානයමානා අනුපුබ්බෙන අරහත්තං ගණ්හන්ති. තස්මා තෙසං යථාඨිතොව පාළිඅත්ථො. අවසානෙ පන ද්වෙ සොතාපත්තිමග්ගසමඞ්ගිනො. තෙහි තස්ස මග්ගස්ස අනුලොමසෙනාසනං සෙවිතං, කල්යාණමිත්තා භජිතා, ඉන්ද්රියානි සමන්නානීතානි. උපරි පන තිණ්ණං මග්ගානං අත්ථාය සෙවමානා භජමානා සමන්නානයමානා අනුපුබ්බෙන අරහත්තං පාපුණිස්සන්තීති අයමෙත්ථ පාළිඅත්ථො.

විතණ්ඩවාදී පන ඉමමෙව පාළිං ගහෙත්වා – ‘‘ලොකුත්තරමග්ගො න එකචිත්තක්ඛණිකො, බහුචිත්තක්ඛණිකො’’ති වදති. සො වත්තබ්බො – ‘‘යදි අඤ්ඤෙන චිත්තෙන සෙනාසනං පටිසෙවති, අඤ්ඤෙන කල්යාණමිත්තෙ භජති, අඤ්ඤෙන ඉන්ද්රියානි සමන්නානෙති, අඤ්ඤං මග්ගචිත්තන්ති සන්ධාය ත්වං ‘න එකචිත්තක්ඛණිකො මග්ගො, බහුචිත්තක්ඛණිකො’ති වදසි, එවං සන්තෙ සෙනාසනං සෙවමානො නීලොභාසං පබ්බතං පස්සති, වනං පස්සති, මිගපක්ඛීනං සද්දං සුණාති, පුප්ඵඵලානං ගන්ධං ඝායති, පානීයං පිවන්තො රසං සායති, නිසීදන්තො නිපජ්ජන්තො ඵස්සං ඵුසති. එවං තෙ පඤ්චවිඤ්ඤාණසමඞ්ගීපි ලොකුත්තරධම්මසමඞ්ගීයෙව භවිස්සති. සචෙ පනෙතං සම්පටිච්ඡසි, සත්ථාරා සද්ධිං පටිවිරුජ්ඣසි. සත්ථාරා හි පඤ්චවිඤ්ඤාණකායා එකන්තං අබ්යාකතාව වුත්තා, තංසමඞ්ගිස්ස කුසලාකුසලං පටික්ඛිත්තං, ලොකුත්තරමග්ගො ච එකන්තකුසලො. තස්මා පජහෙතං වාද’’න්ති පඤ්ඤපෙතබ්බො. සචෙ පඤ්ඤත්තිං න උපගච්ඡති, ‘‘ගච්ඡ පාතොව විහාරං පවිසිත්වා යාගුං පිවාහී’’ති උය්යොජෙතබ්බො.

183. නාහං, භික්ඛවෙ, ආදිකෙනෙවාති අහං, භික්ඛවෙ, පඨමමෙව මණ්ඩූකස්ස උප්පතිත්වා ගමනං විය අඤ්ඤාරාධනං අරහත්තෙ පතිට්ඨානං න වදාමි. අනුපුබ්බසික්ඛාති කරණත්ථෙ පච්චත්තවචනං. පරතො පදද්වයෙපි එසෙව නයො. සද්ධාජාතොති ඔකප්පනියසද්ධාය ජාතසද්ධො. උපසඞ්කමතීති ගරූනං සමීපං ගච්ඡති. පයිරුපාසතීති සන්තිකෙ නිසීදති. ධාරෙතීති සාධුකං කත්වා ධාරෙති. ඡන්දො ජායතීති කත්තුකම්යතාකුසලච්ඡන්දො ජායති. උස්සහතීති වීරියං කරොති. තුලෙතීති අනිච්චං දුක්ඛං අනත්තාති තුලයති. තුලයිත්වා පදහතීති එවං තීරණවිපස්සනාය තුලයන්තො මග්ගපධානං පදහති. පහිතත්තොති පෙසිතචිත්තො. කායෙන චෙව පරමසච්චන්ති නාමකායෙන නිබ්බානසච්චං සච්ඡිකරොති. පඤ්ඤාය චාති නාමකායසම්පයුත්තාය මග්ගපඤ්ඤාය පටිවිජ්ඣති පස්සති.

ඉදානි යස්මා තෙ සත්ථු ආගමනං සුත්වා පච්චුග්ගමනමත්තම්පි න අකංසු, තස්මා තෙසං චරියං ගරහන්තො සාපි නාම, භික්ඛවෙ, සද්ධා නාහොසීතිආදිමාහ. තත්ථ කීවදූරෙවිමෙති කිත්තකං දූරෙ ඨානෙ. යොජනසතම්පි යොජනසහස්සම්පි අපක්කන්තාති වත්තුං වට්ටති, න පන කිඤ්චි ආහ. චතුප්පදං වෙය්යාකරණන්ති චතුසච්චබ්යාකරණං සන්ධාය වුත්තං.

184. යස්සුද්දිට්ඨස්සාති යස්ස උද්දිට්ඨස්ස. යොපිසො, භික්ඛවෙ, සත්ථාති බාහිරකසත්ථාරං දස්සෙති. එවරූපීති එවංජාතිකා. පණොපණවියාති පණවියා ච ඔපණවියා ච . න උපෙතීති න හොති. කයවික්කයකාලෙ විය අග්ඝවඩ්ඪනහාපනං න හොතීති අත්ථො. අයං ගොණො කිං අග්ඝති, වීසති අග්ඝතීති භණන්තො පණති නාම. න වීසති අග්ඝති, දස අග්ඝතීති භණන්තො ඔපණති නාම. ඉදං පටිසෙධෙන්තො ආහ ‘‘පණොපණවියා න උපෙතී’’ති. ඉදානි තං පණොපණවියං දස්සෙතුං එවඤ්ච නො අස්ස, අථ නං කරෙය්යාම, න ච නො එවමස්ස, න නං කරෙය්යාමාති ආහ.

කිං පන, භික්ඛවෙති, භික්ඛවෙ, යං තථාගතො සබ්බසො ආමිසෙහි විසංසට්ඨො විහරති, එවං විසංසට්ඨස්ස සත්ථුනො එවරූපා පණොපණවියා කිං යුජ්ජිස්සති? පරියොගාහිය වත්තතොති පරියොගාහිත්වා උක්ඛිපිත්වා ගහෙත්වා වත්තන්තස්ස. අයමනුධම්මොති අයං සභාවො. ජානාති භගවා, නාහං ජානාමීති භගවා එකාසනභොජනෙ ආනිසංසං ජානාති, අහං න ජානාමීති මයි සද්ධාය දිවසස්ස තයො වාරෙ භොජනං පහාය එකාසනභොජනං භුඤ්ජති. රුළහනීයන්ති රොහනීයං. ඔජවන්තන්ති සිනෙහවන්තං. කාමං තචො චාති ඉමිනා චතුරඞ්ගවීරියං දස්සෙති. එත්ථ හි තචො එකං අඞ්ගං, න්හාරු එකං, අට්ඨි එකං, මංසලොහිතං එකන්ති එවං චතුරඞ්ගසමන්නාගතං වීරියං අධිට්ඨහිත්වා අරහත්තං අප්පත්වා න වුට්ඨහිස්සාමීති එවං පටිපජ්ජතීති දස්සෙති. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙව. දෙසනං පන භගවා නෙය්යපුග්ගලස්ස වසෙන අරහත්තනිකූටෙන නිට්ඨාපෙසීති.

පපඤ්චසූදනියා මජ්ඣිමනිකායට්ඨකථාය

කීටාගිරිසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

දුතියවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.