📜

4. රාජවග්ගො

1. ඝටිකාරසුත්තං

282. ¶ එවං ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා කොසලෙසු චාරිකං චරති මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං. අථ ඛො භගවා මග්ගා ඔක්කම්ම අඤ්ඤතරස්මිං පදෙසෙ සිතං පාත්වාකාසි. අථ ඛො ආයස්මතො ආනන්දස්ස එතදහොසි – ‘‘කො නු ඛො හෙතු, කො පච්චයො භගවතො සිතස්ස පාතුකම්මාය? න අකාරණෙන [න අකාරණෙ (සී.)] තථාගතා සිතං පාතුකරොන්තී’’ති. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො එකංසං චීවරං [උත්තරාසඞ්ග (ස්යා. කං.)] කත්වා යෙන භගවා තෙනඤ්ජලිං පණාමෙත්වා භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කො නු ඛො, භන්තෙ, හෙතු, කො පච්චයො භගවතො සිතස්ස පාතුකම්මාය? න අකාරණෙන තථාගතා සිතං පාතුකරොන්තී’’ති. ‘‘භූතපුබ්බං, ආනන්ද, ඉමස්මිං පදෙසෙ වෙගළිඞ්ගං [වෙහලිඞ්ගං (සී.), වෙභලිගං (ස්යා. කං.), වෙභලිඞ්ගං (පී.)] නාම ගාමනිගමො අහොසි ඉද්ධො චෙව ඵීතො ච බහුජනො ආකිණ්ණමනුස්සො. වෙගළිඞ්ගං ඛො, ආනන්ද, ගාමනිගමං කස්සපො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො උපනිස්සාය විහාසි. ඉධ සුදං, ආනන්ද, කස්සපස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස ආරාමො අහොසි. ඉධ සුදං, ආනන්ද, කස්සපො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො නිසින්නකො භික්ඛුසඞ්ඝං ඔවදතී’’ති. අථ ¶ ඛො ආයස්මා ආනන්දො චතුග්ගුණං සඞ්ඝාටිං පඤ්ඤපෙත්වා භගවන්තං එතදවොච – ‘‘තෙන හි, භන්තෙ, භගවා නිසීදතු එත්ථ. අයං භූමිපදෙසො ද්වීහි අරහන්තෙහි සම්මාසම්බුද්ධෙහි පරිභුත්තො භවිස්සතී’’ති. නිසීදි භගවා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ. නිසජ්ජ ඛො භගවා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි –

‘‘භූතපුබ්බං, ආනන්ද, ඉමස්මිං පදෙසෙ වෙගළිඞ්ගං නාම ගාමනිගමො අහොසි ඉද්ධො චෙව ඵීතො ච බහුජනො ආකිණ්ණමනුස්සො. වෙගළිඞ්ගං ඛො, ආනන්ද, ගාමනිගමං කස්සපො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො උපනිස්සාය විහාසි. ඉධ සුදං, ආනන්ද, කස්සපස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස ¶ ආරාමො අහොසි. ඉධ සුදං, ආනන්ද, කස්සපො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො නිසින්නකො භික්ඛුසඞ්ඝං ¶ ඔවදති.

283. ‘‘වෙගළිඞ්ගෙ ඛො, ආනන්ද, ගාමනිගමෙ ඝටිකාරො [ඝටීකාරො (සී. පී.)] නාම කුම්භකාරො කස්සපස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස උපට්ඨාකො අහොසි ¶ අග්ගුපට්ඨාකො. ඝටිකාරස්ස ඛො, ආනන්ද, කුම්භකාරස්ස ජොතිපාලො නාම මාණවො සහායො අහොසි පියසහායො. අථ ඛො, ආනන්ද, ඝටිකාරො කුම්භකාරො ජොතිපාලං මාණවං ආමන්තෙසි – ‘ආයාම, සම්ම ජොතිපාල, කස්සපං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං දස්සනාය උපසඞ්කමිස්සාම. සාධුසම්මතඤ්හි මෙ තස්ස භගවතො දස්සනං අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්සා’ති. එවං වුත්තෙ, ආනන්ද, ජොතිපාලො මාණවො ඝටිකාරං කුම්භකාරං එතදවොච – ‘අලං, සම්ම ඝටිකාර. කිං පන තෙන මුණ්ඩකෙන සමණකෙන ¶ දිට්ඨෙනා’ති? දුතියම්පි ඛො, ආනන්ද…පෙ… තතියම්පි ඛො, ආනන්ද, ඝටිකාරො කුම්භකාරො ජොතිපාලං මාණවං එතදවොච – ‘ආයාම, සම්ම ජොතිපාල, කස්සපං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං දස්සනාය උපසඞ්කමිස්සාම. සාධුසම්මතඤ්හි මෙ තස්ස භගවතො දස්සනං අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්සා’ති. තතියම්පි ඛො, ආනන්ද, ජොතිපාලො මාණවො ඝටිකාරං කුම්භකාරං එතදවොච – ‘අලං, සම්ම ඝටිකාර. කිං පන තෙන මුණ්ඩකෙන සමණකෙන දිට්ඨෙනා’ති? ‘තෙන හි, සම්ම ජොතිපාල, සොත්තිසිනානිං [සොත්තිං සිනානිං (සී. පී.), සොත්තිසිනානං (ස්යා. කං. ක.)] ආදාය [ආහර (ක.)] නදිං ගමිස්සාම සිනායිතු’න්ති. ‘එවං සම්මා’ති ඛො, ආනන්ද, ජොතිපාලො මාණවො ඝටිකාරස්ස කුම්භකාරස්ස පච්චස්සොසි. අථ ඛො, ආනන්ද, ඝටිකාරො ච කුම්භකාරො ජොතිපාලො ච මාණවො සොත්තිසිනානිං ආදාය නදිං අගමංසු සිනායිතුං’.

284. ‘‘අථ ඛො, ආනන්ද, ඝටිකාරො කුම්භකාරො ජොතිපාලං මාණවං ආමන්තෙසි – ‘අයං, සම්ම ජොතිපාල, කස්සපස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස අවිදූරෙ ආරාමො. ආයාම, සම්ම ජොතිපාල, කස්සපං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං දස්සනාය උපසඞ්කමිස්සාම. සාධුසම්මතඤ්හි මෙ තස්ස භගවතො දස්සනං අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්සා’ති. එවං වුත්තෙ, ආනන්ද, ජොතිපාලො මාණවො ඝටිකාරං කුම්භකාරං එතදවොච – ‘අලං, සම්ම ඝටිකාර. කිං පන තෙන ¶ මුණ්ඩකෙන සමණකෙන ¶ දිට්ඨෙනා’ති? දුතියම්පි ඛො, ආනන්ද…පෙ… තතියම්පි ඛො, ආනන්ද, ඝටිකාරො කුම්භකාරො ජොතිපාලං මාණවං එතදවොච – ‘අයං, සම්ම ජොතිපාල, කස්සපස්ස භගවතො ¶ අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස අවිදූරෙ ආරාමො. ආයාම, සම්ම ජොතිපාල, කස්සපං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං දස්සනාය ¶ උපසඞ්කමිස්සාම. සාධුසම්මතඤ්හි මෙ තස්ස භගවතො දස්සනං අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්සා’ති. තතියම්පි ඛො, ආනන්ද, ජොතිපාලො මාණවො ඝටිකාරං කුම්භකාරං එතදවොච – ‘අලං, සම්ම ඝටිකාර. කිං පන තෙන මුණ්ඩකෙන සමණකෙන දිට්ඨෙනා’ති? අථ ඛො, ආනන්ද, ඝටිකාරො කුම්භකාරො ජොතිපාලං මාණවං ඔවට්ටිකායං පරාමසිත්වා එතදවොච – ‘අයං, සම්ම ජොතිපාල, කස්සපස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස අවිදූරෙ ආරාමො. ආයාම, සම්ම ජොතිපාල, කස්සපං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං දස්සනාය උපසඞ්කමිස්සාම. සාධුසම්මතඤ්හි මෙ තස්ස භගවතො දස්සනං අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්සා’ති. අථ ඛො, ආනන්ද, ජොතිපාලො මාණවො ඔවට්ටිකං විනිවට්ටෙත්වා [විනිවෙඨෙත්වා (සී. ස්යා. කං. පී.)] ඝටිකාරං කුම්භකාරං එතදවොච – ‘අලං, සම්ම ඝටිකාර. කිං පන තෙන මුණ්ඩකෙන සමණකෙන දිට්ඨෙනා’ති? අථ ඛො, ආනන්ද, ඝටිකාරො කුම්භකාරො ජොතිපාලං මාණවං සීසංන්හාතං [සසීසං නහාතං (සී.), සීසන්හාතං (ස්යා. කං.)] කෙසෙසු පරාමසිත්වා එතදවොච – ‘අයං, සම්ම ජොතිපාල, කස්සපස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස අවිදූරෙ ආරාමො. ආයාම, සම්ම ජොතිපාල, කස්සපං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං දස්සනාය උපසඞ්කමිස්සාම ¶ . සාධුසම්මතඤ්හි මෙ තස්ස භගවතො දස්සනං අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්සා’ති. අථ ඛො, ආනන්ද, ජොතිපාලස්ස මාණවස්ස එතදහොසි – ‘අච්ඡරියං වත, භො, අබ්භුතං වත, භො! යත්ර හි නාමායං ඝටිකාරො කුම්භකාරො ඉත්තරජච්චො සමානො අම්හාකං සීසංන්හාතානං කෙසෙසු පරාමසිතබ්බං මඤ්ඤිස්සති; න වතිදං කිර ඔරකං මඤ්ඤෙ භවිස්සතී’ති; ඝටිකාරං කුම්භකාරං එතදවොච – ‘යාවතාදොහිපි [යාවෙතදොහිපි (සී. ස්යා. කං. පී.)], සම්ම ඝටිකාරා’ති? ‘යාවතාදොහිපි, සම්ම ජොතිපාල. තථා හි පන මෙ ¶ සාධුසම්මතං තස්ස භගවතො දස්සනං අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්සා’ති. ‘තෙන හි, සම්ම ඝටිකාර, මුඤ්ච; ගමිස්සාමා’ති.

285. ‘‘අථ ඛො, ආනන්ද, ඝටිකාරො ච කුම්භකාරො ජොතිපාලො ච මාණවො යෙන කස්සපො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා ඝටිකාරො කුම්භකාරො කස්සපං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. ජොතිපාලො පන මාණවො කස්සපෙන ¶ භගවතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො, ආනන්ද, ඝටිකාරො කුම්භකාරො කස්සපං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං එතදවොච – ‘අයං මෙ, භන්තෙ, ජොතිපාලො මාණවො සහායො පියසහායො. ඉමස්ස භගවා ධම්මං දෙසෙතූ’ති. අථ ඛො, ආනන්ද, කස්සපො භගවා ¶ අරහං සම්මාසම්බුද්ධො ඝටිකාරඤ්ච ¶ කුම්භකාරං ජොතිපාලඤ්ච මාණවං ධම්මියා කථාය සන්දස්සෙසි සමාදපෙසි සමුත්තෙජෙසි සම්පහංසෙසි. අථ ඛො, ආනන්ද, ඝටිකාරො ච කුම්භකාරො ජොතිපාලො ච මාණවො කස්සපෙන භගවතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන ධම්මියා කථාය සන්දස්සිතා සමාදපිතා සමුත්තෙජිතා සම්පහංසිතා කස්සපස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා කස්සපං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කමිංසු.

286. ‘‘අථ ඛො, ආනන්ද, ජොතිපාලො මාණවො ඝටිකාරං කුම්භකාරං එතදවොච – ‘ඉමං නු ත්වං, සම්ම ඝටිකාර, ධම්මං සුණන්තො අථ ච පන අගාරස්මා අනගාරියං න පබ්බජිස්සසී’ති? ‘නනු මං, සම්ම ජොතිපාල, ජානාසි, අන්ධෙ ජිණ්ණෙ මාතාපිතරො පොසෙමී’ති? ‘තෙන හි, සම්ම ඝටිකාර, අහං අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිස්සාමී’ති. අථ ඛො, ආනන්ද, ඝටිකාරො ච කුම්භකාරො ජොතිපාලො ච මාණවො යෙන කස්සපො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො තෙනුපසඞ්කමිංසු ¶ ; උපසඞ්කමිත්වා කස්සපං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නො ඛො, ආනන්ද, ඝටිකාරො කුම්භකාරො කස්සපං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං එතදවොච – ‘අයං මෙ, භන්තෙ, ජොතිපාලො මාණවො සහායො පියසහායො. ඉමං භගවා පබ්බාජෙතූ’ති. අලත්ථ ඛො, ආනන්ද, ජොතිපාලො මාණවො ¶ කස්සපස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස සන්තිකෙ පබ්බජ්ජං, අලත්ථ උපසම්පදං.

287. ‘‘අථ ඛො, ආනන්ද, කස්සපො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො අචිරූපසම්පන්නෙ ජොතිපාලෙ මාණවෙ අඩ්ඪමාසුපසම්පන්නෙ වෙගළිඞ්ගෙ යථාභිරන්තං විහරිත්වා යෙන බාරාණසී තෙන චාරිකං පක්කාමි. අනුපුබ්බෙන චාරිකං චරමානො යෙන බාරාණසී තදවසරි. තත්ර සුදං, ආනන්ද, කස්සපො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො බාරාණසියං විහරති ඉසිපතනෙ මිගදායෙ ¶ . අස්සොසි ඛො, ආනන්ද, කිකී කාසිරාජා – ‘කස්සපො කිර භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො බාරාණසිං අනුප්පත්තො බාරාණසියං විහරති ඉසිපතනෙ මිගදායෙ’ති. අථ ඛො, ආනන්ද, කිකී කාසිරාජා භද්රානි භද්රානි යානානි යොජාපෙත්වා භද්රං [භද්රං භද්රං (ක.)] යානං අභිරුහිත්වා භද්රෙහි භද්රෙහි යානෙහි බාරාණසියා නිය්යාසි මහච්චරාජානුභාවෙන [මහච්චා රාජානුභාවෙන (සී.), මහතා රාජානුභාවෙන (පී.)] කස්සපං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං දස්සනාය. යාවතිකා යානස්ස භූමි යානෙන ගන්ත්වා යානා පච්චොරොහිත්වා පත්තිකොව ¶ යෙන කස්සපො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා කස්සපං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො, ආනන්ද, කිකිං කාසිරාජානං කස්සපො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො ධම්මියා කථාය සන්දස්සෙසි සමාදපෙසි සමුත්තෙජෙසි සම්පහංසෙසි. අථ ඛො, ආනන්ද, කිකී කාසිරාජා ¶ කස්සපෙන භගවතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන ධම්මියා කථාය සන්දස්සිතො සමාදපිතො සමුත්තෙජිතො සම්පහංසිතො කස්සපං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං එතදවොච – ‘අධිවාසෙතු ¶ මෙ, භන්තෙ, භගවා ස්වාතනාය භත්තං සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙනා’ති. අධිවාසෙසි ඛො, ආනන්ද, කස්සපො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො තුණ්හීභාවෙන. අථ ඛො, ආනන්ද, කිකී කාසිරාජා කස්සපස්ස භගවතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස අධිවාසනං විදිත්වා උට්ඨායාසනා කස්සපං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි. අථ ඛො, ආනන්ද, කිකී කාසිරාජා තස්සා රත්තියා අච්චයෙන සකෙ නිවෙසනෙ පණීතං ඛාදනීයං භොජනීයං පටියාදාපෙත්වා පණ්ඩුපුටකස්ස [පණ්ඩුමුටීකස්ස (සී. පී.), පණ්ඩුමුදිකස්ස (ස්යා. කං.)] සාලිනො විගතකාළකං අනෙකසූපං අනෙකබ්යඤ්ජනං, කස්සපස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස කාලං ආරොචාපෙසි – ‘කාලො, භන්තෙ, නිට්ඨිතං භත්ත’න්ති.

288. ‘‘අථ ඛො, ආනන්ද, කස්සපො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය යෙන කිකිස්ස කාසිරඤ්ඤො නිවෙසනං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙන. අථ ඛො, ආනන්ද, කිකී කාසිරාජා බුද්ධප්පමුඛං භික්ඛුසඞ්ඝං පණීතෙන ඛාදනීයෙන භොජනීයෙන සහත්ථා සන්තප්පෙසි සම්පවාරෙසි. අථ ¶ ඛො, ආනන්ද, කිකී කාසිරාජා කස්සපං භගවන්තං ¶ අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං භුත්තාවිං ඔනීතපත්තපාණිං අඤ්ඤතරං නීචං ආසනං ගහෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො, ආනන්ද, කිකී කාසිරාජා කස්සපං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං එතදවොච – ‘අධිවාසෙතු මෙ, භන්තෙ, භගවා බාරාණසියං වස්සාවාසං; එවරූපං සඞ්ඝස්ස උපට්ඨානං භවිස්සතී’ති. ‘අලං, මහාරාජ. අධිවුත්ථො මෙ වස්සාවාසො’ති. දුතියම්පි ඛො, ආනන්ද… තතියම්පි ඛො, ආනන්ද, කිකී කාසිරාජා කස්සපං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං එතදවොච – ‘අධිවාසෙතු මෙ, භන්තෙ, භගවා බාරාණසියං වස්සාවාසං; එවරූපං සඞ්ඝස්ස උපට්ඨානං භවිස්සතී’ති. ‘අලං, මහාරාජ. අධිවුත්ථො මෙ වස්සාවාසො’ති. අථ ඛො, ආනන්ද, කිකිස්ස කාසිරඤ්ඤො ‘න මෙ කස්සපො භගවා අරහං ¶ සම්මාසම්බුද්ධො අධිවාසෙති බාරාණසියං වස්සාවාස’න්ති අහුදෙව අඤ්ඤථත්තං ¶ , අහු දොමනස්සං. අථ ඛො, ආනන්ද, කිකී කාසිරාජා කස්සපං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං එතදවොච – ‘අත්ථි නු ඛො, භන්තෙ, අඤ්ඤො කොචි මයා උපට්ඨාකතරො’ති?

‘‘‘අත්ථි, මහාරාජ, වෙගළිඞ්ගං නාම ගාමනිගමො. තත්ථ ඝටිකාරො නාම කුම්භකාරො; සො මෙ උපට්ඨාකො අග්ගුපට්ඨාකො. තුය්හං ඛො පන, මහාරාජ, න මෙ කස්සපො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො අධිවාසෙති බාරාණසියං වස්සාවාසන්ති අත්ථෙව [අත්ථි (සී. පී.)] අඤ්ඤථත්තං, අත්ථි දොමනස්සං. තයිදං ඝටිකාරස්ස කුම්භකාරස්ස [ඝටිකාරෙ කුම්භකාරෙ (සී. ස්යා. කං. පී.)] නත්ථි ච න ච භවිස්සති. ඝටිකාරො ඛො, මහාරාජ, කුම්භකාරො බුද්ධං සරණං ගතො, ධම්මං සරණං ¶ ගතො, සඞ්ඝං සරණං ගතො. ඝටිකාරො ඛො, මහාරාජ, කුම්භකාරො පාණාතිපාතා පටිවිරතො, අදින්නාදානා පටිවිරතො, කාමෙසුමිච්ඡාචාරා පටිවිරතො, මුසාවාදා පටිවිරතො, සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානා පටිවිරතො. ඝටිකාරො ඛො, මහාරාජ, කුම්භකාරො බුද්ධෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, ධම්මෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, සඞ්ඝෙ අවෙච්චප්පසාදෙන සමන්නාගතො, අරියකන්තෙහි සීලෙහි සමන්නාගතො. ඝටිකාරො ඛො, මහාරාජ, කුම්භකාරො දුක්ඛෙ නික්කඞ්ඛො, දුක්ඛසමුදයෙ නික්කඞ්ඛො, දුක්ඛනිරොධෙ නික්කඞ්ඛො, දුක්ඛනිරොධගාමිනියා පටිපදාය නික්කඞ්ඛො. ඝටිකාරො ඛො, මහාරාජ, කුම්භකාරො එකභත්තිකො බ්රහ්මචාරී සීලවා කල්යාණධම්මො. ඝටිකාරො ඛො, මහාරාජ, කුම්භකාරො නික්ඛිත්තමණිසුවණ්ණො අපෙතජාතරූපරජතො ¶ . ඝටිකාරො ඛො, මහාරාජ, කුම්භකාරො පන්නමුසලො න සහත්ථා පථවිං ඛණති [කුම්භකාරො න මුසලෙන න සහත්ථා පඨවිං ඛණති (ස්යා. කං. පී.), කුම්භකාරො න මුසලෙන සහත්ථා පථවිඤ්ච ඛණති (ක.)]. යං හොති කූලපලුග්ගං වා මූසිකුක්කරො [මූසිකුක්කුරො (සී. ස්යා. කං. පී.)] වා තං කාජෙන ආහරිත්වා භාජනං කරිත්වා එවමාහ – ‘‘එත්ථ යො ඉච්ඡති තණ්ඩුලපටිභස්තානි [තණ්ඩුල පභිවත්තානි (සී. පී.)] වා මුග්ගපටිභස්තානි වා කළායපටිභස්තානි වා නික්ඛිපිත්වා යං ඉච්ඡති තං හරතූ’’ති. ඝටිකාරො ඛො, මහාරාජ, කුම්භකාරො අන්ධෙ ජිණ්ණෙ ¶ මාතාපිතරො පොසෙති. ඝටිකාරො ඛො, මහාරාජ, කුම්භකාරො පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා ඔපපාතිකො තත්ථ පරිනිබ්බායී අනාවත්තිධම්මො තස්මා ලොකා.

289. ‘‘‘එකමිදාහං ¶ , මහාරාජ, සමයං වෙගළිඞ්ගෙ නාම ගාමනිගමෙ විහරාමි. අථ ඛ්වාහං, මහාරාජ, පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය යෙන ඝටිකාරස්ස කුම්භකාරස්ස මාතාපිතරො තෙනුපසඞ්කමිං; උපසඞ්කමිත්වා ඝටිකාරස්ස කුම්භකාරස්ස මාතාපිතරො එතදවොචං – ‘‘හන්ද, කො නු ඛො අයං භග්ගවො ගතො’’ති? ‘‘නික්ඛන්තො ඛො තෙ, භන්තෙ, උපට්ඨාකො අන්තොකුම්භියා ඔදනං ගහෙත්වා පරියොගා සූපං ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජා’’ති. අථ ඛ්වාහං, මහාරාජ, කුම්භියා ¶ ඔදනං ගහෙත්වා පරියොගා සූපං ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජිත්වා උට්ඨායාසනා පක්කමිං [පක්කාමිං (ස්යා. කං. පී.)]. අථ ඛො, මහාරාජ, ඝටිකාරො කුම්භකාරො යෙන මාතාපිතරො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා මාතාපිතරො එතදවොච – ‘‘කො කුම්භියා ඔදනං ගහෙත්වා පරියොගා සූපං ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජිත්වා උට්ඨායාසනා පක්කන්තො’’ති? ‘‘කස්සපො, තාත, භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො කුම්භියා ඔදනං ගහෙත්වා පරියොගා සූපං ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජිත්වා උට්ඨායාසනා පක්කන්තො’’ති? අථ ඛො, මහාරාජ, ඝටිකාරස්ස කුම්භකාරස්ස එතදහොසි – ‘‘ලාභා වත මෙ, සුලද්ධං වත මෙ, යස්ස මෙ කස්සපො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො එවං අභිවිස්සත්ථො’’ති. අථ ඛො, මහාරාජ, ඝටිකාරං කුම්භකාරං අඩ්ඪමාසං පීතිසුඛං න විජහති [න විජහි (සී. ස්යා. කං. පී.)], සත්තාහං මාතාපිතූනං.

290. ‘‘‘එකමිදාහං, මහාරාජ, සමයං තත්ථෙව වෙගළිඞ්ගෙ නාම ගාමනිගමෙ විහරාමි. අථ ඛ්වාහං, මහාරාජ, පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය ¶ යෙන ¶ ඝටිකාරස්ස කුම්භකාරස්ස මාතාපිතරො තෙනුපසඞ්කමිං; උපසඞ්කමිත්වා ඝටිකාරස්ස කුම්භකාරස්ස මාතාපිතරො එතදවොචං – ‘‘හන්ද, කො නු ඛො අයං භග්ගවො ගතො’’ති? ‘‘නික්ඛන්තො ඛො තෙ, භන්තෙ, උපට්ඨාකො අන්තො කළොපියා කුම්මාසං ගහෙත්වා පරියොගා සූපං ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජා’’ති. අථ ඛ්වාහං, මහාරාජ, කළොපියා කුම්මාසං ගහෙත්වා පරියොගා සූපං ¶ ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජිත්වා උට්ඨායාසනා පක්කමිං. අථ ඛො, මහාරාජ, ඝටිකාරො කුම්භකාරො යෙන මාතාපිතරො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා මාතාපිතරො එතදවොච – ‘‘කො කළොපියා කුම්මාසං ගහෙත්වා පරියොගා සූපං ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජිත්වා උට්ඨායාසනා පක්කන්තො’’ති? ‘‘කස්සපො, තාත, භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො කළොපියා කුම්මාසං ගහෙත්වා පරියොගා සූපං ගහෙත්වා පරිභුඤ්ජිත්වා උට්ඨායාසනා පක්කන්තො’’ති. අථ ඛො, මහාරාජ, ඝටිකාරස්ස කුම්භකාරස්ස එතදහොසි – ‘‘ලාභා වත මෙ, සුලද්ධං වත මෙ, යස්ස මෙ කස්සපො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො එවං අභිවිස්සත්ථො’’ති. අථ ඛො, මහාරාජ, ඝටිකාරං කුම්භකාරං අඩ්ඪමාසං පීතිසුඛං න විජහති, සත්තාහං මාතාපිතූනං.

291. ‘‘‘එකමිදාහං, මහාරාජ, සමයං තත්ථෙව වෙගළිඞ්ගෙ නාම ගාමනිගමෙ විහරාමි. තෙන ඛො පන සමයෙන කුටි [ගන්ධකුටි (සී.)] ඔවස්සති. අථ ඛ්වාහං, මහාරාජ, භික්ඛූ ආමන්තෙසිං – ‘‘ගච්ඡථ, භික්ඛවෙ, ඝටිකාරස්ස කුම්භකාරස්ස නිවෙසනෙ තිණං ජානාථා’’ති. එවං වුත්තෙ, මහාරාජ, තෙ ¶ භික්ඛූ මං එතදවොචුං – ‘‘නත්ථි ඛො, භන්තෙ, ඝටිකාරස්ස කුම්භකාරස්ස නිවෙසනෙ තිණං, අත්ථි ච ඛ්වාස්ස ආවෙසනෙ ¶ [ආවෙසනං (සී. ස්යා. කං. පී.)] තිණච්ඡදන’’ [නවච්ඡදනං (සී.)] න්ති. ‘‘ගච්ඡථ, භික්ඛවෙ, ඝටිකාරස්ස කුම්භකාරස්ස ආවෙසනං උත්තිණං කරොථා’’ති. අථ ඛො තෙ, මහාරාජ, භික්ඛූ ඝටිකාරස්ස කුම්භකාරස්ස ආවෙසනං උත්තිණමකංසු. අථ ඛො, මහාරාජ, ඝටිකාරස්ස කුම්භකාරස්ස මාතාපිතරො තෙ භික්ඛූ එතදවොචුං – ‘‘කෙ ආවෙසනං උත්තිණං කරොන්තී’’ති? ‘‘භික්ඛූ, භගිනි, කස්සපස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස කුටි ඔවස්සතී’’ති. ‘‘හරථ, භන්තෙ, හරථ, භද්රමුඛා’’ති. අථ ඛො, මහාරාජ, ඝටිකාරො කුම්භකාරො යෙන මාතාපිතරො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා මාතාපිතරො එතදවොච – ‘‘කෙ ආවෙසනං උත්තිණමකංසූ’’ති? ‘‘භික්ඛූ, තාත, කස්සපස්ස කිර භගවතො ¶ අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස කුටි ඔවස්සතී’’ති. අථ ඛො, මහාරාජ, ඝටිකාරස්ස කුම්භකාරස්ස එතදහොසි – ‘‘ලාභා වත මෙ, සුලද්ධං වත මෙ, යස්ස මෙ කස්සපො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො එවං අභිවිස්සත්ථො’’ති. අථ ඛො, මහාරාජ ඝටිකාරං කුම්භකාරං ¶ අඩ්ඪමාසං පීතිසුඛං න විජහති, සත්තාහං මාතාපිතූනං. අථ ඛො, මහාරාජ, ආවෙසනං සබ්බන්තං තෙමාසං ආකාසච්ඡදනං අට්ඨාසි, න දෙවොතිවස්සි [න චාතිවස්සි (සී. ස්යා. කං. පී.)]. එවරූපො ච, මහාරාජ, ඝටිකාරො කුම්භකාරො’ති. ‘ලාභා, භන්තෙ, ඝටිකාරස්ස කුම්භකාරස්ස, සුලද්ධා, භන්තෙ, ඝටිකාරස්ස කුම්භකාරස්ස යස්ස භගවා එවං අභිවිස්සත්ථො’’’ති.

292. ‘‘අථ ¶ ඛො, ආනන්ද, කිකී කාසිරාජා ඝටිකාරස්ස කුම්භකාරස්ස පඤ්චමත්තානි තණ්ඩුලවාහසතානි පාහෙසි පණ්ඩුපුටකස්ස සාලිනො තදුපියඤ්ච සූපෙය්යං. අථ ඛො තෙ, ආනන්ද, රාජපුරිසා ඝටිකාරං කුම්භකාරං උපසඞ්කමිත්වා එතදවොචුං – ‘ඉමානි ඛො, භන්තෙ, පඤ්චමත්තානි තණ්ඩුලවාහසතානි කිකිනා කාසිරාජෙන පහිතානි පණ්ඩුපුටකස්ස සාලිනො තදුපියඤ්ච සූපෙය්යං. තානි, භන්තෙ, පටිග්ගණ්හථා’ති [පතිග්ගණ්හාතූති (සී. පී.), පටිග්ගණ්හාතූති (ස්යා. කං.)]. ‘රාජා ඛො බහුකිච්චො බහුකරණීයො. අලං මෙ! රඤ්ඤොව හොතූ’ති. සියා ඛො පන තෙ, ආනන්ද, එවමස්ස – ‘අඤ්ඤො නූන තෙන සමයෙන ජොතිපාලො මාණවො අහොසී’ති. න ඛො පනෙතං, ආනන්ද, එවං දට්ඨබ්බං. අහං තෙන සමයෙන ජොතිපාලො මාණවො අහොසි’’න්ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො භාසිතං අභිනන්දීති.

ඝටිකාරසුත්තං නිට්ඨිතං පඨමං.

2. රට්ඨපාලසුත්තං

293. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා කුරූසු චාරිකං චරමානො මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං යෙන ථුල්ලකොට්ඨිකං [ථූලකොට්ඨිකං (සී. ස්යා. කං. පී.)] නාම කුරූනං නිගමො තදවසරි. අස්සොසුං ඛො ථුල්ලකොට්ඨිකා [ථූලකොට්ඨිතකා (සී. ස්යා. කං. පී.)] බ්රාහ්මණගහපතිකා – ‘‘සමණො ¶ ඛලු, භො, ගොතමො සක්යපුත්තො සක්යකුලා පබ්බජිතො කුරූසු චාරිකං ¶ චරමානො මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං ථුල්ලකොට්ඨිකං අනුප්පත්තො. තං ඛො පන භවන්තං ගොතමං එවං කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගතො – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා’ති. සො ඉමං ලොකං සදෙවකං සමාරකං සබ්රහ්මකං සස්සමණබ්රාහ්මණිං පජං සදෙවමනුස්සං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙති. සො ධම්මං දෙසෙති ආදිකල්යාණං මජ්ඣෙකල්යාණං පරියොසානකල්යාණං සාත්ථං සබ්යඤ්ජනං, කෙවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං පකාසෙති. සාධු ඛො පන තථාරූපානං අරහතං දස්සනං හොතී’’ති. අථ ඛො ථුල්ලකොට්ඨිකා බ්රාහ්මණගහපතිකා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා අප්පෙකච්චෙ භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු; අප්පෙකච්චෙ භගවතා සද්ධිං සම්මොදිංසු, සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු; අප්පෙකච්චෙ යෙන භගවා තෙනඤ්ජලිං පණාමෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු; අප්පෙකච්චෙ ¶ භගවතො සන්තිකෙ නාමගොත්තං සාවෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු; අප්පෙකච්චෙ තුණ්හීභූතා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නෙ ඛො ථුල්ලකොට්ඨිකෙ බ්රාහ්මණගහපතිකෙ භගවා ධම්මියා කථාය සන්දස්සෙසි සමාදපෙසි සමුත්තෙජෙසි සම්පහංසෙසි.

294. තෙන ඛො පන සමයෙන රට්ඨපාලො නාම කුලපුත්තො තස්මිංයෙව ථුල්ලකොට්ඨිකෙ අග්ගකුලස්ස [අග්ගකුලිකස්ස (සී. ස්යා. කං. පී.)] පුත්තො තිස්සං පරිසායං නිසින්නො හොති. අථ ඛො රට්ඨපාලස්ස කුලපුත්තස්ස එතදහොසි – ‘‘යථා යථා ඛ්වාහං භගවතා ධම්මං දෙසිතං ආජානාමි [යථා යථා ඛො භගවා ධම්මං දෙසෙති (සී.)], නයිදං සුකරං අගාරං අජ්ඣාවසතා එකන්තපරිපුණ්ණං එකන්තපරිසුද්ධං සඞ්ඛලිඛිතං බ්රහ්මචරියං චරිතුං. යංනූනාහං කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජෙය්ය’’න්ති. අථ ඛො ථුල්ලකොට්ඨිකා බ්රාහ්මණගහපතිකා භගවතා ධම්මියා කථාය සන්දස්සිතා සමාදපිතා සමුත්තෙජිතා සම්පහංසිතා ¶ භගවතො භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා ¶ භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කමිංසු. අථ ඛො රට්ඨපාලො කුලපුත්තො අචිරපක්කන්තෙසු ථුල්ලකොට්ඨිකෙසු ¶ බ්රාහ්මණගහපතිකෙසු යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො රට්ඨපාලො කුලපුත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘යථා යථාහං, භන්තෙ, භගවතා ධම්මං දෙසිතං ආජානාමි, නයිදං සුකරං අගාරං අජ්ඣාවසතා එකන්තපරිපුණ්ණං එකන්තපරිසුද්ධං සඞ්ඛලිඛිතං ¶ බ්රහ්මචරියං චරිතුං. ඉච්ඡාමහං, භන්තෙ, කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතුං. ලභෙය්යාහං, භන්තෙ, භගවතො සන්තිකෙ පබ්බජ්ජං, ලභෙය්යං උපසම්පදං. පබ්බාජෙතු මං භගවා’’ති [එත්ථ ‘‘ලභෙය්යාහං…පෙ… උපසම්පදං’’ති වාක්යද්වයං සබ්බෙසුපි මූලපොත්ථකෙසු දිස්සති, පාරාජිකපාළියං පන සුදින්නභාණවාරෙ එතං නත්ථි. ‘‘පබ්බාජෙතු මං භගවා’’ති ඉදං පන වාක්යං මරම්මපොත්ථකෙ යෙව දිස්සති, පාරාජිකපාළියඤ්ච තදෙව අත්ථි]. ‘‘අනුඤ්ඤාතොසි පන ත්වං, රට්ඨපාල, මාතාපිතූහි අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජායා’’ති? ‘‘න ඛොහං, භන්තෙ, අනුඤ්ඤාතො මාතාපිතූහි අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජායා’’ති. ‘‘න ඛො, රට්ඨපාල, තථාගතා අනනුඤ්ඤාතං මාතාපිතූහි පුත්තං පබ්බාජෙන්තී’’ති. ‘‘ස්වාහං, භන්තෙ, තථා කරිස්සාමි යථා මං මාතාපිතරො අනුජානිස්සන්ති අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජායා’’ති.

295. අථ ඛො රට්ඨපාලො කුලපුත්තො උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා යෙන මාතාපිතරො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා මාතාපිතරො එතදවොච – ‘‘අම්මතාතා, යථා යථාහං භගවතා ධම්මං දෙසිතං ආජානාමි, නයිදං සුකරං අගාරං අජ්ඣාවසතා එකන්තපරිපුණ්ණං එකන්තපරිසුද්ධං සඞ්ඛලිඛිතං බ්රහ්මචරියං චරිතුං. ඉච්ඡාමහං කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතුං. අනුජානාථ මං අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජායා’’ති. එවං වුත්තෙ, රට්ඨපාලස්ස කුලපුත්තස්ස මාතාපිතරො රට්ඨපාලං කුලපුත්තං එතදවොචුං – ‘‘ත්වං ඛොසි, තාත රට්ඨපාල, අම්හාකං එකපුත්තකො පියො මනාපො සුඛෙධිතො සුඛපරිභතො [සුඛපරිහතො (ස්යා. කං. ක.) (එහි ත්වං තාත රට්ඨපාල භුඤ්ජ ච පිව ච පරිචාරෙ හි ච, භුඤ්ජන්තො පිවන්තො පරිචාරෙන්තො කාමෙ පරිභුඤ්ජන්තො පුඤ්ඤානි කරොන්තො අභිරමස්සු, න තං මයං අනුජානාම අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජාය,) සබ්බත්ථ දිස්සති, සුදින්නකණ්ඩෙ පන නත්ථි, අට්ඨකථාසුපි න දස්සිතං]. න ත්වං, තාත රට්ඨපාල ¶ , කස්සචි දුක්ඛස්ස ජානාසි. මරණෙනපි ¶ තෙ මයං අකාමකා විනා භවිස්සාම. කිං පන මයං ¶ තං ජීවන්තං අනුජානිස්සාම අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජායා’’ති? දුතියම්පි ඛො රට්ඨපාලො කුලපුත්තො…පෙ… තතියම්පි ඛො රට්ඨපාලො කුලපුත්තො මාතාපිතරො එතදවොච – ‘‘අම්මතාතා, යථා යථාහං භගවතා ධම්මං දෙසිතං ආජානාමි, නයිදං සුකරං අගාරං අජ්ඣාවසතා එකන්තපරිපුණ්ණං එකන්තපරිසුද්ධං සඞ්ඛලිඛිතං බ්රහ්මචරියං චරිතුං. ඉච්ඡාමහං කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතුං. අනුජානාථ මං අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජායා’’ති. තතියම්පි ඛො ¶ රට්ඨපාලස්ස කුලපුත්තස්ස මාතාපිතරො රට්ඨපාලං කුලපුත්තං එතදවොචුං – ‘‘ත්වං ඛොසි, තාත රට්ඨපාල, අම්හාකං එකපුත්තකො පියො මනාපො සුඛෙධිතො සුඛපරිභතො. න ත්වං, තාත රට්ඨපාල, කස්සචි දුක්ඛස්ස ජානාසි. මරණෙනපි තෙ මයං අකාමකා විනා භවිස්සාම. කිං පන මයං තං ජීවන්තං අනුජානිස්සාම ¶ අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජායා’’ති?

296. අථ ඛො රට්ඨපාලො කුලපුත්තො – ‘‘න මං මාතාපිතරො අනුජානන්ති අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජායා’’ති තත්ථෙව අනන්තරහිතාය භූමියා නිපජ්ජි – ‘‘ඉධෙව මෙ මරණං භවිස්සති පබ්බජ්ජා වා’’ති. අථ ඛො රට්ඨපාලො කුලපුත්තො එකම්පි භත්තං න භුඤ්ජි, ද්වෙපි භත්තානි න භුඤ්ජි, තීණිපි භත්තානි න භුඤ්ජි, චත්තාරිපි භත්තානි න භුඤ්ජි, පඤ්චපි භත්තානි න භුඤ්ජි, ඡපි භත්තානි න භුඤ්ජි, සත්තපි භත්තානි න භුඤ්ජි. අථ ¶ ඛො රට්ඨපාලස්ස කුලපුත්තස්ස මාතාපිතරො රට්ඨපාලං කුලපුත්තං එතදවොචුං – ‘‘ත්වං ඛොසි, තාත රට්ඨපාල, අම්හාකං එකපුත්තකො පියො මනාපො සුඛෙධිතො සුඛපරිභතො. න ත්වං, තාත රට්ඨපාල, කස්සචි, දුක්ඛස්ස ජානාසි [‘‘මරණෙනපි තෙ…පෙ… පබ්බජ්ජායා’’ති වාක්යද්වයං සී. ස්යා. කං. පී. පොත්ථකෙසු දුතියට්ඨානෙ යෙව දිස්සති, පාරාජිකපාළියං පන පඨමට්ඨානෙ යෙව දිස්සති. තස්මා ඉධ දුතියට්ඨානෙ පුනාගතං අධිකං විය දිස්සති]. මරණෙනපි තෙ මයං අකාමකා විනා භවිස්සාම. කිං පන මයං තං ජීවන්තං අනුජානිස්සාම අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජාය. උට්ඨෙහි, තාත රට්ඨපාල, භුඤ්ජ ච පිව ච පරිචාරෙහි ච; භුඤ්ජන්තො පිවන්තො පරිචාරෙන්තො කාමෙ පරිභුඤ්ජන්තො පුඤ්ඤානි කරොන්තො අභිරමස්සු. න තං මයං අනුජානාම අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජාය [‘‘මරණෙනපි තෙ…පෙ… පබ්බජායා’’ති වාක්යද්වයං සී. ස්යා. කං. පී. පොත්ථකෙසු දුතියට්ඨානෙ යෙව දිස්සති, පාරාජිකපාළියං පන පඨමට්ඨානෙ යෙව දිස්සති. තස්මා ඉධ දුතියට්ඨානෙ පුනාගතං අධිකං විය දිස්සති]. මරණෙනපි තෙ මයං අකාමකා විනා භවිස්සාම. කිං පන මයං තං ජීවන්තං අනුජානිස්සාම අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජායා’’ති? එවං වුත්තෙ, රට්ඨපාලො කුලපුත්තො තුණ්හී අහොසි. දුතියම්පි ඛො රට්ඨපාලස්ස කුලපුත්තස්ස මාතාපිතරො ¶ රට්ඨපාලං ¶ කුලපුත්තං එතදවොචුං…පෙ… දුතියම්පි ඛො රට්ඨපාලො කුලපුත්තො තුණ්හී අහොසි. තතියම්පි ඛො රට්ඨපාලස්ස කුලපුත්තස්ස මාතාපිතරො රට්ඨපාලං කුලපුත්තං එතදවොචුං – ‘‘ත්වං ඛොසි, තාත රට්ඨපාල, අම්හාකං එකපුත්තකො පියො මනාපො සුඛෙධිතො සුඛපරිභතො. න ත්වං, තාත රට්ඨපාල, කස්සචි දුක්ඛස්ස ජානාසි. මරණෙනපි තෙ මයං අකාමකා විනා භවිස්සාම, කිං පන මයං තං ජීවන්තං අනුජානිස්සාම අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජාය. උට්ඨෙහි, තාත රට්ඨපාල, භුඤ්ජ ච පිව ච පරිචාරෙහි ච; භුඤ්ජන්තො පිවන්තො පරිචාරෙන්තො කාමෙ පරිභුඤ්ජන්තො පුඤ්ඤානි කරොන්තො අභිරමස්සු. න තං මයං අනුජානාම අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජාය. මරණෙනපි තෙ මයං අකාමකා විනා භවිස්සාම ¶ . කිං පන මයං තං ජීවන්තං අනුජානිස්සාම අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජායා’’ති? තතියම්පි ඛො රට්ඨපාලො කුලපුත්තො තුණ්හී අහොසි.

297. අථ ¶ ඛො රට්ඨපාලස්ස කුලපුත්තස්ස සහායකා යෙන රට්ඨපාලො කුලපුත්තො තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා රට්ඨපාලං කුලපුත්තං එතදවොචුං – ‘‘ත්වං ඛොසි [ත්වං ඛො (සී. පී.)], සම්ම රට්ඨපාල, මාතාපිතූනං එකපුත්තකො පියො මනාපො සුඛෙධිතො සුඛපරිභතො. න ත්වං, සම්ම රට්ඨපාල, කස්සචි දුක්ඛස්ස ජානාසි. මරණෙනපි තෙ මාතාපිතරො අකාමකා විනා භවිස්සන්ති. කිං පන තෙ තං ජීවන්තං අනුජානිස්සන්ති අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජාය. උට්ඨෙහි, සම්ම රට්ඨපාල, භුඤ්ජ ච පිව ච පරිචාරෙහි ච; භුඤ්ජන්තො පිවන්තො පරිචාරෙන්තො කාමෙ පරිභුඤ්ජන්තො පුඤ්ඤානි කරොන්තො අභිරමස්සු. න තං මාතාපිතරො අනුජානිස්සන්ති [අනුජානන්ති (සී. ස්යා. කං. පී.)] අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජාය. මරණෙනපි තෙ මාතාපිතරො අකාමකා විනා භවිස්සන්ති. කිං පන තෙ තං ජීවන්තං අනුජානිස්සන්ති ¶ අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජායා’’ති? එවං වුත්තෙ, රට්ඨපාලො කුලපුත්තො තුණ්හී අහොසි. දුතියම්පි ඛො… තතියම්පි ඛො රට්ඨපාලස්ස කුලපුත්තස්ස සහායකා රට්ඨපාලං කුලපුත්තං එතදවොචුං – ‘‘ත්වං ඛොසි, සම්ම රට්ඨපාල, මාතාපිතූනං එකපුත්තකො පියො මනාපො සුඛෙධිතො සුඛපරිභතො, න ත්වං, සම්ම රට්ඨපාල, කස්සචි දුක්ඛස්ස ජානාසි, මරණෙනපි තෙ මාතාපිතරො අකාමකා විනා භවිස්සන්ති. කිං පන තෙ තං ජීවන්තං අනුජානිස්සන්ති අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජාය? උට්ඨෙහි, සම්ම රට්ඨපාල, භුඤ්ජ ච පිව ච පරිචාරෙහි ච, භුඤ්ජන්තො පිවන්තො පරිචාරෙන්තො කාමෙ පරිභුඤ්ජන්තො පුඤ්ඤානි ¶ කරොන්තො අභිරමස්සු. න තං මාතාපිතරො අනුජානිස්සන්ති අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජාය, මරණෙනපි තෙ මාතාපිතරො අකාමකා විනා භවිස්සන්ති. කිං පන තෙ තං ජීවන්තං අනුජානිස්සන්ති අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජායා’’ති? තතියම්පි ඛො රට්ඨපාලො කුලපුත්තො තුණ්හී අහොසි.

298. අථ ඛො රට්ඨපාලස්ස කුලපුත්තස්ස සහායකා යෙන රට්ඨපාලස්ස කුලපුත්තස්ස මාතාපිතරො තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා රට්ඨපාලස්ස කුලපුත්තස්ස මාතාපිතරො එතදවොචුං – ‘‘අම්මතාතා, එසො රට්ඨපාලො කුලපුත්තො තත්ථෙව අනන්තරහිතාය භූමියා නිපන්නො – ‘ඉධෙව මෙ මරණං භවිස්සති ¶ පබ්බජ්ජා වා’ති. සචෙ තුම්හෙ රට්ඨපාලං කුලපුත්තං නානුජානිස්සථ අගාරස්මා අනගාරියං ¶ පබ්බජ්ජාය, තත්ථෙව [තත්ථෙවස්ස (සී.)] මරණං ආගමිස්සති. සචෙ පන තුම්හෙ රට්ඨපාලං කුලපුත්තං අනුජානිස්සථ අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජාය, පබ්බජිතම්පි නං දක්ඛිස්සථ. සචෙ රට්ඨපාලො කුලපුත්තො නාභිරමිස්සති අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජාය, කා තස්ස [කා චස්ස (සී.)] අඤ්ඤා ගති භවිස්සති? ඉධෙව ¶ පච්චාගමිස්සති. අනුජානාථ රට්ඨපාලං කුලපුත්තං අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජායා’’ති. ‘‘අනුජානාම, තාතා, රට්ඨපාලං කුලපුත්තං අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජාය. පබ්බජිතෙන ච පන [පන තෙ (ස්යා. කං. ක.)] මාතාපිතරො උද්දස්සෙතබ්බා’’ති. අථ ඛො රට්ඨපාලස්ස කුලපුත්තස්ස සහායකා යෙන රට්ඨපාලො කුලපුත්තො තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා රට්ඨපාලං කුලපුත්තං එතදවොචුං – ‘‘උට්ඨෙහි, සම්ම රට්ඨපාල [‘‘ත්වං ඛොසි සම්ම රට්ඨපාල මාතාපිතූනං එකපුත්තකො පියො මනාපො සුඛෙධිතො සුඛපරිහතො, න ත්වං සම්ම රට්ඨපාල කස්සචි දුක්ඛස්ස ජානාසි, උට්ඨෙහි සම්ම රට්ඨපාල භුඤ්ජ ච පිව ච පරිචාරෙහි ච, භුඤ්ජන්තො පිවන්තො පරිචාරෙන්තො කාමෙ පරිභුඤ්ජන්තො පුඤ්ඤානි කරොන්තො අභිරමස්සු, (සී. පී. ක.)], අනුඤ්ඤාතොසි මාතාපිතූහි අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජාය. පබ්බජිතෙන ච පන තෙ මාතාපිතරො උද්දස්සෙතබ්බා’’ති.

299. අථ ඛො රට්ඨපාලො කුලපුත්තො උට්ඨහිත්වා බලං ගාහෙත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො රට්ඨපාලො කුලපුත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අනුඤ්ඤාතො අහං, භන්තෙ, මාතාපිතූහි අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජාය. පබ්බාජෙතු මං භගවා’’ති. අලත්ථ ඛො රට්ඨපාලො කුලපුත්තො භගවතො ¶ සන්තිකෙ පබ්බජ්ජං, අලත්ථ උපසම්පදං. අථ ඛො භගවා අචිරූපසම්පන්නෙ ආයස්මන්තෙ රට්ඨපාලෙ අඩ්ඪමාසූපසම්පන්නෙ ථුල්ලකොට්ඨිකෙ යථාභිරන්තං විහරිත්වා යෙන සාවත්ථි තෙන චාරිකං පක්කාමි. අනුපුබ්බෙන චාරිකං චරමානො යෙන සාවත්ථි තදවසරි. තත්ර සුදං භගවා ¶ සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. අථ ඛො ආයස්මා රට්ඨපාලො එකො වූපකට්ඨො අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො නචිරස්සෙව – යස්සත්ථාය ¶ කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහාසි. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති අබ්භඤ්ඤාසි. අඤ්ඤතරො ඛො පනායස්මා රට්ඨපාලො අරහතං අහොසි.

අථ ඛො ආයස්මා රට්ඨපාලො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා රට්ඨපාලො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ඉච්ඡාමහං, භන්තෙ, මාතාපිතරො උද්දස්සෙතුං, සචෙ මං භගවා අනුජානාතී’’ති. අථ ඛො භගවා ආයස්මතො රට්ඨපාලස්ස චෙතසා චෙතො පරිච්ච [චෙතොපරිවිතක්කං (සී. පී.)] මනසාකාසි. යථා [යදා (සී. පී.)] භගවා අඤ්ඤාසි ¶ – ‘‘අභබ්බො ඛො රට්ඨපාලො කුලපුත්තො සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තිතු’’න්ති, අථ ඛො භගවා ආයස්මන්තං රට්ඨපාලං එතදවොච – ‘‘යස්සදානි ත්වං, රට්ඨපාල, කාලං මඤ්ඤසී’’ති. අථ ඛො ආයස්මා රට්ඨපාලො උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා සෙනාසනං සංසාමෙත්වා පත්තචීවරමාදාය යෙන ථුල්ලකොට්ඨිකං තෙන චාරිකං පක්කාමි. අනුපුබ්බෙන චාරිකං චරමානො යෙන ථුල්ලකොට්ඨිකො තදවසරි. තත්ර සුදං ආයස්මා රට්ඨපාලො ථුල්ලකොට්ඨිකෙ විහරති රඤ්ඤො කොරබ්යස්ස මිගචීරෙ. අථ ඛො ආයස්මා රට්ඨපාලො පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය ථුල්ලකොට්ඨිකං පිණ්ඩාය පාවිසි. ථුල්ලකොට්ඨිකෙ සපදානං පිණ්ඩාය චරමානො යෙන සකපිතු නිවෙසනං ¶ තෙනුපසඞ්කමි. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මතො රට්ඨපාලස්ස පිතා මජ්ඣිමාය ද්වාරසාලාය උල්ලිඛාපෙති. අද්දසා ඛො ආයස්මතො රට්ඨපාලස්ස පිතා ආයස්මන්තං රට්ඨපාලං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන එතදවොච – ‘‘ඉමෙහි මුණ්ඩකෙහි සමණකෙහි අම්හාකං එකපුත්තකො පියො මනාපො පබ්බාජිතො’’ති ¶ . අථ ඛො ආයස්මා රට්ඨපාලො ¶ සකපිතු නිවෙසනෙ නෙව දානං අලත්ථ න පච්චක්ඛානං; අඤ්ඤදත්ථු අක්කොසමෙව අලත්ථ. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මතො රට්ඨපාලස්ස ඤාතිදාසී ආභිදොසිකං කුම්මාසං ඡඩ්ඩෙතුකාමා හොති. අථ ඛො ආයස්මා රට්ඨපාලො තං ඤාතිදාසිං එතදවොච – ‘‘සචෙතං, භගිනි, ඡඩ්ඩනීයධම්මං, ඉධ මෙ පත්තෙ ආකිරා’’ති. අථ ඛො ආයස්මතො රට්ඨපාලස්ස ඤාතිදාසී තං ආභිදොසිකං කුම්මාසං ආයස්මතො රට්ඨපාලස්ස පත්තෙ ආකිරන්තී හත්ථානඤ්ච පාදානඤ්ච සරස්ස ච නිමිත්තං අග්ගහෙසි.

300. අථ ඛො ආයස්මතො රට්ඨපාලස්ස ඤාතිදාසී යෙනායස්මතො රට්ඨපාලස්ස මාතා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතො රට්ඨපාලස්ස මාතරං එතදවොච – ‘‘යග්ඝෙය්යෙ, ජානෙය්යාසි – ‘අය්යපුත්තො රට්ඨපාලො අනුප්පත්තො’’’ති. ‘‘සචෙ, ජෙ, සච්චං භණසි, අදාසිං තං කරොමී’’ති [සච්චං වදසි, අදාසී භවසීති (සී. පී.), සච්චං වදසි, අදාසී භවිස්සසි (ක.)]. අථ ඛො ආයස්මතො රට්ඨපාලස්ස මාතා යෙනායස්මතො රට්ඨපාලස්ස පිතා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතො ¶ රට්ඨපාලස්ස පිතරං එතදවොච – ‘‘යග්ඝෙ, ගහපති, ජානෙය්යාසි – ‘රට්ඨපාලො කිර කුලපුත්තො අනුප්පත්තො’’’ති? තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා රට්ඨපාලො තං ආභිදොසිකං කුම්මාසං අඤ්ඤතරං කුට්ටමූලං [කුඩ්ඩං (සී. ස්යා. කං. පී.)] නිස්සාය පරිභුඤ්ජති. අථ ඛො ආයස්මතො රට්ඨපාලස්ස පිතා යෙනායස්මා රට්ඨපාලො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං රට්ඨපාලං එතදවොච – ‘‘අත්ථි නාම, තාත රට්ඨපාල, ආභිදොසිකං කුම්මාසං පරිභුඤ්ජිස්සසි? නනු, තාත රට්ඨපාල, සකං ගෙහං ගන්තබ්බ’’න්ති? ‘‘කුතො නො, ගහපති, අම්හාකං ගෙහං අගාරස්මා ¶ අනගාරියං පබ්බජිතානං? අනගාරා මයං, ගහපති. අගමම්හ ඛො ¶ තෙ, ගහපති, ගෙහං, තත්ථ නෙව දානං අලත්ථම්හ න පච්චක්ඛානං; අඤ්ඤදත්ථු අක්කොසමෙව අලත්ථම්හා’’ති. ‘‘එහි, තාත රට්ඨපාල, ඝරං ගමිස්සාමා’’ති. ‘‘අලං, ගහපති, කතං මෙ අජ්ජ භත්තකිච්චං’’. ‘‘තෙන හි, තාත රට්ඨපාල, අධිවාසෙහි ස්වාතනාය භත්ත’’න්ති. අධිවාසෙසි ඛො ආයස්මා රට්ඨපාලො තුණ්හීභාවෙන. අථ ඛො ආයස්මතො රට්ඨපාලස්ස පිතා ආයස්මතො රට්ඨපාලස්ස අධිවාසනං විදිත්වා යෙන සකං නිවෙසනං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා මහන්තං හිරඤ්ඤසුවණ්ණස්ස ¶ පුඤ්ජං කාරාපෙත්වා කිලඤ්ජෙහි ¶ පටිච්ඡාදෙත්වා ආයස්මතො රට්ඨපාලස්ස පුරාණදුතියිකා ආමන්තෙසි – ‘‘එථ තුම්හෙ, වධුයො, යෙන අලඞ්කාරෙන අලඞ්කතා පුබ්බෙ රට්ඨපාලස්ස කුලපුත්තස්ස පියා හොථ මනාපා තෙන අලඞ්කාරෙන අලඞ්කරොථා’’ති.

301. අථ ඛො ආයස්මතො රට්ඨපාලස්ස පිතා තස්සා රත්තියා අච්චයෙන සකෙ නිවෙසනෙ පණීතං ඛාදනීයං භොජනීයං පටියාදාපෙත්වා ආයස්මතො රට්ඨපාලස්ස කාලං ආරොචෙසි – ‘‘කාලො, තාත රට්ඨපාල, නිට්ඨිතං භත්ත’’න්ති. අථ ඛො ආයස්මා රට්ඨපාලො පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය යෙන සකපිතු නිවෙසනං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. අථ ඛො ආයස්මතො රට්ඨපාලස්ස පිතා තං හිරඤ්ඤසුවණ්ණස්ස පුඤ්ජං විවරාපෙත්වා ආයස්මන්තං රට්ඨපාලං එතදවොච – ‘‘ඉදං තෙ, තාත රට්ඨපාල, මාතු මත්තිකං ධනං, අඤ්ඤං පෙත්තිකං, අඤ්ඤං පිතාමහං. සක්කා, තාත රට්ඨපාල, භොගෙ ච භුඤ්ජිතුං පුඤ්ඤානි ච කාතුං. එහි ත්වං, තාත රට්ඨපාල [රට්ඨපාල සික්ඛං පච්චක්ඛාය (සබ්බත්ථ)] ¶ , හීනායාවත්තිත්වා භොගෙ ච භුඤ්ජස්සු පුඤ්ඤානි ච කරොහී’’ති. ‘‘සචෙ මෙ ත්වං, ගහපති, වචනං කරෙය්යාසි, ඉමං හිරඤ්ඤසුවණ්ණස්ස පුඤ්ජං සකටෙ ආරොපෙත්වා නිබ්බාහාපෙත්වා ¶ මජ්ඣෙගඞ්ගාය නදියා සොතෙ ඔපිලාපෙය්යාසි. තං කිස්ස හෙතු? යෙ උප්පජ්ජිස්සන්ති හි තෙ, ගහපති, තතොනිදානං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා’’ති. අථ ඛො ආයස්මතො රට්ඨපාලස්ස පුරාණදුතියිකා පච්චෙකං පාදෙසු ගහෙත්වා ආයස්මන්තං රට්ඨපාලං එතදවොචුං – ‘‘කීදිසා නාම තා, අය්යපුත්ත, අච්ඡරායො යාසං ත්වං හෙතු බ්රහ්මචරියං චරසී’’ති? ‘‘න ඛො මයං, භගිනී, අච්ඡරානං හෙතු බ්රහ්මචරියං චරාමා’’ති. ‘‘භගිනිවාදෙන නො අය්යපුත්තො රට්ඨපාලො සමුදාචරතී’’ති තා තත්ථෙව මුච්ඡිතා පපතිංසු. අථ ඛො ආයස්මා රට්ඨපාලො පිතරං එතදවොච – ‘‘සචෙ, ගහපති, භොජනං දාතබ්බං, දෙථ; මා නො විහෙඨෙථා’’ති. ‘‘භුඤ්ජ, තාත රට්ඨපාල, නිට්ඨිතං භත්ත’’න්ති. අථ ඛො ආයස්මතො රට්ඨපාලස්ස ¶ පිතා ආයස්මන්තං රට්ඨපාලං පණීතෙන ඛාදනීයෙන භොජනීයෙන සහත්ථා සන්තප්පෙසි සම්පවාරෙසි.

302. අථ ඛො ආයස්මා රට්ඨපාලො භුත්තාවී ඔනීතපත්තපාණී ඨිතකොව ඉමා ගාථා අභාසි –

‘‘පස්ස ¶ චිත්තීකතං බිම්බං, අරුකායං සමුස්සිතං;

ආතුරං බහුසඞ්කප්පං, යස්ස නත්ථි ධුවං ඨිති.

‘‘පස්ස චිත්තීකතං රූපං, මණිනා කුණ්ඩලෙන ච;

අට්ඨි තචෙන ඔනද්ධං, සහ වත්ථෙභි සොභති.

‘‘අලත්තකකතා පාදා, මුඛං චුණ්ණකමක්ඛිතං;

අලං ¶ බාලස්ස මොහාය, නො ච පාරගවෙසිනො.

‘‘අට්ඨාපදකතා ¶ කෙසා, නෙත්තා අඤ්ජනමක්ඛිතා;

අලං බාලස්ස මොහාය, නො ච පාරගවෙසිනො.

‘‘අඤ්ජනීව නවා [අඤ්ජනීවණ්ණවා (ක.)] චිත්තා, පූතිකායො අලඞ්කතො;

අලං බාලස්ස මොහාය, නො ච පාරගවෙසිනො.

‘‘ඔදහි මිගවො පාසං, නාසදා වාකරං මිගො;

භුත්වා නිවාපං ගච්ඡාම [ගච්ඡාමි (ස්යා. ක.)], කන්දන්තෙ මිගබන්ධකෙ’’ති.

අථ ඛො ආයස්මා රට්ඨපාලො ඨිතකොව ඉමා ගාථා භාසිත්වා යෙන රඤ්ඤො කොරබ්යස්ස මිගචීරං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ දිවාවිහාරං නිසීදි.

303. අථ ¶ ඛො රාජා කොරබ්යො මිගවං ආමන්තෙසි – ‘‘සොධෙහි, සම්ම මිගව, මිගචීරං උය්යානභූමිං; ගච්ඡාම සුභූමිං දස්සනායා’’ති. ‘‘එවං, දෙවා’’ති ඛො මිගවො රඤ්ඤො කොරබ්යස්ස පටිස්සුත්වා මිගචීරං සොධෙන්තො අද්දස ආයස්මන්තං රට්ඨපාලං අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ දිවාවිහාරං නිසින්නං. දිස්වාන යෙන රාජා කොරබ්යො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා රාජානං කොරබ්යං එතදවොච – ‘‘සුද්ධං ඛො තෙ, දෙව, මිගචීරං. අත්ථි චෙත්ථ රට්ඨපාලො නාම කුලපුත්තො ඉමස්මිංයෙව ථුල්ලකොට්ඨිකෙ අග්ගකුලස්ස පුත්තො යස්ස ත්වං අභිණ්හං කිත්තයමානො අහොසි, සො අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ දිවාවිහාරං නිසින්නො’’ති. ‘‘තෙන හි, සම්ම මිගව, අලං දානජ්ජ උය්යානභූමියා. තමෙව දානි මයං භවන්තං රට්ඨපාලං පයිරුපාසිස්සාමා’’ති. අථ ¶ ඛො රාජා කොරබ්යො ‘‘යං තත්ථ ඛාදනීයං භොජනීයං පටියත්තං තං සබ්බං විස්සජ්ජෙථා’’ති වත්වා භද්රානි භද්රානි යානානි යොජාපෙත්වා භද්රං යානං අභිරුහිත්වා භද්රෙහි භද්රෙහි යානෙහි ථුල්ලකොට්ඨිකම්හා නිය්යාසි ¶ මහච්චරාජානුභාවෙන [මහච්චා රාජානුභාවෙන (සී.)] ආයස්මන්තං රට්ඨපාලං දස්සනාය. යාවතිකා යානස්ස භූමි යානෙන ගන්ත්වා යානා පච්චොරොහිත්වා පත්තිකොව උස්සටාය උස්සටාය පරිසාය යෙනායස්මා රට්ඨපාලො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතා රට්ඨපාලෙන ¶ සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතො ඛො රාජා කොරබ්යො ආයස්මන්තං රට්ඨපාලං එතදවොච – ‘‘ඉධ භවං රට්ඨපාල හත්ථත්ථරෙ [කට්ඨත්ථරෙ (ස්යා. කං.)] නිසීදතූ’’ති. ‘‘අලං, මහාරාජ, නිසීද ත්වං; නිසින්නො අහං සකෙ ආසනෙ’’ති. නිසීදි රාජා කොරබ්යො පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ. නිසජ්ජ ඛො රාජා කොරබ්යො ආයස්මන්තං රට්ඨපාලං එතදවොච –

304. ‘‘චත්තාරිමානි, භො රට්ඨපාල, පාරිජුඤ්ඤානි යෙහි පාරිජුඤ්ඤෙහි සමන්නාගතා ඉධෙකච්චෙ කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති. කතමානි චත්තාරි? ජරාපාරිජුඤ්ඤං, බ්යාධිපාරිජුඤ්ඤං, භොගපාරිජුඤ්ඤං, ඤාතිපාරිජුඤ්ඤං. කතමඤ්ච, භො රට්ඨපාල, ජරාපාරිජුඤ්ඤං? ඉධ, භො රට්ඨපාල ¶ , එකච්චො ජිණ්ණො හොති වුඩ්ඪො මහල්ලකො අද්ධගතො වයොඅනුප්පත්තො. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අහං ඛොම්හි එතරහි ජිණ්ණො වුඩ්ඪො මහල්ලකො අද්ධගතො වයොඅනුප්පත්තො. න ඛො පන මයා සුකරං අනධිගතං වා භොගං අධිගන්තුං අධිගතං වා භොගං ඵාතිං කාතුං [ඵාතිකත්තුං (සී.)]. යංනූනාහං කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජෙය්ය’න්ති. සො තෙන ජරාපාරිජුඤ්ඤෙන සමන්නාගතො කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං ¶ පබ්බජති. ඉදං වුච්චති, භො රට්ඨපාල, ජරාපාරිජුඤ්ඤං. භවං ඛො පන රට්ඨපාලො එතරහි දහරො යුවා සුසුකාළකෙසො භද්රෙන යොබ්බනෙන සමන්නාගතො පඨමෙන වයසා. තං භොතො රට්ඨපාලස්ස ජරාපාරිජුඤ්ඤං නත්ථි. කිං භවං රට්ඨපාලො ඤත්වා වා දිස්වා වා සුත්වා වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො?

‘‘කතමඤ්ච, භො රට්ඨපාල, බ්යාධිපාරිජුඤ්ඤං? ඉධ, භො රට්ඨපාල, එකච්චො ආබාධිකො හොති දුක්ඛිතො බාළ්හගිලානො. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති ¶ – ‘අහං ඛොම්හි එතරහි ආබාධිකො දුක්ඛිතො බාළ්හගිලානො. න ඛො පන මයා සුකරං අනධිගතං වා භොගං අධිගන්තුං අධිගතං වා භොගං ඵාතිං කාතුං ¶ . යංනූනාහං කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජෙය්ය’න්ති. සො ¶ තෙන බ්යාධිපාරිජුඤ්ඤෙන සමන්නාගතො කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජති. ඉදං වුච්චති, භො රට්ඨපාල, බ්යාධිපාරිජුඤ්ඤං. භවං ඛො පන රට්ඨපාලො එතරහි අප්පාබාධො අප්පාතඞ්කො සමවෙපාකිනියා ගහණියා සමන්නාගතො නාතිසීතාය නාච්චුණ්හාය. තං භොතො රට්ඨපාලස්ස බ්යාධිපාරිජුඤ්ඤං නත්ථි. කිං භවං රට්ඨපාලො ඤත්වා වා දිස්වා වා සුත්වා වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො?

‘‘කතමඤ්ච ¶ , භො රට්ඨපාල, භොගපාරිජුඤ්ඤං? ඉධ, භො රට්ඨපාල, එකච්චො අඩ්ඪො හොති මහද්ධනො මහාභොගො. තස්ස තෙ භොගා අනුපුබ්බෙන පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අහං ඛො පුබ්බෙ අඩ්ඪො අහොසිං මහද්ධනො මහාභොගො. තස්ස මෙ තෙ භොගා අනුපුබ්බෙන පරික්ඛයං ගතා. න ඛො පන මයා සුකරං අනධිගතං වා භොගං අධිගන්තුං අධිගතං වා භොගං ඵාතිං කාතුං. යංනූනාහං කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජෙය්ය’න්ති. සො තෙන භොගපාරිජුඤ්ඤෙන සමන්නාගතො කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජති. ඉදං වුච්චති, භො රට්ඨපාල, භොගපාරිජුඤ්ඤං. භවං ඛො පන රට්ඨපාලො ඉමස්මිංයෙව ථුල්ලකොට්ඨිකෙ අග්ගකුලස්ස පුත්තො. තං භොතො රට්ඨපාලස්ස භොගපාරිජුඤ්ඤං නත්ථි. කිං භවං රට්ඨපාලො ඤත්වා වා දිස්වා වා සුත්වා වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො?

‘‘කතමඤ්ච ¶ , භො රට්ඨපාල, ඤාතිපාරිජුඤ්ඤං? ඉධ, භො රට්ඨපාල, එකච්චස්ස බහූ හොන්ති මිත්තාමච්චා ඤාතිසාලොහිතා. තස්ස තෙ ඤාතකා අනුපුබ්බෙන පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘මමං ඛො පුබ්බෙ බහූ අහෙසුං මිත්තාමච්චා ඤාතිසාලොහිතා. තස්ස මෙ තෙ අනුපුබ්බෙන පරික්ඛයං ගතා. න ඛො පන මයා සුකරං අනධිගතං වා භොගං අධිගන්තුං අධිගතං වා භොගං ඵාතිං කාතුං. යංනූනාහං කෙසමස්සුං ¶ ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජෙය්ය’න්ති. සො ¶ තෙන ඤාතිපාරිජුඤ්ඤෙන සමන්නාගතො කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජති. ඉදං වුච්චති, භො රට්ඨපාල, ඤාතිපාරිජුඤ්ඤං. භොතො ඛො පන රට්ඨපාලස්ස ඉමස්මිංයෙව ථුල්ලකොට්ඨිකෙ බහූ මිත්තාමච්චා ඤාතිසාලොහිතා. තං භොතො රට්ඨපාලස්ස ඤාතිපාරිජුඤ්ඤං නත්ථි. කිං භවං රට්ඨපාලො ඤත්වා වා දිස්වා වා සුත්වා වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො?

‘‘ඉමානි ඛො, භො රට්ඨපාල, චත්තාරි පාරිජුඤ්ඤානි, යෙහි පාරිජුඤ්ඤෙහි සමන්නාගතා ඉධෙකච්චෙ කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති. තානි භොතො රට්ඨපාලස්ස නත්ථි. කිං භවං රට්ඨපාලො ඤත්වා වා දිස්වා වා සුත්වා වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො’’ති?

305. ‘‘අත්ථි ඛො, මහාරාජ, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා ¶ සම්මාසම්බුද්ධෙන චත්තාරො ධම්මුද්දෙසා උද්දිට්ඨා, යෙ අහං [යමහං (ස්යා. කං. ක.)] ඤත්වා ච දිස්වා ච සුත්වා ච අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො. කතමෙ චත්තාරො? ‘උපනිය්යති ලොකො අද්ධුවො’ති ඛො, මහාරාජ, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන පඨමො ධම්මුද්දෙසො උද්දිට්ඨො, යමහං ඤත්වා ච දිස්වා සුත්වා ච අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො. ‘අතාණො ලොකො අනභිස්සරො’ති ඛො, මහාරාජ, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන දුතියො ධම්මුද්දෙසො උද්දිට්ඨො, යමහං ඤත්වා ච දිස්වා සුත්වා ච අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො. ‘අස්සකො ලොකො, සබ්බං පහාය ගමනීය’න්ති ඛො, මහාරාජ, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන තතියො ධම්මුද්දෙසො උද්දිට්ඨො, යමහං ඤත්වා ච දිස්වා සුත්වා ච අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො. ‘ඌනො ලොකො අතිත්තො තණ්හාදාසො’ති ඛො, මහාරාජ, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන චතුත්ථො ධම්මුද්දෙසො උද්දිට්ඨො, යමහං ඤත්වා ච දිස්වා සුත්වා ¶ ච අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො. ඉමෙ ඛො, මහාරාජ, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන ¶ චත්තාරො ධම්මුද්දෙසා උද්දිට්ඨා, යෙ අහං ඤත්වා ච දිස්වා සුත්වා ච අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො’’ති.

306. ‘‘‘උපනිය්යති ¶ ලොකො අද්ධුවො’ති – භවං රට්ඨපාලො ආහ. ඉමස්ස ¶ , භො රට්ඨපාල, භාසිතස්ස කථං අත්ථො දට්ඨබ්බො’’ති? ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, ත්වං වීසතිවස්සුද්දෙසිකොපි පණ්ණවීසතිවස්සුද්දෙසිකොපි හත්ථිස්මිම්පි කතාවී අස්සස්මිම්පි කතාවී රථස්මිම්පි කතාවී ධනුස්මිම්පි කතාවී ථරුස්මිම්පි කතාවී ඌරුබලී බාහුබලී අලමත්තො සඞ්ගාමාවචරො’’ති? ‘‘අහොසිං අහං, භො රට්ඨපාල, වීසතිවස්සුද්දෙසිකොපි පණ්ණවීසතිවස්සුද්දෙසිකොපි හත්ථිස්මිම්පි කතාවී අස්සස්මිම්පි කතාවී රථස්මිම්පි කතාවී ධනුස්මිම්පි කතාවී ථරුස්මිම්පි කතාවී ඌරුබලී බාහුබලී අලමත්තො සඞ්ගාමාවචරො. අප්පෙකදාහං, භො රට්ඨපාල, ඉද්ධිමාව මඤ්ඤෙ න [ඉද්ධිමා මඤ්ඤෙ න (ස්යා. කං.), ඉද්ධිමා ච මඤ්ඤෙ (සී.), න විය මඤ්ඤෙ (ක.)] අත්තනො බලෙන සමසමං සමනුපස්සාමී’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, එවමෙව ත්වං එතරහි ඌරුබලී බාහුබලී අලමත්තො සඞ්ගාමාවචරො’’ති? ‘‘නො හිදං, භො රට්ඨපාල. එතරහි ජිණ්ණො වුඩ්ඪො මහල්ලකො අද්ධගතො වයොඅනුප්පත්තො ආසීතිකො මෙ වයො වත්තති. අප්පෙකදාහං, භො රට්ඨපාල, ‘ඉධ පාදං කරිස්සාමී’ති අඤ්ඤෙනෙව පාදං කරොමී’’ති. ‘‘ඉදං ඛො තං, මහාරාජ, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන සන්ධාය භාසිතං – ‘උපනිය්යති ලොකො අද්ධුවො’ති, යමහං ඤත්වා ච දිස්වා සුත්වා ච අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො’’ති. ‘‘අච්ඡරියං, භො රට්ඨපාල, අබ්භුතං, භො රට්ඨපාල! යාව සුභාසිතං චිදං තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන – ‘උපනිය්යති ලොකො අද්ධුවො’ති. උපනිය්යති හි ¶ , භො රට්ඨපාල, ලොකො අද්ධුවො.

‘‘සංවිජ්ජන්තෙ ඛො, භො රට්ඨපාල, ඉමස්මිං රාජකුලෙ හත්ථිකායාපි අස්සකායාපි රථකායාපි පත්තිකායාපි, අම්හාකං ආපදාසු පරියොධාය ¶ වත්තිස්සන්ති. ‘අතාණො ලොකො අනභිස්සරො’ති – භවං රට්ඨපාලො ආහ. ඉමස්ස පන, භො රට්ඨපාල, භාසිතස්ස කථං අත්ථො දට්ඨබ්බො’’ති? ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, අත්ථි තෙ කොචි අනුසායිකො ආබාධො’’ති? ‘‘අත්ථි මෙ, භො රට්ඨපාල, අනුසායිකො ආබාධො. අප්පෙකදා මං, භො රට්ඨපාල, මිත්තාමච්චා ඤාතිසාලොහිතා ¶ පරිවාරෙත්වා ඨිතා හොන්ති – ‘ඉදානි රාජා කොරබ්යො කාලං කරිස්සති, ඉදානි රාජා කොරබ්යො කාලං කරිස්සතී’’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, ලභසි ත්වං ¶ තෙ මිත්තාමච්චෙ ඤාතිසාලොහිතෙ – ‘ආයන්තු මෙ භොන්තො මිත්තාමච්චා ඤාතිසාලොහිතා, සබ්බෙව සන්තා ඉමං වෙදනං සංවිභජථ, යථාහං ලහුකතරිකං වෙදනං වෙදියෙය්ය’න්ති – උදාහු ත්වංයෙව තං වෙදනං වෙදියසී’’ති? ‘‘නාහං, භො රට්ඨපාල, ලභාමි තෙ මිත්තාමච්චෙ ඤාතිසාලොහිතෙ – ‘ආයන්තු මෙ භොන්තො මිත්තාමච්චා ඤාතිසාලොහිතා, සබ්බෙව සන්තා ඉමං වෙදනං සංවිභජථ, යථාහං ලහුකතරිකං වෙදනං වෙදියෙය්ය’න්ති. අථ ඛො අහමෙව තං වෙදනං වෙදියාමී’’ති. ‘‘ඉදං ඛො තං, මහාරාජ, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන සන්ධාය භාසිතං – ‘අතාණො ලොකො අනභිස්සරො’ති, යමහං ඤත්වා ච දිස්වා සුත්වා ච අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො’’ති. ‘‘අච්ඡරියං, භො රට්ඨපාල, අබ්භුතං, භො රට්ඨපාල! යාව සුභාසිතං චිදං තෙන භගවතා ජානතා ¶ පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන – ‘අතාණො ලොකො අනභිස්සරො’ති. අතාණො හි, භො රට්ඨපාල, ලොකො අනභිස්සරො.

‘‘සංවිජ්ජති ඛො, භො රට්ඨපාල, ඉමස්මිං රාජකුලෙ පහූතං හිරඤ්ඤසුවණ්ණං භූමිගතඤ්ච වෙහාසගතඤ්ච. ‘අස්සකො ලොකො, සබ්බං පහාය ගමනීය’න්ති – භවං රට්ඨපාලො ආහ. ඉමස්ස පන, භො රට්ඨපාල, භාසිතස්ස කථං අත්ථො දට්ඨබ්බො’’ති? ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, යථා ත්වං එතරහි පඤ්චහි කාමගුණෙහි ¶ සමප්පිතො සමඞ්ගීභූතො පරිචාරෙසි, ලච්ඡසි ත්වං පරත්ථාපි – ‘එවමෙවාහං ඉමෙහෙව පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතො සමඞ්ගීභූතො පරිචාරෙමී’ති, උදාහු අඤ්ඤෙ ඉමං භොගං පටිපජ්ජිස්සන්ති, ත්වං පන යථාකම්මං ගමිස්සසී’’ති? ‘‘යථාහං, භො රට්ඨපාල, එතරහි පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතො සමඞ්ගීභූතො පරිචාරෙමි, නාහං ලච්ඡාමි පරත්ථාපි – ‘එවමෙව ඉමෙහෙව පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතො සමඞ්ගීභූතො පරිචාරෙමී’ති. අථ ඛො අඤ්ඤෙ ඉමං භොගං පටිපජ්ජිස්සන්ති; අහං පන යථාකම්මං ගමිස්සාමී’’ති. ‘‘ඉදං ඛො තං, මහාරාජ, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන සන්ධාය භාසිතං – ‘අස්සකො ලොකො, සබ්බං පහාය ගමනීය’න්ති, යමහං ඤත්වා ච දිස්වා ච සුත්වා ච අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො’’ති. ‘‘අච්ඡරියං, භො රට්ඨපාල, අබ්භුතං, භො රට්ඨපාල! යාව සුභාසිතං චිදං තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා ¶ සම්මාසම්බුද්ධෙන – ‘අස්සකො ලොකො ¶ , සබ්බං පහාය ගමනීය’න්ති ¶ . අස්සකො හි, භො රට්ඨපාල, ලොකො සබ්බං පහාය ගමනීයං.

‘‘‘ඌනො ලොකො අතිත්තො තණ්හාදාසො’ති – භවං රට්ඨපාලො ආහ. ඉමස්ස, භො රට්ඨපාල, භාසිතස්ස කථං අත්ථො දට්ඨබ්බො’’ති? ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, ඵීතං කුරුං අජ්ඣාවසසී’’ති? ‘‘එවං, භො රට්ඨපාල, ඵීතං කුරුං අජ්ඣාවසාමී’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, ඉධ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය පුරත්ථිමාය දිසාය සද්ධායිකො පච්චයිකො. සො තං උපසඞ්කමිත්වා එවං වදෙය්ය – ‘යග්ඝෙ, මහාරාජ, ජානෙය්යාසි, අහං ආගච්ඡාමි පුරත්ථිමාය දිසාය? තත්ථද්දසං මහන්තං ජනපදං ඉද්ධඤ්චෙව ඵීතඤ්ච බහුජනං ආකිණ්ණමනුස්සං. බහූ තත්ථ හත්ථිකායා අස්සකායා රථකායා පත්තිකායා; බහු තත්ථ ධනධඤ්ඤං [දන්තාජිනං (සී. ස්යා. කං. පී.)]; බහු තත්ථ හිරඤ්ඤසුවණ්ණං අකතඤ්චෙව කතඤ්ච; බහු තත්ථ ඉත්ථිපරිග්ගහො. සක්කා ච තාවතකෙනෙව බලමත්තෙන [බලත්ථෙන (සී. ස්යා. කං. පී.), බහලත්ථෙන (ක.)] අභිවිජිනිතුං. අභිවිජින, මහාරාජා’ති, කින්ති නං කරෙය්යාසී’’ති? ‘‘තම්පි ¶ මයං, භො රට්ඨපාල, අභිවිජිය අජ්ඣාවසෙය්යාමා’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, ඉධ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය පච්ඡිමාය දිසාය… උත්තරාය දිසාය… දක්ඛිණාය දිසාය… පරසමුද්දතො සද්ධායිකො පච්චයිකො. සො තං උපසඞ්කමිත්වා එවං වදෙය්ය – ‘යග්ඝෙ, මහාරාජ, ජානෙය්යාසි, අහං ආගච්ඡාමි පරසමුද්දතො? තත්ථද්දසං මහන්තං ජනපදං ඉද්ධඤ්චෙව ඵීතඤ්ච බහුජනං ආකිණ්ණමනුස්සං. බහූ තත්ථ හත්ථිකායා අස්සකායා රථකායා ¶ පත්තිකායා; බහු තත්ථ ධනධඤ්ඤං; බහු තත්ථ හිරඤ්ඤසුවණ්ණං අකතඤ්චෙව කතඤ්ච; බහු තත්ථ ඉත්ථිපරිග්ගහො. සක්කා ච තාවතකෙනෙව බලමත්තෙන අභිවිජිනිතුං. අභිවිජින, මහාරාජා’ති, කින්ති නං කරෙය්යාසී’’ති? ‘‘තම්පි මයං, භො රට්ඨපාල, අභිවිජිය අජ්ඣාවසෙය්යාමා’’ති. ‘‘ඉදං ඛො තං, මහාරාජ, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන සන්ධාය භාසිතං – ‘ඌනො ලොකො අතිත්තො තණ්හාදාසො’ති, යමහං ඤත්වා ච දිස්වා සුත්වා ච අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො’’ති. ‘‘අච්ඡරියං, භො රට්ඨපාල, අබ්භුතං, භො රට්ඨපාල! යාව සුභාසිතං චිදං තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන – ‘ඌනො ලොකො අතිත්තො තණ්හාදාසො’ති. ඌනො හි, භො රට්ඨපාල, ලොකො අතිත්තො තණ්හාදාසො’’ති.

ඉදමවොච ¶ ¶ ආයස්මා රට්ඨපාලො. ඉදං වත්වා අථාපරං එතදවොච –

307. ‘‘පස්සාමි ලොකෙ සධනෙ මනුස්සෙ,

ලද්ධාන විත්තං න දදන්ති මොහා;

ලුද්ධා ධනං [ලද්ධා ධනං (ක.)] සන්නිචයං කරොන්ති,

භිය්යොව කාමෙ අභිපත්ථයන්ති.

‘‘රාජා පසය්හා පථවිං විජිත්වා,

සසාගරන්තං මහිමාවසන්තො [මහියා වසන්තො (සී. ක.)];

ඔරං සමුද්දස්ස අතිත්තරූපො,

පාරං ¶ සමුද්දස්සපි පත්ථයෙථ.

‘‘රාජා ¶ ච අඤ්ඤෙ ච බහූ මනුස්සා,

අවීතතණ්හා [අතිත්තතණ්හා (ක.)] මරණං උපෙන්ති;

ඌනාව හුත්වාන ජහන්ති දෙහං,

කාමෙහි ලොකම්හි න හත්ථි තිත්ති.

‘‘කන්දන්ති නං ඤාතී පකිරිය කෙසෙ,

අහොවතා නො අමරාති චාහු;

වත්ථෙන නං පාරුතං නීහරිත්වා,

චිතං සමාදාය [සමාධාය (සී.)] තතොඩහන්ති.

‘‘සො ඩය්හති සූලෙහි තුජ්ජමානො,

එකෙන වත්ථෙන පහාය භොගෙ;

න මීයමානස්ස භවන්ති තාණා,

ඤාතීධ මිත්තා අථ වා සහායා.

‘‘දායාදකා ¶ තස්ස ධනං හරන්ති,

සත්තො පන ගච්ඡති යෙන කම්මං;

න මීයමානං ධනමන්වෙති කිඤ්චි,

පුත්තා ච දාරා ච ධනඤ්ච රට්ඨං.

‘‘න ¶ දීඝමායුං ලභතෙ ධනෙන, න චාපි විත්තෙන ජරං විහන්ති;

අප්පං හිදං ජීවිතමාහු ධීරා, අසස්සතං ¶ විප්පරිණාමධම්මං.

‘‘අඩ්ඪා දලිද්දා ච ඵුසන්ති ඵස්සං,

බාලො ච ධීරො ච තථෙව ඵුට්ඨො;

බාලො ච බාල්යා වධිතොව සෙති,

ධීරො ච [ධීරොව (ක.)] න වෙධති ඵස්සඵුට්ඨො.

‘‘තස්මා හි පඤ්ඤාව ධනෙන සෙය්යො,

යාය වොසානමිධාධිගච්ඡති;

අබ්යොසිතත්තා [අසොසිතත්තා (සී. පී.)] හි භවාභවෙසු,

පාපානි කම්මානි කරොන්ති මොහා.

‘‘උපෙති ගබ්භඤ්ච පරඤ්ච ලොකං,

සංසාරමාපජ්ජ පරම්පරාය;

තස්සප්පපඤ්ඤො අභිසද්දහන්තො,

උපෙති ගබ්භඤ්ච පරඤ්ච ලොකං.

‘‘චොරො ¶ යථා සන්ධිමුඛෙ ගහිතො,

සකම්මුනා හඤ්ඤති පාපධම්මො;

එවං පජා පෙච්ච පරම්හි ලොකෙ,

සකම්මුනා හඤ්ඤති පාපධම්මො.

‘‘කාමාහි ¶ චිත්රා මධුරා මනොරමා,

විරූපරූපෙන මථෙන්ති චිත්තං;

ආදීනවං කාමගුණෙසු දිස්වා,

තස්මා ¶ අහං පබ්බජිතොම්හි රාජ.

‘‘දුමප්ඵලානෙව පතන්ති මාණවා,

දහරා ච වුඩ්ඪා ච සරීරභෙදා;

එතම්පි දිස්වා [එවම්පි දිස්වා (සී.), එතං විදිත්වා (ස්යා. කං.)] පබ්බජිතොම්හි රාජ,

අපණ්ණකං සාමඤ්ඤමෙව සෙය්යො’’ති.

රට්ඨපාලසුත්තං නිට්ඨිතං දුතියං.

3. මඝදෙවසුත්තං

308. එවං ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා මිථිලායං විහරති මඝදෙවඅම්බවනෙ [මඛාදෙවඅම්බවනෙ (සී. පී.), මග්ඝදෙවඅම්බවනෙ (ක.)]. අථ ඛො භගවා අඤ්ඤතරස්මිං පදෙසෙ සිතං පාත්වාකාසි. අථ ඛො ආයස්මතො ආනන්දස්ස එතදහොසි – ‘‘කො නු ඛො හෙතු, කො පච්චයො භගවතො සිතස්ස පාතුකම්මාය? න අකාරණෙන තථාගතා සිතං පාතුකරොන්තී’’ති. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො එකංසං චීවරං කත්වා යෙන භගවා තෙනඤ්ජලිං පණාමෙත්වා භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කො නු ඛො, භන්තෙ, හෙතු, කො පච්චයො භගවතො සිතස්ස පාතුකම්මාය? න අකාරණෙන තථාගතා සිතං පාතුකරොන්තී’’ති. ‘‘භූතපුබ්බං, ආනන්ද, ඉමිස්සායෙව මිථිලායං රාජා අහොසි මඝදෙවො නාම ධම්මිකො ධම්මරාජා ධම්මෙ ඨිතො මහාරාජා; ධම්මං චරති බ්රාහ්මණගහපතිකෙසු නෙගමෙසු චෙව ජානපදෙසු ච; උපොසථඤ්ච උපවසති චාතුද්දසිං පඤ්චදසිං ¶ අට්ඨමිඤ්ච පක්ඛස්ස. අථ ඛො, ආනන්ද, රාජා මඝදෙවො බහූනං වස්සානං බහූනං වස්සසතානං බහූනං වස්සසහස්සානං අච්චයෙන කප්පකං ආමන්තෙසි – ‘යදා මෙ, සම්ම කප්පක, පස්සෙය්යාසි සිරස්මිං පලිතානි ජාතානි, අථ මෙ ආරොචෙය්යාසී’ති. ‘එවං, දෙවා’ති ඛො, ආනන්ද, කප්පකො රඤ්ඤො මඝදෙවස්ස පච්චස්සොසි. අද්දසා ඛො, ආනන්ද, කප්පකො බහූනං වස්සානං ¶ බහූනං වස්සසතානං බහූනං වස්සසහස්සානං අච්චයෙන රඤ්ඤො මඝදෙවස්ස සිරස්මිං පලිතානි ජාතානි. දිස්වාන රාජානං මඝදෙවං එතදවොච – ‘පාතුභූතා ඛො දෙවස්ස දෙවදූතා, දිස්සන්ති සිරස්මිං පලිතානි ජාතානී’ති. ‘තෙන හි, සම්ම කප්පක, තානි පලිතානි සාධුකං සණ්ඩාසෙන උද්ධරිත්වා මම අඤ්ජලිස්මිං පතිට්ඨාපෙහී’ති. ‘එවං, දෙවා’ති ඛො, ආනන්ද, කප්පකො රඤ්ඤො මඝදෙවස්ස පටිස්සුත්වා තානි පලිතානි සාධුකං සණ්ඩාසෙන උද්ධරිත්වා රඤ්ඤො මඝදෙවස්ස අඤ්ජලිස්මිං පතිට්ඨාපෙසි.

309. ‘‘අථ ඛො, ආනන්ද, රාජා මඝදෙවො කප්පකස්ස ගාමවරං දත්වා ජෙට්ඨපුත්තං කුමාරං ආමන්තාපෙත්වා එතදවොච – ‘පාතුභූතා ඛො මෙ, තාත කුමාර, දෙවදූතා; දිස්සන්ති සිරස්මිං පලිතානි ජාතානි; භුත්තා ඛො පන මෙ මානුසකා කාමා; සමයො දිබ්බෙ කාමෙ පරියෙසිතුං. එහි ¶ ¶ ත්වං, තාත කුමාර, ඉමං රජ්ජං පටිපජ්ජ. අහං පන කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිස්සාමි. තෙන හි, තාත කුමාර, යදා ත්වම්පි පස්සෙය්යාසි සිරස්මිං පලිතානි ජාතානි, අථ කප්පකස්ස ගාමවරං දත්වා ජෙට්ඨපුත්තං කුමාරං සාධුකං රජ්ජෙ සමනුසාසිත්වා කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජෙය්යාසි. යෙන මෙ ඉදං කල්යාණං වත්තං නිහිතං අනුප්පවත්තෙය්යාසි, මා ඛො මෙ ත්වං අන්තිමපුරිසො අහොසි. යස්මිං ඛො, තාත කුමාර, පුරිසයුගෙ වත්තමානෙ එවරූපස්ස කල්යාණස්ස වත්තස්ස ¶ සමුච්ඡෙදො හොති සො තෙසං අන්තිමපුරිසො හොති. තං තාහං, තාත කුමාර, එවං වදාමි – යෙන මෙ ඉදං කල්යාණං වත්තං ¶ නිහිතං අනුප්පවත්තෙය්යාසි, මා ඛො මෙ ත්වං අන්තිමපුරිසො අහොසී’ති. අථ ඛො, ආනන්ද, රාජා මඝදෙවො කප්පකස්ස ගාමවරං දත්වා ජෙට්ඨපුත්තං කුමාරං සාධුකං රජ්ජෙ සමනුසාසිත්වා ඉමස්මිංයෙව මඝදෙවඅම්බවනෙ කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජි. සො මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහාසි, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං; ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාබජ්ඣෙන [අබ්යාපජ්ඣෙන (සී. ස්යා. කං. පී.), අබ්යාපජ්ජෙන (ක.)] ඵරිත්වා විහාසි. කරුණාසහගතෙන චෙතසා… මුදිතාසහගතෙන චෙතසා… උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහාසි, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං; ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාබජ්ඣෙන ඵරිත්වා විහාසි.

‘‘රාජා ඛො පනානන්ද, මඝදෙවො චතුරාසීතිවස්සසහස්සානි කුමාරකීළිතං කීළි, චතුරාසීතිවස්සසහස්සානි ඔපරජ්ජං කාරෙසි, චතුරාසීතිවස්සසහස්සානි රජ්ජං කාරෙසි, චතුරාසීතිවස්සසහස්සානි ඉමස්මිංයෙව මඝදෙවඅම්බවනෙ අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො බ්රහ්මචරියමචරි. සො චත්තාරො බ්රහ්මවිහාරෙ භාවෙත්වා ¶ කායස්ස භෙදා පරං මරණා බ්රහ්මලොකූපගො අහොසි.

310. ‘‘අථ ¶ ඛො රඤ්ඤො, ආනන්ද, මඝදෙවස්ස පුත්තො බහූනං වස්සානං බහූනං වස්සසතානං බහූනං වස්සසහස්සානං අච්චයෙන කප්පකං ආමන්තෙසි – ‘යදා මෙ, සම්ම කප්පක, පස්සෙය්යාසි ¶ සිරස්මිං පලිතානි ජාතානි, අථ ඛො ආරොචෙය්යාසී’ති. ‘එවං, දෙවා’ති ඛො, ආනන්ද, කප්පකො රඤ්ඤො මඝදෙවස්ස පුත්තස්ස පච්චස්සොසි. අද්දසා ඛො, ආනන්ද, කප්පකො බහූනං වස්සානං බහූනං වස්සසතානං බහූනං වස්සසහස්සානං අච්චයෙන රඤ්ඤො මඝදෙවස්ස පුත්තස්ස සිරස්මිං පලිතානි ජාතානි. දිස්වාන රඤ්ඤො මඝදෙවස්ස පුත්තං එතදවොච – ‘පාතුභූතා ඛො දෙවස්ස දෙවදූතා; දිස්සන්ති සිරස්මිං පලිතානි ¶ ජාතානී’ති. ‘තෙන හි, සම්ම කප්පක, තානි පලිතානි සාධුකං සණ්ඩාසෙන උද්ධරිත්වා මම අඤ්ජලිස්මිං පතිට්ඨාපෙහී’ති. ‘එවං, දෙවා’ති ඛො, ආනන්ද, කප්පකො රඤ්ඤො මඝදෙවස්ස පුත්තස්ස පටිස්සුත්වා තානි පලිතානි සාධුකං සණ්ඩාසෙන උද්ධරිත්වා රඤ්ඤො මඝදෙවස්ස පුත්තස්ස අඤ්ජලිස්මිං පතිට්ඨාපෙසි.

‘‘අථ ඛො, ආනන්ද, රඤ්ඤො මඝදෙවස්ස පුත්තො කප්පකස්ස ගාමවරං දත්වා ජෙට්ඨපුත්තං කුමාරං ආමන්තාපෙත්වා එතදවොච – ‘පාතුභූතා ඛො, මෙ, තාත කුමාර, දෙවදූතා; දිස්සන්ති සිරස්මිං පලිතානි ජාතානි; භුත්තා ඛො පන මෙ මානුසකා කාමා; සමයො දිබ්බෙ කාමෙ පරියෙසිතුං. එහි ත්වං, තාත කුමාර, ඉමං රජ්ජං පටිපජ්ජ. අහං පන කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි ¶ අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිස්සාමි. තෙන හි, තාත කුමාර, යදා ත්වම්පි පස්සෙය්යාසි සිරස්මිං පලිතානි ජාතානි, අථ කප්පකස්ස ගාමවරං දත්වා ජෙට්ඨපුත්තං කුමාරං සාධුකං රජ්ජෙ සමනුසාසිත්වා කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජෙය්යාසි. යෙන මෙ ඉදං කල්යාණං වත්තං නිහිතං අනුප්පවත්තෙය්යාසි, මා ඛො මෙ ත්වං අන්තිමපුරිසො අහොසි. යස්මිං ඛො, තාත කුමාර, පුරිසයුගෙ වත්තමානෙ එවරූපස්ස කල්යාණස්ස වත්තස්ස සමුච්ඡෙදො හොති සො තෙසං අන්තිමපුරිසො හොති. තං තාහං, තාත කුමාර, එවං වදාමි – යෙන මෙ ඉදං කල්යාණං වත්තං නිහිතං අනුප්පවත්තෙය්යාසි, මා ඛො මෙ ත්වං අන්තිමපුරිසො අහොසී’ති. අථ ඛො, ආනන්ද, රඤ්ඤො මඝදෙවස්ස පුත්තො කප්පකස්ස ගාමවරං දත්වා ජෙට්ඨපුත්තං කුමාරං සාධුකං රජ්ජෙ සමනුසාසිත්වා ඉමස්මිංයෙව මඝදෙවඅම්බවනෙ කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි ¶ වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජි. සො මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහාසි, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං; ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාබජ්ඣෙන ඵරිත්වා විහාසි. කරුණාසහගතෙන චෙතසා… මුදිතාසහගතෙන චෙතසා… උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා එකං ¶ ¶ දිසං ඵරිත්වා විහාසි, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං; ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාබජ්ඣෙන ඵරිත්වා ¶ විහාසි. රඤ්ඤො ඛො පනානන්ද, මඝදෙවස්ස පුත්තො චතුරාසීතිවස්සසහස්සානි කුමාරකීළිතං කීළි, චතුරාසීතිවස්සසහස්සානි ඔපරජ්ජං කාරෙසි, චතුරාසීතිවස්සසහස්සානි රජ්ජං කාරෙසි, චතුරාසීතිවස්සසහස්සානි ඉමස්මිංයෙව මඝදෙවඅම්බවනෙ අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො බ්රහ්මචරියමචරි. සො චත්තාරො බ්රහ්මවිහාරෙ භාවෙත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා බ්රහ්මලොකූපගො අහොසි.

311. ‘‘රඤ්ඤො ඛො පනානන්ද, මඝදෙවස්ස පුත්තපපුත්තකා තස්ස පරම්පරා චතුරාසීතිරාජසහස්සානි [චතුරාසීතිඛත්තියසහස්සානි (සී. පී.), චතුරාසීතිසහස්සානි (ස්යා. කං.)] ඉමස්මිංයෙව මඝදෙවඅම්බවනෙ කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිංසු. තෙ මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරිංසු, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං; ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාබජ්ඣෙන ඵරිත්වා විහරිංසු. කරුණාසහගතෙන චෙතසා… මුදිතාසහගතෙන චෙතසා… උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරිංසු, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං; ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන ¶ මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාබජ්ඣෙන ඵරිත්වා විහරිංසු. චතුරාසීතිවස්සසහස්සානි කුමාරකීළිතං කීළිංසු, චතුරාසීතිවස්සසහස්සානි ඔපරජ්ජං කාරෙසුං, චතුරාසීතිවස්සසහස්සානි රජ්ජං කාරෙසුං, චතුරාසීතිවස්සසහස්සානි ඉමස්මිංයෙව මඝදෙවඅම්බවනෙ අගාරස්මා ¶ අනගාරියං පබ්බජිතා බ්රහ්මචරියමචරිංසු. තෙ චත්තාරො බ්රහ්මවිහාරෙ භාවෙත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා බ්රහ්මලොකූපගා අහෙසුං. නිමි තෙසං රාජා [රාජානං (සී. පී.)] පච්ඡිමකො අහොසි ධම්මිකො ධම්මරාජා ධම්මෙ ඨිතො මහාරාජා; ධම්මං චරති බ්රාහ්මණගහපතිකෙසු නෙගමෙසු චෙව ජානපදෙසු ච; උපොසථඤ්ච උපවසති චාතුද්දසිං පඤ්චදසිං අට්ඨමිඤ්ච පක්ඛස්ස.

312. ‘‘භූතපුබ්බං, ආනන්ද, දෙවානං තාවතිංසානං සුධම්මායං ¶ සභායං සන්නිසින්නානං සන්නිපතිතානං අයමන්තරාකථා උදපාදි – ‘ලාභා වත, භො, විදෙහානං, සුලද්ධං වත, භො, විදෙහානං, යෙසං නිමි රාජා ධම්මිකො ධම්මරාජා ධම්මෙ ඨිතො මහාරාජා; ධම්මං චරති බ්රාහ්මණගහපතිකෙසු ¶ නෙගමෙසු චෙව ජානපදෙසු ච; උපොසථඤ්ච උපවසති චාතුද්දසිං පඤ්චදසිං අට්ඨමිඤ්ච පක්ඛස්සා’ති. අථ ඛො, ආනන්ද, සක්කො දෙවානමින්දො දෙවෙ තාවතිංසෙ ආමන්තෙසි – ‘ඉච්ඡෙය්යාථ නො තුම්හෙ, මාරිසා, නිමිං රාජානං දට්ඨු’න්ති? ‘ඉච්ඡාම මයං, මාරිස, නිමිං රාජානං දට්ඨු’න්ති. තෙන ඛො පන, ආනන්ද, සමයෙන නිමි රාජා තදහුපොසථෙ පන්නරසෙ සීසංන්හාතො [සසීසං නහාතො (සී.), සීසන්හාතො (ස්යා. කං.)] උපොසථිකො උපරිපාසාදවරගතො ¶ නිසින්නො හොති. අථ ඛො, ආනන්ද, සක්කො දෙවානමින්දො – සෙය්යථාපි නාම බලවා පුරිසො සමිඤ්ජිතං වා බාහං පසාරෙය්ය, පසාරිතං වා බාහං සමිඤ්ජෙය්ය, එවමෙව – දෙවෙසු තාවතිංසෙසු අන්තරහිතො නිමිස්ස රඤ්ඤො පමුඛෙ පාතුරහොසි. අථ ඛො, ආනන්ද, සක්කො දෙවානමින්දො නිමිං රාජානං එතදවොච – ‘ලාභා තෙ, මහාරාජ, සුලද්ධං තෙ, මහාරාජ. දෙවා, මහාරාජ, තාවතිංසා සුධම්මායං සභායං කිත්තයමානරූපා සන්නිසින්නා – ‘‘ලාභා වත, භො, විදෙහානං, සුලද්ධං වත, භො, විදෙහානං, යෙසං නිමි රාජා ධම්මිකො ධම්මරාජා ධම්මෙ ඨිතො මහාරාජා; ධම්මං චරති බ්රාහ්මණගහපතිකෙසු නෙගමෙසු චෙව ජානපදෙසු ච; උපොසථඤ්ච උපවසති චාතුද්දසිං පඤ්චදසිං අට්ඨමිඤ්ච පක්ඛස්සා’’ති. දෙවා තෙ, මහාරාජ, තාවතිංසා දස්සනකාමා. තස්ස තෙ අහං, මහාරාජ, සහස්සයුත්තං ආජඤ්ඤරථං පහිණිස්සාමි; අභිරුහෙය්යාසි, මහාරාජ, දිබ්බං යානං අවිකම්පමානො’ති. අධිවාසෙසි ඛො, ආනන්ද, නිමි රාජා තුණ්හීභාවෙන.

313. ‘‘අථ ¶ ඛො, ආනන්ද, සක්කො දෙවානමින්දො නිමිස්ස රඤ්ඤො අධිවාසනං විදිත්වා – සෙය්යථාපි නාම බලවා පුරිසො සමිඤ්ජිතං වා බාහං පසාරෙය්ය, පසාරිතං වා බාහං සමිඤ්ජෙය්ය, එවමෙව – නිමිස්ස රඤ්ඤො පමුඛෙ අන්තරහිතො දෙවෙසු තාවතිංසෙසු පාතුරහොසි. අථ ඛො, ආනන්ද, සක්කො දෙවානමින්දො මාතලිං සඞ්ගාහකං ආමන්තෙසි – ‘එහි ත්වං, සම්ම මාතලි, සහස්සයුත්තං ආජඤ්ඤරථං යොජෙත්වා ¶ නිමිං රාජානං උපසඞ්කමිත්වා එවං වදෙහි – අයං තෙ, මහාරාජ, සහස්සයුත්තො ආජඤ්ඤරථො සක්කෙන දෙවානමින්දෙන පෙසිතො; අභිරුහෙය්යාසි, මහාරාජ, දිබ්බං යානං ¶ අවිකම්පමානො’ති. ‘එවං, භද්දන්තවා’ති ඛො, ආනන්ද, මාතලි සඞ්ගාහකො සක්කස්ස දෙවානමින්දස්ස පටිස්සුත්වා සහස්සයුත්තං ආජඤ්ඤරථං යොජෙත්වා නිමිං රාජානං උපසඞ්කමිත්වා එතදවොච – ‘අයං තෙ, මහාරාජ, සහස්සයුත්තො ආජඤ්ඤරථො සක්කෙන දෙවානමින්දෙන පෙසිතො; අභිරුහ, මහාරාජ, දිබ්බං යානං අවිකම්පමානො. අපි ච, මහාරාජ, කතමෙන තං නෙමි, යෙන වා පාපකම්මා පාපකානං කම්මානං ¶ විපාකං පටිසංවෙදෙන්ති, යෙන වා කල්යාණකම්මා කල්යාණකම්මානං විපාකං පටිසංවෙදෙන්තී’ති? ‘උභයෙනෙව මං, මාතලි, නෙහී’ති. සම්පවෙසෙසි [සම්පාපෙසි (සී. පී.)] ඛො, ආනන්ද, මාතලි, සඞ්ගාහකො නිමිං රාජානං සුධම්මං සභං. අද්දසා ඛො, ආනන්ද, සක්කො දෙවානමින්දො නිමිං රාජානං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන නිමිං රාජානං එතදවොච – ‘එහි ඛො, මහාරාජ. ස්වාගතං, මහාරාජ. දෙවා තෙ දස්සනකාමා, මහාරාජ, තාවතිංසා සුධම්මායං සභායං කිත්තයමානරූපා සන්නිසින්නා – ‘‘ලාභා වත, භො, විදෙහානං, සුලද්ධං වත, භො, විදෙහානං, යෙසං නිමි රාජා ධම්මිකො ධම්මරාජා ධම්මෙ ඨිතො මහාරාජා; ධම්මං චරති බ්රාහ්මණගහපතිකෙසු නෙගමෙසු චෙව ජානපදෙසු ච; උපොසථඤ්ච උපවසති චාතුද්දසිං පඤ්චදසිං අට්ඨමිඤ්ච පක්ඛස්සා’’ති. දෙවා තෙ, මහාරාජ, තාවතිංසා දස්සනකාමා ¶ . අභිරම, මහාරාජ, දෙවෙසු දෙවානුභාවෙනා’ති. ‘අලං, මාරිස, තත්ථෙව මං මිථිලං පටිනෙතු. තථාහං ධම්මං චරිස්සාමි බ්රාහ්මණගහපතිකෙසු නෙගමෙසු චෙව ජානපදෙසු ච; උපොසථඤ්ච උපවසාමි චාතුද්දසිං පඤ්චදසිං අට්ඨමිඤ්ච පක්ඛස්සා’ති.

314. ‘‘අථ ඛො, ආනන්ද, සක්කො දෙවානමින්දො මාතලිං සඞ්ගාහකං ආමන්තෙසි – ‘එහි ත්වං, සම්ම මාතලි, සහස්සයුත්තං ආජඤ්ඤරථං යොජෙත්වා නිමිං ¶ රාජානං තත්ථෙව මිථිලං පටිනෙහී’ති. ‘එවං, භද්දන්තවා’ති ඛො, ආනන්ද, මාතලි සඞ්ගාහකො සක්කස්ස දෙවානමින්දස්ස පටිස්සුත්වා සහස්සයුත්තං ආජඤ්ඤරථං යොජෙත්වා නිමිං රාජානං තත්ථෙව මිථිලං පටිනෙසි. තත්ර සුදං, ආනන්ද, නිමි රාජා ධම්මං චරති බ්රාහ්මණගහපතිකෙසු නෙගමෙසු චෙව ජානපදෙසු ච, උපොසථඤ්ච ¶ උපවසති චාතුද්දසිං පඤ්චදසිං අට්ඨමිඤ්ච පක්ඛස්සාති. අථ ඛො, ආනන්ද, නිමි රාජා බහූනං වස්සානං බහූනං වස්සසතානං බහූනං වස්සසහස්සානං අච්චයෙන කප්පකං ආමන්තෙසි – ‘යදා මෙ, සම්ම කප්පක, පස්සෙය්යාසි සිරස්මිං පලිතානි ජාතානි, අථ මෙ ආරොචෙය්යාසී’ති. ‘එවං, දෙවා’ති ඛො, ආනන්ද, කප්පකො නිමිස්ස රඤ්ඤො පච්චස්සොසි. අද්දසා ඛො, ආනන්ද, කප්පකො බහූනං වස්සානං බහූනං වස්සසතානං බහූනං වස්සසහස්සානං අච්චයෙන නිමිස්ස රඤ්ඤො සිරස්මිං පලිතානි ජාතානි. දිස්වාන නිමිං රාජානං එතදවොච – ‘පාතුභූතා ඛො දෙවස්ස දෙවදූතා; දිස්සන්ති සිරස්මිං පලිතානි ජාතානී’ති. ‘තෙන හි, සම්ම කප්පක, තානි පලිතානි සාධුකං ¶ සණ්ඩාසෙන උද්ධරිත්වා මම අඤ්ජලිස්මිං පතිට්ඨාපෙහී’ති. ‘එවං, දෙවා’ති ඛො, ආනන්ද, කප්පකො නිමිස්ස රඤ්ඤො පටිස්සුත්වා තානි පලිතානි සාධුකං සණ්ඩාසෙන ¶ උද්ධරිත්වා නිමිස්ස රඤ්ඤො අඤ්ජලිස්මිං පතිට්ඨාපෙසි. අථ ඛො, ආනන්ද, නිමි රාජා කප්පකස්ස ගාමවරං දත්වා ජෙට්ඨපුත්තං කුමාරං ආමන්තාපෙත්වා එතදවොච – ‘පාතුභූතා ඛො මෙ, තාත කුමාර, දෙවදූතා; දිස්සන්ති සිරස්මිං පලිතානි ජාතානි; භුත්තා ඛො පන මෙ මානුසකා කාමා; සමයො දිබ්බෙ කාමෙ පරියෙසිතුං. එහි ත්වං, තාත කුමාර, ඉමං රජ්ජං පටිපජ්ජ. අහං පන කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිස්සාමි. තෙන හි, තාත කුමාර, යදා ත්වම්පි පස්සෙය්යාසි සිරස්මිං පලිතානි ජාතානි, අථ කප්පකස්ස ගාමවරං දත්වා ජෙට්ඨපුත්තං කුමාරං සාධුකං රජ්ජෙ සමනුසාසිත්වා කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජෙය්යාසි. යෙන මෙ ඉදං කල්යාණං වත්තං නිහිතං අනුප්පවත්තෙය්යාසි, මා ඛො මෙ ත්වං අන්තිමපුරිසො අහොසි. යස්මිං ඛො, තාත කුමාර, පුරිසයුගෙ වත්තමානෙ එවරූපස්ස කල්යාණස්ස වත්තස්ස සමුච්ඡෙදො හොති සො තෙසං අන්තිමපුරිසො හොති. තං තාහං, තාත කුමාර, එවං වදාමි – ‘යෙන මෙ ඉදං කල්යාණං වත්තං නිහිතං අනුප්පවත්තෙය්යාසි, මා ඛො මෙ ත්වං අන්තිමපුරිසො අහොසී’ති.

315. ‘‘අථ ¶ ඛො, ආනන්ද, නිමි රාජා කප්පකස්ස ගාමවරං දත්වා ¶ ජෙට්ඨපුත්තං කුමාරං සාධුකං රජ්ජෙ සමනුසාසිත්වා ඉමස්මිංයෙව මඝදෙවඅම්බවනෙ කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජි. සො මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහාසි, තථා දුතියං ¶ , තථා තතියං, තථා චතුත්ථං; ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාබජ්ඣෙන ඵරිත්වා විහාසි. කරුණාසහගතෙන චෙතසා… මුදිතාසහගතෙන චෙතසා… උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහාසි, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං; ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාබජ්ඣෙන ඵරිත්වා විහාසි. නිමි ඛො, පනානන්ද, රාජා චතුරාසීතිවස්සසහස්සානි කුමාරකීළිතං කීළි, චතුරාසීතිවස්සසහස්සානි ඔපරජ්ජං කාරෙසි, චතුරාසීතිවස්සසහස්සානි රජ්ජං කාරෙසි, චතුරාසීතිවස්සසහස්සානි ඉමස්මිංයෙව මඝදෙවඅම්බවනෙ අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො බ්රහ්මචරියමචරි. සො චත්තාරො බ්රහ්මවිහාරෙ භාවෙත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා බ්රහ්මලොකූපගො අහොසි. නිමිස්ස ඛො පනානනන්ද ¶ , රඤ්ඤො කළාරජනකො නාම පුත්තො අහොසි. න සො අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජි. සො තං කල්යාණං වත්තං සමුච්ඡින්දි. සො තෙසං අන්තිමපුරිසො අහොසි.

316. ‘‘සියා ¶ ඛො පන තෙ, ආනන්ද, එවමස්ස – ‘අඤ්ඤො නූන තෙන සමයෙන රාජා මඝදෙවො අහොසි, යෙන තං කල්යාණං වත්තං නිහිත’න්ති [යො තං කල්යාණං වත්තං නිහිනීති (සී.)]. න ඛො පනෙතං, ආනන්ද, එවං දට්ඨබ්බං. අහං තෙන සමයෙන රාජා මඝදෙවො අහොසිං. (අහං තං කල්යාණං වත්තං නිහිනිං,) [( ) නත්ථි (ක.)] මයා තං කල්යාණං වත්තං නිහිතං; පච්ඡිමා ජනතා අනුප්පවත්තෙසි. තං ඛො පනානන්ද, කල්යාණං වත්තං න නිබ්බිදාය න විරාගාය න නිරොධාය න උපසමාය න අභිඤ්ඤාය න සම්බොධාය න නිබ්බානාය සංවත්තති, යාවදෙව බ්රහ්මලොකූපපත්තියා. ඉදං ඛො පනානන්ද, එතරහි මයා කල්යාණං වත්තං ¶ නිහිතං එකන්තනිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය උපසමාය අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තති. කතමඤ්චානන්ද, එතරහි මයා කල්යාණං වත්තං නිහිතං එකන්තනිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය උපසමාය අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තති? අයමෙව අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි, සම්මාසඞ්කප්පො, සම්මාවාචා, සම්මාකම්මන්තො, සම්මාආජීවො, සම්මාවායාමො ¶ , සම්මාසති, සම්මාසමාධි. ඉදං ඛො, ආනන්ද, එතරහි මයා කල්යාණං වත්තං නිහිතං එකන්තනිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය උපසමාය අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තති. තං වො අහං, ආනන්ද, එවං වදාමි – ‘යෙන මෙ ඉදං කල්යාණං වත්තං නිහිතං අනුප්පවත්තෙය්යාථ, මා ඛො මෙ තුම්හෙ අන්තිමපුරිසා අහුවත්ථ’. යස්මිං ඛො, ආනන්ද, පුරිසයුගෙ වත්තමානෙ එවරූපස්ස කල්යාණස්ස වත්තස්ස ¶ සමුච්ඡෙදො හොති සො තෙසං අන්තිමපුරිසො හොති. තං වො අහං, ආනන්ද, එවං වදාමි – ‘යෙන මෙ ඉදං කල්යාණං වත්තං නිහිතං අනුප්පවත්තෙය්යාථ, මා ඛො මෙ තුම්හෙ අන්තිමපුරිසා අහුවත්ථා’’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො භාසිතං අභිනන්දීති.

මඝදෙවසුත්තං නිට්ඨිතං තතියං.

4. මධුරසුත්තං

317. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං ආයස්මා මහාකච්චානො මධුරායං විහරති ගුන්දාවනෙ. අස්සොසි ඛො රාජා මාධුරො අවන්තිපුත්තො – ‘‘සමණො ඛලු, භො, කච්චානො මධුරායං [මථුරායං (ටීකා)] විහරති ගුන්දාවනෙ. තං ඛො පන භවන්තං කච්චානං එවං කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගතො – ‘පණ්ඩිතො වියත්තො මෙධාවී බහුස්සුතො චිත්තකථී කල්යාණපටිභානො වුද්ධො චෙව අරහා ච’. සාධු ඛො පන තථාරූපානං අරහතං දස්සනං හොතී’’ති. අථ ඛො රාජා මාධුරො අවන්තිපුත්තො භද්රානි භද්රානි යානානි යොජාපෙත්වා භද්රං යානං අභිරුහිත්වා භද්රෙහි භද්රෙහි යානෙහි මධුරාය නිය්යාසි මහච්චරාජානුභාවෙන ආයස්මන්තං මහාකච්චානං දස්සනාය. යාවතිකා යානස්ස භූමි යානෙන ගන්ත්වා යානා පච්චොරොහිත්වා පත්තිකොව යෙනායස්මා මහාකච්චානො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ¶ ආයස්මතා ¶ මහාකච්චානෙන සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො රාජා මාධුරො අවන්තිපුත්තො ආයස්මන්තං මහාකච්චානං එතදවොච – ‘‘බ්රාහ්මණා, භො කච්චාන, එවමාහංසු – ‘බ්රාහ්මණොව සෙට්ඨො වණ්ණො, හීනො අඤ්ඤො වණ්ණො; බ්රාහ්මණොව සුක්කො වණ්ණො, කණ්හො අඤ්ඤො වණ්ණො; බ්රාහ්මණාව සුජ්ඣන්ති, නො අබ්රාහ්මණා; බ්රාහ්මණාව බ්රහ්මුනො පුත්තා ඔරසා මුඛතො ජාතා බ්රහ්මජා බ්රහ්මනිම්මිතා බ්රහ්මදායාදා’ති. ඉධ භවං කච්චානො කිමක්ඛායී’’ති? ‘‘ඝොසොයෙව ඛො එසො, මහාරාජ, ලොකස්මිං – ‘බ්රාහ්මණොව සෙට්ඨො වණ්ණො, හීනො අඤ්ඤො වණ්ණො; බ්රාහ්මණොව සුක්කො වණ්ණො, කණ්හො අඤ්ඤො වණ්ණො; බ්රාහ්මණාව සුජ්ඣන්ති, නො අබ්රාහ්මණා; බ්රාහ්මණාව බ්රහ්මුනො පුත්තා ඔරසා මුඛතො ජාතා ¶ බ්රහ්මජා බ්රහ්මනිම්මිතා බ්රහ්මදායාදා’ති. තදමිනාපෙතං, මහාරාජ, පරියායෙන වෙදිතබ්බං යථා ඝොසොයෙවෙසො ලොකස්මිං – ‘බ්රාහ්මණොව සෙට්ඨො වණ්ණො, හීනො අඤ්ඤො වණ්ණො…පෙ… බ්රහ්මදායාදා’’’ති.

318. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, ඛත්තියස්ස චෙපි ඉජ්ඣෙය්ය ධනෙන වා ධඤ්ඤෙන වා රජතෙන වා ජාතරූපෙන වා ඛත්තියොපිස්සාස්ස පුබ්බුට්ඨායී පච්ඡානිපාතී කිංකාරපටිස්සාවී මනාපචාරී පියවාදී… බ්රාහ්මණොපිස්සාස්ස… වෙස්සොපිස්සාස්ස… සුද්දොපිස්සාස්ස පුබ්බුට්ඨායී පච්ඡානිපාතී ¶ කිංකාරපටිස්සාවී මනාපචාරී පියවාදී’’ති? ‘‘ඛත්තියස්ස චෙපි, භො කච්චාන, ඉජ්ඣෙය්ය ධනෙන වා ධඤ්ඤෙන වා රජතෙන වා ජාතරූපෙන වා ඛත්තියොපිස්සාස්ස පුබ්බුට්ඨායී පච්ඡානිපාතී කිංකාරපටිස්සාවී මනාපචාරී පියවාදී… බ්රාහ්මණොපිස්සාස්ස… වෙස්සොපිස්සාස්ස… සුද්දොපිස්සාස්ස පුබ්බුට්ඨායී පච්ඡානිපාතී කිංකාරපටිස්සාවී මනාපචාරී පියවාදී’’ති.

‘‘තං ¶ කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, බ්රාහ්මණස්ස චෙපි ඉජ්ඣෙය්ය ධනෙන වා ධඤ්ඤෙන වා රජතෙන වා ජාතරූපෙන වා බ්රාහ්මණොපිස්සාස්ස පුබ්බුට්ඨායී පච්ඡානිපාතී කිංකාරපටිස්සාවී මනාපචාරී පියවාදී… වෙස්සොපිස්සාස්ස… සුද්දොපිස්සාස්ස ¶ … ඛත්තියොපිස්සාස්ස පුබ්බුට්ඨායී පච්ඡානිපාතී කිංකාරපටිස්සාවී මනාපචාරී පියවාදී’’ති? ‘‘බ්රාහ්මණස්ස චෙපි, භො කච්චාන, ඉජ්ඣෙය්ය ධනෙන වා ධඤ්ඤෙන වා රජතෙන වා ජාතරූපෙන වා බ්රාහ්මණොපිස්සාස්ස පුබ්බුට්ඨායී පච්ඡානිපාතී කිංකාරපටිස්සාවී මනාපචාරී පියවාදී… වෙස්සොපිස්සාස්ස… සුද්දොපිස්සාස්ස ¶ … ඛත්තියොපිස්සාස්ස පුබ්බුට්ඨායී පච්ඡානිපාතී කිංකාරපටිස්සාවී මනාපචාරී පියවාදී’’ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, වෙස්සස්ස චෙපි ඉජ්ඣෙය්ය ධනෙන වා ධඤ්ඤෙන වා රජතෙන වා ජාතරූපෙන වා වෙස්සොපිස්සාස්ස පුබ්බුට්ඨායී පච්ඡානිපාතී කිංකාරපටිස්සාවී මනාපචාරී පියවාදී… සුද්දොපිස්සාස්ස… ඛත්තියොපිස්සාස්ස… බ්රාහ්මණොපිස්සාස්ස පුබ්බුට්ඨායී පච්ඡානිපාතී කිංකාරපටිස්සාවී මනාපචාරී පියවාදී’’ති? ‘‘වෙස්සස්ස චෙපි, භො කච්චාන, ඉජ්ඣෙය්ය ධනෙන වා ධඤ්ඤෙන වා රජතෙන වා ජාතරූපෙන වා වෙස්සොපිස්සාස්ස පුබ්බුට්ඨායී පච්ඡානිපාතී කිංකාරපටිස්සාවී මනාපචාරී පියවාදී… සුද්දොපිස්සාස්ස… ඛත්තියොපිස්සාස්ස… බ්රාහ්මණොපිස්සාස්ස පුබ්බුට්ඨායී පච්ඡානිපාතී කිංකාරපටිස්සාවී මනාපචාරී පියවාදී’’ති.

‘‘තං ¶ කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, සුද්දස්ස චෙපි ඉජ්ඣෙය්ය ධනෙන වා ධඤ්ඤෙන වා රජතෙන වා ජාතරූපෙන වා සුද්දොපිස්සාස්ස පුබ්බුට්ඨායී පච්ඡානිපාතී කිංකාරපටිස්සාවී මනාපචාරී පියවාදී… ඛත්තියොපිස්සාස්ස… බ්රාහ්මණොපිස්සාස්ස… වෙස්සොපිස්සාස්ස පුබ්බුට්ඨායී පච්ඡානිපාතී කිංකාරපටිස්සාවී මනාපචාරී පියවාදී’’ති? ‘‘සුද්දස්ස චෙපි, භො කච්චාන, ඉජ්ඣෙය්ය ධනෙන වා ධඤ්ඤෙන වා රජතෙන වා ජාතරූපෙන වා සුද්දොපිස්සාස්ස පුබ්බුට්ඨායී පච්ඡානිපාතී කිංකාරපටිස්සාවී ¶ මනාපචාරී පියවාදීති… ඛත්තියොපිස්සාස්ස… බ්රාහ්මණොපිස්සාස්ස… වෙස්සොපිස්සාස්ස පුබ්බුට්ඨායී පච්ඡානිපාතී කිංකාරපටිස්සාවී මනාපචාරී පියවාදී’’ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, යදි එවං සන්තෙ, ඉමෙ චත්තාරො වණ්ණා සමසමා හොන්ති නො වා? කථං වා තෙ එත්ථ හොතී’’ති? ‘‘අද්ධා ¶ ඛො, භො කච්චාන, එවං සන්තෙ, ඉමෙ චත්තාරො වණ්ණා සමසමා හොන්ති. නෙසං [නාසං (සී.), නාහං (ස්යා. කං.)] එත්ථ කිඤ්චි නානාකරණං සමනුපස්සාමී’’ති. ‘‘ඉමිනාපි ඛො එතං, මහාරාජ, පරියායෙන වෙදිතබ්බං යථා ඝොසො යෙවෙසො ලොකස්මිං – ‘බ්රාහ්මණොව සෙට්ඨො වණ්ණො, හීනො අඤ්ඤො වණ්ණො…පෙ… බ්රහ්මදායාදා’’’ති.

319. ‘‘තං ¶ කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, ඉධස්ස ඛත්තියො පාණාතිපාතී අදින්නාදායී කාමෙසුමිච්ඡාචාරී මුසාවාදී පිසුණවාචො ඵරුසවාචො සම්ඵප්පලාපී අභිජ්ඣාලු බ්යාපන්නචිත්තො මිච්ඡාදිට්ඨි [මිච්ඡාදිට්ඨී (සබ්බත්ථ)] කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං ¶ විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජෙය්ය නො වා? කථං වා තෙ එත්ථ හොතී’’ති? ‘‘ඛත්තියොපි හි, භො කච්චාන, පාණාතිපාතී අදින්නාදායී කාමෙසුමිච්ඡාචාරී මුසාවාදී පිසුණවාචො ඵරුසවාචො සම්ඵප්පලාපී අභිජ්ඣාලු බ්යාපන්නචිත්තො මිච්ඡාදිට්ඨි කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජෙය්ය. එවං මෙ එත්ථ හොති, එවඤ්ච පන මෙ එතං අරහතං සුත’’න්ති.

‘‘සාධු සාධු, මහාරාජ! සාධු ඛො තෙ එතං, මහාරාජ, එවං හොති, සාධු ච පන තෙ එතං අරහතං සුතං. තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, ඉධස්ස බ්රාහ්මණො…පෙ… ඉධස්ස වෙස්සො…පෙ… ඉධස්ස සුද්දො පාණාතිපාතී අදින්නාදායී…පෙ… මිච්ඡාදිට්ඨි කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජෙය්ය නො වා? කථං වා තෙ එත්ථ හොතී’’ති? ‘‘සුද්දොපි හි, භො කච්චාන, පාණාතිපාතී අදින්නාදායී…පෙ… මිච්ඡාදිට්ඨි කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජෙය්ය. එවං මෙ එත්ථ හොති, එවඤ්ච පන මෙ එතං අරහතං සුත’’න්ති.

‘‘සාධු සාධු, මහාරාජ! සාධු ඛො තෙ එතං, මහාරාජ, එවං හොති, සාධු ච පන තෙ එතං අරහතං සුතං. තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, යදි එවං සන්තෙ, ඉමෙ චත්තාරො වණ්ණා සමසමා ¶ හොන්ති නො වා? කථං වා තෙ එත්ථ හොතී’’ති? ‘‘අද්ධා ¶ ඛො, භො කච්චාන, එවං සන්තෙ, ඉමෙ චත්තාරො වණ්ණා සමසමා හොන්ති. නෙසං එත්ථ ¶ කිඤ්චි නානාකරණං සමනුපස්සාමී’’ති. ‘‘ඉමිනාපි ඛො එතං, මහාරාජ, පරියායෙන වෙදිතබ්බං යථා ඝොසො යෙවෙසො ලොකස්මිං – ‘බ්රාහ්මණොව සෙට්ඨො වණ්ණො, හීනො අඤ්ඤො වණ්ණො…පෙ… බ්රහ්මදායාදා’’’ති.

320. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, ඉධස්ස ඛත්තියො පාණාතිපාතා පටිවිරතො, අදින්නාදානා පටිවිරතො, කාමෙසුමිච්ඡාචාරා පටිවිරතො, මුසාවාදා පටිවිරතො, පිසුණාය වාචාය පටිවිරතො, ඵරුසාය වාචාය පටිවිරතො, සම්ඵප්පලාපා පටිවිරතො, අනභිජ්ඣාලු අබ්යාපන්නචිත්තො සම්මාදිට්ඨි ¶ [සම්මාදිට්ඨී (ස්යා. කං. පී. ක.)] කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජෙය්ය නො වා? කථං වා තෙ එත්ථ හොතී’’ති? ‘‘ඛත්තියොපි හි, භො කච්චාන, පාණාතිපාතා පටිවිරතො, අදින්නාදානා පටිවිරතො, කාමෙසුමිච්ඡාචාරා පටිවිරතො, මුසාවාදා පටිවිරතො, පිසුණාය වාචාය පටිවිරතො, ඵරුසාය වාචාය පටිවිරතො, සම්ඵප්පලාපා පටිවිරතො, අනභිජ්ඣාලු අබ්යාපන්නචිත්තො සම්මාදිට්ඨි කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජෙය්ය. එවං මෙ එත්ථ හොති, එවඤ්ච පන මෙ එතං අරහතං සුත’’න්ති.

‘‘සාධු සාධු, මහාරාජ! සාධු ඛො තෙ එතං, මහාරාජ, එවං හොති, සාධු ච පන තෙ එතං අරහතං සුතං. තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, ඉධස්ස බ්රාහ්මණො, ඉධස්ස වෙස්සො, ඉධස්ස සුද්දො පාණාතිපාතා පටිවිරතො අදින්නාදානා පටිවිරතො…පෙ… සම්මාදිට්ඨි කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජෙය්ය නො වා? කථං වා ¶ තෙ එත්ථ හොතී’’ති? ‘‘සුද්දොපි හි, භො කච්චාන, පාණාතිපාතා පටිවිරතො, අදින්නාදානා පටිවිරතො…පෙ… සම්මාදිට්ඨි කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජෙය්ය. එවං මෙ එත්ථ හොති, එවඤ්ච පන මෙ එතං අරහතං සුත’’න්ති.

‘‘සාධු සාධු, මහාරාජ! සාධු ඛො තෙ එතං, මහාරාජ, එවං හොති, සාධු ච පන තෙ එතං අරහතං සුතං. තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, යදි එවං සන්තෙ, ඉමෙ චත්තාරො වණ්ණා සමසමා හොන්ති නො වා? කථං වා තෙ එත්ථ හොතී’’ති? ‘‘අද්ධා ¶ ඛො, භො කච්චාන, එවං සන්තෙ, ඉමෙ චත්තාරො වණ්ණා සමසමා හොන්ති. නෙසං එත්ථ කිඤ්චි නානාකරණං සමනුපස්සාමී’’ති ¶ . ‘‘ඉමිනාපි ඛො එතං, මහාරාජ, පරියායෙන වෙදිතබ්බං යථා ඝොසො යෙවෙසො ලොකස්මිං – ‘බ්රාහ්මණොව සෙට්ඨො වණ්ණො, හීනො අඤ්ඤො වණ්ණො…පෙ… බ්රහ්මදායාදා’’’ති.

321. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, ඉධ ඛත්තියො සන්ධිං වා ඡින්දෙය්ය, නිල්ලොපං වා හරෙය්ය, එකාගාරිකං වා කරෙය්ය, පරිපන්ථෙ වා තිට්ඨෙය්ය, පරදාරං වා ගච්ඡෙය්ය, තඤ්චෙ තෙ පුරිසා ගහෙත්වා දස්සෙය්යුං – ‘අයං තෙ, දෙව, චොරො ආගුචාරී. ඉමස්ස යං ඉච්ඡසි තං දණ්ඩං පණෙහී’ති. කින්ති ¶ නං කරෙය්යාසී’’ති? ‘‘ඝාතෙය්යාම වා, භො කච්චාන, ජාපෙය්යාම වා පබ්බාජෙය්යාම වා යථාපච්චයං වා කරෙය්යාම. තං කිස්ස හෙතු? යා හිස්ස ¶ , භො කච්චාන, පුබ්බෙ ‘ඛත්තියො’ති සමඤ්ඤා සාස්ස අන්තරහිතා; චොරොත්වෙව සඞ්ඛ්යං [සඞ්ඛං (සී. ස්යා. කං. පී.)] ගච්ඡතී’’ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, ඉධ බ්රාහ්මණො, ඉධ වෙස්සො, ඉධ සුද්දො සන්ධිං වා ඡින්දෙය්ය, නිල්ලොපං වා හරෙය්ය, එකාගාරිකං වා කරෙය්ය, පරිපන්ථෙ වා තිට්ඨෙය්ය, පරදාරං වා ගච්ඡෙය්ය, තඤ්චෙ තෙ පුරිසා ගහෙත්වා දස්සෙය්යුං – ‘අයං තෙ, දෙව, චොරො ආගුචාරී. ඉමස්ස යං ඉච්ඡසි තං දණ්ඩං පණෙහී’ති. කින්ති නං කරෙය්යාසී’’ති? ‘‘ඝාතෙය්යාම වා, භො කච්චාන, ජාපෙය්යාම වා පබ්බාජෙය්යාම වා යථාපච්චයං වා කරෙය්යාම. තං කිස්ස හෙතු? යා හිස්ස, භො කච්චාන, පුබ්බෙ ‘සුද්දො’ති සමඤ්ඤා සාස්ස අන්තරහිතා; චොරොත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡතී’’ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, යදි එවං සන්තෙ, ඉමෙ චත්තාරො වණ්ණා සමසමා හොන්ති නො වා? කථං වා තෙ එත්ථ හොතී’’ති? ‘‘අද්ධා ඛො, භො කච්චාන, එවං සන්තෙ, ඉමෙ චත්තාරො වණ්ණා සමසමා හොන්ති. නෙසං එත්ථ කිඤ්චි නානාකරණං සමනුපස්සාමී’’ති. ‘‘ඉමිනාපි ඛො එතං, මහාරාජ, පරියායෙන වෙදිතබ්බං යථා ඝොසො යෙවෙසො ලොකස්මිං – ‘බ්රාහ්මණොව සෙට්ඨො වණ්ණො, හීනො ¶ අඤ්ඤො වණ්ණො…පෙ… බ්රහ්මදායාදා’’’ති.

322. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, ඉධ ඛත්තියො කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා ¶ අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො අස්ස විරතො පාණාතිපාතා, විරතො අදින්නාදානා, විරතො මුසාවාදා, රත්තූපරතො, එකභත්තිකො, බ්රහ්මචාරී, සීලවා, කල්යාණධම්මො? කින්ති නං කරෙය්යාසී’’ති? ‘‘අභිවාදෙය්යාම වා [පි (දී. නි. 1.184, 187 සාමඤ්ඤඵලෙ)], භො කච්චාන, පච්චුට්ඨෙය්යාම වා ආසනෙන වා ¶ නිමන්තෙය්යාම අභිනිමන්තෙය්යාම වා නං චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරෙහි ධම්මිකං වා අස්ස රක්ඛාවරණගුත්තිං සංවිදහෙය්යාම. තං කිස්ස හෙතු? යා හිස්ස, භො කච්චාන, පුබ්බෙ ‘ඛත්තියො’ති සමඤ්ඤා සාස්ස අන්තරහිතා; සමණොත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡතී’’ති.

‘‘තං ¶ කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, ඉධ බ්රාහ්මණො, ඉධ වෙස්සො, ඉධ සුද්දො කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො අස්ස විරතො පාණාතිපාතා, විරතො අදින්නාදානා විරතො මුසාවාදා, රත්තූපරතො, එකභත්තිකො, බ්රහ්මචාරී, සීලවා, කල්යාණධම්මො? කින්ති නං කරෙය්යාසී’’ති? ‘‘අභිවාදෙය්යාම වා, භො කච්චාන, පච්චුට්ඨෙය්යාම වා ආසනෙන වා නිමන්තෙය්යාම අභිනිමන්තෙය්යාම වා නං චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරෙහි ධම්මිකං වා අස්ස රක්ඛාවරණගුත්තිං සංවිදහෙය්යාම. තං කිස්ස හෙතු? යා හිස්ස, භො කච්චාන, පුබ්බෙ ‘සුද්දො’ති සමඤ්ඤා සාස්ස අන්තරහිතා; සමණොත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡතී’’ති.

‘‘තං ¶ කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, යදි එවං සන්තෙ, ඉමෙ චත්තාරො වණ්ණා සමසමා හොන්ති නො වා? කථං වා තෙ එත්ථ හොතී’’ති? ‘‘අද්ධා ඛො, භො කච්චාන, එවං සන්තෙ, ඉමෙ චත්තාරො වණ්ණා සමසමා හොන්ති. නෙසං එත්ථ කිඤ්චි නානාකරණං සමනුපස්සාමී’’ති. ‘‘ඉමිනාපි ඛො එතං, මහාරාජ, පරියායෙන වෙදිතබ්බං යථා ඝොසො යෙවෙසො ලොකස්මිං – ‘බ්රාහ්මණොව සෙට්ඨො වණ්ණො, හීනො අඤ්ඤො වණ්ණො; බ්රාහ්මණොව සුක්කො වණ්ණො, කණ්හො අඤ්ඤො වණ්ණො; බ්රාහ්මණාව සුජ්ඣන්ති, නො අබ්රාහ්මණා; බ්රාහ්මණාව බ්රහ්මුනො පුත්තා ඔරසා මුඛතො ජාතා බ්රහ්මජා බ්රහ්මනිම්මිතා බ්රහ්මදායාදා’’’ති.

323. එවං ¶ වුත්තෙ, රාජා මාධුරො අවන්තිපුත්තො ආයස්මන්තං මහාකච්චානං එතදවොච – ‘‘අභික්කන්තං, භො කච්චාන, අභික්කන්තං, භො කච්චාන! සෙය්යථාපි, භො කච්චාන, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජෙය්ය, පටිච්ඡන්නං වා විවරෙය්ය, මූළ්හස්ස වා මග්ගං ආචික්ඛෙය්ය, අන්ධකාරෙ වා තෙලපජ්ජොතං ධාරෙය්ය – ‘චක්ඛුමන්තො රූපානි දක්ඛන්තී’ති; එවමෙවං භොතා කච්චානෙන අනෙකපරියායෙන ධම්මො පකාසිතො. එසාහං භවන්තං කච්චානං සරණං ගච්ඡාමි ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච ¶ . උපාසකං මං භවං කච්චානො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති. ‘‘මා ඛො මං ත්වං, මහාරාජ, සරණං අගමාසි. තමෙව ත්වං ¶ [තමෙතං ත්වං (ස්යා. කං.), තමෙතං (ක.)] භගවන්තං සරණං ගච්ඡ යමහං සරණං ගතො’’ති. ‘‘කහං පන, භො කච්චාන, එතරහි සො ¶ භගවා විහරති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො’’ති? ‘‘පරිනිබ්බුතො ඛො, මහාරාජ, එතරහි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො’’ති. ‘‘සචෙපි මයං, භො කච්චාන, සුණෙය්යාම තං භගවන්තං දසසු යොජනෙසු, දසපි මයං යොජනානි ගච්ඡෙය්යාම තං භගවන්තං දස්සනාය අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං. සචෙපි මයං, භො කච්චාන, සුණෙය්යාම තං භගවන්තං වීසතියා යොජනෙසු, තිංසාය යොජනෙසු, චත්තාරීසාය යොජනෙසු, පඤ්ඤාසාය යොජනෙසු, පඤ්ඤාසම්පි මයං යොජනානි ගච්ඡෙය්යාම තං භගවන්තං දස්සනාය අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං. යොජනසතෙ චෙපි මයං භො කච්චාන, සුණෙය්යාම තං භගවන්තං, යොජනසතම්පි මයං ගච්ඡෙය්යාම තං භගවන්තං දස්සනාය අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං. යතො ච, භො කච්චාන, පරිනිබ්බුතො සො භගවා, පරිනිබ්බුතම්පි මයං භගවන්තං සරණං ගච්ඡාම ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. උපාසකං මං භවං කච්චානො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති.

මධුරසුත්තං නිට්ඨිතං චතුත්ථං.

5. බොධිරාජකුමාරසුත්තං

324. එවං ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා භග්ගෙසු විහරති සුසුමාරගිරෙ භෙසකළාවනෙ මිගදායෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන බොධිස්ස රාජකුමාරස්ස කොකනදො [කොකනුදො (ස්යා. කං. ක.)] නාම පාසාදො අචිරකාරිතො හොති අනජ්ඣාවුට්ඨො සමණෙන වා බ්රාහ්මණෙන වා කෙනචි වා මනුස්සභූතෙන. අථ ඛො බොධි රාජකුමාරො සඤ්ජිකාපුත්තං මාණවං ආමන්තෙසි – ‘‘එහි ත්වං, සම්ම සඤ්ජිකාපුත්ත, යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කම; උපසඞ්කමිත්වා මම වචනෙන භගවතො පාදෙ සිරසා වන්ද, අප්පාබාධං අප්පාතඞ්කං ලහුට්ඨානං බලං ඵාසුවිහාරං පුච්ඡ – ‘බොධි, භන්තෙ, රාජකුමාරො භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දති, අප්පාබාධං අප්පාතඞ්කං ලහුට්ඨානං බලං ඵාසුවිහාරං පුච්ඡතී’ති. එවඤ්ච වදෙහි – ‘අධිවාසෙතු කිර, භන්තෙ, භගවා බොධිස්ස රාජකුමාරස්ස ස්වාතනාය භත්තං සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙනා’’’ති. ‘‘එවං, භො’’ති ඛො සඤ්ජිකාපුත්තො මාණවො බොධිස්ස රාජකුමාරස්ස පටිස්සුත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං ¶ නිසින්නො ඛො සඤ්ජිකාපුත්තො මාණවො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘බොධි ඛො [බොධි භො ගොතම (සී. ස්යා. කං. පී.)] රාජකුමාරො භොතො ගොතමස්ස පාදෙ සිරසා ¶ වන්දති, අප්පාබාධං අප්පාතඞ්කං ලහුට්ඨානං බලං ඵාසුවිහාරං පුච්ඡති. එවඤ්ච වදෙති – ‘අධිවාසෙතු කිර භවං ගොතමො බොධිස්ස රාජකුමාරස්ස ස්වාතනාය භත්තං සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙනා’’’ති. අධිවාසෙසි භගවා තුණ්හීභාවෙන. අථ ඛො සඤ්ජිකාපුත්තො මාණවො භගවතො අධිවාසනං විදිත්වා උට්ඨායාසනා යෙන බොධි රාජකුමාරො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා බොධිං රාජකුමාරං එතදවොච – ‘‘අවොචුම්හ භොතො වචනෙන තං භවන්තං ගොතමං – ‘බොධි ඛො රාජකුමාරො භොතො ¶ ගොතමස්ස පාදෙ සිරසා වන්දති, අප්පාබාධං අප්පාතඞ්කං ලහුට්ඨානං බලං ඵාසුවිහාරං පුච්ඡති. එවඤ්ච වදෙති – අධිවාසෙතු කිර භවං ගොතමො බොධිස්ස රාජකුමාරස්ස ස්වාතනාය භත්තං සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙනා’ති. අධිවුට්ඨඤ්ච පන සමණෙන ගොතමෙනා’’ති.

325. අථ ඛො බොධි රාජකුමාරො තස්සා රත්තියා අච්චයෙන සකෙ නිවෙසනෙ පණීතං ඛාදනීයං භොජනීයං පටියාදාපෙත්වා, කොකනදඤ්ච පාසාදං ඔදාතෙහි දුස්සෙහි සන්ථරාපෙත්වා යාව පච්ඡිමසොපානකළෙවරා ¶ [කළෙබරා (සී.)], සඤ්ජිකාපුත්තං මාණවං ආමන්තෙසි – ‘‘එහි ත්වං, සම්ම සඤ්ජිකාපුත්ත, යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කම; උපසඞ්කමිත්වා භගවතො කාලං ආරොචෙහි – ‘කාලො, භන්තෙ, නිට්ඨිතං භත්ත’’’න්ති. ‘‘එවං, භො’’ති ඛො සඤ්ජිකාපුත්තො මාණවො බොධිස්ස රාජකුමාරස්ස පටිස්සුත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතො කාලං ආරොචෙසි – ‘‘කාලො, භො ගොතම, නිට්ඨිතං භත්ත’’න්ති. අථ ¶ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය යෙන බොධිස්ස රාජකුමාරස්ස නිවෙසනං තෙනුපසඞ්කමි. තෙන ඛො පන සමයෙන බොධි රාජකුමාරො බහිද්වාරකොට්ඨකෙ ඨිතො හොති භගවන්තං ආගමයමානො. අද්දසා ඛො බොධි රාජකුමාරො භගවන්තං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන පච්චුග්ගන්ත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පුරක්ඛත්වා යෙන කොකනදො පාසාදො තෙනුපසඞ්කමි. අථ ඛො භගවා පච්ඡිමං සොපානකළෙවරං නිස්සාය අට්ඨාසි. අථ ඛො බොධි රාජකුමාරො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අභිරුහතු [අභිරූහතු (ස්යා. කං. පී.) අක්කමතු (චූළව. 268)], භන්තෙ, භගවා දුස්සානි, අභිරුහතු සුගතො දුස්සානි; යං මම අස්ස දීඝරත්තං හිතාය ¶ සුඛායා’’ති. එවං වුත්තෙ, භගවා තුණ්හී අහොසි. දුතියම්පි ඛො…පෙ… තතියම්පි ඛො බොධි රාජකුමාරො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අභිරුහතු, භන්තෙ, භගවා. දුස්සානි, අභිරුහතු සුගතො දුස්සානි; යං මම අස්ස දීඝරත්තං හිතාය සුඛායා’’ති.

326. අථ ඛො භගවා ආයස්මන්තං ආනන්දං අපලොකෙසි. අථ ඛො ආයස්මා ¶ ආනන්දො බොධිං රාජකුමාරං එතදවොච – ‘‘සංහරතු, රාජකුමාර, දුස්සානි; න භගවා චෙලපටිකං [චෙලපත්තිකං (සී. පී.)] අක්කමිස්සති. පච්ඡිමං ජනතං තථාගතො අනුකම්පතී’’ති [අපලොකෙතීති (සබ්බත්ථ)]. අථ ඛො බොධි රාජකුමාරො දුස්සානි සංහරාපෙත්වා උපරිකොකනදපාසාදෙ [උපරිකොකනදෙ පාසාදෙ (සී. පී. විනයෙච), උපරිකොකනදෙ (ස්යා. කං.)] ආසනානි පඤ්ඤපෙසි. අථ ඛො භගවා කොකනදං පාසාදං ¶ අභිරුහිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙන. අථ ඛො බොධි රාජකුමාරො බුද්ධප්පමුඛං භික්ඛුසඞ්ඝං පණීතෙන ඛාදනීයෙන භොජනීයෙන සහත්ථා සන්තප්පෙසි සම්පවාරෙසි. අථ ඛො බොධි රාජකුමාරො භගවන්තං භුත්තාවිං ඔනීතපත්තපාණිං අඤ්ඤතරං නීචං ආසනං ගහෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො බොධි රාජකුමාරො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘මය්හං ඛො, භන්තෙ, එවං හොති – ‘න ඛො සුඛෙන සුඛං අධිගන්තබ්බං, දුක්ඛෙන ඛො සුඛං අධිගන්තබ්බ’’’න්ති.

327. ‘‘මය්හම්පි ඛො, රාජකුමාර, පුබ්බෙව සම්බොධා අනභිසම්බුද්ධස්ස බොධිසත්තස්සෙව සතො ¶ එතදහොසි – ‘න ඛො සුඛෙන සුඛං අධිගන්තබ්බං, දුක්ඛෙන ඛො සුඛං අධිගන්තබ්බ’න්ති. සො ඛො අහං, රාජකුමාර, අපරෙන සමයෙන දහරොව සමානො සුසුකාළකෙසො භද්රෙන යොබ්බනෙන සමන්නාගතො පඨමෙන වයසා අකාමකානං මාතාපිතූනං අස්සුමුඛානං රුදන්තානං කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිං. සො එවං පබ්බජිතො සමානො කිංකුසලගවෙසී [කිංකුසලංගවෙසී (ක.)] අනුත්තරං සන්තිවරපදං පරියෙසමානො යෙන ආළාරො කාලාමො තෙනුපසඞ්කමිං; උපසඞ්කමිත්වා ආළාරං කාලාමං එතදවොචං – ‘ඉච්ඡාමහං, ආවුසො කාලාම, ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ බ්රහ්මචරියං චරිතු’න්ති. එවං වුත්තෙ, රාජකුමාර, ආළාරො කාලාමො මං එතදවොච – ‘විහරතායස්මා, තාදිසො ¶ අයං ධම්මො යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො නචිරස්සෙව සකං ආචරියකං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරෙය්යා’ති. සො ¶ ඛො අහං, රාජකුමාර, නචිරස්සෙව ඛිප්පමෙව තං ධම්මං පරියාපුණිං. සො ඛො අහං, රාජකුමාර, තාවතකෙනෙව ඔට්ඨපහතමත්තෙන ලපිතලාපනමත්තෙන ඤාණවාදඤ්ච වදාමි, ථෙරවාදඤ්ච ජානාමි පස්සාමීති ච පටිජානාමි, අහඤ්චෙව අඤ්ඤෙ ච. තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, එතදහොසි – ‘න ඛො ආළාරො කාලාමො ඉමං ධම්මං කෙවලං සද්ධාමත්තකෙන සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරාමීති පවෙදෙති; අද්ධා ආළාරො කාලාමො ඉමං ධම්මං ජානං පස්සං විහරතී’ති.

‘‘අථ ඛ්වාහං, රාජකුමාර, යෙන ආළාරො කාලාමො තෙනුපසඞ්කමිං; උපසඞ්කමිත්වා ආළාරං කාලාමං එතදවොචං – ‘කිත්තාවතා නො, ආවුසො කාලාම, ඉමං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරාමීති පවෙදෙසී’ති [උපසම්පජ්ජ පවෙදෙසීති (සී. ස්යා. කං. පී.)]? එවං වුත්තෙ, රාජකුමාර, ආළාරො කාලාමො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං පවෙදෙසි. තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, එතදහොසි – ‘න ඛො ආළාරස්සෙව කාලාමස්ස අත්ථි සද්ධා, මය්හංපත්ථි සද්ධා; න ඛො ආළාරස්සෙව කාලාමස්ස අත්ථි වීරියං…පෙ… සති… සමාධි… පඤ්ඤා, මය්හංපත්ථි පඤ්ඤා. යංනූනාහං යං ධම්මං ආළාරො කාලාමො සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරාමීති පවෙදෙති තස්ස ධම්මස්ස සච්ඡිකිරියාය පදහෙය්ය’න්ති. සො ඛො අහං, රාජකුමාර, නචිරස්සෙව ඛිප්පමෙව තං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහාසිං. අථ ¶ ඛ්වාහං, රාජකුමාර, යෙන ආළාරො කාලාමො තෙනුපසඞ්කමිං; උපසඞ්කමිත්වා ආළාරං කාලාමං එතදවොචං – ‘එත්තාවතා නො, ආවුසො කාලාම, ඉමං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ පවෙදෙසී’ති? ‘එත්තාවතා ඛො අහං, ආවුසො, ඉමං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ පවෙදෙමී’ති. ‘අහම්පි ඛො, ආවුසො, එත්තාවතා ඉමං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරාමී’ති. ‘ලාභා නො, ආවුසො, සුලද්ධං නො, ආවුසො, යෙ මයං ආයස්මන්තං තාදිසං සබ්රහ්මචාරිං පස්සාම ¶ . ඉති යාහං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ පවෙදෙමි, තං ත්වං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරසි. යං ත්වං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරසි, තමහං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා ¶ උපසම්පජ්ජ පවෙදෙමි. ඉති යාහං ධම්මං ජානාමි තං ත්වං ධම්මං ජානාසි; යං ත්වං ධම්මං ජානාසි තමහං ධම්මං ජානාමි. ඉති යාදිසො අහං, තාදිසො තුවං; යාදිසො තුවං තාදිසො අහං. එහි දානි, ආවුසො, උභොව සන්තා ඉමං ගණං පරිහරාමා’ති. ඉති ඛො, රාජකුමාර, ආළාරො කාලාමො ආචරියො මෙ සමානො (අත්තනො) [( ) නත්ථි (සී. ස්යා. කං. පී.)] අන්තෙවාසිං මං සමානං අත්තනා [අත්තනො (සී. පී.)] සමසමං ඨපෙසි, උළාරාය ච මං පූජාය පූජෙසි. තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, එතදහොසි – ‘නායං ධම්මො නිබ්බිදාය න විරාගාය න නිරොධාය න උපසමාය න අභිඤ්ඤාය න සම්බොධාය න නිබ්බානාය සංවත්තති, යාවදෙව ආකිඤ්චඤ්ඤායතනූපපත්තියා’ති ¶ . සො ඛො අහං, රාජකුමාර, තං ධම්මං අනලඞ්කරිත්වා තස්මා ධම්මා නිබ්බිජ්ජ අපක්කමිං.

328. ‘‘සො ඛො අහං, රාජකුමාර, කිංකුසලගවෙසී අනුත්තරං සන්තිවරපදං පරියෙසමානො යෙන උදකො [උද්දකො (සී. ස්යා. කං. පී.)] රාමපුත්තො තෙනුපසඞ්කමිං; උපසඞ්කමිත්වා උදකං රාමපුත්තං එතදවොචං – ‘ඉච්ඡාමහං, ආවුසො [ආවුසො රාම (සී. ස්යා. කං. ක.) පස්ස ම. නි. 1.278 පාසරාසිසුත්තෙ], ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ බ්රහ්මචරියං චරිතු’න්ති. එවං වුත්තෙ, රාජකුමාර, උදකො රාමපුත්තො මං එතදවොච – ‘විහරතායස්මා, තාදිසො අයං ධම්මො යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො නචිරස්සෙව සකං ආචරියකං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරෙය්යා’ති. සො ඛො අහං, රාජකුමාර, නචිරස්සෙව ඛිප්පමෙව තං ධම්මං පරියාපුණිං. සො ඛො අහං, රාජකුමාර, තාවතකෙනෙව ඔට්ඨපහතමත්තෙන ලපිතලාපනමත්තෙන ඤාණවාදඤ්ච වදාමි, ථෙරවාදඤ්ච ජානාමි පස්සාමීති ච පටිජානාමි, අහඤ්චෙව අඤ්ඤෙ ච. තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, එතදහොසි – ‘න ඛො රාමො ඉමං ධම්මං කෙවලං සද්ධාමත්තකෙන සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරාමීති පවෙදෙසි; අද්ධා රාමො ඉමං ධම්මං ජානං පස්සං විහාසී’ති. අථ ඛ්වාහං, රාජකුමාර, යෙන උදකො රාමපුත්තො තෙනුපසඞ්කමිං; උපසඞ්කමිත්වා උදකං රාමපුත්තං එතදවොචං – ‘කිත්තාවතා නො, ආවුසො, රාමො ඉමං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරාමීති පවෙදෙසී’ති? එවං වුත්තෙ, රාජකුමාර, උදකො රාමපුත්තො නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං පවෙදෙසි. තස්ස ¶ මය්හං, රාජකුමාර, එතදහොසි – ‘න ඛො රාමස්සෙව අහොසි සද්ධා, මය්හංපත්ථි සද්ධා; න ඛො රාමස්සෙව අහොසි වීරියං…පෙ… සති… සමාධි… පඤ්ඤා, මය්හංපත්ථි ¶ පඤ්ඤා. යංනූනාහං යං ධම්මං රාමො සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරාමීති පවෙදෙති තස්ස ධම්මස්ස සච්ඡිකිරියාය පදහෙය්ය’න්ති. සො ඛො අහං, රාජකුමාර, නචිරස්සෙව ඛිප්පමෙව තං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහාසිං.

‘‘අථ ¶ ඛ්වාහං, රාජකුමාර, යෙන උදකො රාමපුත්තො තෙනුපසඞ්කමිං; උපසඞ්කමිත්වා උදකං රාමපුත්තං එතදවොචං – ‘එත්තාවතා නො, ආවුසො, රාමො ඉමං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ පවෙදෙසී’ති? ‘එත්තාවතා ඛො, ආවුසො, රාමො ඉමං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ පවෙදෙසී’ති. ‘අහම්පි ඛො, ආවුසො, එත්තාවතා ඉමං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරාමී’ති. ‘ලාභා නො, ආවුසො, සුලද්ධං නො, ආවුසො, යෙ මයං ආයස්මන්තං තාදිසං සබ්රහ්මචාරිං පස්සාම. ඉති යං ධම්මං රාමො සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ පවෙදෙසි තං ත්වං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරසි. යං ත්වං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරසි තං ධම්මං රාමො සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ පවෙදෙසි. ඉති යං ධම්මං රාමො අභිඤ්ඤාසි තං ත්වං ධම්මං ජානාසි; යං ත්වං ධම්මං ජානාසි තං ධම්මං රාමො අභිඤ්ඤාසි. ඉති ¶ යාදිසො රාමො අහොසි තාදිසො තුවං, යාදිසො තුවං තාදිසො රාමො අහොසි. එහි දානි, ආවුසො, තුවං ඉමං ගණං පරිහරා’ති. ඉති ඛො, රාජකුමාර, උදකො රාමපුත්තො සබ්රහ්මචාරී මෙ සමානො ආචරියට්ඨානෙ මං ඨපෙසි, උළාරාය ච මං පූජාය පූජෙසි. තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, එතදහොසි – ‘නායං ධම්මො නිබ්බිදාය න විරාගාය න නිරොධාය න උපසමාය න අභිඤ්ඤාය න සම්බොධාය න නිබ්බානාය සංවත්තති, යාවදෙව නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනූපපත්තියා’ති. සො ඛො අහං, රාජකුමාර, තං ධම්මං අනලඞ්කරිත්වා තස්මා ධම්මා නිබ්බිජ්ජ අපක්කමිං.

329. ‘‘සො ඛො අහං, රාජකුමාර, කිංකුසලගවෙසී අනුත්තරං සන්තිවරපදං පරියෙසමානො, මගධෙසු අනුපුබ්බෙන චාරිකං චරමානො, යෙන උරුවෙලා සෙනානිගමො තදවසරිං. තත්ථද්දසං රමණීයං භූමිභාගං, පාසාදිකඤ්ච වනසණ්ඩං, නදීඤ්ච සන්දන්තිං සෙතකං සුපතිත්ථං, රමණීයං සමන්තා ච ගොචරගාමං. තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, එතදහොසි – ‘රමණීයො වත, භො, භූමිභාගො, පාසාදිකො ච වනසණ්ඩො, නදිඤ්ච සන්දන්තිං සෙතකා සුපතිත්ථා ¶ , රමණීයා සමන්තා [සාමන්තා (?) පුරිමපිට්ඨෙපි] ච ගොචරගාමො. අලං වතිදං කුලපුත්තස්ස පධානත්ථිකස්ස පධානායා’ති. සො ඛො අහං, රාජකුමාර, තත්ථෙව නිසීදිං – ‘අලමිදං පධානායා’ති. අපිස්සු මං, රාජකුමාර, තිස්සො උපමා පටිභංසු අනච්ඡරියා පුබ්බෙ ¶ අස්සුතපුබ්බා.

‘‘සෙය්යථාපි, රාජකුමාර, අල්ලං කට්ඨං සස්නෙහං උදකෙ නික්ඛිත්තං. අථ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය උත්තරාරණිං ආදාය – ‘අග්ගිං අභිනිබ්බත්තෙස්සාමි, තෙජො පාතුකරිස්සාමී’ති. තං කිං මඤ්ඤසි, රාජකුමාර, අපි නු සො පුරිසො අමුං අල්ලං කට්ඨං සස්නෙහං උදකෙ නික්ඛිත්තං උත්තරාරණිං ¶ ආදාය අභිමන්ථෙන්තො [අභිමත්ථන්තො (ස්යා. කං. ක.)] අග්ගිං අභිනිබ්බත්තෙය්ය, තෙජො පාතුකරෙය්යා’’ති? ‘‘නො හිදං, භන්තෙ. තං කිස්ස හෙතු? අදුඤ්හි, භන්තෙ, අල්ලං කට්ඨං සස්නෙහං තඤ්ච පන උදකෙ නික්ඛිත්තං, යාවදෙව ච පන සො පුරිසො කිලමථස්ස විඝාතස්ස භාගී අස්සා’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, රාජකුමාර, යෙ හි කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා කායෙන චෙව චිත්තෙන ච කාමෙහි අවූපකට්ඨා විහරන්ති, යො ච නෙසං කාමෙසු කාමච්ඡන්දො කාමස්නෙහො කාමමුච්ඡා කාමපිපාසා කාමපරිළාහො සො ච අජ්ඣත්තං න සුප්පහීනො හොති, න සුප්පටිප්පස්සද්ධො. ඔපක්කමිකා චෙපි තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදයන්ති, අභබ්බාව තෙ ඤාණාය දස්සනාය අනුත්තරාය සම්බොධාය. නො චෙපි තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා ඔපක්කමිකා දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදයන්ති, අභබ්බාව තෙ ඤාණාය දස්සනාය අනුත්තරාය සම්බොධාය. අයං ඛො මං, රාජකුමාර, පඨමා උපමා පටිභාසි අනච්ඡරියා පුබ්බෙ අස්සුතපුබ්බා.

330. ‘‘අපරාපි ඛො මං, රාජකුමාර, දුතියා උපමා පටිභාසි අනච්ඡරියා ¶ පුබ්බෙ අස්සුතපුබ්බා. සෙය්යථාපි, රාජකුමාර, අල්ලං කට්ඨං සස්නෙහං ආරකා උදකා ථලෙ නික්ඛිත්තං. අථ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය උත්තරාරණිං ආදාය – ‘අග්ගිං අභිනිබ්බත්තෙස්සාමි, තෙජො පාතුකරිස්සාමී’ති. තං කිං මඤ්ඤසි, රාජකුමාර, අපි නු සො පුරිසො අමුං අල්ලං කට්ඨං සස්නෙහං ආරකා උදකා ථලෙ නික්ඛිත්තං උත්තරාරණිං ආදාය අභිමන්ථෙන්තො අග්ගිං අභිනිබ්බත්තෙය්ය ¶ , තෙජො පාතුකරෙය්යා’’ති? ‘‘නො හිදං, භන්තෙ. තං කිස්ස හෙතු? අදුඤ්හි, භන්තෙ, අල්ලං කට්ඨං සස්නෙහං කිඤ්චාපි ආරකා උදකා ථලෙ නික්ඛිත්තං, යාවදෙව ච පන සො පුරිසො කිලමථස්ස විඝාතස්ස භාගී අස්සා’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, රාජකුමාර, යෙ හි කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා කායෙන චෙව චිත්තෙන ච කාමෙහි වූපකට්ඨා විහරන්ති, යො ච නෙසං කාමෙසු කාමච්ඡන්දො කාමස්නෙහො කාමමුච්ඡා කාමපිපාසා කාමපරිළාහො සො ච අජ්ඣත්තං න සුප්පහීනො හොති, න සුප්පටිප්පස්සද්ධො. ඔපක්කමිකා චෙපි තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදයන්ති, අභබ්බාව තෙ ඤාණාය දස්සනාය අනුත්තරාය සම්බොධාය. නො චෙපි තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා ඔපක්කමිකා දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදයන්ති, අභබ්බාව තෙ ඤාණාය දස්සනාය අනුත්තරාය සම්බොධාය. අයං ඛො මං, රාජකුමාර, දුතියා උපමා පටිභාසි අනච්ඡරියා පුබ්බෙ අස්සුතපුබ්බා.

331. ‘‘අපරාපි ¶ ඛො මං, රාජකුමාර, තතියා උපමා පටිභාසි අනච්ඡරියා ¶ පුබ්බෙ අස්සුතපුබ්බා. සෙය්යථාපි, රාජකුමාර, සුක්ඛං කට්ඨං කොළාපං ආරකා උදකා ථලෙ නික්ඛිත්තං. අථ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය උත්තරාරණිං ආදාය – ‘අග්ගිං අභිනිබ්බත්තෙස්සාමි, තෙජො පාතුකරිස්සාමී’ති. තං කිං මඤ්ඤසි, රාජකුමාර, අපි නු සො පුරිසො අමුං සුක්ඛං කට්ඨං කොළාපං ආරකා උදකා ථලෙ නික්ඛිත්තං උත්තරාරණිං ආදාය අභිමන්ථෙන්තො අග්ගිං අභිනිබ්බත්තෙය්ය, තෙජො පාතුකරෙය්යා’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. තං කිස්ස හෙතු? අදුඤ්හි, භන්තෙ, සුක්ඛං කට්ඨං කොළාපං, තඤ්ච පන ආරකා උදකා ථලෙ නික්ඛිත්ත’’න්ති. ‘‘එවමෙව ඛො, රාජකුමාර, යෙ හි කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා කායෙන චෙව චිත්තෙන ච කාමෙහි වූපකට්ඨා විහරන්ති, යො ච නෙසං කාමෙසු කාමච්ඡන්දො කාමස්නෙහො කාමමුච්ඡා කාමපිපාසා කාමපරිළාහො සො ච අජ්ඣත්තං සුප්පහීනො හොති සුප්පටිප්පස්සද්ධො. ඔපක්කමිකා චෙපි තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදයන්ති, භබ්බාව තෙ ඤාණාය දස්සනාය අනුත්තරාය සම්බොධාය. නො චෙපි තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා ඔපක්කමිකා දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා ¶ වෙදයන්ති, භබ්බාව තෙ ඤාණාය දස්සනාය අනුත්තරාය සම්බොධාය. අයං ඛො මං, රාජකුමාර, තතියා උපමා පටිභාසි අනච්ඡරියා පුබ්බෙ අස්සුතපුබ්බා. ඉමා ඛො මං, රාජකුමාර, තිස්සො උපමා පටිභංසු අනච්ඡරියා පුබ්බෙ අස්සුතපුබ්බා.

332. ‘‘තස්ස ¶ මය්හං, රාජකුමාර, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං දන්තෙභිදන්තමාධාය [පස්ස ම. නි. 1.220 විතක්කසණ්ඨානසුත්තෙ], ජිව්හාය තාලුං ආහච්ච, චෙතසා චිත්තං අභිනිග්ගණ්හෙය්යං අභිනිප්පීළෙය්යං අභිසන්තාපෙය්ය’න්ති. සො ඛො අහං, රාජකුමාර, දන්තෙභිදන්තමාධාය, ජිව්හාය තාලුං ආහච්ච, චෙතසා චිත්තං අභිනිග්ගණ්හාමි අභිනිප්පීළෙමි අභිසන්තාපෙමි. තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, දන්තෙභිදන්තමාධාය, ජිව්හාය තාලුං ආහච්ච, චෙතසා චිත්තං අභිනිග්ගණ්හතො අභිනිප්පීළයතො අභිසන්තාපයතො කච්ඡෙහි සෙදා මුච්චන්ති. සෙය්යථාපි, රාජකුමාර, බලවා පුරිසො දුබ්බලතරං පුරිසං සීසෙ වා ගහෙත්වා ඛන්ධෙ වා ගහෙත්වා අභිනිග්ගණ්හෙය්ය අභිනිප්පීළෙය්ය අභිසන්තාපෙය්ය; එවමෙව ඛො මෙ, රාජකුමාර, දන්තෙභිදන්තමාධාය, ජිව්හාය තාලුං ආහච්ච, චෙතසා චිත්තං අභිනිග්ගණ්හතො අභිනිප්පීළයතො අභිසන්තාපයතො කච්ඡෙහි සෙදා මුච්චන්ති. ආරද්ධං ඛො පන මෙ, රාජකුමාර, වීරියං හොති අසල්ලීනං, උපට්ඨිතා සති අසම්මුට්ඨා, සාරද්ධො ච පන මෙ කායො හොති අප්පටිප්පස්සද්ධො, තෙනෙව දුක්ඛප්පධානෙන පධානාභිතුන්නස්ස සතො.

333. ‘‘තස්ස ¶ මය්හං, රාජකුමාර, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං අප්පාණකංයෙව ඣානං ඣායෙය්ය’න්ති. සො ඛො අහං, රාජකුමාර, මුඛතො ච නාසතො ච අස්සාසපස්සාසෙ උපරුන්ධිං. තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, මුඛතො ච නාසතො ච අස්සාසපස්සාසෙසු උපරුද්ධෙසු කණ්ණසොතෙහි වාතානං ¶ නික්ඛමන්තානං අධිමත්තො සද්දො හොති. සෙය්යථාපි නාම කම්මාරගග්ගරියා ධමමානාය අධිමත්තො සද්දො හොති, එවමෙව ඛො මෙ, රාජකුමාර, මුඛතො ච නාසතො ච අස්සාසපස්සාසෙසු උපරුද්ධෙසු කණ්ණසොතෙහි වාතානං නික්ඛමන්තානං අධිමත්තො සද්දො හොති. ආරද්ධං ඛො පන මෙ, රාජකුමාර, වීරියං හොති අසල්ලීනං, උපට්ඨිතා ¶ සති අසම්මුට්ඨා, සාරද්ධො ච පන මෙ කායො හොති අප්පටිප්පස්සද්ධො, තෙනෙව දුක්ඛප්පධානෙන පධානාභිතුන්නස්ස සතො.

‘‘තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං අප්පාණකංයෙව ඣානං ඣායෙය්ය’න්ති. සො ඛො අහං, රාජකුමාර, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙ උපරුන්ධිං. තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙසු උපරුද්ධෙසු අධිමත්තා වාතා මුද්ධනි ඌහනන්ති [ඌහන්ති (සී.), ඔහනන්ති (ස්යා. කං.), උහනන්ති (ක.)]. සෙය්යථාපි, රාජකුමාර, බලවා පුරිසො තිණ්හෙන සිඛරෙන මුද්ධනි අභිමත්ථෙය්ය [මුද්ධානං අභිමන්ථෙය්ය (සී. පී.), මුද්ධානං අභිමත්ථෙය්ය (ස්යා. කං.)], එවමෙව ඛො මෙ, රාජකුමාර, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙසු උපරුද්ධෙසු අධිමත්තා වාතා මුද්ධනි ඌහනන්ති. ආරද්ධං ඛො පන මෙ, රාජකුමාර, වීරියං හොති අසල්ලීනං, උපට්ඨිතා සති අසම්මුට්ඨා, සාරද්ධො ච පන මෙ කායො හොති අප්පටිප්පස්සද්ධො, තෙනෙව දුක්ඛප්පධානෙන පධානාභිතුන්නස්ස සතො.

‘‘තස්ස ¶ මය්හං, රාජකුමාර, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං අප්පාණකංයෙව ඣානං ඣායෙය්ය’න්ති. සො ඛො අහං, රාජකුමාර, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙ උපරුන්ධිං. තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙසු උපරුද්ධෙසු අධිමත්තා සීසෙ සීසවෙදනා හොන්ති. සෙය්යථාපි, රාජකුමාර, බලවා පුරිසො දළ්හෙන වරත්තක්ඛණ්ඩෙන [වරත්තකබන්ධනෙන (සී.)] සීසෙ සීසවෙඨං දදෙය්ය; එවමෙව ඛො මෙ, රාජකුමාර, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙසු උපරුද්ධෙසු අධිමත්තා සීසෙ සීසවෙදනා හොන්ති. ආරද්ධං ඛො පන මෙ, රාජකුමාර, වීරියං හොති අසල්ලීනං, උපට්ඨිතා සති අසම්මුට්ඨා, සාරද්ධො ච පන මෙ කායො හොති අප්පටිප්පස්සද්ධො, තෙනෙව දුක්ඛප්පධානෙන පධානාභිතුන්නස්ස සතො.

‘‘තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං අප්පාණකංයෙව ඣානං ඣායෙය්ය’න්ති. සො ඛො අහං, රාජකුමාර, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙ උපරුන්ධිං. තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙසු උපරුද්ධෙසු අධිමත්තා ¶ වාතා කුච්ඡිං පරිකන්තන්ති. සෙය්යථාපි, රාජකුමාර, දක්ඛො ගොඝාතකො වා ගොඝාතකන්තෙවාසී වා තිණ්හෙන ගොවිකන්තනෙන කුච්ඡිං පරිකන්තෙය්ය, එවමෙව ඛො මෙ, රාජකුමාර, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙසු උපරුද්ධෙසු අධිමත්තා ¶ , වාතා කුච්ඡිං පරිකන්තන්ති. ආරද්ධං ඛො පන මෙ, රාජකුමාර, වීරියං හොති අසල්ලීනං, උපට්ඨිතා සති අසම්මුට්ඨා, සාරද්ධො ච පන මෙ කායො හොති අප්පටිප්පස්සද්ධො, තෙනෙව දුක්ඛප්පධානෙන පධානාභිතුන්නස්ස සතො.

‘‘තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං අප්පාණකංයෙව ඣානං ඣායෙය්ය’න්ති. සො ඛො අහං, රාජකුමාර, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙ උපරුන්ධිං. තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙසු උපරුද්ධෙසු ¶ අධිමත්තො කායස්මිං ඩාහො හොති. සෙය්යථාපි, රාජකුමාර, ද්වෙ බලවන්තො පුරිසා දුබ්බලතරං පුරිසං නානාබාහාසු ගහෙත්වා අඞ්ගාරකාසුයා සන්තාපෙය්යුං සම්පරිතාපෙය්යුං, එවමෙව ඛො මෙ, රාජකුමාර, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙසු උපරුද්ධෙසු අධිමත්තො කායස්මිං ඩාහො හොති. ආරද්ධං ඛො පන මෙ, රාජකුමාර, වීරියං හොති අසල්ලීනං, උපට්ඨිතා සති අසම්මුට්ඨා, සාරද්ධො ච පන මෙ කායො හොති අප්පටිප්පස්සද්ධො, තෙනෙව දුක්ඛප්පධානෙන පධානාභිතුන්නස්ස සතො.

‘‘අපිස්සු මං, රාජකුමාර, දෙවතා දිස්වා එවමාහංසු – ‘කාලඞ්කතො සමණො ගොතමො’ති. එකච්චා දෙවතා එවමාහංසු – ‘න කාලඞ්කතො සමණො ගොතමො, අපි ච කාලඞ්කරොතී’ති. එකච්චා දෙවතා එවමාහංසු – ‘න කාලඞ්කතො සමණො ගොතමො, නාපි කාලඞ්කරොති ¶ . අරහං සමණො ගොතමො. විහාරොත්වෙව සො [විහාරොත්වෙවෙසො (සී.)] අරහතො එවරූපො හොතී’ති [විහාරොත්වෙවෙසො අරහතො’’ති (?)].

334. ‘‘තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං සබ්බසො ආහාරුපච්ඡෙදාය පටිපජ්ජෙය්ය’න්ති. අථ ඛො මං, රාජකුමාර, දෙවතා උපසඞ්කමිත්වා ¶ එතදවොචුං – ‘මා ඛො ත්වං, මාරිස, සබ්බසො ආහාරුපච්ඡෙදාය පටිපජ්ජි. සචෙ ඛො ත්වං, මාරිස, සබ්බසො ආහාරුපච්ඡෙදාය පටිපජ්ජිස්සසි, තස්ස තෙ මයං දිබ්බං ඔජං ලොමකූපෙහි අජ්ඣොහාරෙස්සාම [අජ්ඣොහරිස්සාම (ස්යා. කං. පී. ක.)], තාය ත්වං යාපෙස්සසී’ති. තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, එතදහොසි – ‘අහඤ්චෙව ඛො පන සබ්බසො අජජ්ජිතං [අජද්ධුකං (සී. පී.), ජද්ධුකං (ස්යා. කං.)] පටිජානෙය්යං. ඉමා ච මෙ දෙවතා දිබ්බං ඔජං ලොමකූපෙහි අජ්ඣොහාරෙය්යුං [අජ්ඣොහරෙය්යුං (ස්යා. කං. පී. ක.)], තාය චාහං යාපෙය්යං, තං මමස්ස මුසා’ති. සො ඛො අහං, රාජකුමාර, තා දෙවතා පච්චාචික්ඛාමි. ‘හල’න්ති වදාමි.

‘‘තස්ස ¶ මය්හං, රාජකුමාර, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං ථොකං ථොකං ආහාරං ආහාරෙය්යං පසතං පසතං, යදි වා මුග්ගයූසං යදි වා කුලත්ථයූසං යදි වා කළායයූසං යදි වා හරෙණුකයූස’න්ති. සො ඛො අහං, රාජකුමාර, ථොකං ථොකං ආහාරං ආහාරෙසිං පසතං පසතං, යදි වා මුග්ගයූසං යදි වා කුලත්ථයූසං යදි වා කළායයූසං යදි වා හරෙණුකයූසං. තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, ථොකං ථොකං ආහාරං ආහාරයතො පසතං පසතං, යදි වා මුග්ගයූසං යදි වා කුලත්ථයූසං ¶ යදි වා කළායයූසං යදි වා හරෙණුකයූසං, අධිමත්තකසිමානං පත්තො කායො හොති. සෙය්යථාපි නාම ආසීතිකපබ්බානි වා කාළපබ්බානි වා, එවමෙවස්සු මෙ අඞ්ගපච්චඞ්ගානි භවන්ති තායෙවප්පාහාරතාය. සෙය්යථාපි නාම ඔට්ඨපදං, එවමෙවස්සු මෙ ආනිසදං හොති තායෙවප්පාහාරතාය. සෙය්යථාපි නාම වට්ටනාවළී, එවමෙවස්සු මෙ පිට්ඨිකණ්ටකො උණ්ණතාවනතො හොති තායෙවප්පාහාරතාය. සෙය්යථාපි නාම ජරසාලාය ගොපානසියො ඔලුග්ගවිලුග්ගා භවන්ති, එවමෙවස්සු මෙ ඵාසුළියො ඔලුග්ගවිලුග්ගා භවන්ති තායෙවප්පාහාරතාය. සෙය්යථාපි නාම ගම්භීරෙ උදපානෙ උදකතාරකා ගම්භීරගතා ඔක්ඛායිකා දිස්සන්ති, එවමෙවස්සු මෙ අක්ඛිකූපෙසු අක්ඛිතාරකා ගම්භීරගතා ඔක්ඛායිකා දිස්සන්ති තායෙවප්පාහාරතාය. සෙය්යථාපි නාම තිත්තකාලාබු ආමකච්ඡින්නො වාතාතපෙන සංඵුටිතො [සම්ඵුසිතො (ස්යා. කං.), සංපුටීතො (ක.) සංඵුටිතොති එත්ථ සඞ්කුචිතොති අත්ථො] හොති සම්මිලාතො, එවමෙවස්සු මෙ සීසච්ඡවි සංඵුටිතා හොති සම්මිලාතා තායෙවප්පාහාරතාය. සො ඛො ¶ අහං, රාජකුමාර, ‘උදරච්ඡවිං පරිමසිස්සාමී’ති පිට්ඨිකණ්ටකංයෙව පරිග්ගණ්හාමි, ‘පිට්ඨිකණ්ටකං පරිමසිස්සාමී’ති උදරච්ඡවිංයෙව පරිග්ගණ්හාමි. යාවස්සු මෙ, රාජකුමාර, උදරච්ඡවි පිට්ඨිකණ්ටකං අල්ලීනා හොති තායෙවප්පාහාරතාය. සො ඛො අහං, රාජකුමාර, ‘වච්චං වා මුත්තං වා කරිස්සාමී’ති තත්ථෙව අවකුජ්ජො පපතාමි තායෙවප්පාහාරතාය. සො ඛො ¶ අහං, රාජකුමාර, ඉමමෙව කායං අස්සාසෙන්තො පාණිනා ගත්තානි අනුමජ්ජාමි. තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, පාණිනා ගත්තානි අනුමජ්ජතො පූතිමූලානි ලොමානි කායස්මා පපතන්ති තායෙවප්පාහාරතාය. අපිස්සු මං, රාජකුමාර, මනුස්සා දිස්වා එවමාහංසු – ‘කාළො සමණො ගොතමො’ති, එකච්චෙ මනුස්සා එවමාහංසු – ‘න කාළො සමණො ගොතමො, සාමො සමණො ගොතමො’ති. එකච්චෙ මනුස්සා එවමාහංසු – ‘න කාළො සමණො ගොතමො, නපි සාමො, මඞ්ගුරච්ඡවි සමණො ගොතමො’ති. යාවස්සු මෙ, රාජකුමාර, තාව පරිසුද්ධො ඡවිවණ්ණො පරියොදාතො උපහතො හොති තායෙවප්පාහාරතාය.

335. ‘‘තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, එතදහොසි – ‘යෙ ඛො කෙචි අතීතමද්ධානං සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ඔපක්කමිකා දුක්ඛා තිබ්බා [තිප්පා (සී. පී.)] ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදයිංසු, එතාවපරමං නයිතො භිය්යො. යෙපි හි කෙචි අනාගතමද්ධානං සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ඔපක්කමිකා දුක්ඛා ¶ තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදයිස්සන්ති, එතාවපරමං නයිතො භිය්යො. යෙපි හි කෙචි එතරහි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ඔපක්කමිකා දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදයන්ති, එතාවපරමං නයිතො භිය්යො. න ඛො පනාහං ඉමාය කටුකාය දුක්කරකාරිකාය අධිගච්ඡාමි උත්තරිමනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසං; සියා නු ඛො අඤ්ඤො මග්ගො බොධායා’ති. තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, එතදහොසි – ‘අභිජානාමි ඛො පනාහං ¶ පිතු සක්කස්ස කම්මන්තෙ සීතාය ජම්බුච්ඡායාය නිසින්නො විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරිතා; සියා නු ඛො එසො මග්ගො බොධායා’ති. තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, සතානුසාරි විඤ්ඤාණං අහොසි – ‘එසෙව මග්ගො බොධායා’ති. තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, එතදහොසි – ‘කිං නු ඛො අහං තස්ස සුඛස්ස භායාමි යං තං සුඛං අඤ්ඤත්රෙව කාමෙහි අඤ්ඤත්ර අකුසලෙහි ¶ ධම්මෙහී’ති? තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, එතදහොසි – ‘න ඛො අහං තස්ස සුඛස්ස භායාමි යං තං සුඛං අඤ්ඤත්රෙව කාමෙහි අඤ්ඤත්ර අකුසලෙහි ධම්මෙහී’ති.

‘‘තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, එතදහොසි – ‘න ඛො තං සුකරං සුඛං අධිගන්තුං එවං අධිමත්තකසිමානං පත්තකායෙන. යංනූනාහං ඔළාරිකං ආහාරං ආහාරෙය්යං ඔදනකුම්මාස’න්ති. සො ඛො අහං, රාජකුමාර, ඔළාරිකං ආහාරං ආහාරෙසිං ඔදනකුම්මාසං. තෙන ඛො පන මං, රාජකුමාර, සමයෙන පඤ්චවග්ගියා භික්ඛූ පච්චුපට්ඨිතා හොන්ති – ‘යං ඛො සමණො ගොතමො ධම්මං අධිගමිස්සති තං නො ආරොචෙස්සතී’ති. යතො ඛො අහං, රාජකුමාර, ඔළාරිකං ආහාරං ආහාරෙසිං ඔදනකුම්මාසං, අථ මෙ තෙ පඤ්චවග්ගියා භික්ඛූ නිබ්බිජ්ජ පක්කමිංසු – ‘බාහුල්ලිකො [බාහුලිකො (සී. පී.) සාරත්ථටීකාය සංඝභෙදසික්ඛාපදවණ්ණනාය සමෙති] සමණො ගොතමො පධානවිබ්භන්තො, ආවත්තො බාහුල්ලායා’ති.

336. ‘‘සො ඛො අහං, රාජකුමාර, ඔළාරිකං ආහාරං ආහාරෙත්වා ¶ බලං ගහෙත්වා විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහාසිං. විතක්කවිචාරානං වූපසමා… දුතියං ඣානං… තතියං ඣානං… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහාසිං. සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ පුබ්බෙනිවාසානුස්සතිඤාණාය ¶ චිත්තං අභිනින්නාමෙසිං. සො අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරාමි, සෙය්යථිදං – එකම්පි ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො…පෙ… ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරාමි. අයං ඛො මෙ, රාජකුමාර, රත්තියා පඨමෙ යාමෙ පඨමා විජ්ජා අධිගතා, අවිජ්ජා විහතා, විජ්ජා උප්පන්නා; තමො විහතො, ආලොකො උප්පන්නො – යථා තං අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො.

‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ සත්තානං චුතූපපාතඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙසිං. සො දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සාමි චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාමි ¶ …පෙ… අයං ඛො මෙ, රාජකුමාර, රත්තියා මජ්ඣිමෙ යාමෙ දුතියා විජ්ජා අධිගතා, අවිජ්ජා විහතා, විජ්ජා උප්පන්නා; තමො විහතො, ආලොකො උප්පන්නො – යථා තං අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො.

‘‘සො ¶ එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ ආසවානං ඛයඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙසිං. සො ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං…පෙ… ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං; ‘ඉමෙ ආසවා’ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං…පෙ… ‘අයං ආසවනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං. තස්ස මෙ එවං ජානතො එවං පස්සතො කාමාසවාපි චිත්තං විමුච්චිත්ථ, භවාසවාපි චිත්තං විමුච්චිත්ථ, අවිජ්ජාසවාපි චිත්තං විමුච්චිත්ථ. විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං අහොසි. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති අබ්භඤ්ඤාසිං. අයං ඛො මෙ, රාජකුමාර, රත්තියා පච්ඡිමෙ යාමෙ තතියා විජ්ජා අධිගතා, අවිජ්ජා විහතා, විජ්ජා උප්පන්නා; තමො විහතො, ආලොකො උප්පන්නො – යථා තං අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො.

337. ‘‘තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, එතදහොසි – ‘අධිගතො ඛො ම්යායං ධම්මො ගම්භීරො දුද්දසො දුරනුබොධො සන්තො පණීතො අතක්කාවචරො නිපුණො පණ්ඩිතවෙදනීයො. ආලයරාමා ඛො පනායං පජා ආලයරතා ආලයසම්මුදිතා. ආලයරාමාය ඛො පන පජාය ආලයරතාය ආලයසම්මුදිතාය ¶ දුද්දසං ඉදං ඨානං යදිදං – ඉදප්පච්චයතාපටිච්චසමුප්පාදො. ඉදම්පි ඛො ඨානං දුද්දසං – යදිදං සබ්බසඞ්ඛාරසමථො සබ්බූපධිපටිනිස්සග්ගො තණ්හාක්ඛයො විරාගො නිරොධො නිබ්බානං ¶ . අහඤ්චෙව ඛො පන ධම්මං දෙසෙය්යං, පරෙ ච මෙ න ආජානෙය්යුං, සො මමස්ස කිලමථො, සා මමස්ස විහෙසා’ති. අපිස්සු මං, රාජකුමාර, ඉමා අනච්ඡරියා ගාථායො පටිභංසු පුබ්බෙ අස්සුතපුබ්බා –

‘කිච්ඡෙන මෙ අධිගතං, හලං දානි පකාසිතුං;

රාගදොසපරෙතෙහි, නායං ධම්මො සුසම්බුධො.

‘පටිසොතගාමිං නිපුණං, ගම්භීරං දුද්දසං අණුං;

රාගරත්තා න දක්ඛන්ති, තමොඛන්ධෙන ආවුටා’ [ආවටා (සී.), ආවුතා (ස්යා. කං.)] ති.

‘‘ඉතිහ ¶ මෙ, රාජකුමාර, පටිසඤ්චික්ඛතො අප්පොස්සුක්කතාය චිත්තං නමති නො ධම්මදෙසනාය.

338. ‘‘අථ ඛො, රාජකුමාර, බ්රහ්මුනො සහම්පතිස්ස මම චෙතසා චෙතොපරිවිතක්කමඤ්ඤාය එතදහොසි – ‘නස්සති වත, භො, ලොකො; විනස්සති වත, භො, ලොකො. යත්ර හි නාම තථාගතස්ස අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස අප්පොස්සුක්කතාය චිත්තං නමති [නමිස්සති (?)] නො ධම්මදෙසනායා’ති. අථ ඛො, රාජකුමාර, බ්රහ්මා සහම්පති – සෙය්යථාපි නාම බලවා පුරිසො සමිඤ්ජිතං වා බාහං පසාරෙය්ය පසාරිතං වා බාහං සමිඤ්ජෙය්ය, එවමෙව – බ්රහ්මලොකෙ අන්තරහිතො මම පුරතො පාතුරහොසි. අථ ඛො, රාජකුමාර, බ්රහ්මා සහම්පති එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා යෙනාහං තෙනඤ්ජලිං පණාමෙත්වා මං එතදවොච – ‘දෙසෙතු, භන්තෙ, භගවා ධම්මං, දෙසෙතු සුගතො ධම්මං. සන්ති සත්තා අප්පරජක්ඛජාතිකා අස්සවනතාය ධම්මස්ස පරිහායන්ති; භවිස්සන්ති ධම්මස්ස අඤ්ඤාතාරො’ති ¶ . ඉදමවොච, රාජකුමාර, බ්රහ්මා සහම්පති; ඉදං වත්වා අථාපරං එතදවොච –

‘පාතුරහොසි මගධෙසු පුබ්බෙ,

ධම්මො අසුද්ධො සමලෙහි චින්තිතො;

අපාපුරෙතං [අවාපුරෙතං (සී.)] අමතස්ස ද්වාරං,

සුණන්තු ධම්මං විමලෙනානුබුද්ධං.

‘සෙලෙ ¶ යථා පබ්බතමුද්ධනිට්ඨිතො,

යථාපි පස්සෙ ජනතං සමන්තතො;

තථූපමං ධම්මමයං සුමෙධ,

පාසාදමාරුය්හ සමන්තචක්ඛු.

‘සොකාවතිණ්ණං [සොකාවකිණ්ණං (ස්යා.)] ජනතමපෙතසොකො,

අවෙක්ඛස්සු ජාතිජරාභිභූතං;

උට්ඨෙහි වීර, විජිතසඞ්ගාම,

සත්ථවාහ අණණ [අනණ (සී. ස්යා. කං. පී. ක.)], විචර ලොකෙ;

දෙසස්සු [දෙසෙතු (ස්යා. කං. ක.)] භගවා ධම්මං,

අඤ්ඤාතාරො භවිස්සන්තී’ති.

339. ‘‘අථ ¶ ඛ්වාහං, රාජකුමාර, බ්රහ්මුනො ච අජ්ඣෙසනං විදිත්වා සත්තෙසු ච කාරුඤ්ඤතං පටිච්ච බුද්ධචක්ඛුනා ලොකං වොලොකෙසිං. අද්දසං ඛො අහං, රාජකුමාර, බුද්ධචක්ඛුනා ලොකං වොලොකෙන්තො සත්තෙ අප්පරජක්ඛෙ මහාරජක්ඛෙ තික්ඛින්ද්රියෙ මුදින්ද්රියෙ ස්වාකාරෙ ද්වාකාරෙ සුවිඤ්ඤාපයෙ ¶ දුවිඤ්ඤාපයෙ අප්පෙකච්චෙ පරලොකවජ්ජභයදස්සාවිනෙ [දස්සාවිනො (ස්යා. කං. ක.)] විහරන්තෙ, අප්පෙකච්චෙ න පරලොකවජ්ජභයදස්සාවිනෙ විහරන්තෙ. සෙය්යථාපි නාම උප්පලිනියං වා පදුමිනියං වා පුණ්ඩරීකිනියං වා අප්පෙකච්චානි උප්පලානි වා පදුමානි වා පුණ්ඩරීකානි වා උදකෙ ජාතානි උදකෙ සංවඩ්ඪානි උදකානුග්ගතානි අන්තොනිමුග්ගපොසීනි, අප්පෙකච්චානි උප්පලානි වා පදුමානි වා පුණ්ඩරීකානි වා උදකෙ ජාතානි උදකෙ සංවඩ්ඪානි උදකානුග්ගතානි සමොදකං ඨිතානි, අප්පෙකච්චානි උප්පලානි වා පදුමානි වා පුණ්ඩරීකානි වා උදකෙ ජාතානි උදකෙ සංවඩ්ඪානි උදකා අච්චුග්ගම්ම ඨිතානි [තිට්ඨන්ති (සී. ස්යා. කං. පී.)] අනුපලිත්තානි උදකෙන, එවමෙව ඛො අහං, රාජකුමාර, බුද්ධචක්ඛුනා ලොකං වොලොකෙන්තො අද්දසං සත්තෙ අප්පරජක්ඛෙ මහාරජක්ඛෙ තික්ඛින්ද්රියෙ මුදින්ද්රියෙ ස්වාකාරෙ ද්වාකාරෙ සුවිඤ්ඤාපයෙ දුවිඤ්ඤාපයෙ, අප්පෙකච්චෙ පරලොකවජ්ජභයදස්සාවිනෙ විහරන්තෙ, අප්පෙකච්චෙ න පරලොකවජ්ජභයදස්සාවිනෙ විහරන්තෙ. අථ ඛ්වාහං, රාජකුමාර, බ්රහ්මානං සහම්පතිං ගාථාය පච්චභාසිං –

‘අපාරුතා තෙසං අමතස්ස ද්වාරා,

යෙ සොතවන්තො පමුඤ්චන්තු සද්ධං;

විහිංසසඤ්ඤී පගුණං න භාසිං,

ධම්මං පණීතං මනුජෙසු බ්රහ්මෙ’ති.

340. ‘‘අථ ¶ ඛො, රාජකුමාර, බ්රහ්මා සහම්පති ‘කතාවකාසො ඛොම්හි භගවතා ධම්මදෙසනායා’ති මං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා තත්ථෙවන්තරධායි.

‘‘තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, එතදහොසි – ‘කස්ස නු ඛො අහං පඨමං ¶ ධම්මං දෙසෙය්යං? කො ඉමං ධම්මං ඛිප්පමෙව ආජානිස්සතී’ති? තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, එතදහොසි – ‘අයං ඛො ආළාරො කාලාමො පණ්ඩිතො වියත්තො මෙධාවී දීඝරත්තං අප්පරජක්ඛජාතිකො. යංනූනාහං ආළාරස්ස කාලාමස්ස ¶ පඨමං ධම්මං දෙසෙය්යං; සො ඉමං ධම්මං ඛිප්පමෙව ආජානිස්සතී’ති. අථ ඛො මං, රාජකුමාර, දෙවතා උපසඞ්කමිත්වා එතදවොච – ‘සත්තාහකාලඞ්කතො, භන්තෙ, ආළාරො කාලාමො’ති. ඤාණඤ්ච පන මෙ දස්සනං උදපාදි – ‘සත්තාහකාලඞ්කතො ආළාරො කාලාමො’ති. තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, එතදහොසි – ‘මහාජානියො ඛො ආළාරො කාලාමො. සචෙ හි සො ඉමං ධම්මං සුණෙය්ය, ඛිප්පමෙව ආජානෙය්යා’ති. තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, එතදහොසි – ‘කස්ස නු ඛො අහං පඨමං ධම්මං දෙසෙය්යං? කො ඉමං ධම්මං ඛිප්පමෙව ආජානිස්සතී’ති? තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, එතදහොසි – ‘අයං ඛො උදකො රාමපුත්තො පණ්ඩිතො වියත්තො මෙධාවී දීඝරත්තං අප්පරජක්ඛජාතිකො. යංනූනාහං උදකස්ස රාමපුත්තස්ස පඨමං ධම්මං දෙසෙය්යං; සො ඉමං ධම්මං ඛිප්පමෙව ආජානිස්සතී’ති. අථ ඛො මං, රාජකුමාර, දෙවතා උපසඞ්කමිත්වා එතදවොච – ‘අභිදොසකාලඞ්කතො, භන්තෙ, උදකො රාමපුත්තො’ති. ඤාණඤ්ච පන මෙ දස්සනං උදපාදි – ‘අභිදොසකාලඞ්කතො උදකො රාමපුත්තො’ති. තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, එතදහොසි – ‘මහාජානියො ඛො උදකො රාමපුත්තො. සචෙ හි සො ඉමං ධම්මං සුණෙය්ය, ඛිප්පමෙව ආජානෙය්යා’ති.

341. ‘‘තස්ස ¶ මය්හං, රාජකුමාර, එතදහොසි – ‘කස්ස නු ඛො අහං පඨමං ධම්මං දෙසෙය්යං? කො ඉමං ධම්මං ඛිප්පමෙව ආජානිස්සතී’ති? තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, එතදහොසි – ‘බහුකාරා ඛො මෙ පඤ්චවග්ගියා භික්ඛූ යෙ මං පධානපහිතත්තං උපට්ඨහිංසු. යංනූනාහං පඤ්චවග්ගියානං භික්ඛූනං පඨමං ධම්මං දෙසෙය්ය’න්ති. තස්ස මය්හං, රාජකුමාර, එතදහොසි – ‘කහං නු ඛො එතරහි පඤ්චවග්ගියා භික්ඛූ විහරන්තී’ති. අද්දසං ඛ්වාහං, රාජකුමාර, දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන පඤ්චවග්ගියෙ භික්ඛූ බාරාණසියං විහරන්තෙ ඉසිපතනෙ මිගදායෙ. අථ ඛ්වාහං, රාජකුමාර, උරුවෙලායං යථාභිරන්තං විහරිත්වා යෙන බාරාණසී තෙන චාරිකං පක්කමිං.

‘‘අද්දසා ඛො මං, රාජකුමාර, උපකො ආජීවකො අන්තරා ච ගයං අන්තරා ච බොධිං අද්ධානමග්ගප්පටිපන්නං ¶ . දිස්වාන මං එතදවොච – ‘විප්පසන්නානි ඛො තෙ, ආවුසො, ඉන්ද්රියානි, පරිසුද්ධො ඡවිවණ්ණො පරියොදාතො. කංසි ත්වං, ආවුසො, උද්දිස්ස පබ්බජිතො? කො වා තෙ සත්ථා? කස්ස වා ත්වං ධම්මං රොචෙසී’ති? එවං වුත්තෙ, අහං, රාජකුමාර, උපකං ආජීවකං ගාථාහි අජ්ඣභාසිං –

‘සබ්බාභිභූ ¶ සබ්බවිදූහමස්මි,

සබ්බෙසු ධම්මෙසු අනූපලිත්තො;

සබ්බඤ්ජහො තණ්හාක්ඛයෙ විමුත්තො,

සයං අභිඤ්ඤාය කමුද්දිසෙය්යං.

‘න ¶ මෙ ආචරියො අත්ථි, සදිසො මෙ න විජ්ජති;

සදෙවකස්මිං ලොකස්මිං, නත්ථි මෙ පටිපුග්ගලො.

‘අහඤ්හි අරහා ලොකෙ, අහං සත්ථා අනුත්තරො;

එකොම්හි සම්මාසම්බුද්ධො, සීතිභූතොස්මි නිබ්බුතො.

‘ධම්මචක්කං පවත්තෙතුං, ගච්ඡාමි කාසිනං පුරං;

අන්ධීභූතස්මිං [අන්ධභූතස්මිං (සී. ස්යා. පී.)] ලොකස්මිං, ආහඤ්ඡං [ආහඤ්ඤිං (ස්යා. කං. ක.)] අමතදුන්දුභි’න්ති.

‘යථා ඛො ත්වං, ආවුසො, පටිජානාසි අරහසි අනන්තජිනො’ති.

‘මාදිසා වෙ ජිනා හොන්ති, යෙ පත්තා ආසවක්ඛයං;

ජිතා මෙ පාපකා ධම්මා, තස්මාහමුපක [තස්මාහං උපකා (සී. ස්යා. කං. පී.)] ජිනො’ති.

‘‘එවං වුත්තෙ, රාජකුමාර, උපකො ආජීවකො ‘හුපෙය්යපාවුසො’ති [හුවෙය්යපාවුසො (සී. පී.), හුවෙය්යාවුසො (ස්යා. කං.)] වත්වා සීසං ඔකම්පෙත්වා උම්මග්ගං ගහෙත්වා පක්කාමි.

342. ‘‘අථ ඛ්වාහං, රාජකුමාර, අනුපුබ්බෙන චාරිකං චරමානො යෙන බාරාණසී ඉසිපතනං මිගදායො යෙන පඤ්චවග්ගියා භික්ඛූ තෙනුපසඞ්කමිං. අද්දසංසු ඛො මං, රාජකුමාර, පඤ්චවග්ගියා භික්ඛූ දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන අඤ්ඤමඤ්ඤං සණ්ඨපෙසුං – ‘අයං ඛො, ආවුසො, සමණො ගොතමො ආගච්ඡති බාහුල්ලිකො පධානවිබ්භන්තො ආවත්තො බාහුල්ලාය. සො නෙව ¶ අභිවාදෙතබ්බො, න පච්චුට්ඨාතබ්බො, නාස්ස පත්තචීවරං පටිග්ගහෙතබ්බං; අපි ච ඛො ආසනං ඨපෙතබ්බං – සචෙ සො ආකඞ්ඛිස්සති නිසීදිස්සතී’ති. යථා යථා ඛො අහං, රාජකුමාර, පඤ්චවග්ගියෙ භික්ඛූ ¶ උපසඞ්කමිං [උපසඞ්කමාමි (සී. පී.)], තථා තථා පඤ්චවග්ගියා භික්ඛූ නාසක්ඛිංසු සකාය කතිකාය සණ්ඨාතුං. අප්පෙකච්චෙ මං පච්චුග්ගන්ත්වා පත්තචීවරං පටිග්ගහෙසුං. අප්පෙකච්චෙ ආසනං පඤ්ඤපෙසුං. අප්පෙකච්චෙ පාදොදකං උපට්ඨපෙසුං. අපි ච ඛො මං නාමෙන ච ආවුසොවාදෙන ¶ ච සමුදාචරන්ති. එවං වුත්තෙ, අහං, රාජකුමාර, පඤ්චවග්ගියෙ භික්ඛූ එතදවොචං – ‘මා, භික්ඛවෙ, තථාගතං නාමෙන ච ආවුසොවාදෙන ච සමුදාචරථ [සමුදාචරිත්ථ (සී. ස්යා. කං. පී.)]; අරහං, භික්ඛවෙ, තථාගතො සම්මාසම්බුද්ධො. ඔදහථ, භික්ඛවෙ, සොතං. අමතමධිගතං. අහමනුසාසාමි, අහං ධම්මං දෙසෙමි. යථානුසිට්ඨං තථා පටිපජ්ජමානා නචිරස්සෙව – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරිස්සථා’ති. එවං වුත්තෙ, රාජකුමාර, පඤ්චවග්ගියා භික්ඛූ මං එතදවොචුං – ‘තායපි ඛො ත්වං, ආවුසො ගොතම, ඉරියාය [චරියාය (ස්යා. කං.)] තාය පටිපදාය තාය දුක්කරකාරිකාය නාජ්ඣගමා උත්තරිමනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසං; කිං පන ත්වං එතරහි බාහුල්ලිකො පධානවිබ්භන්තො ආවත්තො බාහුල්ලාය අධිගමිස්සසි උත්තරිමනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙස’න්ති? එවං වුත්තෙ, අහං, රාජකුමාර, පඤ්චවග්ගියෙ භික්ඛූ එතදවොචං – ‘න, භික්ඛවෙ, තථාගතො බාහුල්ලිකො න පධානවිබ්භන්තො න ආවත්තො බාහුල්ලාය. අරහං, භික්ඛවෙ, තථාගතො සම්මාසම්බුද්ධො. ඔදහථ, භික්ඛවෙ, සොතං. අමතමධිගතං. අහමනුසාසාමි, අහං ධම්මං දෙසෙමි. යථානුසිට්ඨං තථා පටිපජ්ජමානා ¶ නචිරස්සෙව – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරිස්සථා’ති. දුතියම්පි ඛො, රාජකුමාර, පඤ්චවග්ගියා භික්ඛූ මං එතදවොචුං – ‘තායපි ඛො ත්වං, ආවුසො ගොතම, ඉරියාය තාය පටිපදාය තාය දුක්කරකාරිකාය නාජ්ඣගමා උත්තරිමනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසං; කිං පන ත්වං එතරහි බාහුල්ලිකො පධානවිබ්භන්තො ආවත්තො බාහුල්ලාය අධිගමිස්සසි උත්තරිමනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙස’න්ති? දුතියම්පි ඛො අහං, රාජකුමාර, පඤ්චවග්ගියෙ භික්ඛූ එතදවොචං – ‘න, භික්ඛවෙ, තථාගතො බාහුල්ලිකො න පධානවිබ්භන්තො න ආවත්තො බාහුල්ලාය. අරහං, භික්ඛවෙ, තථාගතො සම්මාසම්බුද්ධො. ඔදහථ, භික්ඛවෙ, සොතං. අමතමධිගතං. අහමනුසාසාමි, අහං ධම්මං දෙසෙමි. යථානුසිට්ඨං තථා පටිපජ්ජමානා නචිරස්සෙව – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරිස්සථා’ති ¶ . තතියම්පි ඛො, රාජකුමාර, පඤ්චවග්ගියා භික්ඛූ මං එතදවොචුං – ‘තායපි ඛො ත්වං, ආවුසො ¶ ගොතම, ඉරියාය තාය පටිපදාය තාය දුක්කරකාරිකාය නාජ්ඣගමා උත්තරිමනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසං; කිං පන ත්වං එතරහි බාහුල්ලිකො පධානවිබ්භන්තො ආවත්තො බාහුල්ලාය අධිගමිස්සසි උත්තරිමනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙස’න්ති? එවං වුත්තෙ ¶ , අහං, රාජකුමාර, පඤ්චවග්ගියෙ භික්ඛූ එතදවොචං – ‘අභිජානාථ මෙ නො තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, ඉතො පුබ්බෙ එවරූපං පභාවිතමෙත’න්ති [භාසිතමෙතන්ති (සී. ස්යා. විනයෙපි)]? ‘නො හෙතං, භන්තෙ’. ‘අරහං, භික්ඛවෙ, තථාගතො සම්මාසම්බුද්ධො. ඔදහථ, භික්ඛවෙ, සොතං. අමතමධිගතං. අහමනුසාසාමි, අහං ධම්මං දෙසෙමි. යථානුසිට්ඨං තථා පටිපජ්ජමානා නචිරස්සෙව – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරිස්සථා’ති.

‘‘අසක්ඛිං ඛො අහං, රාජකුමාර, පඤ්චවග්ගියෙ භික්ඛූ සඤ්ඤාපෙතුං. ද්වෙපි සුදං, රාජකුමාර, භික්ඛූ ඔවදාමි. තයො භික්ඛූ පිණ්ඩාය චරන්ති. යං තයො භික්ඛූ පිණ්ඩාය චරිත්වා ආහරන්ති, තෙන ඡබ්බග්ගියා [ඡබ්බග්ගා (සී. ස්යා. කං.), ඡබ්බග්ගො (පී.)] යාපෙම. තයොපි සුදං, රාජකුමාර, භික්ඛූ ඔවදාමි, ද්වෙ භික්ඛූ පිණ්ඩාය චරන්ති. යං ද්වෙ භික්ඛූ පිණ්ඩාය චරිත්වා ආහරන්ති ¶ තෙන ඡබ්බග්ගියා යාපෙම.

343. ‘‘අථ ඛො, රාජකුමාර, පඤ්චවග්ගියා භික්ඛූ මයා එවං ඔවදියමානා එවං අනුසාසියමානා නචිරස්සෙව – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරිංසූ’’ති. එවං වුත්තෙ, බොධි රාජකුමාරො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කීව චිරෙන නු ඛො, භන්තෙ, භික්ඛු තථාගතං විනායකං [නායකං (?)] ලභමානො – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං ¶ දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරෙය්යා’’ති? ‘‘තෙන හි, රාජකුමාර, තංයෙවෙත්ථ පටිපුච්ඡිස්සාමි. යථා තෙ ඛමෙය්ය, තථා නං බ්යාකරෙය්යාසි. තං කිං මඤ්ඤසි, රාජකුමාර, කුසලො ත්වං හත්ථාරූළ්හෙ [හත්ථාරූය්හෙ (සී. පී.)] අඞ්කුසගය්හෙ [අඞ්කුසගණ්හෙ (ස්යා. කං.)] සිප්පෙ’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ, කුසලො අහං හත්ථාරූළ්හෙ අඞ්කුසගය්හෙ සිප්පෙ’’ති ¶ . ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, රාජකුමාර, ඉධ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය – ‘බොධි රාජකුමාරො හත්ථාරූළ්හං අඞ්කුසගය්හං සිප්පං ජානාති; තස්සාහං සන්තිකෙ හත්ථාරූළ්හං අඞ්කුසගය්හං සිප්පං සික්ඛිස්සාමී’ති. සො ¶ චස්ස අස්සද්ධො; යාවතකං සද්ධෙන පත්තබ්බං තං න සම්පාපුණෙය්ය. සො චස්ස බහ්වාබාධො; යාවතකං අප්පාබාධෙන පත්තබ්බං තං න සම්පාපුණෙය්ය. සො චස්ස සඨො මායාවී; යාවතකං අසඨෙන අමායාවිනා පත්තබ්බං තං න සම්පාපුණෙය්ය. සො චස්ස කුසීතො; යාවතකං ආරද්ධවීරියෙන පත්තබ්බං තං න සම්පාපුණෙය්ය. සො චස්ස දුප්පඤ්ඤො; යාවතකං පඤ්ඤවතා පත්තබ්බං තං න සම්පාපුණෙය්ය. තං කිං මඤ්ඤසි, රාජකුමාර, අපි නු සො පුරිසො තව සන්තිකෙ හත්ථාරූළ්හං අඞ්කුසගය්හං සිප්පං සික්ඛෙය්යා’’ති? ‘‘එකමෙකෙනාපි, භන්තෙ, අඞ්ගෙන සමන්නාගතො සො පුරිසො න මම සන්තිකෙ හත්ථාරූළ්හං අඞ්කුසගය්හං සිප්පං සික්ඛෙය්ය, කො පන වාදො පඤ්චහඞ්ගෙහී’’ති!

344. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, රාජකුමාර, ඉධ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය – ‘බොධි ¶ ¶ රාජකුමාරො හත්ථාරූළ්හං අඞ්කුසගය්හං සිප්පං ජානාති; තස්සාහං සන්තිකෙ හත්ථාරූළ්හං අඞ්කුසගය්හං සිප්පං සික්ඛිස්සාමී’ති. සො චස්ස සද්ධො; යාවතකං සද්ධෙන පත්තබ්බං තං සම්පාපුණෙය්ය. සො චස්ස අප්පාබාධො; යාවතකං අප්පාබාධෙන පත්තබ්බං තං සම්පාපුණෙය්ය. සො චස්ස අසඨො අමායාවී; යාවතකං අසඨෙන අමායාවිනා පත්තබ්බං තං සම්පාපුණෙය්ය. සො චස්ස ආරද්ධවීරියො; යාවතකං ආරද්ධවීරියෙන පත්තබ්බං තං සම්පාපුණෙය්ය. සො චස්ස පඤ්ඤවා; යාවතකං පඤ්ඤවතා පත්තබ්බං තං සම්පාපුණෙය්ය. තං කිං මඤ්ඤසි, රාජකුමාර, අපි නු සො පුරිසො තව සන්තිකෙ හත්ථාරූළ්හං අඞ්කුසගය්හං සිප්පං සික්ඛෙය්යා’’ති? ‘‘එකමෙකෙනාපි, භන්තෙ, අඞ්ගෙන සමන්නාගතො සො පුරිසො මම සන්තිකෙ හත්ථාරූළ්හං අඞ්කුසගය්හං සිප්පං සික්ඛෙය්ය, කො පන වාදො පඤ්චහඞ්ගෙහී’’ති! ‘‘එවමෙව ඛො, රාජකුමාර, පඤ්චිමානි පධානියඞ්ගානි. කතමානි පඤ්ච? ඉධ, රාජකුමාර, භික්ඛු සද්ධො හොති; සද්දහති තථාගතස්ස බොධිං – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා’ති; අප්පාබාධො හොති අප්පාතඞ්කො සමවෙපාකිනියා ගහණියා සමන්නාගතො නාතිසීතාය නාච්චුණ්හාය මජ්ඣිමාය පධානක්ඛමාය; අසඨො හොති අමායාවී යථාභූතං අත්තානං ආවිකත්තා සත්ථරි ¶ වා විඤ්ඤූසු වා සබ්රහ්මචාරීසු ¶ ; ආරද්ධවීරියො විහරති අකුසලානං ධම්මානං පහානාය කුසලානං ධම්මානං උපසම්පදාය, ථාමවා දළ්හපරක්කමො අනික්ඛිත්තධුරො කුසලෙසු ධම්මෙසු; පඤ්ඤවා හොති උදයත්ථගාමිනියා පඤ්ඤාය සමන්නාගතො අරියාය නිබ්බෙධිකාය සම්මාදුක්ඛක්ඛයගාමිනියා. ඉමානි ඛො, රාජකුමාර, පඤ්ච පධානියඞ්ගානි.

345. ‘‘ඉමෙහි ¶ , රාජකුමාර, පඤ්චහි පධානියඞ්ගෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු තථාගතං විනායකං ලභමානො – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය ¶ සත්ත වස්සානි. තිට්ඨන්තු, රාජකුමාර, සත්ත වස්සානි. ඉමෙහි පඤ්චහි පධානියඞ්ගෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු තථාගතං විනායකං ලභමානො – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය ඡබ්බස්සානි… පඤ්ච වස්සානි… චත්තාරි වස්සානි… තීණි වස්සානි… ද්වෙ වස්සානි… එකං වස්සං. තිට්ඨතු, රාජකුමාර, එකං වස්සං. ඉමෙහි පඤ්චහි පධානියඞ්ගෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු තථාගතං විනායකං ලභමානො – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය සත්ත මාසානි. තිට්ඨන්තු, රාජකුමාර, සත්ත මාසානි. ඉමෙහි පඤ්චහි පධානියඞ්ගෙහි සමන්නාගතො ¶ භික්ඛු තථාගතං විනායකං ලභමානො – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය ඡ මාසානි… පඤ්ච මාසානි… චත්තාරි මාසානි… තීණි මාසානි… ද්වෙ මාසානි… එකං මාසං… අඩ්ඪමාසං. තිට්ඨතු, රාජකුමාර, අඩ්ඪමාසො. ඉමෙහි පඤ්චහි පධානියඞ්ගෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු තථාගතං විනායකං ලභමානො – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය සත්ත රත්තින්දිවානි. තිට්ඨන්තු, රාජකුමාර, සත්ත රත්තින්දිවානි. ඉමෙහි පඤ්චහි පධානියඞ්ගෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු තථාගතං විනායකං ලභමානො – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා ¶ උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය ඡ රත්තින්දිවානි… පඤ්ච රත්තින්දිවානි… චත්තාරි රත්තින්දිවානි… තීණි රත්තින්දිවානි… ද්වෙ රත්තින්දිවානි… එකං රත්තින්දිවං. තිට්ඨතු, රාජකුමාර, එකො රත්තින්දිවො. ඉමෙහි පඤ්චහි පධානියඞ්ගෙහි සමන්නාගතො භික්ඛු තථාගතං විනායකං ලභමානො සායමනුසිට්ඨො පාතො විසෙසං අධිගමිස්සති, පාතමනුසිට්ඨො සායං විසෙසං අධිගමිස්සතී’’ති. එවං වුත්තෙ, බොධි රාජකුමාරො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අහො බුද්ධො, අහො ධම්මො, අහො ¶ ධම්මස්ස ස්වාක්ඛාතතා! යත්ර හි නාම සායමනුසිට්ඨො පාතො විසෙසං අධිගමිස්සති, පාතමනුසිට්ඨො සායං විසෙසං අධිගමිස්සතී’’ති!

346. එවං ¶ වුත්තෙ, සඤ්ජිකාපුත්තො මාණවො බොධිං රාජකුමාරං එතදවොච – ‘‘එවමෙව පනායං භවං බොධි – ‘අහො බුද්ධො, අහො ධම්මො, අහො ධම්මස්ස ස්වාක්ඛාතතා’ති ච වදෙති [වදෙසි (සී.), පවෙදෙති (ස්යා. කං.)]; අථ ච පන න තං භවන්තං ගොතමං සරණං ගච්ඡති ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්චා’’ති. ‘‘මා හෙවං, සම්ම සඤ්ජිකාපුත්ත, අවච; මා හෙවං, සම්ම සඤ්ජිකාපුත්ත, අවච. සම්මුඛා මෙතං, සම්ම සඤ්ජිකාපුත්ත, අය්යාය සුතං, සම්මුඛා ¶ පටිග්ගහිතං’’. ‘‘එකමිදං, සම්ම සඤ්ජිකාපුත්ත, සමයං භගවා කොසම්බියං විහරති ඝොසිතාරාමෙ. අථ ඛො මෙ අය්යා කුච්ඡිමතී යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නා ඛො මෙ අය්යා භගවන්තං එතදවොච – ‘යො මෙ අයං, භන්තෙ, කුච්ඡිගතො කුමාරකො වා කුමාරිකා වා සො භගවන්තං සරණං ගච්ඡති ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. උපාසකං තං භගවා ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’න්ති. එකමිදං, සම්ම සඤ්ජිකාපුත්ත, සමයං භගවා ඉධෙව භග්ගෙසු විහරති සුසුමාරගිරෙ භෙසකළාවනෙ මිගදායෙ. අථ ඛො මං ධාති අඞ්කෙන හරිත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතා ඛො මං ධාති භගවන්තං එතදවොච – ‘අයං ¶ , භන්තෙ, බොධි රාජකුමාරො භගවන්තං සරණං ගච්ඡති ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. උපාසකං තං භගවා ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’න්ති. එසාහං, සම්ම සඤ්ජිකාපුත්ත, තතියකම්පි භගවන්තං සරණං ගච්ඡාමි ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. උපාසකං මං භගවා ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති.

බොධිරාජකුමාරසුත්තං නිට්ඨිතං පඤ්චමං.

6. අඞ්ගුලිමාලසුත්තං

347. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස විජිතෙ චොරො අඞ්ගුලිමාලො නාම හොති ලුද්දො ලොහිතපාණි හතපහතෙ නිවිට්ඨො අදයාපන්නො පාණභූතෙසු. තෙන ගාමාපි අගාමා කතා, නිගමාපි අනිගමා ¶ කතා, ජනපදාපි අජනපදා කතා. සො මනුස්සෙ වධිත්වා වධිත්වා අඞ්ගුලීනං මාලං ධාරෙති. අථ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය සාවත්ථිං පිණ්ඩාය පාවිසි. සාවත්ථියං පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො සෙනාසනං සංසාමෙත්වා පත්තචීවරමාදාය යෙන චොරො අඞ්ගුලිමාලො තෙනද්ධානමග්ගං පටිපජ්ජි. අද්දසාසුං ඛො ගොපාලකා පසුපාලකා කස්සකා පථාවිනො භගවන්තං යෙන චොරො අඞ්ගුලිමාලො තෙනද්ධානමග්ගපටිපන්නං. දිස්වාන භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘මා, සමණ, එතං මග්ගං පටිපජ්ජි. එතස්මිං, සමණ, මග්ගෙ චොරො අඞ්ගුලිමාලො නාම ලුද්දො ලොහිතපාණි හතපහතෙ නිවිට්ඨො අදයාපන්නො පාණභූතෙසු. තෙන ගාමාපි අගාමා කතා, නිගමාපි අනිගමා කතා, ජනපදාපි අජනපදා කතා. සො මනුස්සෙ වධිත්වා වධිත්වා අඞ්ගුලීනං මාලං ධාරෙති. එතඤ්හි, සමණ, මග්ගං දසපි පුරිසා වීසම්පි පුරිසා තිංසම්පි පුරිසා චත්තාරීසම්පි පුරිසා පඤ්ඤාසම්පි පුරිසා ¶ සඞ්කරිත්වා සඞ්කරිත්වා [සංහරිත්වා සංහරිත්වා (සී. පී.), සඞ්ගරිත්වා (ස්යා. කං.)] පටිපජ්ජන්ති. තෙපි චොරස්ස අඞ්ගුලිමාලස්ස හත්ථත්ථං ගච්ඡන්තී’’ති. එවං වුත්තෙ, භගවා තුණ්හීභූතො අගමාසි. දුතියම්පි ඛො ගොපාලකා…පෙ… තතියම්පි ඛො ගොපාලකා පසුපාලකා කස්සකා පථාවිනො භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘මා, සමණ, එතං මග්ගං පටිපජ්ජි, එතස්මිං සමණ මග්ගෙ චොරො අඞ්ගුලිමාලො නාම ලුද්දො ලොහිතපාණි හතපහතෙ නිවිට්ඨො අදයාපන්නො පාණභූතෙසු, තෙන ගාමාපි අගාමා කතා, නිගමාපි අනිගමා කතා, ජනපදාපි අජනපදා කතා. සො මනුස්සෙ වධිත්වා වධිත්වා අඞ්ගුලීනං මාලං ධාරෙති. එතඤ්හි සමණ මග්ගං දසපි පුරිසා වීසම්පි පුරිසා තිංසම්පි පුරිසා චත්තාරීසම්පි පුරිසා පඤ්ඤාසම්පි පුරිසා සඞ්කරිත්වා ¶ සඞ්කරිත්වා පටිපජ්ජන්ති. තෙපි චොරස්ස අඞ්ගුලිමාලස්ස හත්ථත්ථං ගච්ඡන්තී’’ති.

348. අථ ¶ ¶ ඛො භගවා තුණ්හීභූතො අගමාසි. අද්දසා ඛො චොරො අඞ්ගුලිමාලො භගවන්තං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වානස්ස එතදහොසි – ‘‘අච්ඡරියං වත, භො, අබ්භුතං වත, භො! ඉමඤ්හි මග්ගං දසපි පුරිසා වීසම්පි ¶ පුරිසා තිංසම්පි පුරිසා චත්තාරීසම්පි පුරිසා පඤ්ඤාසම්පි පුරිසා සඞ්කරිත්වා සඞ්කරිත්වා පටිපජ්ජන්ති. තෙපි මම හත්ථත්ථං ගච්ඡන්ති. අථ ච පනායං සමණො එකො අදුතියො පසය්හ මඤ්ඤෙ ආගච්ඡති. යංනූනාහං ඉමං සමණං ජීවිතා වොරොපෙය්ය’’න්ති. අථ ඛො චොරො අඞ්ගුලිමාලො අසිචම්මං ගහෙත්වා ධනුකලාපං සන්නය්හිත්වා භගවන්තං පිට්ඨිතො පිට්ඨිතො අනුබන්ධි. අථ ඛො භගවා තථාරූපං ඉද්ධාභිසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛාසි [අභිසඞ්ඛාරෙසි (ස්යා. කං. ක.)] යථා චොරො අඞ්ගුලිමාලො භගවන්තං පකතියා ගච්ඡන්තං සබ්බථාමෙන ගච්ඡන්තො න සක්කොති සම්පාපුණිතුං. අථ ඛො චොරස්ස අඞ්ගුලිමාලස්ස එතදහොසි – ‘‘අච්ඡරියං වත, භො, අබ්භුතං වත, භො! අහඤ්හි පුබ්බෙ හත්ථිම්පි ධාවන්තං අනුපතිත්වා ගණ්හාමි, අස්සම්පි ධාවන්තං අනුපතිත්වා ගණ්හාමි, රථම්පි ධාවන්තං අනුපතිත්වා ගණ්හාමි, මිගම්පි ධාවන්තං අනුපතිත්වා ගණ්හාමි; අථ ච පනාහං ඉමං සමණං පකතියා ගච්ඡන්තං සබ්බථාමෙන ගච්ඡන්තො න සක්කොමි සම්පාපුණිතු’’න්ති! ඨිතොව භගවන්තං එතදවොච – ‘‘තිට්ඨ, තිට්ඨ, සමණා’’ති. ‘‘ඨිතො අහං, අඞ්ගුලිමාල, ත්වඤ්ච තිට්ඨා’’ති. අථ ¶ ඛො චොරස්ස අඞ්ගුලිමාලස්ස එතදහොසි – ‘‘ඉමෙ ඛො සමණා සක්යපුත්තියා සච්චවාදිනො සච්චපටිඤ්ඤා. අථ පනායං සමණො ගච්ඡං යෙවාහ – ‘ඨිතො අහං, අඞ්ගුලිමාල, ත්වඤ්ච තිට්ඨා’ති. යංනූනාහං ඉමං සමණං පුච්ඡෙය්ය’’න්ති.

349. අථ ඛො චොරො අඞ්ගුලිමාලො භගවන්තං ගාථාය අජ්ඣභාසි –

‘‘ගච්ඡං වදෙසි සමණ ඨිතොම්හි,

මමඤ්ච බ්රූසි ඨිතමට්ඨිතොති;

පුච්ඡාමි තං සමණ එතමත්ථං,

කථං ඨිතො ත්වං අහමට්ඨිතොම්හී’’ති.

‘‘ඨිතො ¶ අහං අඞ්ගුලිමාල සබ්බදා,

සබ්බෙසු භූතෙසු නිධාය දණ්ඩං;

තුවඤ්ච ¶ පාණෙසු අසඤ්ඤතොසි,

තස්මා ඨිතොහං තුවමට්ඨිතොසී’’ති.

‘‘චිරස්සං ¶ වත මෙ මහිතො මහෙසී,

මහාවනං පාපුණි සච්චවාදී [මහාවනං සමණොයං පච්චුපාදි (සී.), මහාවනං සමණ පච්චුපාදි (ස්යා. කං.)];

සොහං චරිස්සාමි පහාය පාපං [සොහං චිරස්සාපි පහාස්සං පාපං (සී.), සොහං චරිස්සාමි පජහිස්සං පාපං (ස්යා. කං.)],

සුත්වාන ගාථං තව ධම්මයුත්තං’’.

ඉත්වෙව චොරො අසිමාවුධඤ්ච,

සොබ්භෙ පපාතෙ නරකෙ අකිරි;

අවන්දි ¶ චොරො සුගතස්ස පාදෙ,

තත්ථෙව නං පබ්බජ්ජං අයාචි.

බුද්ධො ච ඛො කාරුණිකො මහෙසි,

යො සත්ථා ලොකස්ස සදෙවකස්ස;

‘තමෙහි භික්ඛූ’ති තදා අවොච,

එසෙව තස්ස අහු භික්ඛුභාවොති.

350. අථ ඛො භගවා ආයස්මතා අඞ්ගුලිමාලෙන පච්ඡාසමණෙන යෙන සාවත්ථි තෙන චාරිකං පක්කාමි. අනුපුබ්බෙන චාරිකං චරමානො යෙන සාවත්ථි තදවසරි. තත්ර සුදං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස අන්තෙපුරද්වාරෙ මහාජනකායො සන්නිපතිත්වා උච්චාසද්දො මහාසද්දො හොති – ‘‘චොරො තෙ, දෙව, විජිතෙ අඞ්ගුලිමාලො නාම ලුද්දො ලොහිතපාණි හතපහතෙ නිවිට්ඨො අදයාපන්නො පාණභූතෙසු. තෙන ගාමාපි අගාමා කතා, නිගමාපි අනිගමා කතා, ජනපදාපි අජනපදා කතා. සො මනුස්සෙ වධිත්වා වධිත්වා අඞ්ගුලීනං මාලං ධාරෙති. තං දෙවො පටිසෙධෙතූ’’ති.

අථ ¶ ¶ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො පඤ්චමත්තෙහි අස්සසතෙහි සාවත්ථියා නික්ඛමි දිවා දිවස්ස. යෙන ආරාමො තෙන පාවිසි. යාවතිකා යානස්ස භූමි යානෙන ගන්ත්වා යානා පච්චොරොහිත්වා පත්තිකොව යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ¶ භගවන්තං ¶ අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො රාජානං පසෙනදිං කොසලං භගවා එතදවොච – ‘‘කිං නු තෙ, මහාරාජ, රාජා වා මාගධො සෙනියො බිම්බිසාරො කුපිතො වෙසාලිකා වා ලිච්ඡවී අඤ්ඤෙ වා පටිරාජානො’’ති? ‘‘න ඛො මෙ, භන්තෙ, රාජා මාගධො සෙනියො බිම්බිසාරො කුපිතො, නාපි වෙසාලිකා ලිච්ඡවී, නාපි අඤ්ඤෙ පටිරාජානො. චොරො මෙ, භන්තෙ, විජිතෙ අඞ්ගුලිමාලො නාම ලුද්දො ලොහිතපාණි හතපහතෙ නිවිට්ඨො අදයාපන්නො පාණභූතෙසු. තෙන ගාමාපි අගාමා කතා, නිගමාපි අනිගමා කතා, ජනපදාපි අජනපදා කතා. සො මනුස්සෙ වධිත්වා වධිත්වා අඞ්ගුලීනං මාලං ධාරෙති. තාහං, භන්තෙ, පටිසෙධිස්සාමී’’ති. ‘‘සචෙ පන ත්වං, මහාරාජ, අඞ්ගුලිමාලං පස්සෙය්යාසි කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතං, විරතං පාණාතිපාතා, විරතං අදින්නාදානා, විරතං මුසාවාදා, එකභත්තිකං, බ්රහ්මචාරිං, සීලවන්තං, කල්යාණධම්මං, කින්ති නං කරෙය්යාසී’’ති? ‘‘අභිවාදෙය්යාම වා, භන්තෙ, පච්චුට්ඨෙය්යාම වා ආසනෙන වා නිමන්තෙය්යාම, අභිනිමන්තෙය්යාම වා නං චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරෙහි, ධම්මිකං වා අස්ස රක්ඛාවරණගුත්තිං සංවිදහෙය්යාම. කුතො පනස්ස, භන්තෙ, දුස්සීලස්ස පාපධම්මස්ස එවරූපො සීලසංයමො භවිස්සතී’’ති?

තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා අඞ්ගුලිමාලො භගවතො අවිදූරෙ ¶ නිසින්නො හොති. අථ ඛො භගවා දක්ඛිණං බාහුං පග්ගහෙත්වා රාජානං පසෙනදිං කොසලං එතදවොච – ‘‘එසො, මහාරාජ, අඞ්ගුලිමාලො’’ති. අථ ඛො රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස අහුදෙව භයං, අහු ඡම්භිතත්තං, අහු ලොමහංසො. අථ ඛො භගවා රාජානං පසෙනදිං කොසලං භීතං සංවිග්ගං ලොමහට්ඨජාතං විදිත්වා රාජානං පසෙනදිං කොසලං එතදවොච – ‘‘මා භායි, මහාරාජ, නත්ථි තෙ ඉතො භය’’න්ති. අථ ඛො රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස යං අහොසි භයං වා ¶ ඡම්භිතත්තං වා ලොමහංසො වා සො පටිප්පස්සම්භි. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො යෙනායස්මා අඞ්ගුලිමාලො ¶ තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං අඞ්ගුලිමාලං එතදවොච – ‘‘අය්යො නො, භන්තෙ, අඞ්ගුලිමාලො’’ති? ‘‘එවං, මහාරාජා’’ති. ‘‘කථංගොත්තො අය්යස්ස පිතා, කථංගොත්තා මාතා’’ති? ‘‘ගග්ගො ඛො, මහාරාජ, පිතා, මන්තාණී මාතා’’ති. ‘‘අභිරමතු, භන්තෙ, අය්යො ගග්ගො මන්තාණිපුත්තො. අහමය්යස්ස ¶ ගග්ගස්ස මන්තාණිපුත්තස්ස උස්සුක්කං කරිස්සාමි චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරාන’’න්ති.

351. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා අඞ්ගුලිමාලො ආරඤ්ඤිකො හොති පිණ්ඩපාතිකො පංසුකූලිකො තෙචීවරිකො. අථ ඛො ආයස්මා අඞ්ගුලිමාලො රාජානං පසෙනදිං කොසලං එතදවොච – ‘‘අලං, මහාරාජ, පරිපුණ්ණං මෙ චීවර’’න්ති. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ¶ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අච්ඡරියං, භන්තෙ, අබ්භුතං, භන්තෙ! යාවඤ්චිදං, භන්තෙ, භගවා අදන්තානං දමෙතා, අසන්තානං සමෙතා, අපරිනිබ්බුතානං පරිනිබ්බාපෙතා. යඤ්හි මයං, භන්තෙ, නාසක්ඛිම්හා දණ්ඩෙනපි සත්ථෙනපි දමෙතුං සො භගවතා අදණ්ඩෙන අසත්ථෙනෙව [අසත්ථෙන (ස්යා. කං.)] දන්තො. හන්ද ච දානි [හන්ද දානි (ස්යා. කං. පී.)] මයං, භන්තෙ, ගච්ඡාම; බහුකිච්චා මයං බහුකරණීයා’’ති. ‘‘යස්සදානි, මහාරාජ, කාලං මඤ්ඤසී’’ති. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි.

අථ ඛො ආයස්මා අඞ්ගුලිමාලො පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය සාවත්ථියං පිණ්ඩාය පාවිසි. අද්දසා ඛො ආයස්මා අඞ්ගුලිමාලො සාවත්ථියං සපදානං පිණ්ඩාය චරමානො අඤ්ඤතරං ඉත්ථිං මූළ්හගබ්භං විඝාතගබ්භං [විසාතගබ්භං (ස්යා. කං. පී. ක.)]. දිස්වානස්ස ¶ එතදහොසි – ‘‘කිලිස්සන්ති වත, භො, සත්තා; කිලිස්සන්ති වත, භො, සත්තා’’ති! අථ ඛො ආයස්මා අඞ්ගුලිමාලො සාවත්ථියං පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා අඞ්ගුලිමාලො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ඉධාහං, භන්තෙ, පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය සාවත්ථිං ¶ පිණ්ඩාය පාවිසිං. අද්දසං ඛො අහං, භන්තෙ, සාවත්ථියං සපදානං පිණ්ඩාය චරමානො අඤ්ඤතරං ඉත්ථිං මූළ්හගබ්භං විඝාතගබ්භං’’. දිස්වාන මය්හං එතදහොසි – ‘‘කිලිස්සන්ති වත ¶ , භො, සත්තා; කිලිස්සන්ති වත, භො, සත්තා’’ති!

‘‘තෙන හි ත්වං, අඞ්ගුලිමාල, යෙන සා ඉත්ථී තෙනුපසඞ්කම; උපසඞ්කමිත්වා තං ඉත්ථිං එවං වදෙහි ¶ – ‘යතොහං, භගිනි, ජාතො [භගිනි ජාතියා ජාතො (සී.)] නාභිජානාමි සඤ්චිච්ච පාණං ජීවිතා වොරොපෙතා, තෙන සච්චෙන සොත්ථි තෙ හොතු, සොත්ථි ගබ්භස්සා’’’ති.

‘‘සො හි නූන මෙ, භන්තෙ, සම්පජානමුසාවාදො භවිස්සති. මයා හි, භන්තෙ, බහූ සඤ්චිච්ච පාණා ජීවිතා වොරොපිතා’’ති. ‘‘තෙන හි ත්වං, අඞ්ගුලිමාල, යෙන සා ඉත්ථී තෙනුපසඞ්කම; උපසඞ්කමිත්වා තං ඉත්ථිං එවං වදෙහි – ‘යතොහං, භගිනි, අරියාය ජාතියා ජාතො, නාභිජානාමි සඤ්චිච්ච පාණං ජීවිතා වොරොපෙතා, තෙන සච්චෙන සොත්ථි තෙ හොතු, සොත්ථි ගබ්භස්සා’’’ති.

‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො ආයස්මා අඞ්ගුලිමාලො භගවතො පටිස්සුත්වා යෙන සා ඉත්ථී තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා තං ඉත්ථිං එතදවොච – ‘‘යතොහං, භගිනි, අරියාය ජාතියා ජාතො, නාභිජානාමි සඤ්චිච්ච පාණං ජීවිතා වොරොපෙතා, තෙන සච්චෙන සොත්ථි තෙ හොතු, සොත්ථි ගබ්භස්සා’’ති. අථ ඛ්වාස්සා ඉත්ථියා සොත්ථි අහොසි, සොත්ථි ගබ්භස්ස.

අථ ඛො ආයස්මා අඞ්ගුලිමාලො එකො වූපකට්ඨො අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො නචිරස්සෙව – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ ¶ විහාසි. ‘ඛීණා ජාති වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති ¶ අබ්භඤ්ඤාසි. අඤ්ඤතරො ඛො පනායස්මා අඞ්ගුලිමාලො අරහතං අහොසි.

352. අථ ඛො ආයස්මා අඞ්ගුලිමාලො පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය සාවත්ථිං පිණ්ඩාය පාවිසි. තෙන ඛො පන සමයෙන අඤ්ඤෙනපි ලෙඩ්ඩු ඛිත්තො ආයස්මතො අඞ්ගුලිමාලස්ස කායෙ නිපතති, අඤ්ඤෙනපි ¶ දණ්ඩො ඛිත්තො ආයස්මතො අඞ්ගුලිමාලස්ස කායෙ නිපතති, අඤ්ඤෙනපි සක්ඛරා ඛිත්තා ආයස්මතො අඞ්ගුලිමාලස්ස කායෙ නිපතති. අථ ඛො ආයස්මා අඞ්ගුලිමාලො භින්නෙන සීසෙන, ලොහිතෙන ගළන්තෙන, භින්නෙන පත්තෙන, විප්ඵාලිතාය සඞ්ඝාටියා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි. අද්දසා ඛො භගවා ආයස්මන්තං අඞ්ගුලිමාලං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන ආයස්මන්තං අඞ්ගුලිමාලං එතදවොච – ‘‘අධිවාසෙහි ත්වං, බ්රාහ්මණ, අධිවාසෙහි ¶ ත්වං, බ්රාහ්මණ. යස්ස ඛො ත්වං, බ්රාහ්මණ, කම්මස්ස විපාකෙන බහූනි වස්සානි බහූනි වස්සසතානි බහූනි වස්සසහස්සානි නිරයෙ පච්චෙය්යාසි තස්ස ත්වං, බ්රාහ්මණ, කම්මස්ස විපාකං දිට්ඨෙව ධම්මෙ පටිසංවෙදෙසී’’ති. අථ ඛො ආයස්මා අඞ්ගුලිමාලො රහොගතො පටිසල්ලීනො විමුත්තිසුඛං පටිසංවෙදි; තායං වෙලායං ඉමං උදානං උදානෙසි –

‘‘යො පුබ්බෙව [යො ච පුබ්බෙ (සී. ස්යා. කං. පී.)] පමජ්ජිත්වා, පච්ඡා සො නප්පමජ්ජති;

සොමං [සො ඉමං (සී.)] ලොකං පභාසෙති, අබ්භා මුත්තොව චන්දිමා.

‘‘යස්ස ¶ පාපං කතං කම්මං, කුසලෙන පිධීයති [පිථීයති (සී. ස්යා. කං. පී.)];

සොමං ලොකං පභාසෙති, අබ්භා මුත්තොව චන්දිමා.

‘‘යො හවෙ දහරො භික්ඛු, යුඤ්ජති බුද්ධසාසනෙ;

සොමං ලොකං පභාසෙති, අබ්භා මුත්තොව චන්දිමා.

‘‘දිසා හි මෙ ධම්මකථං සුණන්තු,

දිසා හි මෙ යුඤ්ජන්තු බුද්ධසාසනෙ;

දිසා හි මෙ තෙ මනුජා භජන්තු,

යෙ ධම්මමෙවාදපයන්ති සන්තො.

‘‘දිසා ¶ හි මෙ ඛන්තිවාදානං, අවිරොධප්පසංසීනං;

සුණන්තු ධම්මං කාලෙන, තඤ්ච අනුවිධීයන්තු.

‘‘න හි ජාතු සො මමං හිංසෙ, අඤ්ඤං වා පන කිඤ්චි නං [කඤ්චි නං (සී. ස්යා. කං. පී.), කඤ්චනං (?)];

පප්පුය්ය පරමං සන්තිං, රක්ඛෙය්ය තසථාවරෙ.

‘‘උදකඤ්හි ¶ නයන්ති නෙත්තිකා, උසුකාරා නමයන්ති [දමයන්ති (ක.)] තෙජනං;

දාරුං නමයන්ති තච්ඡකා, අත්තානං දමයන්ති පණ්ඩිතා.

‘‘දණ්ඩෙනෙකෙ ¶ දමයන්ති, අඞ්කුසෙහි කසාහි ච;

අදණ්ඩෙන අසත්ථෙන, අහං දන්තොම්හි තාදිනා.

‘‘අහිංසකොති මෙ නාමං, හිංසකස්ස පුරෙ සතො;

අජ්ජාහං සච්චනාමොම්හි, න නං හිංසාමි කිඤ්චි නං [කඤ්චි නං (සී. ස්යා. කං. පී.), කඤ්චනං (?)].

‘‘චොරො ¶ අහං පුරෙ ආසිං, අඞ්ගුලිමාලොති විස්සුතො;

වුය්හමානො මහොඝෙන, බුද්ධං සරණමාගමං.

‘‘ලොහිතපාණි පුරෙ ආසිං, අඞ්ගුලිමාලොති විස්සුතො;

සරණගමනං පස්ස, භවනෙත්ති සමූහතා.

‘‘තාදිසං කම්මං කත්වාන, බහුං දුග්ගතිගාමිනං;

ඵුට්ඨො කම්මවිපාකෙන, අණණො භුඤ්ජාමි භොජනං.

‘‘පමාදමනුයුඤ්ජන්ති, බාලා දුම්මෙධිනො ජනා;

අප්පමාදඤ්ච මෙධාවී, ධනං සෙට්ඨංව රක්ඛති.

‘‘මා පමාදමනුයුඤ්ජෙථ, මා කාමරති සන්ථවං;

අප්පමත්තො හි ඣායන්තො, පප්පොති විපුලං [පරමං (ක.)] සුඛං.

‘‘ස්වාගතං [සාගතං (සී. පී.)] නාපගතං [නාම සගතං (ක.)], නයිදං දුම්මන්තිතං මම;

සංවිභත්තෙසු [සුවිභත්තෙසු (ස්යා. කං.), සවිභත්තෙසු (සී. ක.), පටිභත්තෙසු (පී.)] ධම්මෙසු, යං සෙට්ඨං තදුපාගමං.

‘‘ස්වාගතං නාපගතං, නයිදං දුම්මන්තිතං මම;

තිස්සො විජ්ජා අනුප්පත්තා, කතං බුද්ධස්ස සාසන’’න්ති.

අඞ්ගුලිමාලසුත්තං නිට්ඨිතං ඡට්ඨං.

7. පියජාතිකසුත්තං

353. එවං ¶ ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන අඤ්ඤතරස්ස ගහපතිස්ස එකපුත්තකො පියො මනාපො කාලඞ්කතො හොති. තස්ස කාලංකිරියාය නෙව කම්මන්තා පටිභන්ති න භත්තං පටිභාති. සො ආළාහනං ගන්ත්වා කන්දති – ‘‘කහං, එකපුත්තක, කහං, එකපුත්තකා’’ති! අථ ඛො සො ගහපති යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො තං ගහපතිං භගවා එතදවොච – ‘‘න ඛො තෙ, ගහපති, සකෙ චිත්තෙ ඨිතස්ස ඉන්ද්රියානි, අත්ථි තෙ ඉන්ද්රියානං අඤ්ඤථත්ත’’න්ති. ‘‘කිඤ්හි මෙ, භන්තෙ, ඉන්ද්රියානං නාඤ්ඤථත්තං භවිස්සති; මය්හඤ්හි, භන්තෙ, එකපුත්තො පියො මනාපො කාලඞ්කතො. තස්ස කාලංකිරියාය නෙව කම්මන්තා පටිභන්ති, න භත්තං පටිභාති. සොහං ආළාහනං ගන්ත්වා කන්දාමි – ‘කහං, එකපුත්තක, කහං, එකපුත්තකා’’’ති! ‘‘එවමෙතං, ගහපති, එවමෙතං, ගහපති [එවමෙතං ගහපති (පී. සකිදෙව), එවමෙව (සී. සකිදෙව)]! පියජාතිකා හි, ගහපති, සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා පියප්පභවිකා’’ති. ‘‘කස්ස ඛො [කිස්ස නු ඛො (සී.)] නාමෙතං, භන්තෙ, එවං භවිස්සති – ‘පියජාතිකා සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා පියප්පභවිකා’ති? පියජාතිකා හි ඛො, භන්තෙ, ආනන්දසොමනස්සා පියප්පභවිකා’’ති. අථ ඛො සො ගහපති භගවතො භාසිතං ¶ අනභිනන්දිත්වා පටික්කොසිත්වා උට්ඨායාසනා පක්කාමි.

354. තෙන ඛො පන සමයෙන සම්බහුලා අක්ඛධුත්තා භගවතො අවිදූරෙ අක්ඛෙහි දිබ්බන්ති. අථ ඛො සො ගහපති යෙන තෙ අක්ඛධුත්තා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා අක්ඛධුත්තෙ එතදවොච – ‘‘ඉධාහං, භොන්තො, යෙන සමණො ගොතමො ¶ තෙනුපසඞ්කමිං; උපසඞ්කමිත්වා සමණං ගොතමං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිං. එකමන්තං නිසින්නං ඛො මං, භොන්තො, සමණො ගොතමො එතදවොච – ‘න ඛො තෙ, ගහපති, සකෙ චිත්තෙ ඨිතස්ස ඉන්ද්රියානි, අත්ථි තෙ ඉන්ද්රියානං අඤ්ඤථත්ත’න්ති. එවං වුත්තෙ, අහං, භොන්තො, සමණං ගොතමං එතදවොචං – ‘කිඤ්හි මෙ, භන්තෙ, ඉන්ද්රියානං නාඤ්ඤථත්තං භවිස්සති; මය්හඤ්හි, භන්තෙ, එකපුත්තකො පියො මනාපො කාලඞ්කතො. තස්ස කාලංකිරියාය ¶ නෙව කම්මන්තා පටිභන්ති, න භත්තං පටිභාති ¶ . සොහං ආළාහනං ගන්ත්වා කන්දාමි – කහං, එකපුත්තක, කහං, එකපුත්තකා’ති! ‘එවමෙතං, ගහපති, එවමෙතං, ගහපති! පියජාතිකා හි, ගහපති, සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා පියප්පභවිකා’ති. ‘කස්ස ඛො නාමෙතං, භන්තෙ, එවං භවිස්සති – පියජාතිකා සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා පියප්පභවිකා? පියජාතිකා හි ඛො, භන්තෙ, ආනන්දසොමනස්සා පියප්පභවිකා’ති. අථ ඛ්වාහං, භොන්තො, සමණස්ස ගොතමස්ස භාසිතං අනභිනන්දිත්වා පටික්කොසිත්වා උට්ඨායාසනා පක්කමි’’න්ති. ‘‘එවමෙතං, ගහපති, එවමෙතං, ගහපති! පියජාතිකා හි, ගහපති, ආනන්දසොමනස්සා පියප්පභවිකා’’ති ¶ . අථ ඛො සො ගහපති ‘‘සමෙති මෙ අක්ඛධුත්තෙහී’’ති පක්කාමි. අථ ඛො ඉදං කථාවත්ථු අනුපුබ්බෙන රාජන්තෙපුරං පාවිසි.

355. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො මල්ලිකං දෙවිං ආමන්තෙසි – ‘‘ඉදං තෙ, මල්ලිකෙ, සමණෙන ගොතමෙන භාසිතං – ‘පියජාතිකා සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා පියප්පභවිකා’’’ති. ‘‘සචෙතං, මහාරාජ, භගවතා භාසිතං, එවමෙත’’න්ති. ‘‘එවමෙව පනායං මල්ලිකා යඤ්ඤදෙව සමණො ගොතමො භාසති තං තදෙවස්ස අබ්භනුමොදති’’. ‘‘සචෙතං, මහාරාජ, භගවතා භාසිතං එවමෙතන්ති. සෙය්යථාපි නාම, යඤ්ඤදෙව ආචරියො අන්තෙවාසිස්ස භාසති තං තදෙවස්ස අන්තෙවාසී අබ්භනුමොදති – ‘එවමෙතං, ආචරිය, එවමෙතං, ආචරියා’’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො ත්වං, මල්ලිකෙ, යඤ්ඤදෙව සමණො ගොතමො භාසති තං තදෙවස්ස අබ්භනුමොදසි’’. ‘‘සචෙතං, මහාරාජ ¶ , භගවතා භාසිතං එවමෙත’’න්ති. ‘‘චරපි, රෙ මල්ලිකෙ, විනස්සා’’ති. අථ ඛො මල්ලිකා දෙවී නාළිජඞ්ඝං බ්රාහ්මණං ආමන්තෙසි – ‘‘එහි ත්වං, බ්රාහ්මණ, යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කම; උපසඞ්කමිත්වා මම වචනෙන භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දාහි, අප්පාබාධං අප්පාතඞ්කං ලහුට්ඨානං බලං ඵාසුවිහාරං පුච්ඡ – ‘මල්ලිකා, භන්තෙ, දෙවී භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දති, අප්පාබාධං අප්පාතඞ්කං ලහුට්ඨානං බලං ඵාසුවිහාරං පුච්ඡතී’ති. එවඤ්ච වදෙහි – ‘භාසිතා නු ඛො, භන්තෙ, භගවතා එසා වාචා – පියජාතිකා සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා පියප්පභවිකා’ති ¶ . යථා තෙ භගවා බ්යාකරොති තං සාධුකං උග්ගහෙත්වා මම ආරොචෙය්යාසි. න හි තථාගතා විතථං භණන්තී’’ති. ‘‘එවං, භොතී’’ති ඛො නාළිජඞ්ඝො බ්රාහ්මණො මල්ලිකාය දෙවියා පටිස්සුත්වා යෙන භගවා ¶ තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං ¶ නිසින්නො ඛො නාළිජඞ්ඝො බ්රාහ්මණො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘මල්ලිකා, භො ගොතම, දෙවී භොතො ගොතමස්ස පාදෙ සිරසා වන්දති; අප්පාබාධං අප්පාතඞ්කං ලහුට්ඨානං බලං ඵාසුවිහාරං පුච්ඡති; එවඤ්ච වදෙති – ‘භාසිතා නු ඛො, භන්තෙ, භගවතා එසා වාචා – පියජාතිකා සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා පියප්පභවිකා’’’ති.

356. ‘‘එවමෙතං, බ්රාහ්මණ, එවමෙතං, බ්රාහ්මණ! පියජාතිකා හි, බ්රාහ්මණ, සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා පියප්පභවිකාති. තදමිනාපෙතං, බ්රාහ්මණ, පරියායෙන වෙදිතබ්බං යථා පියජාතිකා සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා පියප්පභවිකා. භූතපුබ්බං, බ්රාහ්මණ, ඉමිස්සායෙව සාවත්ථියා අඤ්ඤතරිස්සා ඉත්ථියා මාතා කාලමකාසි. සා තස්සා කාලකිරියාය උම්මත්තිකා ඛිත්තචිත්තා රථිකාය රථිකං [රථියාය රථියං (සී. ස්යා. කං. පී.)] සිඞ්ඝාටකෙන සිඞ්ඝාටකං උපසඞ්කමිත්වා එවමාහ – ‘අපි මෙ මාතරං අද්දස්සථ [අද්දසථ (සී. පී.)], අපි මෙ මාතරං අද්දස්සථා’ති? ඉමිනාපි ¶ ඛො එතං, බ්රාහ්මණ, පරියායෙන වෙදිතබ්බං යථා පියජාතිකා සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා පියප්පභවිකාති.

‘‘භූතපුබ්බං ¶ , බ්රාහ්මණ, ඉමිස්සායෙව සාවත්ථියා අඤ්ඤතරිස්සා ඉත්ථියා පිතා කාලමකාසි… භාතා කාලමකාසි… භගිනී කාලමකාසි… පුත්තො කාලමකාසි… ධීතා කාලමකාසි… සාමිකො කාලමකාසි. සා තස්ස කාලකිරියාය උම්මත්තිකා ඛිත්තචිත්තා රථිකාය රථිකං සිඞ්ඝාටකෙන සිඞ්ඝාටකං උපසඞ්කමිත්වා එවමාහ – ‘අපි මෙ සාමිකං අද්දස්සථ, අපි මෙ සාමිකං අද්දස්සථා’ති? ඉමිනාපි ඛො එතං, බ්රාහ්මණ, පරියායෙන වෙදිතබ්බං යථා පියජාතිකා සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා පියප්පභවිකාති.

‘‘භූතපුබ්බං ¶ , බ්රාහ්මණ, ඉමිස්සායෙව සාවත්ථියා අඤ්ඤතරස්ස පුරිසස්ස මාතා කාලමකාසි. සො තස්සා කාලකිරියාය උම්මත්තකො ඛිත්තචිත්තො රථිකාය රථිකං සිඞ්ඝාටකෙන සිඞ්ඝාටකං උපසඞ්කමිත්වා එවමාහ – ‘අපි මෙ මාතරං අද්දස්සථ, අපි මෙ මාතරං අද්දස්සථා’ති ¶ ? ඉමිනාපි ඛො එතං, බ්රාහ්මණ ¶ , පරියායෙන වෙදිතබ්බං යථා පියජාතිකා සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා පියප්පභවිකාති.

‘‘භූතපුබ්බං, බ්රාහ්මණ, ඉමිස්සායෙව සාවත්ථියා අඤ්ඤතරස්ස පුරිසස්ස පිතා කාලමකාසි… භාතා කාලමකාසි… භගිනී කාලමකාසි… පුත්තො කාලමකාසි… ධීතා කාලමකාසි… පජාපති කාලමකාසි. සො තස්සා කාලකිරියාය උම්මත්තකො ඛිත්තචිත්තො රථිකාය රථිකං සිඞ්ඝාටකෙන සිඞ්ඝාටකං උපසඞ්කමිත්වා එවමාහ – ‘අපි මෙ පජාපතිං අද්දස්සථ, අපි මෙ පජාපතිං අද්දස්සථා’ති? ඉමිනාපි ඛො එතං, බ්රාහ්මණ, පරියායෙන වෙදිතබ්බං යථා පියජාතිකා සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා පියප්පභවිකාති.

‘‘භූතපුබ්බං, බ්රාහ්මණ, ඉමිස්සායෙව සාවත්ථියා අඤ්ඤතරා ඉත්ථී ඤාතිකුලං අගමාසි. තස්සා තෙ ඤාතකා සාමිකං [සාමිකා (සී.)] අච්ඡින්දිත්වා අඤ්ඤස්ස දාතුකාමා. සා ච තං න ඉච්ඡති. අථ ඛො සා ඉත්ථී සාමිකං එතදවොච – ‘ඉමෙ, මං [මම (ස්යා. කං. පී.)], අය්යපුත්ත, ඤාතකා ත්වං [තයා (සී.), තං (ස්යා. කං. පී.)] අච්ඡින්දිත්වා අඤ්ඤස්ස දාතුකාමා. අහඤ්ච තං න ඉච්ඡාමී’ති. අථ ඛො සො පුරිසො තං ඉත්ථිං ද්විධා ඡෙත්වා අත්තානං ¶ උප්ඵාලෙසි [උප්පාටෙසි (සී. පී.), ඔඵාරෙසි (ක.)] – ‘උභො පෙච්ච භවිස්සාමා’ති. ඉමිනාපි ඛො එතං, බ්රාහ්මණ, පරියායෙන වෙදිතබ්බං යථා පියජාතිකා සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා පියප්පභවිකා’’ති.

357. අථ ඛො නාළිජඞ්ඝො බ්රාහ්මණො භගවතො භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා යෙන මල්ලිකා දෙවී තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා යාවතකො අහොසි භගවතා සද්ධිං කථාසල්ලාපො තං සබ්බං මල්ලිකාය දෙවියා ආරොචෙසි. අථ ඛො මල්ලිකා දෙවී යෙන රාජා පසෙනදි කොසලො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා රාජානං පසෙනදිං කොසලං එතදවොච – ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, පියා තෙ වජිරී කුමාරී’’ති? ‘‘එවං, මල්ලිකෙ, පියා මෙ වජිරී කුමාරී’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, වජිරියා තෙ කුමාරියා විපරිණාමඤ්ඤථාභාවා උප්පජ්ජෙය්යුං ¶ සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා’’ති? ‘‘වජිරියා මෙ, මල්ලිකෙ, කුමාරියා විපරිණාමඤ්ඤථාභාවා ජීවිතස්සපි සියා ¶ අඤ්ඤථත්තං, කිං පන මෙ න උප්පජ්ජිස්සන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා’’ති? ‘‘ඉදං ඛො තං, මහාරාජ, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන සන්ධාය භාසිතං – ‘පියජාතිකා සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා පියප්පභවිකා’ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, පියා තෙ වාසභා ඛත්තියා’’ති? ‘‘එවං, මල්ලිකෙ, පියා ¶ මෙ වාසභා ඛත්තියා’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, වාසභාය තෙ ඛත්තියාය විපරිණාමඤ්ඤථාභාවා උප්පජ්ජෙය්යුං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා’’ති? ‘‘වාසභාය මෙ, මල්ලිකෙ, ඛත්තියාය විපරිණාමඤ්ඤථාභාවා ජීවිතස්සපි සියා අඤ්ඤථත්තං, කිං පන මෙ න උප්පජ්ජිස්සන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා’’ති? ‘‘ඉදං ඛො තං, මහාරාජ, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන සන්ධාය භාසිතං – ‘පියජාතිකා සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා පියප්පභවිකා’ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, පියො තෙ විටටූභො [විඩූඩභො (සී. ස්යා. කං. පී.)] සෙනාපතී’’ති? ‘‘එවං ¶ , මල්ලිකෙ, පියො මෙ විටටූභො සෙනාපතී’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, විටටූභස්ස තෙ සෙනාපතිස්ස විපරිණාමඤ්ඤථාභාවා උප්පජ්ජෙය්යුං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා’’ති? ‘‘විටටූභස්ස මෙ, මල්ලිකෙ, සෙනාපතිස්ස විපරිණාමඤ්ඤථාභාවා ජීවිතස්සපි සියා අඤ්ඤථත්තං ¶ , කිං පන මෙ න උප්පජ්ජිස්සන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා’’ති? ‘‘ඉදං ඛො තං, මහාරාජ, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන සන්ධාය භාසිතං – ‘පියජාතිකා සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා පියප්පභවිකා’ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, පියා තෙ අහ’’න්ති? ‘‘එවං, මල්ලිකෙ, පියා මෙසි ත්ව’’න්ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, මය්හං තෙ විපරිණාමඤ්ඤථාභාවා උප්පජ්ජෙය්යුං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා’’ති? ‘‘තුය්හඤ්හි මෙ, මල්ලිකෙ, විපරිණාමඤ්ඤථාභාවා ජීවිතස්සපි සියා අඤ්ඤථත්තං, කිං පන මෙ න උප්පජ්ජිස්සන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා’’ති? ‘‘ඉදං ඛො තං, මහාරාජ, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන සන්ධාය භාසිතං – ‘පියජාතිකා සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා පියප්පභවිකා’ති.

‘‘තං ¶ කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, පියා තෙ කාසිකොසලා’’ති? ‘‘එවං, මල්ලිකෙ, පියා මෙ කාසිකොසලා. කාසිකොසලානං, මල්ලිකෙ, ආනුභාවෙන කාසිකචන්දනං පච්චනුභොම, මාලාගන්ධවිලෙපනං ධාරෙමා’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, කාසිකොසලානං තෙ විපරිණාමඤ්ඤථාභාවා උප්පජ්ජෙය්යුං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා’’ති? ‘‘කාසිකොසලානඤ්හි, මල්ලිකෙ ¶ , විපරිණාමඤ්ඤථාභාවා ජීවිතස්සපි සියා අඤ්ඤථත්තං, කිං පන මෙ න උප්පජ්ජිස්සන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා’’ති? ‘‘ඉදං ඛො තං, මහාරාජ, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන ¶ සන්ධාය භාසිතං – ‘පියජාතිකා සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසා පියප්පභවිකා’’’ති.

‘‘අච්ඡරියං, මල්ලිකෙ, අබ්භුතං, මල්ලිකෙ! යාවඤ්ච සො භගවා ¶ පඤ්ඤාය අතිවිජ්ඣ මඤ්ඤෙ [පටිවිජ්ඣ පඤ්ඤාය (ක.)] පස්සති. එහි, මල්ලිකෙ, ආචමෙහී’’ති [ආචාමෙහීති (සී. පී.)]. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො උට්ඨායාසනා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා යෙන භගවා තෙනඤ්ජලිං පණාමෙත්වා තික්ඛත්තුං උදානං උදානෙසි – ‘‘නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස, නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස, නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්සා’’ති.

පියජාතිකසුත්තං නිට්ඨිතං සත්තමං.

8. බාහිතිකසුත්තං

358. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය සාවත්ථියං පිණ්ඩාය පාවිසි. සාවත්ථියං පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො යෙන පුබ්බාරාමො මිගාරමාතුපාසාදො තෙනුපසඞ්කමි දිවාවිහාරාය. තෙන ඛො පන සමයෙන රාජා පසෙනදි කොසලො එකපුණ්ඩරීකං නාගං අභිරුහිත්වා සාවත්ථියා නිය්යාති දිවා දිවස්ස. අද්දසා ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො ආයස්මන්තං ආනන්දං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන සිරිවඩ්ඪං මහාමත්තං ආමන්තෙසි – ‘‘ආයස්මා නො එසො, සම්ම සිරිවඩ්ඪ, ආනන්දො’’ති ¶ . ‘‘එවං, මහාරාජ, ආයස්මා එසො ආනන්දො’’ති. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො අඤ්ඤතරං පුරිසං ආමන්තෙසි – ‘‘එහි ත්වං, අම්භො පුරිස, යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කම; උපසඞ්කමිත්වා මම වචනෙන ආයස්මතො ආනන්දස්ස පාදෙ සිරසා වන්දාහි – ‘රාජා, භන්තෙ, පසෙනදි කොසලො ආයස්මතො ආනන්දස්ස පාදෙ සිරසා වන්දතී’ති. එවඤ්ච වදෙහි – ‘සචෙ කිර, භන්තෙ, ආයස්මතො ආනන්දස්ස න කිඤ්චි අච්චායිකං කරණීයං, ආගමෙතු කිර, භන්තෙ, ආයස්මා ආනන්දො මුහුත්තං ¶ අනුකම්පං උපාදායා’’’ති. ‘‘එවං, දෙවා’’ති ඛො සො පුරිසො රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස පටිස්සුත්වා යෙනායස්මා ¶ ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතො ඛො සො පුරිසො ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘රාජා, භන්තෙ, පසෙනදි කොසලො ආයස්මතො ආනන්දස්ස පාදෙ සිරසා වන්දති; එවඤ්ච වදෙති – ‘සචෙ කිර, භන්තෙ, ආයස්මතො ආනන්දස්ස න කිඤ්චි අච්චායිකං කරණීයං, ආගමෙතු කිර, භන්තෙ, ආයස්මා ආනන්දො මුහුත්තං අනුකම්පං උපාදායා’’’ති. අධිවාසෙසි ඛො ආයස්මා ආනන්දො තුණ්හීභාවෙන. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො යාවතිකා නාගස්ස භූමි නාගෙන ගන්ත්වා නාගා පච්චොරොහිත්වා පත්තිකොව යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතො ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘සචෙ, භන්තෙ, ආයස්මතො ආනන්දස්ස න කිඤ්චි අච්චායිකං කරණීයං ¶ , සාධු, භන්තෙ, ආයස්මා ආනන්දො යෙන අචිරවතියා නදියා තීරං තෙනුපසඞ්කමතු අනුකම්පං උපාදායා’’ති. අධිවාසෙසි ඛො ආයස්මා ආනන්දො තුණ්හීභාවෙන.

359. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො යෙන අචිරවතියා නදියා තීරං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා අඤ්ඤතරස්මිං රුක්ඛමූලෙ පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො යාවතිකා නාගස්ස භූමි නාගෙන ගන්ත්වා නාගා පච්චොරොහිත්වා පත්තිකොව යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං අභිවාදෙත්වා ¶ එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතො ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘ඉධ, භන්තෙ, ආයස්මා ¶ ආනන්දො හත්ථත්ථරෙ නිසීදතූ’’ති. ‘‘අලං, මහාරාජ. නිසීද ත්වං; නිසින්නො අහං සකෙ ආසනෙ’’ති. නිසීදි ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ. නිසජ්ජ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘කිං නු ඛො, භන්තෙ ආනන්ද, සො භගවා තථාරූපං කායසමාචාරං සමාචරෙය්ය, ය්වාස්ස කායසමාචාරො ඔපාරම්භො සමණෙහි බ්රාහ්මණෙහී’’ති [බ්රාහ්මණෙහි විඤ්ඤූහීති (සබ්බත්ථ) අට්ඨකථා ටීකා ඔලොකෙතබ්බා]? ‘‘න ඛො, මහාරාජ, සො භගවා තථාරූපං කායසමාචාරං සමාචරෙය්ය, ය්වාස්ස කායසමාචාරො ඔපාරම්භො සමණෙහි බ්රාහ්මණෙහි විඤ්ඤූහී’’ති.

‘‘කිං ¶ පන, භන්තෙ ආනන්ද, සො භගවා තථාරූපං වචීසමාචාරං…පෙ… මනොසමාචාරං සමාචරෙය්ය, ය්වාස්ස මනොසමාචාරො ඔපාරම්භො සමණෙහි බ්රාහ්මණෙහී’’ති [බ්රාහ්මණෙහි විඤ්ඤූහීති (සබ්බත්ථ) අට්ඨකථා ටීකා ඔලොකෙතබ්බා]? ‘‘න ඛො, මහාරාජ, සො භගවා තථාරූපං මනොසමාචාරං සමාචරෙය්ය, ය්වාස්ස මනොසමාචාරො ඔපාරම්භො සමණෙහි බ්රාහ්මණෙහි විඤ්ඤූහී’’ති.

‘‘අච්ඡරියං, භන්තෙ, අබ්භුතං, භන්තෙ! යඤ්හි මයං, භන්තෙ, නාසක්ඛිම්හා පඤ්හෙන පරිපූරෙතුං තං, භන්තෙ, ආයස්මතා ආනන්දෙන පඤ්හස්ස වෙය්යාකරණෙන පරිපූරිතං. යෙ තෙ, භන්තෙ, බාලා අබ්යත්තා අනනුවිච්ච අපරියොගාහෙත්වා පරෙසං වණ්ණං වා අවණ්ණං වා භාසන්ති, න මයං තං සාරතො පච්චාගච්ඡාම; යෙ පන [යෙ ච ඛො (සී. ස්යා. කං. පී.)] තෙ, භන්තෙ ¶ , පණ්ඩිතා වියත්තා [බ්යත්තා (සී. ස්යා. කං. පී.)] මෙධාවිනො අනුවිච්ච පරියොගාහෙත්වා පරෙසං වණ්ණං වා අවණ්ණං වා භාසන්ති, මයං තං සාරතො පච්චාගච්ඡාම’’.

360. ‘‘කතමො පන, භන්තෙ ආනන්ද, කායසමාචාරො ඔපාරම්භො සමණෙහි බ්රාහ්මණෙහි විඤ්ඤූහී’’ති? ‘‘යො ඛො, මහාරාජ, කායසමාචාරො අකුසලො’’.

‘‘කතමො ¶ පන, භන්තෙ, කායසමාචාරො අකුසලො’’? ‘‘යො ඛො, මහාරාජ, කායසමාචාරො සාවජ්ජො’’.

‘‘කතමො පන, භන්තෙ, කායසමාචාරො සාවජ්ජො’’? ‘‘යො ඛො, මහාරාජ, කායසමාචාරො සබ්යාබජ්ඣො’’ [සබ්යාපජ්ඣො (සී. ස්යා. කං. පී.), සබ්යාපජ්ජො (ක.)].

‘‘කතමො ¶ පන, භන්තෙ, කායසමාචාරො සබ්යාබජ්ඣො’’? ‘‘යො ඛො, මහාරාජ, කායසමාචාරො දුක්ඛවිපාකො’’.

‘‘කතමො පන, භන්තෙ, කායසමාචාරො දුක්ඛවිපාකො’’? ‘‘යො ඛො, මහාරාජ, කායසමාචාරො අත්තබ්යාබාධායපි සංවත්තති, පරබ්යාබාධායපි සංවත්තති, උභයබ්යාබාධායපි සංවත්තති තස්ස අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති; එවරූපො ඛො, මහාරාජ, කායසමාචාරො ඔපාරම්භො සමණෙහි බ්රාහ්මණෙහි විඤ්ඤූහී’’ති.

‘‘කතමො පන, භන්තෙ ආනන්ද, වචීසමාචාරො…පෙ… මනොසමාචාරො ඔපාරම්භො සමණෙහි බ්රාහ්මණෙහි විඤ්ඤූහී’’ති? ‘‘යො ඛො, මහාරාජ, මනොසමාචාරො අකුසලො’’.

‘‘කතමො පන, භන්තෙ, මනොසමාචාරො අකුසලො’’? ‘‘යො ¶ ඛො, මහාරාජ, මනොසමාචාරො සාවජ්ජො’’.

‘‘කතමො පන, භන්තෙ, මනොසමාචාරො සාවජ්ජො’’? ‘‘යො ඛො, මහාරාජ, මනොසමාචාරො සබ්යාබජ්ඣො’’.

‘‘කතමො ¶ පන, භන්තෙ, මනොසමාචාරො සබ්යාබජ්ඣො’’? ‘‘යො ඛො, මහාරාජ, මනොසමාචාරො දුක්ඛවිපාකො’’.

‘‘කතමො පන, භන්තෙ, මනොසමාචාරො දුක්ඛවිපාකො’’? ‘‘යො ඛො, මහාරාජ, මනොසමාචාරො ¶ අත්තබ්යාබාධායපි සංවත්තති, පරබ්යාබාධායපි සංවත්තති, උභයබ්යාබාධායපි සංවත්තති තස්ස අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති; එවරූපො ඛො, මහාරාජ, මනොසමාචාරො ඔපාරම්භො සමණෙහි බ්රාහ්මණෙහි විඤ්ඤූහී’’ති.

‘‘කිං නු ඛො, භන්තෙ ආනන්ද, සො භගවා සබ්බෙසංයෙව අකුසලානං ධම්මානං පහානං වණ්ණෙතී’’ති? ‘‘සබ්බාකුසලධම්මපහීනො ඛො, මහාරාජ, තථාගතො කුසලධම්මසමන්නාගතො’’ති.

361. ‘‘කතමො පන, භන්තෙ ආනන්ද, කායසමාචාරො අනොපාරම්භො සමණෙහි බ්රාහ්මණෙහි විඤ්ඤූහී’’ති? ‘‘යො ඛො, මහාරාජ, කායසමාචාරො කුසලො’’.

‘‘කතමො ¶ පන, භන්තෙ, කායසමාචාරො කුසලො’’? ‘‘යො ඛො, මහාරාජ, කායසමාචාරො අනවජ්ජො’’.

‘‘කතමො පන, භන්තෙ, කායසමාචාරො අනවජ්ජො’’? ‘‘යො ඛො, මහාරාජ, කායසමාචාරො අබ්යාබජ්ඣො’’.

‘‘කතමො පන, භන්තෙ, කායසමාචාරො අබ්යාබජ්ඣො’’? ‘‘යො ඛො, මහාරාජ, කායසමාචාරො සුඛවිපාකො’’.

‘‘කතමො පන, භන්තෙ, කායසමාචාරො සුඛවිපාකො’’?

‘‘යො ඛො, මහාරාජ, කායසමාචාරො නෙවත්තබ්යාබාධායපි සංවත්තති, න පරබ්යාබාධායපි සංවත්තති, න උභයබ්යාබාධායපි සංවත්තති තස්ස අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා ¶ අභිවඩ්ඪන්ති; එවරූපො ඛො, මහාරාජ, කායසමාචාරො අනොපාරම්භො සමණෙහි බ්රාහ්මණෙහි විඤ්ඤූහී’’ති.

‘‘කතමො පන, භන්තෙ ආනන්ද, වචීසමාචාරො…පෙ… මනොසමාචාරො අනොපාරම්භො සමණෙහි බ්රාහ්මණෙහි විඤ්ඤූහී’’ති? ‘‘යො ඛො, මහාරාජ, මනොසමාචාරො කුසලො’’.

‘‘කතමො ¶ ¶ පන, භන්තෙ, මනොසමාචාරො කුසලො’’? ‘‘යො ඛො, මහාරාජ, මනොසමාචාරො අනවජ්ජො’’.

‘‘කතමො පන, භන්තෙ, මනොසමාචාරො අනවජ්ජො’’? ‘‘යො ඛො, මහාරාජ, මනොසමාචාරො අබ්යාබජ්ඣො’’.

‘‘කතමො පන, භන්තෙ, මනොසමාචාරො අබ්යාබජ්ඣො’’? ‘‘යො ඛො, මහාරාජ, මනොසමාචාරො සුඛවිපාකො’’.

‘‘කතමො පන, භන්තෙ, මනොසමාචාරො සුඛවිපාකො’’? ‘‘යො ඛො, මහාරාජ, මනොසමාචාරො නෙවත්තබ්යාබාධායපි සංවත්තති, න පරබ්යාබාධායපි සංවත්තති, න උභයබ්යාබාධායපි සංවත්තති. තස්ස අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති. එවරූපො ඛො, මහාරාජ, මනොසමාචාරො අනොපාරම්භො සමණෙහි බ්රාහ්මණෙහි විඤ්ඤූහී’’ති.

‘‘කිං පන, භන්තෙ ආනන්ද, සො භගවා සබ්බෙසංයෙව කුසලානං ධම්මානං උපසම්පදං වණ්ණෙතී’’ති? ‘‘සබ්බාකුසලධම්මපහීනො ඛො, මහාරාජ, තථාගතො කුසලධම්මසමන්නාගතො’’ති.

362. ‘‘අච්ඡරියං ¶ , භන්තෙ, අබ්භුතං, භන්තෙ! යාව සුභාසිතං චිදං [සුභාසිතමිදං (සී.)], භන්තෙ, ආයස්මතා ආනන්දෙන. ඉමිනා ච මයං, භන්තෙ, ආයස්මතො ආනන්දස්ස සුභාසිතෙන අත්තමනාභිරද්ධා. එවං අත්තමනාභිරද්ධා ච මයං ¶ , භන්තෙ, ආයස්මතො ආනන්දස්ස සුභාසිතෙන. සචෙ, භන්තෙ, ආයස්මතො ආනන්දස්ස හත්ථිරතනං කප්පෙය්ය, හත්ථිරතනම්පි මයං ආයස්මතො ආනන්දස්ස දදෙය්යාම. සචෙ, භන්තෙ, ආයස්මතො ආනන්දස්ස අස්සරතනං කප්පෙය්ය, අස්සරතනම්පි මයං ආයස්මතො ආනන්දස්ස දදෙය්යාම. සචෙ, භන්තෙ, ආයස්මතො ආනන්දස්ස ගාමවරං කප්පෙය්ය, ගාමවරම්පි මයං ආයස්මතො ආනන්දස්ස දදෙය්යාම. අපි ච, භන්තෙ, මයම්පෙතං [මයමෙව තං (සී.), මයම්පනෙතං (ස්යා. කං.)] ජානාම – ‘නෙතං ආයස්මතො ආනන්දස්ස කප්පතී’ති. අයං මෙ, භන්තෙ, බාහිතිකා රඤ්ඤා මාගධෙන අජාතසත්තුනා වෙදෙහිපුත්තෙන වත්ථනාළියා [ඡත්තනාළියා (ස්යා. කං. පී.)] පක්ඛිපිත්වා පහිතා සොළසසමා ආයාමෙන, අට්ඨසමා විත්ථාරෙන ¶ . තං, භන්තෙ, ආයස්මා ආනන්දො පටිග්ගණ්හාතු අනුකම්පං උපාදායා’’ති. ‘‘අලං, මහාරාජ, පරිපුණ්ණං මෙ තිචීවර’’න්ති.

‘‘අයං ¶ , භන්තෙ, අචිරවතී නදී දිට්ඨා ආයස්මතා චෙව ආනන්දෙන අම්හෙහි ච. යදා උපරිපබ්බතෙ මහාමෙඝො අභිප්පවුට්ඨො හොති, අථායං අචිරවතී නදී උභතො කූලානි සංවිස්සන්දන්තී ගච්ඡති; එවමෙව ඛො, භන්තෙ, ආයස්මා ආනන්දො ඉමාය බාහිතිකාය අත්තනො තිචීවරං කරිස්සති. යං පනායස්මතො ආනන්දස්ස පුරාණං තිචීවරං තං සබ්රහ්මචාරීහි සංවිභජිස්සති. එවායං අම්හාකං දක්ඛිණා සංවිස්සන්දන්තී මඤ්ඤෙ ගමිස්සති. පටිග්ගණ්හාතු, භන්තෙ, ආයස්මා ආනන්දො බාහිතික’’න්ති. පටිග්ගහෙසි ඛො ආයස්මා ආනන්දො ¶ බාහිතිකං.

අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘හන්ද ච දානි මයං, භන්තෙ ආනන්ද, ගච්ඡාම; බහුකිච්චා මයං බහුකරණීයා’’ති. ‘‘යස්සදානි ත්වං, මහාරාජ, කාලං මඤ්ඤසී’’ති. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො ආයස්මතො ආනන්දස්ස භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා ආයස්මන්තං ආනන්දං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි.

363. අථ ¶ ඛො ආයස්මා ආනන්දො අචිරපක්කන්තස්ස රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා ආනන්දො යාවතකො අහොසි රඤ්ඤා පසෙනදිනා කොසලෙන සද්ධිං කථාසල්ලාපො තං සබ්බං භගවතො ආරොචෙසි. තඤ්ච බාහිතිකං භගවතො පාදාසි. අථ ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘ලාභා, භික්ඛවෙ, රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස, සුලද්ධලාභා, භික්ඛවෙ, රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස; යං රාජා පසෙනදි කොසලො ලභති ආනන්දං දස්සනාය, ලභති පයිරුපාසනායා’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

බාහිතිකසුත්තං නිට්ඨිතං අට්ඨමං.

9. ධම්මචෙතියසුත්තං

364. එවං ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සක්කෙසු විහරති මෙදාළුපං [මෙතළූපං (සී.), මෙදළුම්පං (පී.)] නාම සක්යානං නිගමො. තෙන ඛො පන සමයෙන රාජා පසෙනදි කොසලො නගරකං අනුප්පත්තො හොති කෙනචිදෙව කරණීයෙන. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො දීඝං කාරායනං ආමන්තෙසි – ‘‘යොජෙහි, සම්ම කාරායන, භද්රානි භද්රානි යානානි, උය්යානභූමිං ගච්ඡාම සුභූමිං දස්සනායා’’ති [සුභූමිදස්සනායාති (දී. නි. 2.43)]. ‘‘එවං, දෙවා’’ති ඛො දීඝො කාරායනො රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස පටිස්සුත්වා භද්රානි භද්රානි යානානි යොජාපෙත්වා රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස පටිවෙදෙසි – ‘‘යුත්තානි ඛො තෙ, දෙව, භද්රානි භද්රානි යානානි. යස්සදානි කාලං මඤ්ඤසී’’ති. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො භද්රං යානං අභිරුහිත්වා භද්රෙහි භද්රෙහි යානෙහි නගරකම්හා නිය්යාසි මහච්චා රාජානුභාවෙන. යෙන ආරාමො තෙන පායාසි. යාවතිකා යානස්ස භූමි යානෙන ගන්ත්වා යානා පච්චොරොහිත්වා පත්තිකොව ආරාමං පාවිසි. අද්දසා ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො ආරාමෙ ජඞ්ඝාවිහාරං අනුචඞ්කමමානො අනුවිචරමානො ¶ රුක්ඛමූලානි පාසාදිකානි පසාදනීයානි අප්පසද්දානි අප්පනිග්ඝොසානි විජනවාතානි මනුස්සරාහස්සෙය්යකානි [මනුස්සරාහසෙය්යකානි (සී. පී.)] පටිසල්ලානසාරුප්පානි. දිස්වාන භගවන්තංයෙව ආරබ්භ සති උදපාදි – ‘‘ඉමානි ඛො තානි රුක්ඛමූලානි පාසාදිකානි පසාදනීයානි අප්පසද්දානි ¶ අප්පනිග්ඝොසානි විජනවාතානි මනුස්සරාහස්සෙය්යකානි පටිසල්ලානසාරුප්පානි, යත්ථ සුදං මයං තං භගවන්තං පයිරුපාසාම අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධ’’න්ති.

365. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො දීඝං කාරායනං ආමන්තෙසි – ‘‘ඉමානි ඛො, සම්ම කාරායන, තානි රුක්ඛමූලානි පාසාදිකානි පසාදනීයානි අප්පසද්දානි අප්පනිග්ඝොසානි විජනවාතානි මනුස්සරාහස්සෙය්යකානි පටිසල්ලානසාරුප්පානි, යත්ථ සුදං මයං තං භගවන්තං පයිරුපාසාම අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං. කහං නු ඛො, සම්ම කාරායන, එතරහි සො භගවා ¶ විහරති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො’’ති? ‘‘අත්ථි, මහාරාජ, මෙදාළුපං නාම සක්යානං නිගමො. තත්ථ සො භගවා එතරහි විහරති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො’’ති. ‘‘කීවදූරෙ [කීවදූරො (සී. ස්යා. කං. පී.)] පන, සම්ම කාරායන ¶ , නගරකම්හා මෙදාළුපං නාම සක්යානං නිගමො හොතී’’ති? ‘‘න දූරෙ, මහාරාජ; තීණි යොජනානි; සක්කා දිවසාවසෙසෙන ගන්තු’’න්ති. ‘‘තෙන හි, සම්ම කාරායන, යොජෙහි භද්රානි භද්රානි යානානි, ගමිස්සාම මයං තං භගවන්තං දස්සනාය අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධ’’න්ති. ‘‘එවං, දෙවා’’ති ඛො දීඝො කාරායනො රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස පටිස්සුත්වා භද්රානි භද්රානි යානානි යොජාපෙත්වා රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස පටිවෙදෙසි – ‘‘යුත්තානි ඛො තෙ, දෙව, භද්රානි භද්රානි යානානි. යස්සදානි කාලං මඤ්ඤසී’’ති. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො භද්රං යානං අභිරුහිත්වා භද්රෙහි භද්රෙහි යානෙහි නගරකම්හා යෙන මෙදාළුපං නාම සක්යානං ¶ නිගමො තෙන පායාසි. තෙනෙව දිවසාවසෙසෙන මෙදාළුපං නාම සක්යානං නිගමං සම්පාපුණි. යෙන ආරාමො තෙන පායාසි. යාවතිකා යානස්ස භූමි යානෙන ගන්ත්වා යානා පච්චොරොහිත්වා පත්තිකොව ආරාමං පාවිසි.

366. තෙන ඛො පන සමයෙන සම්බහුලා භික්ඛූ අබ්භොකාසෙ චඞ්කමන්ති. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො යෙන තෙ භික්ඛූ තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා තෙ භික්ඛූ එතදවොච – ‘‘කහං නු ඛො, භන්තෙ, එතරහි ¶ සො භගවා විහරති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො? දස්සනකාමා හි මයං තං භගවන්තං අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධ’’න්ති. ‘‘එසො, මහාරාජ, විහාරො සංවුතද්වාරො. තෙන අප්පසද්දො උපසඞ්කමිත්වා අතරමානො ආළින්දං පවිසිත්වා උක්කාසිත්වා අග්ගළං ආකොටෙහි. විවරිස්සති භගවා තෙ ද්වාර’’න්ති. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො තත්ථෙව ඛග්ගඤ්ච උණ්හීසඤ්ච දීඝස්ස කාරායනස්ස පාදාසි. අථ ඛො දීඝස්ස කාරායනස්ස එතදහොසි – ‘‘රහායති ඛො දානි රාජා [මහාරාජා (සී. ස්යා. කං. පී.)], ඉධෙව [තෙනිධෙව (සී.)] දානි මයා ඨාතබ්බ’’න්ති. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො යෙන සො විහාරො සංවුතද්වාරො තෙන අප්පසද්දො උපසඞ්කමිත්වා අතරමානො ආළින්දං පවිසිත්වා උක්කාසිත්වා අග්ගළං ආකොටෙසි. විවරි භගවා ද්වාරං. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො විහාරං ¶ පවිසිත්වා භගවතො පාදෙසු සිරසා නිපතිත්වා භගවතො පාදානි මුඛෙන ච පරිචුම්බති, පාණීහි ච පරිසම්බාහති, නාමඤ්ච සාවෙති – ‘‘රාජාහං, භන්තෙ, පසෙනදි කොසලො; රාජාහං, භන්තෙ, පසෙනදි ¶ කොසලො’’ති.

367. ‘‘කිං පන ත්වං, මහාරාජ, අත්ථවසං සම්පස්සමානො ඉමස්මිං සරීරෙ එවරූපං පරමනිපච්චකාරං කරොසි, මිත්තූපහාරං [චිත්තූපහාරං (සී.)] උපදංසෙසී’’ති? ‘‘අත්ථි ඛො මෙ, භන්තෙ, භගවති ධම්මන්වයො ¶ – ‘හොති සම්මාසම්බුද්ධො භගවා, ස්වාක්ඛාතො භගවතා ධම්මො, සුප්පටිපන්නො භගවතො සාවකසඞ්ඝො’ති. ඉධාහං, භන්තෙ, පස්සාමි එකෙ සමණබ්රාහ්මණෙ පරියන්තකතං බ්රහ්මචරියං චරන්තෙ දසපි වස්සානි, වීසම්පි වස්සානි, තිංසම්පි වස්සානි, චත්තාරීසම්පි වස්සානි. තෙ අපරෙන සමයෙන සුන්හාතා සුවිලිත්තා කප්පිතකෙසමස්සූ පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතා සමඞ්ගීභූතා පරිචාරෙන්ති. ඉධ පනාහං, භන්තෙ, භික්ඛූ පස්සාමි යාවජීවං ආපාණකොටිකං පරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං චරන්තෙ. න ඛො පනාහං, භන්තෙ, ඉතො බහිද්ධා අඤ්ඤං එවං පරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං සමනුපස්සාමි. අයම්පි ඛො මෙ, භන්තෙ, භගවති ධම්මන්වයො හොති – ‘සම්මාසම්බුද්ධො භගවා, ස්වාක්ඛාතො භගවතා ධම්මො, සුප්පටිපන්නො භගවතො සාවකසඞ්ඝො’’ති.

368. ‘‘පුන චපරං, භන්තෙ, රාජානොපි රාජූහි විවදන්ති, ඛත්තියාපි ඛත්තියෙහි විවදන්ති, බ්රාහ්මණාපි බ්රාහ්මණෙහි විවදන්ති, ගහපතයොපි ගහපතීහි ¶ විවදන්ති, මාතාපි පුත්තෙන විවදති, පුත්තොපි මාතරා විවදති, පිතාපි පුත්තෙන විවදති, පුත්තොපි පිතරා විවදති, භාතාපි භගිනියා විවදති ¶ , භගිනීපි භාතරා විවදති, සහායොපි සහායෙන විවදති. ඉධ පනාහං, භන්තෙ, භික්ඛූ පස්සාමි සමග්ගෙ සම්මොදමානෙ අවිවදමානෙ ඛීරොදකීභූතෙ අඤ්ඤමඤ්ඤං ¶ පියචක්ඛූහි සම්පස්සන්තෙ විහරන්තෙ. න ඛො පනාහං, භන්තෙ, ඉතො බහිද්ධා අඤ්ඤං එවං සමග්ගං පරිසං සමනුපස්සාමි. අයම්පි ඛො මෙ, භන්තෙ, භගවති ධම්මන්වයො හොති – ‘සම්මාසම්බුද්ධො භගවා, ස්වාක්ඛාතො භගවතා ධම්මො, සුප්පටිපන්නො භගවතො සාවකසඞ්ඝො’ති.

369. ‘‘පුන චපරාහං, භන්තෙ, ආරාමෙන ආරාමං, උය්යානෙන උය්යානං අනුචඞ්කමාමි අනුවිචරාමි. සොහං තත්ථ පස්සාමි එකෙ සමණබ්රාහ්මණෙ කිසෙ ලූඛෙ දුබ්බණ්ණෙ උප්පණ්ඩුප්පණ්ඩුකජාතෙ ධමනිසන්ථතගත්තෙ, න විය මඤ්ඤෙ චක්ඛුං බන්ධන්තෙ ජනස්ස දස්සනාය. තස්ස මය්හං, භන්තෙ, එතදහොසි – ‘අද්ධා ඉමෙ ආයස්මන්තො අනභිරතා වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, අත්ථි වා තෙසං කිඤ්චි පාපං කම්මං කතං පටිච්ඡන්නං; තථා හි ඉමෙ ආයස්මන්තො කිසා ලූඛා දුබ්බණ්ණා උප්පණ්ඩුප්පණ්ඩුකජාතා ධමනිසන්ථතගත්තා, න විය මඤ්ඤෙ චක්ඛුං බන්ධන්ති ජනස්ස දස්සනායා’ති. ත්යාහං උපසඞ්කමිත්වා එවං වදාමි – ‘කිං නු ඛො තුම්හෙ ආයස්මන්තො කිසා ලූඛා දුබ්බණ්ණා උප්පණ්ඩුප්පණ්ඩුකජාතා ධමනිසන්ථතගත්තා, න විය මඤ්ඤෙ චක්ඛුං බන්ධථ ජනස්ස දස්සනායා’ති? තෙ එවමාහංසු – ‘බන්ධුකරොගො නො [පණ්ඩුකරොගිනො (ක.)], මහාරාජා’ති. ඉධ පනාහං, භන්තෙ, භික්ඛූ ¶ පස්සාමි ¶ හට්ඨපහට්ඨෙ උදග්ගුදග්ගෙ අභිරතරූපෙ පීණින්ද්රියෙ [පීණිතින්ද්රියෙ (සී. පී.)] අප්පොස්සුක්කෙ පන්නලොමෙ පරදත්තවුත්තෙ මිගභූතෙන චෙතසා විහරන්තෙ. තස්ස මය්හං, භන්තෙ, එතදහොසි – ‘අද්ධා ඉමෙ ආයස්මන්තො තස්ස භගවතො සාසනෙ උළාරං පුබ්බෙනාපරං විසෙසං ජානන්ති; තථා හි ඉමෙ ආයස්මන්තො හට්ඨපහට්ඨා උදග්ගුදග්ගා අභිරතරූපා පීණින්ද්රියා අප්පොස්සුක්කා පන්නලොමා පරදත්තවුත්තා මිගභූතෙන චෙතසා විහරන්තී’ති. අයම්පි ඛො මෙ, භන්තෙ, භගවති ධම්මන්වයො හොති – ‘සම්මාසම්බුද්ධො භගවා, ස්වාක්ඛාතො භගවතා ධම්මො, සුප්පටිපන්නො භගවතො සාවකසඞ්ඝො’ති.

370. ‘‘පුන චපරාහං, භන්තෙ, රාජා ඛත්තියො මුද්ධාවසිත්තො; පහොමි ¶ ඝාතෙතායං වා ඝාතෙතුං, ජාපෙතායං වා ජාපෙතුං, පබ්බාජෙතායං වා පබ්බාජෙතුං ¶ . තස්ස මය්හං, භන්තෙ, අඩ්ඩකරණෙ නිසින්නස්ස අන්තරන්තරා කථං ඔපාතෙන්ති. සොහං න ලභාමි – ‘මා මෙ භොන්තො අඩ්ඩකරණෙ නිසින්නස්ස අන්තරන්තරා කථං ඔපාතෙථ [ඔපාතෙන්තු (සී.) උපරිසෙලසුත්තෙ පන ‘‘ඔපාතෙථා’’තියෙව දිස්සති], කථාපරියොසානං මෙ භොන්තො ආගමෙන්තූ’ති. තස්ස මය්හං, භන්තෙ, අන්තරන්තරා කථං ඔපාතෙන්ති. ඉධ පනාහං, භන්තෙ, භික්ඛූ පස්සාමි; යස්මිං සමයෙ භගවා අනෙකසතාය පරිසාය ධම්මං දෙසෙති, නෙව තස්මිං සමයෙ භගවතො සාවකානං ඛිපිතසද්දො වා හොති උක්කාසිතසද්දො වා. භූතපුබ්බං, භන්තෙ, භගවා අනෙකසතාය පරිසාය ධම්මං දෙසෙති. තත්රඤ්ඤතරො භගවතො සාවකො උක්කාසි. තමෙනං අඤ්ඤතරො සබ්රහ්මචාරී ¶ ජණ්ණුකෙන ඝට්ටෙසි – ‘අප්පසද්දො ආයස්මා හොතු, මායස්මා සද්දමකාසි; සත්ථා නො භගවා ධම්මං දෙසෙතී’ති. තස්ස මය්හං, භන්තෙ, එතදහොසි – ‘අච්ඡරියං වත, භො, අබ්භුතං වත, භො! අදණ්ඩෙන වත කිර, භො, අසත්ථෙන එවං සුවිනීතා පරිසා භවිස්සතී’ති! න ඛො පනාහං, භන්තෙ, ඉතො බහිද්ධා අඤ්ඤං එවං සුවිනීතං පරිසං සමනුපස්සාමි. අයම්පි ඛො මෙ, භන්තෙ, භගවති ධම්මන්වයො හොති – ‘සම්මාසම්බුද්ධො භගවා, ස්වාක්ඛාතො භගවතා ධම්මො, සුප්පටිපන්නො භගවතො සාවකසඞ්ඝො’ති.

371. ‘‘පුන චපරාහං, භන්තෙ, පස්සාමි ඉධෙකච්චෙ ඛත්තියපණ්ඩිතෙ නිපුණෙ කතපරප්පවාදෙ වාලවෙධිරූපෙ. තෙ භින්දන්තා [වොභින්දන්තා (සී.)] මඤ්ඤෙ චරන්ති පඤ්ඤාගතෙන දිට්ඨිගතානි. තෙ සුණන්ති – ‘සමණො ඛලු, භො, ගොතමො අමුකං නාම ගාමං වා නිගමං වා ඔසරිස්සතී’ති. තෙ පඤ්හං අභිසඞ්ඛරොන්ති – ‘ඉමං මයං පඤ්හං සමණං ගොතමං උපසඞ්කමිත්වා පුච්ඡිස්සාම. එවං චෙ නො පුට්ඨො එවං බ්යාකරිස්සති, එවමස්ස මයං වාදං ආරොපෙස්සාම; එවං චෙපි නො පුට්ඨො එවං බ්යාකරිස්සති, එවම්පිස්ස මයං වාදං ¶ ආරොපෙස්සාමා’ති. තෙ සුණන්ති – ‘සමණො ඛලු, භො, ගොතමො අමුකං නාම ගාමං වා නිගමං වා ඔසටො’ති. තෙ යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමන්ති. තෙ භගවා ධම්මියා කථාය සන්දස්සෙති සමාදපෙති සමුත්තෙජෙති සම්පහංසෙති ¶ . තෙ භගවතා ධම්මියා කථාය සන්දස්සිතා සමාදපිතා සමුත්තෙජිතා සම්පහංසිතා න චෙව භගවන්තං පඤ්හං ¶ පුච්ඡන්ති, කුතො වාදං ආරොපෙස්සන්ති? අඤ්ඤදත්ථු භගවතො සාවකා සම්පජ්ජන්ති. අයම්පි ඛො මෙ, භන්තෙ, භගවති ධම්මන්වයො හොති – ‘සම්මාසම්බුද්ධො ¶ භගවා, ස්වාක්ඛාතො භගවතා ධම්මො, සුප්පටිපන්නො භගවතො සාවකසඞ්ඝො’ති.

372. ‘‘පුන චපරාහං, භන්තෙ, පස්සාමි ඉධෙකච්චෙ බ්රාහ්මණපණ්ඩිතෙ…පෙ… ගහපතිපණ්ඩිතෙ…පෙ… සමණපණ්ඩිතෙ නිපුණෙ කතපරප්පවාදෙ වාලවෙධිරූපෙ. තෙ භින්දන්තා මඤ්ඤෙ චරන්ති පඤ්ඤාගතෙන දිට්ඨිගතානි. තෙ සුණන්ති – ‘සමණො ඛලු, භො, ගොතමො අමුකං නාම ගාමං වා නිගමං වා ඔසරිස්සතී’ති. තෙ පඤ්හං අභිසඞ්ඛරොන්ති – ‘ඉමං මයං පඤ්හං සමණං ගොතමං උපසඞ්කමිත්වා පුච්ඡිස්සාම. එවං චෙ නො පුට්ඨො එවං බ්යාකරිස්සති, එවමස්ස මයං වාදං ආරොපෙස්සාම; එවං චෙපි නො පුට්ඨො එවං බ්යාකරිස්සති, එවම්පිස්ස මයං වාදං ආරොපෙස්සාමා’ති. තෙ සුණන්ති – ‘සමණො ඛලු, භො, ගොතමො අමුකං නාම ගාමං වා නිගමං වා ඔසටො’ති. තෙ යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමන්ති. තෙ භගවා ධම්මියා කථාය සන්දස්සෙති සමාදපෙති සමුත්තෙජෙති සම්පහංසෙති. තෙ භගවතා ධම්මියා කථාය සන්දස්සිතා සමාදපිතා සමුත්තෙජිතා සම්පහංසිතා න චෙව භගවන්තං පඤ්හං පුච්ඡන්ති, කුතො වාදං ආරොපෙස්සන්ති? අඤ්ඤදත්ථු භගවන්තංයෙව ඔකාසං යාචන්ති අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජ්ජාය. තෙ භගවා පබ්බාජෙති. තෙ තථාපබ්බජිතා ¶ සමානා එකා වූපකට්ඨා අප්පමත්තා ආතාපිනො පහිතත්තා විහරන්තා නචිරස්සෙව – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරන්ති. තෙ එවමාහංසු – ‘මනං වත, භො, අනස්සාම; මනං වත, භො, පනස්සාම’. මයඤ්හි පුබ්බෙ අස්සමණාව සමානා සමණාම්හාති පටිජානිම්හා, අබ්රාහ්මණාව සමානා බ්රාහ්මණාම්හාති පටිජානිම්හා, අනරහන්තොව සමානා අරහන්තාම්හාති පටිජානිම්හා. ‘ඉදානි ඛොම්හ සමණා, ඉදානි ඛොම්හ බ්රාහ්මණා, ඉදානි ඛොම්හ අරහන්තො’ති. අයම්පි ඛො මෙ, භන්තෙ, භගවති ධම්මන්වයො හොති – ‘සම්මාසම්බුද්ධො භගවා, ස්වාක්ඛාතො භගවතා ධම්මො, සුප්පටිපන්නො භගවතො සාවකසඞ්ඝො’ති.

373. ‘‘පුන ¶ චපරාහං, භන්තෙ, ඉමෙ ඉසිදත්තපුරාණා ථපතයො මමභත්තා මමයානා, අහං නෙසං ජීවිකාය [ජීවිතස්ස (සී.), ජීවිකං (සී. අට්ඨ.), ජීවිතං (ස්යා. කං. පී. ක.)] දාතා, යසස්ස ආහත්තා; අථ ¶ ච පන නො තථා මයි නිපච්චකාරං ¶ කරොන්ති යථා භගවති. භූතපුබ්බාහං, භන්තෙ, සෙනං අබ්භුය්යාතො සමානො ඉමෙ ච ඉසිදත්තපුරාණා ථපතයො වීමංසමානො අඤ්ඤතරස්මිං සම්බාධෙ ආවසථෙ වාසං උපගච්ඡිං. අථ ඛො, භන්තෙ, ඉමෙ ඉසිදත්තපුරාණා ථපතයො බහුදෙව රත්තිං ධම්මියා කථාය වීතිනාමෙත්වා, යතො අහොසි භගවා ¶ [අස්සොසුං ඛො භගවන්තං (සී. ස්යා. කං. පී.)] තතො සීසං කත්වා මං පාදතො කරිත්වා නිපජ්ජිංසු. තස්ස මය්හං, භන්තෙ, එතදහොසි – ‘අච්ඡරියං වත, භො, අබ්භුතං වත, භො! ඉමෙ ඉසිදත්තපුරාණා ථපතයො මමභත්තා මමයානා, අහං නෙසං ජීවිකාය දාතා, යසස්ස ආහත්තා; අථ ච පන නො තථා මයි නිපච්චකාරං කරොන්ති යථා භගවති. අද්ධා ඉමෙ ආයස්මන්තො තස්ස භගවතො සාසනෙ උළාරං පුබ්බෙනාපරං විසෙසං ජානන්තී’ති. අයම්පි ඛො මෙ, භන්තෙ, භගවති ධම්මන්වයො හොති – ‘සම්මාසම්බුද්ධො භගවා, ස්වාක්ඛාතො භගවතා ධම්මො, සුප්පටිපන්නො භගවතො සාවකසඞ්ඝො’ති.

374. ‘‘පුන චපරං, භන්තෙ, භගවාපි ඛත්තියො, අහම්පි ඛත්තියො; භගවාපි කොසලො, අහම්පි කොසලො; භගවාපි ආසීතිකො, අහම්පි ආසීතිකො. යම්පි, භන්තෙ, භගවාපි ඛත්තියො අහම්පි ඛත්තියො, භගවාපි කොසලො අහම්පි කොසලො, භගවාපි ආසීතිකො අහම්පි ආසීතිකො; ඉමිනාවාරහාමෙවාහං [ඉමිනාපාහං (ක.)], භන්තෙ, භගවති පරමනිපච්චකාරං කාතුං, මිත්තූපහාරං උපදංසෙතුං. හන්ද, ච දානි මයං, භන්තෙ, ගච්ඡාම; බහුකිච්චා මයං බහුකරණීයා’’ති. ‘‘යස්සදානි ත්වං, මහාරාජ, කාලං මඤ්ඤසී’’ති. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි. අථ ඛො භගවා අචිරපක්කන්තස්ස රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘එසො, භික්ඛවෙ, රාජා පසෙනදි කොසලො ධම්මචෙතියානි ¶ භාසිත්වා උට්ඨායාසනා පක්කන්තො. උග්ගණ්හථ, භික්ඛවෙ, ධම්මචෙතියානි; පරියාපුණාථ, භික්ඛවෙ ¶ , ධම්මචෙතියානි; ධාරෙථ, භික්ඛවෙ, ධම්මචෙතියානි. අත්ථසංහිතානි, භික්ඛවෙ, ධම්මචෙතියානි ආදිබ්රහ්මචරියකානී’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

ධම්මචෙතියසුත්තං නිට්ඨිතං නවමං.

10. කණ්ණකත්ථලසුත්තං

375. එවං ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා උරුඤ්ඤායං [උජුඤ්ඤායං (සී. පී.), උදඤ්ඤායං (ස්යා. කං.)] විහරති කණ්ණකත්ථලෙ මිගදායෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන රාජා පසෙනදි කොසලො උරුඤ්ඤං අනුප්පත්තො හොති කෙනචිදෙව කරණීයෙන. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො අඤ්ඤතරං පුරිසං ආමන්තෙසි – ‘‘එහි ත්වං, අම්භො පුරිස, යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කම; උපසඞ්කමිත්වා මම වචනෙන භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දාහි, අප්පාබාධං අප්පාතඞ්කං ලහුට්ඨානං බලං ඵාසුවිහාරං පුච්ඡ – ‘රාජා, භන්තෙ, පසෙනදි කොසලො භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දති, අප්පාබාධං අප්පාතඞ්කං ලහුට්ඨානං බලං ඵාසුවිහාරං පුච්ඡතී’ති. එවඤ්ච වදෙහි – ‘අජ්ජ කිර, භන්තෙ, රාජා පසෙනදි කොසලො පච්ඡාභත්තං භුත්තපාතරාසො භගවන්තං දස්සනාය උපසඞ්කමිස්සතී’’’ති. ‘‘එවං, දෙවා’’ති ඛො සො පුරිසො රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස පටිස්සුත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො පුරිසො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘රාජා, භන්තෙ, පසෙනදි කොසලො භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දති, අප්පාබාධං අප්පාතඞ්කං ලහුට්ඨානං බලං ඵාසුවිහාරං පුච්ඡති; එවඤ්ච වදෙති – ‘අජ්ජ කිර භන්තෙ, රාජා පසෙනදි කොසලො පච්ඡාභත්තං භුත්තපාතරාසො භගවන්තං දස්සනාය උපසඞ්කමිස්සතී’’’ති. අස්සොසුං ¶ ඛො සොමා ච භගිනී සකුලා ච භගිනී – ‘‘අජ්ජ කිර ¶ රාජා පසෙනදි කොසලො පච්ඡාභත්තං භුත්තපාතරාසො භගවන්තං දස්සනාය උපසඞ්කමිස්සතී’’ති. අථ ඛො සොමා ච භගිනී සකුලා ච භගිනී රාජානං පසෙනදිං කොසලං භත්තාභිහාරෙ උපසඞ්කමිත්වා එතදවොචුං – ‘‘තෙන හි, මහාරාජ, අම්හාකම්පි වචනෙන භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දාහි, අප්පාබාධං අප්පාතඞ්කං ලහුට්ඨානං බලං ඵාසුවිහාරං පුච්ඡ – ‘සොමා ච, භන්තෙ, භගිනී සකුලා ච භගිනී භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දති, අප්පාබාධං අප්පාතඞ්කං ලහුට්ඨානං බලං ඵාසුවිහාරං පුච්ඡතී’’’ති.

376. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො පච්ඡාභත්තං භුත්තපාතරාසො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො රාජා ¶ පසෙනදි කොසලො ¶ භගවන්තං එතදවොච – ‘‘සොමා ච, භන්තෙ, භගිනී සකුලා ච භගිනී භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දති [වන්දන්ති (සී. ස්යා. කං. පී.)], අප්පාබාධං අප්පාතඞ්කං ලහුට්ඨානං බලං ඵාසුවිහාරං පුච්ඡතී’’ති [පුච්ඡන්තීති (සී. ස්යා. කං. පී.)]. ‘‘කිං පන, මහාරාජ, සොමා ච භගිනී සකුලා ච භගිනී අඤ්ඤං දූතං නාලත්ථු’’න්ති? ‘‘අස්සොසුං ඛො, භන්තෙ, සොමා ච භගිනී සකුලා ච භගිනී – ‘අජ්ජ කිර රාජා පසෙනදි කොසලො පච්ඡාභත්තං භුත්තපාතරාසො භගවන්තං දස්සනාය උපසඞ්කමිස්සතී’ති. අථ ඛො, භන්තෙ, සොමා ච භගිනී සකුලා ච භගිනී මං භත්තාභිහාරෙ උපසඞ්කමිත්වා එතදවොචුං – ‘තෙන හි, මහාරාජ, අම්හාකම්පි වචනෙන භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දාහි, අප්පාබාධං ¶ අප්පාතඞ්කං ලහුට්ඨානං බලං ඵාසුවිහාරං පුච්ඡ – සොමා ච භගිනී සකුලා ච භගිනී භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දති, අප්පාබාධං අප්පාතඞ්කං ලහුට්ඨානං බලං ඵාසුවිහාරං පුච්ඡතී’’’ති. ‘‘සුඛිනියො හොන්තු තා, මහාරාජ, සොමා ච භගිනී සකුලා ච භගිනී’’ති.

377. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘සුතං මෙතං, භන්තෙ, සමණො ගොතමො එවමාහ – ‘නත්ථි සො සමණො වා බ්රාහ්මණො වා යො සබ්බඤ්ඤූ සබ්බදස්සාවී අපරිසෙසං ඤාණදස්සනං පටිජානිස්සති, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’ති. යෙ තෙ, භන්තෙ, එවමාහංසු – ‘සමණො ගොතමො එවමාහ ¶ – නත්ථි සො සමණො වා බ්රාහ්මණො වා යො සබ්බඤ්ඤූ සබ්බදස්සාවී අපරිසෙසං ඤාණදස්සනං පටිජානිස්සති, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’ති; කච්චි තෙ, භන්තෙ, භගවතො වුත්තවාදිනො, න ච භගවන්තං අභූතෙන අබ්භාචික්ඛන්ති, ධම්මස්ස චානුධම්මං බ්යාකරොන්ති, න ච කොචි සහධම්මිකො වාදානුවාදො ගාරය්හං ඨානං ආගච්ඡතී’’ති? ‘‘යෙ තෙ, මහාරාජ, එවමාහංසු – ‘සමණො ගොතමො එවමාහ – නත්ථි සො සමණො වා බ්රාහ්මණො වා යො සබ්බඤ්ඤූ සබ්බදස්සාවී අපරිසෙසං ඤාණදස්සනං පටිජානිස්සති, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’ති; න මෙ තෙ වුත්තවාදිනො, අබ්භාචික්ඛන්ති ච පන මං තෙ අසතා අභූතෙනා’’ති.

378. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො විටටූභං සෙනාපතිං ආමන්තෙසි – ‘‘කො නු ඛො, සෙනාපති, ඉමං කථාවත්ථුං රාජන්තෙපුරෙ අබ්භුදාහාසී’’ති? ‘‘සඤ්ජයො, මහාරාජ, බ්රාහ්මණො ආකාසගොත්තො’’ති. අථ ¶ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො අඤ්ඤතරං පුරිසං ආමන්තෙසි – ‘‘එහි ත්වං ¶ , අම්භො පුරිස, මම වචනෙන සඤ්ජයං බ්රාහ්මණං ආකාසගොත්තං ආමන්තෙහි – ‘රාජා තං, භන්තෙ, පසෙනදි කොසලො ආමන්තෙතී’’’ති. ‘‘එවං, දෙවා’’ති ඛො සො පුරිසො රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස ¶ කොසලස්ස පටිස්සුත්වා යෙන සඤ්ජයො බ්රාහ්මණො ආකාසගොත්තො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා සඤ්ජයං බ්රාහ්මණං ආකාසගොත්තං එතදවොච – ‘‘රාජා තං, භන්තෙ, පසෙනදි කොසලො ආමන්තෙතී’’ති. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘සියා නු ඛො, භන්තෙ, භගවතා අඤ්ඤදෙව කිඤ්චි සන්ධාය භාසිතං, තඤ්ච ජනො අඤ්ඤථාපි පච්චාගච්ඡෙය්ය [පච්චාගච්ඡෙය්යාති, අභිජානාමි මහාරාජ වාචං භාසිතාති (සී.)]. යථා කථං පන, භන්තෙ, භගවා අභිජානාති වාචං භාසිතා’’ති? ‘‘එවං ඛො අහං, මහාරාජ, අභිජානාමි වාචං භාසිතා – ‘නත්ථි සො සමණො වා බ්රාහ්මණො වා යො සකිදෙව සබ්බං ඤස්සති, සබ්බං දක්ඛිති, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’’’ති. ‘‘හෙතුරූපං, භන්තෙ, භගවා ආහ; සහෙතුරූපං, භන්තෙ, භගවා ආහ – ‘නත්ථි සො සමණො වා බ්රාහ්මණො වා යො ¶ සකිදෙව සබ්බං ඤස්සති, සබ්බං දක්ඛිති, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’’’ති. ‘‘චත්තාරොමෙ, භන්තෙ, වණ්ණා – ඛත්තියා, බ්රාහ්මණා, වෙස්සා, සුද්දා. ඉමෙසං නු ඛො, භන්තෙ, චතුන්නං වණ්ණානං සියා විසෙසො සියා නානාකරණ’’න්ති? ‘‘චත්තාරොමෙ, මහාරාජ, වණ්ණා – ඛත්තියා, බ්රාහ්මණා, වෙස්සා, සුද්දා. ඉමෙසං ඛො, මහාරාජ, චතුන්නං වණ්ණානං ද්වෙ වණ්ණා ¶ අග්ගමක්ඛායන්ති – ඛත්තියා ච බ්රාහ්මණා ච – යදිදං අභිවාදනපච්චුට්ඨානඅඤ්ජලිකම්මසාමීචිකම්මානී’’ති [සාමිචිකම්මානන්ති (සී.)]. ‘‘නාහං, භන්තෙ, භගවන්තං දිට්ඨධම්මිකං පුච්ඡාමි; සම්පරායිකාහං, භන්තෙ, භගවන්තං පුච්ඡාමි. චත්තාරොමෙ, භන්තෙ, වණ්ණා – ඛත්තියා, බ්රාහ්මණා, වෙස්සා, සුද්දා. ඉමෙසං නු ඛො, භන්තෙ, චතුන්නං වණ්ණානං සියා විසෙසො සියා නානාකරණ’’න්ති?

379. ‘‘පඤ්චිමානි, මහාරාජ, පධානියඞ්ගානි. කතමානි පඤ්ච? ඉධ, මහාරාජ, භික්ඛු සද්ධො හොති, සද්දහති තථාගතස්ස බොධිං – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා’ති; අප්පාබාධො හොති අප්පාතඞ්කො සමවෙපාකිනියා ගහණියා සමන්නාගතො නාතිසීතාය නාච්චුණ්හාය මජ්ඣිමාය පධානක්ඛමාය; අසඨො හොති අමායාවී යථාභූතං අත්තානං ආවිකත්තා සත්ථරි වා විඤ්ඤූසු වා සබ්රහ්මචාරීසු; ආරද්ධවීරියො විහරති අකුසලානං ධම්මානං ¶ පහානාය, කුසලානං ධම්මානං උපසම්පදාය, ථාමවා දළ්හපරක්කමො අනික්ඛිත්තධුරො කුසලෙසු ධම්මෙසු; පඤ්ඤවා හොති උදයත්ථගාමිනියා පඤ්ඤාය සමන්නාගතො අරියාය නිබ්බෙධිකාය සම්මාදුක්ඛක්ඛයගාමිනියා – ඉමානි ඛො, මහාරාජ, පඤ්ච පධානියඞ්ගානි. චත්තාරොමෙ, මහාරාජ, වණ්ණා – ඛත්තියා, බ්රාහ්මණා, වෙස්සා, සුද්දා. තෙ චස්සු ඉමෙහි පඤ්චහි පධානියඞ්ගෙහි සමන්නාගතා ¶ ; එත්ථ පන නෙසං අස්ස ¶ දීඝරත්තං හිතාය සුඛායා’’ති. ‘‘චත්තාරොමෙ, භන්තෙ, වණ්ණා – ඛත්තියා, බ්රාහ්මණා, වෙස්සා, සුද්දා ¶ . තෙ චස්සු ඉමෙහි පඤ්චහි පධානියඞ්ගෙහි සමන්නාගතා; එත්ථ පන නෙසං, භන්තෙ, සියා විසෙසො සියා නානාකරණ’’න්ති? ‘‘එත්ථ ඛො නෙසාහං, මහාරාජ, පධානවෙමත්තතං වදාමි. සෙය්යථාපිස්සු, මහාරාජ, ද්වෙ හත්ථිදම්මා වා අස්සදම්මා වා ගොදම්මා වා සුදන්තා සුවිනීතා, ද්වෙ හත්ථිදම්මා වා අස්සදම්මා වා ගොදම්මා වා අදන්තා අවිනීතා. තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, යෙ තෙ ද්වෙ හත්ථිදම්මා වා අස්සදම්මා වා ගොදම්මා වා සුදන්තා සුවිනීතා, අපි නු තෙ දන්තාව දන්තකාරණං ගච්ඡෙය්යුං, දන්තාව දන්තභූමිං සම්පාපුණෙය්යු’’න්ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘යෙ පන තෙ ද්වෙ හත්ථිදම්මා වා අස්සදම්මා වා ගොදම්මා වා අදන්තා අවිනීතා, අපි නු තෙ අදන්තාව දන්තකාරණං ගච්ඡෙය්යුං, අදන්තාව දන්තභූමිං සම්පාපුණෙය්යුං, සෙය්යථාපි තෙ ද්වෙ හත්ථිදම්මා වා අස්සදම්මා වා ගොදම්මා වා සුදන්තා සුවිනීතා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යං තං සද්ධෙන පත්තබ්බං අප්පාබාධෙන අසඨෙන අමායාවිනා ආරද්ධවීරියෙන පඤ්ඤවතා තං වත [තං තථා සො (ක.)] අස්සද්ධො බහ්වාබාධො සඨො මායාවී කුසීතො දුප්පඤ්ඤො පාපුණිස්සතීති – නෙතං ඨානං විජ්ජතී’’ති.

380. ‘‘හෙතුරූපං, භන්තෙ, භගවා ආහ; සහෙතුරූපං, භන්තෙ, භගවා ආහ. චත්තාරොමෙ, භන්තෙ, වණ්ණා – ඛත්තියා, බ්රාහ්මණා, වෙස්සා ¶ , සුද්දා. තෙ චස්සු ඉමෙහි පඤ්චහි පධානියඞ්ගෙහි සමන්නාගතා තෙ චස්සු සම්මප්පධානා; එත්ථ පන නෙසං, භන්තෙ, සියා විසෙසො සියා නානාකරණ’’න්ති? ‘‘එත්ථ ඛො [එත්ථ ඛො පන (සී.)] නෙසාහං, මහාරාජ, න කිඤ්චි නානාකරණං වදාමි – යදිදං විමුත්තියා විමුත්තිං. සෙය්යථාපි, මහාරාජ, පුරිසො සුක්ඛං සාකකට්ඨං ආදාය අග්ගිං අභිනිබ්බත්තෙය්ය, තෙජො පාතුකරෙය්ය ¶ ; අථාපරො පුරිසො සුක්ඛං සාලකට්ඨං ආදාය ¶ අග්ගිං අභිනිබ්බත්තෙය්ය, තෙජො පාතුකරෙය්ය; අථාපරො පුරිසො සුක්ඛං අම්බකට්ඨං ආදාය අග්ගිං අභිනිබ්බත්තෙය්ය, තෙජො පාතුකරෙය්ය; අථාපරො පුරිසො සුක්ඛං උදුම්බරකට්ඨං ආදාය අග්ගිං අභිනිබ්බත්තෙය්ය, තෙජො පාතුකරෙය්ය. තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, සියා නු ඛො තෙසං අග්ගීනං නානාදාරුතො අභිනිබ්බත්තානං කිඤ්චි නානාකරණං අච්චියා වා අච්චිං, වණ්ණෙන වා වණ්ණං, ආභාය වා ආභ’’න්ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යං තං තෙජං වීරියා නිම්මථිතං පධානාභිනිබ්බත්තං [විරියං නිප්ඵරති, තං පච්ඡාභිනිබ්බත්තං (සී.)], නාහං තත්ථ කිඤ්චි නානාකරණං වදාමි – යදිදං විමුත්තියා විමුත්ති’’න්ති. ‘‘හෙතුරූපං, භන්තෙ, භගවා ආහ; සහෙතුරූපං, භන්තෙ, භගවා ආහ. කිං ¶ පන, භන්තෙ, අත්ථි දෙවා’’ති? ‘‘කිං පන ත්වං, මහාරාජ, එවං වදෙසි – ‘කිං පන, භන්තෙ, අත්ථි දෙවා’’’ති? ‘‘යදි වා තෙ, භන්තෙ, දෙවා ආගන්තාරො ඉත්ථත්තං යදි වා අනාගන්තාරො ඉත්ථත්තං’’? ‘‘යෙ තෙ, මහාරාජ, දෙවා සබ්යාබජ්ඣා තෙ දෙවා ආගන්තාරො ඉත්ථත්තං, යෙ තෙ දෙවා අබ්යාබජ්ඣා තෙ දෙවා අනාගන්තාරො ඉත්ථත්ත’’න්ති.

381. එවං ¶ වුත්තෙ, විට්ටූභො සෙනාපති භගවන්තං එතදවොච – ‘‘යෙ තෙ, භන්තෙ, දෙවා සබ්යාබජ්ඣා ආගන්තාරො ඉත්ථත්තං තෙ දෙවා, යෙ තෙ දෙවා අබ්යාබජ්ඣා අනාගන්තාරො ඉත්ථත්තං තෙ දෙවෙ තම්හා ඨානා චාවෙස්සන්ති වා පබ්බාජෙස්සන්ති වා’’ති?

අථ ඛො ආයස්මතො ආනන්දස්ස එතදහොසි – ‘‘අයං ඛො විටටූභො සෙනාපති රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස පුත්තො; අහං භගවතො පුත්තො. අයං ඛො කාලො යං පුත්තො පුත්තෙන මන්තෙය්යා’’ති. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො විටටූභං සෙනාපතිං ආමන්තෙසි – ‘‘තෙන හි, සෙනාපති, තං යෙවෙත්ථ පටිපුච්ඡිස්සාමි; යථා තෙ ඛමෙය්ය තථා නං බ්යාකරෙය්යාසි. තං කිං මඤ්ඤසි, සෙනාපති, යාවතා රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස විජිතං යත්ථ ච රාජා පසෙනදි කොසලො ඉස්සරියාධිපච්චං ¶ රජ්ජං කාරෙති, පහොති තත්ථ රාජා පසෙනදි කොසලො සමණං වා බ්රාහ්මණං වා පුඤ්ඤවන්තං වා අපුඤ්ඤවන්තං වා බ්රහ්මචරියවන්තං වා අබ්රහ්මචරියවන්තං වා තම්හා ඨානා චාවෙතුං වා පබ්බාජෙතුං වා’’ති? ‘‘යාවතා, භො, රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස විජිතං යත්ථ ච රාජා පසෙනදි ¶ කොසලො ඉස්සරියාධිපච්චං රජ්ජං කාරෙති, පහොති තත්ථ රාජා පසෙනදි කොසලො ¶ සමණං වා බ්රාහ්මණං වා පුඤ්ඤවන්තං වා අපුඤ්ඤවන්තං වා බ්රහ්මචරියවන්තං වා අබ්රහ්මචරියවන්තං වා තම්හා ඨානා චාවෙතුං වා පබ්බාජෙතුං වා’’ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, සෙනාපති, යාවතා රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස අවිජිතං යත්ථ ච රාජා පසෙනදි කොසලො න ඉස්සරියාධිපච්චං රජ්ජං කාරෙති, තත්ථ පහොති රාජා පසෙනදි කොසලො සමණං වා බ්රාහ්මණං වා පුඤ්ඤවන්තං වා අපුඤ්ඤවන්තං වා බ්රහ්මචරියවන්තං වා අබ්රහ්මචරියවන්තං වා තම්හා ඨානා චාවෙතුං වා පබ්බාජෙතුං වා’’ති? ‘‘යාවතා, භො, රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස අවිජිතං යත්ථ ච රාජා පසෙනදි කොසලො න ඉස්සරියාධිපච්චං රජ්ජං කාරෙති, න තත්ථ පහොති රාජා ¶ පසෙනදි කොසලො සමණං වා බ්රාහ්මණං වා පුඤ්ඤවන්තං වා අපුඤ්ඤවන්තං වා බ්රහ්මචරියවන්තං වා අබ්රහ්මචරියවන්තං වා තම්හා ඨානා චාවෙතුං වා පබ්බාජෙතුං වා’’ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, සෙනාපති, සුතා තෙ දෙවා තාවතිංසා’’ති? ‘‘එවං, භො. සුතා මෙ දෙවා තාවතිංසා. ඉධාපි භොතා රඤ්ඤා පසෙනදිනා කොසලෙන සුතා දෙවා තාවතිංසා’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, සෙනාපති, පහොති රාජා පසෙනදි කොසලො දෙවෙ තාවතිංසෙ තම්හා ඨානා චාවෙතුං වා පබ්බාජෙතුං වා’’ති? ‘‘දස්සනම්පි, භො, රාජා පසෙනදි කොසලො දෙවෙ තාවතිංසෙ නප්පහොති, කුතො පන තම්හා ඨානා චාවෙස්සති වා පබ්බාජෙස්සති වා’’ති? ‘‘එවමෙව ඛො, සෙනාපති, යෙ තෙ දෙවා සබ්යාබජ්ඣා ආගන්තාරො ඉත්ථත්තං තෙ දෙවා, යෙ තෙ දෙවා අබ්යාබජ්ඣා අනාගන්තාරො ඉත්ථත්තං තෙ දෙවෙ දස්සනායපි නප්පහොන්ති; කුතො පන තම්හා ඨානා චාවෙස්සන්ති වා පබ්බාජෙස්සන්ති වා’’ති?

382. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කොනාමො අයං, භන්තෙ, භික්ඛූ’’ති? ‘‘ආනන්දො ¶ නාම, මහාරාජා’’ති. ‘‘ආනන්දො වත, භො, ආනන්දරූපො වත, භො! හෙතුරූපං, භන්තෙ ¶ , ආයස්මා ආනන්දො ආහ; සහෙතුරූපං, භන්තෙ, ආයස්මා ආනන්දො ආහ. කිං පන, භන්තෙ, අත්ථි බ්රහ්මා’’ති? ‘‘කිං පන ත්වං, මහාරාජ, එවං වදෙසි – ‘කිං පන, භන්තෙ, අත්ථි බ්රහ්මා’’’ති? ‘‘යදි වා සො, භන්තෙ, බ්රහ්මා ආගන්තා ඉත්ථත්තං, යදි වා අනාගන්තා ඉත්ථත්ත’’න්ති? ‘‘යො සො, මහාරාජ, බ්රහ්මා සබ්යාබජ්ඣො සො බ්රහ්මා ආගන්තා ඉත්ථත්තං, යො සො බ්රහ්මා අබ්යාබජ්ඣො සො බ්රහ්මා අනාගන්තා ඉත්ථත්ත’’න්ති. අථ ඛො අඤ්ඤතරො පුරිසො රාජානං පසෙනදිං ¶ කොසලං එතදවොච – ‘‘සඤ්ජයො, මහාරාජ, බ්රාහ්මණො ආකාසගොත්තො ආගතො’’ති. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො සඤ්ජයං බ්රාහ්මණං ආකාසගොත්තං එතදවොච – ‘‘කො නු ඛො, බ්රාහ්මණ, ඉමං කථාවත්ථුං රාජන්තෙපුරෙ අබ්භුදාහාසී’’ති? ‘‘විටටූභො, මහාරාජ, සෙනාපතී’’ති. විටටූභො සෙනාපති එවමාහ – ‘‘සඤ්ජයො, මහාරාජ, බ්රාහ්මණො ආකාසගොත්තො’’ති. අථ ඛො අඤ්ඤතරො පුරිසො රාජානං පසෙනදිං කොසලං එතදවොච – ‘‘යානකාලො, මහාරාජා’’ති.

අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘සබ්බඤ්ඤුතං මයං, භන්තෙ, භගවන්තං ¶ අපුච්ඡිම්හා, සබ්බඤ්ඤුතං භගවා බ්යාකාසි; තඤ්ච පනම්හාකං රුච්චති චෙව ඛමති ච, තෙන චම්හා අත්තමනා. චාතුවණ්ණිසුද්ධිං මයං, භන්තෙ, භගවන්තං අපුච්ඡිම්හා, චාතුවණ්ණිසුද්ධිං ¶ භගවා බ්යාකාසි; තඤ්ච පනම්හාකං රුච්චති චෙව ඛමති ච, තෙන චම්හා අත්තමනා. අධිදෙවෙ මයං, භන්තෙ, භගවන්තං අපුච්ඡිම්හා, අධිදෙවෙ භගවා බ්යාකාසි; තඤ්ච පනම්හාකං රුච්චති චෙව ඛමති ච, තෙන චම්හා අත්තමනා. අධිබ්රහ්මානං මයං, භන්තෙ, භගවන්තං අපුච්ඡිම්හා, අධිබ්රහ්මානං භගවා බ්යාකාසි; තඤ්ච පනම්හාකං රුච්චති චෙව ඛමති ච, තෙන චම්හා අත්තමනා. යං යදෙව ච මයං භගවන්තං අපුච්ඡිම්හා තං තදෙව භගවා බ්යාකාසි; තඤ්ච පනම්හාකං රුච්චති චෙව ඛමති ච, තෙන චම්හා අත්තමනා. හන්ද, ච ¶ දානි මයං, භන්තෙ, ගච්ඡාම; බහුකිච්චා මයං බහුකරණීයා’’ති. ‘‘යස්සදානි ත්වං, මහාරාජ, කාලං මඤ්ඤසී’’ති. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො භගවතො භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමීති.

කණ්ණකත්ථලසුත්තං නිට්ඨිතං දසමං.

රාජවග්ගො නිට්ඨිතො චතුත්ථො.

තස්සුද්දානං –

ඝටිකාරො රට්ඨපාලො, මඝදෙවො මධුරියං;

බොධි අඞ්ගුලිමාලො ච, පියජාතං බාහිතිකං;

ධම්මචෙතියසුත්තඤ්ච, දසමං කණ්ණකත්ථලං.