📜

3. පරිබ්බාජකවග්ගො

1. තෙවිජ්ජවච්ඡසුත්තං

185. එවං ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා වෙසාලියං විහරති මහාවනෙ කූටාගාරසාලායං. තෙන ඛො පන සමයෙන වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො එකපුණ්ඩරීකෙ පරිබ්බාජකාරාමෙ පටිවසති. අථ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය වෙසාලිං පිණ්ඩාය පාවිසි. අථ ඛො භගවතො එතදහොසි – ‘‘අතිප්පගො ඛො තාව වෙසාලියං පිණ්ඩාය චරිතුං; යංනූනාහං යෙන එකපුණ්ඩරීකො පරිබ්බාජකාරාමො යෙන වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො තෙනුපසඞ්කමෙය්ය’’න්ති. අථ ඛො භගවා යෙන එකපුණ්ඩරීකො පරිබ්බාජකාරාමො යෙන වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො තෙනුපසඞ්කමි. අද්දසා ඛො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො භගවන්තං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන භගවන්තං එතදවොච – ‘‘එතු ඛො, භන්තෙ, භගවා. ස්වාගතං [සාගතං (සී. පී.)], භන්තෙ, භගවතො. චිරස්සං ඛො, භන්තෙ, භගවා ඉමං පරියායමකාසි යදිදං ඉධාගමනාය. නිසීදතු, භන්තෙ, භගවා ඉදමාසනං පඤ්ඤත්ත’’න්ති. නිසීදි භගවා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ. වච්ඡගොත්තොපි ඛො පරිබ්බාජකො අඤ්ඤතරං ¶ නීචං ආසනං ගහෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං ¶ නිසින්නො ඛො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘සුතං මෙතං, භන්තෙ – ‘සමණො ගොතමො සබ්බඤ්ඤූ සබ්බදස්සාවී, අපරිසෙ+සං ඤාණදස්සනං පටිජානාති, චරතො ච මෙ තිට්ඨතො ච සුත්තස්ස ච ජාගරස්ස ච සතතං සමිතං ඤාණදස්සනං පච්චුපට්ඨිත’න්ති. යෙ තෙ, භන්තෙ, එවමාහංසු – ‘සමණො ගොතමො සබ්බඤ්ඤූ සබ්බදස්සාවී, අපරිසෙසං ඤාණදස්සනං පටිජානාති, චරතො ච මෙ තිට්ඨතො ච සුත්තස්ස ච ජාගරස්ස ච සතතං සමිතං ඤාණදස්සනං පච්චුපට්ඨිත’න්ති, කච්චි තෙ, භන්තෙ, භගවතො වුත්තවාදිනො, න ච භගවන්තං අභූතෙන අබ්භාචික්ඛන්ති, ධම්මස්ස චානුධම්මං බ්යාකරොන්ති, න ච කොචි සහධම්මිකො වාදානුවාදො ගාරය්හං ¶ ඨානං ආගච්ඡතී’’ති? ‘‘යෙ තෙ, වච්ඡ, එවමාහංසු – ‘සමණො ගොතමො සබ්බඤ්ඤූ සබ්බදස්සාවී, අපරිසෙසං ඤාණදස්සනං පටිජානාති, චරතො ච මෙ තිට්ඨතො ච සුත්තස්ස ච ජාගරස්ස ච සතතං සමිතං ඤාණදස්සනං පච්චුපට්ඨිත’න්ති, න මෙ තෙ වුත්තවාදිනො, අබ්භාචික්ඛන්ති ච පන මං අසතා අභූතෙනා’’ති.

186. ‘‘කථං ¶ බ්යාකරමානා පන මයං, භන්තෙ, වුත්තවාදිනො චෙව භගවතො අස්සාම, න ච භගවන්තං අභූතෙන අබ්භාචික්ඛෙය්යාම, ධම්මස්ස චානුධම්මං බ්යාකරෙය්යාම, න ච කොචි සහධම්මිකො වාදානුවාදො ගාරය්හං ඨානං ආගච්ඡෙය්යා’’ති?

‘‘‘තෙවිජ්ජො සමණො ගොතමො’ති ඛො, වච්ඡ, බ්යාකරමානො වුත්තවාදී චෙව මෙ අස්ස, න ච මං ¶ අභූතෙන අබ්භාචික්ඛෙය්ය, ධම්මස්ස චානුධම්මං බ්යාකරෙය්ය, න ච කොචි සහධම්මිකො වාදානුවාදො ගාරය්හං ඨානං ආගච්ඡෙය්ය. අහඤ්හි, වච්ඡ, යාවදෙව ආකඞ්ඛාමි අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරාමි, සෙය්යථිදං – එකම්පි ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො…පෙ… ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරාමි. අහඤ්හි, වච්ඡ, යාවදෙව ආකඞ්ඛාමි දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සාමි චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ…පෙ… යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාමි. අහඤ්හි, වච්ඡ, ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරාමි.

‘‘‘තෙවිජ්ජො සමණො ගොතමො’ති ¶ ඛො, වච්ඡ, බ්යාකරමානො වුත්තවාදී චෙව මෙ අස්ස, න ච මං අභූතෙන අබ්භාචික්ඛෙය්ය, ධම්මස්ස චානුධම්මං බ්යාකරෙය්ය, න ච කොචි සහධම්මිකො වාදානුවාදො ගාරය්හං ඨානං ආගච්ඡෙය්යා’’ති.

එවං වුත්තෙ, වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අත්ථි නු ඛො, භො ගොතම, කොචි ගිහී ගිහිසංයොජනං අප්පහාය කායස්ස භෙදා දුක්ඛස්සන්තකරො’’ති? ‘‘නත්ථි ඛො, වච්ඡ, කොචි ගිහී ගිහිසංයොජනං අප්පහාය කායස්ස භෙදා දුක්ඛස්සන්තකරො’’ති.

‘‘අත්ථි ¶ පන, භො ගොතම, කොචි ගිහී ගිහිසංයොජනං අප්පහාය කායස්ස භෙදා සග්ගූපගො’’ති? ‘‘න ඛො, වච්ඡ, එකංයෙව සතං න ද්වෙ සතානි න ¶ තීණි සතානි න චත්තාරි සතානි න පඤ්ච සතානි, අථ ඛො භිය්යොව යෙ ගිහී ගිහිසංයොජනං අප්පහාය කායස්ස භෙදා සග්ගූපගා’’ති [‘‘අත්ථි ඛො වච්ඡ කොචි ගිහී ගිහිසංයොජනං අප්පහාය කායස්ස භෙදා සග්ගූපගොති’’. (ක.)].

‘‘අත්ථි ¶ නු ඛො, භො ගොතම, කොචි ආජීවකො [ආජීවිකො (ක.)] කායස්ස භෙදා දුක්ඛස්සන්තකරො’’ති? ‘‘නත්ථි ඛො, වච්ඡ, කොචි ආජීවකො කායස්ස භෙදා දුක්ඛස්සන්තකරො’’ති.

‘‘අත්ථි පන, භො ගොතම, කොචි ආජීවකො කායස්ස භෙදා සග්ගූපගො’’ති? ‘‘ඉතො ඛො සො, වච්ඡ, එකනවුතො කප්පො [ඉතො කො වච්ඡ එකනවුතෙ කප්පෙ (ක.)] යමහං අනුස්සරාමි, නාභිජානාමි කඤ්චි ආජීවකං සග්ගූපගං අඤ්ඤත්ර එකෙන; සොපාසි කම්මවාදී කිරියවාදී’’ති. ‘‘එවං සන්තෙ, භො ගොතම, සුඤ්ඤං අදුං තිත්ථායතනං අන්තමසො සග්ගූපගෙනපී’’ති? ‘‘එවං, වච්ඡ, සුඤ්ඤං අදුං තිත්ථායතනං අන්තමසො සග්ගූපගෙනපී’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො භගවතො භාසිතං අභිනන්දීති.

තෙවිජ්ජවච්ඡසුත්තං නිට්ඨිතං පඨමං.

2. අග්ගිවච්ඡසුත්තං

187. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. අථ ඛො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ¶ භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච –

‘‘කිං නු ඛො, භො ගොතම, ‘සස්සතො ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – එවංදිට්ඨි [එවංදිට්ඨී (සී. ස්යා. කං. ක.)] භවං ගොතමො’’ති? ‘‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – ‘සස්සතො ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’’’න්ති.

‘‘කිං පන, භො ගොතම, ‘අසස්සතො ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’’ති? ‘‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – ‘අසස්සතො ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’’’න්ති.

‘‘කිං ¶ නු ඛො, භො ගොතම, ‘අන්තවා ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’’ති? ‘‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – ‘අන්තවා ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’’’න්ති.

‘‘කිං පන, භො ගොතම, ‘අනන්තවා ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’’ති? ‘‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – ‘අනන්තවා ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’’’න්ති.

‘‘කිං නු ඛො, භො ගොතම, ‘තං ජීවං තං සරීරං, ඉදමෙව ¶ සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – එවංදිට්ඨි ¶ භවං ගොතමො’’ති? ‘‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – ‘තං ජීවං තං සරීරං, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’’’න්ති.

‘‘කිං පන, භො ගොතම, ‘අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීරං, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’’ති? ‘‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – ‘අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීරං, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’’’න්ති.

‘‘කිං නු ඛො, භො ගොතම, ‘හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’’ති? ‘‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – ‘හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’’’න්ති.

‘‘කිං පන, භො ගොතම, ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’’ති? ‘‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’’’න්ති.

‘‘කිං නු ඛො, භො ගොතම, ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’’ති ¶ ? ‘‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’’’න්ති.

‘‘කිං පන, භො ගොතම, ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’’ති? ‘‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’’’න්ති.

188. ‘‘‘කිං ¶ නු ඛො, භො ගොතම, සස්සතො ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤන්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’ති ඉති පුට්ඨො සමානො ‘න ¶ ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – සස්සතො ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති වදෙසි [මොඝමඤ්ඤන්තීති වදෙසි (සී.), මොඝමඤ්ඤන්ති ඉති වදෙසි (?)]. ‘කිං පන, භො ගොතම, අසස්සතො ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤන්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’ති ඉති පුට්ඨො සමානො ‘න ඛො අහං, වච්ඡ ¶ , එවංදිට්ඨි – අසස්සතො ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති වදෙසි. ‘කිං නු ඛො, භො ගොතම, අන්තවා ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤන්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’ති ඉති පුට්ඨො සමානො ‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – අන්තවා ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති වදෙසි. ‘කිං පන, භො ගොතම, අනන්තවා ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤන්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’ති ඉති පුට්ඨො සමානො ‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – අනන්තවා ලොකො, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති වදෙසි. ‘කිං නු ඛො, භො ගොතම, තං ජීවං තං සරීරං, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤන්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’ති ඉති පුට්ඨො සමානො ‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – තං ජීවං තං සරීරං, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති වදෙසි. ‘කිං පන, භො ගොතම, අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීරං, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤන්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’ති ඉති පුට්ඨො සමානො ‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීරං, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති වදෙසි. ‘කිං නු ඛො, භො ගොතම, හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤන්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’ති ඉති පුට්ඨො සමානො ‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති වදෙසි.

‘‘‘කිං පන, භො ගොතම, න හොති තථාගතො පරං ¶ මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤන්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’ති ඉති පුට්ඨො සමානො ‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – න හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති වදෙසි. ‘කිං නු ඛො, භො ගොතම, හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤන්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’ති ඉති පුට්ඨො සමානො ‘න ඛො අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති වදෙසි. ‘කිං පන, භො ගොතම, නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤන්ති – එවංදිට්ඨි භවං ගොතමො’ති ඉති පුට්ඨො සමානො ‘න ඛො ¶ අහං, වච්ඡ, එවංදිට්ඨි – නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති වදෙසි.

‘‘කිං පන භො ගොතමො ආදීනවං සම්පස්සමානො එවං ඉමානි සබ්බසො දිට්ඨිගතානි අනුපගතො’’ති?

189. ‘‘‘සස්සතො ලොකො’ති ඛො, වච්ඡ, දිට්ඨිගතමෙතං දිට්ඨිගහනං දිට්ඨිකන්තාරො [දිට්ඨිකන්තාරං (සී. පී.)] දිට්ඨිවිසූකං දිට්ඨිවිප්ඵන්දිතං දිට්ඨිසංයොජනං සදුක්ඛං සවිඝාතං සඋපායාසං සපරිළාහං, න නිබ්බිදාය න ¶ විරාගාය න නිරොධාය න උපසමාය න අභිඤ්ඤාය න සම්බොධාය න නිබ්බානාය සංවත්තති ¶ . ‘අසස්සතො ලොකො’ති ඛො, වච්ඡ…පෙ… ‘අන්තවා ලොකො’ති ඛො, වච්ඡ…පෙ… ‘අනන්තවා ලොකො’ති ඛො, වච්ඡ…පෙ… ‘තං ජීවං තං සරීර’න්ති ඛො, වච්ඡ…පෙ… ‘අඤ්ඤං ජීවං අඤ්ඤං සරීර’න්ති ඛො, වච්ඡ…පෙ… ‘හොති තථාගතො පරං මරණා’ති ඛො, වච්ඡ ¶ …පෙ… ‘න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති ඛො, වච්ඡ…පෙ… ‘හොති ච න ච හොති තථාගතො පරං මරණා’ති ඛො, වච්ඡ…පෙ… ‘නෙව හොති න න හොති තථාගතො පරං මරණා’ති ඛො, වච්ඡ, දිට්ඨිගතමෙතං දිට්ඨිගහනං දිට්ඨිකන්තාරො දිට්ඨිවිසූකං දිට්ඨිවිප්ඵන්දිතං දිට්ඨිසංයොජනං සදුක්ඛං සවිඝාතං සඋපායාසං සපරිළාහං, න නිබ්බිදාය න විරාගාය න නිරොධාය න උපසමාය න අභිඤ්ඤාය න සම්බොධාය න නිබ්බානාය සංවත්තති. ඉමං ඛො අහං, වච්ඡ, ආදීනවං සම්පස්සමානො එවං ඉමානි සබ්බසො දිට්ඨිගතානි අනුපගතො’’ති.

‘‘අත්ථි පන භොතො ගොතමස්ස කිඤ්චි දිට්ඨිගත’’න්ති? ‘‘දිට්ඨිගතන්ති ඛො, වච්ඡ, අපනීතමෙතං තථාගතස්ස. දිට්ඨඤ්හෙතං, වච්ඡ, තථාගතෙන – ‘ඉති රූපං, ඉති රූපස්ස සමුදයො, ඉති රූපස්ස අත්ථඞ්ගමො; ඉති වෙදනා, ඉති වෙදනාය සමුදයො, ඉති වෙදනාය අත්ථඞ්ගමො; ඉති සඤ්ඤා, ඉති සඤ්ඤාය සමුදයො, ඉති සඤ්ඤාය අත්ථඞ්ගමො; ඉති සඞ්ඛාරා, ඉති සඞ්ඛාරානං සමුදයො, ඉති සඞ්ඛාරානං අත්ථඞ්ගමො; ඉති විඤ්ඤාණං, ඉති විඤ්ඤාණස්ස සමුදයො, ඉති විඤ්ඤාණස්ස අත්ථඞ්ගමො’ති. තස්මා තථාගතො සබ්බමඤ්ඤිතානං සබ්බමථිතානං සබ්බඅහංකාරමමංකාරමානානුසයානං ඛයා විරාගා ¶ නිරොධා චාගා පටිනිස්සග්ගා අනුපාදා විමුත්තොති වදාමී’’ති.

190. ‘‘එවං ¶ විමුත්තචිත්තො පන, භො ගොතම, භික්ඛු කුහිං උපපජ්ජතී’’ති? ‘‘උපපජ්ජතීති ඛො, වච්ඡ, න උපෙති’’. ‘‘තෙන හි, භො ගොතම, න උපපජ්ජතී’’ති? ‘‘න උපපජ්ජතීති ඛො, වච්ඡ, න උපෙති’’. ‘‘තෙන හි, භො ගොතම, උපපජ්ජති ච න ච උපපජ්ජතී’’ති? ‘‘උපපජ්ජති ච න ච උපපජ්ජතීති ඛො, වච්ඡ, න උපෙති’’. ‘‘තෙන හි, භො ගොතම, නෙව උපපජ්ජති න න උපපජ්ජතී’’ති? ‘‘නෙව උපපජ්ජති න න උපපජ්ජතීති ඛො, වච්ඡ, න උපෙති’’.

‘‘‘එවං ¶ විමුත්තචිත්තො පන, භො ගොතම, භික්ඛු කුහිං උපපජ්ජතී’ති ඉති පුට්ඨො සමානො ‘උපපජ්ජතීති ඛො, වච්ඡ, න උපෙතී’ති වදෙසි. ‘තෙන හි, භො ගොතම, න උපපජ්ජතී’ති ඉති පුට්ඨො සමානො ‘න උපපජ්ජතීති ඛො, වච්ඡ, න උපෙතී’ති වදෙසි. ‘තෙන හි, භො ගොතම, උපපජ්ජති ච න ච උපපජ්ජතී’ති ඉති පුට්ඨො සමානො ‘උපපජ්ජති ච න ච උපපජ්ජතීති ඛො, වච්ඡ, න උපෙතී’ති වදෙසි. ‘තෙන හි, භො ගොතම, නෙව උපපජ්ජති න න උපපජ්ජතී’ති ඉති පුට්ඨො සමානො ‘නෙව උපපජ්ජති න න ¶ උපපජ්ජතීති ඛො, වච්ඡ, න උපෙතී’ති වදෙසි. එත්ථාහං, භො ගොතම, අඤ්ඤාණමාපාදිං, එත්ථ සම්මොහමාපාදිං. යාපි මෙ එසා භොතො ගොතමස්ස පුරිමෙන කථාසල්ලාපෙන අහු පසාදමත්තා ¶ සාපි මෙ එතරහි අන්තරහිතා’’ති. ‘‘අලඤ්හි තෙ, වච්ඡ, අඤ්ඤාණාය, අලං සම්මොහාය. ගම්භීරො හායං, වච්ඡ, ධම්මො දුද්දසො දුරනුබොධො සන්තො පණීතො අතක්කාවචරො නිපුණො පණ්ඩිතවෙදනීයො. සො තයා දුජ්ජානො අඤ්ඤදිට්ඨිකෙන අඤ්ඤඛන්තිකෙන අඤ්ඤරුචිකෙන අඤ්ඤත්රයොගෙන [අඤ්ඤත්රායොගෙන (දී. නි. 1.420)] අඤ්ඤත්රාචරියකෙන’’ [අඤ්ඤත්ථාචරියකෙන (සී. ස්යා. කං. පී.)].

191. ‘‘තෙන හි, වච්ඡ, තඤ්ඤෙවෙත්ථ පටිපුච්ඡිස්සාමි; යථා තෙ ඛමෙය්ය තථා නං බ්යාකරෙය්යාසි. තං කිං මඤ්ඤසි, වච්ඡ, සචෙ තෙ පුරතො අග්ගි ජලෙය්ය, ජානෙය්යාසි ත්වං – ‘අයං මෙ පුරතො අග්ගි ජලතී’’’ති? ‘‘සචෙ මෙ, භො ගොතම, පුරතො අග්ගි ජලෙය්ය, ජානෙය්යාහං – ‘අයං මෙ පුරතො අග්ගි ජලතී’’’ති.

‘‘සචෙ පන තං, වච්ඡ, එවං පුච්ඡෙය්ය – ‘යො තෙ අයං පුරතො අග්ගි ජලති අයං අග්ගි කිං පටිච්ච ජලතී’ති, එවං පුට්ඨො ත්වං, වච්ඡ, කින්ති බ්යාකරෙය්යාසී’’ති? ‘‘සචෙ මං, භො ගොතම, එවං පුච්ඡෙය්ය – ‘යො තෙ අයං පුරතො අග්ගි ජලති අයං අග්ගි කිං පටිච්ච ජලතී’ති, එවං පුට්ඨො අහං, භො ගොතම, එවං බ්යාකරෙය්යං ¶ – ‘යො මෙ අයං පුරතො අග්ගි ජලති අයං අග්ගි තිණකට්ඨුපාදානං පටිච්ච ජලතී’’’ති.

‘‘සචෙ තෙ, වච්ඡ, පුරතො සො අග්ගි නිබ්බායෙය්ය, ජානෙය්යාසි ත්වං – ‘අයං මෙ පුරතො අග්ගි නිබ්බුතො’’’ති? ‘‘සචෙ මෙ, භො ගොතම, පුරතො සො අග්ගි නිබ්බායෙය්ය, ජානෙය්යාහං – ‘අයං මෙ පුරතො අග්ගි නිබ්බුතො’’’ති.

‘‘සචෙ ¶ පන තං, වච්ඡ, එවං පුච්ඡෙය්ය – ‘යො තෙ අයං පුරතො අග්ගි නිබ්බුතො සො අග්ගි ඉතො කතමං ¶ දිසං ගතො – පුරත්ථිමං වා දක්ඛිණං වා පච්ඡිමං වා උත්තරං වා’ති, එවං පුට්ඨො ත්වං, වච්ඡ, කින්ති බ්යාකරෙය්යාසී’’ති? ‘‘න උපෙති, භො ගොතම, යඤ්හි සො, භො ගොතම, අග්ගි තිණකට්ඨුපාදානං පටිච්ච අජලි [ජලති (ස්යා. කං. ක.)] තස්ස ච පරියාදානා අඤ්ඤස්ස ච අනුපහාරා අනාහාරො නිබ්බුතො ත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡතී’’ති.

192. ‘‘එවමෙව ඛො, වච්ඡ, යෙන රූපෙන තථාගතං පඤ්ඤාපයමානො පඤ්ඤාපෙය්ය තං රූපං තථාගතස්ස පහීනං උච්ඡින්නමූලං තාලාවත්ථුකතං අනභාවංකතං ආයතිං අනුප්පාදධම්මං. රූපසඞ්ඛයවිමුත්තො [රූපසඞ්ඛාවිමුත්තො (සී. ස්යා. කං. පී.) එවං වෙදනාසඞ්ඛයාදීසුපි] ඛො, වච්ඡ, තථාගතො ගම්භීරො අප්පමෙය්යො දුප්පරියොගාළ්හො – සෙය්යථාපි මහාසමුද්දො. උපපජ්ජතීති න උපෙති, න උපපජ්ජතීති න උපෙති, උපපජ්ජති ¶ ච න ච උපපජ්ජතීති න උපෙති, නෙව උපපජ්ජති න න උපපජ්ජතීති න උපෙති.

‘‘යාය වෙදනාය තථාගතං පඤ්ඤාපයමානො පඤ්ඤාපෙය්ය සා වෙදනා තථාගතස්ස පහීනා උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා. වෙදනාසඞ්ඛයවිමුත්තො ඛො, වච්ඡ, තථාගතො ගම්භීරො අප්පමෙය්යො දුප්පරියොගාළ්හො – සෙය්යථාපි මහාසමුද්දො. උපපජ්ජතීති න උපෙති, න උපපජ්ජතීති න උපෙති, උපපජ්ජති ච න ච උපපජ්ජතීති න උපෙති, නෙව උපපජ්ජති න න උපපජ්ජතීති න උපෙති.

‘‘යාය සඤ්ඤාය තථාගතං පඤ්ඤාපයමානො පඤ්ඤාපෙය්ය සා සඤ්ඤා තථාගතස්ස පහීනා ¶ උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා. සඤ්ඤාසඞ්ඛයවිමුත්තො ඛො, වච්ඡ, තථාගතො ගම්භීරො අප්පමෙය්යො දුප්පරියොගාළ්හො – සෙය්යථාපි මහාසමුද්දො. උපපජ්ජතීති ¶ න උපෙති, න උපපජ්ජතීති න උපෙති, උපපජ්ජති ච න ච උපපජ්ජතීති න උපෙති, නෙව උපපජ්ජති න න උපපජ්ජතීති න උපෙති.

‘‘යෙහි සඞ්ඛාරෙහි තථාගතං පඤ්ඤාපයමානො පඤ්ඤාපෙය්ය තෙ සඞ්ඛාරා තථාගතස්ස පහීනා උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා. සඞ්ඛාරසඞ්ඛයවිමුත්තො ඛො, වච්ඡ, තථාගතො ගම්භීරො අප්පමෙය්යො දුප්පරියොගාළ්හො – සෙය්යථාපි මහාසමුද්දො. උපපජ්ජතීති න උපෙති ¶ , න උපපජ්ජතීති න උපෙති, උපපජ්ජති ච න ච උපපජ්ජතීති න උපෙති, නෙව උපපජ්ජති න න උපපජ්ජතීති න උපෙති.

‘‘යෙන විඤ්ඤාණෙන තථාගතං පඤ්ඤාපයමානො පඤ්ඤාපෙය්ය තං විඤ්ඤාණං තථාගතස්ස පහීනං උච්ඡින්නමූලං තාලාවත්ථුකතං අනභාවංකතං ආයතිං අනුප්පාදධම්මං. විඤ්ඤාණසඞ්ඛයවිමුත්තො ඛො, වච්ඡ, තථාගතො ගම්භීරො අප්පමෙය්යො දුප්පරියොගාළ්හො – සෙය්යථාපි මහාසමුද්දො. උපපජ්ජතීති න උපෙති, න උපපජ්ජතීති න උපෙති, උපපජ්ජති ච න ච උපපජ්ජතීති න උපෙති, නෙව උපපජ්ජති න න උපපජ්ජතීති න උපෙති’’.

එවං වුත්තෙ, වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘සෙය්යථාපි, භො ගොතම, ගාමස්ස වා නිගමස්ස වා අවිදූරෙ ¶ මහාසාලරුක්ඛො. තස්ස අනිච්චතා සාඛාපලාසා පලුජ්ජෙය්යුං [සාඛාපලාසං පලුජ්ජෙය්ය], තචපපටිකා පලුජ්ජෙය්යුං, ඵෙග්ගූ පලුජ්ජෙය්යුං [ඵෙග්ගු පලුජ්ජෙය්ය (සී. ස්යා. කං. පී.)]; සො අපරෙන සමයෙන අපගතසාඛාපලාසො අපගතතචපපටිකො අපගතඵෙග්ගුකො සුද්ධො අස්ස, සාරෙ පතිට්ඨිතො; එවමෙව භොතො ගොතමස්ස පාවචනං අපගතසාඛාපලාසං අපගතතචපපටිකං අපගතඵෙග්ගුකං සුද්ධං, සාරෙ පතිට්ඨිතං. අභික්කන්තං, භො ගොතම…පෙ… ¶ උපාසකං මං භවං ගොතමො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති.

අග්ගිවච්ඡසුත්තං නිට්ඨිතං දුතියං.

3. මහාවච්ඡසුත්තං

193. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙ. අථ ඛො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො යෙන භගවා ¶ තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘දීඝරත්තාහං භොතා ගොතමෙන සහකථී. සාධු මෙ භවං ගොතමො සංඛිත්තෙන කුසලාකුසලං දෙසෙතූ’’ති. ‘‘සංඛිත්තෙනපි ඛො තෙ අහං, වච්ඡ, කුසලාකුසලං දෙසෙය්යං, විත්ථාරෙනපි ඛො තෙ අහං, වච්ඡ, කුසලාකුසලං දෙසෙය්යං; අපි ච තෙ අහං, වච්ඡ, සංඛිත්තෙන කුසලාකුසලං දෙසෙස්සාමි. තං සුණාහි, සාධුකං මනසි කරොහි, භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භො’’ති ඛො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො භගවතො පච්චස්සොසි. භගවා එතදවොච –

194. ‘‘ලොභො ඛො, වච්ඡ, අකුසලං, අලොභො කුසලං; දොසො ඛො, වච්ඡ, අකුසලං, අදොසො කුසලං; මොහො ඛො, වච්ඡ, අකුසලං, අමොහො කුසලං. ඉති ඛො, වච්ඡ, ඉමෙ තයො ධම්මා අකුසලා, තයො ධම්මා කුසලා.

‘‘පාණාතිපාතො ඛො, වච්ඡ, අකුසලං, පාණාතිපාතා වෙරමණී කුසලං; අදින්නාදානං ඛො, වච්ඡ, අකුසලං, අදින්නාදානා වෙරමණී කුසලං; කාමෙසුමිච්ඡාචාරො ඛො, වච්ඡ, අකුසලං, කාමෙසුමිච්ඡාචාරා වෙරමණී කුසලං; මුසාවාදො ¶ ඛො, වච්ඡ, අකුසලං, මුසාවාදා වෙරමණී කුසලං; පිසුණා වාචා ඛො, වච්ඡ, අකුසලං ¶ , පිසුණාය වාචාය වෙරමණී කුසලං; ඵරුසා වාචා ඛො, වච්ඡ, අකුසලං, ඵරුසාය වාචාය වෙරමණී කුසලං; සම්ඵප්පලාපො ඛො, වච්ඡ, අකුසලං, සම්ඵප්පලාපා වෙරමණී කුසලං; අභිජ්ඣා ඛො, වච්ඡ, අකුසලං, අනභිජ්ඣා කුසලං; බ්යාපාදො ඛො, වච්ඡ, අකුසලං, අබ්යාපාදො කුසලං; මිච්ඡාදිට්ඨි ඛො, වච්ඡ, අකුසලං සම්මාදිට්ඨි කුසලං. ඉති ඛො, වච්ඡ, ඉමෙ දස ධම්මා අකුසලා, දස ධම්මා කුසලා.

‘‘යතො ¶ ඛො, වච්ඡ, භික්ඛුනො තණ්හා පහීනා හොති උච්ඡින්නමූලා තාලාවත්ථුකතා අනභාවංකතා ආයතිං අනුප්පාදධම්මා, සො හොති භික්ඛු අරහං ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො’’ති.

195. ‘‘තිට්ඨතු භවං ගොතමො. අත්ථි පන තෙ භොතො ගොතමස්ස එකභික්ඛුපි සාවකො යො ආසවානං ඛයා [සාවකො ආසවානං ඛයා (සී. ස්යා. කං. පී.) එවමුපරිපි] අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං ¶ දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරතී’’ති? ‘‘න ඛො, වච්ඡ, එකංයෙව සතං න ද්වෙ සතානි න තීණි සතානි න චත්තාරි සතානි න පඤ්ච සතානි, අථ ඛො භිය්යොව යෙ භික්ඛූ මම සාවකා ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්තී’’ති.

‘‘තිට්ඨතු භවං ගොතමො, තිට්ඨන්තු භික්ඛූ. අත්ථි පන භොතො ගොතමස්ස එකා භික්ඛුනීපි සාවිකා යා ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ ¶ විහරතී’’ති? ‘‘න ඛො, වච්ඡ, එකංයෙව සතං න ද්වෙ සතානි න තීණි සතානි න චත්තාරි සතානි න පඤ්ච සතානි, අථ ඛො භිය්යොව යා භික්ඛුනියො මම සාවිකා ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්තී’’ති.

‘‘තිට්ඨතු භවං ගොතමො, තිට්ඨන්තු භික්ඛූ, තිට්ඨන්තු භික්ඛුනියො. අත්ථි පන භොතො ගොතමස්ස එකුපාසකොපි සාවකො ගිහී ඔදාතවසනො බ්රහ්මචාරී යො පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා ඔපපාතිකො තත්ථ පරිනිබ්බායී අනාවත්තිධම්මො තස්මා ලොකා’’ති? ‘‘න ඛො, වච්ඡ, එකංයෙව සතං න ද්වෙ සතානි න තීණි සතානි න චත්තාරි සතානි න පඤ්ච සතානි, අථ ඛො භිය්යොව යෙ උපාසකා මම සාවකා ගිහී ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනො පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා ¶ ඔපපාතිකා තත්ථ පරිනිබ්බායිනො අනාවත්තිධම්මා තස්මා ලොකා’’ති.

‘‘තිට්ඨතු ¶ භවං ගොතමො, තිට්ඨන්තු භික්ඛූ, තිට්ඨන්තු භික්ඛුනියො, තිට්ඨන්තු උපාසකා ගිහී ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනො. අත්ථි පන භොතො ගොතමස්ස එකුපාසකොපි සාවකො ගිහී ඔදාතවසනො කාමභොගී සාසනකරො ඔවාදප්පටිකරො යො තිණ්ණවිචිකිච්ඡො විගතකථංකථො වෙසාරජ්ජප්පත්තො අපරප්පච්චයො සත්ථුසාසනෙ විහරතී’’ති? ‘‘න ඛො, වච්ඡ, එකංයෙව සතං න ද්වෙ සතානි න තීණි සතානි න චත්තාරි සතානි න පඤ්ච සතානි ¶ , අථ ඛො භිය්යොව යෙ උපාසකා මම සාවකා ගිහී ඔදාතවසනා කාමභොගිනො සාසනකරා ඔවාදප්පටිකරා තිණ්ණවිචිකිච්ඡා විගතකථංකථා වෙසාරජ්ජප්පත්තා අපරප්පච්චයා සත්ථුසාසනෙ විහරන්තී’’ති.

‘‘තිට්ඨතු ¶ භවං ගොතමො, තිට්ඨන්තු භික්ඛූ, තිට්ඨන්තු භික්ඛුනියො, තිට්ඨන්තු උපාසකා ගිහී ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනො, තිට්ඨන්තු උපාසකා ගිහී ඔදාතවසනා කාමභොගිනො. අත්ථි පන භොතො ගොතමස්ස එකුපාසිකාපි සාවිකා ගිහිනී ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනී යා පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා ඔපපාතිකා තත්ථ පරිනිබ්බායිනී අනාවත්තිධම්මා තස්මා ලොකා’’ති? ‘‘න ඛො, වච්ඡ, එකංයෙව සතං න ද්වෙ සතානි න තීණි සතානි න චත්තාරි සතානි න පඤ්ච සතානි, අථ ඛො භිය්යොව යා උපාසිකා මම සාවිකා ගිහිනියො ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනියො පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා ඔපපාතිකා තත්ථ පරිනිබ්බායිනියො අනාවත්තිධම්මා තස්මා ලොකා’’ති.

‘‘තිට්ඨතු භවං ගොතමො, තිට්ඨන්තු භික්ඛූ, තිට්ඨන්තු භික්ඛුනියො, තිට්ඨන්තු උපාසකා ගිහී ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනො, තිට්ඨන්තු උපාසකා ගිහී ඔදාතවසනා කාමභොගිනො, තිට්ඨන්තු උපාසිකා ගිහිනියො ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනියො. අත්ථි පන භොතො ගොතමස්ස එකුපාසිකාපි සාවිකා ගිහිනී ඔදාතවසනා කාමභොගිනී සාසනකරා ඔවාදප්පටිකරා යා තිණ්ණවිචිකිච්ඡා විගතකථංකථා වෙසාරජ්ජප්පත්තා අපරප්පච්චයා සත්ථුසාසනෙ විහරතී’’ති? ‘‘න ඛො, වච්ඡ, එකංයෙව සතං න ද්වෙ ¶ සතානි න තීණි සතානි න චත්තාරි සතානි න පඤ්ච සතානි, අථ ඛො භිය්යොව යා උපාසිකා මම සාවිකා ගිහිනියො ඔදාතවසනා කාමභොගිනියො සාසනකරා ඔවාදප්පටිකරා තිණ්ණවිච්ඡිකිච්ඡා විගතකථංකථා වෙසාරජ්ජප්පත්තා අපරප්පච්චයා සත්ථුසාසනෙ විහරන්තී’’ති.

196. ‘‘සචෙ ¶ හි, භො ගොතම, ඉමං ධම්මං භවංයෙව ගොතමො ආරාධකො අභවිස්ස, නො ච ඛො භික්ඛූ ආරාධකා අභවිස්සංසු ¶ ; එවමිදං බ්රහ්මචරියං අපරිපූරං අභවිස්ස තෙනඞ්ගෙන. යස්මා ච ඛො, භො ගොතම, ඉමං ධම්මං භවඤ්චෙව ගොතමො ආරාධකො භික්ඛූ ච ආරාධකා; එවමිදං බ්රහ්මචරියං පරිපූරං තෙනඞ්ගෙන.

‘‘සචෙ හි, භො ගොතම, ඉමං ධම්මං භවඤ්චෙව ගොතමො ආරාධකො අභවිස්ස, භික්ඛූ ච ආරාධකා අභවිස්සංසු, නො ච ඛො භික්ඛුනියො ආරාධිකා අභවිස්සංසු; එවමිදං බ්රහ්මචරියං අපරිපූරං අභවිස්ස තෙනඞ්ගෙන. යස්මා ච ඛො, භො ගොතම, ඉමං ධම්මං භවඤ්චෙව ගොතමො ආරාධකො, භික්ඛූ ¶ ච ආරාධකා, භික්ඛුනියො ච ආරාධිකා; එවමිදං බ්රහ්මචරියං පරිපූරං තෙනඞ්ගෙන.

‘‘සචෙ හි, භො ගොතම, ඉමං ධම්මං භවඤ්චෙව ගොතමො ආරාධකො අභවිස්ස, භික්ඛූ ච ආරාධකා අභවිස්සංසු, භික්ඛුනියො ච ආරාධිකා අභවිස්සංසු, නො ච ඛො උපාසකා ගිහී ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනො ආරාධකා අභවිස්සංසු; එවමිදං බ්රහ්මචරියං අපරිපූරං අභවිස්ස තෙනඞ්ගෙන. යස්මා ච ඛො, භො ගොතම, ඉමං ධම්මං භවඤ්චෙව ගොතමො ආරාධකො, භික්ඛූ ච ආරාධකා, භික්ඛුනියො ච ආරාධිකා, උපාසකා ච ගිහී ¶ ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනො ආරාධකා; එවමිදං බ්රහ්මචරියං පරිපූරං තෙනඞ්ගෙන.

‘‘සචෙ හි, භො ගොතම, ඉමං ධම්මං භවඤ්චෙව ගොතමො ආරාධකො අභවිස්ස, භික්ඛූ ච ආරාධකා අභවිස්සංසු, භික්ඛුනියො ච ආරාධිකා අභවිස්සංසු, උපාසකා ච ගිහී ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනො ආරාධකා අභවිස්සංසු, නො ච ඛො උපාසකා ගිහී ඔදාතවසනා කාමභොගිනො ආරාධකා අභවිස්සංසු; එවමිදං බ්රහ්මචරියං අපරිපූරං අභවිස්ස තෙනඞ්ගෙන. යස්මා ච ඛො, භො ගොතම, ඉමං ධම්මං භවඤ්චෙව ගොතමො ආරාධකො, භික්ඛූ ච ආරාධකා, භික්ඛුනියො ච ආරාධිකා, උපාසකා ච ගිහී ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනො ආරාධකා, උපාසකා ච ගිහී ඔදාතවසනා කාමභොගිනො ආරාධකා; එවමිදං බ්රහ්මචරියං පරිපූරං තෙනඞ්ගෙන.

‘‘සචෙ ¶ හි, භො ගොතම, ඉමං ධම්මං භවඤ්චෙව ගොතමො ආරාධකො අභවිස්ස, භික්ඛූ ච ආරාධකා අභවිස්සංසු, භික්ඛුනියො ච ආරාධිකා අභවිස්සංසු, උපාසකා ච ගිහී ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනො ආරාධකා අභවිස්සංසු, උපාසකා ච ගිහී ඔදාතවසනා කාමභොගිනො ආරාධකා අභවිස්සංසු, නො ච ඛො උපාසිකා ගිහිනියො ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනියො ¶ ආරාධිකා අභවිස්සංසු; එවමිදං බ්රහ්මචරියං අපරිපූරං අභවිස්ස තෙනඞ්ගෙන. යස්මා ච ඛො, භො ගොතම, ඉමං ධම්මං භවඤ්චෙව ගොතමො ආරාධකො, භික්ඛූ ච ආරාධකා, භික්ඛුනියො ච ආරාධිකා, උපාසකා ච ගිහී ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනො ආරාධකා, උපාසකා ච ගිහී ඔදාතවසනා කාමභොගිනො ආරාධකා ¶ , උපාසිකා ච ගිහිනියො ඔදාතවසනා ¶ බ්රහ්මචාරිනියො ආරාධිකා; එවමිදං බ්රහ්මචරියං පරිපූරං තෙනඞ්ගෙන.

‘‘සචෙ හි, භො ගොතම, ඉමං ධම්මං භවඤ්චෙව ගොතමො ආරාධකො අභවිස්ස, භික්ඛූ ච ආරාධකා අභවිස්සංසු, භික්ඛුනියො ච ආරාධිකා අභවිස්සංසු, උපාසකා ච ගිහී ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනො ආරාධකා අභවිස්සංසු, උපාසකා ච ගිහී ඔදාතවසනා කාමභොගිනො ආරාධකා අභවිස්සංසු, උපාසිකා ච ගිහිනියො ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනියො ආරාධිකා අභවිස්සංසු, නො ච ඛො උපාසිකා ගිහිනියො ඔදාතවසනා කාමභොගිනියො ආරාධිකා අභවිස්සංසු; එවමිදං බ්රහ්මචරියං අපරිපූරං අභවිස්ස තෙනඞ්ගෙන. යස්මා ච ඛො, භො ගොතම, ඉමං ධම්මං භවඤ්චෙව ගොතමො ආරාධකො, භික්ඛූ ච ආරාධකා, භික්ඛුනියො ච ආරාධිකා, උපාසකා ච ගිහී ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනො ආරාධකා, උපාසකා ච ගිහී ඔදාතවසනා කාමභොගිනො ආරාධකා, උපාසිකා ච ගිහිනියො ඔදාතවසනා බ්රහ්මචාරිනියො ආරාධිකා, උපාසිකා ච ගිහිනියො ඔදාතවසනා කාමභොගිනියො ආරාධිකා; එවමිදං බ්රහ්මචරියං පරිපූරං තෙනඞ්ගෙන.

197. ‘‘සෙය්යථාපි, භො ගොතම, ගඞ්ගා නදී සමුද්දනින්නා සමුද්දපොණා සමුද්දපබ්භාරා සමුද්දං ආහච්ච තිට්ඨති, එවමෙවායං භොතො ගොතමස්ස පරිසා සගහට්ඨපබ්බජිතා නිබ්බානනින්නා නිබ්බානපොණා නිබ්බානපබ්භාරා නිබ්බානං ආහච්ච තිට්ඨති. අභික්කන්තං, භො ගොතම…පෙ… ¶ එසාහං භවන්තං ගොතමං සරණං ගච්ඡාමි ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. ලභෙය්යාහං භොතො ගොතමස්ස සන්තිකෙ පබ්බජ්ජං, ලභෙය්යං උපසම්පද’’න්ති ¶ . ‘‘යො ඛො, වච්ඡ, අඤ්ඤතිත්ථියපුබ්බො ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ ආකඞ්ඛති ¶ පබ්බජ්ජං, ආකඞ්ඛති උපසම්පදං, සො චත්තාරො මාසෙ පරිවසති. චතුන්නං මාසානං අච්චයෙන ආරද්ධචිත්තා භික්ඛූ පබ්බාජෙන්ති උපසම්පාදෙන්ති භික්ඛුභාවාය; අපි ච මෙත්ථ පුග්ගලවෙමත්තතා විදිතා’’ති. ‘‘සචෙ, භන්තෙ, අඤ්ඤතිත්ථියපුබ්බා ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ ආකඞ්ඛන්තා පබ්බජ්ජං, ආකඞ්ඛන්තා උපසම්පදං චත්තාරො මාසෙ පරිවසන්ති, චතුන්නං මාසානං අච්චයෙන ආරද්ධචිත්තා භික්ඛූ පබ්බාජෙන්ති උපසම්පාදෙන්ති භික්ඛුභාවාය; අහං චත්තාරි වස්සානි පරිවසිස්සාමි. චතුන්නං වස්සානං අච්චයෙන ආරද්ධචිත්තා භික්ඛූ පබ්බාජෙන්තු උපසම්පාදෙන්තු භික්ඛුභාවායා’’ති. අලත්ථ ඛො වච්ඡගොත්තො පරිබ්බාජකො භගවතො සන්තිකෙ පබ්බජ්ජං අලත්ථ උපසම්පදං.

අචිරූපසම්පන්නො ¶ ඛො පනායස්මා වච්ඡගොත්තො අද්ධමාසූපසම්පන්නො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා වච්ඡගොත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘යාවතකං, භන්තෙ, සෙඛෙන ඤාණෙන සෙඛාය ¶ විජ්ජාය පත්තබ්බං, අනුප්පත්තං තං මයා; උත්තරි ච මෙ [උත්තරිං මෙ (සී. ස්යා. කං. පී.)] භගවා ධම්මං දෙසෙතූ’’ති. ‘‘තෙන හි ත්වං, වච්ඡ, ද්වෙ ධම්මෙ උත්තරි භාවෙහි – සමථඤ්ච විපස්සනඤ්ච. ඉමෙ ඛො තෙ, වච්ඡ, ද්වෙ ධම්මා උත්තරි භාවිතා – සමථො ච විපස්සනා ච – අනෙකධාතුපටිවෙධාය සංවත්තිස්සන්ති.

198. ‘‘සො ත්වං, වච්ඡ, යාවදෙව [යාවදෙ (පී.)] ආකඞ්ඛිස්සසි – ‘අනෙකවිහිතං ඉද්ධිවිධං පච්චනුභවෙය්යං – එකොපි හුත්වා බහුධා අස්සං, බහුධාපි හුත්වා එකො අස්සං; ආවිභාවං, තිරොභාවං; තිරොකුට්ටං තිරොපාකාරං තිරොපබ්බතං අසජ්ජමානො ගච්ඡෙය්යං, සෙය්යථාපි ආකාසෙ; පථවියාපි උම්මුජ්ජනිමුජ්ජං කරෙය්යං, සෙය්යථාපි උදකෙ; උදකෙපි අභිජ්ජමානෙ ගච්ඡෙය්යං, සෙය්යථාපි පථවියං; ආකාසෙපි පල්ලඞ්කෙන කමෙය්යං, සෙය්යථාපි පක්ඛී සකුණො; ඉමෙපි චන්දිමසූරියෙ එවංමහිද්ධිකෙ එවංමහානුභාවෙ පාණිනා පරිමසෙය්යං, පරිමජ්ජෙය්යං; යාවබ්රහ්මලොකාපි කායෙන වසං වත්තෙය්ය’න්ති, තත්ර තත්රෙව සක්ඛිභබ්බතං පාපුණිස්සසි, සති සතිආයතනෙ.

‘‘සො ත්වං, වච්ඡ, යාවදෙව ආකඞ්ඛිස්සසි – ‘දිබ්බාය සොතධාතුයා ¶ විසුද්ධාය අතික්කන්තමානුසිකාය ¶ උභො සද්දෙ සුණෙය්යං – දිබ්බෙ ච මානුසෙ ච, යෙ දූරෙ සන්තිකෙ චා’ති, තත්ර තත්රෙව සක්ඛිභබ්බතං පාපුණිස්සසි, සති සතිආයතනෙ.

‘‘සො ත්වං, වච්ඡ, යාවදෙව ආකඞ්ඛිස්සසි – ‘පරසත්තානං පරපුග්ගලානං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානෙය්යං – සරාගං වා චිත්තං සරාගං ¶ චිත්තන්ති පජානෙය්යං, වීතරාගං වා චිත්තං වීතරාගං චිත්තන්ති පජානෙය්යං; සදොසං වා චිත්තං සදොසං චිත්තන්ති පජානෙය්යං, වීතදොසං වා චිත්තං වීතදොසං චිත්තන්ති පජානෙය්යං; සමොහං වා චිත්තං සමොහං චිත්තන්ති පජානෙය්යං, වීතමොහං වා චිත්තං වීතමොහං චිත්තන්ති පජානෙය්යං; සංඛිත්තං වා චිත්තං සංඛිත්තං චිත්තන්ති පජානෙය්යං, වික්ඛිත්තං වා චිත්තං වික්ඛිත්තං චිත්තන්ති පජානෙය්යං; මහග්ගතං වා චිත්තං මහග්ගතං ¶ චිත්තන්ති පජානෙය්යං, අමහග්ගතං වා චිත්තං අමහග්ගතං චිත්තන්ති පජානෙය්යං; සඋත්තරං වා චිත්තං සඋත්තරං චිත්තන්ති පජානෙය්යං, අනුත්තරං වා චිත්තං අනුත්තරං චිත්තන්ති පජානෙය්යං; සමාහිතං වා චිත්තං සමාහිතං චිත්තන්ති පජානෙය්යං, අසමාහිතං වා චිත්තං අසමාහිතං චිත්තන්ති පජානෙය්යං; විමුත්තං වා චිත්තං විමුත්තං චිත්තන්ති පජානෙය්යං, අවිමුත්තං වා චිත්තං අවිමුත්තං චිත්තන්ති පජානෙය්ය’න්ති, තත්ර තත්රෙව සක්ඛිභබ්බතං පාපුණිස්සසි, සති සතිආයතනෙ.

‘‘සො ත්වං, වච්ඡ, යාවදෙව ආකඞ්ඛිස්සසි – ‘අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරෙය්යං, සෙය්යථිදං – එකම්පි ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො තිස්සොපි ජාතියො චතස්සොපි ජාතියො පඤ්චපි ජාතියො දසපි ජාතියො වීසම්පි ජාතියො තිංසම්පි ජාතියො චත්තාලීසම්පි ජාතියො පඤ්ඤාසම්පි ජාතියො ජාතිසතම්පි ජාතිසහස්සම්පි ජාතිසතසහස්සම්පි; අනෙකෙපි සංවට්ටකප්පෙ අනෙකෙපි විවට්ටකප්පෙ අනෙකෙපි සංවට්ටවිවට්ටකප්පෙ – අමුත්රාසිං ¶ එවංනාමො එවංගොත්තො එවංවණ්ණො එවමාහාරො එවංසුඛදුක්ඛප්පටිසංවෙදී එවමායුපරියන්තො, සො තතො චුතො අමුත්ර උදපාදිං; තත්රාපාසිං එවංනාමො එවංගොත්තො එවංවණ්ණො එවමාහාරො එවංසුඛදුක්ඛප්පටිසංවෙදී එවමායුපරියන්තො, සො තතො චුතො ඉධූපපන්නොති; ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරෙය්ය’න්ති, තත්ර තත්රෙව සක්ඛිභබ්බතං පාපුණිස්සසි, සති සතිආයතනෙ.

‘‘සො ¶ ත්වං, වච්ඡ, යාවදෙව ආකඞ්ඛිස්සසි – ‘දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සෙය්යං චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ ¶ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානෙය්යං – ඉමෙ වත භොන්තො සත්තා කායදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා වචීදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා මනොදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං උපවාදකා මිච්ඡාදිට්ඨිකා මිච්ඡාදිට්ඨිකම්මසමාදානා, තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපන්නා; ඉමෙ වා පන භොන්තො සත්තා කායසුචරිතෙන සමන්නාගතා වචීසුචරිතෙන සමන්නාගතා මනොසුචරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං අනුපවාදකා සම්මාදිට්ඨිකා සම්මාදිට්ඨිකම්මසමාදානා, තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපන්නාති; ඉති දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ ¶ පස්සෙය්යං චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ ¶ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානෙය්ය’න්ති, තත්ර තත්රෙව සක්ඛිභබ්බතං පාපුණිස්සසි, සති සතිආයතනෙ.

‘‘සො ත්වං, වච්ඡ, යාවදෙව ආකඞ්ඛිස්සසි – ‘ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය’න්ති, තත්ර තත්රෙව සක්ඛිභබ්බතං පාපුණිස්සසි, සති සතිආයතනෙ’’ති.

199. අථ ඛො ආයස්මා වච්ඡගොත්තො භගවතො භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි. අථ ඛො ආයස්මා වච්ඡගොත්තො එකො වූපකට්ඨො අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො නචිරස්සෙව – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහාසි. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති අබ්භඤ්ඤාසි. අඤ්ඤතරො ඛො පනායස්මා වච්ඡගොත්තො අරහතං අහොසි.

200. තෙන ඛො පන සමයෙන සම්බහුලා භික්ඛූ භගවන්තං දස්සනාය ගච්ඡන්ති. අද්දසා ඛො ආයස්මා වච්ඡගොත්තො තෙ භික්ඛූ දූරතොව ආගච්ඡන්තෙ. දිස්වාන යෙන තෙ භික්ඛූ තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා තෙ භික්ඛූ එතදවොච ¶ – ‘‘හන්ද! කහං පන තුම්හෙ ආයස්මන්තො ගච්ඡථා’’ති? ‘‘භගවන්තං ඛො මයං, ආවුසො, දස්සනාය ගච්ඡාමා’’ති ¶ . ‘‘තෙනහායස්මන්තො මම වචනෙන භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දථ, එවඤ්ච වදෙථ – ‘වච්ඡගොත්තො, භන්තෙ, භික්ඛු භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දති, එවඤ්ච වදෙති – පරිචිණ්ණො මෙ භගවා, පරිචිණ්ණො මෙ සුගතො’’’ති. ‘‘එවමාවුසො’’ති ¶ ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මතො වච්ඡගොත්තස්ස පච්චස්සොසුං. අථ ඛො තෙ භික්ඛූ යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො තෙ භික්ඛූ භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘ආයස්මා, භන්තෙ, වච්ඡගොත්තො භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දති, එවඤ්ච වදෙති – ‘පරිචිණ්ණො මෙ භගවා, පරිචිණ්ණො මෙ සුගතො’’’ති. ‘‘පුබ්බෙව මෙ, භික්ඛවෙ, වච්ඡගොත්තො භික්ඛු චෙතසා චෙතො පරිච්ච විදිතො – ‘තෙවිජ්ජො වච්ඡගොත්තො ¶ භික්ඛු මහිද්ධිකො මහානුභාවො’ති. දෙවතාපි මෙ එතමත්ථං ආරොචෙසුං – ‘තෙවිජ්ජො, භන්තෙ, වච්ඡගොත්තො භික්ඛු මහිද්ධිකො මහානුභාවො’’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

මහාවච්ඡසුත්තං නිට්ඨිතං තතියං.

4. දීඝනඛසුත්තං

201. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති ගිජ්ඣකූටෙ පබ්බතෙ සූකරඛතායං. අථ ඛො දීඝනඛො පරිබ්බාජකො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතො ඛො දීඝනඛො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අහඤ්හි, භො ගොතම, එවංවාදී එවංදිට්ඨි – ‘සබ්බං මෙ නක්ඛමතී’’’ති. ‘‘යාපි ඛො තෙ එසා, අග්ගිවෙස්සන, දිට්ඨි – ‘සබ්බං මෙ නක්ඛමතී’ති, එසාපි තෙ දිට්ඨි නක්ඛමතී’’ති? ‘‘එසා චෙ [එසාපි (ක.)] මෙ, භො ගොතම, දිට්ඨි ඛමෙය්ය, තංපස්ස තාදිසමෙව, තංපස්ස ¶ තාදිසමෙවා’’ති. ‘‘අතො ඛො තෙ, අග්ගිවෙස්සන, බහූ හි බහුතරා ලොකස්මිං යෙ එවමාහංසු – ‘තංපස්ස තාදිසමෙව, තංපස්ස තාදිසමෙවා’ති. තෙ තඤ්චෙව දිට්ඨිං නප්පජහන්ති අඤ්ඤඤ්ච දිට්ඨිං උපාදියන්ති. අතො ඛො තෙ, අග්ගිවෙස්සන, තනූ හි තනුතරා ලොකස්මිං යෙ එවමාහංසු – ‘තංපස්ස තාදිසමෙව, තංපස්ස තාදිසමෙවා’ති. තෙ තඤ්චෙව දිට්ඨිං පජහන්ති අඤ්ඤඤ්ච දිට්ඨිං න උපාදියන්ති. සන්තග්ගිවෙස්සන, එකෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘සබ්බං මෙ ඛමතී’ති; සන්තග්ගිවෙස්සන, එකෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘සබ්බං මෙ නක්ඛමතී’ති; සන්තග්ගිවෙස්සන ¶ , එකෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘එකච්චං මෙ ඛමති, එකච්චං මෙ නක්ඛමතී’ති. තත්රග්ගිවෙස්සන, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘සබ්බං මෙ ඛමතී’ති තෙසමයං දිට්ඨි සාරාගාය සන්තිකෙ, සඤ්ඤොගාය සන්තිකෙ, අභිනන්දනාය සන්තිකෙ අජ්ඣොසානාය සන්තිකෙ ¶ උපාදානාය සන්තිකෙ; තත්රග්ගිවෙස්සන යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘සබ්බං මෙ නක්ඛමතී’ති තෙසමයං දිට්ඨි අසාරාගාය සන්තිකෙ, අසඤ්ඤොගාය සන්තිකෙ, අනභිනන්දනාය සන්තිකෙ, අනජ්ඣොසානාය සන්තිකෙ, අනුපාදානාය සන්තිකෙ’’ති.

202. එවං වුත්තෙ, දීඝනඛො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘උක්කංසෙති [උක්කංසති (සී. පී. ක.)] මෙ භවං ගොතමො දිට්ඨිගතං, සමුක්කංසෙති [සම්පහංසති (ක.)] මෙ භවං ගොතමො දිට්ඨිගත’’න්ති. ‘‘තත්රග්ගිවෙස්සන, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘එකච්චං මෙ ඛමති, එකච්චං මෙ නක්ඛමතී’ති. යා ¶ හි තෙසං ඛමති සායං දිට්ඨි සාරාගාය සන්තිකෙ, සඤ්ඤොගාය සන්තිකෙ, අභිනන්දනාය සන්තිකෙ, අජ්ඣොසානාය සන්තිකෙ, උපාදානාය සන්තිකෙ; යා හි තෙසං නක්ඛමති සායං දිට්ඨි අසාරාගාය සන්තිකෙ, අසඤ්ඤොගාය සන්තිකෙ, අනභිනන්දනාය සන්තිකෙ, අනජ්ඣොසානාය සන්තිකෙ, අනුපාදානාය සන්තිකෙ. තත්රග්ගිවෙස්සන, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘සබ්බං මෙ ඛමතී’ති තත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති ¶ – ‘යා ඛො මෙ අයං දිට්ඨි – සබ්බං මෙ ඛමතීති, ඉමඤ්චෙ අහං දිට්ඨිං ථාමසා පරාමාසා අභිනිවිස්ස වොහරෙය්යං – ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤන්ති; ද්වීහි මෙ අස්ස විග්ගහො – යො චායං සමණො වා බ්රාහ්මණො වා එවංවාදී ¶ එවංදිට්ඨි – සබ්බං මෙ නක්ඛමතීති, යො චායං සමණො වා බ්රාහ්මණො වා එවංවාදී එවංදිට්ඨි – එකච්චං මෙ ඛමති, එකච්චං මෙ නක්ඛමතීති – ඉමෙහි අස්ස ද්වීහි විග්ගහො. ඉති විග්ගහෙ සති විවාදො, විවාදෙ සති විඝාතො, විඝාතෙ සති විහෙසා’. ඉති සො විග්ගහඤ්ච විවාදඤ්ච විඝාතඤ්ච විහෙසඤ්ච අත්තනි සම්පස්සමානො තඤ්චෙව දිට්ඨිං පජහති අඤ්ඤඤ්ච දිට්ඨිං න උපාදියති. එවමෙතාසං දිට්ඨීනං පහානං හොති, එවමෙතාසං දිට්ඨීනං පටිනිස්සග්ගො හොති.

203. ‘‘තත්රග්ගිවෙස්සන, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘සබ්බං මෙ නක්ඛමතී’ති තත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යා ඛො මෙ අයං දිට්ඨි – සබ්බං මෙ නක්ඛමතී’ති, ඉමඤ්චෙ අහං දිට්ඨිං ථාමසා පරාමාසා අභිනිවිස්ස වොහරෙය්යං – ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤන්ති; ද්වීහි මෙ අස්ස විග්ගහො – යො චායං සමණො වා බ්රාහ්මණො වා එවංවාදී එවංදිට්ඨි ¶ – සබ්බං මෙ ඛමතීති, යො චායං සමණො වා බ්රාහ්මණො වා එවංවාදී එවංදිට්ඨි – එකච්චං මෙ ඛමති එකච්චං මෙ නක්ඛමතීති – ඉමෙහි අස්ස ද්වීහි විග්ගහො. ඉති විග්ගහෙ සති විවාදො, විවාදෙ සති විඝාතො, විඝාතෙ සති විහෙසා’. ඉති සො විග්ගහඤ්ච විවාදඤ්ච ¶ විඝාතඤ්ච විහෙසඤ්ච අත්තනි සම්පස්සමානො තඤ්චෙව දිට්ඨිං පජහති අඤ්ඤඤ්ච දිට්ඨිං න උපාදියති. එවමෙතාසං දිට්ඨීනං පහානං හොති, එවමෙතාසං දිට්ඨීනං පටිනිස්සග්ගො හොති.

204. ‘‘තත්රග්ගිවෙස්සන, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘එකච්චං මෙ ඛමති, එකච්චං මෙ නක්ඛමතී’ති තත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යා ඛො මෙ ¶ අයං දිට්ඨි – එකච්චං මෙ ඛමති, එකච්චං මෙ නක්ඛමතීති, ඉමඤ්චෙ අහං දිට්ඨිං ථාමසා පරාමාසා අභිනිවිස්ස වොහරෙය්යං – ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤන්ති; ද්වීහි මෙ අස්ස විග්ගහො – යො චායං සමණො වා බ්රාහ්මණො වා එවංවාදී එවංදිට්ඨි – සබ්බං මෙ ඛමතීති, යො චායං සමණො වා බ්රාහ්මණො වා එවංවාදී එවංදිට්ඨි – සබ්බං මෙ නක්ඛමතීති – ඉමෙහි අස්ස ද්වීහි විග්ගහො. ඉති විග්ගහෙ සති විවාදො, විවාදෙ සති විඝාතො, විඝාතෙ සති විහෙසා’. ඉති සො විග්ගහඤ්ච විවාදඤ්ච විඝාතඤ්ච විහෙසඤ්ච අත්තනි සම්පස්සමානො තඤ්චෙව දිට්ඨිං පජහති අඤ්ඤඤ්ච දිට්ඨිං න උපාදියති. එවමෙතාසං දිට්ඨීනං පහානං හොති, එවමෙතාසං දිට්ඨීනං පටිනිස්සග්ගො හොති.

205. ‘‘අයං ¶ ඛො පනග්ගිවෙස්සන, කායො රූපී චාතුමහාභූතිකො [චාතුම්මහාභූතිකො (සී. ස්යා.)] මාතාපෙත්තිකසම්භවො ඔදනකුම්මාසුපචයො අනිච්චුච්ඡාදනපරිමද්දනභෙදනවිද්ධංසනධම්මො, අනිච්චතො දුක්ඛතො රොගතො ගණ්ඩතො සල්ලතො අඝතො ආබාධතො පරතො පලොකතො සුඤ්ඤතො අනත්තතො සමනුපස්සිතබ්බො ¶ . තස්සිමං කායං අනිච්චතො දුක්ඛතො රොගතො ගණ්ඩතො සල්ලතො අඝතො ආබාධතො පරතො පලොකතො සුඤ්ඤතො අනත්තතො සමනුපස්සතො යො කායස්මිං කායඡන්දො කායස්නෙහො කායන්වයතා සා පහීයති.

‘‘තිස්සො ඛො ඉමා, අග්ගිවෙස්සන, වෙදනා – සුඛා වෙදනා, දුක්ඛා වෙදනා, අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා. යස්මිං, අග්ගිවෙස්සන, සමයෙ සුඛං වෙදනං වෙදෙති ¶ , නෙව තස්මිං සමයෙ දුක්ඛං වෙදනං වෙදෙති, න අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං වෙදෙති; සුඛංයෙව තස්මිං සමයෙ වෙදනං වෙදෙති. යස්මිං, අග්ගිවෙස්සන, සමයෙ දුක්ඛං වෙදනං වෙදෙති, නෙව තස්මිං සමයෙ සුඛං වෙදනං වෙදෙති, න අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං වෙදෙති; දුක්ඛංයෙව තස්මිං සමයෙ වෙදනං වෙදෙති. යස්මිං, අග්ගිවෙස්සන, සමයෙ අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං වෙදෙති, නෙව තස්මිං සමයෙ සුඛං වෙදනං වෙදෙති, න දුක්ඛං වෙදනං වෙදෙති; අදුක්ඛමසුඛංයෙව තස්මිං සමයෙ වෙදනං වෙදෙති. සුඛාපි ඛො, අග්ගිවෙස්සන, වෙදනා අනිච්චා සඞ්ඛතා පටිච්චසමුප්පන්නා ඛයධම්මා වයධම්මා විරාගධම්මා නිරොධධම්මා; දුක්ඛාපි ඛො, අග්ගිවෙස්සන, වෙදනා අනිච්චා සඞ්ඛතා පටිච්චසමුප්පන්නා ඛයධම්මා වයධම්මා විරාගධම්මා නිරොධධම්මා; අදුක්ඛමසුඛාපි ඛො, අග්ගිවෙස්සන, වෙදනා අනිච්චා සඞ්ඛතා පටිච්චසමුප්පන්නා ඛයධම්මා වයධම්මා විරාගධම්මා නිරොධධම්මා. එවං පස්සං, අග්ගිවෙස්සන, සුතවා අරියසාවකො සුඛායපි වෙදනාය නිබ්බින්දති, දුක්ඛායපි වෙදනාය නිබ්බින්දති, අදුක්ඛමසුඛායපි වෙදනාය ¶ නිබ්බින්දති ¶ ; නිබ්බින්දං විරජ්ජති, විරාගා විමුච්චති. විමුත්තස්මිං, විමුත්තමිති ඤාණං හොති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාති. එවං විමුත්තචිත්තො ඛො, අග්ගිවෙස්සන, භික්ඛු න කෙනචි සංවදති, න කෙනචි විවදති, යඤ්ච ලොකෙ වුත්තං තෙන වොහරති, අපරාමස’’න්ති.

206. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා සාරිපුත්තො භගවතො පිට්ඨිතො ¶ ඨිතො හොති භගවන්තං බීජයමානො [වීජයමානො (සී. පී.)]. අථ ඛො ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස එතදහොසි – ‘‘තෙසං තෙසං කිර නො භගවා ධම්මානං අභිඤ්ඤා පහානමාහ, තෙසං තෙසං කිර නො සුගතො ධම්මානං අභිඤ්ඤා පටිනිස්සග්ගමාහා’’ති. ඉති හිදං ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස පටිසඤ්චික්ඛතො අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුච්චි. දීඝනඛස්ස පන පරිබ්බාජකස්ස විරජං වීතමලං ධම්මචක්ඛුං උදපාදි – ‘‘යං කිඤ්චි සමුදයධම්මං සබ්බං තං නිරොධධම්ම’’න්ති. අථ ඛො දීඝනඛො පරිබ්බාජකො දිට්ඨධම්මො පත්තධම්මො විදිතධම්මො පරියොගාළ්හධම්මො තිණ්ණවිචිකිච්ඡො විගතකථංකථො වෙසාරජ්ජප්පත්තො අපරප්පච්චයො සත්ථුසාසනෙ භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අභික්කන්තං, භො ගොතම, අභික්කන්තං, භො ගොතම! සෙය්යථාපි, භො ගොතම, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජෙය්ය, පටිච්ඡන්නං වා විවරෙය්ය, මූළ්හස්ස වා මග්ගං ¶ ආචික්ඛෙය්ය, අන්ධකාරෙ වා තෙලපජ්ජොතං ධාරෙය්ය – චක්ඛුමන්තො රූපානි දක්ඛන්තීති – එවමෙව ඛො භොතා ගොතමෙන අනෙකපරියායෙන ¶ ධම්මො පකාසිතො. එසාහං භවන්තං ගොතමං සරණං ගච්ඡාමි ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. උපාසකං මං භවං ගොතමො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති.

දීඝනඛසුත්තං නිට්ඨිතං චතුත්ථං.

5. මාගණ්ඩියසුත්තං

207. එවං ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා කුරූසු විහරති කම්මාසධම්මං නාම කුරූනං නිගමො, භාරද්වාජගොත්තස්ස බ්රාහ්මණස්ස අග්යාගාරෙ තිණසන්ථාරකෙ [තිණසන්ථරකෙ (සී. ස්යා. කං. පී.)]. අථ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය කම්මාසධම්මං පිණ්ඩාය පාවිසි. කම්මාසධම්මං පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො යෙන අඤ්ඤතරො වනසණ්ඩො තෙනුපසඞ්කමි දිවාවිහාරාය. තං වනසණ්ඩං අජ්ඣොගාහෙත්වා අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ දිවාවිහාරං නිසීදි. අථ ¶ ඛො මාගණ්ඩියො [මාගන්දියො (සී. පී.)] පරිබ්බාජකො ජඞ්ඝාවිහාරං අනුචඞ්කමමානො අනුවිචරමානො යෙන භාරද්වාජගොත්තස්ස බ්රාහ්මණස්ස අග්යාගාරං තෙනුපසඞ්කමි. අද්දසා ඛො මාගණ්ඩියො පරිබ්බාජකො භාරද්වාජගොත්තස්ස බ්රාහ්මණස්ස අග්යාගාරෙ තිණසන්ථාරකං පඤ්ඤත්තං. දිස්වාන භාරද්වාජගොත්තං බ්රාහ්මණං එතදවොච – ‘‘කස්ස න්වයං භොතො භාරද්වාජස්ස අග්යාගාරෙ තිණසන්ථාරකො පඤ්ඤත්තො, සමණසෙය්යානුරූපං [සමණසෙය්යාරූපං (සී. පී.)] මඤ්ඤෙ’’ති? ‘‘අත්ථි, භො මාගණ්ඩිය, සමණො ගොතමො සක්යපුත්තො සක්යකුලා පබ්බජිතො. තං ඛො පන භවන්තං ගොතමං එවං කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගතො – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි ¶ සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා’ති. තස්සෙසා භොතො ගොතමස්ස සෙය්යා පඤ්ඤත්තා’’ති. ‘‘දුද්දිට්ඨං වත, භො භාරද්වාජ, අද්දසාම; දුද්දිට්ඨං වත, භො භාරද්වාජ, අද්දසාම! යෙ මයං තස්ස භොතො ගොතමස්ස භූනහුනො [භූනහනස්ස (ස්යා. කං.)] සෙය්යං අද්දසාමා’’ති. ‘‘රක්ඛස්සෙතං, මාගණ්ඩිය, වාචං; රක්ඛස්සෙතං ¶ , මාගණ්ඩිය, වාචං. බහූ හි තස්ස භොතො ගොතමස්ස ඛත්තියපණ්ඩිතාපි බ්රාහ්මණපණ්ඩිතාපි ගහපතිපණ්ඩිතාපි සමණපණ්ඩිතාපි අභිප්පසන්නා විනීතා අරියෙ ඤායෙ ධම්මෙ කුසලෙ’’ති. ‘‘සම්මුඛා චෙපි මයං, භො භාරද්වාජ, තං භවන්තං ගොතමං පස්සෙය්යාම, සම්මුඛාපි නං වදෙය්යාම – ‘භූනහු [භූනහනො (ස්යා. කං.)] සමණො ගොතමො’ති. තං කිස්ස හෙතු? එවඤ්හි නො සුත්තෙ ඔචරතී’’ති. ‘‘සචෙ තං භොතො මාගණ්ඩියස්ස අගරු ආරොචෙය්යාමි තං [ආරොචෙය්යමෙතං (සී. පී.), ආරොචෙස්සාමි තස්ස (ස්යා. කං.)] සමණස්ස ගොතමස්සා’’ති. ‘‘අප්පොස්සුක්කො භවං භාරද්වාජො වුත්තොව නං වදෙය්යා’’ති.

208. අස්සොසි ඛො භගවා දිබ්බාය සොතධාතුයා විසුද්ධාය අතික්කන්තමානුසිකාය භාරද්වාජගොත්තස්ස ¶ බ්රාහ්මණස්ස මාගණ්ඩියෙන පරිබ්බාජකෙන සද්ධිං ඉමං කථාසල්ලාපං. අථ ඛො භගවා සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙන භාරද්වාජගොත්තස්ස බ්රාහ්මණස්ස අග්යාගාරං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා නිසීදි භගවා පඤ්ඤත්තෙ තිණසන්ථාරකෙ. අථ ඛො භාරද්වාජගොත්තො බ්රාහ්මණො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා ¶ එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො භාරද්වාජගොත්තං බ්රාහ්මණං භගවා එතදවොච – ‘‘අහු පන තෙ, භාරද්වාජ, මාගණ්ඩියෙන පරිබ්බාජකෙන සද්ධිං ¶ ඉමංයෙව තිණසන්ථාරකං ආරබ්භ කොචිදෙව කථාසල්ලාපො’’ති? එවං වුත්තෙ, භාරද්වාජගොත්තො බ්රාහ්මණො සංවිග්ගො ලොමහට්ඨජාතො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘එතදෙව ඛො පන මයං භොතො ගොතමස්ස ආරොචෙතුකාමා. අථ ච පන භවං ගොතමො අනක්ඛාතංයෙව අක්ඛාසී’’ති. අයඤ්ච හි [අයඤ්ච හිදං (සී. ස්යා. කං. පී.)] භගවතො භාරද්වාජගොත්තෙන බ්රාහ්මණෙන සද්ධිං අන්තරාකථා විප්පකතා හොති. අථ ඛො මාගණ්ඩියො පරිබ්බාජකො ජඞ්ඝාවිහාරං අනුචඞ්කමමානො අනුවිචරමානො යෙන භාරද්වාජගොත්තස්ස බ්රාහ්මණස්ස අග්යාගාරං යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො මාගණ්ඩියං පරිබ්බාජකං භගවා එතදවොච –

209. ‘‘චක්ඛුං ¶ ඛො, මාගණ්ඩිය, රූපාරාමං රූපරතං රූපසම්මුදිතං. තං තථාගතස්ස දන්තං ගුත්තං රක්ඛිතං සංවුතං, තස්ස ච සංවරාය ධම්මං දෙසෙති. ඉදං නු තෙ එතං, මාගණ්ඩිය, සන්ධාය භාසිතං – ‘භූනහු සමණො ගොතමො’’’ති? ‘‘එතදෙව ඛො පන මෙ, භො ගොතම, සන්ධාය භාසිතං – ‘භූනහු සමණො ගොතමො’ති. තං කිස්ස හෙතු? එවඤ්හි නො සුත්තෙ ඔචරතී’’ති. ‘‘සොතං ඛො, මාගණ්ඩිය, සද්දාරාමං…පෙ… ඝානං ¶ ඛො, මාගණ්ඩිය ගන්ධාරාමං… ජිව්හා ඛො, මාගණ්ඩිය, රසාරාමා රසරතා රසසම්මුදිතා. සා තථාගතස්ස දන්තා ගුත්තා රක්ඛිතා සංවුතා, තස්සා ච සංවරාය ධම්මං දෙසෙති. ඉදං නු තෙ එතං, මාගණ්ඩිය, සන්ධාය භාසිතං – ‘භූනහු සමණො ගොතමො’’’ති? ‘‘එතදෙව ඛො පන මෙ, භො ගොතම, සන්ධාය භාසිතං – ‘භූනහු සමණො ගොතමො’ති. තං කිස්ස හෙතු? එවඤ්හි නො සුත්තෙ ඔචරතී’’ති. ‘‘කායො ඛො, මාගණ්ඩිය, ඵොට්ඨබ්බාරාමො ඵොට්ඨබ්බරතො…පෙ… මනො ඛො, මාගණ්ඩිය, ධම්මාරාමො ධම්මරතො ධම්මසම්මුදිතො. සො තථාගතස්ස දන්තො ගුත්තො රක්ඛිතො සංවුතො, තස්ස ච සංවරාය ධම්මං දෙසෙති. ඉදං නු තෙ එතං, මාගණ්ඩිය, සන්ධාය භාසිතං – ‘භූනහු සමණො ගොතමො’’’ති? ‘‘එතදෙව ඛො පන මෙ, භො ¶ ගොතම, සන්ධාය භාසිතං – ‘භූනහු සමණො ගොතමො’ති. තං කිස්ස හෙතු? එවඤ්හි නො සුත්තෙ ඔචරතී’’ති.

210. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මාගණ්ඩිය – ‘ඉධෙකච්චො චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යෙහි ¶ රූපෙහි පරිචාරිතපුබ්බො අස්ස ඉට්ඨෙහි කන්තෙහි මනාපෙහි පියරූපෙහි කාමූපසංහිතෙහි රජනීයෙහි, සො අපරෙන සමයෙන රූපානංයෙව සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං විදිත්වා රූපතණ්හං පහාය රූපපරිළාහං පටිවිනොදෙත්වා විගතපිපාසො අජ්ඣත්තං වූපසන්තචිත්තො විහරෙය්ය. ඉමස්ස පන තෙ, මාගණ්ඩිය, කිමස්ස වචනීය’’’න්ති? ‘‘න කිඤ්චි, භො ගොතම’’. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මාගණ්ඩිය – ‘ඉධෙකච්චො සොතවිඤ්ඤෙය්යෙහි සද්දෙහි…පෙ… ඝානවිඤ්ඤෙය්යෙහි ¶ ගන්ධෙහි… ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යෙහි රසෙහි… කායවිඤ්ඤෙය්යෙහි ඵොට්ඨබ්බෙහි පරිචාරිතපුබ්බො අස්ස ඉට්ඨෙහි කන්තෙහි මනාපෙහි පියරූපෙහි කාමූපසංහිතෙහි රජනීයෙහි, සො අපරෙන සමයෙන ඵොට්ඨබ්බානංයෙව සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං විදිත්වා ඵොට්ඨබ්බතණ්හං පහාය ඵොට්ඨබ්බපරිළාහං පටිවිනොදෙත්වා විගතපිපාසො අජ්ඣත්තං වූපසන්තචිත්තො විහරෙය්ය. ඉමස්ස පන තෙ, මාගණ්ඩිය, කිමස්ස වචනීය’’’න්ති? ‘‘න කිඤ්චි, භො ගොතම’’.

211. ‘‘අහං ¶ ඛො පන, මාගණ්ඩිය, පුබ්බෙ අගාරියභූතො සමානො පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතො සමඞ්ගීභූතො පරිචාරෙසිං චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යෙහි රූපෙහි ඉට්ඨෙහි කන්තෙහි මනාපෙහි පියරූපෙහි කාමූපසංහිතෙහි රජනීයෙහි, සොතවිඤ්ඤෙය්යෙහි සද්දෙහි…පෙ… ඝානවිඤ්ඤෙය්යෙහි ගන්ධෙහි… ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යෙහි රසෙහි… කායවිඤ්ඤෙය්යෙහි ඵොට්ඨබ්බෙහි ඉට්ඨෙහි කන්තෙහි මනාපෙහි පියරූපෙහි කාමූපසංහිතෙහි රජනීයෙහි. තස්ස මය්හං, මාගණ්ඩිය, තයො පාසාදා අහෙසුං – එකො වස්සිකො, එකො හෙමන්තිකො, එකො ගිම්හිකො. සො ඛො අහං, මාගණ්ඩිය, වස්සිකෙ පාසාදෙ වස්සිකෙ චත්තාරො [වස්සිකෙ පාසාදෙ චත්තාරො (ස්යා. කං.)] මාසෙ නිප්පුරිසෙහි තූරියෙහි [තුරියෙහි (සී. ස්යා. කං. පී.)] පරිචාරයමානො [පරිචාරියමානො (සබ්බත්ථ)] න හෙට්ඨාපාසාදං ඔරොහාමි. සො අපරෙන සමයෙන කාමානංයෙව සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං විදිත්වා කාමතණ්හං පහාය කාමපරිළාහං පටිවිනොදෙත්වා විගතපිපාසො ¶ අජ්ඣත්තං වූපසන්තචිත්තො විහරාමි. සො අඤ්ඤෙ සත්තෙ පස්සාමි කාමෙසු අවීතරාගෙ කාමතණ්හාහි ඛජ්ජමානෙ කාමපරිළාහෙන පරිඩය්හමානෙ කාමෙ පටිසෙවන්තෙ. සො තෙසං න පිහෙමි, න තත්ථ අභිරමාමි ¶ . තං කිස්ස හෙතු? යාහයං, මාගණ්ඩිය, රති, අඤ්ඤත්රෙව කාමෙහි අඤ්ඤත්ර අකුසලෙහි ධම්මෙහි – අපි දිබ්බං සුඛං ¶ සමධිගය්හ තිට්ඨති – තාය රතියා රමමානො හීනස්ස න පිහෙමි, න තත්ථ අභිරමාමි.

212. ‘‘සෙය්යථාපි, මාගණ්ඩිය, ගහපති වා ගහපතිපුත්තො වා අඩ්ඪො මහද්ධනො මහාභොගො පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතො සමඞ්ගීභූතො පරිචාරෙය්ය චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යෙහි රූපෙහි…පෙ… ඵොට්ඨබ්බෙහි ඉට්ඨෙහි කන්තෙහි මනාපෙහි පියරූපෙහි කාමූපසංහිතෙහි රජනීයෙහි. සො කායෙන සුචරිතං චරිත්වා වාචාය සුචරිතං චරිත්වා මනසා සුචරිතං චරිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජෙය්ය දෙවානං තාවතිංසානං සහබ්යතං. සො තත්ථ නන්දනෙ වනෙ අච්ඡරාසඞ්ඝපරිවුතො දිබ්බෙහි පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතො සමඞ්ගීභූතො පරිචාරෙය්ය. සො පස්සෙය්ය ගහපතිං වා ගහපතිපුත්තං වා පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතං සමඞ්ගීභූතං පරිචාරයමානං.

‘‘තං ¶ කිං මඤ්ඤසි, මාගණ්ඩිය, අපි නු සො දෙවපුත්තො නන්දනෙ වනෙ අච්ඡරාසඞ්ඝපරිවුතො දිබ්බෙහි පඤ්චහි කාමගුණෙහි ¶ සමප්පිතො සමඞ්ගීභූතො පරිචාරයමානො අමුස්ස ගහපතිස්ස වා ගහපතිපුත්තස්ස වා පිහෙය්ය, මානුසකානං වා පඤ්චන්නං කාමගුණානං මානුසකෙහි වා කාමෙහි ආවට්ටෙය්යා’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’. තං කිස්ස හෙතු? මානුසකෙහි, භො ගොතම, කාමෙහි දිබ්බකාමා අභික්කන්තතරා ච පණීතතරා චා’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො අහං, මාගණ්ඩිය, පුබ්බෙ අගාරියභූතො සමානො පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතො සමඞ්ගීභූතො පරිචාරෙසිං චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යෙහි රූපෙහි ඉට්ඨෙහි කන්තෙහි මනාපෙහි පියරූපෙහි කාමූපසංහිතෙහි රජනීයෙහි, සොතවිඤ්ඤෙය්යෙහි සද්දෙහි…පෙ… ඝානවිඤ්ඤෙය්යෙහි ගන්ධෙහි… ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යෙහි රසෙහි… කායවිඤ්ඤෙය්යෙහි ඵොට්ඨබ්බෙහි ඉට්ඨෙහි කන්තෙහි මනාපෙහි පියරූපෙහි කාමූපසංහිතෙහි රජනීයෙහි. සො අපරෙන සමයෙන කාමානංයෙව සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං විදිත්වා කාමතණ්හං පහාය කාමපරිළාහං පටිවිනොදෙත්වා විගතපිපාසො අජ්ඣත්තං වූපසන්තචිත්තො විහරාමි. සො අඤ්ඤෙ සත්තෙ පස්සාමි කාමෙසු අවීතරාගෙ කාමතණ්හාහි ඛජ්ජමානෙ කාමපරිළාහෙන පරිඩය්හමානෙ ¶ කාමෙ පටිසෙවන්තෙ, සො තෙසං න පිහෙමි, න තත්ථ අභිරමාමි. තං කිස්ස හෙතු? යාහයං, මාගණ්ඩිය, රති අඤ්ඤත්රෙව කාමෙහි අඤ්ඤත්ර අකුසලෙහි ¶ ධම්මෙහි – අපි දිබ්බං සුඛං සමධිගය්හ තිට්ඨති – තාය රතියා රමමානො හීනස්ස න පිහෙමි, න තත්ථ අභිරමාමි.

213. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , මාගණ්ඩිය, කුට්ඨී පුරිසො අරුගත්තො පක්කගත්තො කිමීහි ඛජ්ජමානො නඛෙහි වණමුඛානි විප්පතච්ඡමානො අඞ්ගාරකාසුයා කායං පරිතාපෙය්ය. තස්ස මිත්තාමච්චා ඤාතිසාලොහිතා භිසක්කං සල්ලකත්තං උපට්ඨාපෙය්යුං. තස්ස සො භිසක්කො සල්ලකත්තො භෙසජ්ජං කරෙය්ය. සො තං භෙසජ්ජං ආගම්ම කුට්ඨෙහි පරිමුච්චෙය්ය, අරොගො අස්ස සුඛී සෙරී සයංවසී යෙන කාමං ගමො. සො අඤ්ඤං කුට්ඨිං පුරිසං පස්සෙය්ය අරුගත්තං පක්කගත්තං කිමීහි ඛජ්ජමානං නඛෙහි වණමුඛානි විප්පතච්ඡමානං අඞ්ගාරකාසුයා කායං පරිතාපෙන්තං.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මාගණ්ඩිය, අපි නු සො පුරිසො අමුස්ස කුට්ඨිස්ස පුරිසස්ස පිහෙය්ය අඞ්ගාරකාසුයා වා භෙසජ්ජං පටිසෙවනාය වා’’ති? ‘‘නො ¶ හිදං, භො ගොතම. තං කිස්ස හෙතු? රොගෙ හි, භො ගොතම, සති භෙසජ්ජෙන කරණීයං හොති, රොගෙ අසති න භෙසජ්ජෙන කරණීයං හොතී’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො අහං, මාගණ්ඩිය, පුබ්බෙ අගාරියභූතො සමානො පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතො සමඞ්ගීභූතො පරිචාරෙසිං, චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යෙහි රූපෙහි ඉට්ඨෙහි කන්තෙහි මනාපෙහි පියරූපෙහි කාමූපසංහිතෙහි රජනීයෙහි, සොතවිඤ්ඤෙය්යෙහි සද්දෙහි…පෙ… ඝානවිඤ්ඤෙය්යෙහි ගන්ධෙහි… ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යෙහි රසෙහි… කායවිඤ්ඤෙය්යෙහි ඵොට්ඨබ්බෙහි ඉට්ඨෙහි කන්තෙහි මනාපෙහි පියරූපෙහි කාමූපසංහිතෙහි රජනීයෙහි. සො අපරෙන සමයෙන කාමානංයෙව සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං විදිත්වා කාමතණ්හං පහාය කාමපරිළාහං ¶ පටිවිනොදෙත්වා විගතපිපාසො අජ්ඣත්තං වූපසන්තචිත්තො විහරාමි. සො අඤ්ඤෙ සත්තෙ පස්සාමි කාමෙසු අවීතරාගෙ කාමතණ්හාහි ඛජ්ජමානෙ කාමපරිළාහෙන පරිඩය්හමානෙ කාමෙ පටිසෙවන්තෙ. සො තෙසං න පිහෙමි, න තත්ථ අභිරමාමි. තං කිස්ස හෙතු? යාහයං, මාගණ්ඩිය, රති, අඤ්ඤත්රෙව කාමෙහි අඤ්ඤත්ර අකුසලෙහි ධම්මෙහි – අපි දිබ්බං සුඛං සමධිගය්හ තිට්ඨති – තාය රතියා රමමානො හීනස්ස න පිහෙමි, න තත්ථ අභිරමාමි.

214. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , මාගණ්ඩිය, කුට්ඨී පුරිසො අරුගත්තො පක්කගත්තො කිමීහි ඛජ්ජමානො නඛෙහි වණමුඛානි විප්පතච්ඡමානො අඞ්ගාරකාසුයා කායං පරිතාපෙය්ය. තස්ස මිත්තාමච්චා ¶ ඤාතිසාලොහිතා භිසක්කං සල්ලකත්තං උපට්ඨාපෙය්යුං. තස්ස සො භිසක්කො සල්ලකත්තො භෙසජ්ජං කරෙය්ය. සො තං භෙසජ්ජං ආගම්ම කුට්ඨෙහි පරිමුච්චෙය්ය, අරොගො අස්ස සුඛී සෙරී සයංවසී යෙන කාමං ගමො. තමෙනං ද්වෙ බලවන්තො පුරිසා නානාබාහාසු ගහෙත්වා අඞ්ගාරකාසුං උපකඩ්ඪෙය්යුං.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මාගණ්ඩිය, අපි නු සො පුරිසො ඉති චිතිචෙව කායං සන්නාමෙය්යා’’ති? ‘‘එවං, භො ගොතම’’. ‘‘තං කිස්ස හෙතු’’? ‘‘අසු හි, භො ගොතම, අග්ගි දුක්ඛසම්ඵස්සො චෙව මහාභිතාපො ච මහාපරිළාහො චා’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මාගණ්ඩිය, ඉදානෙව නු ඛො සො අග්ගි දුක්ඛසම්ඵස්සො චෙව මහාභිතාපො ච මහාපරිළාහො ච උදාහු පුබ්බෙපි සො අග්ගි දුක්ඛසම්ඵස්සො චෙව මහාභිතාපො ච මහාපරිළාහො චා’’ති ¶ ? ‘‘ඉදානි චෙව, භො ගොතම, සො අග්ගි දුක්ඛසම්ඵස්සො චෙව මහාභිතාපො ¶ ච මහාපරිළාහො ච, පුබ්බෙපි සො අග්ගි දුක්ඛසම්ඵස්සො චෙව මහාභිතාපො ච මහාපරිළාහො ච. අසු ච [අසු හි ච (සී. පී.)], භො ගොතම, කුට්ඨී පුරිසො අරුගත්තො පක්කගත්තො කිමීහි ඛජ්ජමානො නඛෙහි වණමුඛානි විප්පතච්ඡමානො උපහතින්ද්රියො දුක්ඛසම්ඵස්සෙයෙව අග්ගිස්මිං සුඛමිති විපරීතසඤ්ඤං පච්චලත්ථා’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, මාගණ්ඩිය, අතීතම්පි අද්ධානං කාමා දුක්ඛසම්ඵස්සා චෙව මහාභිතාපා ච මහාපරිළාහා ච, අනාගතම්පි අද්ධානං කාමා දුක්ඛසම්ඵස්සා චෙව මහාභිතාපා ච මහාපරිළාහා ච, එතරහිපි පච්චුප්පන්නං අද්ධානං කාමා දුක්ඛසම්ඵස්සා චෙව මහාභිතාපා ච මහාපරිළාහා ච. ඉමෙ ච, මාගණ්ඩිය, සත්තා කාමෙසු අවීතරාගා කාමතණ්හාහි ඛජ්ජමානා කාමපරිළාහෙන පරිඩය්හමානා උපහතින්ද්රියා දුක්ඛසම්ඵස්සෙසුයෙව කාමෙසු සුඛමිති විපරීතසඤ්ඤං පච්චලත්ථුං.

215. ‘‘සෙය්යථාපි, මාගණ්ඩිය, කුට්ඨී පුරිසො අරුගත්තො පක්කගත්තො කිමීහි ඛජ්ජමානො නඛෙහි වණමුඛානි විප්පතච්ඡමානො අඞ්ගාරකාසුයා කායං පරිතාපෙති. යථා යථා ඛො, මාගණ්ඩිය, අසු කුට්ඨී පුරිසො අරුගත්තො පක්කගත්තො කිමීහි ඛජ්ජමානො නඛෙහි වණමුඛානි විප්පතච්ඡමානො අඞ්ගාරකාසුයා කායං පරිතාපෙති තථා තථා’ස්ස [තථා තථා තස්සෙව (ස්යා. කං. ක.)] තානි වණමුඛානි අසුචිතරානි ¶ චෙව හොන්ති දුග්ගන්ධතරානි ච පූතිකතරානි ච ¶ , හොති චෙව කාචි සාතමත්තා අස්සාදමත්තා – යදිදං වණමුඛානං කණ්ඩූවනහෙතු; එවමෙව ඛො, මාගණ්ඩිය, සත්තා කාමෙසු අවීතරාගා ¶ කාමතණ්හාහි ඛජ්ජමානා කාමපරිළාහෙන ච පරිඩය්හමානා කාමෙ පටිසෙවන්ති. යථා යථා ඛො, මාගණ්ඩිය, සත්තා කාමෙසු අවීතරාගා කාමතණ්හාහි ඛජ්ජමානා කාමපරිළාහෙන ච පරිඩය්හමානා කාමෙ පටිසෙවන්ති තථා තථා තෙසං තෙසං සත්තානං කාමතණ්හා චෙව පවඩ්ඪති, කාමපරිළාහෙන ච පරිඩය්හන්ති, හොති චෙව සාතමත්තා අස්සාදමත්තා – යදිදං පඤ්චකාමගුණෙ පටිච්ච.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මාගණ්ඩිය, අපි නු තෙ දිට්ඨො වා සුතො වා රාජා වා රාජමහාමත්තො වා පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතො සමඞ්ගීභූතො පරිචාරයමානො කාමතණ්හං අප්පහාය කාමපරිළාහං අප්පටිවිනොදෙත්වා විගතපිපාසො අජ්ඣත්තං වූපසන්තචිත්තො විහාසි වා විහරති වා විහරිස්සති වා’’ති ¶ ? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’. ‘‘සාධු, මාගණ්ඩිය! මයාපි ඛො එතං, මාගණ්ඩිය, නෙව දිට්ඨං න සුතං රාජා වා රාජමහාමත්තො වා පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතො සමඞ්ගීභූතො පරිචාරයමානො කාමතණ්හං අප්පහාය කාමපරිළාහං අප්පටිවිනොදෙත්වා විගතපිපාසො අජ්ඣත්තං වූපසන්තචිත්තො විහාසි වා විහරති වා විහරිස්සති වා. අථ ඛො, මාගණ්ඩිය, යෙ හි කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා විගතපිපාසා අජ්ඣත්තං වූපසන්තචිත්තා විහාසුං වා විහරන්ති වා විහරිස්සන්ති වා සබ්බෙ තෙ කාමානංයෙව සමුදයඤ්ච ¶ අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං විදිත්වා කාමතණ්හං පහාය කාමපරිළාහං පටිවිනොදෙත්වා විගතපිපාසා අජ්ඣත්තං වූපසන්තචිත්තා විහාසුං වා විහරන්ති වා විහරිස්සන්ති වා’’ති. අථ ඛො භගවා තායං වෙලායං ඉමං උදානං උදානෙසි –

‘‘ආරොග්යපරමා ලාභා, නිබ්බානං පරමං සුඛං;

අට්ඨඞ්ගිකො ච මග්ගානං, ඛෙමං අමතගාමින’’න්ති.

216. එවං වුත්තෙ, මාගණ්ඩියො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අච්ඡරියං, භො ගොතම, අබ්භුතං, භො ගොතම! යාව සුභාසිතං චිදං භොතා ගොතමෙන – ‘ආරොග්යපරමා ¶ ලාභා, නිබ්බානං පරමං සුඛ’න්ති. මයාපි ඛො එතං, භො ගොතම, සුතං පුබ්බකානං පරිබ්බාජකානං ආචරියපාචරියානං භාසමානානං – ‘ආරොග්යපරමා ලාභා, නිබ්බානං පරමං සුඛ’න්ති; තයිදං, භො ගොතම, සමෙතී’’ති. ‘‘යං පන තෙ එතං, මාගණ්ඩිය, සුතං පුබ්බකානං පරිබ්බාජකානං ¶ ආචරියපාචරියානං භාසමානානං – ‘ආරොග්යපරමා ලාභා, නිබ්බානං පරමං සුඛ’න්ති, කතමං තං ආරොග්යං, කතමං තං නිබ්බාන’’න්ති? එවං වුත්තෙ, මාගණ්ඩියො පරිබ්බාජකො සකානෙව සුදං ගත්තානි පාණිනා අනොමජ්ජති – ‘‘ඉදන්තං, භො ගොතම, ආරොග්යං, ඉදන්තං නිබ්බානං. අහඤ්හි, භො ගොතම, එතරහි අරොගො සුඛී, න මං කිඤ්චි ආබාධතී’’ති.

217. ‘‘සෙය්යථාපි, මාගණ්ඩිය, ජච්චන්ධො පුරිසො; සො න පස්සෙය්ය ¶ කණ්හසුක්කානි රූපානි, න පස්සෙය්ය නීලකානි රූපානි, න පස්සෙය්ය පීතකානි රූපානි, න පස්සෙය්ය ලොහිතකානි රූපානි, න පස්සෙය්ය මඤ්ජිට්ඨකානි [මඤ්ජෙට්ඨිකානි (සී. ස්යා. කං. පී.), මඤ්ජෙට්ඨකානි (ක.)] රූපානි, න පස්සෙය්ය සමවිසමං, න පස්සෙය්ය තාරකරූපානි, න පස්සෙය්ය චන්දිමසූරියෙ. සො සුණෙය්ය චක්ඛුමතො භාසමානස්ස – ‘ඡෙකං වත, භො ¶ , ඔදාතං වත්ථං අභිරූපං නිම්මලං සුචී’ති! සො ඔදාතපරියෙසනං චරෙය්ය. තමෙනං අඤ්ඤතරො පුරිසො තෙලමලිකතෙන සාහුළිචීරෙන [තෙලමසිකතෙන සාහුළචීවරෙන (සී. ස්යා. කං. පී.)] වඤ්චෙය්ය – ‘ඉදං තෙ, අම්භො පුරිස, ඔදාතං වත්ථං අභිරූපං නිම්මලං සුචී’ති. සො තං පටිග්ගණ්හෙය්ය, පටිග්ගහෙත්වා පාරුපෙය්ය, පාරුපෙත්වා අත්තමනො අත්තමනවාචං නිච්ඡාරෙය්ය – ‘ඡෙකං වත, භො, ඔදාතං වත්ථං අභිරූපං නිම්මලං සුචී’ති!

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මාගණ්ඩිය, අපි නු සො ජච්චන්ධො පුරිසො ජානන්තො පස්සන්තො අමුං තෙලමලිකතං සාහුළිචීරං පටිග්ගණ්හෙය්ය, පටිග්ගහෙත්වා පාරුපෙය්ය, පාරුපෙත්වා අත්තමනො අත්තමනවාචං නිච්ඡාරෙය්ය – ‘ඡෙකං වත, භො, ඔදාතං වත්ථං අභිරූපං නිම්මලං සුචී’ති උදාහු චක්ඛුමතො සද්ධායා’’ති? ‘‘අජානන්තො හි, භො ගොතම, අපස්සන්තො සො ජච්චන්ධො පුරිසො අමුං තෙලමලිකතං සාහුළිචීරං පටිග්ගණ්හෙය්ය, පටිග්ගහෙත්වා පාරුපෙය්ය, පාරුපෙත්වා අත්තමනො අත්තමනවාචං නිච්ඡාරෙය්ය – ‘ඡෙකං ¶ වත, භො, ඔදාතං වත්ථං අභිරූපං නිම්මලං සුචී’ති, චක්ඛුමතො සද්ධායා’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, මාගණ්ඩිය, අඤ්ඤතිත්ථියා පරිබ්බාජකා අන්ධා අචක්ඛුකා අජානන්තා ආරොග්යං, අපස්සන්තා නිබ්බානං ¶ , අථ ච පනිමං ගාථං භාසන්ති – ‘ආරොග්යපරමා ලාභා, නිබ්බානං පරමං සුඛ’න්ති. පුබ්බකෙහෙසා, මාගණ්ඩිය, අරහන්තෙහි සම්මාසම්බුද්ධෙහි ගාථා භාසිතා –

‘ආරොග්යපරමා ¶ ලාභා, නිබ්බානං පරමං සුඛං;

අට්ඨඞ්ගිකො ච මග්ගානං, ඛෙමං අමතගාමින’න්ති.

218. ‘‘සා එතරහි අනුපුබ්බෙන පුථුජ්ජනගාථා [පුථුජ්ජනගතා (සී. පී.)]. අයං ඛො පන, මාගණ්ඩිය, කායො රොගභූතො ගණ්ඩභූතො සල්ලභූතො අඝභූතො ආබාධභූතො, සො ත්වං ඉමං කායං රොගභූතං ගණ්ඩභූතං සල්ලභූතං අඝභූතං ආබාධභූතං – ‘ඉදන්තං, භො ගොතම, ආරොග්යං, ඉදන්තං නිබ්බාන’න්ති වදෙසි. තඤ්හි තෙ, මාගණ්ඩිය, අරියං චක්ඛුං නත්ථි යෙන ත්වං අරියෙන චක්ඛුනා ආරොග්යං ජානෙය්යාසි, නිබ්බානං පස්සෙය්යාසී’’ති. ‘‘එවං පසන්නො අහං භොතො ගොතමස්ස! පහොති මෙ භවං ගොතමො තථා ධම්මං දෙසෙතුං යථාහං ආරොග්යං ජානෙය්යං, නිබ්බානං පස්සෙය්ය’’න්ති.

219. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , මාගණ්ඩිය, ජච්චන්ධො පුරිසො; සො න පස්සෙය්ය කණ්හසුක්කානි රූපානි, න පස්සෙය්ය නීලකානි රූපානි, න පස්සෙය්ය පීතකානි රූපානි, න පස්සෙය්ය ලොහිතකානි රූපානි, න පස්සෙය්ය මඤ්ජිට්ඨකානි රූපානි, න පස්සෙය්ය සමවිසමං, න පස්සෙය්ය තාරකරූපානි, න පස්සෙය්ය චන්දිමසූරියෙ. තස්ස මිත්තාමච්චා ඤාතිසාලොහිතා භිසක්කං සල්ලකත්තං උපට්ඨාපෙය්යුං. තස්ස සො භිසක්කො සල්ලකත්තො භෙසජ්ජං කරෙය්ය. සො තං භෙසජ්ජං ආගම්ම න චක්ඛූනි උප්පාදෙය්ය, න ¶ චක්ඛූනි විසොධෙය්ය. තං කිං මඤ්ඤසි, මාගණ්ඩිය, නනු සො වෙජ්ජො යාවදෙව කිලමථස්ස විඝාතස්ස භාගී අස්සා’’ති? ‘‘එවං, භො ගොතම’’. ‘‘එවමෙව ඛො, මාගණ්ඩිය, අහඤ්චෙ තෙ ධම්මං දෙසෙය්යං – ‘ඉදන්තං ආරොග්යං, ඉදන්තං නිබ්බාන’න්ති, සො ත්වං ආරොග්යං න ජානෙය්යාසි, නිබ්බානං න පස්සෙය්යාසි. සො මමස්ස කිලමථො, සා මමස්ස විහෙසා’’ති. ‘‘එවං ¶ පසන්නො අහං භොතො ගොතමස්ස. පහොති මෙ භවං ගොතමො තථා ධම්මං දෙසෙතුං යථාහං ආරොග්යං ජානෙය්යං, නිබ්බානං පස්සෙය්ය’’න්ති.

220. ‘‘සෙය්යථාපි, මාගණ්ඩිය, ජච්චන්ධො පුරිසො; සො න පස්සෙය්ය කණ්හසුක්කානි රූපානි, න පස්සෙය්ය නීලකානි රූපානි, න පස්සෙය්ය පීතකානි රූපානි, න පස්සෙය්ය ලොහිතකානි රූපානි, න පස්සෙය්ය මඤ්ජිට්ඨකානි රූපානි, න පස්සෙය්ය සමවිසමං, න පස්සෙය්ය තාරකරූපානි, න පස්සෙය්ය චන්දිමසූරියෙ. සො සුණෙය්ය චක්ඛුමතො භාසමානස්ස – ‘ඡෙකං වත, භො, ඔදාතං වත්ථං අභිරූපං නිම්මලං සුචී’ති! සො ඔදාතපරියෙසනං චරෙය්ය. තමෙනං අඤ්ඤතරො ¶ පුරිසො තෙලමලිකතෙන සාහුළිචීරෙන වඤ්චෙය්ය – ‘ඉදං තෙ, අම්භො පුරිස, ඔදාතං වත්ථං අභිරූපං නිම්මලං සුචී’ති. සො තං පටිග්ගණ්හෙය්ය, පටිග්ගහෙත්වා පාරුපෙය්ය. තස්ස මිත්තාමච්චා ඤාතිසාලොහිතා භිසක්කං සල්ලකත්තං උපට්ඨාපෙය්යුං. තස්ස සො භිසක්කො සල්ලකත්තො භෙසජ්ජං කරෙය්ය – උද්ධංවිරෙචනං අධොවිරෙචනං අඤ්ජනං පච්චඤ්ජනං නත්ථුකම්මං. සො තං භෙසජ්ජං ¶ ආගම්ම චක්ඛූනි උප්පාදෙය්ය, චක්ඛූනි විසොධෙය්ය. තස්ස සහ චක්ඛුප්පාදා යො අමුස්මිං තෙලමලිකතෙ සාහුළිචීරෙ ඡන්දරාගො සො පහීයෙථ. තඤ්ච නං පුරිසං අමිත්තතොපි දහෙය්ය, පච්චත්ථිකතොපි දහෙය්ය, අපි ච ජීවිතා වොරොපෙතබ්බං මඤ්ඤෙය්ය – ‘දීඝරත්තං වත, භො, අහං ඉමිනා පුරිසෙන තෙලමලිකතෙන සාහුළිචීරෙන නිකතො වඤ්චිතො පලුද්ධො – ඉදං තෙ, අම්භො පුරිස, ඔදාතං වත්ථං ¶ අභිරූපං නිම්මලං සුචී’ති. එවමෙව ඛො, මාගණ්ඩිය, අහඤ්චෙ තෙ ධම්මං දෙසෙය්යං – ‘ඉදන්තං ආරොග්යං, ඉදන්තං නිබ්බාන’න්ති. සො ත්වං ආරොග්යං ජානෙය්යාසි, නිබ්බානං පස්සෙය්යාසි. තස්ස තෙ සහ චක්ඛුප්පාදා යො පඤ්චසුපාදානක්ඛන්ධෙසු ඡන්දරාගො සො පහීයෙථ; අපි ච තෙ එවමස්ස – ‘දීඝරත්තං වත, භො, අහං ඉමිනා චිත්තෙන නිකතො වඤ්චිතො පලුද්ධො [පලද්ධො (සී. පී.)]. අහඤ්හි රූපංයෙව උපාදියමානො උපාදියිං, වෙදනංයෙව උපාදියමානො උපාදියිං, සඤ්ඤංයෙව උපාදියමානො උපාදියිං, සඞ්ඛාරෙයෙව උපාදියමානො උපාදියිං, විඤ්ඤාණංයෙව උපාදියමානො උපාදියිං. තස්ස මෙ උපාදානපච්චයා භවො, භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා ¶ සම්භවන්ති; එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොතී’’’ති. ‘‘එවං පසන්නො අහං භොතො ගොතමස්ස! පහොති මෙ භවං ගොතමො තථා ධම්මං දෙසෙතුං යථාහං ඉමම්හා ආසනා අනන්ධො වුට්ඨහෙය්ය’’න්ති.

221. ‘‘තෙන හි ත්වං, මාගණ්ඩිය, සප්පුරිසෙ භජෙය්යාසි. යතො ඛො ¶ ත්වං, මාගණ්ඩිය, සප්පුරිසෙ භජිස්සසි තතො ත්වං, මාගණ්ඩිය, සද්ධම්මං සොස්සසි; යතො ඛො ත්වං, මාගණ්ඩිය, සද්ධම්මං සොස්සසි තතො ත්වං, මාගණ්ඩිය, ධම්මානුධම්මං පටිපජ්ජිස්සසි; යතො ඛො ත්වං, මාගණ්ඩිය, ධම්මානුධම්මං පටිපජ්ජිස්සසි තතො ත්වං, මාගණ්ඩිය, සාමංයෙව ඤස්සසි, සාමං දක්ඛිස්සසි – ඉමෙ රොගා ගණ්ඩා සල්ලා; ඉධ රොගා ගණ්ඩා සල්ලා අපරිසෙසා නිරුජ්ඣන්ති. තස්ස මෙ උපාදානනිරොධා භවනිරොධො, භවනිරොධා ජාතිනිරොධො, ජාතිනිරොධා ජරාමරණං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා නිරුජ්ඣන්ති; එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස නිරොධො හොතී’’ති.

222. එවං ¶ වුත්තෙ, මාගණ්ඩියො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අභික්කන්තං, භො ගොතම, අභික්කන්තං, භො ගොතම! සෙය්යථාපි, භො ගොතම, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජෙය්ය, පටිච්ඡන්නං වා විවරෙය්ය, මූළ්හස්ස වා මග්ගං ආචික්ඛෙය්ය, අන්ධකාරෙ වා තෙලපජ්ජොතං ධාරෙය්ය – චක්ඛුමන්තො රූපානි දක්ඛන්තීති; එවමෙවං භොතා ගොතමෙන අනෙකපරියායෙන ධම්මො පකාසිතො. එසාහං භවන්තං ගොතමං සරණං ගච්ඡාමි ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච ¶ . ලභෙය්යාහං භොතො ගොතමස්ස සන්තිකෙ පබ්බජ්ජං, ලභෙය්යං උපසම්පද’’න්ති. ‘‘යො ඛො, මාගණ්ඩිය, අඤ්ඤතිත්ථියපුබ්බො ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ ආකඞ්ඛති පබ්බජ්ජං, ආකඞ්ඛති උපසම්පදං, සො චත්තාරො මාසෙ පරිවසති; චතුන්නං මාසානං අච්චයෙන ආරද්ධචිත්තා භික්ඛූ පබ්බාජෙන්ති ¶ , උපසම්පාදෙන්ති භික්ඛුභාවාය. අපි ච මෙත්ථ පුග්ගලවෙමත්තතා විදිතා’’ති. ‘‘සචෙ, භන්තෙ, අඤ්ඤතිත්ථියපුබ්බා ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ ආකඞ්ඛන්තා පබ්බජ්ජං, ආකඞ්ඛන්තා උපසම්පදං චත්තාරො මාසෙ පරිවසන්ති, චතුන්නං මාසානං අච්චයෙන ආරද්ධචිත්තා භික්ඛූ පබ්බාජෙන්ති උපසම්පාදෙන්ති භික්ඛුභාවාය; අහං චත්තාරි වස්සානි පරිවසිස්සාමි, චතුන්නං වස්සානං අච්චයෙන ආරද්ධචිත්තා භික්ඛූ පබ්බාජෙන්තු, උපසම්පාදෙන්තු භික්ඛුභාවායා’’ති ¶ . අලත්ථ ඛො මාගණ්ඩියො පරිබ්බාජකො භගවතො සන්තිකෙ පබ්බජ්ජං, අලත්ථ උපසම්පදං. අචිරූපසම්පන්නො ඛො පනායස්මා මාගණ්ඩියො එකො වූපකට්ඨො අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො නචිරස්සෙව – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහාසි. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති අබ්භඤ්ඤාසි. අඤ්ඤතරො ඛො පනායස්මා මාගණ්ඩියො අරහතං අහොසීති.

මාගණ්ඩියසුත්තං නිට්ඨිතං පඤ්චමං.

6. සන්දකසුත්තං

223. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා කොසම්බියං විහරති ඝොසිතාරාමෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන සන්දකො පරිබ්බාජකො පිලක්ඛගුහායං පටිවසති මහතියා පරිබ්බාජකපරිසාය සද්ධිං පඤ්චමත්තෙහි පරිබ්බාජකසතෙහි. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘ආයාමාවුසො, යෙන දෙවකතසොබ්භො තෙනුපසඞ්කමිස්සාම ගුහාදස්සනායා’’ති. ‘‘එවමාවුසො’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ ආයස්මතො ආනන්දස්ස පච්චස්සොසුං. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො සම්බහුලෙහි භික්ඛූහි සද්ධිං යෙන දෙවකතසොබ්භො තෙනුපසඞ්කමි. තෙන ඛො පන සමයෙන සන්දකො පරිබ්බාජකො මහතියා ¶ පරිබ්බාජකපරිසාය සද්ධිං නිසින්නො හොති උන්නාදිනියා උච්චාසද්දමහාසද්දාය අනෙකවිහිතං තිරච්ඡානකථං කථෙන්තියා, සෙය්යථිදං – රාජකථං චොරකථං මහාමත්තකථං සෙනාකථං භයකථං යුද්ධකථං අන්නකථං පානකථං වත්ථකථං සයනකථං මාලාකථං ගන්ධකථං ඤාතිකථං යානකථං ගාමකථං නිගමකථං නගරකථං ජනපදකථං ඉත්ථිකථං සූරකථං විසිඛාකථං කුම්භට්ඨානකථං පුබ්බපෙතකථං නානත්තකථං ලොකක්ඛායිකං සමුද්දක්ඛායිකං ¶ ඉතිභවාභවකථං ඉති වා. අද්දසා ඛො සන්දකො පරිබ්බාජකො ආයස්මන්තං ආනන්දං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන සකං පරිසං සණ්ඨාපෙසි ¶ – ‘‘අප්පසද්දා භොන්තො හොන්තු, මා භොන්තො සද්දමකත්ථ; අයං සමණස්ස ගොතමස්ස සාවකො ආගච්ඡති සමණො ආනන්දො. යාවතා ඛො පන සමණස්ස ගොතමස්ස සාවකා කොසම්බියං පටිවසන්ති, අයං තෙසං අඤ්ඤතරො සමණො ආනන්දො. අප්පසද්දකාමා ඛො පන තෙ ආයස්මන්තො අප්පසද්දවිනීතා අප්පසද්දස්ස වණ්ණවාදිනො; අප්පෙව නාම අප්පසද්දං පරිසං විදිත්වා උපසඞ්කමිතබ්බං මඤ්ඤෙය්යා’’ති. අථ ඛො තෙ පරිබ්බාජකා තුණ්හී අහෙසුං.

224. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො යෙන සන්දකො පරිබ්බාජකො තෙනුපසඞ්කමි. අථ ඛො සන්දකො පරිබ්බාජකො ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘එතු ඛො භවං ආනන්දො, ස්වාගතං භොතො ආනන්දස්ස. චිරස්සං ඛො භවං ආනන්දො ඉමං පරියායමකාසි යදිදං ඉධාගමනාය. නිසීදතු භවං ආනන්දො, ඉදමාසනං පඤ්ඤත්ත’’න්ති. නිසීදි ඛො ආයස්මා ආනන්දො ¶ පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ. සන්දකොපි ඛො පරිබ්බාජකො අඤ්ඤතරං නීචං ආසනං ගහෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො සන්දකං පරිබ්බාජකං ආයස්මා ආනන්දො එතදවොච – ‘‘කායනුත්ථ, සන්දක, එතරහි කථාය සන්නිසින්නා, කා ච පන වො අන්තරාකථා විප්පකතා’’ති? ‘‘තිට්ඨතෙසා, භො ආනන්ද, කථා යාය මයං එතරහි කථාය සන්නිසින්නා. නෙසා භොතො ආනන්දස්ස කථා දුල්ලභා භවිස්සති පච්ඡාපි සවනාය. සාධු වත භවන්තංයෙව ආනන්දං පටිභාතු සකෙ ආචරියකෙ ධම්මීකථා’’ති. ‘‘තෙන හි, සන්දක, සුණාහි ¶ , සාධුකං මනසි කරොහි, භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං භො’’ති ඛො සන්දකො පරිබ්බාජකො ආයස්මතො ආනන්දස්ස පච්චස්සොසි. ආයස්මා ආනන්දො එතදවොච – ‘‘චත්තාරොමෙ ¶ , සන්දක, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන අබ්රහ්මචරියවාසා අක්ඛාතා චත්තාරි ච අනස්සාසිකානි බ්රහ්මචරියානි අක්ඛාතානි, යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං න වසෙය්ය, වසන්තො ච [වසන්තො වා (සී. පී.) එවමුපරිපි අනාරාධනපක්ඛෙ] නාරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසල’’න්ති. ‘‘කතමෙ පන තෙ, භො ආනන්ද, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන චත්තාරො අබ්රහ්මචරියවාසා අක්ඛාතා, යත්ථ විඤ්ඤූ ¶ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං න වසෙය්ය, වසන්තො ච නාරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසල’’න්ති?

225. ‘‘ඉධ, සන්දක, එකච්චො සත්ථා එවංවාදී හොති එවංදිට්ඨි – ‘නත්ථි දින්නං, නත්ථි යිට්ඨං, නත්ථි හුතං, නත්ථි සුකතදුක්කටානං කම්මානං ඵලං විපාකො, නත්ථි අයං ලොකො, නත්ථි පරොලොකො, නත්ථි මාතා, නත්ථි පිතා, නත්ථි සත්තා ඔපපාතිකා, නත්ථි ලොකෙ සමණබ්රාහ්මණා සම්මග්ගතා සම්මාපටිපන්නා යෙ ඉමඤ්ච ලොකං පරඤ්ච ලොකං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙන්ති. චාතුමහාභූතිකො අයං පුරිසො යදා කාලඞ්කරොති, පථවී පථවීකායං අනුපෙති අනුපගච්ඡති, ආපො ආපොකායං අනුපෙති අනුපගච්ඡති, තෙජො තෙජොකායං අනුපෙති අනුපගච්ඡති, වායො වායොකායං අනුපෙති අනුපගච්ඡති ¶ , ආකාසං ඉන්ද්රියානි සඞ්කමන්ති. ආසන්දිපඤ්චමා පුරිසා මතං ආදාය ගච්ඡන්ති, යාවාළාහනා පදානි පඤ්ඤායන්ති. කාපොතකානි අට්ඨීනි භවන්ති. භස්සන්තා ආහුතියො; දත්තුපඤ්ඤත්තං යදිදං දානං. තෙසං තුච්ඡා මුසා විලාපො යෙ කෙචි අත්ථිකවාදං වදන්ති. බාලෙ ච පණ්ඩිතෙ ච කායස්ස භෙදා උච්ඡිජ්ජන්ති විනස්සන්ති න හොන්ති පරං මරණා’ති.

‘‘තත්ර ¶ , සන්දක, විඤ්ඤූ පුරිසො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අයං ඛො භවං සත්ථා එවංවාදී එවංදිට්ඨි – නත්ථි දින්නං, නත්ථි යිට්ඨං, නත්ථි හුතං, නත්ථි සුකතදුක්කටානං කම්මානං ඵලං විපාකො, නත්ථි අයං ලොකො, නත්ථි පරොලොකො, නත්ථි මාතා, නත්ථි පිතා, නත්ථි සත්තා ඔපපාතිකා, නත්ථි ලොකෙ සමණබ්රාහ්මණා සම්මග්ගතා සම්මාපටිපන්නා යෙ ඉමඤ්ච ලොකං පරඤ්ච ලොකං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙන්ති. චාතුමහාභූතිකො අයං පුරිසො යදා කාලඞ්කරොති, පථවී පථවීකායං අනුපෙති අනුපගච්ඡති, ආපො ආපොකායං ¶ අනුපෙති අනුපගච්ඡති, තෙජො තෙජොකායං අනුපෙති අනුපගච්ඡති, වායො වායොකායං අනුපෙති අනුපගච්ඡති, ආකාසං ඉන්ද්රියානි සඞ්කමන්ති. ආසන්දිපඤ්චමා පුරිසා මතං ආදාය ගච්ඡන්ති, යාවාළාහනා පදානි පඤ්ඤායන්ති. කාපොතකානි අට්ඨීනි භවන්ති. භස්සන්තා ආහුතියො; දත්තුපඤ්ඤත්තං යදිදං දානං. තෙසං තුච්ඡා මුසා විලාපො යෙ කෙචි අත්ථිකවාදං වදන්ති. බාලෙ ච පණ්ඩිතෙ ච කායස්ස භෙදා උච්ඡිජ්ජන්ති ¶ විනස්සන්ති න හොන්ති පරං මරණා’ති. සචෙ ඉමස්ස භොතො සත්ථුනො සච්චං වචනං, අකතෙන මෙ එත්ථ කතං, අවුසිතෙන මෙ එත්ථ වුසිතං. උභොපි මයං එත්ථ සමසමා සාමඤ්ඤං පත්තා, යො චාහං න වදාමි ‘උභො කායස්ස භෙදා උච්ඡිජ්ජිස්සාම, විනස්සිස්සාම, න භවිස්සාම පරං මරණා’ති. අතිරෙකං ඛො පනිමස්ස භොතො සත්ථුනො නග්ගියං මුණ්ඩියං උක්කුටිකප්පධානං කෙසමස්සුලොචනං යොහං පුත්තසම්බාධසයනං [පුත්තසම්බාධවසනං (සී.)] අජ්ඣාවසන්තො කාසිකචන්දනං පච්චනුභොන්තො මාලාගන්ධවිලෙපනං ධාරෙන්තො ජාතරූපරජතං සාදියන්තො ඉමිනා භොතා සත්ථාරා සමසමගතිකො භවිස්සාමි. අභිසම්පරායං සොහං කිං ජානන්තො කිං පස්සන්තො ඉමස්මිං සත්ථරි බ්රහ්මචරියං චරිස්සාමි? ‘සො අබ්රහ්මචරියවාසො අය’න්ති – ඉති විදිත්වා තස්මා බ්රහ්මචරියා නිබ්බිජ්ජ පක්කමති [නිබ්බිජ්ජාපක්කමති (සී.)]. අයං ඛො, සන්දක, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන පඨමො අබ්රහ්මචරියවාසො අක්ඛාතො යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං ¶ න වසෙය්ය, වසන්තො ච නාරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලං.

226. ‘‘පුන චපරං, සන්දක, ඉධෙකච්චො සත්ථා එවංවාදී හොති එවංදිට්ඨි – ‘කරොතො කාරයතො ඡින්දතො ඡෙදාපයතො පචතො පාචාපයතො සොචයතො සොචාපයතො කිලමතො කිලමාපයතො ඵන්දතො ඵන්දාපයතො පාණමතිපාතයතො අදින්නං ආදියතො සන්ධිං ඡින්දතො නිල්ලොපං හරතො එකාගාරිකං කරොතො පරිපන්ථෙ තිට්ඨතො පරදාරං ගච්ඡතො මුසා භණතො ¶ කරොතො න ¶ කරීයති පාපං. ඛුරපරියන්තෙන චෙපි චක්කෙන යො ඉමිස්සා පථවියා පාණෙ එකං මංසඛලං එකං මංසපුඤ්ජං කරෙය්ය, නත්ථි තතොනිදානං පාපං, නත්ථි පාපස්ස ආගමො. දක්ඛිණඤ්චෙපි ගඞ්ගාය තීරං ගච්ඡෙය්ය හනන්තො ඝාතෙන්තො ඡින්දන්තො ඡෙදාපෙන්තො පචන්තො පචාපෙන්තො, නත්ථි තතොනිදානං පාපං, නත්ථි ¶ පාපස්ස ආගමො. උත්තරඤ්චෙපි ගඞ්ගාය තීරං ගච්ඡෙය්ය දදන්තො දාපෙන්තො යජන්තො යජාපෙන්තො, නත්ථි තතොනිදානං පුඤ්ඤං, නත්ථි පුඤ්ඤස්ස ආගමො. දානෙන දමෙන සංයමෙන සච්චවජ්ජෙන නත්ථි පුඤ්ඤං, නත්ථි පුඤ්ඤස්ස ආගමො’ති.

‘‘තත්ර, සන්දක, විඤ්ඤූ පුරිසො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අයං ඛො භවං සත්ථා එවංවාදී එවංදිට්ඨි – කරොතො කාරයතො ඡින්දතො ඡෙදාපයතො පචතො පාචාපයතො සොචතො සොචාපයතො කිලමතො කිලමාපයතො ඵන්දතො ඵන්දාපයතො පාණමතිපාතයතො අදින්නං ආදියතො සන්ධිං ඡින්දතො නිල්ලොපං හරතො එකාගාරිකං කරොතො පරිපන්ථෙ තිට්ඨතො පරදාරං ගච්ඡතො මුසා භණතො කරොතො න කරීයති පාපං ඛුරපරියන්තෙන චෙපි චක්කෙන යො ඉමිස්සා පථවියා පාණෙ එකං මංසඛලං එකං මංසපුඤ්ජං කරෙය්ය, නත්ථි තතොනිදානං පාපං, නත්ථි පාපස්ස ආගමො. දක්ඛිණඤ්චෙපි ගඞ්ගාය තීරං ගච්ඡෙය්ය හනන්තො ඝාතෙන්තො ඡින්දන්තො ඡෙදාපෙන්තො පචන්තො පචාපෙන්තො, නත්ථි තතොනිදානං පාපං, නත්ථි පාපස්ස ආගමො. උත්තරඤ්චෙපි ගඞ්ගාය තීරං ¶ ගච්ඡෙය්ය දදන්තො දාපෙන්තො යජන්තො යජාපෙන්තො, නත්ථි තතොනිදානං පුඤ්ඤං, නත්ථි පුඤ්ඤස්ස ආගමො. දානෙන දමෙන සංයමෙන සච්චවජ්ජෙන නත්ථි පුඤ්ඤං, නත්ථි පුඤ්ඤස්ස ආගමො’ති. සචෙ ඉමස්ස භොතො සත්ථුනො සච්චං වචනං, අකතෙන මෙ එත්ථ කතං, අවුසිතෙන මෙ එත්ථ වුසිතං. උභොපි මයං එත්ථ සමසමා සාමඤ්ඤං පත්තා, යො චාහං න වදාමි ‘උභින්නං කුරුතං න කරීයති පාප’න්ති. අතිරෙකං ඛො පනිමස්ස භොතො සත්ථුනො නග්ගියං මුණ්ඩියං උක්කුටිකප්පධානං කෙසමස්සුලොචනං යොහං පුත්තසම්බාධසයනං අජ්ඣාවසන්තො කාසිකචන්දනං පච්චනුභොන්තො මාලාගන්ධවිලෙපනං ධාරෙන්තො ජාතරූපරජතං සාදියන්තො ඉමිනා භොතා සත්ථාරා සමසමගතිකො භවිස්සාමි. අභිසම්පරායං සොහං කිං ජානන්තො කිං පස්සන්තො ඉමස්මිං සත්ථරි බ්රහ්මචරියං චරිස්සාමි? ‘සො අබ්රහ්මචරියවාසො අය’න්ති ඉති විදිත්වා තස්මා බ්රහ්මචරියා නිබ්බිජ්ජ පක්කමති. අයං ඛො, සන්දක, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන දුතියො අබ්රහ්මචරියවාසො අක්ඛාතො යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං න වසෙය්ය, වසන්තො ච නාරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලං.

227. ‘‘පුන චපරං, සන්දක, ඉධෙකච්චො සත්ථා එවංවාදී හොති එවංදිට්ඨි – ‘නත්ථි හෙතු, නත්ථි පච්චයො සත්තානං සංකිලෙසාය; අහෙතූ අප්පච්චයා සත්තා ¶ සංකිලිස්සන්ති; නත්ථි හෙතු, නත්ථි පච්චයො ¶ සත්තානං විසුද්ධියා; අහෙතූ අප්පච්චයා සත්තා විසුජ්ඣන්ති; නත්ථි බලං, නත්ථි ¶ වීරියං, නත්ථි පුරිසථාමො ¶ , නත්ථි පුරිසපරක්කමො; සබ්බෙ සත්තා සබ්බෙ පාණා සබ්බෙ භූතා සබ්බෙ ජීවා අවසා අබලා අවීරියා නියතිසඞ්ගතිභාවපරිණතා ඡස්වෙවාභිජාතීසු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්තී’ති.

‘‘තත්ර, සන්දක, විඤ්ඤූ පුරිසො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අයං ඛො භවං සත්ථා එවංවාදී එවංදිට්ඨි – නත්ථි හෙතු, නත්ථි පච්චයො සත්තානං සංකිලෙසාය, අහෙතූ අප්පච්චයා සත්තා සංකිලිස්සන්ති. නත්ථි හෙතු නත්ථි පච්චයො සත්තානං විසුද්ධියා, අහෙතූ අප්පච්චයා සත්තා විසුජ්ඣන්ති. නත්ථි බලං, නත්ථි වීරියං, නත්ථි පුරිසථාමො, නත්ථි පුරිසපරක්කමො, සබ්බෙ සත්තා සබ්බෙ පාණා සබ්බෙ භූතා සබ්බෙ ජීවා අවසා අබලා අවීරියා නියතිසඞ්ගතිභාවපරිණතා ඡස්වෙවාභිජාතීසු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්තී’ති. සචෙ ඉමස්ස භොතො සත්ථුනො සච්චං වචනං, අකතෙන මෙ එත්ථ කතං, අවුසිතෙන මෙ එත්ථ වුසිතං. උභොපි මයං එත්ථ සමසමා සාමඤ්ඤං පත්තා, යො චාහං න වදාමි ‘උභො අහෙතූ අප්පච්චයා විසුජ්ඣිස්සාමා’ති. අතිරෙකං ඛො පනිමස්ස භොතො සත්ථුනො නග්ගියං මුණ්ඩියං උක්කුටිකප්පධානං කෙසමස්සුලොචනං යොහං පුත්තසම්බාධසයනං අජ්ඣාවසන්තො කාසිකචන්දනං පච්චනුභොන්තො මාලාගන්ධවිලෙපනං ධාරෙන්තො ජාතරූපරජතං සාදියන්තො ඉමිනා භොතා සත්ථාරා සමසමගතිකො භවිස්සාමි. අභිසම්පරායං සොහං කිං ජානන්තො කිං පස්සන්තො ඉමස්මිං සත්ථරි බ්රහ්මචරියං චරිස්සාමි? ‘සො අබ්රහ්මචරියවාසො අය’න්ති – ඉති විදිත්වා තස්මා ¶ බ්රහ්මචරියා නිබ්බිජ්ජ පක්කමති. අයං ඛො, සන්දක, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන තතියො අබ්රහ්මචරියවාසො අක්ඛාතො යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං න වසෙය්ය, වසන්තො ච නාරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලං.

228. ‘‘පුන චපරං, සන්දක, ඉධෙකච්චො සත්ථා එවංවාදී හොති එවංදිට්ඨි – ‘සත්තිමෙ කායා අකටා අකටවිධා අනිම්මිතා අනිම්මාතා වඤ්ඣා කූටට්ඨා එසිකට්ඨායිට්ඨිතා, තෙ න ඉඤ්ජන්ති න විපරිණමන්ති න අඤ්ඤමඤ්ඤං බ්යාබාධෙන්ති නාලං අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස සුඛාය වා දුක්ඛාය වා සුඛදුක්ඛාය වා. කතමෙ සත්ත? පථවීකායො ආපොකායො තෙජොකායො වායොකායො සුඛෙ දුක්ඛෙ ජීවෙ සත්තමෙ – ඉමෙ සත්තකායා අකටා අකටවිධා අනිම්මිතා ¶ අනිම්මාතා ¶ වඤ්ඣා කූටට්ඨා එසිකට්ඨායිට්ඨිතා. තෙ න ඉඤ්ජන්ති න විපරිණමන්ති න අඤ්ඤමඤ්ඤං බ්යාබාධෙන්ති. නාලං අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස සුඛාය වා දුක්ඛාය වා සුඛදුක්ඛාය වා. තත්ථ නත්ථි හන්තා වා ඝාතෙතා වා සොතා වා සාවෙතා වා විඤ්ඤාතා වා විඤ්ඤාපෙතා වා. යොපි තිණ්හෙන සත්ථෙන සීසං ඡින්දති, න කොචි කඤ්චි [කිඤ්චි (ක.)] ජීවිතා වොරොපෙති. සත්තන්නංත්වෙව කායානමන්තරෙන සත්ථං විවරමනුපතති. චුද්දස ඛො පනිමානි යොනිපමුඛසතසහස්සානි සට්ඨි ච සතානි ඡ ච සතානි පඤ්ච ච කම්මුනො සතානි පඤ්ච ච කම්මානි තීණි ¶ ච කම්මානි, කම්මෙ ච අඩ්ඪකම්මෙ ච, ද්වට්ඨිපටිපදා, ද්වට්ඨන්තරකප්පා, ඡළාභිජාතියො, අට්ඨ පුරිසභූමියො, එකූනපඤ්ඤාස ආජීවකසතෙ, එකූනපඤ්ඤාස පරිබ්බාජකසතෙ, එකූනපඤ්ඤාස ¶ නාගාවාසසතෙ, වීසෙ ඉන්ද්රියසතෙ, තිංසෙ නිරයසතෙ, ඡත්තිංස රජොධාතුයො, සත්ත සඤ්ඤීගබ්භා, සත්ත අසඤ්ඤීගබ්භා, සත්ත නිගණ්ඨිගබ්භා, සත්ත දෙවා, සත්ත මානුසා, සත්ත පෙසාචා, සත්ත සරා, සත්ත පවුටා, සත්ත පපාතා, සත්ත පපාතසතානි, සත්ත සුපිනා, සත්ත සුපිනසතානි, චුල්ලාසීති [චූළාසීති (සී. ස්යා. කං. පී.)] මහාකප්පිනො [මහාකප්පුනො (සී. පී.)] සතසහස්සානි, යානි බාලෙ ච පණ්ඩිතෙ ච සන්ධාවිත්වා සංසරිත්වා දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සන්ති. තත්ථ නත්ථි ඉමිනාහං සීලෙන වා වතෙන වා තපෙන වා බ්රහ්මචරියෙන වා අපරිපක්කං වා කම්මං පරිපාචෙස්සාමි, පරිපක්කං වා කම්මං ඵුස්ස ඵුස්ස බ්යන්තිං කරිස්සාමීති. හෙවං නත්ථි දොණමිතෙ සුඛදුක්ඛෙ පරියන්තකතෙ සංසාරෙ, නත්ථි හායනවඩ්ඪනෙ, නත්ථි උක්කංසාවකංසෙ. සෙය්යථාපි නාම සුත්තගුළෙ ඛිත්තෙ නිබ්බෙඨියමානමෙව පලෙති, එවමෙව බාලෙ ච පණ්ඩිතෙ ච සන්ධාවිත්වා සංසරිත්වා දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සන්තී’ති.

‘‘තත්ර, සන්දක, විඤ්ඤූ පුරිසො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අයං ඛො භවං සත්ථා එවංවාදී එවංදිට්ඨි – සත්තිමෙ කායා අකටා අකටවිධා අනිම්මිතා අනිම්මාතා වඤ්ඣා කූටට්ඨා එසිකට්ඨායිට්ඨිතා. තෙ න ඉඤ්ජන්ති න විපරිණමන්ති න අඤ්ඤමඤ්ඤං බ්යාබාධෙන්ති. නාලං අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස සුඛාය වා දුක්ඛාය වා සුඛදුක්ඛාය වා. කතමෙ සත්ත ¶ ? පථවීකායො ආපොකායො තෙජොකායො වායොකායො සුඛෙ දුක්ඛෙ ජීවෙ සත්තමෙ – ඉමෙ සත්ත කායා අකටා අකටවිධා අනිම්මිතා අනිම්මාතා වඤ්ඣා කූටට්ඨා එසිකට්ඨායිට්ඨිතා. තෙ න ඉඤ්ජන්ති න විපරිණමන්ති න අඤ්ඤමඤ්ඤං බ්යාබාධෙන්ති. නාලං අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස සුඛාය වා දුක්ඛාය වා සුඛදුක්ඛාය වා. තත්ථ නත්ථි හන්තා වා ¶ ඝාතෙතා වා සොතා වා සාවෙතා වා විඤ්ඤාතා වා විඤ්ඤාපෙතා වා. යොපි තිණ්හෙන සත්ථෙන සීසං ඡින්දති, න කොචි කඤ්චි ජීවිතා වොරොපෙති ¶ . සත්තන්නංත්වෙව කායානමන්තරෙන සත්ථං විවරමනුපතති. චුද්දස ඛො පනිමානි යොනිපමුඛසතසහස්සානි සට්ඨි ච සතානි ඡ ච සතානි පඤ්ච ච කම්මුනො සතානි පඤ්ච ච කම්මානි තීණි ච කම්මානි, කම්මෙ ච අඩ්ඪකම්මෙ ච, ද්වට්ඨිපටිපදා, ද්වට්ඨන්තරකප්පා, ඡළාභිජාතියො, අට්ඨ පුරිසභූමියො, එකූනපඤ්ඤාස ආජීවකසතෙ, එකූනපඤ්ඤාස පරිබ්බාජකසතෙ, එකූනපඤ්ඤාස නාගාවාසසතෙ, වීසෙ ඉන්ද්රියසතෙ, තිංසෙ නිරයසතෙ, ඡත්තිංස රජොධාතුයො, සත්ත සඤ්ඤීගබ්භා, සත්ත අසඤ්ඤීගබ්භා, සත්ත නිගණ්ඨිගබ්භා, සත්ත දෙවා, සත්ත මානුසා, සත්ත පෙසාචා, සත්ත සරා, සත්ත පවුටා, සත්ත පපාතා, සත්ත පපාතසතානි, සත්ත සුපිනා, සත්ත සුපිනසතානි, චුල්ලාසීති මහාකප්පිනො සතසහස්සානි, යානි බාලෙ ච පණ්ඩිතෙ ච සන්ධාවිත්වා සංසරිත්වා දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සන්ති. තත්ථ නත්ථි ඉමිනාහං සීලෙන වා වතෙන වා තපෙන වා බ්රහ්මචරියෙන වා අපරිපක්කං ¶ වා කම්මං පරිපාචෙස්සාමි, පරිපක්කං වා කම්මං ඵුස්ස ඵුස්ස බ්යන්තිං කරිස්සාමීති, හෙවං නත්ථි දොණමිතෙ සුඛදුක්ඛෙ පරියන්තකතෙ සංසාරෙ, නත්ථි හායනවඩ්ඪනෙ, නත්ථි උක්කංසාවකංසෙ. සෙය්යථාපි නාම සුත්තගුළෙ ඛිත්තෙ නිබ්බෙඨියමානමෙව පලෙති, එවමෙව බාලෙ ච පණ්ඩිතෙ ච සන්ධාවිත්වා සංසරිත්වා දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සන්තී’ති. සචෙ පන ඉමස්ස භොතො සත්ථුනො සච්චං වචනං, අකතෙන මෙ එත්ථ කතං, අවුසිතෙන මෙ එත්ථ වුසිතං. උභොපි මයං එත්ථ සමසමා සාමඤ්ඤං පත්තා, යො චාහං න වදාමි. ‘උභො සන්ධාවිත්වා සංසරිත්වා දුක්ඛස්සන්තං කරිස්සාමා’ති. අතිරෙකං ඛො පනිමස්ස භොතො සත්ථුනො නග්ගියං මුණ්ඩියං උක්කුටිකප්පධානං කෙසමස්සුලොචනං යොහං පුත්තසම්බාධසයනං අජ්ඣාවසන්තො කාසිකචන්දනං පච්චනුභොන්තො මාලාගන්ධවිලෙපනං ධාරෙන්තො ජාතරූපරජතං සාදියන්තො ඉමිනා භොතා සත්ථාරා සමසමගතිකො භවිස්සාමි. අභිසම්පරායං සොහං කිං ජානන්තො කිං පස්සන්තො ඉමස්මිං සත්ථරි බ්රහ්මචරියං චරිස්සාමි? ‘සො අබ්රහ්මචරියවාසො අය’න්ති – ඉති විදිත්වා තස්මා බ්රහ්මචරියා නිබ්බිජ්ජ පක්කමති. අයං ඛො, සන්දක, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන චතුත්ථො අබ්රහ්මචරියවාසො අක්ඛාතො යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං න වසෙය්ය, වසන්තො ච නාරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලං.

‘‘ඉමෙ ¶ ඛො තෙ, සන්දක, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන චත්තාරො අබ්රහ්මචරියවාසා ¶ අක්ඛාතා යත්ථ ¶ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං න වසෙය්ය, වසන්තො ච නාරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසල’’න්ති.

‘‘අච්ඡරියං ¶ , භො ආනන්ද, අබ්භුතං, භො ආනන්ද! යාවඤ්චිදං තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන චත්තාරො අබ්රහ්මචරියවාසාව සමානා ‘අබ්රහ්මචරියවාසා’ති අක්ඛාතා යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං න වසෙය්ය, වසන්තො ච නාරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලන්ති. කතමානි පන තානි, භො ආනන්ද, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන චත්තාරි අනස්සාසිකානි බ්රහ්මචරියානි අක්ඛාතානි යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං න වසෙය්ය, වසන්තො ච නාරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසල’’න්ති?

229. ‘‘ඉධ, සන්දක, එකච්චො සත්ථා සබ්බඤ්ඤූ සබ්බදස්සාවී අපරිසෙසං ඤාණදස්සනං පටිජානාති – ‘චරතො ච මෙ තිට්ඨතො ච සුත්තස්ස ච ජාගරස්ස ච සතතං සමිතං ඤාණදස්සනං පච්චුපට්ඨිත’න්ති. සො සුඤ්ඤම්පි අගාරං පවිසති, පිණ්ඩම්පි න ලභති, කුක්කුරොපි ඩංසති, චණ්ඩෙනපි හත්ථිනා සමාගච්ඡති, චණ්ඩෙනපි අස්සෙන සමාගච්ඡති, චණ්ඩෙනපි ගොණෙන සමාගච්ඡති, ඉත්ථියාපි පුරිසස්සපි නාමම්පි ගොත්තම්පි පුච්ඡති, ගාමස්සපි නිගමස්සපි නාමම්පි මග්ගම්පි පුච්ඡති. සො ‘කිමිද’න්ති පුට්ඨො සමානො ‘සුඤ්ඤං මෙ අගාරං පවිසිතබ්බං අහොසි’, තෙන පාවිසිං; ‘පිණ්ඩම්පි අලද්ධබ්බං අහොසි’, තෙන නාලත්ථං ¶ ; ‘කුක්කුරෙන ඩංසිතබ්බං අහොසි’, තෙනම්හි [තෙන (ක.), තෙනාසිං (?)] දට්ඨො; ‘චණ්ඩෙන හත්ථිනා සමාගන්තබ්බං අහොසි’, තෙන සමාගමිං; ‘චණ්ඩෙන අස්සෙන සමාගන්තබ්බං අහොසි’, තෙන සමාගමිං; ‘චණ්ඩෙන ගොණෙන සමාගන්තබ්බං අහොසි’, තෙන සමාගමිං; ‘ඉත්ථියාපි පුරිසස්සපි නාමම්පි ගොත්තම්පි පුච්ඡිතබ්බං අහොසි’, තෙන පුච්ඡිං; ‘ගාමස්සපි නිගමස්සපි නාමම්පි මග්ගම්පි පුච්ඡිතබ්බං අහොසි’, තෙන පුච්ඡින්ති. තත්ර, සන්දක, විඤ්ඤූ පුරිසො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අයං ඛො භවං සත්ථා සබ්බඤ්ඤූ සබ්බදස්සාවී අපරිසෙසං ඤාණදස්සනං පටිජානාති…පෙ… ¶ ‘ගාමස්සපි නිගමස්සපි නාමම්පි මග්ගම්පි පුච්ඡිතබ්බං අහොසි, තෙන පුච්ඡි’න්ති ¶ . සො ‘අනස්සාසිකං ඉදං බ්රහ්මචරිය’න්ති – ඉති විදිත්වා තස්මා බ්රහ්මචරියා නිබ්බිජ්ජ පක්කමති. ඉදං ඛො, සන්දක, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන පඨමං අනස්සාසිකං බ්රහ්මචරියං අක්ඛාතං ¶ යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං න වසෙය්ය, වසන්තො ච නාරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලං.

230. ‘‘පුන චපරං, සන්දක, ඉධෙකච්චො සත්ථා අනුස්සවිකො හොති අනුස්සවසච්චො. සො අනුස්සවෙන ඉතිහිතිහපරම්පරාය පිටකසම්පදාය ධම්මං දෙසෙති. අනුස්සවිකස්ස ඛො පන, සන්දක ¶ , සත්ථුනො අනුස්සවසච්චස්ස සුස්සුතම්පි හොති දුස්සුතම්පි හොති තථාපි හොති අඤ්ඤථාපි හොති. තත්ර, සන්දක, විඤ්ඤූ පුරිසො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අයං ඛො භවං සත්ථා අනුස්සවිකො අනුස්සවසච්චො සො අනුස්සවෙන ඉතිහිතිහපරම්පරාය පිටකසම්පදාය ධම්මං දෙසෙති. අනුස්සවිකස්ස ඛො පන සත්ථුනො අනුස්සවසච්චස්ස සුස්සුතම්පි හොති දුස්සුතම්පි හොති තථාපි හොති අඤ්ඤථාපි හොති’. සො ‘අනස්සාසිකං ඉදං බ්රහ්මචරිය’න්ති – ඉති විදිත්වා තස්මා බ්රහ්මචරියා නිබ්බිජ්ජ පක්කමති. ඉදං ඛො, සන්දක, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන දුතියං අනස්සාසිකං බ්රහ්මචරියං අක්ඛාතං යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං න වසෙය්ය, වසන්තො ච නාරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලං.

231. ‘‘පුන ¶ චපරං, සන්දක, ඉධෙකච්චො සත්ථා තක්කී හොති වීමංසී. සො තක්කපරියාහතං වීමංසානුචරිතං සයංපටිභානං ධම්මං දෙසෙති. තක්කිස්ස ඛො පන, සන්දක, සත්ථුනො වීමංසිස්ස සුතක්කිතම්පි හොති දුත්තක්කිතම්පි හොති තථාපි හොති අඤ්ඤථාපි හොති. තත්ර, සන්දක, විඤ්ඤූ පුරිසො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අයං ඛො භවං සත්ථා තක්කී වීමංසී. සො තක්කපරියාහතං වීමංසානුචරිතං සයංපටිභානං ධම්මං දෙසෙති. තක්කිස්ස ඛො පන සත්ථුනො වීමංසිස්ස සුතක්කිතම්පි හොති දුත්තක්කිතම්පි හොති තථාපි හොති අඤ්ඤථාපි හොති’. සො ‘අනස්සාසිකං ඉදං බ්රහ්මචරිය’න්ති – ඉති විදිත්වා තස්මා බ්රහ්මචරියා නිබ්බිජ්ජ පක්කමති. ඉදං ඛො, සන්දක, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන තතියං අනස්සාසිකං බ්රහ්මචරියං අක්ඛාතං යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං න වසෙය්ය, වසන්තො ච නාරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලං.

232. ‘‘පුන ¶ චපරං, සන්දක, ඉධෙකච්චො සත්ථා මන්දො හොති මොමූහො. සො මන්දත්තා මොමූහත්තා තත්ථ තත්ථ [තථා තථා (සී. ස්යා. කං. පී.)] පඤ්හං පුට්ඨො ¶ සමානො වාචාවික්ඛෙපං ආපජ්ජති අමරාවික්ඛෙපං – ‘එවන්තිපි [එවම්පි (සී. පී.)] මෙ නො, තථාතිපි [තථාපි (සී. පී.)] මෙ නො, අඤ්ඤථාතිපි [අඤ්ඤථාපි (සී. පී.) ( ) සබ්බත්ථ නත්ථි] මෙ නො, නොතිපි මෙ නො, නො නොතිපි මෙ නො’ති. තත්ර, සන්දක, විඤ්ඤූ පුරිසො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අයං ඛො භවං සත්ථා මන්දො මොමූහො. සො මන්දත්තා මොමූහත්තා තත්ථ තත්ථ පඤ්හං පුට්ඨො සමානො වාචාවික්ඛෙපං ආපජ්ජති අමරාවික්ඛෙපං ¶ – එවන්තිපි මෙ නො, තථාතිපි මෙ නො, අඤ්ඤථාතිපි මෙ නො, නොතිපි මෙ නො, නො නොතිපි මෙ නො’ති. සො ‘අනස්සාසිකං ඉදං බ්රහ්මචරිය’න්ති – ඉති විදිත්වා ¶ තස්මා බ්රහ්මචරියා නිබ්බිජ්ජ පක්කමති. ඉදං ඛො, සන්දක, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන චතුත්ථං අනස්සාසිකං බ්රහ්මචරියං අක්ඛාතං යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං න වසෙය්ය, වසන්තො ච නාරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලං.

‘‘ඉමානි ඛො, (තානි සන්දක, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන චත්තාරි අනස්සාසිකානි බ්රහ්මචරියානි අක්ඛාතානි යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං න වසෙය්ය, වසන්තො ච නාරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසල’’න්ති.

‘‘අච්ඡරියං, භො ආනන්ද, අබ්භුතං, භො ආනන්ද! යාවඤ්චිදං තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන චත්තාරි අනස්සාසිකානෙව බ්රහ්මචරියානි අනස්සාසිකානි බ්රහ්මචරියානීති අක්ඛාතානි යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං න වසෙය්ය, වසන්තො ච නාරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලං. සො පන, භො ආනන්ද, සත්ථා කිං වාදී කිං අක්ඛායී යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං වසෙය්ය, වසන්තො ච ආරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසල’’න්ති.

233. ‘‘ඉධ, සන්දක, තථාගතො ලොකෙ උප්පජ්ජති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා…පෙ… [විත්ථාරො ම. නි. 2.9-10 කන්දරකසුත්තෙ] සො ඉමෙ ¶ පඤ්ච නීවරණෙ පහාය චෙතසො උපක්කිලෙසෙ පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණෙ විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ¶ ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. යස්මිං ඛො [යස්මිං ඛො පන (ස්යා. කං. ක.)], සන්දක, සත්ථරි සාවකො එවරූපං උළාරවිසෙසං අධිගච්ඡති තත්ථ ¶ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං වසෙය්ය, වසන්තො ච ආරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලං.

‘‘පුන චපරං, සන්දක, භික්ඛු විතක්කවිචාරානං වූපසමා…පෙ... දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. යස්මිං ඛො, සන්දක, සත්ථරි සාවකො එවරූපං උළාරවිසෙසං අධිගච්ඡති තත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං වසෙය්ය, වසන්තො ච ආරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලං.

‘‘පුන ¶ චපරං, සන්දක, භික්ඛු පීතියා ච විරාගා උපෙක්ඛකො ච විහරති…පෙ… තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. යස්මිං ඛො, සන්දක, සත්ථරි සාවකො එවරූපං උළාරවිසෙසං අධිගච්ඡති තත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං වසෙය්ය, වසන්තො ච ආරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලං.

‘‘පුන චපරං, සන්දක, භික්ඛු සුඛස්ස ච පහානා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. යස්මිං ඛො, සන්දක, සත්ථරි සාවකො එවරූපං උළාරවිසෙසං අධිගච්ඡති තත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං වසෙය්ය, වසන්තො ච ආරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලං.

‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ ¶ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ පුබ්බෙනිවාසානුස්සතිඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙති. සො අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති, සෙය්යථිදං – එකම්පි ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො…පෙ… ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති. යස්මිං ඛො, සන්දක, සත්ථරි සාවකො එවරූපං උළාරවිසෙසං අධිගච්ඡති තත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං වසෙය්ය, වසන්තො ච ආරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලං.

‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ සත්තානං චුතූපපාතඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙති. සො දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ…පෙ… යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති. යස්මිං ඛො, සන්දක, සත්ථරි සාවකො එවරූපං උළාරවිසෙසං අධිගච්ඡති ¶ තත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං වසෙය්ය, වසන්තො ච ආරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසලං.

‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ ආසවානං ඛයඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙති. සො ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති; ‘ඉමෙ ආසවා’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං ආසවසමුදයො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං ආසවනිරොධො’ති යථාභූතං ¶ පජානාති, ‘අයං ආසවනිරොධගාමිනී ¶ පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති. තස්ස එවං ජානතො එවං පස්සතො කාමාසවාපි චිත්තං විමුච්චති, භවාසවාපි චිත්තං විමුච්චති, අවිජ්ජාසවාපි චිත්තං විමුච්චති. විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං හොති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාති. යස්මිං ඛො, සන්දක, සත්ථරි සාවකො එවරූපං උළාරවිසෙසං අධිගච්ඡති තත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො සසක්කං බ්රහ්මචරියං වසෙය්ය, වසන්තො ච ආරාධෙය්ය ඤායං ධම්මං කුසල’’න්ති.

234. ‘‘යො පන සො, භො ආනන්ද, භික්ඛු අරහං ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො පරිභුඤ්ජෙය්ය ¶ සො කාමෙ’’ති? ‘‘යො සො, සන්දක, භික්ඛු අරහං ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො අභබ්බො සො පඤ්චට්ඨානානි අජ්ඣාචරිතුං. අභබ්බො ඛීණාසවො භික්ඛු සඤ්චිච්ච පාණං ජීවිතා වොරොපෙතුං, අභබ්බො ඛීණාසවො භික්ඛු අදින්නං ථෙය්යසඞ්ඛාතං ආදාතුං, අභබ්බො ඛීණාසවො භික්ඛු මෙථුනං ධම්මං පටිසෙවෙතුං, අභබ්බො ඛීණාසවො භික්ඛු සම්පජානමුසා භාසිතුං, අභබ්බො ඛීණාසවො භික්ඛු සන්නිධිකාරකං කාමෙ පරිභුඤ්ජිතුං, සෙය්යථාපි පුබ්බෙ අගාරියභූතො. යො සො, සන්දක, භික්ඛු අරහං ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො අභබ්බො සො ¶ ඉමානි පඤ්චට්ඨානානි අජ්ඣාචරිතු’’න්ති.

235. ‘‘යො ¶ පන සො, භො ආනන්ද, භික්ඛු අරහං ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො තස්ස චරතො චෙව තිට්ඨතො ච සුත්තස්ස ච ජාගරස්ස ච සතතං සමිතං ඤාණදස්සනං පච්චුපට්ඨිතං – ‘ඛීණා මෙ ආසවා’’’ති? ‘‘තෙන හි, සන්දක, උපමං තෙ කරිස්සාමි; උපමායපිධෙකච්චෙ විඤ්ඤූ පුරිසා භාසිතස්ස අත්ථං ආජානන්ති. සෙය්යථාපි, සන්දක, පුරිසස්ස හත්ථපාදා ඡින්නා; තස්ස චරතො චෙව තිට්ඨතො ච සුත්තස්ස ච ජාගරස්ස ච සතතං සමිතං (ජානාති – ‘ඡින්නා මෙ හත්ථපාදා’ති, උදාහු පච්චවෙක්ඛමානො ජානාති – ‘ඡින්නා මෙ හත්ථපාදා’’’ති? ‘‘න ඛො, භො ආනන්ද, සො පුරිසො සතතං සමිතං ජානාති – ‘ඡින්නා මෙ හත්ථපාදා’ ති.) [(ඡින්නාව හත්ථපාදා,) (සී. ස්යා. කං. පී.)] අපි ච ඛො පන නං පච්චවෙක්ඛමානො ජානාති – ‘ඡින්නා මෙ හත්ථපාදා’’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, සන්දක, යො සො ¶ භික්ඛු අරහං ඛීණාසවො වුසිතවා කතකරණීයො ඔහිතභාරො අනුප්පත්තසදත්ථො පරික්ඛීණභවසංයොජනො සම්මදඤ්ඤා විමුත්තො තස්ස චරතො චෙව තිට්ඨතො ච සුත්තස්ස ච ජාගරස්ස ච සතතං සමිතං (ඤාණදස්සනං න පච්චුපට්ඨිතං – ‘ඛීණා මෙ ආසවා’ති;) [(ඛීණාව ආසවා,) (සී. ස්යා. කං. පී.)] අපි ච ඛො පන නං පච්චවෙක්ඛමානො ජානාති – ‘ඛීණා මෙ ආසවා’’’ති.

236. ‘‘කීවබහුකා පන, භො ආනන්ද, ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ නිය්යාතාරො’’ති? ‘‘න ඛො, සන්දක, එකංයෙව සතං න ද්වෙ සතානි න තීණි සතානි න චත්තාරි සතානි න පඤ්ච සතානි, අථ ඛො භිය්යොව යෙ ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ නිය්යාතාරො’’ති. ‘‘අච්ඡරියං, භො ආනන්ද, අබ්භුතං, භො ආනන්ද! න ච නාම සධම්මොක්කංසනා භවිස්සති, න ¶ පරධම්මවම්භනා, ආයතනෙ ච ධම්මදෙසනා තාව බහුකා ¶ ච නිය්යාතාරො පඤ්ඤායිස්සන්ති. ඉමෙ පනාජීවකා පුත්තමතාය පුත්තා අත්තානඤ්චෙව උක්කංසෙන්ති, පරෙ ච වම්භෙන්ති තයො චෙව නිය්යාතාරො පඤ්ඤපෙන්ති, සෙය්යථිදං – නන්දං වච්ඡං, කිසං සංකිච්චං, මක්ඛලිං ගොසාල’’න්ති. අථ ඛො සන්දකො පරිබ්බාජකො සකං පරිසං ආමන්තෙසි – ‘‘චරන්තු භොන්තො සමණෙ ගොතමෙ බ්රහ්මචරියවාසො. න දානි සුකරං අම්හෙහි ලාභසක්කාරසිලොකෙ පරිච්චජිතු’’න්ති. ඉති හිදං සන්දකො පරිබ්බාජකො සකං පරිසං උය්යොජෙසි භගවති බ්රහ්මචරියෙති.

සන්දකසුත්තං නිට්ඨිතං ඡට්ඨං.

7. මහාසකුලුදායිසුත්තං

237. එවං ¶ ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන සම්බහුලා අභිඤ්ඤාතා අභිඤ්ඤාතා පරිබ්බාජකා මොරනිවාපෙ පරිබ්බාජකාරාමෙ පටිවසන්ති, සෙය්යථිදං – අන්නභාරො වරධරො සකුලුදායී ච පරිබ්බාජකො අඤ්ඤෙ ච අභිඤ්ඤාතා අභිඤ්ඤාතා පරිබ්බාජකා. අථ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය රාජගහං පිණ්ඩාය පාවිසි. අථ ඛො භගවතො එතදහොසි – ‘‘අතිප්පගො ඛො තාව රාජගහෙ පිණ්ඩාය චරිතුං. යංනූනාහං යෙන මොරනිවාපො පරිබ්බාජකාරාමො යෙන සකුලුදායී පරිබ්බාජකො තෙනුපසඞ්කමෙය්ය’’න්ති. අථ ඛො භගවා යෙන මොරනිවාපො පරිබ්බාජකාරාමො තෙනුපසඞ්කමි. තෙන ඛො පන සමයෙන සකුලුදායී පරිබ්බාජකො මහතියා පරිබ්බාජකපරිසාය සද්ධිං නිසින්නො හොති උන්නාදිනියා උච්චාසද්දමහාසද්දාය අනෙකවිහිතං තිරච්ඡානකථං කථෙන්තියා, සෙය්යථිදං – රාජකථං චොරකථං මහාමත්තකථං සෙනාකථං භයකථං යුද්ධකථං අන්නකථං පානකථං වත්ථකථං සයනකථං මාලාකථං ගන්ධකථං ඤාතිකථං යානකථං ගාමකථං නිගමකථං නගරකථං ජනපදකථං ඉත්ථිකථං සූරකථං විසිඛාකථං කුම්භට්ඨානකථං පුබ්බපෙතකථං ¶ නානත්තකථං ලොකක්ඛායිකං සමුද්දක්ඛායිකං ඉතිභවාභවකථං ¶ ඉති වා. අද්දසා ඛො සකුලුදායී පරිබ්බාජකො භගවන්තං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන සකං පරිසං සණ්ඨාපෙති – ‘‘අප්පසද්දා භොන්තො හොන්තු; මා භොන්තො සද්දමකත්ථ. අයං සමණො ගොතමො ආගච්ඡති; අප්පසද්දකාමො ඛො පන සො ආයස්මා අප්පසද්දස්ස වණ්ණවාදී. අප්පෙව නාම අප්පසද්දං පරිසං විදිත්වා උපසඞ්කමිතබ්බං මඤ්ඤෙය්යා’’ති. අථ ඛො තෙ පරිබ්බාජකා තුණ්හී අහෙසුං. අථ ඛො භගවා යෙන සකුලුදායී පරිබ්බාජකො තෙනුපසඞ්කමි. අථ ඛො සකුලුදායී පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘එතු ඛො, භන්තෙ, භගවා. ස්වාගතං, භන්තෙ, භගවතො. චිරස්සං ඛො, භන්තෙ, භගවා ඉමං පරියායමකාසි යදිදං ඉධාගමනාය. නිසීදතු, භන්තෙ, භගවා; ඉදමාසනං පඤ්ඤත්ත’’න්ති. නිසීදි භගවා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ. සකුලුදායීපි ඛො පරිබ්බාජකො අඤ්ඤතරං නීචං ආසනං ගහෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො සකුලුදායිං පරිබ්බාජකං භගවා එතදවොච –

238. ‘‘කායනුත්ථ ¶ ¶ , උදායි, එතරහි කථාය සන්නිසින්නා, කා ච පන වො අන්තරාකථා විප්පකතා’’ති? ‘‘තිට්ඨතෙසා, භන්තෙ, කථා යාය මයං එතරහි කථාය සන්නිසින්නා. නෙසා, භන්තෙ, කථා භගවතො දුල්ලභා භවිස්සති පච්ඡාපි සවනාය. පුරිමානි, භන්තෙ, දිවසානි පුරිමතරානි නානාතිත්ථියානං සමණබ්රාහ්මණානං කුතූහලසාලායං සන්නිසින්නානං සන්නිපතිතානං අයමන්තරාකථා ¶ උදපාදි – ‘ලාභා වත, භො, අඞ්ගමගධානං, සුලද්ධලාභා වත, භො, අඞ්ගමගධානං! තත්රිමෙ [යත්ථිමෙ (සී.)] සමණබ්රාහ්මණා සඞ්ඝිනො ගණිනො ගණාචරියා ඤාතා යසස්සිනො තිත්ථකරා සාධුසම්මතා බහුජනස්ස රාජගහං වස්සාවාසං ඔසටා. අයම්පි ඛො පූරණො කස්සපො සඞ්ඝී චෙව ගණී ච ගණාචරියො ච ඤාතො යසස්සී තිත්ථකරො සාධුසම්මතො බහුජනස්ස; සොපි රාජගහං වස්සාවාසං ඔසටො. අයම්පි ඛො මක්ඛලි ගොසාලො…පෙ… අජිතො කෙසකම්බලො… පකුධො කච්චායනො… සඤ්ජයො බෙලට්ඨපුත්තො… නිගණ්ඨො නාටපුත්තො සඞ්ඝී චෙව ගණී ච ගණාචරියො ච ඤාතො ¶ යසස්සී තිත්ථකරො සාධුසම්මතො බහුජනස්ස; සොපි රාජගහං වස්සාවාසං ඔසටො. අයම්පි ඛො සමණො ගොතමො සඞ්ඝී චෙව ගණී ච ගණාචරියො ච ඤාතො යසස්සී තිත්ථකරො සාධුසම්මතො බහුජනස්ස; සොපි රාජගහං වස්සාවාසං ඔසටො. කො නු ඛො ඉමෙසං භවතං සමණබ්රාහ්මණානං සඞ්ඝීනං ගණීනං ගණාචරියානං ඤාතානං යසස්සීනං තිත්ථකරානං සාධුසම්මතානං බහුජනස්ස සාවකානං සක්කතො ගරුකතො මානිතො පූජිතො, කඤ්ච පන සාවකා සක්කත්වා ගරුං කත්වා [ගරුකත්වා (සී. ස්යා. කං. පී.)] උපනිස්සාය විහරන්තී’’’ති?

239. ‘‘තත්රෙකච්චෙ එවමාහංසු – ‘අයං ඛො පූරණො කස්සපො සඞ්ඝී චෙව ගණී ච ගණාචරියො ච ඤාතො යසස්සී තිත්ථකරො සාධුසම්මතො බහුජනස්ස; සො ච ඛො සාවකානං න සක්කතො න ගරුකතො න මානිතො න ¶ පූජිතො, න ච පන පූරණං කස්සපං සාවකා සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති. භූතපුබ්බං පූරණො කස්සපො අනෙකසතාය පරිසාය ධම්මං දෙසෙති. තත්රඤ්ඤතරො පූරණස්ස කස්සපස්ස සාවකො සද්දමකාසි – ‘‘මා භොන්තො පූරණං කස්සපං එතමත්ථං පුච්ඡිත්ථ; නෙසො එතං ජානාති; මයමෙතං ජානාම, අම්හෙ එතමත්ථං පුච්ඡථ; මයමෙතං භවන්තානං බ්යාකරිස්සාමා’’ති. භූතපුබ්බං පූරණො කස්සපො ¶ බාහා පග්ගය්හ කන්දන්තො න ලභති – ‘‘අප්පසද්දා භොන්තො හොන්තු, මා භොන්තො සද්දමකත්ථ. නෙතෙ, භවන්තෙ, පුච්ඡන්ති, අම්හෙ එතෙ පුච්ඡන්ති; මයමෙතෙසං බ්යාකරිස්සාමා’’ති. බහූ ඛො පන පූරණස්ස කස්සපස්ස සාවකා වාදං ආරොපෙත්වා අපක්කන්තා – ‘‘න ත්වං ඉමං ධම්මවිනයං ආජානාසි, අහං ඉමං ධම්මවිනයං ආජානාමි ¶ , කිං ත්වං ඉමං ධම්මවිනයං ආජානිස්සසි? මිච්ඡාපටිපන්නො ත්වමසි, අහමස්මි සම්මාපටිපන්නො, සහිතං මෙ, අසහිතං තෙ, පුරෙවචනීයං පච්ඡා අවච, පච්ඡාවචනීයං පුරෙ අවච, අධිචිණ්ණං තෙ විපරාවත්තං, ආරොපිතො තෙ වාදො, නිග්ගහිතොසි, චර වාදප්පමොක්ඛාය, නිබ්බෙඨෙහි වා සචෙ පහොසී’’ති. ඉති පූරණො කස්සපො සාවකානං න සක්කතො න ගරුකතො න මානිතො න පූජිතො, න ච පන පූරණං කස්සපං සාවකා සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති. අක්කුට්ඨො ච පන පූරණො කස්සපො ධම්මක්කොසෙනා’’’ති.

‘‘එකච්චෙ ¶ එවමාහංසු – ‘අයම්පි ඛො මක්ඛලි ගොසාලො…පෙ… අජිතො කෙසකම්බලො… පකුධො කච්චායනො… සඤ්ජයො ¶ බෙලට්ඨපුත්තො… නිගණ්ඨො නාටපුත්තො සඞ්ඝී චෙව ගණී ච ගණාචරියො ච ඤාතො යසස්සී තිත්ථකරො සාධුසම්මතො බහුජනස්ස; සො ච ඛො සාවකානං න සක්කතො න ගරුකතො න මානිතො න පූජිතො, න ච පන නිගණ්ඨං නාටපුත්තං සාවකා සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති. භූතපුබ්බං නිගණ්ඨො නාටපුත්තො අනෙකසතාය පරිසාය ධම්මං දෙසෙති. තත්රඤ්ඤතරො නිගණ්ඨස්ස නාටපුත්තස්ස සාවකො සද්දමකාසි – මා භොන්තො නිගණ්ඨං නාටපුත්තං එතමත්ථං පුච්ඡිත්ථ; නෙසො එතං ජානාති; මයමෙතං ජානාම, අම්හෙ එතමත්ථං පුච්ඡථ; මයමෙතං භවන්තානං බ්යාකරිස්සාමාති. භූතපුබ්බං නිගණ්ඨො නාටපුත්තො බාහා පග්ගය්හ කන්දන්තො න ලභති – ‘‘අප්පසද්දා භොන්තො හොන්තු, මා භොන්තො සද්දමකත්ථ. නෙතෙ භවන්තෙ පුච්ඡන්ති, අම්හෙ එතෙ පුච්ඡන්ති; මයමෙතෙසං බ්යාකරිස්සාමා’’ති. බහූ ඛො පන නිගණ්ඨස්ස නාටපුත්තස්ස සාවකා වාදං ආරොපෙත්වා අපක්කන්තා – ‘‘න ත්වං ඉමං ධම්මවිනයං ආජානාසි, අහං ඉමං ධම්මවිනයං ආජානාමි. කිං ත්වං ඉමං ධම්මවිනයං ආජානිස්සසි? මිච්ඡාපටිපන්නො ත්වමසි. අහමස්මි සම්මාපටිපන්නො. සහිතං මෙ අසහිතං තෙ, පුරෙවචනීයං පච්ඡා අවච, පච්ඡාවචනීයං පුරෙ අවච, අධිචිණ්ණං තෙ විපරාවත්තං, ආරොපිතො තෙ වාදො, නිග්ගහිතොසි, චර වාදප්පමොක්ඛාය, නිබ්බෙඨෙහි ¶ වා සචෙ පහොසී’’ති. ඉති නිගණ්ඨො නාටපුත්තො සාවකානං න සක්කතො න ගරුකතො න මානිතො න පූජිතො, න ච පන නිගණ්ඨං නාටපුත්තං ¶ සාවකා සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති. අක්කුට්ඨො ච පන නිගණ්ඨො නාටපුත්තො ධම්මක්කොසෙනා’’’ති.

240. ‘‘එකච්චෙ එවමාහංසු – ‘අයම්පි ඛො සමණො ගොතමො සඞ්ඝී චෙව ගණී ච ගණාචරියො ¶ ච ඤාතො යසස්සී තිත්ථකරො සාධුසම්මතො බහුජනස්ස; සො ච ඛො සාවකානං සක්කතො ගරුකතො මානිතො පූජිතො, සමණඤ්ච පන ගොතමං සාවකා සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති. භූතපුබ්බං සමණො ගොතමො අනෙකසතාය පරිසාය ධම්මං දෙසෙසි. තත්රඤ්ඤතරො සමණස්ස ගොතමස්ස සාවකො උක්කාසි. තමෙනාඤ්ඤතරො සබ්රහ්මචාරී ජණ්ණුකෙන [ජණ්ණුකෙ (සී.)] ඝට්ටෙසි – ‘‘අප්පසද්දො ආයස්මා ¶ හොතු, මායස්මා සද්දමකාසි, සත්ථා නො භගවා ධම්මං දෙසෙසී’’ති. යස්මිං සමයෙ සමණො ගොතමො අනෙකසතාය පරිසාය ධම්මං දෙසෙති, නෙව තස්මිං සමයෙ සමණස්ස ගොතමස්ස සාවකානං ඛිපිතසද්දො වා හොති උක්කාසිතසද්දො වා. තමෙනං මහාජනකායො පච්චාසීසමානරූපො [පච්චාසිං සමානරූපො (සී. ස්යා. කං. පී.)] පච්චුපට්ඨිතො හොති – ‘‘යං නො භගවා ධම්මං භාසිස්සති තං නො සොස්සාමා’’ති. සෙය්යථාපි නාම පුරිසො චාතුම්මහාපථෙ ඛුද්දමධුං [ඛුද්දං මධුං (සී. ස්යා. කං. පී.)] අනෙලකං පීළෙය්ය [උප්පීළෙය්ය (සී.)]. තමෙනං මහාජනකායො පච්චාසීසමානරූපො පච්චුපට්ඨිතො අස්ස. එවමෙව යස්මිං සමයෙ සමණො ගොතමො අනෙකසතාය පරිසාය ධම්මං දෙසෙති, නෙව තස්මිං සමයෙ සමණස්ස ගොතමස්ස සාවකානං ඛිපිතසද්දො වා හොති උක්කාසිතසද්දො වා. තමෙනං මහාජනකායො පච්චාසීසමානරූපො පච්චුපට්ඨිතො හොති ¶ – ‘‘යං නො භගවා ධම්මං භාසිස්සති තං නො සොස්සාමා’’ති. යෙපි සමණස්ස ගොතමස්ස සාවකා සබ්රහ්මචාරීහි සම්පයොජෙත්වා සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තන්ති තෙපි සත්ථු චෙව වණ්ණවාදිනො හොන්ති, ධම්මස්ස ච වණ්ණවාදිනො හොන්ති, සඞ්ඝස්ස ච වණ්ණවාදිනො හොන්ති, අත්තගරහිනොයෙව හොන්ති අනඤ්ඤගරහිනො, ‘‘මයමෙවම්හා අලක්ඛිකා මයං අප්පපුඤ්ඤා තෙ මයං එවං ස්වාක්ඛාතෙ ධම්මවිනයෙ පබ්බජිත්වා නාසක්ඛිම්හා යාවජීවං ¶ පරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං චරිතු’’න්ති. තෙ ආරාමිකභූතා වා උපාසකභූතා වා පඤ්චසික්ඛාපදෙ සමාදාය වත්තන්ති. ඉති සමණො ගොතමො සාවකානං සක්කතො ගරුකතො මානිතො පූජිතො, සමණඤ්ච පන ගොතමං සාවකා සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්තී’’’ති.

241. ‘‘කති පන ත්වං, උදායි, මයි ධම්මෙ සමනුපස්සසි, යෙහි මමං [මම (සබ්බත්ථ)] සාවකා සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති [ගරුකරොන්ති (සී. ස්යා. කං. පී.)] මානෙන්ති පූජෙන්ති, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්තී’’ති? ‘‘පඤ්ච ඛො අහං, භන්තෙ, භගවති ධම්මෙ සමනුපස්සාමි යෙහි භගවන්තං සාවකා සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති. කතමෙ පඤ්ච? භගවා හි, භන්තෙ, අප්පාහාරො, අප්පාහාරතාය ච වණ්ණවාදී. යම්පි, භන්තෙ, භගවා අප්පාහාරො, අප්පාහාරතාය ච වණ්ණවාදී ඉමං ඛො අහං, භන්තෙ, භගවති ¶ පඨමං ධම්මං සමනුපස්සාමි යෙන භගවන්තං සාවකා සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, සක්කත්වා ගරුං කත්වා ¶ උපනිස්සාය විහරන්ති.

‘‘පුන ¶ චපරං, භන්තෙ, භගවා සන්තුට්ඨො ඉතරීතරෙන චීවරෙන, ඉතරීතරචීවරසන්තුට්ඨියා ච වණ්ණවාදී. යම්පි, භන්තෙ, භගවා සන්තුට්ඨො ඉතරීතරෙන චීවරෙන, ඉතරීතරචීවරසන්තුට්ඨියා ච වණ්ණවාදී, ඉමං ඛො අහං, භන්තෙ, භගවති දුතියං ධම්මං සමනුපස්සාමි යෙන භගවන්තං සාවකා සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති.

‘‘පුන චපරං, භන්තෙ, භගවා සන්තුට්ඨො ඉතරීතරෙන පිණ්ඩපාතෙන, ඉතරීතරපිණ්ඩපාතසන්තුට්ඨියා ච වණ්ණවාදී. යම්පි, භන්තෙ, භගවා සන්තුට්ඨො ඉතරීතරෙන පිණ්ඩපාතෙන, ඉතරීතරපිණ්ඩපාතසන්තුට්ඨියා ච වණ්ණවාදී, ඉමං ඛො අහං, භන්තෙ, භගවති තතියං ධම්මං සමනුපස්සාමි යෙන භගවන්තං සාවකා සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති.

‘‘පුන චපරං, භන්තෙ, භගවා සන්තුට්ඨො ඉතරීතරෙන සෙනාසනෙන, ඉතරීතරසෙනාසනසන්තුට්ඨියා ච වණ්ණවාදී. යම්පි, භන්තෙ, භගවා සන්තුට්ඨො ඉතරීතරෙන සෙනාසනෙන, ඉතරීතරසෙනාසනසන්තුට්ඨියා ච වණ්ණවාදී, ඉමං ¶ ඛො අහං, භන්තෙ, භගවති චතුත්ථං ධම්මං සමනුපස්සාමි යෙන භගවන්තං සාවකා සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති.

‘‘පුන චපරං, භන්තෙ, භගවා පවිවිත්තො, පවිවෙකස්ස ච වණ්ණවාදී ¶ . යම්පි, භන්තෙ, භගවා පවිවිත්තො, පවිවෙකස්ස ච වණ්ණවාදී, ඉමං ඛො අහං, භන්තෙ, භගවති පඤ්චමං ධම්මං සමනුපස්සාමි යෙන භගවන්තං සාවකා සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති.

‘‘ඉමෙ ඛො අහං, භන්තෙ, භගවති පඤ්ච ධම්මෙ සමනුපස්සාමි යෙහි භගවන්තං සාවකා සක්කරොන්ති ¶ ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්තී’’ති.

242. ‘‘‘අප්පාහාරො සමණො ගොතමො, අප්පාහාරතාය ච වණ්ණවාදී’ති, ඉති චෙ මං, උදායි, සාවකා සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරෙය්යුං, සන්ති ඛො පන මෙ, උදායි, සාවකා කොසකාහාරාපි අඩ්ඪකොසකාහාරාපි බෙලුවාහාරාපි අඩ්ඪබෙලුවාහාරාපි. අහං ¶ ඛො පන, උදායි, අප්පෙකදා ඉමිනා පත්තෙන සමතිත්තිකම්පි භුඤ්ජාමි භිය්යොපි භුඤ්ජාමි. ‘අප්පාහාරො සමණො ගොතමො, අප්පාහාරතාය ච වණ්ණවාදී’ති, ඉති චෙ මං, උදායි, සාවකා සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරෙය්යුං, යෙ තෙ, උදායි, මම සාවකා කොසකාහාරාපි අඩ්ඪකොසකාහාරාපි බෙලුවාහාරාපි අඩ්ඪබෙලුවාහාරාපි න මං තෙ ඉමිනා ධම්මෙන සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරෙය්යුං.

‘‘‘සන්තුට්ඨො සමණො ගොතමො ඉතරීතරෙන චීවරෙන, ඉතරීතරචීවරසන්තුට්ඨියා ¶ ච වණ්ණවාදී’ති, ඉති චෙ මං, උදායි, සාවකා සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරෙය්යුං, සන්ති ඛො පන මෙ, උදායි, සාවකා පංසුකූලිකා ලූඛචීවරධරා තෙ සුසානා වා සඞ්කාරකූටා වා පාපණිකා වා නන්තකානි [පාපණිකානි වා නන්තකානි වා (සී.)] උච්චිනිත්වා [උච්ඡින්දිත්වා (ක.)] සඞ්ඝාටිං කරිත්වා ධාරෙන්ති. අහං ඛො පනුදායි, අප්පෙකදා ගහපතිචීවරානි ධාරෙමි ¶ දළ්හානි සත්ථලූඛානි අලාබුලොමසානි. ‘සන්තුට්ඨො සමණො ගොතමො ඉතරීතරෙන චීවරෙන, ඉතරීතරචීවරසන්තුට්ඨියා ච වණ්ණවාදී’ති, ඉති චෙ මං, උදායි, සාවකා සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරෙය්යුං, යෙ තෙ, උදායි, මම සාවකා පංසුකූලිකා ලූඛචීවරධරා තෙ සුසානා වා සඞ්කාරකූටා වා පාපණිකා වා නන්තකානි උච්චිනිත්වා සඞ්ඝාටිං කරිත්වා ධාරෙන්ති, න මං තෙ ඉමිනා ධම්මෙන සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරෙය්යුං.

‘‘‘සන්තුට්ඨො සමණො ගොතමො ඉතරීතරෙන පිණ්ඩපාතෙන, ඉතරීතරපිණ්ඩපාතසන්තුට්ඨියා ච වණ්ණවාදී’ති, ඉති චෙ මං, උදායි, සාවකා සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, සක්කත්වා ¶ ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරෙය්යුං, සන්ති ඛො පන මෙ, උදායි, සාවකා පිණ්ඩපාතිකා සපදානචාරිනො උඤ්ඡාසකෙ වතෙ රතා, තෙ අන්තරඝරං පවිට්ඨා සමානා ආසනෙනපි නිමන්තියමානා න සාදියන්ති. අහං ඛො පනුදායි, අප්පෙකදා නිමන්තනෙපි [නිමන්තනස්සාපි (ක.)] භුඤ්ජාමි සාලීනං ඔදනං විචිතකාළකං ¶ ¶ අනෙකසූපං අනෙකබ්යඤ්ජනං. ‘සන්තුට්ඨො සමණො ගොතමො ඉතරීතරෙන පිණ්ඩපාතෙන, ඉතරීතරපිණ්ඩපාතසන්තුට්ඨියා ච වණ්ණවාදී’ති, ඉති චෙ මං, උදායි, සාවකා සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරෙය්යුං, යෙ තෙ, උදායි, මම සාවකා පිණ්ඩපාතිකා සපදානචාරිනො උඤ්ඡාසකෙ වතෙ රතා තෙ අන්තරඝරං පවිට්ඨා සමානා ආසනෙනපි නිමන්තියමානා න සාදියන්ති, න මං තෙ ඉමිනා ධම්මෙන සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරෙය්යුං.

‘‘‘සන්තුට්ඨො සමණො ගොතමො ඉතරීතරෙන සෙනාසනෙන, ඉතරීතරසෙනාසනසන්තුට්ඨියා ච වණ්ණවාදී’ති, ඉති චෙ මං, උදායි, සාවකා සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරෙය්යුං, සන්ති ඛො පන මෙ, උදායි, සාවකා රුක්ඛමූලිකා අබ්භොකාසිකා, තෙ අට්ඨමාසෙ ඡන්නං න උපෙන්ති. අහං ඛො පනුදායි, අප්පෙකදා කූටාගාරෙසුපි විහරාමි උල්ලිත්තාවලිත්තෙසු නිවාතෙසු ඵුසිතග්ගළෙසු [ඵුස්සිතග්ගළෙසු (සී. පී.)] පිහිතවාතපානෙසු. ‘සන්තුට්ඨො සමණො ගොතමො ඉතරීතරෙන ¶ සෙනාසනෙන, ඉතරීතරසෙනාසනසන්තුට්ඨියා ච වණ්ණවාදී’ති, ඉති චෙ මං, උදායි, සාවකා සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරෙය්යුං, යෙ තෙ, උදායි, මම සාවකා රුක්ඛමූලිකා අබ්භොකාසිකා තෙ අට්ඨමාසෙ ඡන්නං න උපෙන්ති, න මං තෙ ඉමිනා ධම්මෙන සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, සක්කත්වා ¶ ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරෙය්යුං.

‘‘‘පවිවිත්තො සමණො ගොතමො, පවිවෙකස්ස ච වණ්ණවාදී’ති, ඉති චෙ මං, උදායි, සාවකා සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරෙය්යුං, සන්ති ඛො පන මෙ, උදායි, සාවකා ආරඤ්ඤිකා පන්තසෙනාසනා අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි අජ්ඣොගාහෙත්වා විහරන්ති, තෙ අන්වද්ධමාසං සඞ්ඝමජ්ඣෙ ඔසරන්ති පාතිමොක්ඛුද්දෙසාය. අහං ඛො පනුදායි, අප්පෙකදා ආකිණ්ණො විහරාමි භික්ඛූහි භික්ඛුනීහි ¶ උපාසකෙහි උපාසිකාහි රඤ්ඤා රාජමහාමත්තෙහි තිත්ථියෙහි තිත්ථියසාවකෙහි. ‘පවිවිත්තො සමණො ගොතමො, පවිවෙකස්ස ච වණ්ණවාදී’ති, ඉති චෙ ¶ මං, උදායි, සාවකා සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරෙය්යුං, යෙ තෙ, උදායි, මම සාවකා ආරඤ්ඤකා පන්තසෙනාසනා අරඤ්ඤවනපත්ථානි පන්තානි සෙනාසනානි අජ්ඣොගාහෙත්වා විහරන්ති තෙ අන්වද්ධමාසං සඞ්ඝමජ්ඣෙ ඔසරන්ති පාතිමොක්ඛුද්දෙසාය, න මං තෙ ඉමිනා ධම්මෙන සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරෙය්යුං.

‘‘ඉති ඛො, උදායි, න මමං සාවකා ඉමෙහි පඤ්චහි ධම්මෙහි සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති.

243. ‘‘අත්ථි ඛො, උදායි, අඤ්ඤෙ ච පඤ්ච ධම්මා යෙහි පඤ්චහි ධම්මෙහි මමං සාවකා සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති ¶ , සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති. කතමෙ පඤ්ච? ඉධුදායි, මමං සාවකා අධිසීලෙ සම්භාවෙන්ති – ‘සීලවා සමණො ගොතමො පරමෙන සීලක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො’ති. යම්පුදායි [යමුදායි (ස්යා. ක.)], මමං සාවකා අධිසීලෙ සම්භාවෙන්ති – ‘සීලවා සමණො ගොතමො පරමෙන සීලක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො’ති, අයං ඛො, උදායි ¶ , පඨමො ධම්මො යෙන මමං සාවකා සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති.

244. ‘‘පුන චපරං, උදායි, මමං සාවකා අභික්කන්තෙ ඤාණදස්සනෙ සම්භාවෙන්ති – ‘ජානංයෙවාහ සමණො ගොතමො – ජානාමීති, පස්සංයෙවාහ සමණො ගොතමො – පස්සාමීති; අභිඤ්ඤාය සමණො ගොතමො ධම්මං දෙසෙති නො අනභිඤ්ඤාය; සනිදානං සමණො ගොතමො ධම්මං දෙසෙති නො අනිදානං; සප්පාටිහාරියං සමණො ගොතමො ධම්මං දෙසෙති නො අප්පාටිහාරිය’න්ති. යම්පුදායි, මමං සාවකා අභික්කන්තෙ ඤාණදස්සනෙ සම්භාවෙන්ති – ‘ජානංයෙවාහ සමණො ගොතමො – ජානාමීති, පස්සංයෙවාහ සමණො ගොතමො – පස්සාමීති; අභිඤ්ඤාය සමණො ගොතමො ධම්මං දෙසෙති නො අනභිඤ්ඤාය; සනිදානං සමණො ගොතමො ධම්මං දෙසෙති නො අනිදානං; සප්පාටිහාරියං සමණො ගොතමො ධම්මං දෙසෙති නො අප්පාටිහාරිය’න්ති, අයං ඛො, උදායි, දුතියො ධම්මො යෙන මමං සාවකා ¶ ¶ සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති.

245. ‘‘පුන ¶ චපරං, උදායි, මමං සාවකා අධිපඤ්ඤාය සම්භාවෙන්ති – ‘පඤ්ඤවා සමණො ගොතමො පරමෙන පඤ්ඤාක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො; තං වත අනාගතං වාදපථං න දක්ඛති, උප්පන්නං වා පරප්පවාදං න සහධම්මෙන සුනිග්ගහිතං නිග්ගණ්හිස්සතීති – නෙතං ඨානං විජ්ජති’. තං කිං මඤ්ඤසි, උදායි, අපි නු මෙ සාවකා එවං ජානන්තා එවං පස්සන්තා අන්තරන්තරා කථං ඔපාතෙය්යු’’න්ති?

‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’.

‘‘න ඛො පනාහං, උදායි, සාවකෙසු අනුසාසනිං පච්චාසීසාමි [පච්චාසිංසාමි (සී. ස්යා. කං. පී.)]; අඤ්ඤදත්ථු මමයෙව සාවකා අනුසාසනිං පච්චාසීසන්ති.

‘‘යම්පුදායි, මමං සාවකා අධිපඤ්ඤාය සම්භාවෙන්ති – ‘පඤ්ඤවා සමණො ගොතමො පරමෙන පඤ්ඤාක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො; තං වත අනාගතං වාදපථං න දක්ඛති, උප්පන්නං වා පරප්පවාදං න සහධම්මෙන නිග්ගහිතං නිග්ගණ්හිස්සතීති – නෙතං ඨානං විජ්ජති’. අයං ඛො, උදායි, තතියො ධම්මො යෙන මමං සාවකා සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති.

246. ‘‘පුන ¶ චපරං, උදායි, මම සාවකා යෙන දුක්ඛෙන දුක්ඛොතිණ්ණා දුක්ඛපරෙතා තෙ මං උපසඞ්කමිත්වා දුක්ඛං අරියසච්චං පුච්ඡන්ති, තෙසාහං දුක්ඛං අරියසච්චං පුට්ඨො බ්යාකරොමි, තෙසාහං චිත්තං ආරාධෙමි පඤ්හස්ස වෙය්යාකරණෙන; තෙ මං දුක්ඛසමුදයං… දුක්ඛනිරොධං… දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදං අරියසච්චං පුච්ඡන්ති, තෙසාහං දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදං අරියසච්චං පුට්ඨො බ්යාකරොමි ¶ , තෙසාහං චිත්තං ආරාධෙමි පඤ්හස්ස වෙය්යාකරණෙන. යම්පුදායි, මම සාවකා යෙන දුක්ඛෙන දුක්ඛොතිණ්ණා දුක්ඛපරෙතා තෙ මං උපසඞ්කමිත්වා දුක්ඛං අරියසච්චං පුච්ඡන්ති, තෙසාහං දුක්ඛං අරියසච්චං පුට්ඨො බ්යාකරොමි, තෙසාහං චිත්තං ආරාධෙමි පඤ්හස්ස වෙය්යාකරණෙන. තෙ මං දුක්ඛසමුදයං ¶ … දුක්ඛනිරොධං… දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදං අරියසච්චං පුච්ඡන්ති. තෙසාහං දුක්ඛනිරොධගාමිනිං පටිපදං අරියසච්චං පුට්ඨො බ්යාකරොමි. තෙසාහං චිත්තං ආරාධෙමි පඤ්හස්ස වෙය්යාකරණෙන. අයං ඛො, උදායි, චතුත්ථො ධම්මො යෙන ¶ මමං සාවකා සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති.

247. ‘‘පුන චපරං, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ භාවෙන්ති. ඉධුදායි, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං; වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී විහරති… චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී විහරති… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. තත්ර ච පන මෙ සාවකා බහූ අභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා විහරන්ති.

‘‘පුන චපරං, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා චත්තාරො සම්මප්පධානෙ භාවෙන්ති. ඉධුදායි ¶ , භික්ඛු අනුප්පන්නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං අනුප්පාදාය ඡන්දං ජනෙති, වායමති, වීරියං ආරභති, චිත්තං පග්ගණ්හාති, පදහති; උප්පන්නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං පහානාය ඡන්දං ජනෙති, වායමති, වීරියං ආරභති, චිත්තං පග්ගණ්හාති, පදහති; අනුප්පන්නානං කුසලානං ධම්මානං උප්පාදාය ඡන්දං ජනෙති, වායමති, වීරියං ආරභති, චිත්තං පග්ගණ්හාති, පදහති; උප්පන්නානං කුසලානං ධම්මානං ඨිතියා අසම්මොසාය භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය භාවනාය පාරිපූරියා ඡන්දං ජනෙති, වායමති, වීරියං ආරභති, චිත්තං පග්ගණ්හාති, පදහති. තත්ර ච පන මෙ සාවකා බහූ අභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා විහරන්ති.

‘‘පුන ¶ චපරං, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා චත්තාරො ඉද්ධිපාදෙ භාවෙන්ති. ඉධුදායි, භික්ඛු ඡන්දසමාධිපධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීරියසමාධිපධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, චිත්තසමාධිපධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති, වීමංසාසමාධිපධානසඞ්ඛාරසමන්නාගතං ඉද්ධිපාදං භාවෙති. තත්ර ච පන මෙ සාවකා බහූ අභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා විහරන්ති.

‘‘පුන ¶ චපරං, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා පඤ්චින්ද්රියානි භාවෙන්ති. ඉධුදායි ¶ , භික්ඛු සද්ධින්ද්රියං භාවෙති උපසමගාමිං සම්බොධගාමිං; වීරියින්ද්රියං භාවෙති…පෙ… සතින්ද්රියං භාවෙති… සමාධින්ද්රියං භාවෙති… පඤ්ඤින්ද්රියං භාවෙති ¶ උපසමගාමිං සම්බොධගාමිං. තත්ර ච පන මෙ සාවකා බහූ අභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා විහරන්ති.

‘‘පුන චපරං, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා පඤ්ච බලානි භාවෙන්ති. ඉධුදායි, භික්ඛු සද්ධාබලං භාවෙති උපසමගාමිං සම්බොධගාමිං; වීරියබලං භාවෙති…පෙ… සතිබලං භාවෙති… සමාධිබලං භාවෙති… පඤ්ඤාබලං භාවෙති උපසමගාමිං සම්බොධගාමිං. තත්ර ච පන මෙ සාවකා බහූ අභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා විහරන්ති.

‘‘පුන චපරං, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා සත්තබොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙන්ති. ඉධුදායි, භික්ඛු සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං; ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති…පෙ… වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති… පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති… පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති… සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. තත්ර ච පන මෙ සාවකා බහූ අභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා විහරන්ති.

‘‘පුන චපරං, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙන්ති. ඉධුදායි, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති, සම්මාසඞ්කප්පං භාවෙති, සම්මාවාචං භාවෙති ¶ , සම්මාකම්මන්තං භාවෙති, සම්මාආජීවං භාවෙති, සම්මාවායාමං භාවෙති, සම්මාසතිං ¶ භාවෙති, සම්මාසමාධිං භාවෙති. තත්ර ච පන මෙ සාවකා බහූ අභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා විහරන්ති.

248. ‘‘පුන ¶ චපරං, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා අට්ඨ විමොක්ඛෙ භාවෙන්ති. රූපී රූපානි පස්සති, අයං පඨමො විමොක්ඛො; අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී බහිද්ධා රූපානි පස්සති, අයං දුතියො විමොක්ඛො; සුභන්තෙව අධිමුත්තො හොති, අයං තතියො විමොක්ඛො; සබ්බසො රූපසඤ්ඤානං ¶ සමතික්කමා පටිඝසඤ්ඤානං අත්ථඞ්ගමා නානත්තසඤ්ඤානං අමනසිකාරා ‘අනන්තො ආකාසො’ති ආකාසානඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති, අයං චතුත්ථො විමොක්ඛො; සබ්බසො ආකාසානඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘අනන්තං විඤ්ඤාණ’න්ති විඤ්ඤාණඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති, අයං පඤ්චමො විමොක්ඛො; සබ්බසො විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘නත්ථි කිඤ්චී’ති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති, අයං ඡට්ඨො විමොක්ඛො; සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති, අයං සත්තමො විමොක්ඛො; සබ්බසො නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං උපසම්පජ්ජ විහරති, අයං අට්ඨමො විමොක්ඛො. තත්ර ච පන මෙ සාවකා බහූ අභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා විහරන්ති.

249. ‘‘පුන චපරං, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා ¶ මෙ සාවකා අට්ඨ අභිභායතනානි භාවෙන්ති. අජ්ඣත්තං රූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති පරිත්තානි සුවණ්ණදුබ්බණ්ණානි. ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි, පස්සාමී’ති එවං සඤ්ඤී හොති. ඉදං පඨමං අභිභායතනං.

‘‘අජ්ඣත්තං රූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති අප්පමාණානි සුවණ්ණදුබ්බණ්ණානි. ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි, පස්සාමී’ති එවං සඤ්ඤී හොති. ඉදං දුතියං අභිභායතනං.

‘‘අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති පරිත්තානි සුවණ්ණදුබ්බණ්ණානි. ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි, පස්සාමී’ති එවං සඤ්ඤී හොති. ඉදං තතියං අභිභායතනං.

‘‘අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති අප්පමාණානි සුවණ්ණදුබ්බණ්ණානි. ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි, පස්සාමී’ති එවං සඤ්ඤී හොති. ඉදං චතුත්ථං අභිභායතනං.

‘‘අජ්ඣත්තං ¶ ¶ අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති නීලානි නීලවණ්ණානි නීලනිදස්සනානි නීලනිභාසානි. සෙය්යථාපි නාම උමාපුප්ඵං නීලං නීලවණ්ණං නීලනිදස්සනං නීලනිභාසං, සෙය්යථාපි වා පන තං වත්ථං බාරාණසෙය්යකං උභතොභාගවිමට්ඨං නීලං නීලවණ්ණං නීලනිදස්සනං නීලනිභාසං; එවමෙව අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති නීලානි නීලවණ්ණානි නීලනිදස්සනානි නීලනිභාසානි. ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි, පස්සාමී’ති එවං සඤ්ඤී හොති. ඉදං පඤ්චමං අභිභායතනං ¶ .

‘‘අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති පීතානි පීතවණ්ණානි පීතනිදස්සනානි පීතනිභාසානි. සෙය්යථාපි නාම කණිකාරපුප්ඵං ¶ පීතං පීතවණ්ණං පීතනිදස්සනං පීතනිභාසං, සෙය්යථාපි වා පන තං වත්ථං බාරාණසෙය්යකං උභතොභාගවිමට්ඨං පීතං පීතවණ්ණං පීතනිදස්සනං පීතනිභාසං; එවමෙව අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති පීතානි පීතවණ්ණානි පීතනිදස්සනානි පීතනිභාසානි. ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි, පස්සාමී’ති එවං සඤ්ඤී හොති. ඉදං ඡට්ඨං අභිභායතනං.

‘‘අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති ලොහිතකානි ලොහිතකවණ්ණානි ලොහිතකනිදස්සනානි ලොහිතකනිභාසානි. සෙය්යථාපි නාම බන්ධුජීවකපුප්ඵං ලොහිතකං ලොහිතකවණ්ණං ලොහිතකනිදස්සනං ලොහිතකනිභාසං, සෙය්යථාපි වා පන තං වත්ථං බාරාණසෙය්යකං උභතොභාගවිමට්ඨං ලොහිතකං ලොහිතකවණ්ණං ලොහිතකනිදස්සනං ලොහිතකනිභාසං; එවමෙව අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති ලොහිතකානි ලොහිතකවණ්ණානි ලොහිතකනිදස්සනානි ලොහිතකනිභාසානි. ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි, පස්සාමී’ති එවං සඤ්ඤී හොති. ඉදං සත්තමං අභිභායතනං.

‘‘අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති ඔදාතානි ඔදාතවණ්ණානි ඔදාතනිදස්සනානි ඔදාතනිභාසානි. සෙය්යථාපි නාම ඔසධිතාරකා ඔදාතා ඔදාතවණ්ණා ඔදාතනිදස්සනා ඔදාතනිභාසා, සෙය්යථාපි වා පන තං වත්ථං බාරාණසෙය්යකං උභතොභාගවිමට්ඨං ඔදාතං ඔදාතවණ්ණං ඔදාතනිදස්සනං ඔදාතනිභාසං; එවමෙව අජ්ඣත්තං අරූපසඤ්ඤී එකො බහිද්ධා රූපානි පස්සති ඔදාතානි ඔදාතවණ්ණානි ඔදාතනිදස්සනානි ඔදාතනිභාසානි ¶ ¶ . ‘තානි අභිභුය්ය ජානාමි ¶ , පස්සාමී’ති එවංසඤ්ඤී හොති. ඉදං අට්ඨමං අභිභායතනං. තත්ර ච පන මෙ සාවකා බහූ අභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා විහරන්ති.

250. ‘‘පුන චපරං, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා දස කසිණායතනානි භාවෙන්ති. පථවීකසිණමෙකො සඤ්ජානාති උද්ධමධො තිරියං අද්වයං අප්පමාණං; ආපොකසිණමෙකො සඤ්ජානාති…පෙ… තෙජොකසිණමෙකො සඤ්ජානාති… වායොකසිණමෙකො සඤ්ජානාති… නීලකසිණමෙකො සඤ්ජානාති… පීතකසිණමෙකො සඤ්ජානාති… ලොහිතකසිණමෙකො සඤ්ජානාති… ඔදාතකසිණමෙකො සඤ්ජානාති… ආකාසකසිණමෙකො සඤ්ජානාති ¶ … විඤ්ඤාණකසිණමෙකො සඤ්ජානාති උද්ධමධො තිරියං අද්වයං අප්පමාණං. තත්ර ච පන මෙ සාවකා බහූ අභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා විහරන්ති.

251. ‘‘පුන චපරං, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා චත්තාරි ඣානානි භාවෙන්ති. ඉධුදායි, භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ඉමමෙව කායං විවෙකජෙන පීතිසුඛෙන අභිසන්දෙති පරිසන්දෙති පරිපූරෙති පරිප්ඵරති, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස විවෙකජෙන පීතිසුඛෙන අප්ඵුටං හොති. සෙය්යථාපි, උදායි, දක්ඛො න්හාපකො [නහාපකො (සී. පී.)] වා න්හාපකන්තෙවාසී ¶ වා කංසථාලෙ න්හානීයචුණ්ණානි [නහානීයචුණ්ණානි (සී. පී.)] ආකිරිත්වා උදකෙන පරිප්ඵොසකං පරිප්ඵොසකං සන්නෙය්ය, සායං න්හානීයපිණ්ඩි [සාස්ස නහානීයපිණ්ඩී (සී. ස්යා. කං.)] ස්නෙහානුගතා ස්නෙහපරෙතො සන්තරබාහිරා ඵුටා ස්නෙහෙන න ච පග්ඝරිණී; එවමෙව ඛො, උදායි, භික්ඛු ඉමමෙව කායං විවෙකජෙන පීතිසුඛෙන අභිසන්දෙති පරිසන්දෙති පරිපූරෙති පරිප්ඵරති, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස විවෙකජෙන පීතිසුඛෙන අප්ඵුටං හොති.

‘‘පුන චපරං, උදායි, භික්ඛු විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං…පෙ… දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ඉමමෙව කායං සමාධිජෙන පීතිසුඛෙන අභිසන්දෙති පරිසන්දෙති පරිපූරෙති පරිප්ඵරති, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස සමාධිජෙන පීතිසුඛෙන අප්ඵුටං හොති ¶ . සෙය්යථාපි, උදායි, උදකරහදො ගම්භීරො උබ්භිදොදකො [උබ්භිතොදකො (ස්යා. කං. ක.)]. තස්ස නෙවස්ස පුරත්ථිමාය දිසාය උදකස්ස ආයමුඛං ¶ , න පච්ඡිමාය දිසාය උදකස්ස ආයමුඛං, න උත්තරාය දිසාය උදකස්ස ආයමුඛං, න දක්ඛිණාය දිසාය උදකස්ස ¶ ආයමුඛං, දෙවො ච න කාලෙන කාලං සම්මා ධාරං අනුප්පවෙච්ඡෙය්ය; අථ ඛො තම්හාව උදකරහදා සීතා වාරිධාරා උබ්භිජ්ජිත්වා තමෙව උදකරහදං සීතෙන වාරිනා අභිසන්දෙය්ය පරිසන්දෙය්ය පරිපූරෙය්ය පරිප්ඵරෙය්ය, නාස්ස [න නෙසං (සී.)] කිඤ්චි සබ්බාවතො උදකරහදස්ස සීතෙන වාරිනා අප්ඵුටං අස්ස. එවමෙව ඛො, උදායි, භික්ඛු ඉමමෙව කායං සමාධිජෙන පීතිසුඛෙන අභිසන්දෙති පරිසන්දෙති පරිපූරෙති පරිප්ඵරති, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො ¶ කායස්ස සමාධිජෙන පීතිසුඛෙන අප්ඵුටං හොති.

‘‘පුන චපරං, උදායි, භික්ඛු පීතියා ච විරාගා…පෙ… තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ඉමමෙව කායං නිප්පීතිකෙන සුඛෙන අභිසන්දෙති පරිසන්දෙති පරිපූරෙති පරිප්ඵරති, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස නිප්පීතිකෙන සුඛෙන අප්ඵුටං හොති. සෙය්යථාපි, උදායි, උප්පලිනියං වා පදුමිනියං වා පුණ්ඩරීකිනියං වා අප්පෙකච්චානි උප්පලානි වා පදුමානි වා පුණ්ඩරීකානි වා උදකෙ ජාතානි උදකෙ සංවඩ්ඪානි උදකානුග්ගතානි අන්තො නිමුග්ගපොසීනි, තානි යාව චග්ගා යාව ච මූලා සීතෙන වාරිනා අභිසන්නානි පරිසන්නානි පරිපූරානි පරිප්ඵුටානි, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතං, උප්පලානං වා පදුමානං වා පුණ්ඩරීකානං වා සීතෙන වාරිනා අප්ඵුටං අස්ස; එවමෙව ඛො, උදායි, භික්ඛු ඉමමෙව කායං නිප්පීතිකෙන සුඛෙන අභිසන්දෙති පරිසන්දෙති පරිපූරෙති පරිප්ඵරති, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස නිප්පීතිකෙන සුඛෙන අප්ඵුටං හොති.

‘‘පුන චපරං, උදායි, භික්ඛු සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා පුබ්බෙව සොමනස්සදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා අදුක්ඛමසුඛං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ඉමමෙව කායං පරිසුද්ධෙන චෙතසා පරියොදාතෙන ඵරිත්වා නිසින්නො හොති, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස පරිසුද්ධෙන චෙතසා පරියොදාතෙන අප්ඵුටං හොති. සෙය්යථාපි, උදායි, පුරිසො ඔදාතෙන වත්ථෙන සසීසං පාරුපිත්වා නිසින්නො අස්ස, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස ඔදාතෙන වත්ථෙන ¶ අප්ඵුටං අස්ස; එවමෙව ඛො, උදායි, භික්ඛු ඉමමෙව කායං ¶ පරිසුද්ධෙන චෙතසා පරියොදාතෙන ඵරිත්වා නිසින්නො හොති, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස පරිසුද්ධෙන ¶ චෙතසා පරියොදාතෙන අප්ඵුටං හොති. තත්ර ච පන මෙ සාවකා බහූ අභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා විහරන්ති.

252. ‘‘පුන චපරං, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා එවං පජානන්ති – ‘අයං ඛො මෙ කායො රූපී චාතුමහාභූතිකො මාතාපෙත්තිකසම්භවො ඔදනකුම්මාසූපචයො අනිච්චුච්ඡාදනපරිමද්දනභෙදනවිද්ධංසනධම්මො; ඉදඤ්ච පන මෙ විඤ්ඤාණං එත්ථ සිතං එත්ථ පටිබද්ධං’. සෙය්යථාපි, උදායි, මණි වෙළුරියො සුභො ජාතිමා අට්ඨංසො සුපරිකම්මකතො අච්ඡො විප්පසන්නො සබ්බාකාරසම්පන්නො; තත්රිදං සුත්තං ආවුතං නීලං වා පීතං වා ලොහිතං වා ඔදාතං වා පණ්ඩුසුත්තං වා. තමෙනං චක්ඛුමා පුරිසො හත්ථෙ කරිත්වා පච්චවෙක්ඛෙය්ය – ‘අයං ඛො මණි වෙළුරියො සුභො ජාතිමා අට්ඨංසො සුපරිකම්මකතො අච්ඡො විප්පසන්නො සබ්බාකාරසම්පන්නො; තත්රිදං සුත්තං ආවුතං නීලං වා පීතං වා ලොහිතං වා ඔදාතං වා පණ්ඩුසුත්තං වා’ති. එවමෙව ඛො, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා එවං පජානන්ති – ‘අයං ඛො මෙ කායො රූපී චාතුමහාභූතිකො මාතාපෙත්තිකසම්භවො ඔදනකුම්මාසූපචයො අනිච්චුච්ඡාදනපරිමද්දනභෙදනවිද්ධංසනධම්මො; ඉදඤ්ච ¶ පන මෙ විඤ්ඤාණං එත්ථ සිතං එත්ථ පටිබද්ධ’න්ති. තත්ර ච පන මෙ සාවකා බහූ අභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා විහරන්ති.

253. ‘‘පුන චපරං, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා ඉමම්හා කායා අඤ්ඤං කායං අභිනිම්මිනන්ති රූපිං මනොමයං සබ්බඞ්ගපච්චඞ්ගිං අහීනින්ද්රියං. සෙය්යථාපි, උදායි, පුරිසො මුඤ්ජම්හා ඊසිකං පබ්බාහෙය්ය; තස්ස එවමස්ස – ‘අයං මුඤ්ජො, අයං ඊසිකා; අඤ්ඤො මුඤ්ජො, අඤ්ඤා ඊසිකා; මුඤ්ජම්හාත්වෙව ඊසිකා පබ්බාළ්හා’ති. සෙය්යථා වා පනුදායි, පුරිසො අසිං කොසියා පබ්බාහෙය්ය; තස්ස එවමස්ස – ‘අයං අසි, අයං කොසි; අඤ්ඤො අසි අඤ්ඤා කොසි; කොසියාත්වෙව අසි පබ්බාළ්හො’ති. සෙය්යථා වා, පනුදායි ¶ , පුරිසො අහිං කරණ්ඩා උද්ධරෙය්ය; තස්ස එවමස්ස – ‘අයං අහි, අයං කරණ්ඩො; අඤ්ඤො ¶ අහි, අඤ්ඤො කරණ්ඩො; කරණ්ඩාත්වෙව අහි උබ්භතො’ති. එවමෙව ඛො, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා ඉමම්හා කායා අඤ්ඤං කායං ¶ අභිනිම්මිනන්ති රූපිං මනොමයං සබ්බඞ්ගපච්චඞ්ගිං අහීනින්ද්රියං. තත්ර ච පන මෙ සාවකා බහූ අභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා විහරන්ති.

254. ‘‘පුන චපරං, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා අනෙකවිහිතං ඉද්ධිවිධං පච්චනුභොන්ති – එකොපි ¶ හුත්වා බහුධා හොන්ති, බහුධාපි හුත්වා එකො හොති; ආවිභාවං, තිරොභාවං; තිරොකුට්ටං තිරොපාකාරං තිරොපබ්බතං අසජ්ජමානා ගච්ඡන්ති, සෙය්යථාපි ආකාසෙ; පථවියාපි උම්මුජ්ජනිමුජ්ජං කරොන්ති, සෙය්යථාපි උදකෙ; උදකෙපි අභිජ්ජමානෙ [අභිජ්ජමානා (ක.)] ගච්ඡන්ති, සෙය්යථාපි පථවියං; ආකාසෙපි පල්ලඞ්කෙන කමන්ති, සෙය්යථාපි පක්ඛී සකුණො; ඉමෙපි චන්දිමසූරියෙ එවංමහිද්ධිකෙ එවංමහානුභාවෙ පාණිනා පරිමසන්ති පරිමජ්ජන්ති, යාව බ්රහ්මලොකාපි කායෙන වසං වත්තෙන්ති. සෙය්යථාපි, උදායි, දක්ඛො කුම්භකාරො වා කුම්භකාරන්තෙවාසී වා සුපරිකම්මකතාය මත්තිකාය යං යදෙව භාජනවිකතිං ආකඞ්ඛෙය්ය තං තදෙව කරෙය්ය අභිනිප්ඵාදෙය්ය; සෙය්යථා වා පනුදායි, දක්ඛො දන්තකාරො වා දන්තකාරන්තෙවාසී වා සුපරිකම්මකතස්මිං දන්තස්මිං යං යදෙව දන්තවිකතිං ආකඞ්ඛෙය්ය තං තදෙව කරෙය්ය අභිනිප්ඵාදෙය්ය; සෙය්යථා වා පනුදායි, දක්ඛො සුවණ්ණකාරො වා සුවණ්ණකාරන්තෙවාසී වා සුපරිකම්මකතස්මිං සුවණ්ණස්මිං යං යදෙව සුවණ්ණවිකතිං ආකඞ්ඛෙය්ය තං තදෙව කරෙය්ය අභිනිප්ඵාදෙය්ය. එවමෙව ඛො, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා අනෙකවිහිතං ඉද්ධිවිධං පච්චනුභොන්ති – එකොපි හුත්වා බහුධා හොන්ති, බහුධාපි හුත්වා එකො හොති; ආවිභාවං, තිරොභාවං; තිරොකුට්ටං තිරොපාකාරං තිරොපබ්බතං අසජ්ජමානා ගච්ඡන්ති, සෙය්යථාපි ආකාසෙ; පථවියාපි උම්මුජ්ජනිමුජ්ජං කරොන්ති, සෙය්යථාපි උදකෙ; උදකෙපි අභිජ්ජමානෙ ගච්ඡන්ති ¶ , සෙය්යථාපි පථවියං; ආකාසෙපි පල්ලඞ්කෙන කමන්ති, සෙය්යථාපි පක්ඛී ¶ සකුණො; ඉමෙපි චන්දිමසූරියෙ එවංමහිද්ධිකෙ එවංමහානුභාවෙ පාණිනා පරිමසන්ති පරිමජ්ජන්ති, යාව බ්රහ්මලොකාපි කායෙන ¶ වසං වත්තෙන්ති. තත්ර ච පන මෙ සාවකා බහූ අභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා විහරන්ති.

255. ‘‘පුන චපරං, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා දිබ්බාය සොතධාතුයා විසුද්ධාය අතික්කන්තමානුසිකාය උභො සද්දෙ සුණන්ති – දිබ්බෙ ච මානුසෙ ච, යෙ දූරෙ සන්තිකෙ ච. සෙය්යථාපි, උදායි, බලවා සඞ්ඛධමො අප්පකසිරෙනෙව චාතුද්දිසා විඤ්ඤාපෙය්ය; එවමෙව ඛො, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා ¶ මෙ සාවකා දිබ්බාය සොතධාතුයා විසුද්ධාය අතික්කන්තමානුසිකාය උභො සද්දෙ සුණන්ති – දිබ්බෙ ච මානුසෙ ච, යෙ දූරෙ සන්තිකෙ ච. තත්ර ච පන මෙ සාවකා බහූ අභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා විහරන්ති.

256. ‘‘පුන චපරං, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා පරසත්තානං පරපුග්ගලානං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානන්ති – සරාගං වා චිත්තං ‘සරාගං චිත්ත’න්ති පජානන්ති, වීතරාගං වා චිත්තං ‘වීතරාගං චිත්ත’න්ති පජානන්ති; සදොසං වා චිත්තං ‘සදොසං චිත්ත’න්ති පජානන්ති, වීතදොසං වා චිත්තං ‘වීතදොසං චිත්ත’න්ති පජානන්ති; සමොහං වා චිත්තං ‘සමොහං චිත්ත’න්ති ¶ පජානන්ති, වීතමොහං වා චිත්තං ‘වීතමොහං චිත්ත’න්ති පජානන්ති; සංඛිත්තං වා චිත්තං ‘සඞ්ඛිත්තං චිත්ත’න්ති පජානන්ති, වික්ඛිත්තං වා චිත්තං ‘වික්ඛිත්තං චිත්ත’න්ති පජානන්ති; මහග්ගතං වා චිත්තං ‘මහග්ගතං චිත්ත’න්ති පජානන්ති, අමහග්ගතං වා චිත්තං ‘අමහග්ගතං චිත්ත’න්ති පජානන්ති; සඋත්තරං වා චිත්තං ‘සඋත්තරං චිත්ත’න්ති පජානන්ති, අනුත්තරං වා චිත්තං ‘අනුත්තරං චිත්ත’න්ති පජානන්ති; සමාහිතං වා චිත්තං ‘සමාහිතං චිත්ත’න්ති පජානන්ති, අසමාහිතං වා චිත්තං ‘අසමාහිතං චිත්ත’න්ති පජානන්ති; විමුත්තං වා චිත්තං ‘විමුත්තං චිත්ත’න්ති පජානන්ති, අවිමුත්තං වා චිත්තං ‘අවිමුත්තං චිත්ත’න්ති පජානන්ති. සෙය්යථාපි, උදායි, ඉත්ථී වා පුරිසො වා දහරො යුවා මණ්ඩනකජාතිකො ආදාසෙ වා පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අච්ඡෙ වා උදකපත්තෙ සකං මුඛනිමිත්තං පච්චවෙක්ඛමානො සකණිකං වා ‘සකණික’න්ති [සකණිකඞ්ගං වා සකණිකඞ්ගන්ති (සී.)] ජානෙය්ය ¶ , අකණිකං වා ‘අකණික’න්ති [අකණිකඞ්ගං වා අකණිකඞ්ගන්ති (සී.)] ජානෙය්ය; එවමෙව ඛො, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා පරසත්තානං පරපුග්ගලානං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානන්ති – සරාගං ¶ වා චිත්තං ‘සරාගං චිත්ත’න්ති පජානන්ති, වීතරාගං වා චිත්තං…පෙ… සදොසං වා චිත්තං… වීතදොසං වා චිත්තං… සමොහං වා චිත්තං… වීතමොහං වා චිත්තං… සඞ්ඛිත්තං වා චිත්තං… වික්ඛිත්තං වා චිත්තං… මහග්ගතං වා ¶ චිත්තං… අමහග්ගතං වා චිත්තං… සඋත්තරං වා චිත්තං… අනුත්තරං වා චිත්තං… සමාහිතං වා චිත්තං… අසමාහිතං වා චිත්තං… විමුත්තං වා චිත්තං… අවිමුත්තං වා චිත්තං ‘අවිමුත්තං චිත්ත’න්ති පජානන්ති. තත්ර ච පන මෙ සාවකා බහූ අභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා විහරන්ති.

257. ‘‘පුන චපරං, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා ¶ අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරන්ති, සෙය්යථිදං – එකම්පි ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො තිස්සොපි ජාතියො චතස්සොපි ජාතියො පඤ්චපි ජාතියො දසපි ජාතියො වීසම්පි ජාතියො තිංසම්පි ජාතියො චත්තාලීසම්පි ජාතියො පඤ්ඤාසම්පි ජාතියො ජාතිසතම්පි ජාතිසහස්සම්පි ජාතිසතසහස්සම්පි, අනෙකෙපි සංවට්ටකප්පෙ අනෙකෙපි විවට්ටකප්පෙ අනෙකෙපි සංවට්ටවිවට්ටකප්පෙ – ‘අමුත්රාසිං එවංනාමො එවංගොත්තො එවංවණ්ණො එවමාහාරො එවංසුඛදුක්ඛප්පටිසංවෙදී එවමායුපරියන්තො, සො තතො චුතො අමුත්ර උදපාදිං; තත්රාපාසිං එවංනාමො එවංගොත්තො එවංවණ්ණො එවමාහාරො එවංසුඛදුක්ඛප්පටිසංවෙදී එවමායුපරියන්තො, සො තතො චුතො ඉධූපපන්නො’ති. ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති. සෙය්යථාපි, උදායි, පුරිසො සකම්හා ගාමා අඤ්ඤං ගාමං ගච්ඡෙය්ය, තම්හාපි ගාමා අඤ්ඤං ගාමං ගච්ඡෙය්ය; සො තම්හා ගාමා සකංයෙව ගාමං පච්චාගච්ඡෙය්ය; තස්ස එවමස්ස – ‘අහං ඛො සකම්හා ගාමා අඤ්ඤං ගාමං ¶ අගච්ඡිං, තත්ර එවං අට්ඨාසිං එවං නිසීදිං එවං අභාසිං එවං තුණ්හී අහොසිං; තම්හාපි ගාමා අමුං ගාමං අගච්ඡිං, තත්රාපි එවං අට්ඨාසිං ¶ එවං නිසීදිං එවං අභාසිං එවං තුණ්හී අහොසිං, සොම්හි තම්හා ගාමා සකංයෙව ගාමං පච්චාගතො’ති. එවමෙව ඛො, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරන්ති, සෙය්යථිදං – එකම්පි ජාතිං…පෙ… ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරන්ති. තත්ර ච පන මෙ සාවකා බහූ අභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා විහරන්ති.

258. ‘‘පුන චපරං, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ ¶ පස්සන්ති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානන්ති – ‘ඉමෙ වත භොන්තො සත්තා කායදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා වචීදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා මනොදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං උපවාදකා මිච්ඡාදිට්ඨිකා මිච්ඡාදිට්ඨිකම්මසමාදානා, තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපන්නා; ඉමෙ වා පන භොන්තො සත්තා කායසුචරිතෙන සමන්නාගතා වචීසුචරිතෙන සමන්නාගතා මනොසුචරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං අනුපවාදකා සම්මාදිට්ඨිකා සම්මාදිට්ඨිකම්මසමාදානා, තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං ¶ උපපන්නා’ති. ඉති දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සන්ති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ ¶ සත්තෙ පජානන්ති. සෙය්යථාපි, උදායි, ද්වෙ අගාරා සද්වාරා [සන්නද්වාරා (ක.)]. තත්ර චක්ඛුමා පුරිසො මජ්ඣෙ ඨිතො පස්සෙය්ය මනුස්සෙ ගෙහං පවිසන්තෙපි නික්ඛමන්තෙපි අනුචඞ්කමන්තෙපි අනුවිචරන්තෙපි; එවමෙව ඛො, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සන්ති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානන්ති…පෙ… තත්ර ච ප මෙ සාවකා බහූ අභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා විහරන්ති.

259. ‘‘පුන ¶ චපරං, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා මෙ සාවකා ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්ති. සෙය්යථාපි, උදායි, පබ්බතසඞ්ඛෙපෙ උදකරහදො අච්ඡො විප්පසන්නො අනාවිලො, තත්ථ චක්ඛුමා පුරිසො තීරෙ ඨිතො පස්සෙය්ය සිප්පිසම්බුකම්පි [සිප්පිකසම්බුකම්පි (ස්යා. කං. ක.)] සක්ඛරකඨලම්පි මච්ඡගුම්බම්පි චරන්තම්පි තිට්ඨන්තම්පි. තස්ස එවමස්ස – ‘අයං ඛො උදකරහදො අච්ඡො විප්පසන්නො අනාවිලො, තත්රිමෙ සිප්පිසම්බුකාපි සක්ඛරකඨලාපි මච්ඡගුම්බාපි චරන්තිපි තිට්ඨන්තිපී’ති. එවමෙව ඛො, උදායි, අක්ඛාතා මයා සාවකානං පටිපදා, යථාපටිපන්නා ¶ මෙ සාවකා ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්ති. තත්ර ච පන මෙ ¶ සාවකා බහූ අභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා විහරන්ති. අයං ඛො, උදායි, පඤ්චමො ධම්මො යෙන මම සාවකා සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්ති.

‘‘ඉමෙ ඛො, උදායි, පඤ්ච ධම්මා යෙහි මමං සාවකා සක්කරොන්ති ගරුං කරොන්ති මානෙන්ති පූජෙන්ති, සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරන්තී’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනො සකුලුදායී පරිබ්බාජකො භගවතො භාසිතං අභිනන්දීති.

මහාසකුලුදායිසුත්තං නිට්ඨිතං සත්තමං.

8. සමණමුණ්ඩිකසුත්තං

260. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන උග්ගාහමානො පරිබ්බාජකො සමණමුණ්ඩිකාපුත්තො [සමණමණ්ඩිකාපුත්තො (සී. පී.)] සමයප්පවාදකෙ තින්දුකාචීරෙ එකසාලකෙ මල්ලිකාය ආරාමෙ පටිවසති ¶ මහතියා පරිබ්බාජකපරිසාය සද්ධිං පඤ්චමත්තෙහි පරිබ්බාජකසතෙහි. අථ ඛො පඤ්චකඞ්ගො ථපති සාවත්ථියා නික්ඛමි දිවා දිවස්ස භගවන්තං දස්සනාය. අථ ඛො පඤ්චකඞ්ගස්ස ථපතිස්ස එතදහොසි – ‘‘අකාලො ඛො තාව භගවන්තං දස්සනාය; පටිසල්ලීනො භගවා. මනොභාවනියානම්පි භික්ඛූනං අසමයො දස්සනාය; පටිසල්ලීනා මනොභාවනියා භික්ඛූ. යංනූනාහං යෙන සමයප්පවාදකො තින්දුකාචීරො එකසාලකො මල්ලිකාය ආරාමො යෙන උග්ගාහමානො පරිබ්බාජකො සමණමුණ්ඩිකාපුත්තො තෙනුපසඞ්කමෙය්ය’’න්ති. අථ ඛො පඤ්චකඞ්ගො ථපති යෙන සමයප්පවාදකො තින්දුකාචීරො එකසාලකො මල්ලිකාය ආරාමො යෙන උග්ගාහමානො පරිබ්බාජකො සමණමුණ්ඩිකාපුත්තො තෙනුපසඞ්කමි.

තෙන ඛො පන සමයෙන උග්ගාහමානො පරිබ්බාජකො සමණමුණ්ඩිකාපුත්තො මහතියා පරිබ්බාජකපරිසාය සද්ධිං නිසින්නො හොති උන්නාදිනියා උච්චාසද්දමහාසද්දාය අනෙකවිහිතං තිරච්ඡානකථං කථෙන්තියා, සෙය්යථිදං – රාජකථං චොරකථං මහාමත්තකථං සෙනාකථං භයකථං ¶ යුද්ධකථං ¶ අන්නකථං පානකථං වත්ථකථං සයනකථං මාලාකථං ගන්ධකථං ඤාතිකථං යානකථං ගාමකථං නිගමකථං නගරකථං ජනපදකථං ඉත්ථිකථං සූරකථං විසිඛාකථං කුම්භට්ඨානකථං පුබ්බපෙතකථං නානත්තකථං ලොකක්ඛායිකං සමුද්දක්ඛායිකං ඉතිභවාභවකථං ඉති වා.

අද්දසා ඛො උග්ගාහමානො පරිබ්බාජකො සමණමුණ්ඩිකාපුත්තො පඤ්චකඞ්ගං ථපතිං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන සකං පරිසං සණ්ඨාපෙසි – ‘‘අප්පසද්දා භොන්තො හොන්තු, මා භොන්තො සද්දමකත්ථ; අයං සමණස්ස ගොතමස්ස සාවකො ආගච්ඡති පඤ්චකඞ්ගො ථපති. යාවතා ඛො පන සමණස්ස ගොතමස්ස සාවකා ගිහී ඔදාතවසනා සාවත්ථියං පටිවසන්ති අයං තෙසං අඤ්ඤතරො ¶ පඤ්චකඞ්ගො ථපති. අප්පසද්දකාමා ඛො පන තෙ ආයස්මන්තො අප්පසද්දවිනීතා අප්පසද්දස්ස වණ්ණවාදිනො; අප්පෙව නාම අප්පසද්දං පරිසං විදිත්වා උපසඞ්කමිතබ්බං මඤ්ඤෙය්යා’’ති. අථ ඛො තෙ පරිබ්බාජකා තුණ්හී අහෙසුං.

261. අථ ඛො පඤ්චකඞ්ගො ථපති යෙන උග්ගාහමානො පරිබ්බාජකො සමණමුණ්ඩිකාපුත්තො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා උග්ගාහමානෙන පරිබ්බාජකෙන සමණමුණ්ඩිකාපුත්තෙන සද්ධිං සම්මොදි ¶ . සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො පඤ්චකඞ්ගං ථපතිං උග්ගාහමානො පරිබ්බාජකො සමණමුණ්ඩිකාපුත්තො එතදවොච – ‘‘චතූහි ඛො අහං, ගහපති, ධම්මෙහි සමන්නාගතං පුරිසපුග්ගලං පඤ්ඤපෙමි සම්පන්නකුසලං පරමකුසලං ¶ උත්තමපත්තිපත්තං සමණං අයොජ්ඣං. කතමෙහි චතූහි? ඉධ, ගහපති, න කායෙන පාපකම්මං කරොති, න පාපකං වාචං භාසති, න පාපකං සඞ්කප්පං සඞ්කප්පෙති, න පාපකං ආජීවං ආජීවති – ඉමෙහි ඛො අහං, ගහපති, චතූහි ධම්මෙහි සමන්නාගතං පුරිසපුග්ගලං පඤ්ඤපෙමි සම්පන්නකුසලං පරමකුසලං උත්තමපත්තිපත්තං සමණං අයොජ්ඣ’’න්ති.

අථ ඛො පඤ්චකඞ්ගො ථපති උග්ගාහමානස්ස පරිබ්බාජකස්ස සමණමුණ්ඩිකාපුත්තස්ස භාසිතං නෙව අභිනන්දි නප්පටික්කොසි. අනභිනන්දිත්වා අප්පටික්කොසිත්වා උට්ඨායාසනා පක්කාමි – ‘‘භගවතො සන්තිකෙ එතස්ස භාසිතස්ස අත්ථං ආජානිස්සාමී’’ති. අථ ඛො පඤ්චකඞ්ගො ථපති යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො පඤ්චකඞ්ගො ථපති යාවතකො අහොසි උග්ගාහමානෙන ¶ පරිබ්බාජකෙන සමණමුණ්ඩිකාපුත්තෙන සද්ධිං කථාසල්ලාපො තං සබ්බං භගවතො ආරොචෙසි.

262. එවං වුත්තෙ, භගවා පඤ්චකඞ්ගං ථපතිං එතදවොච – ‘‘එවං සන්තෙ ඛො, ථපති, දහරො කුමාරො මන්දො උත්තානසෙය්යකො සම්පන්නකුසලො භවිස්සති පරමකුසලො උත්තමපත්තිපත්තො සමණො අයොජ්ඣො, යථා උග්ගාහමානස්ස පරිබ්බාජකස්ස සමණමුණ්ඩිකාපුත්තස්ස වචනං. දහරස්ස හි, ථපති, කුමාරස්ස මන්දස්ස උත්තානසෙය්යකස්ස කායොතිපි න හොති, කුතො පන කායෙන පාපකම්මං කරිස්සති, අඤ්ඤත්ර ඵන්දිතමත්තා! දහරස්ස හි, ථපති, කුමාරස්ස මන්දස්ස උත්තානසෙය්යකස්ස ¶ වාචාතිපි න හොති, කුතො පන පාපකං වාචං භාසිස්සති, අඤ්ඤත්ර රොදිතමත්තා ¶ ! දහරස්ස හි, ථපති, කුමාරස්ස මන්දස්ස උත්තානසෙය්යකස්ස සඞ්කප්පොතිපි න හොති, කුතො පන පාපකං සඞ්කප්පං සඞ්කප්පිස්සති, අඤ්ඤත්ර විකූජිතමත්තා [විකුජ්ජිතමත්තා (සී. ස්යා. කං. පී.)]! දහරස්ස හි, ථපති, කුමාරස්ස මන්දස්ස උත්තානසෙය්යකස්ස ආජීවොතිපි න හොති, කුතො පන පාපකං ¶ ආජීවං ආජීවිස්සති, අඤ්ඤත්ර මාතුථඤ්ඤා! එවං සන්තෙ ඛො, ථපති, දහරො කුමාරො මන්දො උත්තානසෙය්යකො සම්පන්නකුසලො භවිස්සති පරමකුසලො උත්තමපත්තිපත්තො සමණො අයොජ්ඣො, යථා උග්ගාහමානස්ස පරිබ්බාජකස්ස සමණමුණ්ඩිකාපුත්තස්ස වචනං.

263. ‘‘චතූහි ඛො අහං, ථපති, ධම්මෙහි සමන්නාගතං පුරිසපුග්ගලං පඤ්ඤපෙමි න චෙව සම්පන්නකුසලං න පරමකුසලං න උත්තමපත්තිපත්තං සමණං අයොජ්ඣං, අපි චිමං දහරං කුමාරං මන්දං උත්තානසෙය්යකං සමධිගය්හ තිට්ඨති. කතමෙහි චතූහි? ඉධ, ථපති, න කායෙන පාපකම්මං කරොති, න පාපකං වාචං භාසති, න පාපකං සඞ්කප්පං සඞ්කප්පෙති, න පාපකං ආජීවං ආජීවති – ඉමෙහි ඛො අහං, ථපති, චතූහි ධම්මෙහි සමන්නාගතං පුරිසපුග්ගලං පඤ්ඤපෙමි න චෙව සම්පන්නකුසලං න පරමකුසලං න උත්තමපත්තිපත්තං සමණං අයොජ්ඣං, අපි චිමං දහරං කුමාරං මන්දං උත්තානසෙය්යකං සමධිගය්හ තිට්ඨති.

‘‘දසහි ¶ ඛො අහං, ථපති, ධම්මෙහි සමන්නාගතං පුරිසපුග්ගලං පඤ්ඤපෙමි සම්පන්නකුසලං පරමකුසලං උත්තමපත්තිපත්තං සමණං අයොජ්ඣං. ඉමෙ අකුසලා සීලා; තමහං [කහං (සී.), තහං (පී.)], ථපති, වෙදිතබ්බන්ති වදාමි. ඉතොසමුට්ඨානා අකුසලා ¶ සීලා; තමහං, ථපති, වෙදිතබ්බන්ති වදාමි. ඉධ අකුසලා සීලා අපරිසෙසා නිරුජ්ඣන්ති; තමහං, ථපති, වෙදිතබ්බන්ති වදාමි. එවං පටිපන්නො අකුසලානං සීලානං නිරොධාය පටිපන්නො හොති; තමහං, ථපති, වෙදිතබ්බන්ති වදාමි.

‘‘ඉමෙ කුසලා සීලා; තමහං, ථපති, වෙදිතබ්බන්ති වදාමි. ඉතොසමුට්ඨානා කුසලා සීලා; තමහං, ථපති, වෙදිතබ්බන්ති වදාමි. ඉධ කුසලා සීලා අපරිසෙසා නිරුජ්ඣන්ති; තමහං, ථපති, වෙදිතබ්බන්ති වදාමි. එවං පටිපන්නො කුසලානං සීලානං නිරොධාය පටිපන්නො හොති; තමහං, ථපති, වෙදිතබ්බන්ති වදාමි.

‘‘ඉමෙ අකුසලා සඞ්කප්පා; තමහං, ථපති, වෙදිතබ්බන්ති වදාමි. ඉතොසමුට්ඨානා අකුසලා සඞ්කප්පා ¶ ; තමහං, ථපති, වෙදිතබ්බන්ති වදාමි. ඉධ අකුසලා ¶ සඞ්කප්පා අපරිසෙසා නිරුජ්ඣන්ති; තමහං, ථපති, වෙදිතබ්බන්ති වදාමි. එවං පටිපන්නො අකුසලානං සඞ්කප්පානං නිරොධාය පටිපන්නො හොති; තමහං, ථපති, වෙදිතබ්බන්ති වදාමි.

‘‘ඉමෙ කුසලා සඞ්කප්පා; තමහං, ථපති, වෙදිතබ්බන්ති වදාමි. ඉතොසමුට්ඨානා කුසලා සඞ්කප්පා ¶ ; තමහං, ථපති, වෙදිතබ්බන්ති වදාමි. ඉධ කුසලා සඞ්කප්පා අපරිසෙසා නිරුජ්ඣන්ති; තමහං, ථපති, වෙදිතබ්බන්ති වදාමි. එවං පටිපන්නො කුසලානං සඞ්කප්පානං නිරොධාය පටිපන්නො හොති; තමහං, ථපති, වෙදිතබ්බන්ති වදාමි.

264. ‘‘කතමෙ ච, ථපති, අකුසලා සීලා? අකුසලං කායකම්මං, අකුසලං වචීකම්මං, පාපකො ආජීවො – ඉමෙ වුච්චන්ති, ථපති, අකුසලා සීලා.

‘‘ඉමෙ ච, ථපති, අකුසලා සීලා කිංසමුට්ඨානා? සමුට්ඨානම්පි නෙසං වුත්තං. ‘චිත්තසමුට්ඨානා’තිස්ස වචනීයං. කතමං චිත්තං? චිත්තම්පි හි බහුං අනෙකවිධං නානප්පකාරකං. යං චිත්තං සරාගං සදොසං සමොහං, ඉතොසමුට්ඨානා අකුසලා සීලා.

‘‘ඉමෙ ච, ථපති, අකුසලා සීලා කුහිං අපරිසෙසා නිරුජ්ඣන්ති? නිරොධොපි නෙසං වුත්තො. ඉධ, ථපති, භික්ඛු කායදුච්චරිතං පහාය කායසුචරිතං ¶ භාවෙති, වචීදුච්චරිතං පහාය වචීසුචරිතං භාවෙති, මනොදුච්චරිතං පහාය මනොසුචරිතං භාවෙති, මිච්ඡාජීවං පහාය සම්මාජීවෙන ජීවිතං කප්පෙති – එත්ථෙතෙ අකුසලා සීලා අපරිසෙසා නිරුජ්ඣන්ති.

‘‘කථං පටිපන්නො, ථපති, අකුසලානං සීලානං නිරොධාය පටිපන්නො හොති? ඉධ, ථපති, භික්ඛු අනුප්පන්නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං අනුප්පාදාය ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති; උප්පන්නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං පහානාය ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති; අනුප්පන්නානං කුසලානං ධම්මානං උප්පාදාය ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති; උප්පන්නානං ¶ කුසලානං ධම්මානං ඨිතියා අසම්මොසාය භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය භාවනාය පාරිපූරියා ඡන්දං ජනෙති ¶ වායමති වීරියං ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති. එවං පටිපන්නො ¶ ඛො, ථපති, අකුසලානං සීලානං නිරොධාය පටිපන්නො හොති.

265. ‘‘කතමෙ ච, ථපති, කුසලා සීලා? කුසලං කායකම්මං, කුසලං වචීකම්මං, ආජීවපරිසුද්ධම්පි ඛො අහං, ථපති, සීලස්මිං වදාමි. ඉමෙ වුච්චන්ති, ථපති, කුසලා සීලා.

‘‘ඉමෙ ච, ථපති, කුසලා සීලා කිංසමුට්ඨානා? සමුට්ඨානම්පි නෙසං වුත්තං. ‘චිත්තසමුට්ඨානා’තිස්ස වචනීයං. කතමං චිත්තං? චිත්තම්පි හි බහුං අනෙකවිධං නානප්පකාරකං. යං චිත්තං වීතරාගං වීතදොසං වීතමොහං, ඉතොසමුට්ඨානා කුසලා සීලා.

‘‘ඉමෙ ච, ථපති, කුසලා සීලා කුහිං අපරිසෙසා නිරුජ්ඣන්ති? නිරොධොපි නෙසං වුත්තො. ඉධ, ථපති, භික්ඛු සීලවා හොති නො ච සීලමයො, තඤ්ච චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං යථාභූතං පජානාති; යත්ථස්ස තෙ කුසලා සීලා අපරිසෙසා නිරුජ්ඣන්ති.

‘‘කථං පටිපන්නො ච, ථපති, කුසලානං සීලානං නිරොධාය පටිපන්නො හොති? ඉධ, ථපති, භික්ඛු අනුප්පන්නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං අනුප්පාදාය ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති ¶ ; උප්පන්නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං පහානාය…පෙ… අනුප්පන්නානං කුසලානං ධම්මානං උප්පාදාය…පෙ… උප්පන්නානං කුසලානං ධම්මානං ¶ ඨිතියා අසම්මොසාය භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය භාවනාය පාරිපූරියා ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති. එවං පටිපන්නො ඛො, ථපති, කුසලානං සීලානං නිරොධාය පටිපන්නො හොති.

266. ‘‘කතමෙ ච, ථපති, අකුසලා සඞ්කප්පා? කාමසඞ්කප්පො, බ්යාපාදසඞ්කප්පො, විහිංසාසඞ්කප්පො – ඉමෙ වුච්චන්ති, ථපති, අකුසලා සඞ්කප්පා.

‘‘ඉමෙ ච, ථපති, අකුසලා සඞ්කප්පා කිංසමුට්ඨානා? සමුට්ඨානම්පි නෙසං වුත්තං. ‘සඤ්ඤාසමුට්ඨානා’තිස්ස ¶ වචනීයං. කතමා සඤ්ඤා? සඤ්ඤාපි හි බහූ අනෙකවිධා නානප්පකාරකා. කාමසඤ්ඤා, බ්යාපාදසඤ්ඤා, විහිංසාසඤ්ඤා – ඉතොසමුට්ඨානා අකුසලා සඞ්කප්පා.

‘‘ඉමෙ ච, ථපති, අකුසලා සඞ්කප්පා කුහිං අපරිසෙසා නිරුජ්ඣන්ති? නිරොධොපි නෙසං වුත්තො. ඉධ, ථපති, භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං ¶ උපසම්පජ්ජ විහරති; එත්ථෙතෙ අකුසලා සඞ්කප්පා අපරිසෙසා නිරුජ්ඣන්ති.

‘‘කථං පටිපන්නො ච, ථපති, අකුසලානං සඞ්කප්පානං නිරොධාය පටිපන්නො හොති? ඉධ, ථපති, භික්ඛු අනුප්පන්නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං අනුප්පාදාය ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති; උප්පන්නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං පහානාය…පෙ… අනුප්පන්නානං කුසලානං ධම්මානං උප්පාදාය…පෙ… උප්පන්නානං කුසලානං ධම්මානං ඨිතියා අසම්මොසාය ¶ භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය භාවනාය පාරිපූරියා ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති. එවං පටිපන්නො ඛො, ථපති, අකුසලානං සඞ්කප්පානං නිරොධාය පටිපන්නො හොති.

267. ‘‘කතමෙ ච, ථපති, කුසලා සඞ්කප්පා? නෙක්ඛම්මසඞ්කප්පො, අබ්යාපාදසඞ්කප්පො, අවිහිංසාසඞ්කප්පො – ඉමෙ වුච්චන්ති, ථපති, කුසලා සඞ්කප්පා.

‘‘ඉමෙ ච, ථපති, කුසලා සඞ්කප්පා කිංසමුට්ඨානා? සමුට්ඨානම්පි නෙසං වුත්තං. ‘සඤ්ඤාසමුට්ඨානා’තිස්ස වචනීයං. කතමා සඤ්ඤා? සඤ්ඤාපි හි බහූ අනෙකවිධා ¶ නානප්පකාරකා. නෙක්ඛම්මසඤ්ඤා, අබ්යාපාදසඤ්ඤා, අවිහිංසාසඤ්ඤා – ඉතොසමුට්ඨානා කුසලා සඞ්කප්පා.

‘‘ඉමෙ ච, ථපති, කුසලා සඞ්කප්පා කුහිං අපරිසෙසා නිරුජ්ඣන්ති? නිරොධොපි නෙසං වුත්තො. ඉධ, ථපති, භික්ඛු විතක්කවිචාරානං වූපසමා…පෙ… දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති; එත්ථෙතෙ කුසලා සඞ්කප්පා අපරිසෙසා නිරුජ්ඣන්ති.

‘‘කථං ¶ පටිපන්නො ච, ථපති, කුසලානං සඞ්කප්පානං නිරොධාය පටිපන්නො හොති? ඉධ, ථපති, භික්ඛු අනුප්පන්නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං අනුප්පාදාය ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති; උප්පන්නානං පාපකානං අකුසලානං ධම්මානං පහානාය…පෙ… අනුප්පන්නානං කුසලානං ධම්මානං උප්පාදාය…පෙ… උප්පන්නානං කුසලානං ධම්මානං ඨිතියා අසම්මොසාය භිය්යොභාවාය වෙපුල්ලාය භාවනාය පාරිපූරියා ඡන්දං ජනෙති වායමති වීරියං ආරභති ¶ චිත්තං පග්ගණ්හාති පදහති. එවං පටිපන්නො ඛො, ථපති, කුසලානං සඞ්කප්පානං නිරොධාය පටිපන්නො හොති.

268. ‘‘කතමෙහි චාහං, ථපති, දසහි ධම්මෙහි සමන්නාගතං පුරිසපුග්ගලං පඤ්ඤපෙමි ¶ සම්පන්නකුසලං පරමකුසලං උත්තමපත්තිපත්තං සමණං අයොජ්ඣං? ඉධ, ථපති, භික්ඛු අසෙඛාය සම්මාදිට්ඨියා සමන්නාගතො හොති, අසෙඛෙන සම්මාසඞ්කප්පෙන සමන්නාගතො හොති, අසෙඛාය සම්මාවාචාය සමන්නාගතො හොති, අසෙඛෙන සම්මාකම්මන්තෙන සමන්නාගතො හොති, අසෙඛෙන සම්මාආජීවෙන සමන්නාගතො හොති, අසෙඛෙන සම්මාවායාමෙන සමන්නාගතො හොති, අසෙඛාය සම්මාසතියා සමන්නාගතො හොති, අසෙඛෙන සම්මාසමාධිනා සමන්නාගතො හොති, අසෙඛෙන සම්මාඤාණෙන සමන්නාගතො හොති, අසෙඛාය සම්මාවිමුත්තියා සමන්නාගතො හොති – ඉමෙහි ඛො අහං, ථපති, දසහි ධම්මෙහි සමන්නාගතං පුරිසපුග්ගලං පඤ්ඤපෙමි සම්පන්නකුසලං පරමකුසලං උත්තමපත්තිපත්තං සමණං අයොජ්ඣ’’න්ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනො පඤ්චකඞ්ගො ථපති භගවතො භාසිතං අභිනන්දීති.

සමණමුණ්ඩිකසුත්තං නිට්ඨිතං අට්ඨමං.

9. චූළසකුලුදායිසුත්තං

269. එවං ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන සකුලුදායී පරිබ්බාජකො මොරනිවාපෙ පරිබ්බාජකාරාමෙ පටිවසති මහතියා පරිබ්බාජකපරිසාය සද්ධිං. අථ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය රාජගහං පිණ්ඩාය පාවිසි. අථ ඛො භගවතො එතදහොසි – ‘‘අතිප්පගො ඛො තාව රාජගහෙ පිණ්ඩාය චරිතුං. යංනූනාහං යෙන මොරනිවාපො පරිබ්බාජකාරාමො යෙන සකුලුදායී පරිබ්බාජකො තෙනුපසඞ්කමෙය්ය’’න්ති. අථ ඛො භගවා යෙන මොරනිවාපො පරිබ්බාජකාරාමො තෙනුපසඞ්කමි.

තෙන ඛො පන සමයෙන සකුලුදායී පරිබ්බාජකො මහතියා පරිබ්බාජකපරිසාය සද්ධිං නිසින්නො හොති උන්නාදිනියා උච්චාසද්දමහාසද්දාය ¶ අනෙකවිහිතං තිරච්ඡානකථං කථෙන්තියා, සෙය්යථිදං – රාජකථං චොරකථං මහාමත්තකථං සෙනාකථං භයකථං යුද්ධකථං අන්නකථං පානකථං වත්ථකථං සයනකථං මාලාකථං ගන්ධකථං ඤාතිකථං යානකථං ගාමකථං නිගමකථං නගරකථං ජනපදකථං ඉත්ථිකථං සූරකථං විසිඛාකථං කුම්භට්ඨානකථං පුබ්බපෙතකථං නානත්තකථං ලොකක්ඛායිකං සමුද්දක්ඛායිකං ඉතිභවාභවකථං ඉති වා. අද්දසා ඛො සකුලුදායී පරිබ්බාජකො භගවන්තං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන සකං පරිසං සණ්ඨාපෙසි – ‘‘අප්පසද්දා භොන්තො හොන්තු, මා භොන්තො සද්දමකත්ථ. අයං සමණො ගොතමො ආගච්ඡති; අප්පසද්දකාමො ඛො පන සො ආයස්මා අප්පසද්දස්ස වණ්ණවාදී. අප්පෙව නාම අප්පසද්දං පරිසං විදිත්වා උපසඞ්කමිතබ්බං මඤ්ඤෙය්යා’’ති. අථ ඛො තෙ පරිබ්බාජකා තුණ්හී අහෙසුං ¶ .

270. අථ ඛො භගවා යෙන සකුලුදායී පරිබ්බාජකො තෙනුපසඞ්කමි. අථ ඛො සකුලුදායී පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘එතු ඛො, භන්තෙ, භගවා. ස්වාගතං, භන්තෙ, භගවතො. චිරස්සං ඛො, භන්තෙ, භගවා ඉමං පරියායමකාසි යදිදං ඉධාගමනාය. නිසීදතු, භන්තෙ, භගවා; ඉදමාසනං පඤ්ඤත්ත’’න්ති. නිසීදි භගවා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ. සකුලුදායීපි ඛො ¶ පරිබ්බාජකො අඤ්ඤතරං නීචං ආසනං ගහෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො සකුලුදායිං පරිබ්බාජකං භගවා එතදවොච – ‘‘කාය නුත්ථ, උදායි, එතරහි ¶ කථාය සන්නිසින්නා, කා ච පන වො අන්තරාකථා විප්පකතා’’ති? ‘‘තිට්ඨතෙසා, භන්තෙ, කථා යාය මයං එතරහි කථාය සන්නිසින්නා. නෙසා, භන්තෙ, කථා භගවතො දුල්ලභා භවිස්සති පච්ඡාපි සවනාය. යදාහං, භන්තෙ, ඉමං පරිසං අනුපසඞ්කන්තො හොමි අථායං පරිසා අනෙකවිහිතං තිරච්ඡානකථං කථෙන්තී නිසින්නා හොති; යදා ච ඛො අහං, භන්තෙ, ඉමං පරිසං උපසඞ්කන්තො හොමි අථායං පරිසා මමඤ්ඤෙව මුඛං උල්ලොකෙන්තී නිසින්නා හොති – ‘යං නො සමණො උදායී ධම්මං භාසිස්සති තං [තං නො (සී. ස්යා. කං. පී.)] සොස්සාමා’ති; යදා පන ¶ , භන්තෙ, භගවා ඉමං පරිසං උපසඞ්කන්තො හොති අථාහඤ්චෙව අයඤ්ච පරිසා භගවතො මුඛං උල්ලොකෙන්තා [ඔලොකෙන්තී (ස්යා. කං. ක.)] නිසින්නා හොම – ‘යං නො භගවා ධම්මං භාසිස්සති තං සොස්සාමා’’’ති.

271. ‘‘තෙනහුදායි, තංයෙවෙත්ථ පටිභාතු යථා මං පටිභාසෙය්යා’’සි. ‘‘පුරිමානි ¶ , භන්තෙ, දිවසානි පුරිමතරානි සබ්බඤ්ඤූ සබ්බදස්සාවී අපරිසෙසං ඤාණදස්සනං පටිජානමානො ‘චරතො ච මෙ තිට්ඨතො ච සුත්තස්ස ච ජාගරස්ස ච සතතං සමිතං ඤාණදස්සනං පච්චුපට්ඨිත’න්ති. සො මයා [පච්චුපට්ඨිත’’න්ති මයා (?)] පුබ්බන්තං ආරබ්භ පඤ්හං පුට්ඨො සමානො අඤ්ඤෙනඤ්ඤං පටිචරි, බහිද්ධා කථං අපනාමෙසි, කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාත්වාකාසි. තස්ස මය්හං, භන්තෙ, භගවන්තංයෙව ආරබ්භ සති උදපාදි – ‘අහො නූන භගවා, අහො නූන සුගතො! යො ඉමෙසං ධම්මානං සුකුසලො’’’ති. ‘‘කො පන සො, උදායි, සබ්බඤ්ඤූ සබ්බදස්සාවී අපරිසෙසං ඤාණදස්සනං පටිජානමානො ‘චරතො ච මෙ තිට්ඨතො ච සුත්තස්ස ච ජාගරස්ස ච සතතං සමිතං ඤාණදස්සනං පච්චුපට්ඨිත’න්ති, යො තයා පුබ්බන්තං ආරබ්භ පඤ්හං පුට්ඨො සමානො අඤ්ඤෙනඤ්ඤං පටිචරි, බහිද්ධා කථං අපනාමෙසි කොපඤ්ච දොසඤ්ච අප්පච්චයඤ්ච පාත්වාකාසී’’ති? ‘නිගණ්ඨො, භන්තෙ, නාටපුත්තො’ති.

‘‘යො ඛො, උදායි, අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරෙය්ය, සෙය්යථිදං – එකම්පි ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො…පෙ… ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරෙය්ය, සො වා මං පුබ්බන්තං ආරබ්භ පඤ්හං පුච්ඡෙය්ය, තං වාහං පුබ්බන්තං ආරබ්භ පඤ්හං පුච්ඡෙය්යං; සො වා මෙ පුබ්බන්තං ආරබ්භ පඤ්හස්ස ¶ වෙය්යාකරණෙන චිත්තං ආරාධෙය්ය, තස්ස වාහං පුබ්බන්තං ආරබ්භ පඤ්හස්ස වෙය්යාකරණෙන චිත්තං ¶ ආරාධෙය්යං.

‘‘යො ¶ [සො (සී. පී.)] ඛො, උදායි, දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සෙය්ය චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානෙය්ය, සො වා මං අපරන්තං ආරබ්භ පඤ්හං ¶ පුච්ඡෙය්ය, තං වාහං අපරන්තං ආරබ්භ පඤ්හං පුච්ඡෙය්යං; සො වා මෙ අපරන්තං ආරබ්භ පඤ්හස්ස වෙය්යාකරණෙන චිත්තං ආරාධෙය්ය, තස්ස වාහං අපරන්තං ආරබ්භ පඤ්හස්ස වෙය්යාකරණෙන චිත්තං ආරාධෙය්යං.

‘‘අපි ච, උදායි, තිට්ඨතු පුබ්බන්තො, තිට්ඨතු අපරන්තො. ධම්මං තෙ දෙසෙස්සාමි – ඉමස්මිං සති ඉදං හොති, ඉමස්සුප්පාදා ඉදං උප්පජ්ජති; ඉමස්මිං අසති ඉදං න හොති, ඉමස්ස නිරොධා ඉදං නිරුජ්ඣතී’’ති.

‘‘අහඤ්හි, භන්තෙ, යාවතකම්පි මෙ ඉමිනා අත්තභාවෙන පච්චනුභූතං තම්පි නප්පහොමි සාකාරං සඋද්දෙසං අනුස්සරිතුං, කුතො පනාහං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරිස්සාමි, සෙය්යථිදං – එකම්පි ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො…පෙ… ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරිස්සාමි, සෙය්යථාපි භගවා? අහඤ්හි, භන්තෙ, එතරහි පංසුපිසාචකම්පි න පස්සාමි, කුතො පනාහං දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සිස්සාමි චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානිස්සාමි, සෙය්යථාපි භගවා? යං පන මං, භන්තෙ, භගවා එවමාහ – ‘අපි ච, උදායි, තිට්ඨතු පුබ්බන්තො, තිට්ඨතු ¶ අපරන්තො; ධම්මං තෙ දෙසෙස්සාමි – ඉමස්මිං සති ඉදං හොති, ඉමස්සුප්පාදා ඉදං උප්පජ්ජති; ඉමස්මිං අසති ඉදං න හොති, ඉමස්ස නිරොධා ඉදං නිරුජ්ඣතී’ති තඤ්ච පන මෙ භිය්යොසොමත්තාය න පක්ඛායති. අප්පෙව නාමාහං, භන්තෙ, සකෙ ආචරියකෙ භගවතො චිත්තං ආරාධෙය්යං පඤ්හස්ස වෙය්යාකරණෙනා’’ති.

272. ‘‘කින්ති පන තෙ, උදායි, සකෙ ආචරියකෙ හොතී’’ති? ‘‘අම්හාකං, භන්තෙ, සකෙ ආචරියකෙ එවං හොති – ‘අයං පරමො වණ්ණො, අයං පරමො වණ්ණො’’’ති.

‘‘යං ¶ පන තෙ එතං, උදායි, සකෙ ආචරියකෙ එවං හොති – ‘අයං පරමො වණ්ණො, අයං ¶ පරමො වණ්ණො’ති, කතමො සො පරමො වණ්ණො’’ති? ‘‘යස්මා, භන්තෙ, වණ්ණා අඤ්ඤො වණ්ණො උත්තරිතරො වා පණීතතරො වා නත්ථි සො පරමො වණ්ණො’’ති.

‘‘කතමො පන සො පරමො වණ්ණො යස්මා වණ්ණා අඤ්ඤො වණ්ණො උත්තරිතරො වා පණීතතරො වා නත්ථී’’ති? ‘‘යස්මා ¶ , භන්තෙ, වණ්ණා අඤ්ඤො වණ්ණො උත්තරිතරො වා පණීතතරො වා නත්ථි සො පරමො වණ්ණො’’ති.

‘‘දීඝාපි ඛො තෙ එසා, උදායි, ඵරෙය්ය – ‘යස්මා, භන්තෙ, වණ්ණා අඤ්ඤො වණ්ණො උත්තරිතරො වා පණීතතරො වා නත්ථි සො පරමො වණ්ණො’ති වදෙසි, තඤ්ච වණ්ණං න පඤ්ඤපෙසි. සෙය්යථාපි, උදායි, පුරිසො එවං වදෙය්ය – ‘අහං යා ඉමස්මිං ජනපදෙ ජනපදකල්යාණී තං ඉච්ඡාමි, තං කාමෙමී’ති. තමෙනං එවං වදෙය්යුං – ‘අම්භො ¶ පුරිස, යං ත්වං ජනපදකල්යාණිං ඉච්ඡසි කාමෙසි, ජානාසි තං ජනපදකල්යාණිං – ඛත්තියී වා බ්රාහ්මණී වා වෙස්සී වා සුද්දී වා’’ති? ඉති පුට්ඨො ‘නො’ති වදෙය්ය. තමෙනං එවං වදෙය්යුං – ‘අම්භො පුරිස, යං ත්වං ජනපදකල්යාණිං ඉච්ඡසි කාමෙසි, ජානාසි තං ජනපදකල්යාණිං – එවංනාමා එවංගොත්තාති වාති…පෙ… දීඝා වා රස්සා වා මජ්ඣිමා වා කාළී වා සාමා වා මඞ්ගුරච්ඡවී වාති… අමුකස්මිං ගාමෙ වා නිගමෙ වා නගරෙ වා’ති? ඉති පුට්ඨො ‘නො’ති වදෙය්ය. තමෙනං එවං වදෙය්යුං – ‘අම්භො පුරිස, යං ත්වං න ජානාසි න පස්සසි, තං ත්වං ඉච්ඡසි කාමෙසී’’’ති? ඉති පුට්ඨො ‘ආමා’ති වදෙය්ය.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, උදායි – නනු එවං සන්තෙ, තස්ස පුරිසස්ස අප්පාටිහීරකතං භාසිතං සම්පජ්ජතී’’ති? ‘‘අද්ධා ඛො, භන්තෙ, එවං සන්තෙ තස්ස පුරිසස්ස අප්පාටිහීරකතං භාසිතං සම්පජ්ජතී’’ති.

‘‘එවමෙව ඛො ත්වං, උදායි, ‘යස්මා, භන්තෙ, වණ්ණා අඤ්ඤො වණ්ණො උත්තරිතරො වා පණීතතරො වා නත්ථි සො පරමො වණ්ණො’ති වදෙසි, තඤ්ච වණ්ණං න පඤ්ඤපෙසී’’ති.

‘‘සෙය්යථාපි, භන්තෙ, මණි වෙළුරියො සුභො ජාතිමා අට්ඨංසො සුපරිකම්මකතො පණ්ඩුකම්බලෙ ¶ නික්ඛිත්තො භාසතෙ ච තපතෙ ච විරොචති ච, එවං වණ්ණො අත්තා හොති අරොගො පරං මරණා’’ති.

273. ‘‘තං ¶ කිං මඤ්ඤසි, උදායි, යො වා මණි වෙළුරියො සුභො ¶ ජාතිමා අට්ඨංසො සුපරිකම්මකතො පණ්ඩුකම්බලෙ නික්ඛිත්තො භාසතෙ ¶ ච තපතෙ ච විරොචති ච, යො වා රත්තන්ධකාරතිමිසාය කිමි ඛජ්ජොපනකො – ඉමෙසං උභින්නං වණ්ණානං කතමො වණ්ණො අභික්කන්තතරො ච පණීතතරො චා’’ති? ‘‘ය්වායං, භන්තෙ, රත්තන්ධකාරතිමිසාය කිමි ඛජ්ජොපනකො – අයං ඉමෙසං උභින්නං වණ්ණානං අභික්කන්තතරො ච පණීතතරො චා’’ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, උදායි, යො වා රත්තන්ධකාරතිමිසාය කිමි ඛජ්ජොපනකො, යො වා රත්තන්ධකාරතිමිසාය තෙලප්පදීපො – ඉමෙසං උභින්නං වණ්ණානං කතමො වණ්ණො අභික්කන්තතරො ච පණීතතරො චා’’ති? ‘‘ය්වායං, භන්තෙ, රත්තන්ධකාරතිමිසාය තෙලප්පදීපො – අයං ඉමෙසං උභින්නං වණ්ණානං අභික්කන්තතරො ච පණීතතරො චා’’ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, උදායි, යො වා රත්තන්ධකාරතිමිසාය තෙලප්පදීපො, යො වා රත්තන්ධකාරතිමිසාය මහාඅග්ගික්ඛන්ධො – ඉමෙසං උභින්නං වණ්ණානං කතමො වණ්ණො අභික්කන්තතරො ච පණීතතරො චා’’ති? ‘‘ය්වායං, භන්තෙ, රත්තන්ධකාරතිමිසාය මහාඅග්ගික්ඛන්ධො – අයං ඉමෙසං උභින්නං වණ්ණානං අභික්කන්තතරො ච පණීතතරො චා’’ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, උදායි, යො වා රත්තන්ධකාරතිමිසාය මහාඅග්ගික්ඛන්ධො, යා වා රත්තියා පච්චූසසමයං විද්ධෙ විගතවලාහකෙ දෙවෙ ඔසධිතාරකා – ඉමෙසං උභින්නං වණ්ණානං කතමො වණ්ණො අභික්කන්තතරො ¶ ච පණීතතරො චා’’ති? ‘‘ය්වායං, භන්තෙ, රත්තියා පච්චූසසමයං විද්ධෙ විගතවලාහකෙ දෙවෙ ඔසධිතාරකා – අයං ඉමෙසං උභින්නං වණ්ණානං අභික්කන්තතරො ච පණීතතරො චා’’ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, උදායි, යා වා රත්තියා පච්චූසසමයං විද්ධෙ විගතවලාහකෙ දෙවෙ ඔසධිතාරකා, යො වා තදහුපොසථෙ පන්නරසෙ විද්ධෙ විගතවලාහකෙ දෙවෙ අභිදො [අභිදෙ (ක. සී.), අභිදොසං (ක.) අභිදොති අභිසද්දෙන සමානත්ථනිපාතපදං (ඡක්කඞ්ගුත්තරටීකා මහාවග්ග අට්ඨමසුත්තවණ්ණනා)] අඩ්ඪරත්තසමයං චන්දො ¶ – ඉමෙසං උභින්නං වණ්ණානං කතමො වණ්ණො අභික්කන්තතරො ච පණීතතරො චා’’ති? ‘‘ය්වායං, භන්තෙ, තදහුපොසථෙ පන්නරසෙ විද්ධෙ විගතවලාහකෙ දෙවෙ අභිදො ¶ අඩ්ඪරත්තසමයං චන්දො – අයං ඉමෙසං උභින්නං වණ්ණානං අභික්කන්තතරො ච පණීතතරො චා’’ති.

‘‘තං ¶ කිං මඤ්ඤසි, උදායි, යො වා තදහුපොසථෙ පන්නරසෙ විද්ධෙ විගතවලාහකෙ දෙවෙ අභිදො අඩ්ඪරත්තසමයං චන්දො, යො වා වස්සානං පච්ඡිමෙ මාසෙ සරදසමයෙ විද්ධෙ විගතවලාහකෙ දෙවෙ අභිදො මජ්ඣන්හිකසමයං සූරියො – ඉමෙසං උභින්නං වණ්ණානං කතමො වණ්ණො අභික්කන්තතරො ච පණීතතරො චා’’ති? ‘‘ය්වායං, භන්තෙ, වස්සානං පච්ඡිමෙ මාසෙ සරදසමයෙ විද්ධෙ විගතවලාහකෙ දෙවෙ අභිදො මජ්ඣන්හිකසමයං සූරියො – අයං ඉමෙසං උභින්නං වණ්ණානං අභික්කන්තතරො ච පණීතතරො චා’’ති.

‘‘අතො ඛො තෙ, උදායි, බහූ හි බහුතරා දෙවා යෙ ඉමෙසං චන්දිමසූරියානං ආභා නානුභොන්ති, ත්යාහං ¶ පජානාමි. අථ ච පනාහං න වදාමි – ‘යස්මා වණ්ණා අඤ්ඤො වණ්ණො උත්තරිතරො වා පණීතතරො වා නත්ථී’ති. අථ ච පන ත්වං, උදායි, ‘ය්වායං වණ්ණො කිමිනා ඛජ්ජොපනකෙන නිහීනතරො [හීනතරො (සී. පී.)] ච පතිකිට්ඨතරො ච සො පරමො වණ්ණො’ති වදෙසි, තඤ්ච වණ්ණං න පඤ්ඤපෙසී’’ති. ‘‘අච්ඡිදං [අච්ඡිර (ක.), අච්ඡිද (?)] භගවා කථං, අච්ඡිදං සුගතො කථ’’න්ති!

‘‘කිං පන ත්වං, උදායි, එවං වදෙසි – ‘අච්ඡිදං භගවා කථං, අච්ඡිදං සුගතො කථං’’’ති? ‘‘අම්හාකං, භන්තෙ, සකෙ ආචරියකෙ එවං හොති – ‘අයං පරමො වණ්ණො, අයං පරමො වණ්ණො’ති. තෙ මයං, භන්තෙ, භගවතා සකෙ ආචරියකෙ සමනුයුඤ්ජියමානා සමනුග්ගාහියමානා සමනුභාසියමානා රිත්තා තුච්ඡා අපරද්ධා’’ති.

274. ‘‘කිං පනුදායි, අත්ථි එකන්තසුඛො ලොකො, අත්ථි ආකාරවතී පටිපදා එකන්තසුඛස්ස ලොකස්ස සච්ඡිකිරියායා’’ති? ‘‘අම්හාකං, භන්තෙ, සකෙ ආචරියකෙ එවං හොති – ‘අත්ථි එකන්තසුඛො ලොකො, අත්ථි ආකාරවතී පටිපදා එකන්තසුඛස්ස ලොකස්ස සච්ඡිකිරියායා’’’ති.

‘‘කතමා ¶ පන සා, උදායි, ආකාරවතී පටිපදා එකන්තසුඛස්ස ලොකස්ස සච්ඡිකිරියායා’’ති? ‘‘ඉධ, භන්තෙ, එකච්චො පාණාතිපාතං පහාය පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති, අදින්නාදානං පහාය අදින්නාදානා පටිවිරතො ¶ හොති, කාමෙසුමිච්ඡාචාරං පහාය කාමෙසුමිච්ඡාචාරා පටිවිරතො ¶ හොති, මුසාවාදං පහාය මුසාවාදා පටිවිරතො හොති, අඤ්ඤතරං වා පන තපොගුණං සමාදාය වත්තති. අයං ඛො සා, භන්තෙ, ආකාරවතී ¶ පටිපදා එකන්තසුඛස්ස ලොකස්ස සච්ඡිකිරියායා’’ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, උදායි, යස්මිං සමයෙ පාණාතිපාතං පහාය පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති, එකන්තසුඛී වා තස්මිං සමයෙ අත්තා හොති සුඛදුක්ඛී වා’’ති? ‘‘සුඛදුක්ඛී, භන්තෙ’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, උදායි, යස්මිං සමයෙ අදින්නාදානං පහාය අදින්නාදානා පටිවිරතො හොති, එකන්තසුඛී වා තස්මිං සමයෙ අත්තා හොති සුඛදුක්ඛී වා’’ති? ‘‘සුඛදුක්ඛී, භන්තෙ’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, උදායි, යස්මිං සමයෙ කාමෙසුමිච්ඡාචාරං පහාය කාමෙසුමිච්ඡාචාරා පටිවිරතො හොති, එකන්තසුඛී වා තස්මිං සමයෙ අත්තා හොති සුඛදුක්ඛී වා’’ති? ‘‘සුඛදුක්ඛී, භන්තෙ’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, උදායි, යස්මිං සමයෙ මුසාවාදං පහාය මුසාවාදා පටිවිරතො හොති, එකන්තසුඛී වා තස්මිං සමයෙ අත්තා හොති සුඛදුක්ඛී වා’’ති? ‘‘සුඛදුක්ඛී, භන්තෙ’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, උදායි, යස්මිං සමයෙ අඤ්ඤතරං තපොගුණං සමාදාය වත්තති, එකන්තසුඛී වා තස්මිං සමයෙ අත්තා හොති සුඛදුක්ඛී වා’’ති? ‘‘සුඛදුක්ඛී, භන්තෙ’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, උදායි, අපි නු ඛො වොකිණ්ණසුඛදුක්ඛං පටිපදං ආගම්ම එකන්තසුඛස්ස ¶ ලොකස්ස සච්ඡිකිරියා හොතී’’ති [සච්ඡිකිරියායාති (ක.)]? ‘‘අච්ඡිදං භගවා කථං, අච්ඡිදං සුගතො කථ’’න්ති!

‘‘කිං පන ත්වං, උදායි, වදෙසි – ‘අච්ඡිදං භගවා කථං, අච්ඡිදං සුගතො කථං’’’ති? ‘‘අම්හාකං, භන්තෙ, සකෙ ආචරියකෙ එවං හොති – ‘අත්ථි එකන්තසුඛො ලොකො, අත්ථි ආකාරවතී පටිපදා එකන්තසුඛස්ස ලොකස්ස ¶ සච්ඡිකිරියායා’ති. තෙ මයං, භන්තෙ, භගවතා සකෙ ආචරියකෙ සමනුයුඤ්ජියමානා සමනුග්ගාහියමානා සමනුභාසියමානා රිත්තා තුච්ඡා අපරද්ධා’’ති [අපරද්ධා (සී.), අපරද්ධාපි (ස්යා. කං. පී.)].

275. ‘‘කිං ¶ පන, භන්තෙ, අත්ථි එකන්තසුඛො ලොකො, අත්ථි ආකාරවතී පටිපදා එකන්තසුඛස්ස ලොකස්ස සච්ඡිකිරියායා’’ති? ‘‘අත්ථි ¶ ඛො, උදායි, එකන්තසුඛො ලොකො, අත්ථි ආකාරවතී පටිපදා එකන්තසුඛස්ස ලොකස්ස සච්ඡිකිරියායා’’ති.

‘‘කතමා පන සා, භන්තෙ, ආකාරවතී පටිපදා එකන්තසුඛස්ස ලොකස්ස සච්ඡිකිරියායා’’ති? ‘‘ඉධුදායි, භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති; විතක්කවිචාරානං වූපසමා… දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති; පීතියා ච විරාගා… තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති – අයං ඛො සා, උදායි, ආකාරවතී පටිපදා එකන්තසුඛස්ස ලොකස්ස සච්ඡිකිරියායා’’ති.

‘‘න [කිං නු (ස්යා. කං. ක.)] ඛො සා, භන්තෙ, ආකාරවතී පටිපදා එකන්තසුඛස්ස ලොකස්ස සච්ඡිකිරියාය, සච්ඡිකතො හිස්ස, භන්තෙ, එත්තාවතා එකන්තසුඛො ලොකො හොතී’’ති. ‘‘න ඛ්වාස්ස, උදායි, එත්තාවතා එකන්තසුඛො ලොකො සච්ඡිකතො හොති; ආකාරවතීත්වෙව සා පටිපදා එකන්තසුඛස්ස ලොකස්ස සච්ඡිකිරියායා’’ති.

එවං ¶ වුත්තෙ, සකුලුදායිස්ස පරිබ්බාජකස්ස පරිසා උන්නාදිනී උච්චාසද්දමහාසද්දා අහොසි – ‘‘එත්ථ මයං අනස්සාම සාචරියකා, එත්ථ මයං අනස්සාම [පනස්සාම (සී.)] සාචරියකා! න මයං ඉතො භිය්යො උත්තරිතරං පජානාමා’’ති.

අථ ඛො සකුලුදායී පරිබ්බාජකො තෙ පරිබ්බාජකෙ අප්පසද්දෙ ¶ කත්වා භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කිත්තාවතා පනාස්ස, භන්තෙ, එකන්තසුඛො ලොකො සච්ඡිකතො හොතී’’ති? ‘‘ඉධුදායි, භික්ඛු සුඛස්ස ච පහානා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං… උපසම්පජ්ජ විහරති. යා තා දෙවතා එකන්තසුඛං ලොකං උපපන්නා තාහි දෙවතාහි සද්ධිං සන්තිට්ඨති සල්ලපති සාකච්ඡං සමාපජ්ජති. එත්තාවතා ඛ්වාස්ස, උදායි, එකන්තසුඛො ලොකො සච්ඡිකතො හොතී’’ති.

276. ‘‘එතස්ස නූන, භන්තෙ, එකන්තසුඛස්ස ලොකස්ස සච්ඡිකිරියාහෙතු භික්ඛූ භගවති බ්රහ්මචරියං චරන්තී’’ති? ‘‘න ඛො, උදායි, එකන්තසුඛස්ස ලොකස්ස සච්ඡිකිරියාහෙතු භික්ඛූ මයි බ්රහ්මචරියං චරන්ති. අත්ථි ඛො, උදායි ¶ , අඤ්ඤෙව ධම්මා උත්තරිතරා ච පණීතතරා ච යෙසං සච්ඡිකිරියාහෙතු භික්ඛූ මයි බ්රහ්මචරියං චරන්තී’’ති.

‘‘කතමෙ ¶ පන තෙ, භන්තෙ, ධම්මා උත්තරිතරා ච පණීතතරා ච යෙසං සච්ඡිකිරියාහෙතු භික්ඛූ භගවති බ්රහ්මචරියං චරන්තී’’ති? ‘‘ඉධුදායි, තථාගතො ලොකෙ උප්පජ්ජති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා…පෙ… සො ඉමෙ පඤ්ච නීවරණෙ පහාය චෙතසො උපක්කිලෙසෙ පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණෙ විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. අයම්පි ඛො, උදායි, ධම්මො උත්තරිතරො ච පණීතතරො ච යස්ස සච්ඡිකිරියාහෙතු භික්ඛූ මයි බ්රහ්මචරියං චරන්ති’’.

‘‘පුන චපරං, උදායි, භික්ඛු විතක්කවිචාරානං ¶ වූපසමා…පෙ… දුතියං ඣානං… තතියං ඣානං… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. අයම්පි ඛො, උදායි, ධම්මො උත්තරිතරො ච පණීතතරො ච යස්ස සච්ඡිකිරියාහෙතු භික්ඛූ මයි බ්රහ්මචරියං චරන්ති.

‘‘සො ¶ එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ පුබ්බෙනිවාසානුස්සතිඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙති. සො අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති, සෙය්යථිදං – එකම්පි ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො…පෙ… ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති. අයම්පි ඛො, උදායි, ධම්මො උත්තරිතරො ච පණීතතරො ච යස්ස සච්ඡිකිරියාහෙතු භික්ඛූ මයි බ්රහ්මචරියං චරන්ති.

‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ සත්තානං චුතූපපාතඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙති. සො දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ…පෙ… යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති. අයම්පි ඛො, උදායි, ධම්මො උත්තරිතරො ච පණීතතරො ච යස්ස සච්ඡිකිරියාහෙතු භික්ඛූ මයි බ්රහ්මචරියං චරන්ති.

‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ ආසවානං ඛයඤාණාය ¶ චිත්තං අභිනින්නාමෙති ¶ . සො ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති…පෙ… ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති… ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති… ‘ඉමෙ ආසවා’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං ආසවසමුදයො’ති… ¶ ‘අයං ආසවනිරොධො’ති… ‘අයං ආසවනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති. තස්ස එවං ජානතො එවං පස්සතො කාමාසවාපි චිත්තං විමුච්චති, භවාසවාපි චිත්තං විමුච්චති, අවිජ්ජාසවාපි චිත්තං විමුච්චති. විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං හොති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාති. අයම්පි ඛො, උදායි, ධම්මො උත්තරිතරො ච පණීතතරො ච යස්ස සච්ඡිකිරියාහෙතු භික්ඛූ මයි බ්රහ්මචරියං චරන්ති. ඉමෙ ඛො, උදායි, ධම්මා උත්තරිතරා ච පණීතතරා ච යෙසං සච්ඡිකිරියාහෙතු භික්ඛූ මයි බ්රහ්මචරියං චරන්තී’’ති.

277. එවං වුත්තෙ, සකුලුදායී පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අභික්කන්තං, භන්තෙ ¶ , අභික්කන්තං, භන්තෙ! සෙය්යථාපි, භන්තෙ, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජෙය්ය, පටිච්ඡන්නං වා විවරෙය්ය, මූළ්හස්ස වා මග්ගං ආචික්ඛෙය්ය, අන්ධකාරෙ වා තෙලපජ්ජොතං ධාරෙය්ය – ‘චක්ඛුමන්තො රූපානි දක්ඛන්තී’ති; එවමෙවං භගවතා අනෙකපරියායෙන ධම්මො පකාසිතො. එසාහං, භන්තෙ, භගවන්තං සරණං ගච්ඡාමි ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. ලභෙය්යාහං, භන්තෙ, භගවතො සන්තිකෙ පබ්බජ්ජං, ලභෙය්යං උපසම්පද’’න්ති.

එවං ¶ වුත්තෙ, සකුලුදායිස්ස පරිබ්බාජකස්ස පරිසා සකුලුදායිං පරිබ්බාජකං එතදවොචුං – ‘‘මා භවං, උදායි, සමණෙ ගොතමෙ බ්රහ්මචරියං චරි; මා භවං, උදායි, ආචරියො හුත්වා අන්තෙවාසීවාසං වසි. සෙය්යථාපි නාම උදකමණිකො [මණිකො (සී. පී. ක.)] හුත්වා උදඤ්චනිකො [උද්දෙකනිකො (සී. ස්යා. කං. පී.)] අස්ස, එවං සම්පදමිදං [එවං සම්පදමෙතං (සී. පී.)] භොතො උදායිස්ස භවිස්සති. මා භවං, උදායි, සමණෙ ගොතමෙ බ්රහ්මචරියං චරි; මා භවං, උදායි, ආචරියො හුත්වා අන්තෙවාසීවාසං වසී’’ති. ඉති හිදං සකුලුදායිස්ස පරිබ්බාජකස්ස පරිසා සකුලුදායිං පරිබ්බාජකං අන්තරායමකාසි භගවති බ්රහ්මචරියෙති.

චූළසකුලුදායිසුත්තං නිට්ඨිතං නවමං.

10. වෙඛනසසුත්තං

278. එවං ¶ ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. අථ ඛො වෙඛනසො [වෙඛනස්සො (සී. පී.)] පරිබ්බාජකො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතො ඛො වෙඛනසො පරිබ්බාජකො භගවතො සන්තිකෙ උදානං උදානෙසි – ‘‘අයං පරමො වණ්ණො, අයං පරමො වණ්ණො’’ති.

‘‘කිං පන ත්වං, කච්චාන, එවං වදෙසි – ‘අයං පරමො වණ්ණො, අයං පරමො වණ්ණො’ති? කතමො, කච්චාන, සො පරමො වණ්ණො’’ති?

‘‘යස්මා, භො ගොතම, වණ්ණා අඤ්ඤො වණ්ණො උත්තරිතරො වා පණීතතරො වා නත්ථි සො පරමො වණ්ණො’’ති.

‘‘කතමො පන සො, කච්චාන, වණ්ණො යස්මා වණ්ණා අඤ්ඤො වණ්ණො උත්තරිතරො වා පණීතතරො වා නත්ථී’’ති?

‘‘යස්මා, භො ගොතම, වණ්ණා අඤ්ඤො වණ්ණො උත්තරිතරො වා පණීතතරො වා නත්ථි සො පරමො වණ්ණො’’ති.

‘‘දීඝාපි ඛො තෙ එසා, කච්චාන, ඵරෙය්ය – ‘යස්මා, භො ගොතම, වණ්ණා අඤ්ඤො වණ්ණො උත්තරිතරො වා පණීතතරො වා නත්ථි සො පරමො වණ්ණො’ති වදෙසි, තඤ්ච වණ්ණං න පඤ්ඤපෙසි. සෙය්යථාපි, කච්චාන, පුරිසො එවං වදෙය්ය – ‘අහං යා ඉමස්මිං ජනපදෙ ¶ ජනපදකල්යාණී, තං ඉච්ඡාමි තං කාමෙමී’ති. තමෙනං එවං වදෙය්යුං – ‘අම්භො පුරිස, යං ත්වං ජනපදකල්යාණිං ඉච්ඡසි කාමෙසි, ජානාසි තං ජනපදකල්යාණිං – ඛත්තියී වා බ්රාහ්මණී වා වෙස්සී ¶ වා සුද්දී වා’ති? ඉති පුට්ඨො ‘නො’ති වදෙය්ය. තමෙනං එවං වදෙය්යුං – ‘අම්භො පුරිස, යං ත්වං ජනපදකල්යාණිං ඉච්ඡසි කාමෙසි, ජානාසි තං ජනපදකල්යාණිං ‘එවංනාමා එවංගොත්තාති වාති…පෙ… දීඝා වා රස්සා වා මජ්ඣිමා වා කාළී වා සාමා වා මඞ්ගුරච්ඡවී වාති… අමුකස්මිං ගාමෙ වා නිගමෙ වා නගරෙ වා’ති? ඉති පුට්ඨො ‘නො’ති වදෙය්ය. තමෙනං එවං වදෙය්යුං – ‘අම්භො පුරිස, යං ත්වං න ජානාසි න පස්සසි, තං ත්වං ඉච්ඡසි කාමෙසී’’’ති? ඉති පුට්ඨො ‘ආමා’ති වදෙය්ය.

‘‘තං කිං ¶ මඤ්ඤසි, කච්චාන, නනු එවං සන්තෙ තස්ස පුරිසස්ස අප්පාටිහීරකතං භාසිතං සම්පජ්ජතී’’ති? ‘‘අද්ධා ඛො, භො ගොතම, එවං සන්තෙ තස්ස පුරිසස්ස අප්පාටිහීරකතං ¶ භාසිතං සම්පජ්ජතී’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො ත්වං, කච්චාන, ‘යස්මා, භො ගොතම, වණ්ණා අඤ්ඤො වණ්ණො උත්තරිතරො වා පණීතතරො වා නත්ථි සො පරමො වණ්ණො’ති වදෙසි; තඤ්ච වණ්ණං න පඤ්ඤපෙසී’’ති. ‘‘සෙය්යථාපි, භො ගොතම, මණි වෙළුරියො සුභො ජාතිමා අට්ඨංසො සුපරිකම්මකතො පණ්ඩුකම්බලෙ නික්ඛිත්තො භාසතෙ ච තපතෙ ච විරොචති ච, එවං වණ්ණො අත්තා හොති අරොගො පරං මරණා’’ති.

279. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, කච්චාන, යො වා මණි වෙළුරියො සුභො ¶ ජාතිමා අට්ඨංසො සුපරිකම්මකතො පණ්ඩුකම්බලෙ නික්ඛිත්තො භාසතෙ ච තපතෙ ච විරොචති ච, යො වා රත්තන්ධකාරතිමිසාය කිමි ඛජ්ජොපනකො ඉමෙසං උභින්නං වණ්ණානං කතමො වණ්ණො අභික්කන්තතරො ච පණීතතරො චා’’ති? ‘‘ය්වායං, භො ගොතම, රත්තන්ධකාරතිමිසාය කිමි ඛජ්ජොපනකො, අයං ඉමෙසං උභින්නං වණ්ණානං අභික්කන්තතරො ච පණීතතරො චා’’ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, කච්චාන, යො වා රත්තන්ධකාරතිමිසාය කිමි ඛජ්ජොපනකො, යො වා රත්තන්ධකාරතිමිසාය තෙලප්පදීපො, ඉමෙසං උභින්නං වණ්ණානං කතමො වණ්ණො අභික්කන්තතරො ච පණීතතරො චා’’ති? ‘‘ය්වායං, භො ගොතම, රත්තන්ධකාරතිමිසාය තෙලප්පදීපො, අයං ඉමෙසං උභින්නං වණ්ණානං අභික්කන්තතරො ච පණීතතරො චා’’ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, කච්චාන, යො වා රත්තන්ධකාරතිමිසාය තෙලප්පදීපො, යො වා රත්තන්ධකාරතිමිසාය ¶ මහාඅග්ගික්ඛන්ධො, ඉමෙසං උභින්නං වණ්ණානං කතමො වණ්ණො අභික්කන්තතරො ච පණීතතරො චා’’ති? ‘‘ය්වායං, භො ගොතම, රත්තන්ධකාරතිමිසාය මහාඅග්ගික්ඛන්ධො, අයං ඉමෙසං උභින්නං වණ්ණානං අභික්කන්තතරො ච පණීතතරො චා’’ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, කච්චාන, යො වා රත්තන්ධකාරතිමිසාය මහාඅග්ගික්ඛන්ධො, යා වා රත්තියා පච්චූසසමයං විද්ධෙ ¶ විගතවලාහකෙ දෙවෙ ඔසධිතාරකා, ඉමෙසං උභින්නං වණ්ණානං කතමො වණ්ණො අභික්කන්තතරො ච පණීතතරො චා’’ති? ‘‘ය්වායං, භො ගොතම, රත්තියා පච්චූසසමයං ¶ විද්ධෙ විගතවලාහකෙ දෙවෙ ඔසධිතාරකා, අයං ඉමෙසං උභින්නං වණ්ණානං අභික්කන්තතරො ච පණීතතරො චා’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, කච්චාන, යා වා රත්තියා පච්චූසසමයං විද්ධෙ විගතවලාහකෙ දෙවෙ ඔසධිතාරකා, යො වා තදහුපොසථෙ පන්නරසෙ විද්ධෙ විගතවලාහකෙ ¶ දෙවෙ අභිදො අඩ්ඪරත්තසමයං චන්දො, ඉමෙසං උභින්නං වණ්ණානං කතමො වණ්ණො අභික්කන්තතරො ච පණීතතරො චා’’ති? ‘‘ය්වායං, භො ගොතම, තදහුපොසථෙ පන්නරසෙ විද්ධෙ විගතවලාහකෙ දෙවෙ අභිදො අඩ්ඪරත්තසමයං චන්දො, අයං ඉමෙසං උභින්නං වණ්ණානං අභික්කන්තතරො ච පණීතතරො චා’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, කච්චාන, යො වා තදහුපොසථෙ පන්නරසෙ විද්ධෙ විගතවලාහකෙ දෙවෙ අභිදො අඩ්ඪරත්තසමයං චන්දො, යො වා වස්සානං පච්ඡිමෙ මාසෙ සරදසමයෙ විද්ධෙ විගතවලාහකෙ දෙවෙ අභිදො මජ්ඣන්හිකසමයං සූරියො, ඉමෙසං උභින්නං වණ්ණානං කතමො වණ්ණො අභික්කන්තතරො ච පණීතතරො චා’’ති? ‘‘ය්වායං, භො ගොතම, වස්සානං පච්ඡිමෙ මාසෙ සරදසමයෙ විද්ධෙ විගතවලාහකෙ දෙවෙ අභිදො මජ්ඣන්හිකසමයං සූරියො – අයං ඉමෙසං උභින්නං වණ්ණානං අභික්කන්තතරො ච පණීතතරො චා’’ති. ‘‘අතො ඛො තෙ, කච්චාන, බහූ හි බහුතරා දෙවා යෙ ඉමෙසං චන්දිමසූරියානං ආභා නානුභොන්ති, ත්යාහං පජානාමි. අථ ච පනාහං න වදාමි – ‘යස්මා වණ්ණා අඤ්ඤො වණ්ණො උත්තරිතරො ච පණීතතරො ¶ ච නත්ථී’ති. අථ ච පන ත්වං, කච්චාන, ‘ය්වායං වණ්ණො කිමිනා ඛජ්ජොපනකෙන නිහීනතරො ච පතිකිට්ඨතරො ච සො පරමො වණ්ණො’ති වදෙසි; තඤ්ච වණ්ණං න පඤ්ඤපෙසි’’.

280. ‘‘පඤ්ච ඛො ඉමෙ, කච්චාන, කාමගුණා. කතමෙ පඤ්ච? චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යා රූපා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා, සොතවිඤ්ඤෙය්යා සද්දා…පෙ… ඝානවිඤ්ඤෙය්යා ගන්ධා… ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යා රසා… කායවිඤ්ඤෙය්යා ඵොට්ඨබ්බා ඉට්ඨා ¶ කන්තා මනාපා ¶ පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා – ඉමෙ ඛො, කච්චාන, පඤ්ච කාමගුණා. යං ඛො, කච්චාන, ඉමෙ පඤ්ච කාමගුණෙ පටිච්ච උප්පජ්ජති සුඛං සොමනස්සං ඉදං වුච්චති කාමසුඛං. ඉති කාමෙහි කාමසුඛං, කාමසුඛා කාමග්ගසුඛං තත්ථ අග්ගමක්ඛායතී’’ති.

එවං වුත්තෙ, වෙඛනසො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අච්ඡරියං, භො ගොතම, අබ්භුතං, භො ගොතම! යාව සුභාසිතං චිදං භොතා ගොතමෙන – ‘කාමෙහි කාමසුඛං, කාමසුඛා කාමග්ගසුඛං තත්ථ අග්ගමක්ඛායතී’ති. (‘කාමෙහි, භො ගොතම, කාමසුඛං, කාමසුඛා කාමග්ගසුඛං, තත්ථ අග්ගමක්ඛායතී’ති) [( ) සී. ස්යා. කං. පී. පොත්ථකෙසු නත්ථි] – ‘‘දුජ්ජානං ඛො එතං, කච්චාන, තයා ¶ අඤ්ඤදිට්ඨිකෙන අඤ්ඤඛන්තිකෙන අඤ්ඤරුචිකෙන අඤ්ඤත්රයොගෙන අඤ්ඤත්රාචරියකෙන – කාමා [කාමං (සී. ස්යා. කං. පී.)] වා කාමසුඛං වා කාමග්ගසුඛං වා. යෙ ඛො තෙ, කච්චාන, භික්ඛූ අරහන්තො ඛීණාසවා වුසිතවන්තො කතකරණීයා ඔහිතභාරා අනුප්පත්තසදත්ථා පරික්ඛීණභවසංයොජනා සම්මදඤ්ඤා විමුත්තා තෙ ඛො ¶ එතං ජානෙය්යුං – කාමා වා කාමසුඛං වා කාමග්ගසුඛං වා’’ති.

281. එවං වුත්තෙ, වෙඛනසො පරිබ්බාජකො කුපිතො අනත්තමනො භගවන්තංයෙව ඛුංසෙන්තො භගවන්තංයෙව වම්භෙන්තො භගවන්තංයෙව වදමානො ‘‘සමණො [සමණො ච (සී. පී.)] ගොතමො පාපිතො භවිස්සතී’’ති භගවන්තං එතදවොච – ‘‘එවමෙව පනිධෙකච්චෙ [පනිධෙකෙ (සී. පී.), පනිමෙකෙ (උපරිසුභසුත්තෙ)] සමණබ්රාහ්මණා අජානන්තා පුබ්බන්තං, අපස්සන්තා අපරන්තං අථ ච පන ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායාති – පජානාමා’ති – පටිජානන්ති [ඉත්ථත්තායාති පටිජානන්ති (පී.)]. තෙසමිදං භාසිතං හස්සකංයෙව සම්පජ්ජති, නාමකංයෙව සම්පජ්ජති, රිත්තකංයෙව සම්පජ්ජති, තුච්ඡකංයෙව සම්පජ්ජතී’’ති. ‘‘යෙ ඛො තෙ, කච්චාන, සමණබ්රාහ්මණා අජානන්තා පුබ්බන්තං ¶ , අපස්සන්තා අපරන්තං, ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායාති – පජානාමා’ති – පටිජානන්ති; තෙසං සොයෙව [තෙසං තෙසායං (සී.), තෙසංයෙව සො (?)] සහධම්මිකො නිග්ගහො හොති. අපි ච, කච්චාන, තිට්ඨතු පුබ්බන්තො, තිට්ඨතු අපරන්තො. එතු විඤ්ඤූ පුරිසො අසඨො අමායාවී උජුජාතිකො, අහමනුසාසාමි අහං ධම්මං දෙසෙමි. යථානුසිට්ඨං තථා පටිපජ්ජමානො [යථානුසිට්ඨං පටිපජ්ජමානො (?)] නචිරස්සෙව සාමඤ්ඤෙව ඤස්සති සාමං දක්ඛිති – එවං කිර සම්මා [එවං කිරායස්මා (ස්යා. ක.)] බන්ධනා විප්පමොක්ඛො හොති, යදිදං අවිජ්ජා බන්ධනා. සෙය්යථාපි, කච්චාන, දහරො කුමාරො මන්දො උත්තානසෙය්යකො කණ්ඨපඤ්චමෙහි බන්ධනෙහි බද්ධො අස්ස සුත්තබන්ධනෙහි; තස්ස වුද්ධිමන්වාය ඉන්ද්රියානං පරිපාකමන්වාය ¶ තානි බන්ධනානි මුච්චෙය්යුං; සො මොක්ඛොම්හීති ඛො ජානෙය්ය නො ච බන්ධනං ¶ . එවමෙව ඛො, කච්චාන, එතු විඤ්ඤූ පුරිසො අසඨො අමායාවී උජුජාතිකො, අහමනුසාසාමි, අහං ධම්මං දෙසෙමි; යථානුසිට්ඨං තථා පටිපජ්ජමානො නචිරස්සෙව සාමඤ්ඤෙ ඤස්සති ¶ , සාමං දක්ඛිති – ‘එවං කිර සම්මා බන්ධනා විප්පමොක්ඛො හොති, යදිදං අවිජ්ජා බන්ධනා’’’ති.

එවං වුත්තෙ, වෙඛනසො පරිබ්බාජකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අභික්කන්තං, භො ගොතම…පෙ… උපාසකං මං භවං ගොතමො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති.

වෙඛනසසුත්තං නිට්ඨිතං දසමං.

පරිබ්බාජකවග්ගො නිට්ඨිතො තතියො.

තස්සුද්දානං –

පුණ්ඩරී-අග්ගිසහ-කථිනාමො, දීඝනඛො පුන භාරද්වාජගොත්තො;

සන්දකඋදායිමුණ්ඩිකපුත්තො, මණිකො තථාකච්චානො වරවග්ගො.