📜

5. බ්රාහ්මණවග්ගො

1. බ්රහ්මායුසුත්තං

383. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා විදෙහෙසු චාරිකං චරති මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං පඤ්චමත්තෙහි භික්ඛුසතෙහි. තෙන ඛො පන සමයෙන බ්රහ්මායු බ්රාහ්මණො මිථිලායං පටිවසති ජිණ්ණො වුඩ්ඪො මහල්ලකො අද්ධගතො වයොඅනුප්පත්තො, වීසවස්සසතිකො ජාතියා, තිණ්ණං වෙදානං [බෙදානං (ක.)] පාරගූ සනිඝණ්ඩුකෙටුභානං සාක්ඛරප්පභෙදානං ඉතිහාසපඤ්චමානං, පදකො, වෙය්යාකරණො, ලොකායතමහාපුරිසලක්ඛණෙසු අනවයො. අස්සොසි ඛො බ්රහ්මායු බ්රාහ්මණො – ‘‘සමණො ඛලු භො, ගොතමො සක්යපුත්තො සක්යකුලා පබ්බජිතො විදෙහෙසු චාරිකං චරති මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං පඤ්චමත්තෙහි භික්ඛුසතෙහි. තං ඛො පන භවන්තං ගොතමං එවං කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගතො – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවාති. සො ඉමං ලොකං සදෙවකං සමාරකං සබ්රහ්මකං සස්සමණබ්රාහ්මණිං පජං සදෙවමනුස්සං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙති. සො ධම්මං දෙසෙති ආදිකල්යාණං මජ්ඣෙකල්යාණං පරියොසානකල්යාණං සාත්ථං සබ්යඤ්ජනං, කෙවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං පකාසෙති. සාධු ඛො පන තථාරූපානං අරහතං දස්සනං හොතී’’’ති.

384. තෙන ඛො පන සමයෙන බ්රහ්මායුස්ස බ්රාහ්මණස්ස උත්තරො නාම මාණවො අන්තෙවාසී හොති තිණ්ණං වෙදානං පාරගූ සනිඝණ්ඩුකෙටුභානං සාක්ඛරප්පභෙදානං ඉතිහාසපඤ්චමානං, පදකො, වෙය්යාකරණො, ලොකායතමහාපුරිසලක්ඛණෙසු අනවයො. අථ ඛො බ්රහ්මායු බ්රාහ්මණො උත්තරං මාණවං ආමන්තෙසි – ‘‘අයං, තාත උත්තර, සමණො ගොතමො සක්යපුත්තො සක්යකුලා පබ්බජිතො විදෙහෙසු චාරිකං චරති මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං පඤ්චමත්තෙහි භික්ඛුසතෙහි. තං ඛො පන භවන්තං ගොතමං එවං කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගතො – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො…පෙ… සාධු ඛො පන තථාරූපානං අරහතං දස්සනං හොතී’ති. එහි ත්වං, තාත උත්තර, යෙන සමණො ගොතමො තෙනුපසඞ්කම; උපසඞ්කමිත්වා සමණං ගොතමං ජානාහි යදි වා තං භවන්තං ගොතමං තථා සන්තංයෙව සද්දො අබ්භුග්ගතො, යදි වා නො තථා; යදි වා සො භවං ගොතමො තාදිසො, යදි වා න තාදිසො. තථා මයං තං භවන්තං ගොතමං වෙදිස්සාමා’’ති. ‘‘යථා කථං පනාහං, භො, තං භවන්තං ගොතමං ජානිස්සාමි යදි වා තං භවන්තං ගොතමං තථා සන්තංයෙව සද්දො අබ්භුග්ගතො, යදි වා නො තථා; යදි වා සො භවං ගොතමො තාදිසො, යදි වා න තාදිසො’’ති. ‘‘ආගතානි ඛො, තාත උත්තර, අම්හාකං මන්තෙසු ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණානි, යෙහි සමන්නාගතස්ස මහාපුරිසස්ස ද්වෙයෙව ගතියො භවන්ති අනඤ්ඤා . සචෙ අගාරං අජ්ඣාවසති, රාජා හොති චක්කවත්තී ධම්මිකො ධම්මරාජා චාතුරන්තො විජිතාවී ජනපදත්ථාවරියප්පත්තො සත්තරතනසමන්නාගතො. තස්සිමානි සත්ත රතනානි භවන්ති, සෙය්යථිදං – චක්කරතනං, හත්ථිරතනං, අස්සරතනං, මණිරතනං, ඉත්ථිරතනං, ගහපතිරතනං, පරිණායකරතනමෙව සත්තමං. පරොසහස්සං ඛො පනස්ස පුත්තා භවන්ති සූරා වීරඞ්ගරූපා පරසෙනප්පමද්දනා. සො ඉමං පථවිං සාගරපරියන්තං අදණ්ඩෙන අසත්ථෙන ධම්මෙන [ධම්මෙන සමෙන (ක.)] අභිවිජිය අජ්ඣාවසති. සචෙ ඛො පන අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජති, අරහං හොති සම්මාසම්බුද්ධො ලොකෙ විවට්ටච්ඡදො. අහං ඛො පන, තාත උත්තර, මන්තානං දාතා; ත්වං මන්තානං පටිග්ගහෙතා’’ති.

385. ‘‘එවං, භො’’ති ඛො උත්තරො මාණවො බ්රහ්මායුස්ස බ්රාහ්මණස්ස පටිස්සුත්වා උට්ඨායාසනා බ්රහ්මායුං බ්රාහ්මණං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා විදෙහෙසු යෙන භගවා තෙන චාරිකං පක්කාමි. අනුපුබ්බෙන චාරිකං චරමානො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො උත්තරො මාණවො භගවතො කායෙ ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණානි සමන්නෙසි. අද්දසා ඛො උත්තරො මාණවො භගවතො කායෙ ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණානි, යෙභුය්යෙන ථපෙත්වා ද්වෙ. ද්වීසු මහාපුරිසලක්ඛණෙසු කඞ්ඛති විචිකිච්ඡති නාධිමුච්චති න සම්පසීදති – කොසොහිතෙ ච වත්ථගුය්හෙ, පහූතජිව්හතාය ච. අථ ඛො භගවතො එතදහොසි – ‘‘පස්සති ඛො මෙ අයං උත්තරො මාණවො ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණානි , යෙභුය්යෙන ථපෙත්වා ද්වෙ. ද්වීසු මහාපුරිසලක්ඛණෙසු කඞ්ඛති විචිකිච්ඡති නාධිමුච්චති න සම්පසීදති – කොසොහිතෙ ච වත්ථගුය්හෙ, පහූතජිව්හතාය චා’’ති. අථ ඛො භගවා තථාරූපං ඉද්ධාභිසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛාසි යථා අද්දස උත්තරො මාණවො භගවතො කොසොහිතං වත්ථගුය්හං. අථ ඛො භගවා ජිව්හං නින්නාමෙත්වා උභොපි කණ්ණසොතානි අනුමසි පටිමසි [පරිමසි (සී. ක.)]; උභොපි නාසිකසොතානි [නාසිකාසොතානි (සී.)] අනුමසි පටිමසි; කෙවලම්පි නලාටමණ්ඩලං ජිව්හාය ඡාදෙසි. අථ ඛො උත්තරස්ස මාණවස්ස එතදහොසි – ‘‘සමන්නාගතො ඛො සමණො ගොතමො ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණෙහි. යංනූනාහං සමණං ගොතමං අනුබන්ධෙය්යං, ඉරියාපථමස්ස පස්සෙය්ය’’න්ති. අථ ඛො උත්තරො මාණවො සත්තමාසානි භගවන්තං අනුබන්ධි ඡායාව අනපායිනී [අනුපායිනී (ස්යා. කං. ක.)].

386. අථ ඛො උත්තරො මාණවො සත්තන්නං මාසානං අච්චයෙන විදෙහෙසු යෙන මිථිලා තෙන චාරිකං පක්කාමි. අනුපුබ්බෙන චාරිකං චරමානො යෙන මිථිලා යෙන බ්රහ්මායු බ්රාහ්මණො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා බ්රහ්මායුං බ්රාහ්මණං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො උත්තරං මාණවං බ්රහ්මායු බ්රාහ්මණො එතදවොච – ‘‘කච්චි, තාත උත්තර, තං භවන්තං ගොතමං තථා සන්තංයෙව සද්දො අබ්භුග්ගතො , නො අඤ්ඤථා? කච්චි පන සො භවං ගොතමො තාදිසො, නො අඤ්ඤාදිසො’’ති? ‘‘තථා සන්තංයෙව, භො, තං භවන්තං ගොතමං සද්දො අබ්භුග්ගතො, නො අඤ්ඤථා; තාදිසොව [තාදිසොව භො (සී. පී.), තාදිසො ච ඛො (ස්යා. කං. ක.)] සො භවං ගොතමො, නො අඤ්ඤාදිසො. සමන්නාගතො ච [සමන්නාගතො ච භො (සබ්බත්ථ)] සො භවං ගොතමො ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණෙහි.

‘‘සුප්පතිට්ඨිතපාදො ඛො පන භවං ගොතමො; ඉදම්පි තස්ස භොතො ගොතමස්ස මහාපුරිසස්ස මහාපුරිසලක්ඛණං භවති.

‘‘හෙට්ඨා ඛො පන තස්ස භොතො ගොතමස්ස පාදතලෙසු චක්කානි ජාතානි සහස්සාරානි සනෙමිකානි සනාභිකානි සබ්බාකාරපරිපූරානි…

‘‘ආයතපණ්හි ඛො පන සො භවං ගොතමො…

‘‘දීඝඞ්ගුලි ඛො පන සො භවං ගොතමො…

‘‘මුදුතලුනහත්ථපාදො ඛො පන සො භවං ගොතමො…

‘‘ජාලහත්ථපාදො ඛො පන සො භවං ගොතමො…

‘‘උස්සඞ්ඛපාදො ඛො පන සො භවං ගොතමො…

‘‘එණිජඞ්ඝො ඛො පන සො භවං ගොතමො…

‘‘ඨිතකො ඛො පන සො භවං ගොතමො අනොනමන්තො උභොහි පාණිතලෙහි ජණ්ණුකානි පරිමසති පරිමජ්ජති…

‘‘කොසොහිතවත්ථගුය්හො ඛො පන සො භවං ගොතමො…

‘‘සුවණ්ණවණ්ණො ඛො පන සො භවං ගොතමො කඤ්චනසන්නිභත්තචො…

‘‘සුඛුමච්ඡවි ඛො පන සො භවං ගොතමො. සුඛුමත්තා ඡවියා රජොජල්ලං කායෙ න උපලිම්පති…

‘‘එකෙකලොමො ඛො පන සො භවං ගොතමො; එකෙකානි ලොමානි ලොමකූපෙසු ජාතානි…

‘‘උද්ධග්ගලොමො ඛො පන සො භවං ගොතමො; උද්ධග්ගානි ලොමානි ජාතානි නීලානි අඤ්ජනවණ්ණානි කුණ්ඩලාවට්ටානි දක්ඛිණාවට්ටකජාතානි…

‘‘බ්රහ්මුජුගත්තො ඛො පන සො භවං ගොතමො…

‘‘සත්තුස්සදො ඛො පන සො භවං ගොතමො…

‘‘සීහපුබ්බද්ධකායො ඛො පන සො භවං ගොතමො…

‘‘චිතන්තරංසො ඛො පන සො භවං ගොතමො…

‘‘නිග්රොධපරිමණ්ඩලො ඛො පන සො භවං ගොතමො; යාවතක්වස්ස කායො තාවතක්වස්ස බ්යාමො, යාවතක්වස්ස බ්යාමො තාවතක්වස්ස කායො…

‘‘සමවට්ටක්ඛන්ධො ඛො පන සො භවං ගොතමො…

‘‘රසග්ගසග්ගී ඛො පන සො භවං ගොතමො…

‘‘සීහහනු ඛො පන සො භවං ගොතමො…

‘‘චත්තාලීසදන්තො ඛො පන සො භවං ගොතමො…

‘‘සමදන්තො ඛො පන සො භවං ගොතමො…

‘‘අවිරළදන්තො ඛො පන සො භවං ගොතමො…

‘‘සුසුක්කදාඨො ඛො පන සො භවං ගොතමො…

‘‘පහූතජිව්හො ඛො පන සො භවං ගොතමො…

‘‘බ්රහ්මස්සරො ඛො පන සො භවං ගොතමො කරවිකභාණී…

‘‘අභිනීලනෙත්තො ඛො පන සො භවං ගොතමො…

‘‘ගොපඛුමො ඛො පන සො භවං ගොතමො…

‘‘උණ්ණා ඛො පනස්ස භොතො ගොතමස්ස භමුකන්තරෙ ජාතා ඔදාතා මුදුතූලසන්නිභා…

‘‘උණ්හීසසීසො ඛො පන සො භවං ගොතමො; ඉදම්පි තස්ස භොතො ගොතමස්ස මහාපුරිසස්ස මහාපුරිසලක්ඛණං භවති.

‘‘ඉමෙහි ඛො, භො, සො භවං ගොතමො ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණෙහි සමන්නාගතො.

387. ‘‘ගච්ඡන්තො ඛො පන සො භවං ගොතමො දක්ඛිණෙනෙව පාදෙන පඨමං පක්කමති. සො නාතිදූරෙ පාදං උද්ධරති, නාච්චාසන්නෙ පාදං නික්ඛිපති; සො නාතිසීඝං ගච්ඡති, නාතිසණිකං ගච්ඡති; න ච අද්දුවෙන අද්දුවං සඞ්ඝට්ටෙන්තො ගච්ඡති, න ච ගොප්ඵකෙන ගොප්ඵකං සඞ්ඝට්ටෙන්තො ගච්ඡති. සො ගච්ඡන්තො න සත්ථිං උන්නාමෙති, න සත්ථිං ඔනාමෙති; න සත්ථිං සන්නාමෙති, න සත්ථිං විනාමෙති. ගච්ඡතො ඛො පන තස්ස භොතො ගොතමස්ස අධරකායොව [අඩ්ඪකායොව (ක.), ආරද්ධකායොව (ස්යා. කං.)] ඉඤ්ජති, න ච කායබලෙන ගච්ඡති. අපලොකෙන්තො ඛො පන සො භවං ගොතමො සබ්බකායෙනෙව අපලොකෙති; සො න උද්ධං උල්ලොකෙති, න අධො ඔලොකෙති; න ච විපෙක්ඛමානො ගච්ඡති, යුගමත්තඤ්ච පෙක්ඛති; තතො චස්ස උත්තරි අනාවටං ඤාණදස්සනං භවති. සො අන්තරඝරං පවිසන්තො න කායං උන්නාමෙති , න කායං ඔනාමෙති; න කායං සන්නාමෙති, න කායං විනාමෙති. සො නාතිදූරෙ නාච්චාසන්නෙ ආසනස්ස පරිවත්තති, න ච පාණිනා ආලම්බිත්වා ආසනෙ නිසීදති, න ච ආසනස්මිං කායං පක්ඛිපති. සො අන්තරඝරෙ නිසින්නො සමානො න හත්ථකුක්කුච්චං ආපජ්ජති, න පාදකුක්කුච්චං ආපජ්ජති; න අද්දුවෙන අද්දුවං ආරොපෙත්වා නිසීදති; න ච ගොප්ඵකෙන ගොප්ඵකං ආරොපෙත්වා නිසීදති; න ච පාණිනා හනුකං උපදහිත්වා [උපාදියිත්වා (සී. පී.)] නිසීදති. සො අන්තරඝරෙ නිසින්නො සමානො න ඡම්භති න කම්පති න වෙධති න පරිතස්සති. සො අඡම්භී අකම්පී අවෙධී අපරිතස්සී විගතලොමහංසො. විවෙකවත්තො ච සො භවං ගොතමො අන්තරඝරෙ නිසින්නො හොති. සො පත්තොදකං පටිග්ගණ්හන්තො න පත්තං උන්නාමෙති, න පත්තං ඔනාමෙති; න පත්තං සන්නාමෙති, න පත්තං විනාමෙති. සො පත්තොදකං පටිග්ගණ්හාති නාතිථොකං නාතිබහුං. සො න ඛුලුඛුලුකාරකං [බුලුබුලුකාරකං (සී.)] පත්තං ධොවති, න සම්පරිවත්තකං පත්තං ධොවති, න පත්තං භූමියං නික්ඛිපිත්වා හත්ථෙ ධොවති; හත්ථෙසු ධොතෙසු පත්තො ධොතො හොති, පත්තෙ ධොතෙ හත්ථා ධොතා හොන්ති. සො පත්තොදකං ඡඩ්ඩෙති නාතිදූරෙ නාච්චාසන්නෙ, න ච විච්ඡඩ්ඩයමානො. සො ඔදනං පටිග්ගණ්හන්තො න පත්තං උන්නාමෙති, න පත්තං ඔනාමෙති; න පත්තං සන්නාමෙති, න පත්තං විනාමෙති. සො ඔදනං පටිග්ගණ්හාති නාතිථොකං නාතිබහුං. බ්යඤ්ජනං ඛො පන භවං ගොතමො බ්යඤ්ජනමත්තාය ආහාරෙති, න ච බ්යඤ්ජනෙන ආලොපං අතිනාමෙති. ද්වත්තික්ඛත්තුං ඛො භවං ගොතමො මුඛෙ ආලොපං සම්පරිවත්තෙත්වා අජ්ඣොහරති; න චස්ස කාචි ඔදනමිඤ්ජා අසම්භින්නා කායං පවිසති, න චස්ස කාචි ඔදනමිඤ්ජා මුඛෙ අවසිට්ඨා හොති; අථාපරං ආලොපං උපනාමෙති. රසපටිසංවෙදී ඛො පන සො භවං ගොතමො ආහාරං ආහාරෙති, නො ච රසරාගපටිසංවෙදී.

‘‘අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතං [අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතො (ක.)] ඛො පන සො භවං ගොතමො ආහාරං ආහාරෙති – නෙව දවාය, න මදාය න මණ්ඩනාය න විභූසනාය, යාවදෙව ඉමස්ස කායස්ස ඨිතියා යාපනාය, විහිංසූපරතියා බ්රහ්මචරියානුග්ගහාය – ‘ඉති පුරාණඤ්ච වෙදනං පටිහඞ්ඛාමි නවඤ්ච වෙදනං න උප්පාදෙස්සාමි, යාත්රා ච මෙ භවිස්සති අනවජ්ජතා ච ඵාසුවිහාරො චා’ති . සො භුත්තාවී පත්තොදකං පටිග්ගණ්හන්තො න පත්තං උන්නාමෙති, න පත්තං ඔනාමෙති; න පත්තං සන්නාමෙති, න පත්තං විනාමෙති. සො පත්තොදකං පටිග්ගණ්හාති නාතිථොකං නාතිබහුං. සො න ඛුලුඛුලුකාරකං පත්තං ධොවති, න සම්පරිවත්තකං පත්තං ධොවති, න පත්තං භූමියං නික්ඛිපිත්වා හත්ථෙ ධොවති; හත්ථෙසු ධොතෙසු පත්තො ධොතො හොති, පත්තෙ ධොතෙ හත්ථා ධොතා හොන්ති. සො පත්තොදකං ඡඩ්ඩෙති නාතිදූරෙ නාච්චාසන්නෙ, න ච විච්ඡඩ්ඩයමානො. සො භුත්තාවී න පත්තං භූමියං නික්ඛිපති නාතිදූරෙ නාච්චාසන්නෙ, න ච අනත්ථිකො පත්තෙන හොති, න ච අතිවෙලානුරක්ඛී පත්තස්මිං. සො භුත්තාවී මුහුත්තං තුණ්හී නිසීදති, න ච අනුමොදනස්ස කාලමතිනාමෙති. සො භුත්තාවී අනුමොදති, න තං භත්තං ගරහති, න අඤ්ඤං භත්තං පටිකඞ්ඛති; අඤ්ඤදත්ථු ධම්මියා කථාය තං පරිසං සන්දස්සෙති සමාදපෙති සමුත්තෙජෙති සම්පහංසෙති. සො තං පරිසං ධම්මියා කථාය සන්දස්සෙත්වා සමාදපෙත්වා සමුත්තෙජෙත්වා සම්පහංසෙත්වා උට්ඨායාසනා පක්කමති. සො නාතිසීඝං ගච්ඡති, නාතිසණිකං ගච්ඡති, න ච මුච්චිතුකාමො ගච්ඡති; න ච තස්ස භොතො ගොතමස්ස කායෙ චීවරං අච්චුක්කට්ඨං හොති න ච අච්චොක්කට්ඨං, න ච කායස්මිං අල්ලීනං න ච කායස්මා අපකට්ඨං; න ච තස්ස භොතො ගොතමස්ස කායම්හා වාතො චීවරං අපවහති; න ච තස්ස භොතො ගොතමස්ස කායෙ රජොජල්ලං උපලිම්පති . සො ආරාමගතො නිසීදති පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ. නිසජ්ජ පාදෙ පක්ඛාලෙති; න ච සො භවං ගොතමො පාදමණ්ඩනානුයොගමනුයුත්තො විහරති. සො පාදෙ පක්ඛාලෙත්වා නිසීදති පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා උජුං කායං පණිධාය පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා. සො නෙව අත්තබ්යාබාධාය චෙතෙති, න පරබ්යාබාධාය චෙතෙති, න උභයබ්යාබාධාය චෙතෙති; අත්තහිතපරහිතඋභයහිතසබ්බලොකහිතමෙව සො භවං ගොතමො චින්තෙන්තො නිසින්නො හොති. සො ආරාමගතො පරිසති ධම්මං දෙසෙති, න තං පරිසං උස්සාදෙති, න තං පරිසං අපසාදෙති; අඤ්ඤදත්ථු ධම්මියා කථාය තං පරිසං සන්දස්සෙති සමාදපෙති සමුත්තෙජෙති සම්පහංසෙති.

‘‘අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතො ඛො පනස්ස භොතො ගොතමස්ස මුඛතො ඝොසො නිච්ඡරති – විස්සට්ඨො ච, විඤ්ඤෙය්යො ච, මඤ්ජු ච, සවනීයො ච, බින්දු ච, අවිසාරී ච, ගම්භීරො ච, නින්නාදී ච. යථාපරිසං ඛො පන සො භවං ගොතමො සරෙන විඤ්ඤාපෙති, න චස්ස බහිද්ධා පරිසාය ඝොසො නිච්ඡරති. තෙ තෙන භොතා ගොතමෙන ධම්මියා කථාය සන්දස්සිතා සමාදපිතා සමුත්තෙජිතා සම්පහංසිතා උට්ඨායාසනා පක්කමන්ති අවලොකයමානායෙව [අපලොකයමානායෙව (සී. ක.)] අවිජහිතත්තා [අවිජහන්තාභාවෙන (සී. ස්යා. කං. පී.)]. අද්දසාම ඛො මයං, භො, තං භවන්තං ගොතමං ගච්ඡන්තං, අද්දසාම ඨිතං, අද්දසාම අන්තරඝරං පවිසන්තං, අද්දසාම අන්තරඝරෙ නිසින්නං තුණ්හීභූතං, අද්දසාම අන්තරඝරෙ භුඤ්ජන්තං, අද්දසාම භුත්තාවිං නිසින්නං තුණ්හීභූතං, අද්දසාම භුත්තාවිං අනුමොදන්තං, අද්දසාම ආරාමං ගච්ඡන්තං, අද්දසාම ආරාමගතං නිසින්නං තුණ්හීභූතං, අද්දසාම ආරාමගතං පරිසති ධම්මං දෙසෙන්තං. එදිසො ච එදිසො ච සො භවං ගොතමො, තතො ච භිය්යො’’ති.

388. එවං වුත්තෙ, බ්රහ්මායු බ්රාහ්මණො උට්ඨායාසනා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා යෙන භගවා තෙනඤ්ජලිං පණාමෙත්වා තික්ඛත්තුං උදානං උදානෙති –

‘‘නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස.

‘‘නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස.

‘‘නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්සා’’ති.

‘‘අප්පෙව නාම මයං කදාචි කරහචි තෙන භොතා ගොතමෙන සමාගච්ඡෙය්යාම? අප්පෙව නාම සියා කොචිදෙව කථාසල්ලාපො’’ති!

389. අථ ඛො භගවා විදෙහෙසු අනුපුබ්බෙන චාරිකං චරමානො යෙන මිථිලා තදවසරි. තත්ර සුදං භගවා මිථිලායං විහරති මඝදෙවම්බවනෙ. අස්සොසුං ඛො මිථිලෙය්යකා [මෙථිලෙය්යකා (සී. පී.)] බ්රාහ්මණගහපතිකා – ‘‘සමණො ඛලු, භො, ගොතමො සක්යපුත්තො සක්යකුලා පබ්බජිතො විදෙහෙසු චාරිකං චරමානො මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං පඤ්චමත්තෙහි භික්ඛුසතෙහි මිථිලං අනුප්පත්තො, මිථිලායං විහරති මඝදෙවම්බවනෙ. තං ඛො පන භවන්තං ගොතමං එවං කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගතො – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවාති. සො ඉමං ලොකං සදෙවකං සමාරකං සබ්රහ්මකං සස්සමණබ්රාහ්මණිං පජං සදෙවමනුස්සං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙති . සො ධම්මං දෙසෙති ආදිකල්යාණං මජ්ඣෙකල්යාණං පරියොසානකල්යාණං සාත්ථං සබ්යඤ්ජනං, කෙවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං පකාසෙති. සාධු ඛො පන තථාරූපානං අරහතං දස්සනං හොතී’’’ති.

අථ ඛො මිථිලෙය්යකා බ්රාහ්මණගහපතිකා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා අප්පෙකච්චෙ භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු; අප්පෙකච්චෙ භගවතා සද්ධිං සම්මොදිංසු, සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු; අප්පෙකච්චෙ යෙන භගවා තෙනඤ්ජලිං පණාමෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු; අප්පෙකච්චෙ භගවතො සන්තිකෙ නාමගොත්තං සාවෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු; අප්පෙකච්චෙ තුණ්හීභූතා එකමන්තං නිසීදිංසු.

390. අස්සොසි ඛො බ්රහ්මායු බ්රාහ්මණො – ‘‘සමණො ඛලු, භො, ගොතමො සක්යපුත්තො සක්යකුලා පබ්බජිතො මිථිලං අනුප්පත්තො, මිථිලායං විහරති මඝදෙවම්බවනෙ’’ති. අථ ඛො බ්රහ්මායු බ්රාහ්මණො සම්බහුලෙහි සාවකෙහි සද්ධිං යෙන මඝදෙවම්බවනං තෙනුපසඞ්කමි. අථ ඛො බ්රහ්මායුනො බ්රාහ්මණස්ස අවිදූරෙ අම්බවනස්ස එතදහොසි – ‘‘න ඛො මෙතං පතිරූපං යොහං පුබ්බෙ අප්පටිසංවිදිතො සමණං ගොතමං දස්සනාය උපසඞ්කමෙය්ය’’න්ති. අථ ඛො බ්රහ්මායු බ්රාහ්මණො අඤ්ඤතරං මාණවකං ආමන්තෙසි – ‘‘එහි ත්වං, මාණවක, යෙන සමණො ගොතමො තෙනුපසඞ්කම; උපසඞ්කමිත්වා මම වචනෙන සමණං ගොතමං අප්පාබාධං අප්පාතඞ්කං ලහුට්ඨානං බලං ඵාසුවිහාරං පුච්ඡ – ‘බ්රහ්මායු, භො ගොතම, බ්රාහ්මණො භවන්තං ගොතමං අප්පාබාධං අප්පාතඞ්කං ලහුට්ඨානං බලං ඵාසුවිහාරං පුච්ඡතී’ති. එවඤ්ච වදෙහි – ‘බ්රහ්මායු, භො ගොතම, බ්රාහ්මණො ජිණ්ණො වුඩ්ඪො මහල්ලකො අද්ධගතො වයොඅනුප්පත්තො, වීසවස්සසතිකො ජාතියා, තිණ්ණං වෙදානං පාරගූ සනිඝණ්ඩුකෙටුභානං සාක්ඛරප්පභෙදානං ඉතිහාසපඤ්චමානං, පදකො, වෙය්යාකරණො, ලොකායතමහාපුරිසලක්ඛණෙසු අනවයො. යාවතා, භො, බ්රාහ්මණගහපතිකා මිථිලායං පටිවසන්ති, බ්රහ්මායු තෙසං බ්රාහ්මණො අග්ගමක්ඛායති – යදිදං භොගෙහි; බ්රහ්මායු තෙසං බ්රාහ්මණො අග්ගමක්ඛායති – යදිදං මන්තෙහි; බ්රහ්මායු තෙසං බ්රාහ්මණො අග්ගමක්ඛායති – යදිදං ආයුනා චෙව යසසා ච. සො භොතො ගොතමස්ස දස්සනකාමො’’’ති.

‘‘එවං , භො’’ති ඛො සො මාණවකො බ්රහ්මායුස්ස බ්රාහ්මණස්ස පටිස්සුත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතො ඛො සො මාණවකො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘බ්රහ්මායු, භො ගොතම, බ්රාහ්මණො භවන්තං ගොතමං අප්පාබාධං අප්පාතඞ්කං ලහුට්ඨානං බලං ඵාසුවිහාරං පුච්ඡති; එවඤ්ච වදෙති – ‘බ්රහ්මායු, භො ගොතම, බ්රාහ්මණො ජිණ්ණො වුඩ්ඪො මහල්ලකො අද්ධගතො වයොඅනුප්පත්තො, වීසවස්සසතිකො ජාතියා, තිණ්ණං වෙදානං පාරගූ සනිඝණ්ඩුකෙටුභානං සාක්ඛරප්පභෙදානං ඉතිහාසපඤ්චමානං, පදකො, වෙය්යාකරණො, ලොකායතමහාපුරිසලක්ඛණෙසු අනවයො. යාවතා, භො, බ්රාහ්මණගහපතිකා මිථිලායං පටිවසන්ති, බ්රහ්මායු තෙසං බ්රාහ්මණො අග්ගමක්ඛායති – යදිදං භොගෙහි; බ්රහ්මායු තෙසං බ්රාහ්මණො අග්ගමක්ඛායති – යදිදං මන්තෙහි; බ්රහ්මායු තෙසං බ්රාහ්මණො අග්ගමක්ඛායති – යදිදං ආයුනා චෙව යසසා ච. සො භොතො ගොතමස්ස දස්සනකාමො’’’ති. ‘‘යස්සදානි, මාණව, බ්රහ්මායු බ්රාහ්මණො කාලං මඤ්ඤතී’’ති. අථ ඛො සො මාණවකො යෙන බ්රහ්මායු බ්රාහ්මණො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා බ්රහ්මායුං බ්රාහ්මණං එතදවොච – ‘‘කතාවකාසො ඛොම්හි භවතා සමණෙන ගොතමෙන. යස්සදානි භවං කාලං මඤ්ඤතී’’ති.

391. අථ ඛො බ්රහ්මායු බ්රාහ්මණො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි. අද්දසා ඛො සා පරිසා බ්රහ්මායුං බ්රාහ්මණං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන ඔරමිය [ඔරමත්ථ (ස්යා. කං. පී.), ඔරමථ, ඔරමති (ක.), අථ නං (සී.), ඔරමියාති පන ත්වාපච්චයන්තතථසංවණ්ණනානුරූපං විසොධිතපදං] ඔකාසමකාසි යථා තං ඤාතස්ස යසස්සිනො. අථ ඛො බ්රහ්මායු බ්රාහ්මණො තං පරිසං එතදවොච – ‘‘අලං, භො! නිසීදථ තුම්හෙ සකෙ ආසනෙ. ඉධාහං සමණස්ස ගොතමස්ස සන්තිකෙ නිසීදිස්සාමී’’ති.

අථ ඛො බ්රහ්මායු බ්රාහ්මණො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො බ්රහ්මායු බ්රාහ්මණො භගවතො කායෙ ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණානි සමන්නෙසි. අද්දසා ඛො බ්රහ්මායු බ්රාහ්මණො භගවතො කායෙ ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණානි, යෙභුය්යෙන ඨපෙත්වා ද්වෙ. ද්වීසු මහාපුරිසලක්ඛණෙසු කඞ්ඛති විචිකිච්ඡති නාධිමුච්චති න සම්පසීදති – කොසොහිතෙ ච වත්ථගුය්හෙ, පහූතජිව්හතාය ච. අථ ඛො බ්රහ්මායු බ්රාහ්මණො භගවන්තං ගාථාහි අජ්ඣභාසි –

‘‘යෙ මෙ ද්වත්තිංසාති සුතා, මහාපුරිසලක්ඛණා;

දුවෙ තෙසං න පස්සාමි, භොතො කායස්මිං ගොතම.

‘‘කච්චි කොසොහිතං භොතො, වත්ථගුය්හං නරුත්තම;

නාරීසමානසව්හයා, කච්චි ජිව්හා න දස්සකා [නාරීසහනාම සව්හයා, කච්චි ජිව්හා නරස්සිකා; (සී. ස්යා. කං. පී.)].

‘‘කච්චි පහූතජිව්හොසි, යථා තං ජානියාමසෙ;

නින්නාමයෙතං පහූතං, කඞ්ඛං විනය නො ඉසෙ.

‘‘දිට්ඨධම්මහිතත්ථාය, සම්පරායසුඛාය ච;

කතාවකාසා පුච්ඡාම, යං කිඤ්චි අභිපත්ථිත’’න්ති.

392. අථ ඛො භගවතො එතදහොසි – ‘‘පස්සති ඛො මෙ අයං බ්රහ්මායු බ්රාහ්මණො ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණානි, යෙභුය්යෙන ඨපෙත්වා ද්වෙ. ද්වීසු මහාපුරිසලක්ඛණෙසු කඞ්ඛති විචිකිච්ඡති නාධිමුච්චති න සම්පසීදති – කොසොහිතෙ ච වත්ථගුය්හෙ, පහූතජිව්හතාය චා’’ති . අථ ඛො භගවා තථාරූපං ඉද්ධාභිසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛාසි යථා අද්දස බ්රහ්මායු බ්රාහ්මණො භගවතො කොසොහිතං වත්ථගුය්හං. අථ ඛො භගවා ජිව්හං නින්නාමෙත්වා උභොපි කණ්ණසොතානි අනුමසි පටිමසි; උභොපි නාසිකසොතානි අනුමසි පටිමසි; කෙවලම්පි නලාටමණ්ඩලං ජිව්හාය ඡාදෙසි. අථ ඛො භගවා බ්රහ්මායුං බ්රාහ්මණං ගාථාහි පච්චභාසි –

‘‘යෙ තෙ ද්වත්තිංසාති සුතා, මහාපුරිසලක්ඛණා;

සබ්බෙ තෙ මම කායස්මිං, මා තෙ [මා වො (ක.)] කඞ්ඛාහු බ්රාහ්මණ.

‘‘අභිඤ්ඤෙය්යං අභිඤ්ඤාතං, භාවෙතබ්බඤ්ච භාවිතං;

පහාතබ්බං පහීනං මෙ, තස්මා බුද්ධොස්මි බ්රාහ්මණ.

‘‘දිට්ඨධම්මහිතත්ථාය , සම්පරායසුඛාය ච;

කතාවකාසො පුච්ඡස්සු, යං කිඤ්චි අභිපත්ථිත’’න්ති.

393. අථ ඛො බ්රහ්මායුස්ස බ්රාහ්මණස්ස එතදහොසි – ‘‘කතාවකාසො ඛොම්හි සමණෙන ගොතමෙන. කිං නු ඛො අහං සමණං ගොතමං පුච්ඡෙය්යං – ‘දිට්ඨධම්මිකං වා අත්ථං සම්පරායිකං වා’’’ති. අථ ඛො බ්රහ්මායුස්ස බ්රාහ්මණස්ස එතදහොසි – ‘‘කුසලො ඛො අහං දිට්ඨධම්මිකානං අත්ථානං. අඤ්ඤෙපි මං දිට්ඨධම්මිකං අත්ථං පුච්ඡන්ති. යංනූනාහං සමණං ගොතමං සම්පරායිකංයෙව අත්ථං පුච්ඡෙය්ය’’න්ති. අථ ඛො බ්රහ්මායු බ්රාහ්මණො භගවන්තං ගාථාහි අජ්ඣභාසි –

‘‘කථං ඛො බ්රාහ්මණො හොති, කථං භවති වෙදගූ;

තෙවිජ්ජො භො කථං හොති, සොත්ථියො කින්ති වුච්චති.

‘‘අරහං භො කථං හොති, කථං භවති කෙවලී;

මුනි ච භො කථං හොති, බුද්ධො කින්ති පවුච්චතී’’ති.

394. අථ ඛො භගවා බ්රහ්මායුං බ්රාහ්මණං ගාථාහි පච්චභාසි –

‘‘පුබ්බෙනිවාසං යො වෙදි, සග්ගාපායඤ්ච පස්සති;

අථො ජාතික්ඛයං පත්තො, අභිඤ්ඤා වොසිතො මුනි.

‘‘චිත්තං විසුද්ධං ජානාති, මුත්තං රාගෙහි සබ්බසො;

පහීනජාතිමරණො, බ්රහ්මචරියස්ස කෙවලී;

පාරගූ සබ්බධම්මානං, බුද්ධො තාදී පවුච්චතී’’ති.

එවං වුත්තෙ, බ්රහ්මායු බ්රාහ්මණො උට්ඨායාසනා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා භගවතො පාදෙසු සිරසා නිපතිත්වා භගවතො පාදානි මුඛෙන ච පරිචුම්බති, පාණීහි ච පරිසම්බාහති, නාමඤ්ච සාවෙති – ‘‘බ්රහ්මායු අහං, භො ගොතම, බ්රාහ්මණො; බ්රහ්මායු අහං, භො ගොතම, බ්රාහ්මණො’’ති. අථ ඛො සා පරිසා අච්ඡරියබ්භුතචිත්තජාතා අහොසි – ‘‘අච්ඡරියං වත, භො, අබ්භුතං වත, භො! යත්ර හි නාමායං බ්රහ්මායු බ්රාහ්මණො ඤාතො යසස්සී එවරූපං පරමනිපච්චකාරං කරිස්සතී’’ති. අථ ඛො භගවා බ්රහ්මායුං බ්රාහ්මණං එතදවොච – ‘‘අලං, බ්රාහ්මණ, උට්ඨහ නිසීද ත්වං සකෙ ආසනෙ යතො තෙ මයි චිත්තං පසන්න’’න්ති. අථ ඛො බ්රහ්මායු බ්රාහ්මණො උට්ඨහිත්වා සකෙ ආසනෙ නිසීදි.

395. අථ ඛො භගවා බ්රහ්මායුස්ස බ්රාහ්මණස්ස අනුපුබ්බිං කථං කථෙසි, සෙය්යථිදං – දානකථං, සීලකථං, සග්ගකථං; කාමානං ආදීනවං ඔකාරං සංකිලෙසං නෙක්ඛම්මෙ ආනිසංසං පකාසෙසි. යදා භගවා අඤ්ඤාසි බ්රහ්මායුං බ්රාහ්මණං කල්ලචිත්තං මුදුචිත්තං විනීවරණචිත්තං උදග්ගචිත්තං පසන්නචිත්තං, අථ යා බුද්ධානං සාමුක්කංසිකා ධම්මදෙසනා තං පකාසෙසි – දුක්ඛං, සමුදයං, නිරොධං, මග්ගං. සෙය්යථාපි නාම සුද්ධං වත්ථං අපගතකාළකං සම්මදෙව රජනං පටිග්ගණ්හෙය්ය, එවමෙව බ්රහ්මායුස්ස බ්රාහ්මණස්ස තස්මිංයෙව ආසනෙ විරජං වීතමලං ධම්මචක්ඛුං උදපාදි – ‘‘යං කිඤ්චි සමුදයධම්මං සබ්බං තං නිරොධධම්ම’’න්ති. අථ ඛො බ්රහ්මායු බ්රාහ්මණො දිට්ඨධම්මො පත්තධම්මො විදිතධම්මො පරියොගාළ්හධම්මො තිණ්ණවිචිකිච්ඡො විගතකථංකථො වෙසාරජ්ජප්පත්තො අපරප්පච්චයො සත්ථුසාසනෙ භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අභික්කන්තං, භො ගොතම, අභික්කන්තං, භො ගොතම! සෙය්යථාපි, භො ගොතම, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජෙය්ය, පටිච්ඡන්නං වා විවරෙය්ය, මූළ්හස්ස වා මග්ගං ආචික්ඛෙය්ය, අන්ධකාරෙ වා තෙලපජ්ජොතං ධාරෙය්ය – චක්ඛුමන්තො රූපානි දක්ඛන්තීති – එවමෙවං භොතා ගොතමෙන අනෙකපරියායෙන ධම්මො පකාසිතො. එසාහං භවන්තං ගොතමං සරණං ගච්ඡාමි ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. උපාසකං මං භවං ගොතමො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගතං. අධිවාසෙතු ච මෙ භවං ගොතමො ස්වාතනාය භත්තං සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙනා’’ති. අධිවාසෙසි භගවා තුණ්හීභාවෙන. අථ ඛො බ්රහ්මායු බ්රාහ්මණො භගවතො අධිවාසනං විදිත්වා උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි . අථ ඛො බ්රහ්මායු බ්රාහ්මණො තස්සා රත්තියා අච්චයෙන සකෙ නිවෙසනෙ පණීතං ඛාදනීයං භොජනීයං පටියාදාපෙත්වා භගවතො කාලං ආරොචාපෙසි – ‘‘කාලො, භො ගොතම, නිට්ඨිතං භත්ත’’න්ති.

අථ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය යෙන බ්රහ්මායුස්ස බ්රාහ්මණස්ස නිවෙසනං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙන. අථ ඛො බ්රහ්මායු බ්රාහ්මණො සත්තාහං බුද්ධප්පමුඛං භික්ඛුසඞ්ඝං පණීතෙන ඛාදනීයෙන භොජනීයෙන සහත්ථා සන්තප්පෙසි සම්පවාරෙසි. අථ ඛො භගවා තස්ස සත්තාහස්ස අච්චයෙන විදෙහෙසු චාරිකං පක්කාමි. අථ ඛො බ්රහ්මායු බ්රාහ්මණො අචිරපක්කන්තස්ස භගවතො කාලමකාසි. අථ ඛො සම්බහුලා භික්ඛූ යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො තෙ භික්ඛූ භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘බ්රහ්මායු, භන්තෙ, බ්රාහ්මණො කාලඞ්කතො. තස්ස කා ගති, කො අභිසම්පරායො’’ති? ‘‘පණ්ඩිතො, භික්ඛවෙ, බ්රහ්මායු බ්රාහ්මණො පච්චපාදි ධම්මස්සානුධම්මං, න ච මං ධම්මාධිකරණං විහෙසෙසි. බ්රහ්මායු, භික්ඛවෙ, බ්රාහ්මණො පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා ඔපපාතිකො හොති, තත්ථ පරිනිබ්බායී, අනාවත්තිධම්මො තස්මා ලොකා’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

බ්රහ්මායුසුත්තං නිට්ඨිතං පඨමං.

2. සෙලසුත්තං

396. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා අඞ්ගුත්තරාපෙසු චාරිකං චරමානො මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං අඩ්ඪතෙළසෙහි භික්ඛුසතෙහි යෙන ආපණං නාම අඞ්ගුත්තරාපානං නිගමො තදවසරි. අස්සොසි ඛො කෙණියො ජටිලො – ‘‘සමණො ඛලු, භො, ගොතමො සක්යපුත්තො සක්යකුලා පබ්බජිතො අඞ්ගුත්තරාපෙසු චාරිකං චරමානො මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං අඩ්ඪතෙළසෙහි භික්ඛුසතෙහි ආපණං අනුප්පත්තො. තං ඛො පන භවන්තං ගොතමං එවං කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගතො – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවාති. සො ඉමං ලොකං සදෙවකං සමාරකං සබ්රහ්මකං සස්සමණබ්රාහ්මණිං පජං සදෙවමනුස්සං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙති. සො ධම්මං දෙසෙති ආදිකල්යාණං මජ්ඣෙකල්යාණං පරියොසානකල්යාණං සාත්ථං සබ්යඤ්ජනං, කෙවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං පකාසෙති. සාධු ඛො පන තථාරූපානං අරහතං දස්සනං හොතී’’’ති.

අථ ඛො කෙණියො ජටිලො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො කෙණියං ජටිලං භගවා ධම්මියා කථාය සන්දස්සෙසි සමාදපෙසි සමුත්තෙජෙසි සම්පහංසෙසි . අථ ඛො කෙණියො ජටිලො භගවතා ධම්මියා කථාය සන්දස්සිතො සමාදපිතො සමුත්තෙජිතො සම්පහංසිතො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අධිවාසෙතු මෙ භවං ගොතමො ස්වාතනාය භත්තං සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙනා’’ති. එවං වුත්තෙ, භගවා කෙණියං ජටිලං එතදවොච – ‘‘මහා ඛො, කෙණිය, භික්ඛුසඞ්ඝො අඩ්ඪතෙළසානි භික්ඛුසතානි, ත්වඤ්ච බ්රාහ්මණෙසු අභිප්පසන්නො’’ති. දුතියම්පි ඛො කෙණියො ජටිලො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කිඤ්චාපි ඛො, භො ගොතම, මහා භික්ඛුසඞ්ඝො අඩ්ඪතෙළසානි භික්ඛුසතානි, අහඤ්ච බ්රාහ්මණෙසු අභිප්පසන්නො; අධිවාසෙතු මෙ භවං ගොතමො ස්වාතනාය භත්තං සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙනා’’ති. දුතියම්පි ඛො භගවා කෙණියං ජටිලං එතදවොච – ‘‘මහා ඛො, කෙණිය, භික්ඛුසඞ්ඝො අඩ්ඪතෙළසානි භික්ඛුසතානි, ත්වඤ්ච බ්රාහ්මණෙසු අභිප්පසන්නො’’ති. තතියම්පි ඛො කෙණියො ජටිලො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කිඤ්චාපි ඛො, භො ගොතම, මහා භික්ඛුසඞ්ඝො අඩ්ඪතෙළසානි භික්ඛුසතානි, අහඤ්ච බ්රාහ්මණෙසු අභිප්පසන්නො; අධිවාසෙතු මෙ භවං ගොතමො ස්වාතනාය භත්තං සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙනා’’ති . අධිවාසෙසි භගවා තුණ්හීභාවෙන. අථ ඛො කෙණියො ජටිලො භගවතො අධිවාසනං විදිත්වා උට්ඨායාසනා යෙන සකො අස්සමො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා මිත්තාමච්චෙ ඤාතිසාලොහිතෙ ආමන්තෙසි – ‘‘සුණන්තු මෙ භොන්තො, මිත්තාමච්චා ඤාතිසාලොහිතා; සමණො මෙ ගොතමො නිමන්තිතො ස්වාතනාය භත්තං සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙන. යෙන මෙ කායවෙය්යාවටිකං [කායවෙයාවට්ටිකං (සී. ස්යා. කං.), කායවෙය්යාවතිකං (ක.)] කරෙය්යාථා’’ති. ‘‘එවං, භො’’ති ඛො කෙණියස්ස ජටිලස්ස මිත්තාමච්චා ඤාතිසාලොහිතා කෙණියස්ස ජටිලස්ස පටිස්සුත්වා අප්පෙකච්චෙ උද්ධනානි ඛණන්ති, අප්පෙකච්චෙ කට්ඨානි ඵාලෙන්ති, අප්පෙකච්චෙ භාජනානි ධොවන්ති, අප්පෙකච්චෙ උදකමණිකං පතිට්ඨාපෙන්ති, අප්පෙකච්චෙ ආසනානි පඤ්ඤපෙන්ති. කෙණියො පන ජටිලො සාමංයෙව මණ්ඩලමාලං පටියාදෙති.

397. තෙන ඛො පන සමයෙන සෙලො බ්රාහ්මණො ආපණෙ පටිවසති තිණ්ණං වෙදානං පාරගූ සනිඝණ්ඩුකෙටුභානං සාක්ඛරප්පභෙදානං ඉතිහාසපඤ්චමානං , පදකො, වෙය්යාකරණො, ලොකායතමහාපුරිසලක්ඛණෙසු අනවයො, තීණි ච මාණවකසතානි මන්තෙ වාචෙති. තෙන ඛො පන සමයෙන කෙණියො ජටිලො සෙලෙ බ්රාහ්මණෙ අභිප්පසන්නො හොති. අථ ඛො සෙලො බ්රාහ්මණො තීහි මාණවකසතෙහි පරිවුතො ජඞ්ඝාවිහාරං අනුචඞ්කමමානො අනුවිචරමානො යෙන කෙණියස්ස ජටිලස්ස අස්සමො තෙනුපසඞ්කමි. අද්දසා ඛො සෙලො බ්රාහ්මණො කෙණියස්ස ජටිලස්ස අස්සමෙ අප්පෙකච්චෙ උද්ධනානි ඛණන්තෙ, අප්පෙකච්චෙ කට්ඨානි ඵාලෙන්තෙ, අප්පෙකච්චෙ භාජනානි ධොවන්තෙ, අප්පෙකච්චෙ උදකමණිකං පතිට්ඨාපෙන්තෙ, අප්පෙකච්චෙ ආසනානි පඤ්ඤපෙන්තෙ, කෙණියං පන ජටිලං සාමංයෙව මණ්ඩලමාලං පටියාදෙන්තං. දිස්වාන කෙණියං ජටිලං එතදවොච – ‘‘කිං නු භොතො කෙණියස්ස ආවාහො වා භවිස්සති විවාහො වා භවිස්සති මහායඤ්ඤො වා පච්චුපට්ඨිතො, රාජා වා මාගධො සෙනියො බිම්බිසාරො නිමන්තිතො ස්වාතනාය සද්ධිං බලකායෙනා’’ති? ‘‘න මෙ, භො සෙල, ආවාහො භවිස්සති නපි විවාහො භවිස්සති නපි රාජා මාගධො සෙනියො බිම්බිසාරො නිමන්තිතො ස්වාතනාය සද්ධිං බලකායෙන; අපි ච ඛො මෙ මහායඤ්ඤො පච්චුපට්ඨිතො. අත්ථි, භො, සමණො ගොතමො සක්යපුත්තො සක්යකුලා පබ්බජිතො අඞ්ගුත්තරාපෙසු චාරිකං චරමානො මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං අඩ්ඪතෙළසෙහි භික්ඛුසතෙහි ආපණං අනුප්පත්තො. තං ඛො පන භවන්තං ගොතමං එවං කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගතො – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා’ති. සො මෙ නිමන්තිතො ස්වාතනාය භත්තං සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙනා’’ති.

‘‘බුද්ධොති – භො කෙණිය, වදෙසි’’?

‘‘බුද්ධොති – භො සෙල, වදාමි’’.

‘‘බුද්ධොති – භො කෙණිය, වදෙසි’’?

‘‘බුද්ධොති – භො සෙල, වදාමී’’ති.

398. අථ ඛො සෙලස්ස බ්රාහ්මණස්ස එතදහොසි – ‘‘ඝොසොපි ඛො එසො දුල්ලභො ලොකස්මිං – යදිදං ‘බුද්ධො’ති [යදිදං බුද්ධො බුද්ධොති (ක.)]. ආගතානි ඛො පනම්හාකං මන්තෙසු ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණානි, යෙහි සමන්නාගතස්ස මහාපුරිසස්ස ද්වෙයෙව ගතියො භවන්ති අනඤ්ඤා. සචෙ අගාරං අජ්ඣාවසති, රාජා හොති චක්කවත්තී ධම්මිකො ධම්මරාජා චාතුරන්තො විජිතාවී ජනපදත්ථාවරියප්පත්තො සත්තරතනසමන්නාගතො. තස්සිමානි සත්ත රතනානි භවන්ති, සෙය්යථිදං – චක්කරතනං, හත්ථිරතනං, අස්සරතනං, මණිරතනං, ඉත්ථිරතනං, ගහපතිරතනං, පරිණායකරතනමෙව සත්තමං. පරොසහස්සං ඛො පනස්ස පුත්තා භවන්ති සූරා වීරඞ්ගරූපා පරසෙනප්පමද්දනා. සො ඉමං පථවිං සාගරපරියන්තං අදණ්ඩෙන අසත්ථෙන ධම්මෙන අභිවිජිය අජ්ඣාවසති. සචෙ පන අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජති, අරහං හොති සම්මාසම්බුද්ධො ලොකෙ විවට්ටච්ඡදො’’.

‘‘කහං පන, භො කෙණිය, එතරහි සො භවං ගොතමො විහරති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො’’ති? එවං වුත්තෙ, කෙණියො ජටිලො දක්ඛිණං බාහුං පග්ගහෙත්වා සෙලං බ්රාහ්මණං එතදවොච – ‘‘යෙනෙසා, භො සෙල, නීලවනරාජී’’ති. අථ ඛො සෙලො බ්රාහ්මණො තීහි මාණවකසතෙහි සද්ධිං යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි. අථ ඛො සෙලො බ්රාහ්මණො තෙ මාණවකෙ ආමන්තෙසි – ‘‘අප්පසද්දා භොන්තො ආගච්ඡන්තු පදෙ පදං [පාදෙ පාදං (සී.)] නික්ඛිපන්තා; දුරාසදා [දූරසද්දා (ක.)] හි තෙ භගවන්තො සීහාව එකචරා. යදා චාහං, භො, සමණෙන ගොතමෙන සද්ධිං මන්තෙය්යං, මා මෙ භොන්තො අන්තරන්තරා කථං ඔපාතෙථ. කථාපරියොසානං මෙ භවන්තො ආගමෙන්තූ’’ති. අථ ඛො සෙලො බ්රාහ්මණො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සෙලො බ්රාහ්මණො භගවතො කායෙ ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණානි සමන්නෙසි.

අද්දසා ඛො සෙලො බ්රාහ්මණො භගවතො කායෙ ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණානි, යෙභුය්යෙන ඨපෙත්වා ද්වෙ. ද්වීසු මහාපුරිසලක්ඛණෙසු කඞ්ඛති විචිකිච්ඡති නාධිමුච්චති න සම්පසීදති – කොසොහිතෙ ච වත්ථගුය්හෙ, පහූතජිව්හතාය ච. අථ ඛො භගවතො එතදහොසි – ‘‘පස්සති ඛො මෙ අයං සෙලො බ්රාහ්මණො ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණානි, යෙභුය්යෙන ඨපෙත්වා ද්වෙ. ද්වීසු මහාපුරිසලක්ඛණෙසු කඞ්ඛති විචිකිච්ඡති නාධිමුච්චති න සම්පසීදති – කොසොහිතෙ ච වත්ථගුය්හෙ, පහූතජිව්හතාය චා’’ති. අථ ඛො භගවා තථාරූපං ඉද්ධාභිසඞ්ඛාරං අභිසඞ්ඛාසි, යථා අද්දස සෙලො බ්රාහ්මණො භගවතො කොසොහිතං වත්ථගුය්හං. අථ ඛො භගවා ජිව්හං නින්නාමෙත්වා උභොපි කණ්ණසොතානි අනුමසි පටිමසි; උභොපි නාසිකසොතානි අනුමසි පටිමසි; කෙවලම්පි නලාටමණ්ඩලං ජිව්හාය ඡාදෙසි. අථ ඛො සෙලස්ස බ්රාහ්මණස්ස එතදහොසි – ‘‘සමන්නාගතො ඛො සමණො ගොතමො ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණෙහි පරිපුණ්ණෙහි, නො අපරිපුණ්ණෙහි; නො ච ඛො නං ජානාමි බුද්ධො වා නො වා. සුතං ඛො පන මෙතං බ්රාහ්මණානං වුද්ධානං මහල්ලකානං ආචරියපාචරියානං භාසමානානං – ‘යෙ තෙ භවන්ති අරහන්තො සම්මාසම්බුද්ධා තෙ සකෙ වණ්ණෙ භඤ්ඤමානෙ අත්තානං පාතුකරොන්තී’ති. යංනූනාහං සමණං ගොතමං සම්මුඛා සාරුප්පාහි ගාථාහි අභිත්ථවෙය්ය’’න්ති.

399. අථ ඛො සෙලො බ්රාහ්මණො භගවන්තං සම්මුඛා සාරුප්පාහි ගාථාහි අභිත්ථවි –

‘‘පරිපුණ්ණකායො සුරුචි, සුජාතො චාරුදස්සනො;

සුවණ්ණවණ්ණොසි භගවා, සුසුක්කදාඨොසි වීරියවා [විරියවා (සී. ස්යා. කං. පී.)].

‘‘නරස්ස හි සුජාතස්ස, යෙ භවන්ති වියඤ්ජනා;

සබ්බෙ තෙ තව කායස්මිං, මහාපුරිසලක්ඛණා.

‘‘පසන්නනෙත්තො සුමුඛො, බ්රහා [බ්රහ්මා (ස්යා. කං. ක.)] උජු පතාපවා;

මජ්ඣෙ සමණසඞ්ඝස්ස, ආදිච්චොව විරොචසි.

‘‘කල්යාණදස්සනො භික්ඛු, කඤ්චනසන්නිභත්තචො;

කිං තෙ සමණභාවෙන, එවං උත්තමවණ්ණිනො.

‘‘රාජා අරහසි භවිතුං, චක්කවත්තී රථෙසභො;

චාතුරන්තො විජිතාවී, ජම්බුසණ්ඩස්ස [ජම්බුමණ්ඩස්ස (ක.)] ඉස්සරො.

‘‘ඛත්තියා භොගිරාජානො, අනුයන්තා [අනුයුත්තා (සී. ස්යා. කං. පී.)] භවන්තු තෙ;

රාජාභිරාජා මනුජින්දො, රජ්ජං කාරෙහි ගොතම’’.

‘‘රාජාහමස්මි සෙලාති, ධම්මරාජා අනුත්තරො;

ධම්මෙන චක්කං වත්තෙමි, චක්කං අප්පටිවත්තියං’’.

‘‘සම්බුද්ධො පටිජානාසි, ධම්මරාජා අනුත්තරො;

‘ධම්මෙන චක්කං වත්තෙමි’, ඉති භාසසි ගොතම.

‘‘කො නු සෙනාපති භොතො, සාවකො සත්ථුරන්වයො;

කො තෙ තමනුවත්තෙති, ධම්මචක්කං පවත්තිතං’’.

‘‘මයා පවත්තිතං චක්කං, (සෙලාති භගවා ධම්මචක්කං අනුත්තරං;

සාරිපුත්තො අනුවත්තෙති, අනුජාතො තථාගතං.

‘‘අභිඤ්ඤෙය්යං අභිඤ්ඤාතං, භාවෙතබ්බඤ්ච භාවිතං;

පහාතබ්බං පහීනං මෙ, තස්මා බුද්ධොස්මි බ්රාහ්මණ.

‘‘විනයස්සු මයි කඞ්ඛං, අධිමුච්චස්සු බ්රාහ්මණ;

දුල්ලභං දස්සනං හොති, සම්බුද්ධානං අභිණ්හසො.

‘‘යෙසං වෙ දුල්ලභො ලොකෙ, පාතුභාවො අභිණ්හසො;

සොහං බ්රාහ්මණ සම්බුද්ධො, සල්ලකත්තො අනුත්තරො.

‘‘බ්රහ්මභූතො අතිතුලො, මාරසෙනප්පමද්දනො;

සබ්බාමිත්තෙ වසී කත්වා, මොදාමි අකුතොභයො’’.

‘‘ඉමං භොන්තො නිසාමෙථ, යථා භාසති චක්ඛුමා;

සල්ලකත්තො මහාවීරො, සීහොව නදතී වනෙ.

‘‘බ්රහ්මභූතං අතිතුලං, මාරසෙනප්පමද්දනං;

කො දිස්වා නප්පසීදෙය්ය, අපි කණ්හාභිජාතිකො.

‘‘යො මං ඉච්ඡති අන්වෙතු, යො වා නිච්ඡති ගච්ඡතු;

ඉධාහං පබ්බජිස්සාමි, වරපඤ්ඤස්ස සන්තිකෙ’’.

‘‘එතඤ්චෙ [එවඤ්චෙ (ස්යා. කං.)] රුච්චති භොතො, සම්මාසම්බුද්ධසාසනං [සම්මාසම්බුද්ධසාසනෙ (කත්ථචි සුත්තනිපාතෙ)];

මයම්පි පබ්බජිස්සාම, වරපඤ්ඤස්ස සන්තිකෙ’’.

‘‘බ්රාහ්මණා තිසතා ඉමෙ, යාචන්ති පඤ්ජලීකතා;

බ්රහ්මචරියං චරිස්සාම, භගවා තව සන්තිකෙ’’.

‘‘ස්වාක්ඛාතං බ්රහ්මචරියං, (සෙලාති භගවා සන්දිට්ඨිකමකාලිකං;

යත්ථ අමොඝා පබ්බජ්ජා, අප්පමත්තස්ස සික්ඛතො’’ති.

අලත්ථ ඛො සෙලො බ්රාහ්මණො සපරිසො භගවතො සන්තිකෙ පබ්බජ්ජං, අලත්ථ උපසම්පදං.

400. අථ ඛො කෙණියො ජටිලො තස්සා රත්තියා අච්චයෙන සකෙ අස්සමෙ පණීතං ඛාදනීයං භොජනීයං පටියාදාපෙත්වා භගවතො කාලං ආරොචාපෙසි – ‘‘කාලො, භො ගොතම, නිට්ඨිතං භත්ත’’න්ති. අථ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය යෙන කෙණියස්ස ජටිලස්ස අස්සමො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි සද්ධිං භික්ඛුසඞ්ඝෙන. අථ ඛො කෙණියො ජටිලො බුද්ධප්පමුඛං භික්ඛුසඞ්ඝං පණීතෙන ඛාදනීයෙන භොජනීයෙන සහත්ථා සන්තප්පෙසි, සම්පවාරෙසි. අථ ඛො කෙණියො ජටිලො භගවන්තං භුත්තාවිං ඔනීතපත්තපාණිං අඤ්ඤතරං නීචං ආසනං ගහෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො කෙණියං ජටිලං භගවා ඉමාහි ගාථාහි අනුමොදි –

‘‘අග්ගිහුත්තමුඛා යඤ්ඤා, සාවිත්තී ඡන්දසො මුඛං;

රාජා මුඛං මනුස්සානං, නදීනං සාගරො මුඛං.

‘‘නක්ඛත්තානං මුඛං චන්දො, ආදිච්චො තපතං මුඛං;

පුඤ්ඤං ආකඞ්ඛමානානං, සඞ්ඝො වෙ යජතං මුඛ’’න්ති.

අථ ඛො භගවා කෙණියං ජටිලං ඉමාහි ගාථාහි අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා පක්කාමි.

අථ ඛො ආයස්මා සෙලො සපරිසො එකො වූපකට්ඨො අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො නචිරස්සෙව – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහාසි. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති අබ්භඤ්ඤාසි. අඤ්ඤතරො ඛො පනායස්මා සෙලො සපරිසො අරහතං අහොසි. අථ ඛො ආයස්මා සෙලො සපරිසො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා එකංසං චීවරං කත්වා යෙන භගවා තෙනඤ්ජලිං පණාමෙත්වා භගවන්තං ගාථාහි අජ්ඣභාසි –

‘‘යං තං සරණමාගම්ම, ඉතො අට්ඨමි චක්ඛුමා;

සත්තරත්තෙන [අනුත්තරෙන (ක.)] භගවා, දන්තම්හ තව සාසනෙ.

‘‘තුවං බුද්ධො තුවං සත්ථා, තුවං මාරාභිභූ මුනි;

තුවං අනුසයෙ ඡෙත්වා, තිණ්ණො තාරෙසිමං පජං.

‘‘උපධී තෙ සමතික්කන්තා, ආසවා තෙ පදාලිතා;

සීහොව අනුපාදානො, පහීනභයභෙරවො.

‘‘භික්ඛවො තිසතා ඉමෙ, තිට්ඨන්ති පඤ්ජලීකතා;

පාදෙ වීර පසාරෙහි, නාගා වන්දන්තු සත්ථුනො’’ති.

සෙලසුත්තං නිට්ඨිතං දුතියං.

3. අස්සලායනසුත්තං

401. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන නානාවෙරජ්ජකානං බ්රාහ්මණානං පඤ්චමත්තානි බ්රාහ්මණසතානි සාවත්ථියං පටිවසන්ති කෙනචිදෙව කරණීයෙන. අථ ඛො තෙසං බ්රාහ්මණානං එතදහොසි – ‘‘අයං ඛො සමණො ගොතමො චාතුවණ්ණිං සුද්ධිං පඤ්ඤපෙති. කො නු ඛො පහොති සමණෙන ගොතමෙන සද්ධිං අස්මිං වචනෙ පටිමන්තෙතු’’න්ති? තෙන ඛො පන සමයෙන අස්සලායනො නාම මාණවො සාවත්ථියං පටිවසති දහරො, වුත්තසිරො, සොළසවස්සුද්දෙසිකො ජාතියා, තිණ්ණං වෙදානං පාරගූ සනිඝණ්ඩුකෙටුභානං සාක්ඛරප්පභෙදානං ඉතිහාසපඤ්චමානං, පදකො, වෙය්යාකරණො, ලොකායතමහාපුරිසලක්ඛණෙසු අනවයො. අථ ඛො තෙසං බ්රාහ්මණානං එතදහොසි – ‘‘අයං ඛො අස්සලායනො මාණවො සාවත්ථියං පටිවසති දහරො, වුත්තසිරො, සොළසවස්සුද්දෙසිකො ජාතියා, තිණ්ණං වෙදානං පාරගූ…පෙ… අනවයො. සො ඛො පහොති සමණෙන ගොතමෙන සද්ධිං අස්මිං වචනෙ පටිමන්තෙතු’’න්ති.

අථ ඛො තෙ බ්රාහ්මණා යෙන අස්සලායනො මාණවො තෙනුපඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා අස්සලායනං මාණවං එතදවොචුං – ‘‘අයං, භො අස්සලායන , සමණො ගොතමො චාතුවණ්ණිං සුද්ධිං පඤ්ඤපෙති. එතු භවං අස්සලායනො සමණෙන ගොතමෙන සද්ධිං අස්මිං වචනෙ පටිමන්තෙතූ’’ති [පටිමන්තෙතුන්ති (පී. ක.)].

එවං වුත්තෙ, අස්සලායනො මාණවො තෙ බ්රාහ්මණෙ එතදවොච – ‘‘සමණො ඛලු, භො, ගොතමො ධම්මවාදී; ධම්මවාදිනො ච පන දුප්පටිමන්තියා භවන්ති. නාහං සක්කොමි සමණෙන ගොතමෙන සද්ධිං අස්මිං වචනෙ පටිමන්තෙතු’’න්ති. දුතියම්පි ඛො තෙ බ්රාහ්මණා අස්සලායනං මාණවං එතදවොචුං – ‘‘අයං, භො අස්සලායන, සමණො ගොතමො චාතුවණ්ණිං සුද්ධිං පඤ්ඤපෙති. එතු භවං අස්සලායනො සමණෙන ගොතමෙන සද්ධිං අස්මිං වචනෙ පටිමන්තෙතු [පටිමන්තෙතුං (සී. පී. ක.)]. චරිතං ඛො පන භොතා අස්සලායනෙන පරිබ්බාජක’’න්ති. දුතියම්පි ඛො අස්සලායනො මාණවො තෙ බ්රාහ්මණෙ එතදවොච – ‘‘සමණො ඛලු, භො, ගොතමො ධම්මවාදී; ධම්මවාදිනො ච පන දුප්පටිමන්තියා භවන්ති . නාහං සක්කොමි සමණෙන ගොතමෙන සද්ධිං අස්මිං වචනෙ පටිමන්තෙතු’’න්ති. තතියම්පි ඛො තෙ බ්රාහ්මණා අස්සලායනං මාණවං එතදවොචුං – ‘‘අයං, භො අස්සලායන, සමණො ගොතමො චාතුවණ්ණිං සුද්ධිං පඤ්ඤපෙති. එතු භවං අස්සලායනො සමණෙන ගොතමෙන සද්ධිං අස්මිං වචනෙ පටිමන්තෙතු [පටිමන්තෙතුං (සී. පී. ක.)]. චරිතං ඛො පන භොතා අස්සලායනෙන පරිබ්බාජකං. මා භවං අස්සලායනො අයුද්ධපරාජිතං පරාජයී’’ති.

එවං වුත්තෙ, අස්සලායනො මාණවො තෙ බ්රාහ්මණෙ එතදවොච – ‘‘අද්ධා ඛො අහං භවන්තො න ලභාමි. සමණො ඛලු, භො, ගොතමො ධම්මවාදී; ධම්මවාදිනො ච පන දුප්පටිමන්තියා භවන්ති. නාහං සක්කොමි සමණෙන ගොතමෙන සද්ධිං අස්මිං වචනෙ පටිමන්තෙතුන්ති. අපි චාහං භවන්තානං වචනෙන ගමිස්සාමී’’ති.

402. අථ ඛො අස්සලායනො මාණවො මහතා බ්රාහ්මණගණෙන සද්ධිං යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො අස්සලායනො මාණවො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘බ්රාහ්මණා, භො ගොතම, එවමාහංසු – ‘බ්රාහ්මණොව සෙට්ඨො වණ්ණො, හීනො අඤ්ඤො වණ්ණො; බ්රාහ්මණොව සුක්කො වණ්ණො, කණ්හො අඤ්ඤො වණ්ණො; බ්රාහ්මණොව සුජ්ඣන්ති, නො අබ්රාහ්මණා; බ්රාහ්මණාව බ්රහ්මුනො පුත්තා ඔරසා මුඛතො ජාතා බ්රහ්මජා බ්රහ්මනිම්මිතා බ්රහ්මදායාදා’ති. ඉධ භවං ගොතමො කිමාහා’’ති? ‘‘දිස්සන්ති [දිස්සන්තෙ (සී. ස්යා. කං. පී.)] ඛො පන, අස්සලායන, බ්රාහ්මණානං බ්රාහ්මණියො උතුනියොපි ගබ්භිනියොපි විජායමානාපි පායමානාපි. තෙ ච බ්රාහ්මණියොනිජාව සමානා එවමාහංසු – ‘බ්රාහ්මණොව සෙට්ඨො වණ්ණො, හීනො අඤ්ඤො වණ්ණො; බ්රාහ්මණොව සුක්කො වණ්ණො, කණ්හො අඤ්ඤො වණ්ණො; බ්රාහ්මණාව සුජ්ඣන්ති, නො අබ්රාහ්මණා; බ්රාහ්මණාව බ්රහ්මුනො පුත්තා ඔරසා මුඛතො ජාතා බ්රහ්මජා බ්රහ්මනිම්මිතා බ්රහ්මදායාදා’’’ති. ‘‘කිඤ්චාපි භවං ගොතමො එවමාහ, අථ ඛ්වෙත්ථ බ්රාහ්මණා එවමෙතං මඤ්ඤන්ති – ‘බ්රාහ්මණොව සෙට්ඨො වණ්ණො, හීනො අඤ්ඤො වණ්ණො…පෙ… බ්රහ්මදායාදා’’’ති.

403. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, අස්සලායන, සුතං තෙ – ‘යොනකම්බොජෙසු අඤ්ඤෙසු ච පච්චන්තිමෙසු ජනපදෙසු ද්වෙව වණ්ණා – අය්යො චෙව දාසො ච; අය්යො හුත්වා දාසො හොති, දාසො හුත්වා අය්යො හොතී’’’ති ? ‘‘එවං, භො, සුතං තං මෙ – ‘යොනකම්බොජෙසු අඤ්ඤෙසු ච පච්චන්තිමෙසු ජනපදෙසු ද්වෙව වණ්ණා – අය්යො චෙව දාසො ච; අය්යො හුත්වා දාසො හොති, දාසො හුත්වා අය්යො හොතී’’’ති. ‘‘එත්ථ, අස්සලායන, බ්රාහ්මණානං කිං බලං, කො අස්සාසො යදෙත්ථ බ්රාහ්මණා එවමාහංසු – ‘බ්රාහ්මණොව සෙට්ඨො වණ්ණො, හීනො අඤ්ඤො වණ්ණො…පෙ… බ්රහ්මදායාදා’’’ති? ‘‘කිඤ්චාපි භවං ගොතමො එවමාහ, අථ ඛ්වෙත්ථ බ්රාහ්මණා එවමෙතං මඤ්ඤන්ති – ‘බ්රාහ්මණොව සෙට්ඨො වණ්ණො, හීනො අඤ්ඤො වණ්ණො…පෙ… බ්රහ්මදායාදා’’’ති.

404. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, අස්සලායන, ඛත්තියොව නු ඛො පාණාතිපාතී අදින්නාදායී කාමෙසුමිච්ඡාචාරී මුසාවාදී පිසුණවාචො ඵරුසවාචො සම්ඵප්පලාපී අභිජ්ඣාලු බ්යාපන්නචිත්තො මිච්ඡාදිට්ඨි කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජෙය්ය, නො බ්රාහ්මණො? වෙස්සොව නු ඛො…පෙ… සුද්දොව නු ඛො පාණාතිපාතී අදින්නාදායී කාමෙසුමිච්ඡාචාරී මුසාවාදී පිසුණවාචො ඵරුසවාචො සම්ඵප්පලාපී අභිජ්ඣාලු බ්යාපන්නචිත්තො මිච්ඡාදිට්ඨි කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජෙය්ය, නො බ්රාහ්මණො’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම. ඛත්තියොපි හි, භො ගොතම, පාණාතිපාතී අදින්නාදායී කාමෙසුමිච්ඡාචාරී මුසාවාදී පිසුණවාචො ඵරුසවාචො සම්ඵප්පලාපී අභිජ්ඣාලු බ්යාපන්නචිත්තො මිච්ඡාදිට්ඨි කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජෙය්ය. බ්රාහ්මණොපි හි, භො ගොතම…පෙ… වෙස්සොපි හි, භො ගොතම…පෙ… සුද්දොපි හි, භො ගොතම…පෙ… සබ්බෙපි හි, භො ගොතම, චත්තාරො වණ්ණා පාණාතිපාතිනො අදින්නාදායිනො කාමෙසුමිච්ඡාචාරිනො මුසාවාදිනො පිසුණවාචා ඵරුසවාචා සම්ඵප්පලාපිනො අභිජ්ඣාලූ බ්යාපන්නචිත්තා මිච්ඡාදිට්ඨී කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජෙය්යු’’න්ති. ‘‘එත්ථ, අස්සලායන, බ්රාහ්මණානං කිං බලං, කො අස්සාසො යදෙත්ථ බ්රාහ්මණා එවමාහංසු – ‘බ්රාහ්මණොව සෙට්ඨො වණ්ණො, හීනො අඤ්ඤො වණ්ණො…පෙ… බ්රහ්මදායාදා’’’ති? ‘‘කිඤ්චාපි භවං ගොතමො එවමාහ, අථ ඛ්වෙත්ථ බ්රාහ්මණා එවමෙතං මඤ්ඤන්ති – ‘බ්රාහ්මණොව සෙට්ඨො වණ්ණො, හීනො අඤ්ඤො වණ්ණො…පෙ… බ්රහ්මදායාදා’’’ති.

405. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, අස්සලායන, බ්රාහ්මණොව නු ඛො පාණාතිපාතා පටිවිරතො අදින්නාදානා පටිවිරතො කාමෙසුමිච්ඡාචාරා පටිවිරතො මුසාවාදා පටිවිරතො පිසුණාය වාචාය පටිවිරතො ඵරුසාය වාචාය පටිවිරතො සම්ඵප්පලාපා පටිවිරතො අනභිජ්ඣාලු අබ්යාපන්නචිත්තො සම්මාදිට්ඨි කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජෙය්ය, නො [නො ච (ක.)] ඛත්තියො නො වෙස්සො, නො සුද්දො’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම! ඛත්තියොපි හි, භො ගොතම, පාණාතිපාතා පටිවිරතො අදින්නාදානා පටිවිරතො කාමෙසුමිච්ඡාචාරා පටිවිරතො මුසාවාදා පටිවිරතො පිසුණාය වාචාය පටිවිරතො ඵරුසාය වාචාය පටිවිරතො සම්ඵප්පලාපා පටිවිරතො අනභිජ්ඣාලු අබ්යාපන්නචිත්තො සම්මාදිට්ඨි කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජෙය්ය. බ්රාහ්මණොපි හි, භො ගොතම…පෙ… වෙස්සොපි හි, භො ගොතම…පෙ… සුද්දොපි හි, භො ගොතම…පෙ… සබ්බෙපි හි, භො ගොතම, චත්තාරො වණ්ණා පාණාතිපාතා පටිවිරතා අදින්නාදානා පටිවිරතා කාමෙසුමිච්ඡාචාරා පටිවිරතා මුසාවාදා පටිවිරතා පිසුණාය වාචාය පටිවිරතා ඵරුසාය වාචාය පටිවිරතා සම්ඵප්පලාපා පටිවිරතා අනභිජ්ඣාලූ අබ්යාපන්නචිත්තා සම්මාදිට්ඨී කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජෙය්යු’’න්ති. ‘‘එත්ථ, අස්සලායන , බ්රාහ්මණානං කිං බලං, කො අස්සාසො යදෙත්ථ බ්රාහ්මණා එවමාහංසු – ‘බ්රාහ්මණොව සෙට්ඨො වණ්ණො, හීනො අඤ්ඤො වණ්ණො…පෙ… බ්රහ්මදායාදා’’’ති? ‘‘කිඤ්චාපි භවං ගොතමො එවමාහ, අථ ඛ්වෙත්ථ බ්රාහ්මණා එවමෙතං මඤ්ඤන්ති – ‘බ්රාහ්මණොව සෙට්ඨො වණ්ණො, හීනො අඤ්ඤො වණ්ණො…පෙ… බ්රහ්මදායාදා’’’ති.

406. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, අස්සලායන, බ්රාහ්මණොව නු ඛො පහොති අස්මිං පදෙසෙ අවෙරං අබ්යාබජ්ඣං මෙත්තචිත්තං භාවෙතුං, නො ඛත්තියො, නො වෙස්සො නො සුද්දො’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම! ඛත්තියොපි හි, භො ගොතම, පහොති අස්මිං පදෙසෙ අවෙරං අබ්යාබජ්ඣං මෙත්තචිත්තං භාවෙතුං; බ්රාහ්මණොපි හි, භො ගොතම… වෙස්සොපි හි , භො ගොතම… සුද්දොපි හි, භො ගොතම… සබ්බෙපි හි, භො ගොතම, චත්තාරො වණ්ණා පහොන්ති අස්මිං පදෙසෙ අවෙරං අබ්යාබජ්ඣං මෙත්තචිත්තං භාවෙතු’’න්ති. ‘‘එත්ථ, අස්සලායන, බ්රාහ්මණානං කිං බලං, කො අස්සාසො යදෙත්ථ බ්රාහ්මණා එවමාහංසු – ‘බ්රාහ්මණොව සෙට්ඨො වණ්ණො, හීනො අඤ්ඤො වණ්ණො…පෙ… බ්රහ්මදායාදා’’’ති? ‘‘කිඤ්චාපි භවං ගොතමො එවමාහ, අථ ඛ්වෙත්ථ බ්රාහ්මණා එවමෙතං මඤ්ඤන්ති – ‘බ්රාහ්මණොව සෙට්ඨො වණ්ණො, හීනො අඤ්ඤො වණ්ණො…පෙ… බ්රහ්මදායාදා’’’ති.

407. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, අස්සලායන, බ්රාහ්මණොව නු ඛො පහොති සොත්තිසිනානිං ආදාය නදිං ගන්ත්වා රජොජල්ලං පවාහෙතුං, නො ඛත්තියො, නො වෙස්සො, නො සුද්දො’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම! ඛත්තියොපි හි, භො ගොතම, පහොති සොත්තිසිනානිං ආදාය නදිං ගන්ත්වා රජොජල්ලං පවාහෙතුං, බ්රාහ්මණොපි හි, භො ගොතම… වෙස්සොපි හි, භො ගොතම… සුද්දොපි හි, භො ගොතම… සබ්බෙපි හි, භො ගොතම, චත්තාරො වණ්ණා පහොන්ති සොත්තිසිනානිං ආදාය නදිං ගන්ත්වා රජොජල්ලං පවාහෙතු’’න්ති. ‘‘එත්ථ, අස්සලායන, බ්රාහ්මණානං කිං බලං, කො අස්සාසො යදෙත්ථ බ්රාහ්මණා එවමාහංසු – ‘බ්රාහ්මණොව සෙට්ඨො වණ්ණො, හීනො අඤ්ඤො වණ්ණො…පෙ… බ්රහ්මදායාදා’’’ති? ‘‘කිඤ්චාපි භවං ගොතමො එවමාහ, අථ ඛ්වෙත්ථ බ්රාහ්මණා එවමෙතං මඤ්ඤන්ති – ‘බ්රාහ්මණොව සෙට්ඨො වණ්ණො, හීනො අඤ්ඤො වණ්ණො…පෙ… බ්රහ්මදායාදා’’’ති.

408. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, අස්සලායන, ඉධ රාජා ඛත්තියො මුද්ධාවසිත්තො නානාජච්චානං පුරිසානං පුරිසසතං සන්නිපාතෙය්ය – ‘ආයන්තු භොන්තො යෙ තත්ථ ඛත්තියකුලා බ්රාහ්මණකුලා රාජඤ්ඤකුලා උප්පන්නා, සාකස්ස වා සාලස්ස වා [උප්පන්නා සාලස්ස වා (සී. පී.)] සලළස්ස වා චන්දනස්ස වා පදුමකස්ස වා උත්තරාරණිං ආදාය, අග්ගිං අභිනිබ්බත්තෙන්තු, තෙජො පාතුකරොන්තු. ආයන්තු පන භොන්තො යෙ තත්ථ චණ්ඩාලකුලා නෙසාදකුලා වෙනකුලා [වෙණකුලා (සී. පී.), වෙණුකුලා (ස්යා. කං.)] රථකාරකුලා පුක්කුසකුලා උප්පන්නා, සාපානදොණියා වා සූකරදොණියා වා රජකදොණියා වා එරණ්ඩකට්ඨස්ස වා උත්තරාරණිං ආදාය, අග්ගිං අභිනිබ්බත්තෙන්තු, තෙජො පාතුකරොන්තූ’ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, අස්සලායන, යො එවං නු ඛො සො [යො ච නු ඛො (ස්යා. කං. ක.)] ඛත්තියකුලා බ්රාහ්මණකුලා රාජඤ්ඤකුලා උප්පන්නෙහි සාකස්ස වා සාලස්ස වා සලළස්ස වා චන්දනස්ස වා පදුමකස්ස වා උත්තරාරණිං ආදාය අග්ගි අභිනිබ්බත්තො, තෙජො පාතුකතො, සො එව නු ඛ්වාස්ස අග්ගි අච්චිමා චෙව [ච (සී. පී.)] වණ්ණවා [වණ්ණිමා (ස්යා. කං. පී. ක.)] ච පභස්සරො ච, තෙන ච සක්කා අග්ගිනා අග්ගිකරණීයං කාතුං; යො පන සො චණ්ඩාලකුලා නෙසාදකුලා වෙනකුලා රථකාරකුලා පුක්කුසකුලා උප්පන්නෙහි සාපානදොණියා වා සූකරදොණියා වා රජකදොණියා වා එරණ්ඩකට්ඨස්ස වා උත්තරාරණිං ආදාය අග්ගි අභිනිබ්බත්තො, තෙජො පාතුකතො ස්වාස්ස අග්ගි න චෙව අච්චිමා න ච වණ්ණවා න ච පභස්සරො, න ච තෙන සක්කා අග්ගිනා අග්ගිකරණීයං කාතු’’න්ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම! යොපි හි සො [යො සො (සී. පී.)], භො ගොතම, ඛත්තියකුලා බ්රාහ්මණකුලා රාජඤ්ඤකුලා උප්පන්නෙහි සාකස්ස වා සාලස්ස වා සලළස්ස වා චන්දනස්ස වා පදුමකස්ස වා උත්තරාරණිං ආදාය අග්ගි අභිනිබ්බත්තො, තෙජො පාතුකතො ස්වාස්ස [සො චස්ස (සී. පී.), සොපිස්ස (ස්යා. කං.)] අග්ගි අච්චිමා චෙව වණ්ණවා ච පභස්සරො ච, තෙන ච සක්කා අග්ගිනා අග්ගිකරණීයං කාතුං; යොපි සො චණ්ඩාලකුලා නෙසාදකුලා වෙනකුලා රථකාරකුලා පුක්කුසකුලා උප්පන්නෙහි සාපානදොණියා වා සූකරදොණියා වා රජකදොණියා වා එරණ්ඩකට්ඨස්ස වා උත්තරාරණිං ආදාය අග්ගි අභිනිබ්බත්තො, තෙජො පාතුකතො, ස්වාස්ස අග්ගි අච්චිමා චෙව වණ්ණවා ච පභස්සරො ච, තෙන ච සක්කා අග්ගිනා අග්ගිකරණීයං කාතුං. සබ්බොපි හි, භො ගොතම, අග්ගි අච්චිමා චෙව වණ්ණවා ච පභස්සරො ච, සබ්බෙනපි සක්කා අග්ගිනා අග්ගිකරණීයං කාතු’’න්ති. ‘‘එත්ථ, අස්සලායන, බ්රාහ්මණානං කිං බලං, කො අස්සාසො යදෙත්ථ බ්රාහ්මණා එවමාහංසු – ‘බ්රාහ්මණොව සෙට්ඨො වණ්ණො, හීනො අඤ්ඤො වණ්ණො; බ්රාහ්මණොව සුක්කො වණ්ණො, කණ්හො අඤ්ඤො වණ්ණො; බ්රාහ්මණාව සුජ්ඣන්ති, නො අබ්රාහ්මණා; බ්රාහ්මණාව බ්රහ්මුනො පුත්තා ඔරසා මුඛතො ජාතා බ්රහ්මජා බ්රහ්මනිම්මිතා බ්රහ්මදායාදා’’’ති? ‘‘කිඤ්චාපි භවං ගොතමො එවමාහ, අථ ඛ්වෙත්ථ බ්රාහ්මණා එවමෙතං මඤ්ඤන්ති – ‘බ්රාහ්මණොව සෙට්ඨො වණ්ණො, හීනො අඤ්ඤො වණ්ණො…පෙ… බ්රහ්මදායාදා’’’ති.

409. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, අස්සලායන, ඉධ ඛත්තියකුමාරො බ්රාහ්මණකඤ්ඤාය සද්ධිං සංවාසං කප්පෙය්ය, තෙසං සංවාසමන්වාය පුත්තො ජායෙථ; යො සො ඛත්තියකුමාරෙන බ්රාහ්මණකඤ්ඤාය පුත්තො උප්පන්නො, සියා සො මාතුපි සදිසො පිතුපි සදිසො, ‘ඛත්තියො’තිපි වත්තබ්බො ‘බ්රාහ්මණො’තිපි වත්තබ්බො’’ති? ‘‘යො සො, භො ගොතම, ඛත්තියකුමාරෙන බ්රාහ්මණකඤ්ඤාය පුත්තො උප්පන්නො, සියා සො මාතුපි සදිසො පිතුපි සදිසො, ‘ඛත්තියො’තිපි වත්තබ්බො ‘බ්රාහ්මණො’තිපි වත්තබ්බො’’ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, අස්සලායන, ඉධ බ්රාහ්මණකුමාරො ඛත්තියකඤ්ඤාය සද්ධිං සංවාසං කප්පෙය්ය, තෙසං සංවාසමන්වාය පුත්තො ජායෙථ; යො සො බ්රාහ්මණකුමාරෙන ඛත්තියකඤ්ඤාය පුත්තො උප්පන්නො, සියා සො මාතුපි සදිසො පිතුපි සදිසො, ‘ඛත්තියො’තිපි වත්තබ්බො ‘බ්රාහ්මණො’තිපි වත්තබ්බො’’ති? ‘‘යො සො, භො ගොතම, බ්රාහ්මණකුමාරෙන ඛත්තියකඤ්ඤාය පුත්තො උප්පන්නො, සියා සො මාතුපි සදිසො පිතුපි සදිසො, ‘ඛත්තියො’තිපි වත්තබ්බො ‘බ්රාහ්මණො’තිපි වත්තබ්බො’’ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, අස්සලායන ඉධ වළවං ගද්රභෙන සම්පයොජෙය්යුං [සංයොජෙය්ය (ක.)], තෙසං සම්පයොගමන්වාය කිසොරො ජායෙථ; යො සො වළවාය ගද්රභෙන කිසොරො උප්පන්නො, සියා සො මාතුපි සදිසො පිතුපි සදිසො, ‘අස්සො’තිපි වත්තබ්බො ‘ගද්රභො’තිපි වත්තබ්බො’’ති? ‘‘කුණ්ඩඤ්හි සො [වෙකුරඤ්ජාය හි සො (සී. පී.), සො කුමාරණ්ඩුපි සො (ස්යා. කං.), වෙකුලජො හි සො (?)], භො ගොතම, අස්සතරො හොති. ඉදං හිස්ස , භො ගොතම, නානාකරණං පස්සාමි; අමුත්ර ච පනෙසානං න කිඤ්චි නානාකරණං පස්සාමී’’ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, අස්සලායන, ඉධාස්සු ද්වෙ මාණවකා භාතරො සඋදරියා, එකො අජ්ඣායකො උපනීතො එකො අනජ්ඣායකො අනුපනීතො. කමෙත්ථ බ්රාහ්මණා පඨමං භොජෙය්යුං සද්ධෙ වා ථාලිපාකෙ වා යඤ්ඤෙ වා පාහුනෙ වා’’ති? ‘‘යො සො, භො ගොතම, මාණවකො අජ්ඣායකො උපනීතො තමෙත්ථ බ්රාහ්මණා පඨමං භොජෙය්යුං සද්ධෙ වා ථාලිපාකෙ වා යඤ්ඤෙ වා පාහුනෙ වා. කිඤ්හි, භො ගොතම, අනජ්ඣායකෙ අනුපනීතෙ දින්නං මහප්ඵලං භවිස්සතී’’ති?

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, අස්සලායන, ඉධාස්සු ද්වෙ මාණවකා භාතරො සඋදරියා, එකො අජ්ඣායකො උපනීතො දුස්සීලො පාපධම්මො, එකො අනජ්ඣායකො අනුපනීතො සීලවා කල්යාණධම්මො. කමෙත්ථ බ්රාහ්මණා පඨමං භොජෙය්යුං සද්ධෙ වා ථාලිපාකෙ වා යඤ්ඤෙ වා පාහුනෙ වා’’ති? ‘‘යො සො, භො ගොතම, මාණවකො අනජ්ඣායකො අනුපනීතො සීලවා කල්යාණධම්මො තමෙත්ථ බ්රාහ්මණා පඨමං භොජෙය්යුං සද්ධෙ වා ථාලිපාකෙ වා යඤ්ඤෙ වා පාහුනෙ වා. කිඤ්හි, භො ගොතම, දුස්සීලෙ පාපධම්මෙ දින්නං මහප්ඵලං භවිස්සතී’’ති?

‘‘පුබ්බෙ ඛො ත්වං, අස්සලායන, ජාතිං අගමාසි; ජාතිං ගන්ත්වා මන්තෙ අගමාසි; මන්තෙ ගන්ත්වා තපෙ අගමාසි; තපෙ ගන්ත්වා [මන්තෙ ගන්ත්වා තමෙතං ත්වං (සී. පී.), මන්තෙ ගන්ත්වා තමෙව ඨපෙත්වා (ස්යා. කං.)] චාතුවණ්ණිං සුද්ධිං පච්චාගතො, යමහං පඤ්ඤපෙමී’’ති. එවං වුත්තෙ, අස්සලායනො මාණවො තුණ්හීභූතො මඞ්කුභූතො පත්තක්ඛන්ධො අධොමුඛො පජ්ඣායන්තො අප්පටිභානො නිසීදි.

410. අථ ඛො භගවා අස්සලායනං මාණවං තුණ්හීභූතං මඞ්කුභූතං පත්තක්ඛන්ධං අධොමුඛං පජ්ඣායන්තං අප්පටිභානං විදිත්වා අස්සලායනං මාණවං එතදවොච – ‘‘භූතපුබ්බං, අස්සලායන, සත්තන්නං බ්රාහ්මණිසීනං අරඤ්ඤායතනෙ පණ්ණකුටීසු සම්මන්තානං [වසන්තානං (සී.)] එවරූපං පාපකං දිට්ඨිගතං උප්පන්නං හොති – ‘බ්රාහ්මණොව සෙට්ඨො වණ්ණො, හීනො අඤ්ඤො වණ්ණො…පෙ… බ්රහ්මදායාදා’ති. අස්සොසි ඛො , අස්සලායන, අසිතො දෙවලො ඉසි – ‘සත්තන්නං කිර බ්රාහ්මණිසීනං අරඤ්ඤායතනෙ පණ්ණකුටීසු සම්මන්තානං එවරූපං පාපකං දිට්ඨිගතං උප්පන්නං – බ්රාහ්මණොව සෙට්ඨො වණ්ණො…පෙ… බ්රහ්මදායාදා’ති. අථ ඛො, අස්සලායන, අසිතො දෙවලො ඉසි කෙසමස්සුං කප්පෙත්වා මඤ්ජිට්ඨවණ්ණානි දුස්සානි නිවාසෙත්වා පටලියො [අටලියො (සී. පී.), අගලියො (ස්යා. කං.)] උපාහනා ආරුහිත්වා ජාතරූපමයං දණ්ඩං ගහෙත්වා සත්තන්නං බ්රාහ්මණිසීනං පත්ථණ්ඩිලෙ පාතුරහොසි. අථ ඛො, අස්සලායන, අසිතො දෙවලො ඉසි සත්තන්නං බ්රාහ්මණිසීනං පත්ථණ්ඩිලෙ චඞ්කමමානො එවමාහ – ‘හන්ද, කො නු ඛො ඉමෙ භවන්තො බ්රාහ්මණිසයො ගතා [ගන්තා (ස්යා. කං. ක.)]; හන්ද, කො නු ඛො ඉමෙ භවන්තො බ්රාහ්මණිසයො ගතා’ති? අථ ඛො, අස්සලායන, සත්තන්නං බ්රාහ්මණිසීනං එතදහොසි – ‘කො නායං ගාමණ්ඩලරූපො විය සත්තන්නං බ්රාහ්මණිසීනං පත්ථණ්ඩිලෙ චඞ්කමමානො එවමාහ – ‘හන්ද, කො නු ඛො ඉමෙ භවන්තො බ්රාහ්මණිසයො ගතා; හන්ද, කො නු ඛො ඉමෙ භවන්තො බ්රාහ්මණිසයො ගතාති? හන්ද, නං අභිසපාමා’ති. අථ ඛො, අස්සලායන, සත්ත බ්රාහ්මණිසයො අසිතං දෙවලං ඉසිං අභිසපිංසු – ‘භස්මා, වසල [වසලී (පී.), වසලි (ක.), චපලී (ස්යා. කං.)], හොහි; භස්මා, වසල, හොහී’ති [භස්මා වසල හොහීති අභිසපවචනං සී. පී. පොත්ථකෙසු සකිදෙව ආගතං]. යථා යථා ඛො, අස්සලායන, සත්ත බ්රාහ්මණිසයො අසිතං දෙවලං ඉසිං අභිසපිංසු තථා තථා අසිතො දෙවලො ඉසි අභිරූපතරො චෙව හොති දස්සනීයතරො ච පාසාදිකතරො ච. අථ ඛො, අස්සලායන, සත්තන්නං බ්රාහ්මණිසීනං එතදහොසි – ‘මොඝං වත නො තපො, අඵලං බ්රහ්මචරියං. මයඤ්හි පුබ්බෙ යං අභිසපාම – භස්මා, වසල, හොහි; භස්මා, වසල, හොහීති භස්මාව භවති එකච්චො. ඉමං පන මයං යථා යථා අභිසපාම තථා තථා අභිරූපතරො චෙව හොති දස්සනීයතරො ච පාසාදිකතරො චා’ති. ‘න භවන්තානං මොඝං තපො, නාඵලං බ්රහ්මචරියං. ඉඞ්ඝ භවන්තො, යො මයි මනොපදොසො තං පජහථා’ති. ‘යො භවති මනොපදොසො තං පජහාම. කො නු භවං හොතී’ති? ‘සුතො නු භවතං – අසිතො දෙවලො ඉසී’ති? ‘එවං, භො’. ‘සො ඛ්වාහං, භො, හොමී’ති. අථ ඛො, අස්සලායන, සත්ත බ්රාහ්මණිසයො අසිතං දෙවලං ඉසිං අභිවාදෙතුං උපක්කමිංසු.

411. ‘‘අථ ඛො, අස්සලායන, අසිතො දෙවලො ඉසි සත්ත බ්රාහ්මණිසයො එතදවොච – ‘සුතං මෙතං, භො, සත්තන්නං කිර බ්රාහ්මණිසීනං අරඤ්ඤායතනෙ පණ්ණකුටීසු සම්මන්තානං එවරූපං පාපකං දිට්ඨිගතං උප්පන්නං – බ්රාහ්මණොව සෙට්ඨො වණ්ණො, හීනො අඤ්ඤො වණ්ණො; බ්රාහ්මණොව සුක්කො වණ්ණො , කණ්හො අඤ්ඤො වණ්ණො; බ්රාහ්මණාව සුජ්ඣන්ති, නො අබ්රාහ්මණා; බ්රාහ්මණාව බ්රහ්මුනො පුත්තා ඔරසා මුඛතො ජාතා බ්රහ්මජා බ්රහ්මනිම්මිතා බ්රහ්මදායාදා’ති. ‘එවං, භො’.

‘‘‘ජානන්ති පන භොන්තො – යා ජනිකා මාතා [ජනිමාතා (සී. ස්යා. කං. පී.)] බ්රාහ්මණංයෙව අගමාසි, නො අබ්රාහ්මණ’න්ති? ‘නො හිදං, භො’.

‘‘‘ජානන්ති පන භොන්තො – යා ජනිකාමාතු [ජනිමාතු (සී. ස්යා. කං. පී.)] මාතා යාව සත්තමා මාතුමාතාමහයුගා බ්රාහ්මණංයෙව අගමාසි, නො අබ්රාහ්මණ’න්ති? ‘නො හිදං, භො’.

‘‘‘ජානන්ති පන භොන්තො – යො ජනකො පිතා [ජනිපිතා (සී. ස්යා. කං. පී.)] බ්රාහ්මණිංයෙව අගමාසි, නො අබ්රාහ්මණි’න්ති? ‘නො හිදං, භො’.

‘‘‘ජානන්ති පන භොන්තො – යො ජනකපිතු [ජනිපිතු (සී. ස්යා. කං. පී.)] පිතා යාව සත්තමා පිතුපිතාමහයුගා බ්රාහ්මණිංයෙව අගමාසි, නො අබ්රාහ්මණි’න්ති? ‘නො හිදං, භො’.

‘‘‘ජානන්ති පන භොන්තො – යථා ගබ්භස්ස අවක්කන්ති හොතී’ති [න මයං ජානාම භො යථා ගබ්භස්ස අවක්කන්ති හොතීති. යථා කථං පන භො ගබ්භස්ස අවක්කන්ති හොතීති. (ක.)]? ‘ජානාම මයං, භො – යථා ගබ්භස්ස අවක්කන්ති හොති [න මයං ජානාම භො යථා ගබ්භස්ස අවක්කන්ති හොතීති. යථා කථං පන භො ගබ්භස්ස අවක්කන්ති හොතීති. (ක.)]. ඉධ මාතාපිතරො ච සන්නිපතිතා හොන්ති, මාතා ච උතුනී හොති, ගන්ධබ්බො ච පච්චුපට්ඨිතො හොති; එවං තිණ්ණං සන්නිපාතා ගබ්භස්ස අවක්කන්ති හොතී’ති.

‘‘‘ජානන්ති පන භොන්තො – තග්ඝ [යග්ඝෙ (සී. ස්යා. කං. පී.)], සො ගන්ධබ්බො ඛත්තියො වා බ්රාහ්මණො වා වෙස්සො වා සුද්දො වා’ති? ‘න මයං, භො, ජානාම – තග්ඝ සො ගන්ධබ්බො ඛත්තියො වා බ්රාහ්මණො වා වෙස්සො වා සුද්දො වා’ති. ‘එවං සන්තෙ, භො, ජානාථ – කෙ තුම්හෙ හොථා’ති? ‘එවං සන්තෙ, භො , න මයං ජානාම – කෙ මයං හොමා’ති. තෙ හි නාම, අස්සලායන, සත්ත බ්රාහ්මණිසයො අසිතෙන දෙවලෙන ඉසිනා සකෙ ජාතිවාදෙ සමනුයුඤ්ජීයමානා සමනුග්ගාහීයමානා සමනුභාසීයමානා න සම්පායිස්සන්ති; කිං පන ත්වං එතරහි මයා සකස්මිං ජාතිවාදෙ සමනුයුඤ්ජීයමානො සමනුග්ගාහීයමානො සමනුභාසීයමානො සම්පායිස්සසි, යෙසං ත්වං සාචරියකො න පුණ්ණො දබ්බිගාහො’’ති.

එවං වුත්තෙ, අස්සලායනො මාණවො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අභික්කන්තං, භො ගොතම…පෙ… උපාසකං මං භවං ගොතමො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති.

අස්සලායනසුත්තං නිට්ඨිතං තතියං.

4. ඝොටමුඛසුත්තං

412. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං ආයස්මා උදෙනො බාරාණසියං විහරති ඛෙමියම්බවනෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන ඝොටමුඛො බ්රාහ්මණො බාරාණසිං අනුප්පත්තො හොති කෙනචිදෙව කරණීයෙන. අථ ඛො ඝොටමුඛො බ්රාහ්මණො ජඞ්ඝාවිහාරං අනුචඞ්කමමානො අනුවිචරමානො යෙන ඛෙමියම්බවනං තෙනුපසඞ්කමි. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා උදෙනො අබ්භොකාසෙ චඞ්කමති. අථ ඛො ඝොටමුඛො බ්රාහ්මණො යෙනායස්මා උදෙනො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතා උදෙනෙන සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා ආයස්මන්තං උදෙනං චඞ්කමන්තං අනුචඞ්කමමානො එවමාහ – ‘‘අම්භො සමණ, ‘නත්ථි ධම්මිකො පරිබ්බජො’ [පරිබ්බාජො (සී. පී.)] – එවං මෙ එත්ථ හොති. තඤ්ච ඛො භවන්තරූපානං වා අදස්සනා, යො වා පනෙත්ථ ධම්මො’’ති.

එවං වුත්තෙ, ආයස්මා උදෙනො චඞ්කමා ඔරොහිත්වා විහාරං පවිසිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. ඝොටමුඛොපි ඛො බ්රාහ්මණො චඞ්කමා ඔරොහිත්වා විහාරං පවිසිත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතං ඛො ඝොටමුඛං බ්රාහ්මණං ආයස්මා උදෙනො එතදවොච – ‘‘සංවිජ්ජන්ති [සංවිජ්ජන්තෙ (බහූසු)] ඛො, බ්රාහ්මණ, ආසනානි. සචෙ ආකඞ්ඛසි, නිසීදා’’ති. ‘‘එතදෙව ඛො පන මයං භොතො උදෙනස්ස ආගමයමානා (න) නිසීදාම. කථඤ්හි නාම මාදිසො පුබ්බෙ අනිමන්තිතො ආසනෙ නිසීදිතබ්බං මඤ්ඤෙය්යා’’ති? අථ ඛො ඝොටමුඛො බ්රාහ්මණො අඤ්ඤතරං නීචං ආසනං ගහෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ඝොටමුඛො බ්රාහ්මණො ආයස්මන්තං උදෙනං එතදවොච – ‘‘අම්භො සමණ, ‘නත්ථි ධම්මිකො පරිබ්බජො’ – එවං මෙ එත්ථ හොති. තඤ්ච ඛො භවන්තරූපානං වා අදස්සනා, යො වා පනෙත්ථ ධම්මො’’ති. ‘‘සචෙ ඛො පන මෙ ත්වං, බ්රාහ්මණ, අනුඤ්ඤෙය්යං අනුජානෙය්යාසි, පටික්කොසිතබ්බඤ්ච පටික්කොසෙය්යාසි; යස්ස ච පන මෙ භාසිතස්ස අත්ථං න ජානෙය්යාසි, මමංයෙව තත්ථ උත්තරි පටිපුච්ඡෙය්යාසි – ‘ඉදං, භො උදෙන, කථං, ඉමස්ස ක්වත්ථො’ති? එවං කත්වා සියා නො එත්ථ කථාසල්ලාපො’’ති. ‘‘අනුඤ්ඤෙය්යං ඛ්වාහං භොතො උදෙනස්ස අනුජානිස්සාමි, පටික්කොසිතබ්බඤ්ච පටික්කොසිස්සාමි; යස්ස ච පනාහං භොතො උදෙනස්ස භාසිතස්ස අත්ථං න ජානිස්සාමි, භවන්තංයෙව තත්ථ උදෙනං උත්තරි පටිපුච්ඡිස්සාමි – ‘ඉදං, භො උදෙන, කථං, ඉමස්ස ක්වත්ථො’ති? එවං කත්වා හොතු නො එත්ථ කථාසල්ලාපො’’ති.

413. ‘‘චත්තාරොමෙ, බ්රාහ්මණ, පුග්ගලා සන්තො සංවිජ්ජමානා ලොකස්මිං. කතමෙ චත්තාරො? ඉධ, බ්රාහ්මණ, එකච්චො පුග්ගලො අත්තන්තපො හොති අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො. ඉධ පන, බ්රාහ්මණ, එකච්චො පුග්ගලො පරන්තපො හොති පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො. ඉධ පන, බ්රාහ්මණ, එකච්චො පුග්ගලො අත්තන්තපො ච හොති අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො පරන්තපො ච පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො. ඉධ පන, බ්රාහ්මණ , එකච්චො පුග්ගලො නෙවත්තන්තපො හොති නාත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො, න පරන්තපො න පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො. සො අනත්තන්තපො අපරන්තපො දිට්ඨෙව ධම්මෙ නිච්ඡාතො නිබ්බුතො සීතීභූතො සුඛප්පටිසංවෙදී බ්රහ්මභූතෙන අත්තනා විහරති. ඉමෙසං, බ්රාහ්මණ, චතුන්නං පුග්ගලානං කතමො තෙ පුග්ගලො චිත්තං ආරාධෙතී’’ති?

‘‘ය්වායං, භො උදෙන, පුග්ගලො අත්තන්තපො අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො අයං මෙ පුග්ගලො චිත්තං නාරාධෙති; යොපායං, භො උදෙන, පුග්ගලො පරන්තපො පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො අයම්පි මෙ පුග්ගලො චිත්තං නාරාධෙති; යොපායං, භො උදෙන, පුග්ගලො අත්තන්තපො ච අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො පරන්තපො ච පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො අයම්පි මෙ පුග්ගලො චිත්තං නාරාධෙති; යො ච ඛො අයං, භො උදෙන, පුග්ගලො නෙවත්තන්තපො නාත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො න පරන්තපො න පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො සො අනත්තන්තපො අපරන්තපො දිට්ඨෙව ධම්මෙ නිච්ඡාතො නිබ්බුතො සීතීභූතො සුඛප්පටිසංවෙදී බ්රහ්මභූතෙන අත්තනා විහරති. අයමෙව මෙ පුග්ගලො චිත්තං ආරාධෙතී’’ති.

‘‘කස්මා පන තෙ, බ්රාහ්මණ, ඉමෙ තයො පුග්ගලා චිත්තං නාරාධෙන්තී’’ති? ‘‘ය්වායං, භො උදෙන, පුග්ගලො අත්තන්තපො අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො සො අත්තානං සුඛකාමං දුක්ඛපටික්කූලං ආතාපෙති පරිතාපෙති; ඉමිනා මෙ අයං පුග්ගලො චිත්තං නාරාධෙති. යොපායං , භො උදෙන, පුග්ගලො පරන්තපො පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො සො පරං සුඛකාමං දුක්ඛපටික්කූලං ආතාපෙති පරිතාපෙති; ඉමිනා මෙ අයං පුග්ගලො චිත්තං නාරාධෙති. යොපායං, භො උදෙන, පුග්ගලො අත්තන්තපො ච අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො පරන්තපො ච පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො සො අත්තානඤ්ච පරඤ්ච සුඛකාමං දුක්ඛපටික්කූලං ආතාපෙති පරිතාපෙති; ඉමිනා මෙ අයං පුග්ගලො චිත්තං නාරාධෙති. යො ච ඛො අයං, භො උදෙන, පුග්ගලො නෙවත්තන්තපො නාත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො න පරන්තපො න පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො සො අනත්තන්තපො අපරන්තපො දිට්ඨෙව ධම්මෙ නිච්ඡාතො නිබ්බුතො සීතීභූතො සුඛප්පටිසංවෙදී බ්රහ්මභූතෙන අත්තනා විහරති, සො අත්තානඤ්ච පරඤ්ච සුඛකාමං දුක්ඛපටික්කූලං නෙව ආතාපෙති න පරිතාපෙති; ඉමිනා මෙ අයං පුග්ගලො චිත්තං ආරාධෙතී’’ති.

414. ‘‘ද්වෙමා, බ්රාහ්මණ, පරිසා. කතමා ද්වෙ? ඉධ, බ්රාහ්මණ, එකච්චා පරිසා සාරත්තරත්තා මණිකුණ්ඩලෙසු පුත්තභරියං පරියෙසති, දාසිදාසං පරියෙසති, ඛෙත්තවත්ථුං පරියෙසති, ජාතරූපරජතං පරියෙසති.

‘‘ඉධ පන, බ්රාහ්මණ, එකච්චා පරිසා අසාරත්තරත්තා මණිකුණ්ඩලෙසු පුත්තභරියං පහාය, දාසිදාසං පහාය, ඛෙත්තවත්ථුං පහාය, ජාතරූපරජතං පහාය, අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා. ස්වායං, බ්රාහ්මණ, පුග්ගලො නෙවත්තන්තපො නාත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො න පරන්තපො න පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො. සො අනත්තන්තපො අපරන්තපො දිට්ඨෙව ධම්මෙ නිච්ඡාතො නිබ්බුතො සීතීභූතො සුඛප්පටිසංවෙදී බ්රහ්මභූතෙන අත්තනා විහරති. ඉධ කතමං ත්වං, බ්රාහ්මණ, පුග්ගලං කතමාය පරිසාය බහුලං සමනුපස්සසි – යා චායං පරිසා සාරත්තරත්තා මණිකුණ්ඩලෙසු පුත්තභරියං පරියෙසති දාසිදාසං පරියෙසති ඛෙත්තවත්ථුං පරියෙසති ජාතරූපරජතං පරියෙසති, යා චායං පරිසා අසාරත්තරත්තා මණිකුණ්ඩලෙසු පුත්තභරියං පහාය දාසිදාසං පහාය ඛෙත්තවත්ථුං පහාය ජාතරූපරජතං පහාය අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා’’ති?

‘‘ය්වායං , භො උදෙන, පුග්ගලො නෙවත්තන්තපො නාත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො න පරන්තපො න පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො සො අනත්තන්තපො අපරන්තපො දිට්ඨෙව ධම්මෙ නිච්ඡාතො නිබ්බුතො සීතීභූතො සුඛප්පටිසංවෙදී බ්රහ්මභූතෙන අත්තනා විහරති; ඉමාහං පුග්ගලං යායං පරිසා අසාරත්තරත්තා මණිකුණ්ඩලෙසු පුත්තභරියං පහාය දාසිදාසං පහාය ඛෙත්තවත්ථුං පහාය ජාතරූපරජතං පහාය අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා ඉමිස්සං පරිසායං බහුලං සමනුපස්සාමී’’ති.

‘‘ඉදානෙව ඛො පන තෙ, බ්රාහ්මණ, භාසිතං – ‘මයං එවං ආජානාම – අම්භො සමණ, නත්ථි ධම්මිකො පරිබ්බජො, එවං මෙ එත්ථ හොති. තඤ්ච ඛො භවන්තරූපානං වා අදස්සනා, යො වා පනෙත්ථ ධම්මො’’’ති. ‘‘අද්ධා මෙසා, භො උදෙන, සානුග්ගහා වාචා භාසිතා. ‘අත්ථි ධම්මිකො පරිබ්බජො’ – එවං මෙ එත්ථ හොති. එවඤ්ච පන මං භවං උදෙනො ධාරෙතු. යෙ ච මෙ භොතා උදෙනෙන චත්තාරො පුග්ගලා සංඛිත්තෙන වුත්තා විත්ථාරෙන අවිභත්තා, සාධු මෙ භවං, උදෙනො ඉමෙ චත්තාරො පුග්ගලෙ විත්ථාරෙන විභජතු අනුකම්පං උපාදායා’’ති. ‘‘තෙන හි, බ්රාහ්මණ, සුණාහි, සාධුකං මනසි කරොහි, භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භො’’ති ඛො ඝොටමුඛො බ්රාහ්මණො ආයස්මතො උදෙනස්ස පච්චස්සොසි. ආයස්මා උදෙනො එතදවොච –

415. ‘‘කතමො ච, බ්රාහ්මණ, පුග්ගලො අත්තන්තපො අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො? ඉධ, බ්රාහ්මණ, එකච්චො පුග්ගලො අචෙලකො හොති මුත්තාචාරො හත්ථාපලෙඛනො නඑහිභද්දන්තිකො නතිට්ඨභද්දන්තිකො, නාභිහටං න උද්දිස්සකතං න නිමන්තනං සාදියති. සො න කුම්භිමුඛා පටිග්ගණ්හාති, න කළොපිමුඛා පටිග්ගණ්හාති, න එළකමන්තරං, න දණ්ඩමන්තරං, න මුසලමන්තරං, න ද්වින්නං භුඤ්ජමානානං, න ගබ්භිනියා, න පායමානාය , න පුරිසන්තරගතාය, න සඞ්කිත්තීසු, න යත්ථ සා උපට්ඨිතො හොති, න යත්ථ මක්ඛිකා සණ්ඩසණ්ඩචාරිනී, න මච්ඡං න මංසං, න සුරං න මෙරයං න ථුසොදකං පිවති. සො එකාගාරිකො වා හොති එකාලොපිකො, ද්වාගාරිකො වා හොති ද්වාලොපිකො…පෙ… සත්තාගාරිකො වා හොති සත්තාලොපිකො; එකිස්සාපි දත්තියා යාපෙති, ද්වීහිපි දත්තීහි යාපෙති…පෙ… සත්තහිපි දත්තීහි යාපෙති; එකාහිකම්පි ආහාරං ආහාරෙති, ද්වීහිකම්පි ආහාරං ආහාරෙති…පෙ… සත්තාහිකම්පි ආහාරං ආහාරෙති – ඉති එවරූපං අද්ධමාසිකං පරියායභත්තභොජනානුයොගමනුයුත්තො විහරති. සො සාකභක්ඛො වා හොති, සාමාකභක්ඛො වා හොති, නීවාරභක්ඛො වා හොති, දද්දුලභක්ඛො වා හොති , හටභක්ඛො වා හොති, කණභක්ඛො වා හොති, ආචාමභක්ඛො වා හොති, පිඤ්ඤාකභක්ඛො වා හොති, තිණභක්ඛො වා හොති, ගොමයභක්ඛො වා හොති, වනමූලඵලාහාරො යාපෙති පවත්තඵලභොජී. සො සාණානිපි ධාරෙති, මසාණානිපි ධාරෙති, ඡවදුස්සානිපි ධාරෙති, පංසුකූලානිපි ධාරෙති, තිරීටානිපි ධාරෙති, අජිනම්පි ධාරෙති, අජිනක්ඛිපම්පි ධාරෙති, කුසචීරම්පි ධාරෙති, වාකචීරම්පි ධාරෙති, ඵලකචීරම්පි ධාරෙති, කෙසකම්බලම්පි ධාරෙති, වාළකම්බලම්පි ධාරෙති, උලූකපක්ඛම්පි ධාරෙති; කෙසමස්සුලොචකොපි හොති කෙසමස්සුලොචනානුයොගමනුයුත්තො , උබ්භට්ඨකොපි හොති ආසනපටික්ඛිත්තො, උක්කුටිකොපි හොති උක්කුටිකප්පධානමනුයුත්තො, කණ්ටකාපස්සයිකොපි හොති කණ්ටකාපස්සයෙ සෙය්යං කප්පෙති; සායතතියකම්පි උදකොරොහනානුයොගමනුයුත්තො විහරති – ඉති එවරූපං අනෙකවිහිතං කායස්ස ආතාපනපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො විහරති. අයං වුච්චති, බ්රාහ්මණ, පුග්ගලො අත්තන්තපො අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො.

416. ‘‘කතමො ච, බ්රාහ්මණ, පුග්ගලො පරන්තපො පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො? ඉධ, බ්රාහ්මණ, එකච්චො පුග්ගලො ඔරබ්භිකො හොති සූකරිකො සාකුණිකො මාගවිකො ලුද්දො මච්ඡඝාතකො චොරො චොරඝාතකො ගොඝාතකො බන්ධනාගාරිකො – යෙ වා පනඤ්ඤෙපි කෙචි කුරූරකම්මන්තා. අයං වුච්චති, බ්රාහ්මණ, පුග්ගලො පරන්තපො පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො.

417. ‘‘කතමො ච, බ්රාහ්මණ, පුග්ගලො අත්තන්තපො ච අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො, පරන්තපො ච පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො? ඉධ, බ්රාහ්මණ, එකච්චො පුග්ගලො රාජා වා හොති ඛත්තියො මුද්ධාවසිත්තො, බ්රාහ්මණො වා මහාසාලො. සො පුරත්ථිමෙන නගරස්ස නවං සන්ථාගාරං කාරාපෙත්වා කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා ඛරාජිනං නිවාසෙත්වා සප්පිතෙලෙන කායං අබ්භඤ්ජිත්වා මගවිසාණෙන පිට්ඨිං කණ්ඩුවමානො නවං සන්ථාගාරං පවිසති සද්ධිං මහෙසියා බ්රාහ්මණෙන ච පුරොහිතෙන. සො තත්ථ අනන්තරහිතාය භූමියා හරිතුපලිත්තාය සෙය්යං කප්පෙති. එකිස්සාය ගාවියා සරූපවච්ඡාය යං එකස්මිං ථනෙ ඛීරං හොති තෙන රාජා යාපෙති, යං දුතියස්මිං ථනෙ ඛීරං හොති තෙන මහෙසී යාපෙති, යං තතියස්මිං ථනෙ ඛීරං හොති තෙන බ්රාහ්මණො පුරොහිතො යාපෙති, යං චතුත්ථස්මිං ථනෙ ඛීරං හොති තෙන අග්ගිං ජුහති, අවසෙසෙන වච්ඡකො යාපෙති. සො එවමාහ – ‘එත්තකා උසභා හඤ්ඤන්තු යඤ්ඤත්ථාය, එත්තකා වච්ඡතරා හඤ්ඤන්තු යඤ්ඤත්ථාය, එත්තකා වච්ඡතරියො හඤ්ඤන්තු යඤ්ඤත්ථාය, එත්තකා අජා හඤ්ඤන්තු යඤ්ඤත්ථාය’, එත්තකා උරබ්භා හඤ්ඤන්තු යඤ්ඤත්ථාය, එත්තකා අස්සා හඤ්ඤන්තු යඤ්ඤත්ථාය, එත්තකා රුක්ඛා ඡිජ්ජන්තු යූපත්ථාය, එත්තකා දබ්භා ලූයන්තු බරිහිසත්ථායා’ති. යෙපිස්ස තෙ හොන්ති ‘දාසා’ති වා ‘පෙස්සා’ති වා ‘කම්මකරා’ති වා තෙපි දණ්ඩතජ්ජිතා භයතජ්ජිතා අස්සුමුඛා රුදමානා පරිකම්මානි කරොන්ති. අයං වුච්චති, බ්රාහ්මණ, පුග්ගලො අත්තන්තපො ච අත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො , පරන්තපො ච පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො.

418. ‘‘කතමො ච, බ්රාහ්මණ, පුග්ගලො නෙවත්තන්තපො නාත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො, න පරන්තපො න පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො; සො අනත්තන්තපො අපරන්තපො දිට්ඨෙව ධම්මෙ නිච්ඡාතො නිබ්බුතො සීතීභූතො සුඛප්පටිසංවෙදී බ්රහ්මභූතෙන අත්තනා විහරති? ඉධ, බ්රාහ්මණ, තථාගතො ලොකෙ උප්පජ්ජති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා. සො ඉමං ලොකං සදෙවකං සමාරකං සබ්රහ්මකං සස්සමණබ්රාහ්මණිං පජං සදෙවමනුස්සං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙති. සො ධම්මං දෙසෙති ආදිකල්යාණං මජ්ඣෙකල්යාණං පරියොසානකල්යාණං සාත්ථං සබ්යඤ්ජනං, කෙවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං පකාසෙති. තං ධම්මං සුණාති ගහපති වා ගහපතිපුත්තො වා අඤ්ඤතරස්මිං වා කුලෙ පච්චාජාතො. සො තං ධම්මං සුත්වා තථාගතෙ සද්ධං පටිලභති. සො තෙන සද්ධාපටිලාභෙන සමන්නාගතො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘සම්බාධො ඝරාවාසො රජොපථො අබ්භොකාසො පබ්බජ්ජා. නයිදං සුකරං අගාරං අජ්ඣාවසතා එකන්තපරිපුණ්ණං එකන්තපරිසුද්ධං සඞ්ඛලිඛිතං බ්රහ්මචරියං චරිතුං. යංනූනාහං කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජෙය්ය’න්ති. සො අපරෙන සමයෙන අප්පං වා භොගක්ඛන්ධං පහාය මහන්තං වා භොගක්ඛන්ධං පහාය, අප්පං වා ඤාතිපරිවට්ටං පහාය මහන්තං වා ඤාතිපරිවට්ටං පහාය, කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජති. සො එවං පබ්බජිතො සමානො භික්ඛූනං සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො පාණාතිපාතං පහාය පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති, නිහිතදණ්ඩො නිහිතසත්ථො ලජ්ජී දයාපන්නො සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පී විහරති.

‘‘අදින්නාදානං පහාය අදින්නාදානා පටිවිරතො හොති දින්නාදායී දින්නපාටිකඞ්ඛී. අථෙනෙන සුචිභූතෙන අත්තනා විහරති.

‘‘අබ්රහ්මචරියං පහාය බ්රහ්මචාරී හොති ආරාචාරී විරතො මෙථුනා ගාමධම්මා.

‘‘මුසාවාදං පහාය මුසාවාදා පටිවිරතො හොති සච්චවාදී සච්චසන්ධො ථෙතො පච්චයිකො අවිසංවාදකො ලොකස්ස.

‘‘පිසුණං වාචං පහාය පිසුණාය වාචාය පටිවිරතො හොති; ඉතො සුත්වා න අමුත්ර අක්ඛාතා ඉමෙසං භෙදාය, අමුත්ර වා සුත්වා න ඉමෙසං අක්ඛාතා අමූසං භෙදාය. ඉති භින්නානං වා සන්ධාතා සහිතානං වා අනුප්පදාතා, සමග්ගාරාමො සමග්ගරතො සමග්ගනන්දී සමග්ගකරණිං වාචං භාසිතා හොති.

‘‘ඵරුසං වාචං පහාය ඵරුසාය වාචාය පටිවිරතො හොති. යා සා වාචා නෙලා කණ්ණසුඛා පෙමනීයා හදයඞ්ගමා පොරී බහුජනකන්තා බහුජනමනාපා තථාරූපිං වාචං භාසිතා හොති.

‘‘සම්ඵප්පලාපං පහාය සම්ඵප්පලාපා පටිවිරතො හොති, කාලවාදී භූතවාදී අත්ථවාදී ධම්මවාදී විනයවාදී, නිධානවතිං වාචං භාසිතා කාලෙන සාපදෙසං පරියන්තවතිං අත්ථසංහිතං.

‘‘සො බීජගාමභූතගාමසමාරම්භා පටිවිරතො හොති . එකභත්තිකො හොති රත්තූපරතො විරතො විකාලභොජනා. නච්චගීතවාදිතවිසූකදස්සනා පටිවිරතො හොති. මාලාගන්ධවිලෙපනධාරණමණ්ඩනවිභූසනට්ඨානා පටිවිරතො හොති. උච්චාසයනමහාසයනා පටිවිරතො හොති. ජාතරූපරජතපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති. ආමකධඤ්ඤපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති. ආමකමංසපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති. ඉත්ථිකුමාරිකපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති. දාසිදාසපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති. අජෙළකපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති. කුක්කුටසූකරපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති. හත්ථිගවස්සවළවපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති. ඛෙත්තවත්ථුපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති. දූතෙය්යපහිණගමනානුයොගා පටිවිරතො හොති. කයවික්කයා පටිවිරතො හොති. තුලාකූටකංසකූටමානකූටා පටිවිරතො හොති. උක්කොටනවඤ්චනනිකතිසාචියොගා පටිවිරතො හොති. ඡෙදනවධබන්ධනවිපරාමොසආලොපසහසාකාරා පටිවිරතො හොති.

‘‘සො සන්තුට්ඨො හොති කායපරිහාරිකෙන චීවරෙන, කුච්ඡිපරිහාරිකෙන පිණ්ඩපාතෙන. සො යෙන යෙනෙව පක්කමති සමාදායෙව පක්කමති. සෙය්යථාපි නාම පක්ඛී සකුණො යෙන යෙනෙව ඩෙති සපත්තභාරොව ඩෙති, එවමෙව භික්ඛු සන්තුට්ඨො හොති කායපරිහාරිකෙන චීවරෙන, කුච්ඡිපරිහාරිකෙන පිණ්ඩපාතෙන. සො යෙන යෙනෙව පක්කමති සමාදායෙව පක්කමති. සො ඉමිනා අරියෙන සීලක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො අජ්ඣත්තං අනවජ්ජසුඛං පටිසංවෙදෙති.

419. ‘‘සො චක්ඛුනා රූපං දිස්වා න නිමිත්තග්ගාහී හොති නානුබ්යඤ්ජනග්ගාහී. යත්වාධිකරණමෙනං චක්ඛුන්ද්රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවෙය්යුං තස්ස සංවරාය පටිපජ්ජති, රක්ඛති චක්ඛුන්ද්රියං, චක්ඛුන්ද්රියෙ සංවරං ආපජ්ජති. සොතෙන සද්දං සුත්වා…පෙ… ඝානෙන ගන්ධං ඝායිත්වා… ජිව්හාය රසං සායිත්වා… කායෙන ඵොට්ඨබ්බං ඵුසිත්වා… මනසා ධම්මං විඤ්ඤායන න නිමිත්තග්ගාහී හොති නානුබ්යඤ්ජනග්ගාහී . යත්වාධිකරණමෙනං මනින්ද්රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවෙය්යුං තස්ස සංවරාය පටිපජ්ජති, රක්ඛති මනින්ද්රියං, මනින්ද්රියෙ සංවරං ආපජ්ජති. සො ඉමිනා අරියෙන ඉන්ද්රියසංවරෙන සමන්නාගතො අජ්ඣත්තං අබ්යාසෙකසුඛං පටිසංවෙදෙති.

‘‘සො අභික්කන්තෙ පටික්කන්තෙ සම්පජානකාරී හොති, ආලොකිතෙ විලොකිතෙ සම්පජානකාරී හොති, සමිඤ්ජිතෙ පසාරිතෙ සම්පජානකාරී හොති, සඞ්ඝාටිපත්තචීවරධාරණෙ සම්පජානකාරී හොති, අසිතෙ පීතෙ ඛායිතෙ සායිතෙ සම්පජානකාරී හොති, උච්චාරපස්සාවකම්මෙ සම්පජානකාරී හොති, ගතෙ ඨිතෙ නිසින්නෙ සුත්තෙ ජාගරිතෙ භාසිතෙ තුණ්හීභාවෙ සම්පජානකාරී හොති.

‘‘සො ඉමිනා ච අරියෙන සීලක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො, (ඉමාය ච අරියාය සන්තුට්ඨියා සමන්නාගතො,) [පස්ස ම. නි. 1.296] ඉමිනා ච අරියෙන ඉන්ද්රියසංවරෙන සමන්නාගතො, ඉමිනා ච අරියෙන සතිසම්පජඤ්ඤෙන සමන්නාගතො විවිත්තං සෙනාසනං භජති අරඤ්ඤං රුක්ඛමූලං පබ්බතං කන්දරං ගිරිගුහං සුසානං වනපත්ථං අබ්භොකාසං පලාලපුඤ්ජං. සො පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො නිසීදති පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා, උජුං කායං පණිධාය, පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා. සො අභිජ්ඣං ලොකෙ පහාය විගතාභිජ්ඣෙන චෙතසා විහරති, අභිජ්ඣාය චිත්තං පරිසොධෙති; බ්යාපාදපදොසං පහාය අබ්යාපන්නචිත්තො විහරති සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පී, බ්යාපාදපදොසා චිත්තං පරිසොධෙති; ථිනමිද්ධං පහාය විගතථීනමිද්ධො විහරති ආලොකසඤ්ඤී සතො සම්පජානො, ථීනමිද්ධා චිත්තං පරිසොධෙති; උද්ධච්චකුක්කුච්චං පහාය අනුද්ධතො විහරති අජ්ඣත්තං වූපසන්තචිත්තො, උද්ධච්චකුක්කුච්චා චිත්තං පරිසොධෙති; විචිකිච්ඡං පහාය තිණ්ණවිචිකිච්ඡො විහරති අකථංකථී කුසලෙසු ධම්මෙසු, විචිකිච්ඡාය චිත්තං පරිසොධෙති.

‘‘සො ඉමෙ පඤ්ච නීවරණෙ පහාය චෙතසො උපක්කිලෙසෙ පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණෙ විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. පීතියා ච විරාගා උපෙක්ඛකො ච විහරති සතො ච සම්පජානො, සුඛඤ්ච කායෙන පටිසංවෙදෙති , යං තං අරියා ආචික්ඛන්ති – ‘උපෙක්ඛකො සතිමා සුඛවිහාරී’ති තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා, පුබ්බෙව සොමනස්සදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා, අදුක්ඛමසුඛං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති.

420. ‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ පුබ්බෙනිවාසානුස්සතිඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙති. සො අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති, සෙය්යථිදං – එකම්පි ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො තිස්සොපි ජාතියො චතස්සොපි ජාතියො පඤ්චපි ජාතියො දසපි ජාතියො වීසම්පි ජාතියො තිංසම්පි ජාතියො චත්තාලීසම්පි ජාතියො පඤ්ඤාසම්පි ජාතියො ජාතිසතම්පි ජාතිසහස්සම්පි ජාතිසතසහස්සම්පි, අනෙකෙපි සංවට්ටකප්පෙ අනෙකෙපි විවට්ටකප්පෙ අනෙකෙපි සංවට්ටවිවට්ටකප්පෙ – ‘අමුත්රාසිං එවංනාමො එවංගොත්තො එවංවණ්ණො එවමාහාරො එවංසුඛදුක්ඛප්පටිසංවෙදී එවමායුපරියන්තො; සො තතො චුතො අමුත්ර උදපාදිං; තත්රාපාසිං එවංනාමො එවංගොත්තො එවංවණ්ණො එවමාහාරො එවංසුඛදුක්ඛප්පටිසංවෙදී එවමායුපරියන්තො; සො තතො චුතො ඉධූපපන්නො’ති. ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති.

‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ සත්තානං චුතූපපාතඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙති. සො දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති – ‘ඉමෙ වත භොන්තො සත්තා කායදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා…පෙ… අරියානං උපවාදකා මිච්ඡාදිට්ඨිකා මිච්ඡාදිට්ඨිකම්මසමාදානා , තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපන්නා. ඉමෙ වා පන භොන්තො සත්තා කායසුචරිතෙන සමන්නාගතා…පෙ… අරියානං අනුපවාදකා සම්මාදිට්ඨිකා සම්මාදිට්ඨිකම්මසමාදානා, තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපන්නා’ති. ඉති දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති.

‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ ආසවානං ඛයඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙති. සො ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති; ‘ඉමෙ ආසවා’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං ආසවසමුදයො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං ආසවනිරොධො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං ආසවනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති. තස්ස එවං ජානතො එවං පස්සතො කාමාසවාපි චිත්තං විමුච්චති, භවාසවාපි චිත්තං විමුච්චති, අවිජ්ජාසවාපි චිත්තං විමුච්චති. විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං හොති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාති.

‘‘අයං වුච්චති, බ්රාහ්මණ, පුග්ගලො නෙවත්තන්තපො නාත්තපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො, න පරන්තපො න පරපරිතාපනානුයොගමනුයුත්තො. සො අනත්තන්තපො අපරන්තපො දිට්ඨෙව ධම්මෙ නිච්ඡාතො නිබ්බුතො සීතීභූතො සුඛප්පටිසංවෙදී බ්රහ්මභූතෙන අත්තනා විහරතී’’ති.

421. එවං වුත්තෙ, ඝොටමුඛො බ්රාහ්මණො ආයස්මන්තං උදෙනං එතදවොච – ‘‘අභික්කන්තං, භො උදෙන, අභික්කන්තං, භො උදෙන! සෙය්යථාපි, භො උදෙන, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජෙය්ය, පටිච්ඡන්නං වා විවරෙය්ය, මූළ්හස්ස වා මග්ගං ආචික්ඛෙය්ය, අන්ධකාරෙ වා තෙලපජ්ජොතං ධාරෙය්ය – චක්ඛුමන්තො රූපානි දක්ඛන්තීති – එවමෙවං භොතා උදෙනෙන අනෙකපරියායෙන ධම්මො පකාසිතො. එසාහං භවන්තං උදෙනං සරණං ගච්ඡාමි ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. උපාසකං මං භවං උදෙනො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති. ‘‘මා ඛො මං ත්වං, බ්රාහ්මණ, සරණං අගමාසි. තමෙව භගවන්තං සරණං ගච්ඡාහි යමහං සරණං ගතො’’ති. ‘‘කහං පන, භො උදෙන, එතරහි සො භවං ගොතමො විහරති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො’’ති? ‘‘පරිනිබ්බුතො ඛො, බ්රාහ්මණ, එතරහි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො’’ති.

‘‘සචෙපි [සචෙ හි (සී. ස්යා. කං. පී.)] මයං, භො උදෙන, සුණෙය්යාම තං භවන්තං ගොතමං දසසු යොජනෙසු, දසපි මයං යොජනානි ගච්ඡෙය්යාම තං භවන්තං ගොතමං දස්සනාය අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං. සචෙපි [සචෙ (සී. පී.), සචෙ හි (ස්යා. කං.)] මයං, භො උදෙන, සුණෙය්යාම තං භවන්තං ගොතමං වීසතියා යොජනෙසු… තිංසාය යොජනෙසු… චත්තාරීසාය යොජනෙසු… පඤ්ඤාසාය යොජනෙසු, පඤ්ඤාසම්පි මයං යොජනානි ගච්ඡෙය්යාම තං භවන්තං ගොතමං දස්සනාය අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං. යොජනසතෙ චෙපි [යොජනසතෙපි (සී. ස්යා. කං. පී.)] මයං , භො උදෙන, සුණෙය්යාම තං භවන්තං ගොතමං, යොජනසතම්පි මයං ගච්ඡෙය්යාම තං භවන්තං ගොතමං දස්සනාය අරහන්තං සම්මාසම්බුද්ධං.

‘‘යතො ච ඛො, භො උදෙන, පරිනිබ්බුතො සො භවං ගොතමො, පරිනිබ්බුතම්පි මයං තං භවන්තං ගොතමං සරණං ගච්ඡාම ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. උපාසකං මං භවං උදෙනො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගතං. අත්ථි ච මෙ, භො උදෙන, අඞ්ගරාජා දෙවසිකං නිච්චභික්ඛං දදාති , තතො අහං භොතො උදෙනස්ස එකං නිච්චභික්ඛං දදාමී’’ති. ‘‘කිං පන තෙ, බ්රාහ්මණ, අඞ්ගරාජා දෙවසිකං නිච්චභික්ඛං දදාතී’’ති? ‘‘පඤ්ච, භො උදෙන, කහාපණසතානී’’ති. ‘‘න ඛො නො, බ්රාහ්මණ, කප්පති ජාතරූපරජතං පටිග්ගහෙතු’’න්ති. ‘‘සචෙ තං භොතො උදෙනස්ස න කප්පති විහාරං භොතො උදෙනස්ස කාරාපෙස්සාමී’’ති. ‘‘සචෙ ඛො මෙ ත්වං, බ්රාහ්මණ, විහාරං, කාරාපෙතුකාමො, පාටලිපුත්තෙ සඞ්ඝස්ස උපට්ඨානසාලං කාරාපෙහී’’ති. ‘‘ඉමිනාපාහං භොතො උදෙනස්ස භිය්යොසොමත්තාය අත්තමනො අභිරද්ධො යං මං භවං උදෙනො සඞ්ඝෙ දානෙ සමාදපෙති. එසාහං, භො උදෙන, එතිස්සා ච නිච්චභික්ඛාය අපරාය ච නිච්චභික්ඛාය පාටලිපුත්තෙ සඞ්ඝස්ස උපට්ඨානසාලං කාරාපෙස්සාමී’’ති. අථ ඛො ඝොටමුඛො බ්රාහ්මණො එතිස්සා ච නිච්චභික්ඛාය අපරාය ච නිච්චභික්ඛාය පාටලිපුත්තෙ සඞ්ඝස්ස උපට්ඨානසාලං කාරාපෙසි. සා එතරහි ‘ඝොටමුඛී’ති වුච්චතීති.

ඝොටමුඛසුත්තං නිට්ඨිතං චතුත්ථං.

5. චඞ්කීසුත්තං

422. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා කොසලෙසු චාරිකං චරමානො මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං යෙන ඔපාසාදං නාම කොසලානං බ්රාහ්මණගාමො තදවසරි. තත්ර සුදං භගවා ඔපාසාදෙ විහරති උත්තරෙන ඔපාසාදං දෙවවනෙ සාලවනෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන චඞ්කී බ්රාහ්මණො ඔපාසාදං අජ්ඣාවසති සත්තුස්සදං සතිණකට්ඨොදකං සධඤ්ඤං රාජභොග්ගං රඤ්ඤා පසෙනදිනා කොසලෙන දින්නං රාජදායං බ්රහ්මදෙය්යං. අස්සොසුං ඛො ඔපාසාදකා බ්රාහ්මණගහපතිකා – ‘‘සමණො ඛලු, භො, ගොතමො සක්යපුත්තො සක්යකුලා පබ්බජිතො කොසලෙසු චාරිකං චරමානො මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං ඔපාසාදං අනුප්පත්තො, ඔපාසාදෙ විහරති උත්තරෙන ඔපාසාදං දෙවවනෙ සාලවනෙ. තං ඛො පන භවන්තං ගොතමං එවං කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගතො – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා’ති. සො ඉමං ලොකං සදෙවකං සමාරකං සබ්රහ්මකං සස්සමණබ්රාහ්මණිං පජං සදෙවමනුස්සං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙති. සො ධම්මං දෙසෙති ආදිකල්යාණං මජ්ඣෙකල්යාණං පරියොසානකල්යාණං සාත්ථං සබ්යඤ්ජනං, කෙවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං පකාසෙති. සාධු ඛො පන තථාරූපානං අරහතං දස්සනං හොතී’’ති.

423. අථ ඛො ඔපාසාදකා බ්රාහ්මණගහපතිකා ඔපාසාදා නික්ඛමිත්වා සඞ්ඝසඞ්ඝී ගණීභූතා උත්තරෙනමුඛා ගච්ඡන්ති යෙන දෙවවනං සාලවනං. තෙන ඛො පන සමයෙන චඞ්කී බ්රාහ්මණො උපරිපාසාදෙ දිවාසෙය්යං උපගතො. අද්දසා ඛො චඞ්කී බ්රාහ්මණො ඔපාසාදකෙ බ්රාහ්මණගහපතිකෙ ඔපාසාදා නික්ඛමිත්වා සඞ්ඝසඞ්ඝී ගණීභූතෙ උත්තරෙන මුඛං යෙන දෙවවනං සාලවනං තෙනුපසඞ්කමන්තෙ. දිස්වා ඛත්තං ආමන්තෙසි – ‘‘කිං නු ඛො, භො ඛත්තෙ, ඔපාසාදකා බ්රාහ්මණගහපතිකා ඔපාසාදා නික්ඛමිත්වා සඞ්ඝසඞ්ඝී ගණීභූතා උත්තරෙනමුඛා ගච්ඡන්ති යෙන දෙවවනං සාලවන’’න්ති? ‘‘අත්ථි, භො චඞ්කී, සමණො ගොතමො සක්යපුත්තො සක්යකුලා පබ්බජිතො කොසලෙසු චාරිකං චරමානො මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං ඔපාසාදං අනුප්පත්තො, ඔපාසාදෙ විහරති උත්තරෙන ඔපාසාදං දෙවවනෙ සාලවනෙ. තං ඛො පන භවන්තං ගොතමං එවං කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගතො – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා’ති. තමෙතෙ භවන්තං ගොතමං දස්සනාය ගච්ඡන්තී’’ති. ‘‘තෙන හි, භො ඛත්තෙ, යෙන ඔපාසාදකා බ්රාහ්මණගහපතිකා තෙනුපසඞ්කම; උපසඞ්කමිත්වා ඔපාසාදකෙ බ්රාහ්මණගහපතිකෙ එවං වදෙහි – ‘චඞ්කී, භො, බ්රාහ්මණො එවමාහ – ආගමෙන්තු කිර භොන්තො, චඞ්කීපි බ්රාහ්මණො සමණං ගොතමං දස්සනාය උපසඞ්කමිස්සතී’’’ති. ‘‘එවං, භො’’ති ඛො සො ඛත්තො චඞ්කිස්ස බ්රාහ්මණස්ස පටිස්සුත්වා යෙන ඔපාසාදකා බ්රාහ්මණගහපතිකා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ඔපාසාදකෙ බ්රාහ්මණගහපතිකෙ එතදවොච – ‘‘චඞ්කී, භො, බ්රාහ්මණො එවමාහ – ‘ආගමෙන්තු කිර භොන්තො, චඞ්කීපි බ්රාහ්මණො සමණං ගොතමං දස්සනාය උපසඞ්කමිස්සතී’’’ති.

424. තෙන ඛො පන සමයෙන නානාවෙරජ්ජකානං බ්රාහ්මණානං පඤ්චමත්තානි බ්රාහ්මණසතානි ඔපාසාදෙ පටිවසන්ති කෙනචිදෙව කරණීයෙන. අස්සොසුං ඛො තෙ බ්රාහ්මණා – ‘‘චඞ්කී කිර බ්රාහ්මණො සමණං ගොතමං දස්සනාය උපසඞ්කමිස්සතී’’ති. අථ ඛො තෙ බ්රාහ්මණා යෙන චඞ්කී බ්රාහ්මණො තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා චඞ්කිං බ්රාහ්මණං එතදවොචුං – ‘‘සච්චං කිර භවං චඞ්කී සමණං ගොතමං දස්සනාය උපසඞ්කමිස්සතී’’ති? ‘‘එවං ඛො මෙ, භො, හොති – ‘අහං සමණං ගොතමං දස්සනාය උපසඞ්කමිස්සාමී’’’ති. ‘‘මා භවං චඞ්කී සමණං ගොතමං දස්සනාය උපසඞ්කමි. න අරහති භවං චඞ්කී සමණං ගොතමං දස්සනාය උපසඞ්කමිතුං; සමණොත්වෙව ගොතමො අරහති භවන්තං චඞ්කිං දස්සනාය උපසඞ්කමිතුං. භවඤ්හි චඞ්කී උභතො සුජාතො මාතිතො ච පිතිතො ච සංසුද්ධගහණිකො යාව සත්තමා පිතාමහයුගා අක්ඛිත්තො අනුපක්කුට්ඨො ජාතිවාදෙන. යම්පි භවං චඞ්කී උභතො සුජාතො මාතිතො ච පිතිතො ච සංසුද්ධගහණිකො යාව සත්තමා පිතාමහයුගා අක්ඛිත්තො අනුපක්කුට්ඨො ජාතිවාදෙන, ඉමිනාපඞ්ගෙන න අරහති භවං චඞ්කී සමණං ගොතමං දස්සනාය උපසඞ්කමිතුං; සමණොත්වෙව ගොතමො අරහති භවන්තං චඞ්කිං දස්සනාය උපසඞ්කමිතුං. භවඤ්හි චඞ්කී අඩ්ඪො මහද්ධනො මහාභොගො…පෙ… භවඤ්හි චඞ්කී තිණ්ණං වෙදානං පාරගූ සනිඝණ්ඩුකෙටුභානං සාක්ඛරප්පභෙදානං ඉතිහාසපඤ්චමානං, පදකො, වෙය්යාකරණො, ලොකායතමහාපුරිසලක්ඛණෙසු අනවයො…පෙ… භවඤ්හි චඞ්කී අභිරූපො දස්සනීයො පාසාදිකො පරමාය වණ්ණපොක්ඛරතාය සමන්නාගතො බ්රහ්මවණ්ණී බ්රහ්මවච්ඡසී [බ්රහ්මවච්චසී (සී. පී.)] අඛුද්දාවකාසො දස්සනාය…පෙ… භවඤ්හි චඞ්කී සීලවා වුද්ධසීලී වුද්ධසීලෙන සමන්නාගතො…පෙ… භවඤ්හි චඞ්කී කල්යාණවාචො කල්යාණවාක්කරණො පොරියා වාචාය සමන්නාගතො විස්සට්ඨාය අනෙලගලාය අත්ථස්ස විඤ්ඤාපනියා…පෙ… භවඤ්හි චඞ්කී බහූනං ආචරියපාචරියො, තීණි මාණවකසතානි මන්තෙ වාචෙති…පෙ… භවඤ්හි චඞ්කී රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස සක්කතො ගරුකතො මානිතො පූජිතො අපචිතො…පෙ… භවඤ්හි චඞ්කී බ්රාහ්මණස්ස පොක්ඛරසාතිස්ස සක්කතො ගරුකතො මානිතො පූජිතො අපචිතො…පෙ… භවඤ්හි චඞ්කී ඔපාසාදං අජ්ඣාවසති සත්තුස්සදං සතිණකට්ඨොදකං සධඤ්ඤං රාජභොග්ගං රඤ්ඤා පසෙනදිනා කොසලෙන දින්නං රාජදායං බ්රහ්මදෙය්යං. යම්පි භවං චඞ්කී ඔපාසාදං අජ්ඣාවසති සත්තුස්සදං සතිණකට්ඨොදකං සධඤ්ඤං රාජභොග්ගං රඤ්ඤා පසෙනදිනා කොසලෙන දින්නං රාජදායං බ්රහ්මදෙය්යං, ඉමිනාපඞ්ගෙන න අරහති භවං චඞ්කී සමණං ගොතමං දස්සනාය උපසඞ්කමිතුං; සමණොත්වෙව ගොතමො අරහති භවන්තං චඞ්කිං දස්සනාය උපසඞ්කමිතු’’න්ති.

425. එවං වුත්තෙ, චඞ්කී බ්රාහ්මණො තෙ බ්රාහ්මණෙ එතදවොච – ‘‘තෙන හි, භො, මමපි සුණාථ, යථා මයමෙව අරහාම තං සමණං ගොතමං දස්සනාය උපසඞ්කමිතුං; නත්වෙව අරහති සො භවං ගොතමො අම්හාකං දස්සනාය උපසඞ්කමිතුං. සමණො ඛලු, භො, ගොතමො උභතො සුජාතො මාතිතො ච පිතිතො ච සංසුද්ධගහණිකො යාව සත්තමා පිතාමහයුගා අක්ඛිත්තො අනුපක්කුට්ඨො ජාතිවාදෙන. යම්පි, භො, සමණො ගොතමො උභතො සුජාතො මාතිතො ච පිතිතො ච සංසුද්ධගහණිකො යාව සත්තමා පිතාමහයුගා අක්ඛිත්තො අනුපක්කුට්ඨො ජාතිවාදෙන, ඉමිනාපඞ්ගෙන න අරහති සො භවං ගොතමො අම්හාකං දස්සනාය උපසඞ්කමිතුං; අථ ඛො මයමෙව අරහාම තං භවන්තං ගොතමං දස්සනාය උපසඞ්කමිතුං [එත්ථ දී. නි. 1.304 අඤ්ඤම්පි ගුණපදං දිස්සති]. සමණො ඛලු, භො, ගොතමො පහූතං හිරඤ්ඤසුවණ්ණං ඔහාය පබ්බජිතො භූමිගතඤ්ච වෙහාසට්ඨඤ්ච…පෙ… සමණො ඛලු, භො, ගොතමො දහරොව සමානො යුවා සුසුකාළකෙසො භද්රෙන යොබ්බනෙන සමන්නාගතො පඨමෙන වයසා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො…පෙ… සමණො ඛලු, භො, ගොතමො අකාමකානං මාතාපිතූනං අස්සුමුඛානං රුදන්තානං කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො…පෙ… සමණො ඛලු, භො, ගොතමො අභිරූපො දස්සනීයො පාසාදිකො පරමාය වණ්ණපොක්ඛරතාය සමන්නාගතො බ්රහ්මවණ්ණී බ්රහ්මවච්ඡසී අඛුද්දාවකාසො දස්සනාය…පෙ… සමණො ඛලු, භො, ගොතමො සීලවා අරියසීලී කුසලසීලී කුසලෙන සීලෙන සමන්නාගතො…පෙ… සමණො ඛලු, භො, ගොතමො කල්යාණවාචො කල්යාණවාක්කරණො පොරියා වාචාය සමන්නාගතො විස්සට්ඨාය අනෙලගලාය අත්ථස්ස විඤ්ඤාපනියා…පෙ… සමණො ඛලු, භො, ගොතමො බහූනං ආචරියපාචරියො…පෙ… සමණො ඛලු, භො, ගොතමො ඛීණකාමරාගො විගතචාපල්ලො…පෙ… සමණො ඛලු, භො, ගොතමො කම්මවාදී කිරියවාදී අපාපපුරෙක්ඛාරො බ්රහ්මඤ්ඤාය පජාය…පෙ… සමණො ඛලු, භො, ගොතමො උච්චා කුලා පබ්බජිතො අසම්භින්නා ඛත්තියකුලා…පෙ… සමණො ඛලු, භො, ගොතමො අඩ්ඪා කුලා පබ්බජිතො මහද්ධනා මහාභොගා…පෙ… සමණං ඛලු, භො, ගොතමං තිරොරට්ඨා තිරොජනපදා සංපුච්ඡිතුං ආගච්ඡන්ති…පෙ… සමණං ඛලු, භො, ගොතමං අනෙකානි දෙවතාසහස්සානි පාණෙහි සරණං ගතානි…පෙ… සමණං ඛලු, භො, ගොතමං එවං කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගතො – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා’ති…පෙ… සමණො ඛලු, භො, ගොතමො ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණෙහි සමන්නාගතො…පෙ… [එත්ථාපි දී. නි. 1.304 අඤ්ඤානිපි ගුණපදානං දිස්සන්ති] සමණං ඛලු, භො, ගොතමං රාජා මාගධො සෙනියො බිම්බිසාරො සපුත්තදාරො පාණෙහි සරණං ගතො…පෙ… සමණං ඛලු, භො, ගොතමං රාජා පසෙනදි කොසලො සපුත්තදාරො පාණෙහි සරණං ගතො…පෙ… සමණං ඛලු, භො, ගොතමං බ්රාහ්මණො පොක්ඛරසාති සපුත්තදාරො පාණෙහි සරණං ගතො…පෙ… සමණො ඛලු, භො, ගොතමො ඔපාසාදං අනුප්පත්තො ඔපාසාදෙ විහරති උත්තරෙන ඔපාසාදං දෙවවනෙ සාලවනෙ. යෙ ඛො තෙ සමණා වා බ්රාහ්මණා වා අම්හාකං ගාමක්ඛෙත්තං ආගච්ඡන්ති, අතිථී නො තෙ හොන්ති. අතිථී ඛො පනම්හෙහි සක්කාතබ්බා ගරුකාතබ්බා මානෙතබ්බා පූජෙතබ්බා. යම්පි සමණො ගොතමො ඔපාසාදං අනුප්පත්තො ඔපාසාදෙ විහරති උත්තරෙන ඔපාසාදං දෙවවනෙ සාලවනෙ, අතිථිම්හාකං සමණො ගොතමො. අතිථි ඛො පනම්හෙහි සක්කාතබ්බො ගරුකාතබ්බො මානෙතබ්බො පූජෙතබ්බො. ඉමිනාපඞ්ගෙන න අරහති සො භවං ගොතමො අම්හාකං දස්සනාය උපසඞ්කමිතුං; අථ ඛො මයමෙව අරහාම තං භවන්තං ගොතමං දස්සනාය උපසඞ්කමිතුං. එත්තකෙ ඛො අහං, භො, තස්ස භොතො ගොතමස්ස වණ්ණෙ පරියාපුණාමි, නො ච ඛො සො භවං ගොතමො එත්තකවණ්ණො; අපරිමාණවණ්ණො හි සො භවං ගොතමො. එකමෙකෙනපි තෙන [එකමෙකෙනපි භො (සී. ස්යා. කං. පී.)] අඞ්ගෙන සමන්නාගතො න අරහති, සො, භවං ගොතමො අම්හාකං දස්සනාය උපසඞ්කමිතුං; අථ ඛො මයමෙව අරහාම තං භවන්තං ගොතමං දස්සනාය උපසඞ්කමිතුන්ති. තෙන හි, භො, සබ්බෙව මයං සමණං ගොතමං දස්සනාය උපසඞ්කමිස්සාමා’’ති.

426. අථ ඛො චඞ්කී බ්රාහ්මණො මහතා බ්රාහ්මණගණෙන සද්ධිං යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. තෙන ඛො පන සමයෙන භගවා වුද්ධෙහි වුද්ධෙහි බ්රාහ්මණෙහි සද්ධිං කිඤ්චි කිඤ්චි කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා නිසින්නො හොති. තෙන ඛො පන සමයෙන කාපටිකො [කාපඨිකො (සී. පී.), කාපදිකො (ස්යා. කං.)] නාම මාණවො දහරො වුත්තසිරො සොළසවස්සුද්දෙසිකො ජාතියා, තිණ්ණං වෙදානං පාරගූ සනිඝණ්ඩුකෙටුභානං සාක්ඛරප්පභෙදානං ඉතිහාසපඤ්චමානං, පදකො, වෙය්යාකරණො, ලොකායතමහාපුරිසලක්ඛණෙසු අනවයො තස්සං පරිසායං නිසින්නො හොති. සො වුද්ධානං වුද්ධානං බ්රාහ්මණානං භගවතා සද්ධිං මන්තයමානානං අන්තරන්තරා කථං ඔපාතෙති. අථ ඛො භගවා කාපටිකං මාණවං අපසාදෙති – ‘‘මායස්මා භාරද්වාජො වුද්ධානං වුද්ධානං බ්රාහ්මණානං මන්තයමානානං අන්තරන්තරා කථං ඔපාතෙතු. කථාපරියොසානං ආයස්මා භාරද්වාජො ආගමෙතූ’’ති. එවං වුත්තෙ, චඞ්කී බ්රාහ්මණො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘මා භවං ගොතමො කාපටිකං මාණවං අපසාදෙසි. කුලපුත්තො ච කාපටිකො මාණවො, බහුස්සුතො ච කාපටිකො මාණවො, පණ්ඩිතො ච කාපටිකො මාණවො, කල්යාණවාක්කරණො ච කාපටිකො මාණවො, පහොති ච කාපටිකො මාණවො භොතා ගොතමෙන සද්ධිං අස්මිං වචනෙ පටිමන්තෙතු’’න්ති. අථ ඛො භගවතො එතදහොසි – ‘‘අද්ධා ඛො කාපටිකස්ස [එතදහොසි ‘‘කාපටිකස්ස (ක.)] මාණවස්ස තෙවිජ්ජකෙ පාවචනෙ කථා [කථං (සී. ක.), කථං (ස්යා. කං. පී.)] භවිස්සති. තථා හි නං බ්රාහ්මණා සංපුරෙක්ඛරොන්තී’’ති. අථ ඛො කාපටිකස්ස මාණවස්ස එතදහොසි – ‘‘යදා මෙ සමණො ගොතමො චක්ඛුං උපසංහරිස්සති, අථාහං සමණං ගොතමං පඤ්හං පුච්ඡිස්සාමී’’ති. අථ ඛො භගවා කාපටිකස්ස මාණවස්ස චෙතසා චෙතොපරිවිතක්කමඤ්ඤාය යෙන කාපටිකො මාණවො තෙන චක්ඛූනි උපසංහාසි.

427. අථ ඛො කාපටිකස්ස මාණවස්ස එතදහොසි – ‘‘සමන්නාහරති ඛො මං සමණො ගොතමො. යංනූනාහං සමණං ගොතමං පඤ්හං පුච්ඡෙය්ය’’න්ති. අථ ඛො කාපටිකො මාණවො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘යදිදං, භො ගොතම, බ්රාහ්මණානං පොරාණං මන්තපදං ඉතිහිතිහපරම්පරාය පිටකසම්පදාය, තත්ථ ච බ්රාහ්මණා එකංසෙන නිට්ඨං ගච්ඡන්ති – ‘ඉදමෙව සච්චං, මොඝමඤ්ඤ’න්ති. ඉධ භවං ගොතමො කිමාහා’’ති? ‘‘කිං පන, භාරද්වාජ, අත්ථි කොචි බ්රාහ්මණානං එකබ්රාහ්මණොපි යො එවමාහ – ‘අහමෙතං ජානාමි, අහමෙතං පස්සාමි. ඉදමෙව සච්චං, මොඝමඤ්ඤ’’’න්ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’. ‘‘කිං පන, භාරද්වාජ, අත්ථි කොචි බ්රාහ්මණානං එකාචරියොපි , එකාචරියපාචරියොපි, යාව සත්තමා ආචරියමහයුගාපි, යො එවමාහ – ‘අහමෙතං ජානාමි, අහමෙතං පස්සාමි. ඉදමෙව සච්චං, මොඝමඤ්ඤ’’’න්ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’. ‘‘කිං පන, භාරද්වාජ, යෙපි තෙ බ්රාහ්මණානං පුබ්බකා ඉසයො මන්තානං කත්තාරො මන්තානං පවත්තාරො යෙසමිදං එතරහි බ්රාහ්මණා පොරාණං මන්තපදං ගීතං පවුත්තං සමිහිතං තදනුගායන්ති තදනුභාසන්ති භාසිතමනුභාසන්ති වාචිතමනුවාචෙන්ති සෙය්යථිදං – අට්ඨකො වාමකො වාමදෙවො වෙස්සාමිත්තො යමතග්ගි අඞ්ගීරසො භාරද්වාජො වාසෙට්ඨො කස්සපො භගු, තෙපි එවමාහංසු – ‘මයමෙතං ජානාම, මයමෙතං පස්සාම. ඉදමෙව සච්චං, මොඝමඤ්ඤ’’’න්ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’.

‘‘ඉති කිර, භාරද්වාජ, නත්ථි කොචි බ්රාහ්මණානං එකබ්රාහ්මණොපි යො එවමාහ – ‘අහමෙතං ජානාමි, අහමෙතං පස්සාමි. ඉදමෙව සච්චං, මොඝමඤ්ඤ’න්ති; නත්ථි කොචි බ්රාහ්මණානං එකාචරියොපි එකාචරියපාචරියොපි, යාව සත්තමා ආචරියමහයුගාපි, යො එවමාහ – ‘අහමෙතං ජානාමි, අහමෙතං පස්සාමි. ඉදමෙව සච්චං, මොඝමඤ්ඤ’න්ති; යෙපි තෙ බ්රාහ්මණානං පුබ්බකා ඉසයො මන්තානං කත්තාරො මන්තානං පවත්තාරො යෙසමිදං එතරහි බ්රාහ්මණා පොරාණං මන්තපදං ගීතං පවුත්තං සමිහිතං තදනුගායන්ති තදනුභාසන්ති භාසිතමනුභාසන්ති වාචිතමනුවාචෙන්ති සෙය්යථිදං – අට්ඨකො වාමකො වාමදෙවො වෙස්සාමිත්තො යමතග්ගි අඞ්ගීරසො භාරද්වාජො වාසෙට්ඨො කස්සපො භගු, තෙපි න එවමාහංසු – ‘මයමෙතං ජානාම, මයමෙතං පස්සාම. ඉදමෙව සච්චං, මොඝමඤ්ඤ’න්ති.

428. ‘‘සෙය්යථාපි, භාරද්වාජ, අන්ධවෙණි පරම්පරාසංසත්තා පුරිමොපි න පස්සති මජ්ඣිමොපි න පස්සති පච්ඡිමොපි න පස්සති; එවමෙව ඛො, භාරද්වාජ, අන්ධවෙණූපමං මඤ්ඤෙ බ්රාහ්මණානං භාසිතං සම්පජ්ජති – පුරිමොපි න පස්සති මජ්ඣිමොපි න පස්සති පච්ඡිමොපි න පස්සති. තං කිං මඤ්ඤසි, භාරද්වාජ , නනු එවං සන්තෙ බ්රාහ්මණානං අමූලිකා සද්ධා සම්පජ්ජතී’’ති? ‘‘න ඛ්වෙත්ථ, භො ගොතම, බ්රාහ්මණා සද්ධායෙව පයිරුපාසන්ති, අනුස්සවාපෙත්ථ බ්රාහ්මණා පයිරුපාසන්තී’’ති. ‘‘පුබ්බෙව ඛො ත්වං, භාරද්වාජ, සද්ධං අගමාසි, අනුස්සවං ඉදානි වදෙසි. පඤ්ච ඛො ඉමෙ, භාරද්වාජ, ධම්මා දිට්ඨෙව ධම්මෙ ද්වෙධා විපාකා. කතමෙ පඤ්ච? සද්ධා, රුචි, අනුස්සවො, ආකාරපරිවිතක්කො, දිට්ඨිනිජ්ඣානක්ඛන්ති – ඉමෙ ඛො, භාරද්වාජ , පඤ්ච ධම්මා දිට්ඨෙව ධම්මෙ ද්වෙධා විපාකා. අපි ච, භාරද්වාජ, සුසද්දහිතංයෙව හොති, තඤ්ච හොති රිත්තං තුච්ඡං මුසා; නො චෙපි සුසද්දහිතං හොති, තඤ්ච හොති භූතං තච්ඡං අනඤ්ඤථා. අපි ච, භාරද්වාජ , සුරුචිතංයෙව හොති…පෙ… ස්වානුස්සුතංයෙව හොති…පෙ… සුපරිවිතක්කිතංයෙව හොති…පෙ… සුනිජ්ඣායිතංයෙව හොති, තඤ්ච හොති රිත්තං තුච්ඡං මුසා; නො චෙපි සුනිජ්ඣායිතං හොති, තඤ්ච හොති භූතං තච්ඡං අනඤ්ඤථා. සච්චමනුරක්ඛතා, භාරද්වාජ, විඤ්ඤුනා පුරිසෙන නාලමෙත්ථ එකංසෙන නිට්ඨං ගන්තුං – ‘ඉදමෙව සච්චං, මොඝමඤ්ඤ’’’න්ති.

429. ‘‘කිත්තාවතා පන, භො ගොතම, සච්චානුරක්ඛණා හොති, කිත්තාවතා සච්චමනුරක්ඛති? සච්චානුරක්ඛණං මයං භවන්තං ගොතමං පුච්ඡාමා’’ති. ‘‘සද්ධා චෙපි, භාරද්වාජ, පුරිසස්ස හොති; ‘එවං මෙ සද්ධා’ති – ඉති වදං සච්චමනුරක්ඛති [එවමෙව සිජ්ඣතීති ඉති වා, තං සච්චමනුරක්ඛති (ක.)], නත්වෙව තාව එකංසෙන නිට්ඨං ගච්ඡති – ‘ඉදමෙව සච්චං, මොඝමඤ්ඤ’න්ති ( ) [(එත්තාවතා ඛො භාරද්වාජ සච්චානුරක්ඛණා හොති, එත්තාවතා සච්චමනුරක්ඛති, එත්තාවතා ච මයං සච්චානුරක්ඛණං පඤ්ඤාපෙම, න ත්වෙව තාව සච්චානුබොධො හොති) (සී. ස්යා. කං. පී.)]. රුචි චෙපි, භාරද්වාජ, පුරිසස්ස හොති…පෙ… අනුස්සවො චෙපි, භාරද්වාජ, පුරිසස්ස හොති…පෙ… ආකාරපරිවිතක්කො චෙපි, භාරද්වාජ, පුරිසස්ස හොති…පෙ… දිට්ඨිනිජ්ඣානක්ඛන්ති චෙපි, භාරද්වාජ, පුරිසස්ස හොති; ‘එවං මෙ දිට්ඨිනිජ්ඣානක්ඛන්තී’ති – ඉති වදං සච්චමනුරක්ඛති, නත්වෙව තාව එකංසෙන නිට්ඨං ගච්ඡති – ‘ඉදමෙව සච්චං, මොඝමඤ්ඤ’න්ති. එත්තාවතා ඛො, භාරද්වාජ, සච්චානුරක්ඛණා හොති, එත්තාවතා සච්චමනුරක්ඛති, එත්තාවතා ච මයං සච්චානුරක්ඛණං පඤ්ඤපෙම; න ත්වෙව තාව සච්චානුබොධො හොතී’’ති.

430. ‘‘එත්තාවතා, භො ගොතම, සච්චානුරක්ඛණා හොති, එත්තාවතා සච්චමනුරක්ඛති, එත්තාවතා ච මයං සච්චානුරක්ඛණං පෙක්ඛාම. කිත්තාවතා පන, භො ගොතම, සච්චානුබොධො හොති, කිත්තාවතා සච්චමනුබුජ්ඣති? සච්චානුබොධං මයං භවන්තං ගොතමං පුච්ඡාමා’’ති. ‘‘ඉධ [ඉධ කිර (ස්යා. කං. ක.)], භාරද්වාජ, භික්ඛු අඤ්ඤතරං ගාමං වා නිගමං වා උපනිස්සාය විහරති. තමෙනං ගහපති වා ගහපතිපුත්තො වා උපසඞ්කමිත්වා තීසු ධම්මෙසු සමන්නෙසති – ලොභනීයෙසු ධම්මෙසු, දොසනීයෙසු ධම්මෙසු, මොහනීයෙසු ධම්මෙසු. අත්ථි නු ඛො ඉමස්සායස්මතො තථාරූපා ලොභනීයා ධම්මා යථාරූපෙහි ලොභනීයෙහි ධම්මෙහි පරියාදින්නචිත්තො අජානං වා වදෙය්ය – ජානාමීති, අපස්සං වා වදෙය්ය – පස්සාමීති, පරං වා තදත්ථාය සමාදපෙය්ය යං පරෙසං අස්ස දීඝරත්තං අහිතාය දුක්ඛායාති? තමෙනං සමන්නෙසමානො එවං ජානාති – ‘නත්ථි ඛො ඉමස්සායස්මතො තථාරූපා ලොභනීයා ධම්මා යථාරූපෙහි ලොභනීයෙහි ධම්මෙහි පරියාදින්නචිත්තො අජානං වා වදෙය්ය – ජානාමීති, අපස්සං වා වදෙය්ය – පස්සාමීති, පරං වා තදත්ථාය සමාදපෙය්ය යං පරෙසං අස්ස දීඝරත්තං අහිතාය දුක්ඛාය [දුක්ඛායාති (සබ්බත්ථ)]. තථාරූපො [තථා (සී. ස්යා. කං. පී.)] ඛො පනිමස්සායස්මතො කායසමාචාරො තථාරූපො [තථා (සී. ස්යා. කං. පී.)] වචීසමාචාරො යථා තං අලුද්ධස්ස. යං ඛො පන අයමායස්මා ධම්මං දෙසෙති, ගම්භීරො සො ධම්මො දුද්දසො දුරනුබොධො සන්තො පණීතො අතක්කාවචරො නිපුණො පණ්ඩිතවෙදනීයො; න සො ධම්මො සුදෙසියො ලුද්ධෙනා’’’ති.

431. ‘‘යතො නං සමන්නෙසමානො විසුද්ධං ලොභනීයෙහි ධම්මෙහි සමනුපස්සති තතො නං උත්තරි සමන්නෙසති දොසනීයෙසු ධම්මෙසු. අත්ථි නු ඛො ඉමස්සායස්මතො තථාරූපා දොසනීයා ධම්මා යථාරූපෙහි දොසනීයෙහි ධම්මෙහි පරියාදින්නචිත්තො අජානං වා වදෙය්ය – ජානාමීති, අපස්සං වා වදෙය්ය – පස්සාමීති, පරං වා තදත්ථාය සමාදපෙය්ය යං පරෙසං අස්ස දීඝරත්තං අහිතාය දුක්ඛායාති? තමෙනං සමන්නෙසමානො එවං ජානාති – ‘නත්ථි ඛො ඉමස්සායස්මතො තථාරූපා දොසනීයා ධම්මා යථාරූපෙහි දොසනීයෙහි ධම්මෙහි පරියාදින්නචිත්තො අජානං වා වදෙය්ය – ජානාමීති, අපස්සං වා වදෙය්ය – පස්සාමීති, පරං වා තදත්ථාය සමාදපෙය්ය යං පරෙසං අස්ස දීඝරත්තං අහිතාය දුක්ඛාය. තථාරූපො ඛො පනිමස්සායස්මතො කායසමාචාරො තථාරූපො වචීසමාචාරො යථා තං අදුට්ඨස්ස. යං ඛො පන අයමායස්මා ධම්මං දෙසෙති, ගම්භීරො සො ධම්මො දුද්දසො දුරනුබොධො සන්තො පණීතො අතක්කාවචරො නිපුණො පණ්ඩිතවෙදනීයො; න සො ධම්මො සුදෙසියො දුට්ඨෙනා’’’ති.

432. ‘‘යතො නං සමන්නෙසමානො විසුද්ධං දොසනීයෙහි ධම්මෙහි සමනුපස්සති , තතො නං උත්තරි සමන්නෙසති මොහනීයෙසු ධම්මෙසු. අත්ථි නු ඛො ඉමස්සායස්මතො තථාරූපා මොහනීයා ධම්මා යථාරූපෙහි මොහනීයෙහි ධම්මෙහි පරියාදින්නචිත්තො අජානං වා වදෙය්ය – ජානාමීති, අපස්සං වා වදෙය්ය – පස්සාමීති, පරං වා තදත්ථාය සමාදපෙය්ය යං පරෙසං අස්ස දීඝරත්තං අහිතාය දුක්ඛායාති? තමෙනං සමන්නෙසමානො එවං ජානාති – ‘නත්ථි ඛො ඉමස්සායස්මතො තථාරූපා මොහනීයා ධම්මා යථාරූපෙහි මොහනීයෙහි ධම්මෙහි පරියාදින්නචිත්තො අජානං වා වදෙය්ය – ජානාමීති, අපස්සං වා වදෙය්ය – පස්සාමීති, පරං වා තදත්ථාය සමාදපෙය්ය යං පරෙසං අස්ස දීඝරත්තං අහිතාය දුක්ඛාය. තථාරූපො ඛො පනිමස්සායස්මතො කායසමාචාරො තථාරූපො වචීසමාචාරො යථා තං අමූළ්හස්ස. යං ඛො පන අයමායස්මා ධම්මං දෙසෙති, ගම්භීරො සො ධම්මො දුද්දසො දුරනුබොධො සන්තො පණීතො අතක්කාවචරො නිපුණො පණ්ඩිතවෙදනීයො; න සො ධම්මො සුදෙසියො මූළ්හෙනා’’’ති.

‘‘යතො නං සමන්නෙසමානො විසුද්ධං මොහනීයෙහි ධම්මෙහි සමනුපස්සති ; අථ තම්හි සද්ධං නිවෙසෙති, සද්ධාජාතො උපසඞ්කමති, උපසඞ්කමන්තො පයිරුපාසති, පයිරුපාසන්තො සොතං ඔදහති, ඔහිතසොතො ධම්මං සුණාති, සුත්වා ධම්මං ධාරෙති, ධතානං [ධාරිතානං (ක.)] ධම්මානං අත්ථං උපපරික්ඛති, අත්ථං උපපරික්ඛතො ධම්මා නිජ්ඣානං ඛමන්ති, ධම්මනිජ්ඣානක්ඛන්තියා සති ඡන්දො ජායති, ඡන්දජාතො උස්සහති, උස්සහිත්වා තුලෙති, තුලයිත්වා පදහති, පහිතත්තො සමානො කායෙන චෙව පරමසච්චං සච්ඡිකරොති පඤ්ඤාය ච නං අතිවිජ්ඣ පස්සති. එත්තාවතා ඛො, භාරද්වාජ, සච්චානුබොධො හොති, එත්තාවතා සච්චමනුබුජ්ඣති, එත්තාවතා ච මයං සච්චානුබොධං පඤ්ඤපෙම; න ත්වෙව තාව සච්චානුප්පත්ති හොතී’’ති.

433. ‘‘එත්තාවත්තා, භො ගොතම, සච්චානුබොධො හොති, එත්තාවතා සච්චමනුබුජ්ඣති, එත්තාවතා ච මයං සච්චානුබොධං පෙක්ඛාම. කිත්තාවතා පන, භො ගොතම, සච්චානුප්පත්ති හොති, කිත්තාවතා සච්චමනුපාපුණාති? සච්චානුප්පත්තිං මයං භවන්තං ගොතමං පුච්ඡාමා’’ති. ‘‘තෙසංයෙ , භාරද්වාජ, ධම්මානං ආසෙවනා භාවනා බහුලීකම්මං සච්චානුප්පත්ති හොති. එත්තාවතා ඛො, භාරද්වාජ, සච්චානුප්පත්ති හොති, එත්තාවතා සච්චමනුපාපුණාති, එත්තාවතා ච මයං සච්චානුප්පත්තිං පඤ්ඤපෙමා’’ති.

434. ‘‘එත්තාවතා, භො ගොතම, සච්චානුප්පත්ති හොති, එත්තාවතා සච්චමනුපාපුණාති, එත්තාවතා ච මයං සච්චානුප්පත්තිං පෙක්ඛාම. සච්චානුප්පත්තියා පන, භො ගොතම, කතමො ධම්මො බහුකාරො? සච්චානුප්පත්තියා බහුකාරං ධම්මං මයං භවන්තං ගොතමං පුච්ඡාමා’’ති. ‘‘සච්චානුප්පත්තියා ඛො, භාරද්වාජ, පධානං බහුකාරං. නො චෙතං පදහෙය්ය, නයිදං සච්චමනුපාපුණෙය්ය. යස්මා ච ඛො පදහති තස්මා සච්චමනුපාපුණාති. තස්මා සච්චානුප්පත්තියා පධානං බහුකාර’’න්ති.

‘‘පධානස්ස පන, භො ගොතම, කතමො ධම්මො බහුකාරො? පධානස්ස බහුකාරං ධම්මං මයං භවන්තං ගොතමං පුච්ඡාමා’’ති. ‘‘පධානස්ස ඛො, භාරද්වාජ, තුලනා බහුකාරා. නො චෙතං තුලෙය්ය, නයිදං පදහෙය්ය. යස්මා ච ඛො තුලෙති තස්මා පදහති. තස්මා පධානස්ස තුලනා බහුකාරා’’ති.

‘‘තුලනාය පන, භො ගොතම, කතමො ධම්මො බහුකාරො? තුලනාය බහුකාරං ධම්මං මයං භවන්තං ගොතමං පුච්ඡාමා’’ති. ‘‘තුලනාය ඛො, භාරද්වාජ, උස්සාහො බහුකාරො. නො චෙතං උස්සහෙය්ය, නයිදං තුලෙය්ය. යස්මා ච ඛො උස්සහති තස්මා තුලෙති. තස්මා තුලනාය උස්සාහො බහුකාරො’’ති.

‘‘උස්සාහස්ස පන, භො ගොතම, කතමො ධම්මො බහුකාරො? උස්සාහස්ස බහුකාරං ධම්මං මයං භවන්තං ගොතමං පුච්ඡාමා’’ති. ‘‘උස්සාහස්ස ඛො, භාරද්වාජ, ඡන්දො බහුකාරො. නො චෙතං ඡන්දො ජායෙථ, නයිදං උස්සහෙය්ය. යස්මා ච ඛො ඡන්දො ජායති තස්මා උස්සහති. තස්මා උස්සාහස්ස ඡන්දො බහුකාරො’’ති.

‘‘ඡන්දස්ස පන, භො ගොතම, කතමො ධම්මො බහුකාරො ? ඡන්දස්ස බහුකාරං ධම්මං මයං භවන්තං ගොතමං පුච්ඡාමා’’ති. ‘‘ඡන්දස්ස ඛො, භාරද්වාජ, ධම්මනිජ්ඣානක්ඛන්ති බහුකාරා. නො චෙතෙ ධම්මා නිජ්ඣානං ඛමෙය්යුං, නයිදං ඡන්දො ජායෙථ. යස්මා ච ඛො ධම්මා නිජ්ඣානං ඛමන්ති තස්මා ඡන්දො ජායති. තස්මා ඡන්දස්ස ධම්මනිජ්ඣානක්ඛන්ති බහුකාරා’’ති.

‘‘ධම්මනිජ්ඣානක්ඛන්තියා පන, භො ගොතම, කතමො ධම්මො බහුකාරො? ධම්මනිජ්ඣානක්ඛන්තියා බහුකාරං ධම්මං මයං භවන්තං ගොතමං පුච්ඡාමා’’ති. ‘‘ධම්මනිජ්ඣානක්ඛන්තියා ඛො, භාරද්වාජ, අත්ථූපපරික්ඛා බහුකාරා. නො චෙතං අත්ථං උපපරික්ඛෙය්ය, නයිදං ධම්මා නිජ්ඣානං ඛමෙය්යුං. යස්මා ච ඛො අත්ථං උපපරික්ඛති තස්මා ධම්මා නිජ්ඣානං ඛමන්ති. තස්මා ධම්මනිජ්ඣානක්ඛන්තියා අත්ථූපපරික්ඛා බහුකාරා’’ති.

‘‘අත්ථූපපරික්ඛාය පන, භො ගොතම, කතමො ධම්මො බහුකාරො? අත්ථූපපරික්ඛාය බහුකාරං ධම්මං මයං භවන්තං ගොතමං පුච්ඡාමා’’ති. ‘‘අත්ථූපපරික්ඛාය ඛො, භාරද්වාජ, ධම්මධාරණා බහුකාරා. නො චෙතං ධම්මං ධාරෙය්ය, නයිදං අත්ථං උපපරික්ඛෙය්ය. යස්මා ච ඛො ධම්මං ධාරෙති තස්මා අත්ථං උපපරික්ඛති. තස්මා අත්ථූපපරික්ඛාය ධම්මධාරණා බහුකාරා’’ති.

‘‘ධම්මධාරණාය පන, භො ගොතම, කතමො ධම්මො බහුකාරො? ධම්මධාරණාය බහුකාරං ධම්මං මයං භවන්තං ගොතමං පුච්ඡාමා’’ති. ‘‘ධම්මධාරණාය ඛො, භාරද්වාජ, ධම්මස්සවනං බහුකාරං. නො චෙතං ධම්මං සුණෙය්ය, නයිදං ධම්මං ධාරෙය්ය. යස්මා ච ඛො ධම්මං සුණාති තස්මා ධම්මං ධාරෙති. තස්මා ධම්මධාරණාය ධම්මස්සවනං බහුකාර’’න්ති.

‘‘ධම්මස්සවනස්ස පන, භො ගොතම, කතමො ධම්මො බහුකාරො? ධම්මස්සවනස්ස බහුකාරං ධම්මං මයං භවන්තං ගොතමං පුච්ඡාමා’’ති . ‘‘ධම්මස්සවනස්ස ඛො, භාරද්වාජ, සොතාවධානං බහුකාරං . නො චෙතං සොතං ඔදහෙය්ය, නයිදං ධම්මං සුණෙය්ය. යස්මා ච ඛො සොතං ඔදහති තස්මා ධම්මං සුණාති. තස්මා ධම්මස්සවනස්ස සොතාවධානං බහුකාර’’න්ති.

‘‘සොතාවධානස්ස පන, භො ගොතම, කතමො ධම්මො බහුකාරො? සොතාවධානස්ස බහුකාරං ධම්මං මයං භවන්තං ගොතමං පුච්ඡාමා’’ති. ‘‘සොතාවධානස්ස ඛො, භාරද්වාජ, පයිරුපාසනා බහුකාරා. නො චෙතං පයිරුපාසෙය්ය, නයිදං සොතං ඔදහෙය්ය. යස්මා ච ඛො පයිරුපාසති තස්මා සොතං ඔදහති. තස්මා සොතාවධානස්ස පයිරුපාසනා බහුකාරා’’ති.

‘‘පයිරුපාසනාය පන, භො ගොතම, කතමො ධම්මො බහුකාරො? පයිරුපාසනාය බහුකාරං ධම්මං මයං භවන්තං ගොතමං පුච්ඡාමා’’ති. ‘‘පයිරුපාසනාය ඛො, භාරද්වාජ, උපසඞ්කමනං බහුකාරං. නො චෙතං උපසඞ්කමෙය්ය, නයිදං පයිරුපාසෙය්ය. යස්මා ච ඛො උපසඞ්කමති තස්මා පයිරුපාසති. තස්මා පයිරුපාසනාය උපසඞ්කමනං බහුකාර’’න්ති.

‘‘උපසඞ්කමනස්ස පන, භො ගොතම, කතමො ධම්මො බහුකාරො? උපසඞ්කමනස්ස බහුකාරං ධම්මං මයං භවන්තං ගොතමං පුච්ඡාමා’’ති. ‘‘උපසඞ්කමනස්ස ඛො, භාරද්වාජ, සද්ධා බහුකාරා. නො චෙතං සද්ධා ජායෙථ, නයිදං උපසඞ්කමෙය්ය. යස්මා ච ඛො සද්ධා ජායති තස්මා උපසඞ්කමති. තස්මා උපසඞ්කමනස්ස සද්ධා බහුකාරා’’ති.

435. ‘‘සච්චානුරක්ඛණං මයං භවන්තං ගොතමං අපුච්ඡිම්හ, සච්චානුරක්ඛණං භවං ගොතමො බ්යාකාසි; තඤ්ච පනම්හාකං රුච්චති චෙව ඛමති ච තෙන චම්හ අත්තමනා. සච්චානුබොධං මයං භවන්තං ගොතමං අපුච්ඡිම්හ, සච්චානුබොධං භවං ගොතමො බ්යාකාසි; තඤ්ච පනම්හාකං රුච්චති චෙව ඛමති ච තෙන චම්හ අත්තමනා. සච්චානුප්පත්තිං මයං භවන්තං ගොතමං අපුච්ඡිම්හ, සච්චානුප්පත්තිං භවං ගොතමො බ්යාකාසි; තඤ්ච පනම්හාකං රුච්චති චෙව ඛමති ච තෙන චම්හ අත්තමනා . සච්චානුප්පත්තියා බහුකාරං ධම්මං මයං භවන්තං ගොතමං අපුච්ඡිම්හ, සච්චානුප්පත්තියා බහුකාරං ධම්මං භවං ගොතමො බ්යාකාසි; තඤ්ච පනම්හාකං රුච්චති චෙව ඛමති ච තෙන චම්හ අත්තමනා. යංයදෙව ච මයං භවන්තං ගොතමං අපුච්ඡිම්හ තංතදෙව භවං ගොතමො බ්යාකාසි; තඤ්ච පනම්හාකං රුච්චති චෙව ඛමති ච තෙන චම්හ අත්තමනා. මයඤ්හි, භො ගොතම, පුබ්බෙ එවං ජානාම – ‘කෙ ච මුණ්ඩකා සමණකා ඉබ්භා කණ්හා බන්ධුපාදාපච්චා, කෙ ච ධම්මස්ස අඤ්ඤාතාරො’ති? අජනෙසි වත මෙ භවං ගොතමො සමණෙසු සමණපෙමං, සමණෙසු සමණපසාදං, සමණෙසු සමණගාරවං. අභික්කන්තං, භො ගොතම…පෙ… උපාසකං මං භවං ගොතමො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති.

චඞ්කීසුත්තං නිට්ඨිතං පඤ්චමං.

6. එසුකාරීසුත්තං

436. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. අථ ඛො එසුකාරී බ්රාහ්මණො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො එසුකාරී බ්රාහ්මණො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘බ්රාහ්මණා, භො ගොතම, චතස්සො පාරිචරියා පඤ්ඤපෙන්ති – බ්රාහ්මණස්ස පාරිචරියං පඤ්ඤපෙන්ති, ඛත්තියස්ස පාරිචරියං පඤ්ඤපෙන්ති, වෙස්සස්ස පාරිචරියං පඤ්ඤපෙන්ති, සුද්දස්ස පාරිචරියං පඤ්ඤපෙන්ති. තත්රිදං, භො ගොතම, බ්රාහ්මණා බ්රාහ්මණස්ස පාරිචරියං පඤ්ඤපෙන්ති – ‘බ්රාහ්මණො වා බ්රාහ්මණං පරිචරෙය්ය, ඛත්තියො වා බ්රාහ්මණං පරිචරෙය්ය, වෙස්සො වා බ්රාහ්මණං පරිචරෙය්ය, සුද්දො වා බ්රාහ්මණං පරිචරෙය්යා’ති. ඉදං ඛො, භො ගොතම, බ්රාහ්මණා බ්රාහ්මණස්ස පාරිචරියං පඤ්ඤපෙන්ති. තත්රිදං, භො ගොතම, බ්රාහ්මණා ඛත්තියස්ස පාරිචරියං පඤ්ඤපෙන්ති – ‘ඛත්තියො වා ඛත්තියං පරිචරෙය්ය, වෙස්සො වා ඛත්තියං පරිචරෙය්ය, සුද්දො වා ඛත්තියං පරිචරෙය්යා’ති. ඉදං ඛො, භො ගොතම, බ්රාහ්මණා ඛත්තියස්ස පාරිචරියං පඤ්ඤපෙන්ති. තත්රිදං, භො ගොතම, බ්රාහ්මණා වෙස්සස්ස පාරිචරියං පඤ්ඤපෙන්ති – ‘වෙස්සො වා වෙස්සං පරිචරෙය්ය, සුද්දො වා වෙස්සං පරිචරෙය්යා’ති. ඉදං ඛො, භො ගොතම, බ්රාහ්මණා වෙස්සස්ස පාරිචරියං පඤ්ඤපෙන්ති . තත්රිදං, භො ගොතම, බ්රාහ්මණා සුද්දස්ස පාරිචරියං පඤ්ඤපෙන්ති – ‘සුද්දොව සුද්දං පරිචරෙය්ය. කො පනඤ්ඤො සුද්දං පරිචරිස්සතී’ති? ඉදං ඛො, භො ගොතම, බ්රාහ්මණා සුද්දස්ස පාරිචරියං පඤ්ඤපෙන්ති. බ්රාහ්මණා, භො ගොතම, ඉමා චතස්සො පාරිචරියා පඤ්ඤපෙන්ති. ඉධ භවං ගොතමො කිමාහා’’ති?

437. ‘‘කිං පන, බ්රාහ්මණ, සබ්බො ලොකො බ්රාහ්මණානං එතදබ්භනුජානාති – ‘ඉමා චතස්සො පාරිචරියා පඤ්ඤපෙන්තූ’’’ති [පඤ්ඤපෙන්තීති (සී. ක.)]? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’. ‘‘සෙය්යථාපි, බ්රාහ්මණ, පුරිසො දලිද්දො [දළිද්දො (සී. ස්යා. කං. පී.)] අස්සකො අනාළ්හියො. තස්ස අකාමස්ස බිලං ඔලග්ගෙය්යුං – ‘ඉදං තෙ, අම්භො පුරිස, මංසං ඛාදිතබ්බං, මූලඤ්ච අනුප්පදාතබ්බ’න්ති. එවමෙව ඛො, බ්රාහ්මණ, බ්රාහ්මණා අප්පටිඤ්ඤාය තෙසං සමණබ්රාහ්මණානං, අථ ච පනිමා චතස්සො පාරිචරියා පඤ්ඤපෙන්ති. නාහං, බ්රාහ්මණ, ‘සබ්බං පරිචරිතබ්බ’න්ති වදාමි; නාහං, බ්රාහ්මණ, ‘සබ්බං න පරිචරිතබ්බ’න්ති වදාමි. යං හිස්ස, බ්රාහ්මණ, පරිචරතො පාරිචරියාහෙතු පාපියො අස්ස න සෙය්යො, නාහං තං ‘පරිචරිතබ්බ’න්ති වදාමි; යඤ්ච ඛ්වාස්ස, බ්රාහ්මණ, පරිචරතො පාරිචරියාහෙතු සෙය්යො අස්ස න පාපියො තමහං ‘පරිචරිතබ්බ’න්ති වදාමි. ඛත්තියං චෙපි, බ්රාහ්මණ, එවං පුච්ඡෙය්යුං – ‘යං වා තෙ පරිචරතො පාරිචරියාහෙතු පාපියො අස්ස න සෙය්යො, යං වා තෙ පරිචරතො පාරිචරියාහෙතු සෙය්යො අස්ස න පාපියො; කමෙත්ථ පරිචරෙය්යාසී’ති, ඛත්තියොපි හි, බ්රාහ්මණ , සම්මා බ්යාකරමානො එවං බ්යාකරෙය්ය – ‘යඤ්හි මෙ පරිචරතො පාරිචරියාහෙතු පාපියො අස්ස න සෙය්යො, නාහං තං පරිචරෙය්යං; යඤ්ච ඛො මෙ පරිචරතො පාරිචරියාහෙතු සෙය්යො අස්ස න පාපියො තමහං පරිචරෙය්ය’න්ති. බ්රාහ්මණං චෙපි, බ්රාහ්මණ…පෙ… වෙස්සං චෙපි, බ්රාහ්මණ…පෙ… සුද්දං චෙපි, බ්රාහ්මණ, එවං පුච්ඡෙය්යුං – ‘යං වා තෙ පරිචරතො පාරිචරියාහෙතු පාපියො අස්ස න සෙය්යො, යං වා තෙ පරිචරතො පාරිචරියාහෙතු සෙය්යො අස්ස න පාපියො; කමෙත්ථ පරිචරෙය්යාසී’ති, සුද්දොපි හි, බ්රාහ්මණ, සම්මා බ්යාකරමානො එවං බ්යාකරෙය්ය – ‘යඤ්හි මෙ පරිචරතො පාරිචරියාහෙතු පාපියො අස්ස න සෙය්යො, නාහං තං පරිචරෙය්යං; යඤ්ච ඛො මෙ පරිචරතො පාරිචරියාහෙතු සෙය්යො අස්ස න පාපියො තමහං පරිචරෙය්ය’න්ති. නාහං, බ්රාහ්මණ, ‘උච්චාකුලීනතා සෙය්යංසො’ති වදාමි, න පනාහං, බ්රාහ්මණ, ‘උච්චාකුලීනතා පාපියංසො’ති වදාමි; නාහං, බ්රාහ්මණ, ‘උළාරවණ්ණතා සෙය්යංසො’ති වදාමි, න පනාහං, බ්රාහ්මණ, ‘උළාරවණ්ණතා පාපියංසො’ති වදාමි; නාහං, බ්රාහ්මණ, ‘උළාරභොගතා සෙය්යංසො’ති වදාමි, න පනාහං, බ්රාහ්මණ, ‘උළාරභොගතා පාපියංසො’ති වදාමි.

438. ‘‘උච්චාකුලීනොපි හි, බ්රාහ්මණ, ඉධෙකච්චො පාණාතිපාතී හොති, අදින්නාදායී හොති, කාමෙසුමිච්ඡාචාරී හොති, මුසාවාදී හොති, පිසුණාවාචො හොති, ඵරුසාවාචො හොති, සම්ඵප්පලාපී හොති, අභිජ්ඣාලු හොති , බ්යාපන්නචිත්තො හොති, මිච්ඡාදිට්ඨි හොති. තස්මා ‘න උච්චාකුලීනතා සෙය්යංසො’ති වදාමි. උච්චාකුලීනොපි හි, බ්රාහ්මණ, ඉධෙකච්චො පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති, අදින්නාදානා පටිවිරතො හොති, කාමෙසුමිච්ඡාචාරා පටිවිරතො හොති, මුසාවාදා පටිවිරතො හොති, පිසුණාය වාචාය පටිවිරතො හොති, ඵරුසාය වාචාය පටිවිරතො හොති, සම්ඵප්පලාපා පටිවිරතො හොති, අනභිජ්ඣාලු හොති, අබ්යාපන්නචිත්තො හොති, සම්මාදිට්ඨි හොති. තස්මා ‘න උච්චාකුලීනතා පාපියංසො’ති වදාමි.

439. ‘‘උළාරවණ්ණොපි හි, බ්රාහ්මණ…පෙ… උළාරභොගොපි හි, බ්රාහ්මණ, ඉධෙකච්චො පාණාතිපාතී හොති…පෙ… මිච්ඡාදිට්ඨි හොති. තස්මා ‘න උළාරභොගතා සෙය්යංසො’ති වදාමි. උළාරභොගොපි හි, බ්රාහ්මණ, ඉධෙකච්චො පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති…පෙ… සම්මාදිට්ඨි හොති. තස්මා ‘න උළාරභොගතා පාපියංසො’ති වදාමි. නාහං, බ්රාහ්මණ, ‘සබ්බං පරිචරිතබ්බ’න්ති වදාමි, න පනාහං, බ්රාහ්මණ, ‘සබ්බං න පරිචරිතබ්බ’න්ති වදාමි. යං හිස්ස, බ්රාහ්මණ, පරිචරතො පාරිචරියාහෙතු සද්ධා වඩ්ඪති, සීලං වඩ්ඪති, සුතං වඩ්ඪති, චාගො වඩ්ඪති, පඤ්ඤා වඩ්ඪති, තමහං ‘පරිචරිතබ්බ’න්ති (වදාමි. යං හිස්ස, බ්රාහ්මණ, පරිචරතො පාරිචරියාහෙතු න සද්ධා වඩ්ඪති, න සීලං වඩ්ඪති, න සුතං වඩ්ඪති, න චාගො වඩ්ඪති, න පඤ්ඤා වඩ්ඪති, නාහං තං ‘පරිචරිතබ්බ’න්ති) [( ) එත්ථන්තරෙ පාඨො සී. ස්යා. කං. පී. පොත්ථකෙසු නත්ථි] වදාමී’’ති.

440. එවං වුත්තෙ, එසුකාරී බ්රාහ්මණො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘බ්රාහ්මණා, භො ගොතම, චත්තාරි ධනානි පඤ්ඤපෙන්ති – බ්රාහ්මණස්ස සන්ධනං පඤ්ඤපෙන්ති, ඛත්තියස්ස සන්ධනං පඤ්ඤපෙන්ති, වෙස්සස්ස සන්ධනං පඤ්ඤපෙන්ති, සුද්දස්ස සන්ධනං පඤ්ඤපෙන්ති. තත්රිදං, භො ගොතම, බ්රාහ්මණා බ්රාහ්මණස්ස සන්ධනං පඤ්ඤපෙන්ති භික්ඛාචරියං; භික්ඛාචරියඤ්ච පන බ්රාහ්මණො සන්ධනං අතිමඤ්ඤමානො අකිච්චකාරී හොති ගොපොව අදින්නං ආදියමානොති. ඉදං ඛො, භො ගොතම, බ්රාහ්මණා බ්රාහ්මණස්ස සන්ධනං පඤ්ඤපෙන්ති. තත්රිදං, භො ගොතම, බ්රාහ්මණා ඛත්තියස්ස සන්ධනං පඤ්ඤපෙන්ති ධනුකලාපං; ධනුකලාපඤ්ච පන ඛත්තියො සන්ධනං අතිමඤ්ඤමානො අකිච්චකාරී හොති ගොපොව අදින්නං ආදියමානොති. ඉදං ඛො, භො ගොතම, බ්රාහ්මණා ඛත්තියස්ස සන්ධනං පඤ්ඤපෙන්ති. තත්රිදං, භො ගොතම, බ්රාහ්මණා වෙස්සස්ස සන්ධනං පඤ්ඤපෙන්ති කසිගොරක්ඛං; කසිගොරක්ඛඤ්ච පන වෙස්සො සන්ධනං අතිමඤ්ඤමානො අකිච්චකාරී හොති ගොපොව අදින්නං ආදියමානොති. ඉදං ඛො, භො ගොතම, බ්රාහ්මණා වෙස්සස්ස සන්ධනං පඤ්ඤපෙන්ති. තත්රිදං, භො ගොතම, බ්රාහ්මණා සුද්දස්ස සන්ධනං පඤ්ඤපෙන්ති අසිතබ්යාභඞ්ගිං; අසිතබ්යාභඞ්ගිඤ්ච පන සුද්දො සන්ධනං අතිමඤ්ඤමානො අකිච්චකාරී හොති ගොපොව අදින්නං ආදියමානොති. ඉදං ඛො, භො ගොතම, බ්රාහ්මණා සුද්දස්ස සන්ධනං පඤ්ඤපෙන්ති. බ්රාහ්මණා, භො ගොතම, ඉමානි චත්තාරි ධනානි පඤ්ඤපෙන්ති. ඉධ භවං ගොතමො කිමාහා’’ති?

441. ‘‘කිං පන, බ්රාහ්මණ, සබ්බො ලොකො බ්රාහ්මණානං එතදබ්භනුජානාති – ‘ඉමානි චත්තාරි ධනානි පඤ්ඤපෙන්තූ’’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’. ‘‘සෙය්යථාපි, බ්රාහ්මණ, පුරිසො දලිද්දො අස්සකො අනාළ්හියො. තස්ස අකාමස්ස බිලං ඔලග්ගෙය්යුං – ‘ඉදං තෙ, අම්භො පුරිස, මංසං ඛාදිතබ්බං, මූලඤ්ච අනුප්පදාතබ්බ’න්ති. එවමෙව ඛො, බ්රාහ්මණ, බ්රාහ්මණා අප්පටිඤ්ඤාය තෙසං සමණබ්රාහ්මණානං, අථ ච පනිමානි චත්තාරි ධනානි පඤ්ඤපෙන්ති. අරියං ඛො අහං, බ්රාහ්මණ, ලොකුත්තරං ධම්මං පුරිසස්ස සන්ධනං පඤ්ඤපෙමි. පොරාණං ඛො පනස්ස මාතාපෙත්තිකං කුලවංසං අනුස්සරතො යත්ථ යත්ථෙව අත්තභාවස්ස අභිනිබ්බත්ති හොති තෙන තෙනෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති. ඛත්තියකුලෙ චෙ අත්තභාවස්ස අභිනිබ්බත්ති හොති ‘ඛත්තියො’ත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති; බ්රාහ්මණකුලෙ චෙ අත්තභාවස්ස අභිනිබ්බත්ති හොති ‘බ්රාහ්මණො’ත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති; වෙස්සකුලෙ චෙ අත්තභාවස්ස අභිනිබ්බත්ති හොති ‘වෙස්සො’ත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති; සුද්දකුලෙ චෙ අත්තභාවස්ස අභිනිබ්බත්ති හොති ‘සුද්දො’ත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති. සෙය්යථාපි, බ්රාහ්මණ, යංයදෙව පච්චයං පටිච්ච අග්ගි ජලති තෙන තෙනෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති. කට්ඨඤ්චෙ පටිච්ච අග්ගි ජලති ‘කට්ඨග්ගි’ත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති; සකලිකඤ්චෙ පටිච්ච අග්ගි ජලති ‘සකලිකග්ගි’ත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති; තිණඤ්චෙ පටිච්ච අග්ගි ජලති ‘තිණග්ගි’ත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති; ගොමයඤ්චෙ පටිච්ච අග්ගි ජලති ‘ගොමයග්ගි’ත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති. එවමෙව ඛො අහං, බ්රාහ්මණ, අරියං ලොකුත්තරං ධම්මං පුරිසස්ස සන්ධනං පඤ්ඤපෙමි. පොරාණං ඛො පනස්ස මාතාපෙත්තිකං කුලවංසං අනුස්සරතො යත්ථ යත්ථෙව අත්තභාවස්ස අභිනිබ්බත්ති හොති තෙන තෙනෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති.

‘‘ඛත්තියකුලෙ චෙ අත්තභාවස්ස අභිනිබ්බත්ති හොති ‘ඛත්තියො’ත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති; බ්රාහ්මණකුලෙ චෙ අත්තභාවස්ස අභිනිබ්බත්ති හොති ‘බ්රාහ්මණො’ත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති; වෙස්සකුලෙ චෙ අත්තභාවස්ස අභිනිබ්බත්ති හොති ‘වෙස්සො’ත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති; සුද්දකුලෙ චෙ අත්තභාවස්ස අභිනිබ්බත්ති හොති ‘සුද්දො’ත්වෙව සඞ්ඛ්යං ගච්ඡති.

‘‘ඛත්තියකුලා චෙපි, බ්රාහ්මණ, අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො හොති, සො ච තථාගතප්පවෙදිතං ධම්මවිනයං ආගම්ම පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති, අදින්නාදානා පටිවිරතො හොති, අබ්රහ්මචරියා පටිවිරතො හොති, මුසාවාදා පටිවිරතො හොති, පිසුණාය වාචාය පටිවිරතො හොති, ඵරුසාය වාචාය පටිවිරතො හොති, සම්ඵප්පලාපා පටිවිරතො හොති, අනභිජ්ඣාලු හොති, අබ්යාපන්නචිත්තො හොති, සම්මාදිට්ඨි හොති, ආරාධකො හොති ඤායං ධම්මං කුසලං.

‘‘බ්රාහ්මණකුලා චෙපි, බ්රාහ්මණ, අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො හොති, සො ච තථාගතප්පවෙදිතං ධම්මවිනයං ආගම්ම පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති…පෙ… සම්මාදිට්ඨි හොති, ආරාධකො හොති ඤායං ධම්මං කුසලං.

‘‘වෙස්සකුලා චෙපි, බ්රාහ්මණ, අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො හොති, සො ච තථාගතප්පවෙදිතං ධම්මවිනයං ආගම්ම පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති…පෙ… සම්මාදිට්ඨි හොති, ආරාධකො හොති ඤායං ධම්මං කුසලං.

‘‘සුද්දකුලා චෙපි, බ්රාහ්මණ, අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො හොති, සො ච තථාගතප්පවෙදිතං ධම්මවිනයං ආගම්ම පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති…පෙ… සම්මාදිට්ඨි හොති, ආරාධකො හොති ඤායං ධම්මං කුසලං.

442. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, බ්රාහ්මණ, බ්රාහ්මණොව නු ඛො පහොති අස්මිං පදෙසෙ අවෙරං අබ්යාබජ්ඣං මෙත්තචිත්තං භාවෙතුං, නො ඛත්තියො නො වෙස්සො නො සුද්දො’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම. ඛත්තියොපි හි, භො ගොතම, පහොති අස්මිං පදෙසෙ අවෙරං අබ්යාබජ්ඣං මෙත්තචිත්තං භාවෙතුං; බ්රාහ්මණොපි හි, භො ගොතම… වෙස්සොපි හි, භො ගොතම… සුද්දොපි හි, භො ගොතම… සබ්බෙපි හි, භො ගොතම, චත්තාරො වණ්ණා පහොන්ති අස්මිං පදෙසෙ අවෙරං අබ්යාබජ්ඣං මෙත්තචිත්තං භාවෙතු’’න්ති. ‘‘එවමෙව ඛො, බ්රාහ්මණ, ඛත්තියකුලා චෙපි අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො හොති, සො ච තථාගතප්පවෙදිතං ධම්මවිනයං ආගම්ම පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති…පෙ… සම්මාදිට්ඨි හොති, ආරාධකො හොති ඤායං ධම්මං කුසලං.

‘‘බ්රාහ්මණකුලා චෙපි, බ්රාහ්මණ… වෙස්සකුලා චෙපි, බ්රාහ්මණ… සුද්දකුලා චෙපි, බ්රාහ්මණ, අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො හොති, සො ච තථාගතප්පවෙදිතං ධම්මවිනයං ආගම්ම පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති…පෙ… සම්මාදිට්ඨි හොති, ආරාධකො හොති ඤායං ධම්මං කුසලං.

443. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, බ්රාහ්මණ, බ්රාහ්මණොව නු ඛො පහොති සොත්තිසිනානිං ආදාය නදිං ගන්ත්වා රජොජල්ලං පවාහෙතුං, නො ඛත්තියො නො වෙස්සො නො සුද්දො’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම . ඛත්තියොපි හි, භො ගොතම, පහොති සොත්තිසිනානිං ආදාය නදිං ගන්ත්වා රජොජල්ලං පවාහෙතුං; බ්රාහ්මණොපි හි, භො ගොතම… වෙස්සොපි හි, භො ගොතම … සුද්දොපි හි, භො ගොතම… සබ්බෙපි හි, භො ගොතම, චත්තාරො වණ්ණා පහොන්ති සොත්තිසිනානිං ආදාය නදිං ගන්ත්වා රජොජල්ලං පවාහෙතු’’න්ති. ‘‘එවමෙව ඛො, බ්රාහ්මණ, ඛත්තියකුලා චෙපි අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො හොති, සො ච තථාගතප්පවෙදිතං ධම්මවිනයං ආගම්ම පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති…පෙ… සම්මාදිට්ඨි හොති, ආරාධකො හොති ඤායං ධම්මං කුසලං.

‘‘බ්රාහ්මණකුලා චෙපි, බ්රාහ්මණ… වෙස්සකුලා චෙපි, බ්රාහ්මණ… සුද්දකුලා චෙපි , බ්රාහ්මණ, අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො හොති, සො ච තථාගතප්පවෙදිතං ධම්මවිනයං ආගම්ම පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති…පෙ… සම්මාදිට්ඨි හොති, ආරාධකො හොති ඤායං ධම්මං කුසලං.

444. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, බ්රාහ්මණ, ඉධ රාජා ඛත්තියො මුද්ධාවසිත්තො නානාජච්චානං පුරිසානං පුරිසසතං සන්නිපාතෙය්ය – ‘ආයන්තු භොන්තො යෙ තත්ථ ඛත්තියකුලා බ්රාහ්මණකුලා රාජඤ්ඤකුලා උප්පන්නා සාකස්ස වා සාලස්ස වා සලළස්ස වා චන්දනස්ස වා පදුමකස්ස වා උත්තරාරණිං ආදාය අග්ගිං අභිනිබ්බත්තෙන්තු, තෙජො පාතුකරොන්තු; ආයන්තු පන භොන්තො යෙ තත්ථ චණ්ඩාලකුලා නෙසාදකුලා වෙනකුලා රථකාරකුලා පුක්කුසකුලා උප්පන්නා සාපානදොණියා වා සූකරදොණියා වා රජකදොණියා වා එරණ්ඩකට්ඨස්ස වා උත්තරාරණිං ආදාය අග්ගිං අභිනිබ්බත්තෙන්තු, තෙජො පාතුකරොන්තූ’’’ති?

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, බ්රාහ්මණ, යො එවං නු ඛො සො ඛත්තියකුලා බ්රාහ්මණකුලා රාජඤ්ඤකුලා උප්පන්නෙහි සාකස්ස වා සාලස්ස වා සලළස්ස වා චන්දනස්ස වා පදුමකස්ස වා උත්තරාරණිං ආදාය අග්ගි අභිනිබ්බත්තො තෙජො පාතුකතො සො එව නු ඛ්වාස්ස අග්ගි අච්චිමා චෙව වණ්ණවා ච පභස්සරො ච තෙන ච සක්කා අග්ගිනා අග්ගිකරණීයං කාතුං; යො පන සො චණ්ඩාලකුලා නෙසාදකුලා වෙනකුලා රථකාරකුලා පුක්කුසකුලා උප්පන්නෙහි සාපානදොණියා වා සූකරදොණියා වා රජකදොණියා වා එරණ්ඩකට්ඨස්ස වා උත්තරාරණිං ආදාය අග්ගි අභිනිබ්බත්තො තෙජො පාතුකතො ස්වාස්ස අග්ගි න චෙව අච්චිමා න ච වණ්ණවා න ච පභස්සරො න ච තෙන සක්කා අග්ගිනා අග්ගිකරණීයං කාතු’’න්ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම. යොපි හි සො, භො ගොතම, ඛත්තියකුලා බ්රාහ්මණකුලා රාජඤ්ඤකුලා උප්පන්නෙහි සාකස්ස වා සාලස්ස වා සලළස්ස වා චන්දනස්ස වා පදුමකස්ස වා උත්තරාරණිං ආදාය අග්ගි අභිනිබ්බත්තො තෙජො පාතුකතො ස්වාස්ස අග්ගි අච්චිමා චෙව වණ්ණවා ච පභස්සරො ච තෙන ච සක්කා අග්ගිනා අග්ගිකරණීයං කාතුං; යොපි සො චණ්ඩාලකුලා නෙසාදකුලා වෙනකුලා රථකාරකුලා පුක්කුසකුලා උප්පන්නෙහි සාපානදොණියා වා සූකරදොණියා වා රජකදොණියා වා එරණ්ඩකට්ඨස්ස වා උත්තරාරණිං ආදාය අග්ගි අභිනිබ්බත්තො තෙජො පාතුකතො ස්වාස්ස අග්ගි අච්චිමා චෙව වණ්ණවා ච පභස්සරො ච තෙන ච සක්කා අග්ගිනා අග්ගිකරණීයං කාතුං. සබ්බොපි හි, භො ගොතම, අග්ගි අච්චිමා චෙව වණ්ණවා ච පභස්සරො ච සබ්බෙනපි සක්කා අග්ගිනා අග්ගිකරණීයං කාතු’’න්ති.

‘‘එවමෙව ඛො, බ්රාහ්මණ, ඛත්තියකුලා චෙපි අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො හොති, සො ච තථාගතප්පවෙදිතං ධම්මවිනයං ආගම්ම පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති…පෙ… සම්මාදිට්ඨි හොති, ආරාධකො හොති ඤායං ධම්මං කුසලං. බ්රාහ්මණකුලා චෙපි, බ්රාහ්මණ… වෙස්සකුලා චෙපි, බ්රාහ්මණ… සුද්දකුලා චෙපි, බ්රාහ්මණ, අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො හොති, සො ච තථාගතප්පවෙදිතං ධම්මවිනයං ආගම්ම පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති, අදින්නාදානා පටිවිරතො හොති, අබ්රහ්මචරියා පටිවිරතො හොති, මුසාවාදා පටිවිරතො හොති, පිසුණාය වාචාය පටිවිරතො හොති, ඵරුසාය වාචාය පටිවිරතො හොති, සම්ඵප්පලාපා පටිවිරතො හොති, අනභිජ්ඣාලු හොති, අබ්යාපන්නචිත්තො හොති, සම්මාදිට්ඨි හොති, ආරාධකො හොති ඤායං ධම්මං කුසල’’න්ති.

එවං වුත්තෙ, එසුකාරී බ්රාහ්මණො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අභික්කන්තං, භො ගොතම, අභික්කන්තං, භො ගොතම…පෙ… උපාසකං මං භවං ගොතමො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති.

එසුකාරීසුත්තං නිට්ඨිතං ඡට්ඨං.

7. ධනඤ්ජානිසුත්තං

445. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා සාරිපුත්තො දක්ඛිණාගිරිස්මිං චාරිකං චරති මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං. අථ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු රාජගහෙ වස්සංවුට්ඨො [වස්සංවුත්ථො (සී. ස්යා. කං. පී.)] යෙන දක්ඛිණාගිරි යෙනායස්මා සාරිපුත්තො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතා සාරිපුත්තෙන සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො තං භික්ඛුං ආයස්මා සාරිපුත්තො එතදවොච – ‘‘කච්චාවුසො, භගවා අරොගො ච බලවා චා’’ති? ‘‘අරොගො චාවුසො, භගවා බලවා චා’’ති. ‘‘කච්චි පනාවුසො, භික්ඛුසඞ්ඝො අරොගො ච බලවා චා’’ති? ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝොපි ඛො, ආවුසො, අරොගො ච බලවා චා’’ති. ‘‘එත්ථ, ආවුසො, තණ්ඩුලපාලිද්වාරාය ධනඤ්ජානි [ධානඤ්ජානි (සී. පී.)] නාම බ්රාහ්මණො අත්ථි. කච්චාවුසො , ධනඤ්ජානි බ්රාහ්මණො අරොගො ච බලවා චා’’ති? ‘‘ධනඤ්ජානිපි ඛො, ආවුසො, බ්රාහ්මණො අරොගො ච බලවා චා’’ති. ‘‘කච්චි පනාවුසො, ධනඤ්ජානි බ්රාහ්මණො අප්පමත්තො’’ති? ‘‘කුතො පනාවුසො, ධනඤ්ජානිස්ස බ්රාහ්මණස්ස අප්පමාදො? ධනඤ්ජානි, ආවුසො, බ්රාහ්මණො රාජානං නිස්සාය බ්රාහ්මණගහපතිකෙ විලුම්පති, බ්රාහ්මණගහපතිකෙ නිස්සාය රාජානං විලුම්පති . යාපිස්ස භරියා සද්ධා සද්ධකුලා ආනීතා සාපි කාලඞ්කතා; අඤ්ඤාස්ස භරියා අස්සද්ධා අස්සද්ධකුලා ආනීතා’’. ‘‘දුස්සුතං වතාවුසො, අස්සුම්හ, දුස්සුතං වතාවුසො, අස්සුම්හ; යෙ මයං ධනඤ්ජානිං බ්රාහ්මණං පමත්තං අස්සුම්හ. අප්පෙව ච නාම මයං කදාචි කරහචි ධනඤ්ජානිනා බ්රාහ්මණෙන සද්ධිං සමාගච්ඡෙය්යාම, අප්පෙව නාම සියා කොචිදෙව කථාසල්ලාපො’’ති?

446. අථ ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො දක්ඛිණාගිරිස්මිං යථාභිරන්තං විහරිත්වා යෙන රාජගහං තෙන චාරිකං පක්කාමි. අනුපුබ්බෙන චාරිකං චරමානො යෙන රාජගහං තදවසරි. තත්ර සුදං ආයස්මා සාරිපුත්තො රාජගහෙ විහරති වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙ. අථ ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය රාජගහං පිණ්ඩාය පාවිසි . තෙන ඛො පන සමයෙන ධනඤ්ජානි බ්රාහ්මණො බහිනගරෙ ගාවො ගොට්ඨෙ දුහාපෙති. අථ ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො රාජගහෙ පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො යෙන ධනඤ්ජානි බ්රාහ්මණො තෙනුපසඞ්කමි. අද්දසා ඛො ධනඤ්ජානි බ්රාහ්මණො ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන යෙනායස්මා සාරිපුත්තො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං එතදවොච – ‘‘ඉතො, භො සාරිපුත්ත, පයො, පීයතං තාව භත්තස්ස කාලො භවිස්සතී’’ති. ‘‘අලං, බ්රාහ්මණ. කතං මෙ අජ්ජ භත්තකිච්චං. අමුකස්මිං මෙ රුක්ඛමූලෙ දිවාවිහාරො භවිස්සති. තත්ථ ආගච්ඡෙය්යාසී’’ති. ‘‘එවං, භො’’ති ඛො ධනඤ්ජානි බ්රාහ්මණො ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස පච්චස්සොසි. අථ ඛො ධනඤ්ජානි බ්රාහ්මණො පච්ඡාභත්තං භුත්තපාතරාසො යෙනායස්මා සාරිපුත්තො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතා සාරිපුත්තෙන සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො ධනඤ්ජානිං බ්රාහ්මණං ආයස්මා සාරිපුත්තො එතදවොච – ‘‘කච්චාසි, ධනඤ්ජානි, අප්පමත්තො’’ති? ‘‘කුතො, භො සාරිපුත්ත, අම්හාකං අප්පමාදො යෙසං නො මාතාපිතරො පොසෙතබ්බා, පුත්තදාරො පොසෙතබ්බො, දාසකම්මකරා පොසෙතබ්බා, මිත්තාමච්චානං මිත්තාමච්චකරණීයං කාතබ්බං, ඤාතිසාලොහිතානං ඤාතිසාලොහිතකරණීයං කාතබ්බං, අතිථීනං අතිථිකරණීයං කාතබ්බං, පුබ්බපෙතානං පුබ්බපෙතකරණීයං කාතබ්බං, දෙවතානං දෙවතාකරණීයං කාතබ්බං, රඤ්ඤො රාජකරණීයං කාතබ්බං, අයම්පි කායො පීණෙතබ්බො බ්රූහෙතබ්බො’’ති?

447. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ධනඤ්ජානි, ඉධෙකච්චො මාතාපිතූනං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අස්ස, තමෙනං අධම්මචරියාවිසමචරියාහෙතු නිරයං නිරයපාලා උපකඩ්ඪෙය්යුං. ලභෙය්ය නු ඛො සො ‘අහං ඛො මාතාපිතූනං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අහොසිං, මා මං නිරයං නිරයපාලා’ති , මාතාපිතරො වා පනස්ස ලභෙය්යුං ‘එසො ඛො අම්හාකං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අහොසි, මා නං නිරයං නිරයපාලා’’’ති? ‘‘නො හිදං, භො සාරිපුත්ත. අථ ඛො නං වික්කන්දන්තංයෙව නිරයෙ නිරයපාලා පක්ඛිපෙය්යුං’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ධනඤ්ජානි, ඉධෙකච්චො පුත්තදාරස්ස හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අස්ස, තමෙනං අධම්මචරියාවිසමචරියාහෙතු නිරයං නිරයපාලා උපකඩ්ඪෙය්යුං. ලභෙය්ය නු ඛො සො ‘අහං ඛො පුත්තදාරස්ස හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අහොසිං, මා මං නිරයං නිරයපාලා’ති, පුත්තදාරො වා පනස්ස ලභෙය්ය ‘එසො ඛො අම්හාකං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අහොසි මා නං නිරයං නිරයපාලා’’’ති? ‘‘නො හිදං, භො සාරිපුත්ත. අථ ඛො නං වික්කන්දන්තංයෙව නිරයෙ නිරයපාලා පක්ඛිපෙය්යුං’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ධනඤ්ජානි, ඉධෙකච්චො දාසකම්මකරපොරිසස්ස හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අස්ස, තමෙනං අධම්මචරියාවිසමචරියාහෙතු නිරයං නිරයපාලා උපකඩ්ඪෙය්යුං. ලභෙය්ය නු ඛො සො ‘අහං ඛො දාසකම්මකරපොරිසස්ස හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අහොසිං, මා මං නිරයං නිරයපාලා’ති, දාසකම්මකරපොරිසා වා පනස්ස ලභෙය්යුං ‘එසො ඛො අම්හාකං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අහොසි, මා නං නිරයං නිරයපාලා’’’ති? ‘‘නො හිදං, භො සාරිපුත්ත. අථ ඛො නං වික්කන්දන්තංයෙව නිරයෙ නිරයපාලා පක්ඛිපෙය්යුං’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ධනඤ්ජානි, ඉධෙකච්චො මිත්තාමච්චානං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අස්ස, තමෙනං අධම්මචරියාවිසමචරියාහෙතු නිරයං නිරයපාලා උපකඩ්ඪෙය්යුං. ලභෙය්ය නු ඛො සො ‘අහං ඛො මිත්තාමච්චානං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අහොසිං, මා මං නිරයං නිරයපාලා’ති, මිත්තාමච්චා වා පනස්ස ලභෙය්යුං ‘එසො ඛො අම්හාකං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අහොසි, මා නං නිරයං නිරයපාලා’’’ති? ‘‘නො හිදං, භො සාරිපුත්ත. අථ ඛො නං වික්කන්දන්තංයෙව නිරයෙ නිරයපාලා පක්ඛිපෙය්යුං’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ධනඤ්ජානි, ඉධෙකච්චො ඤාතිසාලොහිතානං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අස්ස, තමෙනං අධම්මචරියාවිසමචරියාහෙතු නිරයං නිරයපාලා උපකඩ්ඪෙය්යුං. ලභෙය්ය නු ඛො සො ‘අහං ඛො ඤාතිසාලොහිතානං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අහොසිං, මා මං නිරයං නිරයපාලා’ති, ඤාතිසාලොහිතා වා පනස්ස ලභෙය්යුං ‘එසො ඛො අම්හාකං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අහොසි, මා නං නිරයං නිරයපාලා’’’ති? ‘‘නො හිදං, භො සාරිපුත්ත. අථ ඛො නං වික්කන්දන්තංයෙව නිරයෙ නිරයපාලා පක්ඛිපෙය්යුං’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ධනඤ්ජානි, ඉධෙකච්චො අතිථීනං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අස්ස, තමෙනං අධම්මචරියාවිසමචරියාහෙතු නිරයං නිරයපාලා උපකඩ්ඪෙය්යුං. ලභෙය්ය නු ඛො සො ‘අහං ඛො අතිථීනං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අහොසිං, මා මං නිරයං නිරයපාලා’ති, අතිථී වා පනස්ස ලභෙය්යුං ‘එසො ඛො අම්හාකං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අහොසි, මා නං නිරයං නිරයපාලා’’’ති? ‘‘නො හිදං, භො සාරිපුත්ත. අථ ඛො නං වික්කන්දන්තංයෙව නිරයෙ නිරයපාලා පක්ඛිපෙය්යුං’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ධනඤ්ජානි, ඉධෙකච්චො පුබ්බපෙතානං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අස්ස, තමෙනං අධම්මචරියාවිසමචරියාහෙතු නිරයං නිරයපාලා උපකඩ්ඪෙය්යුං. ලභෙය්ය නු ඛො සො ‘අහං ඛො පුබ්බපෙතානං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අහොසිං, මා මං නිරයං නිරයපාලා’ති, පුබ්බපෙතා වා පනස්ස ලභෙය්යුං ‘එසො ඛො අම්හාකං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අහොසි, මා නං නිරයං නිරයපාලා’’’ති? ‘‘නො හිදං, භො සාරිපුත්ත. අථ ඛො නං වික්කන්දන්තංයෙව නිරයෙ නිරයපාලා පක්ඛිපෙය්යුං’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ධනඤ්ජානි, ඉධෙකච්චො දෙවතානං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අස්ස, තමෙනං අධම්මචරියාවිසමචරියාහෙතු නිරයං නිරයපාලා උපකඩ්ඪෙය්යුං. ලභෙය්ය නු ඛො සො ‘අහං ඛො දෙවතානං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අහොසිං, මා මං නිරයං නිරයපාලා’ති, දෙවතා වා පනස්ස ලභෙය්යුං ‘එසො ඛො අම්හාකං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අහොසි, මා නං නිරයං නිරයපාලා’’’ති? ‘‘නො හිදං, භො සාරිපුත්ත. අථ ඛො නං වික්කන්දන්තංයෙව නිරයෙ නිරයපාලා පක්ඛිපෙය්යුං’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ධනඤ්ජානි, ඉධෙකච්චො රඤ්ඤො හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අස්ස, තමෙනං අධම්මචරියාවිසමචරියාහෙතු නිරයං නිරයපාලා උපකඩ්ඪෙය්යුං. ලභෙය්ය නු ඛො සො ‘අහං ඛො රඤ්ඤො හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අහොසිං, මා මං නිරයං නිරයපාලා’ති, රාජා වා පනස්ස ලභෙය්ය ‘එසො ඛො අම්හාකං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අහොසි, මා නං නිරයං නිරයපාලා’’’ති? ‘‘නො හිදං, භො සාරිපුත්ත. අථ ඛො නං වික්කන්දන්තංයෙව නිරයෙ නිරයපාලා පක්ඛිපෙය්යුං’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ධනඤ්ජානි, ඉධෙකච්චො කායස්ස පීණනාහෙතු බ්රූහනාහෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අස්ස, තමෙනං අධම්මචරියාවිසමචරියාහෙතු නිරයං නිරයපාලා උපකඩ්ඪෙය්යුං. ලභෙය්ය නු ඛො සො ‘අහං ඛො කායස්ස පීණනාහෙතු බ්රූහනාහෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අහොසිං, මා මං නිරයං නිරයපාලා’ති, පරෙ වා පනස්ස ලභෙය්යුං ‘එසො ඛො කායස්ස පීණනාහෙතු බ්රූහනාහෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අහොසි, මා නං නිරයං නිරයපාලා’’’ති? ‘‘නො හිදං, භො සාරිපුත්ත. අථ ඛො නං වික්කන්දන්තංයෙව නිරයෙ නිරයපාලා පක්ඛිපෙය්යුං’’.

448. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ධනඤ්ජානි, යො වා මාතාපිතූනං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අස්ස, යො වා මාතාපිතූනං හෙතු ධම්මචාරී සමචාරී අස්ස; කතමං සෙය්යො’’ති? ‘‘යො හි, භො සාරිපුත්ත, මාතාපිතූනං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අස්ස, න තං සෙය්යො; යො ච ඛො, භො සාරිපුත්ත, මාතාපිතූනං හෙතු ධම්මචාරී සමචාරී අස්ස, තදෙවෙත්ථ සෙය්යො. අධම්මචරියාවිසමචරියාහි, භො සාරිපුත්ත, ධම්මචරියාසමචරියා සෙය්යො’’ති. ‘‘අත්ථි ඛො, ධනඤ්ජානි, අඤ්ඤෙසං හෙතුකා ධම්මිකා කම්මන්තා, යෙහි සක්කා මාතාපිතරො චෙව පොසෙතුං, න ච පාපකම්මං කාතුං, පුඤ්ඤඤ්ච පටිපදං පටිපජ්ජිතුං.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ධනඤ්ජානි, යො වා පුත්තදාරස්ස හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අස්ස, යො වා පුත්තදාරස්ස හෙතු ධම්මචාරී සමචාරී අස්ස; කතමං සෙය්යො’’ති? ‘‘යො හි, භො සාරිපුත්ත, පුත්තදාරස්ස හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අස්ස, න තං සෙය්යො; යො ච ඛො, භො සාරිපුත්ත, පුත්තදාරස්ස හෙතු ධම්මචාරී සමචාරී අස්ස, තදෙවෙත්ථ සෙය්යො. අධම්මචරියාවිසමචරියාහි, භො සාරිපුත්ත, ධම්මචරියාසමචරියා සෙය්යො’’ති. ‘‘අත්ථි ඛො, ධනඤ්ජානි, අඤ්ඤෙසං හෙතුකා ධම්මිකා කම්මන්තා යෙහි සක්කා පුත්තදාරඤ්චෙව පොසෙතුං, න ච පාපකම්මං කාතුං, පුඤ්ඤඤ්ච පටිපදං පටිපජ්ජිතුං.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ධනඤ්ජානි, යො වා දාසකම්මකරපොරිසස්ස හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අස්ස, යො වා දාසකම්මකරපොරිසස්ස හෙතු ධම්මචාරී සමචාරී අස්ස; කතමං සෙය්යො’’ති? ‘‘යො හි, භො සාරිපුත්ත, දාසකම්මකරපොරිසස්ස හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අස්ස, න තං සෙය්යො; යො ච ඛො, භො සාරිපුත්ත, දාසකම්මකරපොරිසස්ස හෙතු ධම්මචාරී සමචාරී අස්ස, තදෙවෙත්ථ සෙය්යො. අධම්මචරියාවිසමචරියාහි, භො සාරිපුත්ත, ධම්මචරියාසමචරියා සෙය්යො’’ති. ‘‘අත්ථි ඛො, ධනඤ්ජානි, අඤ්ඤෙසං හෙතුකා ධම්මිකා කම්මන්තා, යෙහි සක්කා දාසකම්මකරපොරිසෙ චෙව පොසෙතුං, න ච පාපකම්මං කාතුං, පුඤ්ඤඤ්ච පටිපදං පටිපජ්ජිතුං.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ධනඤ්ජානි, යො වා මිත්තාමච්චානං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අස්ස, යො වා මිත්තාමච්චානං හෙතු ධම්මචාරී සමචාරී අස්ස; කතමං සෙය්යො’’ති? ‘‘යො හි , භො සාරිපුත්ත, මිත්තාමච්චානං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අස්ස, න තං සෙය්යො; යො ච ඛො, භො සාරිපුත්ත, මිත්තාමච්චානං හෙතු ධම්මචාරී සමචාරී අස්ස, තදෙවෙත්ථ සෙය්යො. අධම්මචරියාවිසමචරියාහි, භො සාරිපුත්ත, ධම්මචරියාසමචරියා සෙය්යො’’ති. ‘‘අත්ථි ඛො, ධනඤ්ජානි, අඤ්ඤෙසං හෙතුකා ධම්මිකා කම්මන්තා, යෙහි සක්කා මිත්තාමච්චානඤ්චෙව මිත්තාමච්චකරණීයං කාතුං, න ච පාපකම්මං කාතුං, පුඤ්ඤඤ්ච පටිපදං පටිපජ්ජිතුං.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ධනඤ්ජානි, යො වා ඤාතිසාලොහිතානං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අස්ස, යො වා ඤාතිසාලොහිතානං හෙතු ධම්මචාරී සමචාරී අස්ස; කතමං සෙය්යො’’ති? ‘‘යො හි, භො සාරිපුත්ත, ඤාතිසාලොහිතානං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අස්ස, න තං සෙය්යො; යො ච ඛො, භො සාරිපුත්ත, ඤාතිසාලොහිතානං හෙතු ධම්මචාරී සමචාරී අස්ස, තදෙවෙත්ථ සෙය්යො. අධම්මචරියාවිසමචරියාහි, භො සාරිපුත්ත, ධම්මචරියාසමචරියා සෙය්යො’’ති. ‘‘අත්ථි ඛො, ධනඤ්ජානි, අඤ්ඤෙසං හෙතුකා ධම්මිකා කම්මන්තා, යෙහි සක්කා ඤාතිසාලොහිතානඤ්චෙව ඤාතිසාලොහිතකරණීයං කාතුං, න ච පාපකම්මං කාතුං, පුඤ්ඤඤ්ච පටිපදං පටිපජ්ජිතුං.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ධනඤ්ජානි, යො වා අතිථීනං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අස්ස, යො වා අතිථීනං හෙතු ධම්මචාරී සමචාරී අස්ස; කතමං සෙය්යො’’ති? ‘‘යො හි, භො සාරිපුත්ත, අතිථීනං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අස්ස, න තං සෙය්යො; යො ච ඛො, භො සාරිපුත්ත, අතිථීනං හෙතු ධම්මචාරී සමචාරී අස්ස, තදෙවෙත්ථ සෙය්යො. අධම්මචරියාවිසමචරියාහි, භො සාරිපුත්ත, ධම්මචරියාසමචරියා සෙය්යො’’ති. ‘‘අත්ථි ඛො, ධනඤ්ජානි, අඤ්ඤෙසං හෙතුකා ධම්මිකා කම්මන්තා, යෙහි සක්කා අතිථීනඤ්චෙව අතිථිකරණීයං කාතුං, න ච පාපකම්මං කාතුං, පුඤ්ඤඤ්ච පටිපදං පටිපජ්ජිතුං.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ධනඤ්ජානි, යො වා පුබ්බපෙතානං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අස්ස, යො වා පුබ්බපෙතානං හෙතු ධම්මචාරී සමචාරී අස්ස; කතමං සෙය්යො’’ති? ‘‘යො හි, භො සාරිපුත්ත, පුබ්බපෙතානං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අස්ස, න තං සෙය්යො; යො ච ඛො, භො සාරිපුත්ත, පුබ්බපෙතානං හෙතු ධම්මචාරී සමචාරී අස්ස, තදෙවෙත්ථ සෙය්යො. අධම්මචරියාවිසමචරියාහි , භො සාරිපුත්ත, ධම්මචරියාසමචරියා සෙය්යො’’ති. ‘‘අත්ථි ඛො, ධනඤ්ජානි, අඤ්ඤෙසං හෙතුකා ධම්මිකා කම්මන්තා, යෙහි සක්කා පුබ්බපෙතානඤ්චෙව පුබ්බපෙතකරණීයං කාතුං, න ච පාපකම්මං කාතුං, පුඤ්ඤඤ්ච පටිපදං පටිපජ්ජිතුං.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ධනඤ්ජානි, යො වා දෙවතානං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අස්ස, යො වා දෙවතානං හෙතු ධම්මචාරී සමචාරී අස්ස; කතමං සෙය්යො’’ති? ‘‘යො හි, භො සාරිපුත්ත, දෙවතානං හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අස්ස, න තං සෙය්යො; යො ච ඛො, භො සාරිපුත්ත, දෙවතානං හෙතු ධම්මචාරී සමචාරී අස්ස, තදෙවෙත්ථ සෙය්යො . අධම්මචරියාවිසමචරියාහි, භො සාරිපුත්ත, ධම්මචරියාසමචරියා සෙය්යො’’ති. ‘‘අත්ථි ඛො, ධනඤ්ජානි, අඤ්ඤෙසං හෙතුකා ධම්මිකා කම්මන්තා, යෙහි සක්කා දෙවතානඤ්චෙව දෙවතාකරණීයං කාතුං, න ච පාපකම්මං කාතුං, පුඤ්ඤඤ්ච පටිපදං පටිපජ්ජිතුං.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ධනඤ්ජානි, යො වා රඤ්ඤො හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අස්ස, යො වා රඤ්ඤො හෙතු ධම්මචාරී සමචාරී අස්ස; කතමං සෙය්යො’’ති? ‘‘යො හි, භො සාරිපුත්ත, රඤ්ඤො හෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අස්ස, න තං සෙය්යො; යො ච ඛො, භො සාරිපුත්ත, රඤ්ඤො හෙතු ධම්මචාරී සමචාරී අස්ස, තදෙවෙත්ථ සෙය්යො. අධම්මචරියාවිසමචරියාහි, භො සාරිපුත්ත, ධම්මචරියාසමචරියා සෙය්යො’’ති. ‘‘අත්ථි ඛො, ධනඤ්ජානි, අඤ්ඤෙසං හෙතුකා ධම්මිකා කම්මන්තා, යෙහි සක්කා රඤ්ඤො චෙව රාජකරණීයං කාතුං, න ච පාපකම්මං කාතුං, පුඤ්ඤඤ්ච පටිපදං පටිපජ්ජිතුං.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ධනඤ්ජානි, යො වා කායස්ස පීණනාහෙතු බ්රූහනාහෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අස්ස, යො වා කායස්ස පීණනාහෙතු බ්රූහනාහෙතු ධම්මචාරී සමචාරී අස්ස; කතමං සෙය්යො’’ති? ‘‘යො හි, භො සාරිපුත්ත, කායස්ස පීණනාහෙතු බ්රූහනාහෙතු අධම්මචාරී විසමචාරී අස්ස, න තං සෙය්යො; යො ච ඛො, භො සාරිපුත්ත, කායස්ස පීණනාහෙතු බ්රූහනාහෙතු ධම්මචාරී සමචාරී අස්ස, තදෙවෙත්ථ සෙය්යො. අධම්මචරියාවිසමචරියාහි, භො සාරිපුත්ත, ධම්මචරියාසමචරියා සෙය්යො’’ති. ‘‘අත්ථි ඛො, ධනඤ්ජානි, අඤ්ඤෙසං හෙතුකා ධම්මිකා කම්මන්තා , යෙහි සක්කා කායඤ්චෙව පීණෙතුං බ්රූහෙතුං, න ච පාපකම්මං කාතුං, පුඤ්ඤඤ්ච පටිපදං පටිපජ්ජිතු’’න්ති.

449. අථ ඛො ධනඤ්ජානි බ්රාහ්මණො ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා පක්කාමි. අථ ඛො ධනඤ්ජානි බ්රාහ්මණො අපරෙන සමයෙන ආබාධිකො අහොසි දුක්ඛිතො බාළ්හගිලානො. අථ ඛො ධනඤ්ජානි බ්රාහ්මණො අඤ්ඤතරං පුරිසං ආමන්තෙසි – ‘‘එහි ත්වං, අම්භො පුරිස , යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කම; උපසඞ්කමිත්වා මම වචනෙන භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දාහි – ‘ධනඤ්ජානි, භන්තෙ, බ්රාහ්මණො ආබාධිකො දුක්ඛිතො බාළ්හගිලානො. සො භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දතී’ති. යෙන චායස්මා සාරිපුත්තො තෙනුපසඞ්කම; උපසඞ්කමිත්වා මම වචනෙන ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස පාදෙ සිරසා වන්දාහි – ‘ධනඤ්ජානි, භන්තෙ, බ්රාහ්මණො ආබාධිකො දුක්ඛිතො බාළ්හගිලානො. සො ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස පාදෙ සිරසා වන්දතී’ති. එවඤ්ච වදෙහි – ‘සාධු කිර, භන්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො යෙන ධනඤ්ජානිස්ස බ්රාහ්මණස්ස නිවෙසනං තෙනුපසඞ්කමතු අනුකම්පං උපාදායා’’’ති. ‘‘එවං , භන්තෙ’’ති ඛො සො පුරිසො ධනඤ්ජානිස්ස බ්රාහ්මණස්ස පටිස්සුත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො පුරිසො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ධනඤ්ජානි, භන්තෙ, බ්රාහ්මණො ආබාධිකො දුක්ඛිතො බාළ්හගිලානො. සො භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දතී’’ති. යෙන චායස්මා සාරිපුත්තො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො පුරිසො ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං එතදවොච – ‘‘ධනඤ්ජානි, භන්තෙ, බ්රාහ්මණො ආබාධිකො දුක්ඛිතො බාළ්හගිලානො. සො ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස පාදෙ සිරසා වන්දති, එවඤ්ච වදෙති – ‘සාධු කිර, භන්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො යෙන ධනඤ්ජානිස්ස බ්රාහ්මණස්ස නිවෙසනං තෙනුපසඞ්කමතු අනුකම්පං උපාදායා’’’ති. අධිවාසෙසි ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො තුණ්හීභාවෙන.

450. අථ ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය යෙන ධනඤ්ජානිස්ස බ්රාහ්මණස්ස නිවෙසනං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. නිසජ්ජ ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො ධනඤ්ජානිං බ්රාහ්මණං එතදවොච – ‘‘කච්චි තෙ, ධනඤ්ජානි, ඛමනීයං, කච්චි යාපනීයං? කච්චි දුක්ඛා වෙදනා පටික්කමන්ති, නො අභික්කමන්ති? පටික්කමොසානං පඤ්ඤායති , නො අභික්කමො’’ති? ‘‘න මෙ, භො සාරිපුත්ත, ඛමනීයං න යාපනීයං. බාළ්හා මෙ දුක්ඛා වෙදනා අභික්කමන්ති, නො පටික්කමන්ති. අභික්කමොසානං පඤ්ඤායති, නො පටික්කමො. සෙය්යථාපි, භො සාරිපුත්ත , බලවා පුරිසො තිණ්හෙන සිඛරෙන මුද්ධනි [මුද්ධානං (සී. ස්යා. කං. පී.)] අභිමත්ථෙය්ය; එවමෙව ඛො , භො සාරිපුත්ත, අධිමත්තා වාතා මුද්ධනි ච ඌහනන්ති. න මෙ, භො සාරිපුත්ත, ඛමනීයං, න යාපනීයං. බාළ්හා මෙ දුක්ඛා වෙදනා අභික්කමන්ති, නො පටික්කමන්ති. අභික්කමොසානං පඤ්ඤායති, නො පටික්කමො. සෙය්යථාපි, භො සාරිපුත්ත, බලවා පුරිසො දළ්හෙන වරත්තක්ඛණ්ඩෙන [වරත්තබන්ධනෙන (සී. පී.)] සීසෙ සීසවෙඨං දදෙය්ය; එවමෙව ඛො, භො සාරිපුත්ත, අධිමත්තා සීසෙ සීසවෙදනා. න මෙ, භො සාරිපුත්ත, ඛමනීයං න යාපනීයං. බාළ්හා මෙ දුක්ඛා වෙදනා අභික්කමන්ති, නො පටික්කමන්ති. අභික්කමොසානං පඤ්ඤායති, නො පටික්කමො. සෙය්යථාපි, භො සාරිපුත්ත, දක්ඛො ගොඝාතකො වා ගොඝාතකන්තෙවාසී වා තිණ්හෙන ගොවිකන්තනෙන කුච්ඡිං පරිකන්තෙය්ය; එවමෙව ඛො, භො සාරිපුත්ත, අධිමත්තා වාතා කුච්ඡිං පරිකන්තන්ති. න මෙ, භො සාරිපුත්ත, ඛමනීයං, න යාපනීයං. බාළ්හා මෙ දුක්ඛා වෙදනා අභික්කමන්ති, නො පටික්කමන්ති. අභික්කමොසානං පඤ්ඤායති, නො පටික්කමො. සෙය්යථාපි, භො සාරිපුත්ත, ද්වෙ බලවන්තො පුරිසා දුබ්බලතරං පුරිසං නානාබාහාසු ගහෙත්වා අඞ්ගාරකාසුයා සන්තාපෙය්යුං සම්පරිතාපෙය්යුං; එවමෙව ඛො, භො සාරිපුත්ත, අධිමත්තො කායස්මිං ඩාහො. න මෙ, භො සාරිපුත්ත, ඛමනීයං න යාපනීයං. බාළ්හා මෙ දුක්ඛා වෙදනා අභික්කමන්ති, නො පටික්කමන්ති. අභික්කමොසානං පඤ්ඤායති , නො පටික්කමො’’ති.

451. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ධනඤ්ජානි, කතමං සෙය්යො – නිරයො වා තිරච්ඡානයොනි වා’’ති? ‘‘නිරයා, භො සාරිපුත්ත, තිරච්ඡානයොනි සෙය්යො’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ධනඤ්ජානි, කතමං සෙය්යො – තිරච්ඡානයොනි වා පෙත්තිවිසයො වා’’ති? ‘‘තිරච්ඡානයොනියා, භො සාරිපුත්ත, පෙත්තිවිසයො සෙය්යො’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ධනඤ්ජානි, කතමං සෙය්යො – පෙත්තිවිසයො වා මනුස්සා වා’’ති? ‘‘පෙත්තිවිසයා, භො සාරිපුත්ත, මනුස්සා සෙය්යො’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ධනඤ්ජානි , කතමං සෙය්යො – මනුස්සා වා චාතුමහාරාජිකා [චාතුම්මහාරාජිකා (සී. ස්යා. කං. පී.)] වා දෙවා’’ති? ‘‘මනුස්සෙහි , භො සාරිපුත්ත, චාතුමහාරාජිකා දෙවා සෙය්යො’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ධනඤ්ජානි, කතමං සෙය්යො – චාතුමහාරාජිකා වා දෙවා තාවතිංසා වා දෙවා’’ති? ‘‘චාතුමහාරාජිකෙහි, භො සාරිපුත්ත, දෙවෙහි තාවතිංසා දෙවා සෙය්යො’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ධනඤ්ජානි, කතමං සෙය්යො – තාවතිංසා වා දෙවා යාමා වා දෙවා’’ති? ‘‘තාවතිංසෙහි, භො සාරිපුත්ත, දෙවෙහි යාමා දෙවා සෙය්යො’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ධනඤ්ජානි, කතමං සෙය්යො – යාමා වා දෙවා තුසිතා වා දෙවා’’ති? ‘‘යාමෙහි, භො සාරිපුත්ත, දෙවෙහි තුසිතා දෙවා සෙය්යො’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ධනඤ්ජානි, කතමං සෙය්යො – තුසිතා වා දෙවා නිම්මානරතී වා දෙවා’’ති? ‘‘තුසිතෙහි, භො සාරිපුත්ත, දෙවෙහි නිම්මානරතී දෙවා සෙය්යො’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ධනඤ්ජානි, කතමං සෙය්යො – නිම්මානරතී වා දෙවා පරනිම්මිතවසවත්තී වා දෙවා’’ති? ‘‘නිම්මානරතීහි , භො සාරිපුත්ත, දෙවෙහි පරනිම්මිතවසවත්තී දෙවා සෙය්යො’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ධනඤ්ජානි, කතමං සෙය්යො පරනිම්මිතවසවත්තී වා දෙවා බ්රහ්මලොකො වා’’ති? ‘‘‘බ්රහ්මලොකො’ති [භවං සාරිපුත්තො ආහාති, කතමං සාරිපුත්තො ආහ බ්රහ්මලොකොති. (ක.)] – භවං සාරිපුත්තො ආහ; ‘බ්රහ්මලොකො’ති – භවං සාරිපුත්තො ආහා’’ති [භවං සාරිපුත්තො ආහාති, කතමං සාරිපුත්තො ආහ බ්රහ්මලොකොති. (ක.)].

අථ ඛො ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස එතදහොසි – ‘‘ඉමෙ ඛො බ්රාහ්මණා බ්රහ්මලොකාධිමුත්තා. යංනූනාහං ධනඤ්ජානිස්ස බ්රාහ්මණස්ස බ්රහ්මානං සහබ්යතාය මග්ගං දෙසෙය්ය’’න්ති. ‘‘බ්රහ්මානං තෙ, ධනඤ්ජානි, සහබ්යතාය මග්ගං දෙසෙස්සාමි; තං සුණාහි, සාධුකං මනසි කරොහි, භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භො’’ති ඛො ධනඤ්ජානි බ්රාහ්මණො ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස පච්චස්සොසි. ආයස්මා සාරිපුත්තො එතදවොච – ‘‘කතමො ච, ධනඤ්ජානි, බ්රහ්මානං සහබ්යතාය මග්ගො? ඉධ, ධනඤ්ජානි, භික්ඛු මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං; ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාබජ්ඣෙන ඵරිත්වා විහරති. අයං ඛො, ධනඤ්ජානි, බ්රහ්මානං සහබ්යතාය මග්ගො’’.

452. ‘‘පුන චපරං, ධනඤ්ජානි, භික්ඛු කරුණාසහගතෙන චෙතසා…පෙ… මුදිතාසහගතෙන චෙතසා… උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං; ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාබජ්ඣෙන ඵරිත්වා විහරති. අයං ඛො, ධනඤ්ජානි, බ්රහ්මානං සහබ්යතාය මග්ගො’’ති. තෙන හි, භො සාරිපුත්ත, මම වචනෙන භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දාහි – ‘ධනඤ්ජානි , භන්තෙ, බ්රාහ්මණො ආබාධිකො දුක්ඛිතො බාළ්හගිලානො. සො භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දතී’ති. අථ ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො ධනඤ්ජානිං බ්රාහ්මණං සති උත්තරිකරණීයෙ හීනෙ බ්රහ්මලොකෙ පතිට්ඨාපෙත්වා උට්ඨායාසනා පක්කාමි. අථ ඛො ධනඤ්ජානි බ්රාහ්මණො අචිරපක්කන්තෙ ආයස්මන්තෙ සාරිපුත්තෙ කාලමකාසි, බ්රහ්මලොකඤ්ච උපපජ්ජි.

453. අථ ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘එසො, භික්ඛවෙ, සාරිපුත්තො ධනඤ්ජානිං බ්රාහ්මණං සති උත්තරිකරණීයෙ හීනෙ බ්රහ්මලොකෙ පතිට්ඨාපෙත්වා උට්ඨායාසනා පක්කන්තො’’ති. අථ ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි, උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි, එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා සාරිපුත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ධනඤ්ජානි, භන්තෙ, බ්රාහ්මණො ආබාධිකො දුක්ඛිතො බාළ්හගිලානො, සො භගවතො පාදෙ සිරසා වන්දතී’’ති. ‘‘කිං පන ත්වං සාරිපුත්ත ධනඤ්ජානිං බ්රාහ්මණං සති උත්තරිකරණීයෙ හීනෙ බ්රහ්මලොකෙ පතිට්ඨාපෙත්වා උට්ඨායාසනා පක්කන්තො’’ති? ‘‘මය්හං ඛො, භන්තෙ, එවං අහොසි – ‘ඉමෙ ඛො බ්රාහ්මණා බ්රහ්මලොකාධිමුත්තා, යංනූනාහං ධනඤ්ජානිස්ස බ්රාහ්මණස්ස බ්රහ්මානං සහබ්යතාය මග්ගං දෙසෙය්ය’න්ති. ‘‘කාලඞ්කතොච [කාලඞ්කතොව (ස්යා. කං. ක.)], සාරිපුත්ත, ධනඤ්ජානි බ්රාහ්මණො, බ්රහ්මලොකඤ්ච උපපන්නො’’ති.

ධනඤ්ජානිසුත්තං නිට්ඨිතං සත්තමං.

8. වාසෙට්ඨසුත්තං

454. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා ඉච්ඡානඞ්ගලෙ [ඉච්ඡානඞ්කලෙ (සී. පී.)] විහරති ඉච්ඡානඞ්ගලවනසණ්ඩෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන සම්බහුලා අභිඤ්ඤාතා අභිඤ්ඤාතා බ්රාහ්මණමහාසාලා ඉච්ඡානඞ්ගලෙ පටිවසන්ති, සෙය්යථිදං – චඞ්කී බ්රාහ්මණො, තාරුක්ඛො බ්රාහ්මණො, පොක්ඛරසාති බ්රාහ්මණො, ජාණුස්සොණි [ජාණුස්සොණී (පී.), ජාණුසොණී (ක.)] බ්රාහ්මණො, තොදෙය්යො බ්රාහ්මණො, අඤ්ඤෙ ච අභිඤ්ඤාතා අභිඤ්ඤාතා බ්රාහ්මණමහාසාලා. අථ ඛො වාසෙට්ඨභාරද්වාජානං මාණවානං ජඞ්ඝාවිහාරං අනුචඞ්කමන්තානං අනුවිචරන්තානං [අනුචඞ්කමමානානං අනුවිචරමානානං (සී. පී.)] අයමන්තරාකථා උදපාදි – ‘‘කථං, භො, බ්රාහ්මණො හොතී’’ති? භාරද්වාජො මාණවො එවමාහ – ‘‘යතො ඛො, භො, උභතො සුජාතො මාතිතො ච පිතිතො ච සංසුද්ධගහණිකො යාව සත්තමා පිතාමහයුගා අක්ඛිත්තො අනුපක්කුට්ඨො ජාතිවාදෙන – එත්තාවතා ඛො, භො, බ්රාහ්මණො හොතී’’ති. වාසෙට්ඨො මාණවො එවමාහ – ‘‘යතො ඛො, භො, සීලවා ච හොති වත්තසම්පන්නො [වතසම්පන්නො (පී.)] ච – එත්තාවතා ඛො, භො, බ්රාහ්මණො හොතී’’ති. නෙව ඛො අසක්ඛි භාරද්වාජො මාණවො වාසෙට්ඨං මාණවං සඤ්ඤාපෙතුං, න පන අසක්ඛි වාසෙට්ඨො මාණවො භාරද්වාජං මාණවං සඤ්ඤාපෙතුං. අථ ඛො වාසෙට්ඨො මාණවො භාරද්වාජං මාණවං ආමන්තෙසි – ‘‘අයං ඛො, භො භාරද්වාජ, සමණො ගොතමො සක්යපුත්තො සක්යකුලා පබ්බජිතො ඉච්ඡානඞ්ගලෙ විහරති ඉච්ඡානඞ්ගලවනසණ්ඩෙ. තං ඛො පන භවන්තං ගොතමං එවං කල්යාණො කිත්තිසද්දො අබ්භුග්ගතො – ‘ඉතිපි සො භගවා අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා’ති. ආයාම, භො භාරද්වාජ, යෙන සමණො ගොතමො තෙනුපසඞ්කමිස්සාම; උපසඞ්කමිත්වා සමණං ගොතමං එතමත්ථං පුච්ඡිස්සාම. යථා නො සමණො ගොතමො බ්යාකරිස්සති තථා නං ධාරෙස්සාමා’’ති. ‘‘එවං, භො’’ති ඛො භාරද්වාජො මාණවො වාසෙට්ඨස්ස මාණවස්ස පච්චස්සොසි.

455. අථ ඛො වාසෙට්ඨභාරද්වාජා මාණවා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදිංසු. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නො ඛො වාසෙට්ඨො මාණවො භගවන්තං ගාථාහි අජ්ඣභාසි –

‘‘අනුඤ්ඤාතපටිඤ්ඤාතා, තෙවිජ්ජා මයමස්මුභො;

අහං පොක්ඛරසාතිස්ස, තාරුක්ඛස්සායං මාණවො.

‘‘තෙවිජ්ජානං යදක්ඛාතං, තත්ර කෙවලිනොස්මසෙ;

පදකස්මා වෙය්යාකරණා [නො බ්යාකරණා (ස්යා. කං. ක.)], ජප්පෙ ආචරියසාදිසා;

තෙසං නො ජාතිවාදස්මිං, විවාදො අත්ථි ගොතම.

‘‘ජාතියා බ්රාහ්මණො හොති, භාරද්වාජො ඉති භාසති;

අහඤ්ච කම්මුනා [කම්මනා (සී. පී.)] බ්රූමි, එවං ජානාහි චක්ඛුම.

‘‘තෙ න සක්කොම ඤාපෙතුං [සඤ්ඤත්තුං (පී.), සඤ්ඤාපෙතුං (ක.)], අඤ්ඤමඤ්ඤං මයං උභො;

භවන්තං පුට්ඨුමාගමා, සම්බුද්ධං ඉති විස්සුතං.

‘‘චන්දං යථා ඛයාතීතං, පෙච්ච පඤ්ජලිකා ජනා;

වන්දමානා නමස්සන්ති, ලොකස්මිං ගොතමං.

‘‘චක්ඛුං ලොකෙ සමුප්පන්නං, මයං පුච්ඡාම ගොතමං;

ජාතියා බ්රාහ්මණො හොති, උදාහු භවති කම්මුනා [කම්මනා (සී. පී.)];

අජානතං නො පබ්රූහි, යථා ජානෙමු බ්රාහ්මණ’’න්ති.

456.

‘‘තෙසං වො අහං බ්යක්ඛිස්සං, (වාසෙට්ඨාති භගවා)

අනුපුබ්බං යථාතථං;

ජාතිවිභඞ්ගං පාණානං, අඤ්ඤමඤ්ඤාහි ජාතියො.

‘‘තිණරුක්ඛෙපි ජානාථ, න චාපි පටිජානරෙ;

ලිඞ්ගං ජාතිමයං තෙසං, අඤ්ඤමඤ්ඤා හි ජාතියො.

‘‘තතො කීටෙ පටඞ්ගෙ ච, යාව කුන්ථකිපිල්ලිකෙ;

ලිඞ්ගං ජාතිමයං තෙසං, අඤ්ඤමඤ්ඤා හි ජාතියො.

‘‘චතුප්පදෙපි ජානාථ, ඛුද්දකෙ ච මහල්ලකෙ;

ලිඞ්ගං ජාතිමයං තෙසං, අඤ්ඤමඤ්ඤා හි ජාතියො.

‘‘පාදුදරෙපි ජානාථ, උරගෙ දීඝපිට්ඨිකෙ;

ලිඞ්ගං ජාතිමයං තෙසං, අඤ්ඤමඤ්ඤා හි ජාතියො.

‘‘තතො මච්ඡෙපි ජානාථ, උදකෙ වාරිගොචරෙ;

ලිඞ්ගං ජාතිමයං තෙසං, අඤ්ඤමඤ්ඤා හි ජාතියො.

‘‘තතො පක්ඛීපි ජානාථ, පත්තයානෙ විහඞ්ගමෙ;

ලිඞ්ගං ජාතිමයං තෙසං, අඤ්ඤමඤ්ඤා හි ජාතියො.

‘‘යථා එතාසු ජාතීසු, ලිඞ්ගං ජාතිමයං පුථු;

එවං නත්ථි මනුස්සෙසු, ලිඞ්ගං ජාතිමයං පුථු.

‘‘න කෙසෙහි න සීසෙහි, න කණ්ණෙහි න අක්ඛීහි;

න මුඛෙන න නාසාය, න ඔට්ඨෙහි භමූහි වා.

‘‘න ගීවාය න අංසෙහි, න උදරෙන න පිට්ඨියා;

න සොණියා න උරසා, න සම්බාධෙ න මෙථුනෙ [න සම්බාධා න මෙථුනා (ක.)].

‘‘න හත්ථෙහි න පාදෙහි, නඞ්ගුලීහි නඛෙහි වා;

න ජඞ්ඝාහි න ඌරූහි, න වණ්ණෙන සරෙන වා;

ලිඞ්ගං ජාතිමයං නෙව, යථා අඤ්ඤාසු ජාතිසු.

457.

‘‘පච්චත්තඤ්ච සරීරෙසු [පච්චත්තං සසරීරෙසු (සී. පී.)], මනුස්සෙස්වෙතං න විජ්ජති;

වොකාරඤ්ච මනුස්සෙසු, සමඤ්ඤාය පවුච්චති.

‘‘යො හි කොචි මනුස්සෙසු, ගොරක්ඛං උපජීවති;

එවං වාසෙට්ඨ ජානාහි, කස්සකො සො න බ්රාහ්මණො.

‘‘යො හි කොචි මනුස්සෙසු, පුථුසිප්පෙන ජීවති;

එවං වාසෙට්ඨ ජානාහි, සිප්පිකො සො න බ්රාහ්මණො.

‘‘යො හි කොචි මනුස්සෙසු, වොහාරං උපජීවති;

එවං වාසෙට්ඨ ජානාහි, වාණිජො සො න බ්රාහ්මණො.

‘‘යො හි කොචි මනුස්සෙසු, පරපෙස්සෙන ජීවති;

එවං වාසෙට්ඨ ජානාහි, පෙස්සකො [පෙස්සිකො (සී. ස්යා. කං. පී.)] සො න බ්රාහ්මණො.

‘‘යො හි කොචි මනුස්සෙසු, අදින්නං උපජීවති;

එවං වාසෙට්ඨ ජානාහි, චොරො එසො න බ්රාහ්මණො.

‘‘යො හි කොචි මනුස්සෙසු, ඉස්සත්ථං උපජීවති;

එවං වාසෙට්ඨ ජානාහි, යොධාජීවො න බ්රාහ්මණො.

‘‘යො හි කොචි මනුස්සෙසු, පොරොහිච්චෙන ජීවති;

එවං වාසෙට්ඨ ජානාහි, යාජකො සො න බ්රාහ්මණො.

‘‘යො හි කොචි මනුස්සෙසු, ගාමං රට්ඨඤ්ච භුඤ්ජති;

එවං වාසෙට්ඨ ජානාහි, රාජා එසො න බ්රාහ්මණො.

‘‘න චාහං බ්රාහ්මණං බ්රූමි, යොනිජං මත්තිසම්භවං;

භොවාදි [භොවාදී (ස්යා. කං.)] නාම සො හොති, සචෙ හොති සකිඤ්චනො;

අකිඤ්චනං අනාදානං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

458.

‘‘සබ්බසංයොජනං ඡෙත්වා, යො වෙ න පරිතස්සති;

සඞ්ගාතිගං විසංයුත්තං [විසඤ්ඤුත්තං (ක.)], තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘ඡෙත්වා නද්ධිං [නද්ධිං (සී. පී.)] වරත්තඤ්ච, සන්දානං සහනුක්කමං;

උක්ඛිත්තපලිඝං බුද්ධං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘අක්කොසං වධබන්ධඤ්ච, අදුට්ඨො යො තිතික්ඛති;

ඛන්තීබලං බලානීකං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘අක්කොධනං වතවන්තං, සීලවන්තං අනුස්සදං;

දන්තං අන්තිමසාරීරං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘වාරිපොක්ඛරපත්තෙව, ආරග්ගෙරිව සාසපො;

යො න ලිම්පති කාමෙසු, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘යො දුක්ඛස්ස පජානාති, ඉධෙව ඛයමත්තනො;

පන්නභාරං විසංයුත්තං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘ගම්භීරපඤ්ඤං මෙධාවිං, මග්ගාමග්ගස්ස කොවිදං;

උත්තමත්ථමනුප්පත්තං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘අසංසට්ඨං ගහට්ඨෙහි, අනාගාරෙහි චූභයං;

අනොකසාරිමප්පිච්ඡං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘නිධාය දණ්ඩං භූතෙසු, තසෙසු ථාවරෙසු ච;

යො න හන්ති න ඝාතෙති, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘අවිරුද්ධං විරුද්ධෙසු, අත්තදණ්ඩෙසු නිබ්බුතං;

සාදානෙසු අනාදානං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘යස්ස රාගො ච දොසො ච, මානො මක්ඛො ච ඔහිතො;

සාසපොරිව ආරග්ගා, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

459.

‘‘අකක්කසං විඤ්ඤාපනිං, ගිරං සච්චං උදීරයෙ;

යාය නාභිසජ්ජෙ කිඤ්චි, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘යො ච දීඝං ව රස්සං වා, අණුං ථූලං සුභාසුභං;

ලොකෙ අදින්නං නාදෙති [නාදියති (සී. පී.)], තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘ආසා යස්ස න විජ්ජන්ති, අස්මිං ලොකෙ පරම්හි ච;

නිරාසාසං [නිරාසයං (සී. පී.)] විසංයුත්තං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘යස්සාලයා න විජ්ජන්ති, අඤ්ඤාය අකථංකථිං;

අමතොගධං අනුප්පත්තං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘යොධපුඤ්ඤඤ්ච පාපඤ්ච, උභො සඞ්ගං උපච්චගා;

අසොකං විරජං සුද්ධං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘චන්දං ව විමලං සුද්ධං, විප්පසන්නං අනාවිලං;

නන්දීභවපරික්ඛීණං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘යො ඉමං පලිපථං දුග්ගං, සංසාරං මොහමච්චගා;

තිණ්ණො පාරඞ්ගතො ඣායී, අනෙජො අකථංකථී;

අනුපාදාය නිබ්බුතො, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘යොධකාමෙ පහන්ත්වාන [පහත්වාන (සී.)], අනාගාරො පරිබ්බජෙ;

කාමභවපරික්ඛීණං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘යොධතණ්හං පහන්ත්වාන, අනාගාරො පරිබ්බජෙ;

තණ්හාභවපරික්ඛීණං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘හිත්වා මානුසකං යොගං, දිබ්බං යොගං උපච්චගා;

සබ්බයොගවිසංයුත්තං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘හිත්වා රතිඤ්ච අරතිං, සීතීභූතං නිරූපධිං;

සබ්බලොකාභිභුං වීරං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘චුතිං යො වෙදි සත්තානං, උපපත්තිඤ්ච සබ්බසො;

අසත්තං සුගතං බුද්ධං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘යස්ස ගතිං න ජානන්ති, දෙවා ගන්ධබ්බමානුසා;

ඛීණාසවං අරහන්තං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘යස්ස පුරෙ ච පච්ඡා ච, මජ්ඣෙ ච නත්ථි කිඤ්චනං;

අකිඤ්චනං අනාදානං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘උසභං පවරං වීරං, මහෙසිං විජිතාවිනං;

අනෙජං න්හාතකං [නහාතකං (සී. පී.)] බුද්ධං, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

‘‘පුබ්බෙනිවාසං යො වෙදි, සග්ගාපායඤ්ච පස්සති;

අථො ජාතික්ඛයං පත්තො, තමහං බ්රූමි බ්රාහ්මණං.

460.

‘‘සමඤ්ඤා හෙසා ලොකස්මිං, නාමගොත්තං පකප්පිතං;

සම්මුච්චා සමුදාගතං, තත්ථ තත්ථ පකප්පිතං.

‘‘දීඝරත්තානුසයිතං, දිට්ඨිගතමජානතං;

අජානන්තා නො [අජානන්තා නොති අජානන්තා එව (ටීකා)] පබ්රුන්ති [පබ්රුවන්ති (සී. පී.)], ජාතියා හොති බ්රාහ්මණො.

‘‘න ජච්චා බ්රාහ්මණො [වසලො (ස්යා. කං. ක.)] හොති, න ජච්චා හොති අබ්රාහ්මණො [බ්රාහ්මණො (ස්යා. කං. ක.)];

කම්මුනා බ්රාහ්මණො [වසලො (ස්යා. කං. ක.)] හොති, කම්මුනා හොති අබ්රාහ්මණො [බ්රාහ්මණො (ස්යා. කං. ක.)].

‘‘කස්සකො කම්මුනා හොති, සිප්පිකො හොති කම්මුනා;

වාණිජො කම්මුනා හොති, පෙස්සකො හොති කම්මුනා.

‘‘චොරොපි කම්මුනා හොති, යොධාජීවොපි කම්මුනා;

යාජකො කම්මුනා හොති, රාජාපි හොති කම්මුනා.

‘‘එවමෙතං යථාභූතං, කම්මං පස්සන්ති පණ්ඩිතා;

පටිච්චසමුප්පාදදස්සා, කම්මවිපාකකොවිදා.

‘‘කම්මුනා වත්තති ලොකො, කම්මුනා වත්තති පජා;

කම්මනිබන්ධනා සත්තා, රථස්සාණීව යායතො.

‘‘තපෙන බ්රහ්මචරියෙන, සංයමෙන දමෙන ච;

එතෙන බ්රාහ්මණො හොති, එතං බ්රාහ්මණමුත්තමං.

‘‘තීහි විජ්ජාහි සම්පන්නො, සන්තො ඛීණපුනබ්භවො;

එවං වාසෙට්ඨ ජානාහි, බ්රහ්මා සක්කො විජානත’’න්ති.

461. එවං වුත්තෙ, වාසෙට්ඨභාරද්වාජා මාණවා භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘අභික්කන්තං, භො ගොතම, අභික්කන්තං, භො ගොතම! සෙය්යථාපි, භො ගොතම, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජෙය්ය, පටිච්ඡන්නං වා විවරෙය්ය, මූළ්හස්ස වා මග්ගං ආචික්ඛෙය්ය, අන්ධකාරෙ වා තෙලපජ්ජොතං ධාරෙය්ය – චක්ඛුමන්තො රූපානි දක්ඛන්තීති – එවමෙවං භොතා ගොතමෙන අනෙකපරියායෙන ධම්මො පකාසිතො. එතෙ මයං භවන්තං ගොතමං සරණං ගච්ඡාම ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. උපාසකෙ නො භවං ගොතමො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගතෙ’’ති.

වාසෙට්ඨසුත්තං නිට්ඨිතං අට්ඨමං.

9. සුභසුත්තං

462. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන සුභො මාණවො තොදෙය්යපුත්තො සාවත්ථියං පටිවසති අඤ්ඤතරස්ස ගහපතිස්ස නිවෙසනෙ කෙනචිදෙව කරණීයෙන. අථ ඛො සුභො මාණවො තොදෙය්යපුත්තො යස්ස ගහපතිස්ස නිවෙසනෙ පටිවසති තං ගහපතිං එතදවොච – ‘‘සුතං මෙතං, ගහපති – ‘අවිවිත්තා සාවත්ථී අරහන්තෙහී’ති. කං නු ඛ්වජ්ජ සමණං වා බ්රාහ්මණං වා පයිරුපාසෙය්යාමා’’ති? ‘‘අයං, භන්තෙ, භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තං, භන්තෙ, භගවන්තං පයිරුපාසස්සූ’’ති. අථ ඛො සුභො මාණවො තොදෙය්යපුත්තො තස්ස ගහපතිස්ස පටිස්සුත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සුභො මාණවො තොදෙය්යපුත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘බ්රාහ්මණා, භො ගොතම, එවමාහංසු – ‘ගහට්ඨො ආරාධකො හොති ඤායං ධම්මං කුසලං, න පබ්බජිතො ආරාධකො හොති ඤායං ධම්මං කුසල’න්ති. ඉධ භවං ගොතමො කිමාහා’’ති?

463. ‘‘විභජ්ජවාදො ඛො අහමෙත්ථ, මාණව; නාහමෙත්ථ එකංසවාදො. ගිහිස්ස වාහං, මාණව, පබ්බජිතස්ස වා මිච්ඡාපටිපත්තිං න වණ්ණෙමි. ගිහී වා හි , මාණව, පබ්බජිතො වා මිච්ඡාපටිපන්නො මිච්ඡාපටිපත්තාධිකරණහෙතු න ආරාධකො හොති ඤායං ධම්මං කුසලං. ගිහිස්ස වාහං, මාණව, පබ්බජිතස්ස වා සම්මාපටිපත්තිං වණ්ණෙමි. ගිහී වා හි, මාණව, පබ්බජිතො වා සම්මාපටිපන්නො සම්මාපටිපත්තාධිකරණහෙතු ආරාධකො හොති ඤායං ධම්මං කුසල’’න්ති.

‘‘බ්රාහ්මණා, භො ගොතම, එවමාහංසු – ‘මහට්ඨමිදං මහාකිච්චං මහාධිකරණං මහාසමාරම්භං ඝරාවාසකම්මට්ඨානං මහප්ඵලං හොති; අප්පට්ඨමිදං අප්පකිච්චං අප්පාධිකරණං අප්පසමාරම්භං පබ්බජ්ජා කම්මට්ඨානං අප්පඵලං හොතී’ති. ඉධ භවං ගොතමො කිමාහා’’ති.

‘‘එත්ථාපි ඛො අහං, මාණව, විභජ්ජවාදො; නාහමෙත්ථ එකංසවාදො. අත්ථි, මාණව, කම්මට්ඨානං මහට්ඨං මහාකිච්චං මහාධිකරණං මහාසමාරම්භං විපජ්ජමානං අප්පඵලං හොති; අත්ථි, මාණව, කම්මට්ඨානං මහට්ඨං මහාකිච්චං මහාධිකරණං මහාසමාරම්භං සම්පජ්ජමානං මහප්ඵලං හොති; අත්ථි, මාණව, කම්මට්ඨානං අප්පට්ඨං අප්පකිච්චං අප්පාධිකරණං අප්පසමාරම්භං විපජ්ජමානං අප්පඵලං හොති; අත්ථි, මාණව, කම්මට්ඨානං අප්පට්ඨං අප්පකිච්චං අප්පාධිකරණං අප්පසමාරම්භං සම්පජ්ජමානං මහප්ඵලං හොති. කතමඤ්ච, මාණව , කම්මට්ඨානං මහට්ඨං මහාකිච්චං මහාධිකරණං මහාසමාරම්භං විපජ්ජමානං අප්පඵලං හොති? කසි ඛො, මාණව, කම්මට්ඨානං මහට්ඨං මහාකිච්චං මහාධිකරණං මහාසමාරම්භං විපජ්ජමානං අප්පඵලං හොති. කතමඤ්ච, මාණව, කම්මට්ඨානං මහට්ඨං මහාකිච්චං මහාධිකරණං මහාසමාරම්භං සම්පජ්ජමානං මහප්ඵලං හොති? කසියෙව ඛො, මාණව, කම්මට්ඨානං මහට්ඨං මහාකිච්චං මහාධිකරණං මහාසමාරම්භං සම්පජ්ජමානං මහප්ඵලං හොති. කතමඤ්ච, මාණව, කම්මට්ඨානං අප්පට්ඨං අප්පකිච්චං අප්පාධිකරණං අප්පසමාරම්භං විපජ්ජමානං අප්පඵලං හොති? වණිජ්ජා ඛො, මාණව, කම්මට්ඨානං අප්පට්ඨං අප්පකිච්චං අප්පාධිකරණං අප්පසමාරම්භං විපජ්ජමානං අප්පඵලං හොති. කතමඤ්ච මාණව, කම්මට්ඨානං අප්පට්ඨං අප්පකිච්චං අප්පාධිකරණං අප්පසමාරම්භං සම්පජ්ජමානං මහප්ඵලං හොති? වණිජ්ජායෙව ඛො, මාණව, කම්මට්ඨානං අප්පට්ඨං අප්පකිච්චං අප්පාධිකරණං අප්පසමාරම්භං සම්පජ්ජමානං මහප්ඵලං හොති.

464. ‘‘සෙය්යථාපි, මාණව, කසි කම්මට්ඨානං මහට්ඨං මහාකිච්චං මහාධිකරණං මහාසමාරම්භං විපජ්ජමානං අප්පඵලං හොති; එවමෙව ඛො, මාණව, ඝරාවාසකම්මට්ඨානං මහට්ඨං මහාකිච්චං මහාධිකරණං මහාසමාරම්භං විපජ්ජමානං අප්පඵලං හොති. සෙය්යථාපි, මාණව, කසියෙව කම්මට්ඨානං මහට්ඨං මහාකිච්චං මහාධිකරණං මහාසමාරම්භං සම්පජ්ජමානං මහප්ඵලං හොති; එවමෙව ඛො, මාණව, ඝරාවාසකම්මට්ඨානං මහට්ඨං මහාකිච්චං මහාධිකරණං මහාසමාරම්භං සම්පජ්ජමානං මහප්ඵලං හොති. සෙය්යථාපි, මාණව, වණිජ්ජා කම්මට්ඨානං අප්පට්ඨං අප්පකිච්චං අප්පාධිකරණං අප්පසමාරම්භං විපජ්ජමානං අප්පඵලං හොති; එවමෙව ඛො, මාණව, පබ්බජ්ජා කම්මට්ඨානං අප්පට්ඨං අප්පකිච්චං අප්පාධිකරණං අප්පසමාරම්භං විපජ්ජමානං අප්පඵලං හොති. සෙය්යථාපි, මාණව, වණිජ්ජායෙව කම්මට්ඨානං අප්පට්ඨං අප්පකිච්චං අප්පාධිකරණං අප්පසමාරම්භං සම්පජ්ජමානං මහප්ඵලං හොති; එවමෙව ඛො , මාණව, පබ්බජ්ජා කම්මට්ඨානං අප්පට්ඨං අප්පකිච්චං අප්පාධිකරණං අප්පසමාරම්භං සම්පජ්ජමානං මහප්ඵලං හොතී’’ති.

‘‘බ්රාහ්මණා , භො ගොතම, පඤ්ච ධම්මෙ පඤ්ඤපෙන්ති පුඤ්ඤස්ස කිරියාය, කුසලස්ස ආරාධනායා’’ති. ‘‘යෙ තෙ, මාණව, බ්රාහ්මණා පඤ්ච ධම්මෙ පඤ්ඤපෙන්ති පුඤ්ඤස්ස කිරියාය, කුසලස්ස ආරාධනාය – සචෙ තෙ අගරු – සාධු තෙ පඤ්ච ධම්මෙ ඉමස්මිං පරිසති භාසස්සූ’’ති. ‘‘න ඛො මෙ, භො ගොතම, ගරු යත්ථස්සු භවන්තො වා නිසින්නො භවන්තරූපො වා’’ති [නිසින්නා භවන්තරූපා වාති (සී. ස්යා. කං. පී.)]. ‘‘තෙන හි, මාණව, භාසස්සූ’’ති. ‘‘සච්චං ඛො, භො ගොතම, බ්රාහ්මණා පඨමං ධම්මං පඤ්ඤපෙන්ති පුඤ්ඤස්ස කිරියාය, කුසලස්ස ආරාධනාය. තපං ඛො, භො ගොතම, බ්රාහ්මණා දුතියං ධම්මං පඤ්ඤපෙන්ති පුඤ්ඤස්ස කිරියාය, කුසලස්ස ආරාධනාය. බ්රහ්මචරියං ඛො, භො ගොතම, බ්රාහ්මණා තතියං ධම්මං පඤ්ඤපෙන්ති පුඤ්ඤස්ස කිරියාය, කුසලස්ස ආරාධනාය. අජ්ඣෙනං ඛො, භො ගොතම, බ්රාහ්මණා චතුත්ථං ධම්මං පඤ්ඤපෙන්ති පුඤ්ඤස්ස කිරියාය, කුසලස්ස ආරාධනාය. චාගං ඛො, භො ගොතම, බ්රාහ්මණා පඤ්චමං ධම්මං පඤ්ඤපෙන්ති පුඤ්ඤස්ස කිරියාය, කුසලස්ස ආරාධනාය. බ්රාහ්මණා, භො ගොතම, ඉමෙ පඤ්ච ධම්මෙ පඤ්ඤපෙන්ති පුඤ්ඤස්ස කිරියාය, කුසලස්ස ආරාධනායාති. ඉධ භවං ගොතමො කිමාහා’’ති?

465. ‘‘කිං පන, මාණව, අත්ථි කොචි බ්රාහ්මණානං එකබ්රාහ්මණොපි යො එවමාහ – ‘අහං ඉමෙසං පඤ්චන්නං ධම්මානං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා විපාකං පවෙදෙමී’’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’. ‘‘කිං පන, මාණව, අත්ථි කොචි බ්රාහ්මණානං එකාචරියොපි එකාචරියපාචරියොපි යාව සත්තමා ආචරියමහයුගාපි යො එවමාහ – ‘අහං ඉමෙසං පඤ්චන්නං ධම්මානං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා විපාකං පවෙදෙමී’’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’. ‘‘කිං පන, මාණව, යෙපි තෙ බ්රාහ්මණානං පුබ්බකා ඉසයො මන්තානං කත්තාරො මන්තානං පවත්තාරො යෙසමිදං එතරහි බ්රාහ්මණා පොරාණං මන්තපදං ගීතං පවුත්තං සමිහිතං තදනුගායන්ති තදනුභාසන්ති භාසිතමනුභාසන්ති වාචිතමනුවාචෙන්ති, සෙය්යථිදං – අට්ඨකො වාමකො වාමදෙවො වෙස්සාමිත්තො යමතග්ගි අඞ්ගීරසො භාරද්වාජො වාසෙට්ඨො කස්සපො භගු, තෙපි එවමාහංසු – ‘මයං ඉමෙසං පඤ්චන්නං ධම්මානං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා විපාකං පවෙදෙමා’’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’.

‘‘ඉති කිර, මාණව, නත්ථි කොචි බ්රාහ්මණානං එකබ්රාහ්මණොපි යො එවමාහ – ‘අහං ඉමෙසං පඤ්චන්නං ධම්මානං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා විපාකං පවෙදෙමී’ති; නත්ථි කොචි බ්රාහ්මණානං එකාචරියොපි එකාචරියපාචරියොපි යාව සත්තමා ආචරියමහයුගාපි යො එවමාහ – ‘අහං ඉමෙසං පඤ්චන්නං ධම්මානං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා විපාකං පවෙදෙමී’ති; යෙපි තෙ බ්රාහ්මණානං පුබ්බකා ඉසයො මන්තානං කත්තාරො මන්තානං පවත්තාරො, යෙසමිදං එතරහි බ්රාහ්මණා පොරාණං මන්තපදං ගීතං පවුත්තං සමිහිතං, තදනුගායන්ති තදනුභාසන්ති භාසිතමනුභාසන්ති වාචිතමනුවාචෙන්ති, සෙය්යථිදං – අට්ඨකො වාමකො වාමදෙවො වෙස්සාමිත්තො යමතග්ගි අඞ්ගීරසො භාරද්වාජො වාසෙට්ඨො කස්සපො භගු. තෙපි න එවමාහංසු – ‘මයං ඉමෙසං පඤ්චන්නං ධම්මානං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා විපාකං පවෙදෙමා’ති.

‘‘සෙය්යථාපි, මාණව, අන්ධවෙණි පරම්පරාසංසත්තා පුරිමොපි න පස්සති මජ්ඣිමොපි න පස්සති පච්ඡිමොපි න පස්සති; එවමෙව ඛො, මාණව, අන්ධවෙණූපමං මඤ්ඤෙ බ්රාහ්මණානං භාසිතං සම්පජ්ජති – පුරිමොපි න පස්සති මජ්ඣිමොපි න පස්සති පච්ඡිමොපි න පස්සතී’’ති.

466. එවං වුත්තෙ, සුභො මාණවො තොදෙය්යපුත්තො භගවතා අන්ධවෙණූපමෙන වුච්චමානො කුපිතො අනත්තමනො භගවන්තංයෙව ඛුංසෙන්තො භගවන්තංයෙව වම්භෙන්තො භගවන්තංයෙව වදමානො – ‘සමණො ගොතමො පාපිතො භවිස්සතී’ති භගවන්තං එතදවොච – ‘‘බ්රාහ්මණො, භො ගොතම, පොක්ඛරසාති ඔපමඤ්ඤො සුභගවනිකො එවමාහ – ‘එවමෙව පනිධෙකච්චෙ [පනිමෙකෙ (සබ්බත්ථ)] සමණබ්රාහ්මණා උත්තරිමනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසං පටිජානන්ති. තෙසමිදං භාසිතං හස්සකංයෙව සම්පජ්ජති, නාමකංයෙව සම්පජ්ජති, රිත්තකංයෙව සම්පජ්ජති, තුච්ඡකංයෙව සම්පජ්ජති. කථඤ්හි නාම මනුස්සභූතො උත්තරිමනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසං ඤස්සති වා දක්ඛති වා සච්ඡි වා කරිස්සතීති – නෙතං ඨානං විජ්ජතී’’’ති?

‘‘කිං පන, මාණව, බ්රාහ්මණො පොක්ඛරසාති ඔපමඤ්ඤො සුභගවනිකො සබ්බෙසංයෙව සමණබ්රාහ්මණානං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාතී’’ති? ‘‘සකායපි හි, භො ගොතම, පුණ්ණිකාය දාසියා බ්රාහ්මණො පොක්ඛරසාති ඔපමඤ්ඤො සුභගවනිකො චෙතසා චෙතො පරිච්ච න පජානාති, කුතො පන සබ්බෙසංයෙව සමණබ්රාහ්මණානං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානිස්සතී’’ති?

‘‘සෙය්යථාපි, මාණව, ජච්චන්ධො පුරිසො න පස්සෙය්ය කණ්හසුක්කානි රූපානි, න පස්සෙය්ය නීලකානි රූපානි, න පස්සෙය්ය පීතකානි රූපානි, න පස්සෙය්ය ලොහිතකානි රූපානි, න පස්සෙය්ය මඤ්ජිට්ඨකානි රූපානි, න පස්සෙය්ය සමවිසමං, න පස්සෙය්ය තාරකරූපානි, න පස්සෙය්ය චන්දිමසූරියෙ. සො එවං වදෙය්ය – ‘නත්ථි කණ්හසුක්කානි රූපානි, නත්ථි කණ්හසුක්කානං රූපානං දස්සාවී; නත්ථි නීලකානි රූපානි, නත්ථි නීලකානං රූපානං දස්සාවී; නත්ථි පීතකානි රූපානි, නත්ථි පීතකානං රූපානං දස්සාවී; නත්ථි ලොහිතකානි රූපානි, නත්ථි ලොහිතකානං රූපානං දස්සාවී; නත්ථි මඤ්ජිට්ඨකානි රූපානි, නත්ථි මඤ්ජිට්ඨකානං රූපානං දස්සාවී; නත්ථි සමවිසමං, නත්ථි සමවිසමස්ස දස්සාවී; නත්ථි තාරකරූපානි, නත්ථි තාරකරූපානං දස්සාවී; නත්ථි චන්දිමසූරියා, නත්ථි චන්දිමසූරියානං දස්සාවී. අහමෙතං න ජානාමි, අහමෙතං න පස්සාමි; තස්මා තං නත්ථී’ති. සම්මා නු ඛො සො, මාණව, වදමානො වදෙය්යා’’ති?

‘‘නො හිදං, භො ගොතම. අත්ථි කණ්හසුක්කානි රූපානි, අත්ථි කණ්හසුක්කානං රූපානං දස්සාවී; අත්ථි නීලකානි රූපානි, අත්ථි නීලකානං රූපානං දස්සාවී; අත්ථි පීතකානි රූපානි, අත්ථි පීතකානං රූපානං දස්සාවී; අත්ථි ලොහිතකානි රූපානි, අත්ථි ලොහිතකානං රූපානං දස්සාවී; අත්ථි මඤ්ජිට්ඨකානි රූපානි, අත්ථි මඤ්ජිට්ඨකානං රූපානං දස්සාවී; අත්ථි සමවිසමං, අත්ථි සමවිසමස්ස දස්සාවී; අත්ථි තාරකරූපානි, අත්ථි තාරකරූපානං දස්සාවී ; අත්ථි චන්දිමසූරියා, අත්ථි චන්දිමසූරියානං දස්සාවී. ‘අහමෙතං න ජානාමි, අහමෙතං න පස්සාමි; තස්මා තං නත්ථී’ති; න හි සො, භො ගොතම, සම්මා වදමානො වදෙය්යා’’ති.

‘‘එවමෙව ඛො, මාණව, බ්රාහ්මණො පොක්ඛරසාති ඔපමඤ්ඤො සුභගවනිකො අන්ධො අචක්ඛුකො. සො වත උත්තරිමනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසං ඤස්සති වා දක්ඛති වා සච්ඡි වා කරිස්සතීති – නෙතං ඨානං විජ්ජති’’.

467. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මාණව, යෙ තෙ කොසලකා බ්රාහ්මණමහාසාලා, සෙය්යථිදං – චඞ්කී බ්රාහ්මණො තාරුක්ඛො බ්රාහ්මණො පොක්ඛරසාති බ්රාහ්මණො ජාණුස්සොණි බ්රාහ්මණො පිතා ච [වා (සී. ස්යා. කං. පී.)] තෙ තොදෙය්යො, කතමා නෙසං සෙය්යො [සෙය්යා (ස්යා. කං.)], යං වා තෙ සම්මුච්චා [සම්මුසා (සී. පී.)] වාචං භාසෙය්යුං යං වා අසම්මුච්චා’’ති? ‘‘සම්මුච්චා, භො ගොතම’’.

‘‘කතමා නෙසං සෙය්යො, යං වා තෙ මන්තා වාචං භාසෙය්යුං යං වා අමන්තා’’ති? ‘‘මන්තා, භො ගොතම’’.

‘‘කතමා නෙසං සෙය්යො, යං වා තෙ පටිසඞ්ඛාය වාචං භාසෙය්යුං යං වා අප්පටිසඞ්ඛායා’’ති? ‘‘පටිසඞ්ඛාය, භො ගොතම’’.

‘‘කතමා නෙසං සෙය්යො, යං වා තෙ අත්ථසංහිතං වාචං භාසෙය්යුං යං වා අනත්ථසංහිත’’න්ති? ‘‘අත්ථසංහිතං, භො ගොතම’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මාණව, යදි එවං සන්තෙ, බ්රාහ්මණෙන පොක්ඛරසාතිනා ඔපමඤ්ඤෙන සුභගවනිකෙන සම්මුච්චා වාචා භාසිතා අසම්මුච්චා’’ති [අසම්මුසා වාති (පී.) එවමිතරපඤ්හත්තයෙපි වාසද්දෙන සහ දිස්සති]? ‘‘අසම්මුච්චා, භො ගොතම’’.

‘‘මන්තා වාචා භාසිතා අමන්තා වා’’ති? ‘‘අමන්තා, භො ගොතම’’.

‘‘පටිසඞ්ඛාය වාචා භාසිතා අප්පටිසඞ්ඛායා’’ති? ‘‘අප්පටිසඞ්ඛාය, භො ගොතම’’.

‘‘අත්ථසංහිතා වාචා භාසිතා අනත්ථසංහිතා’’ති? ‘‘අනත්ථසංහිතා, භො ගොතම’’.

‘‘පඤ්ච ඛො ඉමෙ, මාණව, නීවරණා. කතමෙ පඤ්ච? කාමච්ඡන්දනීවරණං, බ්යාපාදනීවරණං, ථීනමිද්ධනීවරණං උද්ධච්චකුක්කුච්චනීවරණං, විචිකිච්ඡානීවරණං – ඉමෙ ඛො, මාණව, පඤ්ච නීවරණා. ඉමෙහි ඛො මාණව, පඤ්චහි නීවරණෙහි බ්රාහ්මණො පොක්ඛරසාති ඔපමඤ්ඤො සුභගවනිකො ආවුතො නිවුතො ඔඵුටො [ඔවුතො (සී.), ඔඵුතො (ස්යා. කං. පී.)] පරියොනද්ධො. සො වත උත්තරිමනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසං ඤස්සති වා දක්ඛති වා සච්ඡි වා කරිස්සතීති – නෙතං ඨානං විජ්ජති.

468. ‘‘පඤ්ච ඛො ඉමෙ, මාණව, කාමගුණා. කතමෙ පඤ්ච? චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යා රූපා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා, සොතවිඤ්ඤෙය්යා සද්දා…පෙ… ඝානවිඤ්ඤෙය්යා ගන්ධා… ජිව්හා විඤ්ඤෙය්යා රසා… කායවිඤ්ඤෙය්යා ඵොට්ඨබ්බා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා – ඉමෙ ඛො, මාණව, පඤ්ච කාමගුණා. ඉමෙහි ඛො, මාණව, පඤ්චහි කාමගුණෙහි බ්රාහ්මණො පොක්ඛරසාති ඔපමඤ්ඤො සුභගවනිකො ගථිතො මුච්ඡිතො අජ්ඣොපන්නො අනාදීනවදස්සාවී අනිස්සරණපඤ්ඤො පරිභුඤ්ජති. සො වත උත්තරිමනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසං ඤස්සති වා දක්ඛති වා සච්ඡි වා කරිස්සතීති – නෙතං ඨානං විජ්ජති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මාණව, යං වා තිණකට්ඨුපාදානං පටිච්ච අග්ගිං ජාලෙය්ය යං වා නිස්සට්ඨතිණකට්ඨුපාදානං අග්ගිං ජාලෙය්ය, කතමො නු ඛ්වාස්ස අග්ගි අච්චිමා චෙව වණ්ණවා ච පභස්සරො චා’’ති? ‘‘සචෙ තං, භො ගොතම, ඨානං නිස්සට්ඨතිණකට්ඨුපාදානං අග්ගිං ජාලෙතුං, ස්වාස්ස අග්ගි අච්චිමා චෙව වණ්ණවා ච පභස්සරො චා’’ති. ‘‘අට්ඨානං ඛො එතං, මාණව, අනවකාසො යං නිස්සට්ඨතිණකට්ඨුපාදානං අග්ගිං ජාලෙය්ය අඤ්ඤත්ර ඉද්ධිමතා. සෙය්යථාපි, මාණව, තිණකට්ඨුපාදානං පටිච්ච අග්ගි ජලති තථූපමාහං, මාණව, ඉමං පීතිං වදාමි යායං පීති පඤ්ච කාමගුණෙ පටිච්ච. සෙය්යථාපි, මාණව, නිස්සට්ඨතිණකට්ඨුපාදානො [නිස්සට්ඨතිණකට්ඨුපාදානං පටිච්ච (සී. පී. ක.)] අග්ගි ජලති තථූපමාහං, මාණව , ඉමං පීතිං වදාමි යායං පීති අඤ්ඤත්රෙව කාමෙහි අඤ්ඤත්ර අකුසලෙහි ධම්මෙහි.

‘‘කතමා ච, මාණව, පීති අඤ්ඤත්රෙව කාමෙහි අඤ්ඤත්ර අකුසලෙහි ධම්මෙහි? ඉධ, මාණව, භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. අයම්පි ඛො, මාණව, පීති අඤ්ඤත්රෙව කාමෙහි අඤ්ඤත්ර අකුසලෙහි ධම්මෙහි. පුන චපරං, මාණව, භික්ඛු විතක්කවිචාරානං වූපසමා…පෙ… දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. අයම්පි ඛො, මාණව, පීති අඤ්ඤත්රෙව කාමෙහි අඤ්ඤත්ර අකුසලෙහි ධම්මෙහි.

469. ‘‘යෙ තෙ, මාණව, බ්රාහ්මණා පඤ්ච ධම්මෙ පඤ්ඤපෙන්ති පුඤ්ඤස්ස කිරියාය කුසලස්ස ආරාධනාය, කතමෙත්ථ [කමෙත්ථ (ක. සී. ස්යා. කං. පී.)] බ්රාහ්මණා ධම්මං මහප්ඵලතරං පඤ්ඤපෙන්ති පුඤ්ඤස්ස කිරියාය කුසලස්ස ආරාධනායා’’ති? ‘‘යෙමෙ, භො ගොතම, බ්රාහ්මණා පඤ්ච ධම්මෙ පඤ්ඤපෙන්ති පුඤ්ඤස්ස කිරියාය කුසලස්ස ආරාධනාය, චාගමෙත්ථ බ්රාහ්මණා ධම්මං මහප්ඵලතරං පඤ්ඤපෙන්ති පුඤ්ඤස්ස කිරියාය කුසලස්ස ආරාධනායා’’ති.

‘‘තං කි මඤ්ඤසි, මාණව, ඉධ අඤ්ඤතරස්ස බ්රාහ්මණස්ස මහායඤ්ඤො පච්චුපට්ඨිතො අස්ස. අථ ද්වෙ බ්රාහ්මණා ආගච්ඡෙය්යුං – ‘ඉත්ථන්නාමස්ස බ්රාහ්මණස්ස මහායඤ්ඤං අනුභවිස්සාමා’ති. තත්රෙකස්ස [තත්ථෙකස්ස (පී.)] බ්රාහ්මණස්ස එවමස්ස – ‘අහො වත! අහමෙව ලභෙය්යං භත්තග්ගෙ අග්ගාසනං අග්ගොදකං අග්ගපිණ්ඩං, න අඤ්ඤො බ්රාහ්මණො ලභෙය්ය භත්තග්ගෙ අග්ගාසනං අග්ගොදකං අග්ගපිණ්ඩ’න්ති. ඨානං ඛො පනෙතං, මාණව , විජ්ජති යං අඤ්ඤො බ්රාහ්මණො ලභෙය්ය භත්තග්ගෙ අග්ගාසනං අග්ගොදකං අග්ගපිණ්ඩං, න සො බ්රාහ්මණො ලභෙය්ය භත්තග්ගෙ අග්ගාසනං අග්ගොදකං අග්ගපිණ්ඩං. ‘අඤ්ඤො බ්රාහ්මණො ලභති භත්තග්ගෙ අග්ගාසනං අග්ගොදකං අග්ගපිණ්ඩං, නාහං ලභාමි භත්තග්ගෙ අග්ගාසනං අග්ගොදකං අග්ගපිණ්ඩ’න්ති – ඉති සො කුපිතො හොති අනත්තමනො. ඉමස්ස පන, මාණව, බ්රාහ්මණා කිං විපාකං පඤ්ඤපෙන්තී’’ති? ‘‘න ඛ්වෙත්ථ, භො ගොතම, බ්රාහ්මණා එවං දානං දෙන්ති – ‘ඉමිනා පරො කුපිතො හොතු අනත්තමනො’ති. අථ ඛ්වෙත්ථ බ්රාහ්මණා අනුකම්පාජාතිකංයෙව [අනුකම්පජාතිකංයෙව (ස්යා. කං. ක.)] දානං දෙන්තී’’ති. ‘‘එවං සන්තෙ, ඛො, මාණව, බ්රාහ්මණානං ඉදං ඡට්ඨං පුඤ්ඤකිරියවත්ථු හොති – යදිදං අනුකම්පාජාතික’’න්ති. ‘‘එවං සන්තෙ, භො ගොතම, බ්රාහ්මණානං ඉදං ඡට්ඨං පුඤ්ඤකිරියවත්ථු හොති – යදිදං අනුකම්පාජාතික’’න්ති.

‘‘යෙ තෙ, මාණව, බ්රාහ්මණා පඤ්ච ධම්මෙ පඤ්ඤපෙන්ති පුඤ්ඤස්ස කිරියාය කුසලස්ස ආරාධනාය, ඉමෙ ත්වං පඤ්ච ධම්මෙ කත්ථ බහුලං සමනුපස්සසි – ගහට්ඨෙසු වා පබ්බජිතෙසු වා’’ති? ‘‘යෙමෙ, භො ගොතම, බ්රාහ්මණා පඤ්ච ධම්මෙ පඤ්ඤපෙන්ති පුඤ්ඤස්ස කිරියාය කුසලස්ස ආරාධනාය, ඉමාහං පඤ්ච ධම්මෙ පබ්බජිතෙසු බහුලං සමනුපස්සාමි අප්පං ගහට්ඨෙසු. ගහට්ඨො හි, භො ගොතම, මහට්ඨො මහාකිච්චො මහාධිකරණො මහාසමාරම්භො, න සතතං සමිතං සච්චවාදී හොති; පබ්බජිතො ඛො පන, භො ගොතම, අප්පට්ඨො අප්පකිච්චො අප්පාධිකරණො අප්පසමාරම්භො, සතතං සමිතං සච්චවාදී හොති. ගහට්ඨො හි, භො ගොතම, මහට්ඨො මහාකිච්චො මහාධිකරණො මහාසමාරම්භො න සතතං සමිතං තපස්සී හොති… බ්රහ්මචාරී හොති… සජ්ඣායබහුලො හොති… චාගබහුලො හොති; පබ්බජිතො ඛො පන, භො ගොතම, අප්පට්ඨො අප්පකිච්චො අප්පාධිකරණො අප්පසමාරම්භො සතතං සමිතං තපස්සී හොති… බ්රහ්මචාරී හොති… සජ්ඣායබහුලො හොති… චාගබහුලො හොති. යෙමෙ, භො ගොතම, බ්රාහ්මණා පඤ්ච ධම්මෙ පඤ්ඤපෙන්ති පුඤ්ඤස්ස කිරියාය කුසලස්ස ආරාධනාය, ඉමාහං පඤ්ච ධම්මෙ පබ්බජිතෙසු බහුලං සමනුපස්සාමි අප්පං ගහට්ඨෙසූ’’ති.

‘‘යෙ තෙ, මාණව, බ්රාහ්මණා පඤ්ච ධම්මෙ පඤ්ඤපෙන්ති පුඤ්ඤස්ස කිරියාය කුසලස්ස ආරාධනාය චිත්තස්සාහං එතෙ පරික්ඛාරෙ වදාමි – යදිදං චිත්තං අවෙරං අබ්යාබජ්ඣං තස්ස භාවනාය. ඉධ, මාණව, භික්ඛු සච්චවාදී හොති. සො ‘සච්චවාදීම්හී’ති ලභති අත්ථවෙදං, ලභති ධම්මවෙදං, ලභති ධම්මූපසංහිතං පාමොජ්ජං. යං තං කුසලූපසංහිතං පාමොජ්ජං, චිත්තස්සාහං එතං පරික්ඛාරං වදාමි – යදිදං චිත්තං අවෙරං අබ්යාබජ්ඣං තස්ස භාවනාය. ඉධ, මාණව, භික්ඛු තපස්සී හොති…පෙ… බ්රහ්මචාරී හොති…පෙ… සජ්ඣායබහුලො හොති…පෙ… චාගබහුලො හොති. සො ‘චාගබහුලොම්හී’ති ලභති අත්ථවෙදං, ලභති ධම්මවෙදං, ලභති ධම්මූපසංහිතං පාමොජ්ජං. යං තං කුසලූපසංහිතං පාමොජ්ජං, චිත්තස්සාහං එතං පරික්ඛාරං වදාමි – යදිදං චිත්තං අවෙරං අබ්යාබජ්ඣං තස්ස භාවනාය. යෙ තෙ මාණව, බ්රාහ්මණා, පඤ්ච ධම්මෙ පඤ්ඤපෙන්ති පුඤ්ඤස්ස කිරියාය කුසලස්ස ආරාධනාය, චිත්තස්සාහං එතෙ පරික්ඛාරෙ වදාමි – යදිදං චිත්තං අවෙරං අබ්යාබජ්ඣං තස්ස භාවනායා’’ති.

470. එවං වුත්තෙ, සුභො මාණවො තොදෙය්යපුත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘සුතං මෙතං, භො ගොතම – ‘සමණො ගොතමො බ්රහ්මානං සහබ්යතාය මග්ගං ජානාතී’’’ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මාණව, ආසන්නෙ ඉතො නළකාරගාමො, න යිතො දූරෙ නළකාරගාමො’’ති?

‘‘එවං, භො, ආසන්නෙ ඉතො නළකාරගාමො , න යිතො දූරෙ නළකාරගාමො’’ති.

‘‘තං, කිං මඤ්ඤසි මාණව, ඉධස්ස පුරිසො නළකාරගාමෙ ජාතවද්ධො [ජාතවඩ්ඪො (ස්යා. කං. ක.)]; තමෙනං නළකාරගාමතො තාවදෙව අවසටං [අපසක්කං (ස්යා. කං. ක.)] නළකාරගාමස්ස මග්ගං පුච්ඡෙය්යුං; සියා නු ඛො, මාණව, තස්ස පුරිසස්ස නළකාරගාමෙ ජාතවද්ධස්ස නළකාරගාමස්ස මග්ගං පුට්ඨස්ස දන්ධායිතත්තං වා විත්ථායිතත්තං වා’’ති?

‘‘නො හිදං, භො ගොතම’’.

‘‘තං කිස්ස හෙතු’’?

‘‘අමු හි, භො ගොතම, පුරිසො නළකාරගාමෙ ජාතවද්ධො. තස්ස සබ්බානෙව නළකාරගාමස්ස මග්ගානි සුවිදිතානී’’ති. ‘‘සියා නු ඛො, මාණව, තස්ස පුරිසස්ස නළකාරගාමෙ ජාතවද්ධස්ස නළකාරගාමස්ස මග්ගං පුට්ඨස්ස දන්ධායිතත්තං වා විත්ථායිතත්තං වාති, න ත්වෙව තථාගතස්ස බ්රහ්මලොකං වා බ්රහ්මලොකගාමිනිං වා පටිපදං පුට්ඨස්ස දන්ධායිතත්තං වා විත්ථායිතත්තං වා. බ්රහ්මානඤ්චාහං, මාණව, පජානාමි බ්රහ්මලොකඤ්ච බ්රහ්මලොකගාමිනිඤ්ච පටිපදං; යථාපටිපන්නො ච බ්රහ්මලොකං උපපන්නො තඤ්ච පජානාමී’’ති .

‘‘සුතං මෙතං, භො ගොතම – ‘සමණො ගොතමො බ්රහ්මානං සහබ්යතාය මග්ගං දෙසෙතී’ති. සාධු මෙ භවං ගොතමො බ්රහ්මානං සහබ්යතාය මග්ගං දෙසෙතූ’’ති.

‘‘තෙන හි, මාණව, සුණාහි, සාධුකං මනසි කරොහි, භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං භො’’ති ඛො සුභො මාණවො තොදෙය්යපුත්තො භගවතො පච්චස්සොසි. භගවා එතදවොච –

471. ‘‘කතමො ච, මාණව, බ්රහ්මානං සහබ්යතාය මග්ගො? ඉධ, මාණව, භික්ඛු මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං; ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාබජ්ඣෙන ඵරිත්වා විහරති. එවං භාවිතාය ඛො, මාණව, මෙත්තාය චෙතොවිමුත්තියා යං පමාණකතං කම්මං න තං තත්රාවසිස්සති, න තං තත්රාවතිට්ඨති. සෙය්යථාපි, මාණව, බලවා සඞ්ඛධමො අප්පකසිරෙනෙව චාතුද්දිසා විඤ්ඤාපෙය්ය [එවමෙව ඛො මාණව එවං භාවිතාය මෙත්තාය (සී. ස්යා. කං. පී. දී. නි. 1.556) තථාපි ඉධ පාඨොයෙව උපමාය සංසන්දියමානො පරිපුණ්ණො විය දිස්සති]; එවමෙව ඛො, මාණව…පෙ… එවං භාවිතාය ඛො, මාණව, මෙත්තාය [එවමෙව ඛො මාණව එවං භාවිතාය මෙත්තාය (සී. ස්යා. කං. පී. දී. නි. 1.556) තථාපි ඉධ පාඨොයෙව උපමාය සංසන්දියමානො පරිපුණ්ණො විය දිස්සති] චෙතොවිමුත්තියා යං පමාණකතං කම්මං න තං තත්රාවසිස්සති, න තං තත්රාවතිට්ඨති. අයම්පි ඛො, මාණව, බ්රහ්මානං සහබ්යතාය මග්ගො. ‘‘පුන චපරං, මාණව, භික්ඛු කරුණාසහගතෙන චෙතසා…පෙ… මුදිතාසහගතෙන චෙතසා…පෙ… උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති, තථා දුතියං, තථා තතියං, තථා චතුත්ථං; ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාබජ්ඣෙන ඵරිත්වා විහරති. එවං භාවිතාය ඛො, මාණව, උපෙක්ඛාය චෙතොවිමුත්තියා යං පමාණකතං කම්මං න තං තත්රාවසිස්සති, න තං තත්රාවතිට්ඨති. සෙය්යථාපි, මාණව, බලවා සඞ්ඛධමො අප්පකසිරෙනෙව චාතුද්දිසා විඤ්ඤාපෙය්ය; එවමෙව ඛො, මාණව…පෙ… එවං භාවිතාය ඛො, මාණව, උපෙක්ඛාය චෙතොවිමුත්තියා යං පමාණකතං කම්මං න තං තත්රාවසිස්සති, න තං තත්රාවතිට්ඨති. අයම්පි ඛො, මාණව, බ්රහ්මානං සහබ්යතාය මග්ගො’’ති.

472. එවං වුත්තෙ, සුභො මාණවො තොදෙය්යපුත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අභික්කන්තං, භො ගොතම, අභික්කන්තං, භො ගොතම! සෙය්යථාපි, භො ගොතම, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජෙය්ය, පටිච්ඡන්නං වා විවරෙය්ය, මූළ්හස්ස වා මග්ගං ආචික්ඛෙය්ය, අන්ධකාරෙ වා තෙලපජ්ජොතං ධාරෙය්ය – චක්ඛුමන්තො රූපානි දක්ඛන්තීති – එවමෙවං භොතා ගොතමෙන අනෙකපරියායෙන ධම්මො පකාසිතො. එසාහං භවන්තං ගොතමං සරණං ගච්ඡාමි ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. උපාසකං මං භවං ගොතමො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගතං. හන්ද, ච දානි මයං, භො ගොතම, ගච්ඡාම; බහුකිච්චා මයං බහුකරණීයා’’ති. ‘‘යස්සදානි ත්වං, මාණව, කාලං මඤ්ඤසී’’ති. අථ ඛො සුභො මාණවො තොදෙය්යපුත්තො භගවතො භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා පක්කාමි.

තෙන ඛො පන සමයෙන ජාණුස්සොණි බ්රාහ්මණො සබ්බසෙතෙන වළවාභිරථෙන [වළභීරථෙන (සී.)] සාවත්ථියා නිය්යාති දිවා දිවස්ස. අද්දසා ඛො ජාණුස්සොණි බ්රාහ්මණො සුභං මාණවං තොදෙය්යපුත්තං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන සුභං මාණවං තොදෙය්යපුත්තං එතදවොච – ‘‘හන්ද, කුතො නු භවං භාරද්වාජො ආගච්ඡති දිවා දිවස්සා’’ති? ‘‘ඉතො හි ඛො අහං, භො , ආගච්ඡාමි සමණස්ස ගොතමස්ස සන්තිකා’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, භවං භාරද්වාජො, සමණස්ස ගොතමස්ස පඤ්ඤාවෙය්යත්තියං පණ්ඩිතො මඤ්ඤෙති’’? ‘‘කො චාහං, භො, කො ච සමණස්ස ගොතමස්ස පඤ්ඤාවෙය්යත්තියං ජානිස්සාමි? සොපි නූනස්ස තාදිසොව යො සමණස්ස ගොතමස්ස පඤ්ඤාවෙය්යත්තියං ජානෙය්යා’’ති. ‘‘උළාරාය ඛලු, භවං භාරද්වාජො, සමණං ගොතමං පසංසාය පසංසතී’’ති. ‘‘කො චාහං, භො, කො ච සමණං ගොතමං පසංසිස්සාමි? පසත්ථපසත්ථොව සො භවං ගොතමො සෙට්ඨො දෙවමනුස්සානං. යෙ චිමෙ, භො, බ්රාහ්මණා පඤ්ච ධම්මෙ පඤ්ඤපෙන්ති පුඤ්ඤස්ස කිරියාය කුසලස්ස ආරාධනාය; චිත්තස්සෙතෙ සමණො ගොතමො පරික්ඛාරෙ වදෙති – යදිදං චිත්තං අවෙරං අබ්යාබජ්ඣං තස්ස භාවනායා’’ති.

එවං වුත්තෙ, ජාණුස්සොණි බ්රාහ්මණො සබ්බසෙතා වළවාභිරථා ඔරොහිත්වා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා යෙන භගවා තෙනඤ්ජලිං පණාමෙත්වා උදානං උදානෙසි – ‘‘ලාභා රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස, සුලද්ධලාභා රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස යස්ස විජිතෙ තථාගතො විහරති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො’’ති.

සුභසුත්තං නිට්ඨිතං නවමං.

10. සඞ්ගාරවසුත්තං

473. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා කොසලෙසු චාරිකං චරති මහතා භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං. තෙන ඛො පන සමයෙන ධනඤ්ජානී [ධානඤ්ජානී (සී. පී.)] නාම බ්රාහ්මණී චඤ්චලිකප්පෙ [මණ්ඩලකප්පෙ (සී.), පච්චලකප්පෙ (ස්යා. කං.), චණ්ඩලකප්පෙ (පී.)] පටිවසති අභිප්පසන්නා බුද්ධෙ ච ධම්මෙ ච සඞ්ඝෙ ච. අථ ඛො ධනඤ්ජානී බ්රාහ්මණී උපක්ඛලිත්වා තික්ඛත්තුං උදානං උදානෙසි – ‘‘නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස. නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස. නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්සා’’ති .

තෙන ඛො පන සමයෙන සඞ්ගාරවො නාම මාණවො චඤ්චලිකප්පෙ පටිවසති තිණ්ණං වෙදානං පාරගූ සනිඝණ්ඩුකෙටුභානං සාක්ඛරප්පභෙදානං ඉතිහාසපඤ්චමානං , පදකො, වෙය්යාකරණො, ලොකායතමහාපුරිසලක්ඛණෙසු අනවයො. අස්සොසි ඛො සඞ්ගාරවො මාණවො ධනඤ්ජානියා බ්රාහ්මණියා එවං වාචං භාසමානාය. සුත්වා ධනඤ්ජානිං බ්රාහ්මණිං එතදවොච – ‘‘අවභූතාව අයං [අවභූතා චයං (සී. ස්යා. කං. පී.)] ධනඤ්ජානී බ්රාහ්මණී, පරභූතාව අයං [පරාභූතා චයං (සී. ස්යා. කං. පී.)] ධනඤ්ජානී බ්රාහ්මණී, විජ්ජමානානං (තෙවිජ්ජානං) [( ) සී. ස්යා. කං. පී. පොත්ථකෙසු නත්ථි] බ්රාහ්මණානං, අථ ච පන තස්ස මුණ්ඩකස්ස සමණකස්ස වණ්ණං භාසිස්සතී’’ති [භාසතීති (සී. ස්යා. කං. පී)]. ‘‘න හි පන ත්වං, තාත භද්රමුඛ, තස්ස භගවතො සීලපඤ්ඤාණං ජානාසි. සචෙ ත්වං, තාත භද්රමුඛ, තස්ස භගවතො සීලපඤ්ඤාණං ජානෙය්යාසි, න ත්වං, තාත භද්රමුඛ, තං භගවන්තං අක්කොසිතබ්බං පරිභාසිතබ්බං මඤ්ඤෙය්යාසී’’ති. ‘‘තෙන හි, භොති, යදා සමණො ගොතමො චඤ්චලිකප්පං අනුප්පත්තො හොති අථ මෙ ආරොචෙය්යාසී’’ති. ‘‘එවං, භද්රමුඛා’’ති ඛො ධනඤ්ජානී බ්රාහ්මණී සඞ්ගාරවස්ස මාණවස්ස පච්චස්සොසි.

අථ ඛො භගවා කොසලෙසු අනුපුබ්බෙන චාරිකං චරමානො යෙන චඤ්චලිකප්පං තදවසරි. තත්ර සුදං භගවා චඤ්චලිකප්පෙ විහරති තොදෙය්යානං බ්රාහ්මණානං අම්බවනෙ. අස්සොසි ඛො ධනඤ්ජානී බ්රාහ්මණී – ‘‘භගවා කිර චඤ්චලිකප්පං අනුප්පත්තො, චඤ්චලිකප්පෙ විහරති තොදෙය්යානං බ්රාහ්මණානං අම්බවනෙ’’ති. අථ ඛො ධනඤ්ජානී බ්රාහ්මණී යෙන සඞ්ගාරවො මාණවො තෙනුපසඞ්කමි ; උපසඞ්කමිත්වා සඞ්ගාරවං මාණවං එතදවොච – ‘‘අයං, තාත භද්රමුඛ, සො භගවා චඤ්චලිකප්පං අනුප්පත්තො, චඤ්චලිකප්පෙ විහරති තොදෙය්යානං බ්රාහ්මණානං අම්බවනෙ. යස්සදානි, තාත භද්රමුඛ, කාලං මඤ්ඤසී’’ති.

474. ‘‘එවං, භො’’ති ඛො සඞ්ගාරවො මාණවො ධනඤ්ජානියා බ්රාහ්මණියා පටිස්සුත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සඞ්ගාරවො මාණවො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘සන්ති ඛො, භො ගොතම, එකෙ සමණබ්රාහ්මණා දිට්ඨධම්මාභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා, ආදිබ්රහ්මචරියං පටිජානන්ති. තත්ර, භො ගොතම, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා දිට්ඨධම්මාභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා, ආදිබ්රහ්මචරියං පටිජානන්ති, තෙසං භවං ගොතමො කතමො’’ති? ‘‘දිට්ඨධම්මාභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තානං, ආදිබ්රහ්මචරියං පටිජානන්තානම්පි ඛො අහං, භාරද්වාජ, වෙමත්තං වදාමි. සන්ති, භාරද්වාජ, එකෙ සමණබ්රාහ්මණා අනුස්සවිකා. තෙ අනුස්සවෙන දිට්ඨධම්මාභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා, ආදිබ්රහ්මචරියං පටිජානන්ති; සෙය්යථාපි බ්රාහ්මණා තෙවිජ්ජා. සන්ති පන, භාරද්වාජ, එකෙ සමණබ්රාහ්මණා කෙවලං සද්ධාමත්තකෙන දිට්ඨධම්මාභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා, ආදිබ්රහ්මචරියං පටිජානන්ති; සෙය්යථාපි තක්කී වීමංසී. සන්ති, භාරද්වාජ, එකෙ සමණබ්රාහ්මණා පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු සාමංයෙව ධම්මං අභිඤ්ඤාය දිට්ඨධම්මාභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා, ආදිබ්රහ්මචරියං පටිජානන්ති. තත්ර, භාරද්වාජ, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු සාමංයෙව ධම්මං අභිඤ්ඤාය දිට්ඨධම්මාභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා, ආදිබ්රහ්මචරියං පටිජානන්ති, තෙසාහමස්මි. තදමිනාපෙතං, භාරද්වාජ, පරියායෙන වෙදිතබ්බං, යථා යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා පුබ්බෙ අනනුස්සුතෙසු ධම්මෙසු සාමංයෙව ධම්මං අභිඤ්ඤාය දිට්ඨධම්මාභිඤ්ඤාවොසානපාරමිප්පත්තා, ආදිබ්රහ්මචරියං පටිජානන්ති, තෙසාහමස්මි.

475. ‘‘ඉධ මෙ, භාරද්වාජ, පුබ්බෙව සම්බොධා අනභිසම්බුද්ධස්ස බොධිසත්තස්සෙව සතො එතදහොසි – ‘සම්බාධො ඝරාවාසො රජාපථො, අබ්භොකාසො පබ්බජ්ජා. නයිදං සුකරං අගාරං අජ්ඣාවසතා එකන්තපරිපුණ්ණං එකන්තපරිසුද්ධං සඞ්ඛලිඛිතං බ්රහ්මචරියං චරිතුං. යංනූනාහං කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජෙය්ය’න්ති. සො ඛො අහං, භාරද්වාජ, අපරෙන සමයෙන දහරොව සමානො සුසුකාළකෙසො භද්රෙන යොබ්බනෙන සමන්නාගතො පඨමෙන වයසා අකාමකානං මාතාපිතූනං අස්සුමුඛානං රුදන්තානං කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිං. සො එවං පබ්බජිතො සමානො කිංකුසලගවෙසී අනුත්තරං සන්තිවරපදං පරියෙසමානො යෙන ආළාරො කාලාමො තෙනුපසඞ්කමිං; උපසඞ්කමිත්වා ආළාරං කාලාමං එතදවොචං – ‘ඉච්ඡාමහං, ආවුසො කාලාම, ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ බ්රහ්මචරියං චරිතු’න්ති. එවං වුත්තෙ, භාරද්වාජ, ආළාරො කාලාමො මං එතදවොච – ‘විහරතායස්මා. තාදිසො අයං ධම්මො යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො නචිරස්සෙව සකං ආචරියකං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරෙය්යා’ති. සො ඛො අහං, භාරද්වාජ, නචිරස්සෙව ඛිප්පමෙව තං ධම්මං පරියාපුණිං. සො ඛො අහං, භාරද්වාජ, තාවතකෙනෙව ඔට්ඨපහතමත්තෙන ලපිතලාපනමත්තෙන ‘ඤාණවාදඤ්ච වදාමි, ථෙරවාදඤ්ච ජානාමි, පස්සාමී’ති ච පටිජානාමි, අහඤ්චෙව අඤ්ඤෙ ච. තස්ස මය්හං, භාරද්වාජ, එතදහොසි – ‘න ඛො ආළාරො කාලාමො ඉමං ධම්මං කෙවලං සද්ධාමත්තකෙන සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරාමීති පවෙදෙති; අද්ධා ආළාරො කාලාමො ඉමං ධම්මං ජානං පස්සං විහරතී’ති.

‘‘අථ ඛ්වාහං, භාරද්වාජ, යෙන ආළාරො කාලාමො තෙනුපසඞ්කමිං; උපසඞ්කමිත්වා ආළාරං කාලාමං එතදවොචං – ‘කිත්තාවතා නො, ආවුසො කාලාම, ඉමං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරාමීති පවෙදෙසී’ති? එවං වුත්තෙ, භාරද්වාජ, ආළාරො කාලාමො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං පවෙදෙසි. තස්ස මය්හං, භාරද්වාජ, එතදහොසි – ‘න ඛො ආළාරස්සෙව කාලාමස්ස අත්ථි සද්ධා, මය්හංපත්ථි සද්ධා; න ඛො ආළාරස්සෙව කාලාමස්ස අත්ථි වීරියං…පෙ… සති… සමාධි… පඤ්ඤා, මය්හංපත්ථි පඤ්ඤා. යංනූනාහං යං ධම්මං ආළාරො කාලාමො සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරාමීති පවෙදෙති තස්ස ධම්මස්ස සච්ඡිකිරියාය පදහෙය්ය’න්ති. සො ඛො අහං, භාරද්වාජ, නචිරස්සෙව ඛිප්පමෙව තං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහාසිං. අථ ඛ්වාහං, භාරද්වාජ, යෙන ආළාරො කාලාමො තෙනුපසඞ්කමිං; උපසඞ්කමිත්වා ආළාරං කාලාමං එතදවොචං – ‘එත්තාවතා නො, ආවුසො කාලාම, ඉමං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ පවෙදෙසී’ති? ‘එත්තාවතා ඛො අහං, ආවුසො, ඉමං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ පවෙදෙමී’ති. ‘අහම්පි ඛො, ආවුසො, එත්තාවතා ඉමං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරාමී’ති. ‘ලාභා නො, ආවුසො, සුලද්ධං නො, ආවුසො, යෙ මයං ආයස්මන්තං තාදිසං සබ්රහ්මචාරිං පස්සාම. ඉති යාහං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ පවෙදෙමි තං ත්වං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරසි; යං ත්වං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරසි තමහං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ පවෙදෙමි. ඉති යාහං ධම්මං ජානාමි තං ත්වං ධම්මං ජානාසි, යං ත්වං ධම්මං ජානාසි තමහං ධම්මං ජානාමි . ඉති යාදිසො අහං තාදිසො තුවං, යාදිසො තුවං තාදිසො අහං. එහි දානි, ආවුසො, උභොව සන්තා ඉමං ගණං පරිහරාමා’ති. ඉති ඛො, භාරද්වාජ, ආළාරො කාලාමො ආචරියො මෙ සමානො අත්තනො අන්තෙවාසිං මං සමානං අත්තනා සමසමං ඨපෙසි, උළාරාය ච මං පූජාය පූජෙසි. තස්ස මය්හං, භාරද්වාජ, එතදහොසි – ‘නායං ධම්මො නිබ්බිදාය න විරාගාය න නිරොධාය න උපසමාය න අභිඤ්ඤාය න සම්බොධාය න නිබ්බානාය සංවත්තති, යාවදෙව ආකිඤ්චඤ්ඤායතනූපපත්තියා’ති. සො ඛො අහං, භාරද්වාජ, තං ධම්මං අනලඞ්කරිත්වා තස්මා ධම්මා නිබ්බිජ්ජ අපක්කමිං.

476. ‘‘සො ඛො අහං, භාරද්වාජ, කිංකුසලගවෙසී අනුත්තරං සන්තිවරපදං පරියෙසමානො යෙන උදකො රාමපුත්තො තෙනුපසඞ්කමිං; උපසඞ්කමිත්වා උදකං රාමපුත්තං එතදවොචං – ‘ඉච්ඡාමහං, ආවුසො [පස්ස ම. නි. 1.278 පාසරාසිසුත්තෙ], ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ බ්රහ්මචරියං චරිතු’න්ති. එවං වුත්තෙ, භාරද්වාජ, උදකො රාමපුත්තො මං එතදවොච – ‘විහරතායස්මා. තාදිසො අයං ධම්මො යත්ථ විඤ්ඤූ පුරිසො නචිරස්සෙව සකං ආචරියකං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරෙය්යා’ති. සො ඛො අහං, භාරද්වාජ, නචිරස්සෙව ඛිප්පමෙව තං ධම්මං පරියාපුණිං. සො ඛො අහං, භාරද්වාජ, තාවතකෙනෙව ඔට්ඨපහතමත්තෙන ලපිතලාපනමත්තෙන ‘ඤාණවාදඤ්ච වදාමි, ථෙරවාදඤ්ච ජානාමි, පස්සාමී’ති ච පටිජානාමි, අහඤ්චෙව අඤ්ඤෙ ච . තස්ස මය්හං, භාරද්වාජ, එතදහොසි – ‘න ඛො රාමො ඉමං ධම්මං කෙවලං සද්ධාමත්තකෙන සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරාමීති පවෙදෙසි; අද්ධා රාමො ඉමං ධම්මං ජානං පස්සං විහාසී’ති. අථ ඛ්වාහං, භාරද්වාජ, යෙන උදකො රාමපුත්තො තෙනුපසඞ්කමිං; උපසඞ්කමිත්වා උදකං රාමපුත්තං එතදවොචං – ‘කිත්තාවතා නො, ආවුසො, රාමො ඉමං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරාමීති පවෙදෙසී’ති? එවං වුත්තෙ, භාරද්වාජ, උදකො රාමපුත්තො නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං පවෙදෙසි. තස්ස මය්හං, භාරද්වාජ, එතදහොසි – ‘න ඛො රාමස්සෙව අහොසි සද්ධා, මය්හංපත්ථි සද්ධා; න ඛො රාමස්සෙව අහොසි වීරියං…පෙ… සති… සමාධි… පඤ්ඤා, මය්හංපත්ථි පඤ්ඤා. යංනූනාහං යං ධම්මං රාමො සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරාමීති පවෙදෙසි තස්ස ධම්මස්ස සච්ඡිකිරියාය පදහෙය්ය’න්ති. සො ඛො අහං, භාරද්වාජ, නචිරස්සෙව ඛිප්පමෙව තං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහාසිං.

‘‘අථ ඛ්වාහං, භාරද්වාජ, යෙන උදකො රාමපුත්තො තෙනුපසඞ්කමිං; උපසඞ්කමිත්වා උදකං රාමපුත්තං එතදවොචං – ‘එත්තාවතා නො, ආවුසො, රාමො ඉමං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ පවෙදෙසී’ති? ‘එත්තාවතා ඛො, ආවුසො, රාමො ඉමං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ පවෙදෙසී’ති. ‘අහම්පි ඛො, ආවුසො, එත්තාවතා ඉමං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරාමී’ති. ‘ලාභා නො, ආවුසො, සුලද්ධං නො, ආවුසො, යෙ මයං ආයස්මන්තං තාදිසං සබ්රහ්මචාරිං පස්සාම. ඉති යං ධම්මං රාමො සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ පවෙදෙසි තං ත්වං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරසි; යං ත්වං ධම්මං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරසි තං ධම්මං රාමො සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ පවෙදෙසි. ඉති යං ධම්මං රාමො අභිඤ්ඤාසි තං ත්වං ධම්මං ජානාසි, යං ත්වං ධම්මං ජානාසි තං ධම්මං රාමො අභිඤ්ඤාසි. ඉති යාදිසො රාමො අහොසි තාදිසො තුවං, යාදිසො තුවං තාදිසො රාමො අහොසි. එහි දානි, ආවුසො, තුවං ඉමං ගණං පරිහරා’ති. ඉති ඛො, භාරද්වාජ, උදකො රාමපුත්තො සබ්රහ්මචාරී මෙ සමානො ආචරියට්ඨානෙ මං ඨපෙසි, උළාරාය ච මං පූජාය පූජෙසි. තස්ස මය්හං, භාරද්වාජ, එතදහොසි – ‘නායං ධම්මො නිබ්බිදාය න විරාගාය න නිරොධාය න උපසමාය න අභිඤ්ඤාය න සම්බොධාය න නිබ්බානාය සංවත්තති, යාවදෙව නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනූපපත්තියා’ති. සො ඛො අහං, භාරද්වාජ, තං ධම්මං අනලඞ්කරිත්වා තස්මා ධම්මා නිබ්බිජ්ජ අපක්කමිං.

477. ‘‘සො ඛො අහං, භාරද්වාජ, කිංකුසලගවෙසී අනුත්තරං සන්තිවරපදං පරියෙසමානො මගධෙසු අනුපුබ්බෙන චාරිකං චරමානො යෙන උරුවෙළා සෙනානිගමො තදවසරිං. තත්ථද්දසං රමණීයං භූමිභාගං, පාසාදිකඤ්ච වනසණ්ඩං, නදිඤ්ච සන්දන්තිං සෙතකං සුපතිත්ථං රමණීයං, සමන්තා ච ගොචරගාමං. තස්ස මය්හං, භාරද්වාජ, එතදහොසි – ‘රමණීයො වත, භො, භූමිභාගො, පාසාදිකො ච වනසණ්ඩො, නදී ච සන්දති සෙතකා සුපතිත්ථා රමණීයා, සමන්තා ච ගොචරගාමො. අලං වතිදං කුලපුත්තස්ස පධානත්ථිකස්ස පධානායා’ති . සො ඛො අහං, භාරද්වාජ, තත්ථෙව නිසීදිං – ‘අලමිදං පධානායා’ති. අපිස්සු මං, භාරද්වාජ, තිස්සො උපමා පටිභංසු අනච්ඡරියා පුබ්බෙ අස්සුතපුබ්බා.

‘‘සෙය්යථාපි, භාරද්වාජ, අල්ලං කට්ඨං සස්නෙහං උදකෙ නික්ඛිත්තං. අථ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය උත්තරාරණිං ආදාය – ‘අග්ගිං අභිනිබ්බත්තෙස්සාමි, තෙජො පාතුකරිස්සාමී’ති. තං කිං මඤ්ඤසි, භාරද්වාජ, අපි නු සො පුරිසො අමුං අල්ලං කට්ඨං සස්නෙහං උදකෙ නික්ඛිත්තං උත්තරාරණිං ආදාය අභිමන්ථෙන්තො අග්ගිං අභිනිබ්බත්තෙය්ය, තෙජො පාතුකරෙය්යා’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම. තං කිස්ස හෙතු? අදුඤ්හි, භො ගොතම, අල්ලං කට්ඨං සස්නෙහං, තඤ්ච පන උදකෙ නික්ඛිත්තං; යාවදෙව ච පන සො පුරිසො කිලමථස්ස විඝාතස්ස භාගී අස්සා’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, භාරද්වාජ, යෙ හි කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා කායෙන චෙව චිත්තෙන ච කාමෙහි අවූපකට්ඨා විහරන්ති, යො ච නෙසං කාමෙසු කාමච්ඡන්දො කාමස්නෙහො කාමමුච්ඡා කාමපිපාසා කාමපරිළාහො සො ච අජ්ඣත්තං න සුප්පහීනො හොති න සුප්පටිප්පස්සද්ධො, ඔපක්කමිකා චෙපි තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදයන්ති, අභබ්බාව තෙ ඤාණාය දස්සනාය අනුත්තරාය සම්බොධාය. නො චපි තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා ඔපක්කමිකා දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදයන්ති අභබ්බාව තෙ ඤාණාය දස්සනාය අනුත්තරාය සම්බොධාය. අයං ඛො මං, භාරද්වාජ, පඨමා උපමා පටිභාසි අනච්ඡරියා පුබ්බෙ අස්සුතපුබ්බා.

478. ‘‘අපරාපි ඛො මං, භාරද්වාජ, දුතියා උපමා පටිභාසි අනච්ඡරියා පුබ්බෙ අස්සුතපුබ්බා. සෙය්යථාපි, භාරද්වාජ, අල්ලං කට්ඨං සස්නෙහං ආරකා උදකා ථලෙ නික්ඛිත්තං. අථ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය උත්තරාරණිං ආදාය – ‘අග්ගිං අභිනිබ්බත්තෙස්සාමි, තෙජො පාතුකරිස්සාමී’ති. තං කිං මඤ්ඤසි, භාරද්වාජ, අපි නු සො පුරිසො අමුං අල්ලං කට්ඨං සස්නෙහං ආරකා උදකා ථලෙ නික්ඛිත්තං උත්තරාරණිං ආදාය අභිමන්ථෙන්තො අග්ගිං අභිනිබ්බත්තෙය්ය තෙජො පාතුකරෙය්යා’’ති? ‘‘නො හිදං, භො ගොතම. තං කිස්ස හෙතු? අදුඤ්හි, භො ගොතම, අල්ලං කට්ඨං සස්නෙහං, කිඤ්චාපි ආරකා උදකා ථලෙ නික්ඛිත්තං; යාවදෙව ච පන සො පුරිසො කිලමථස්ස විඝාතස්ස භාගී අස්සා’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, භාරද්වාජ, යෙ හි කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා කායෙන චෙව චිත්තෙන ච කාමෙහි වූපකට්ඨා විහරන්ති, යො ච නෙසං කාමෙසු කාමච්ඡන්දො කාමස්නෙහො කාමමුච්ඡා කාමපිපාසා කාමපරිළාහො සො ච අජ්ඣත්තං න සුප්පහීනො හොති න සුප්පටිප්පස්සද්ධො, ඔපක්කමිකා චෙපි තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදයන්ති, අභබ්බාව තෙ ඤාණාය දස්සනාය අනුත්තරාය සම්බොධාය. නො චෙපි තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා ඔපක්කමිකා දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදයන්ති, අභබ්බාව තෙ ඤාණාය දස්සනාය අනුත්තරාය සම්බොධාය. අයං ඛො මං, භාරද්වාජ, දුතියා උපමා පටිභාසි අනච්ඡරියා පුබ්බෙ අස්සුතපුබ්බා.

479. ‘‘අපරාපි ඛො මං, භාරද්වාජ, තතියා උපමා පටිභාසි අනච්ඡරියා පුබ්බෙ අස්සුතපුබ්බා. සෙය්යථාපි, භාරද්වාජ, සුක්ඛං කට්ඨං කොළාපං ආරකා උදකා ථලෙ නික්ඛිත්තං. අථ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය උත්තරාරණිං ආදාය – ‘අග්ගිං අභිනිබ්බත්තෙස්සාමි, තෙජො පාතුකරිස්සාමී’ති. තං කිං මඤ්ඤසි, භාරද්වාජ, අපි නු සො පුරිසො අමුං සුක්ඛං කට්ඨං කොළාපං ආරකා උදකා ථලෙ නික්ඛිත්තං උත්තරාරණිං ආදාය අභිමන්ථෙන්තො අග්ගිං අභිනිබ්බත්තෙය්ය, තෙජො පාතුකරෙය්යා’’ති? ‘‘එවං භො ගොතම. තං කිස්ස හෙතු? අදුඤ්හි, භො ගොතම, සුක්ඛං කට්ඨං කොළාපං, තඤ්ච පන ආරකා උදකා ථලෙ නික්ඛිත්ත’’න්ති. ‘‘එවමෙව ඛො, භාරද්වාජ, යෙ හි කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා කායෙන චෙව චිත්තෙන ච කාමෙහි වූපකට්ඨා විහරන්ති, යො ච නෙසං කාමෙසු කාමච්ඡන්දො කාමස්නෙහො කාමමුච්ඡා කාමපිපාසා කාමපරිළාහො සො ච අජ්ඣත්තං සුප්පහීනො හොති සුප්පටිප්පස්සද්ධො, ඔපක්කමිකා චෙපි තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදයන්ති, භබ්බාව තෙ ඤාණාය දස්සනාය අනුත්තරාය සම්බොධාය. නො චෙපි තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා ඔපක්කමිකා දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදයන්ති, භබ්බාව තෙ ඤාණාය දස්සනාය අනුත්තරාය සම්බොධාය. අයං ඛො මං, භාරද්වාජ, තතියා උපමා පටිභාසි අනච්ඡරියා පුබ්බෙ අස්සුතපුබ්බා. ඉමා ඛො මං, භාරද්වාජ, තිස්සො උපමා පටිභංසු අනච්ඡරියා පුබ්බෙ අස්සුතපුබ්බා.

480. ‘‘තස්ස මය්හං, භාරද්වාජ, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං දන්තෙභිදන්තමාධාය, ජිව්හාය තාලුං ආහච්ච, චෙතසා චිත්තං අභිනිග්ගණ්හෙය්යං අභිනිප්පීළෙය්යං අභිසන්තාපෙය්ය’න්ති. සො ඛො අහං, භාරද්වාජ, දන්තෙභිදන්තමාධාය, ජිව්හාය තාලුං ආහච්ච, චෙතසා චිත්තං අභිනිග්ගණ්හාමි අභිනිප්පීළෙමි අභිසන්තාපෙමි. තස්ස මය්හං, භාරද්වාජ, දන්තෙභිදන්තමාධාය, ජිව්හාය තාලුං ආහච්ච, චෙතසා චිත්තං අභිනිග්ගණ්හතො අභිනිප්පීළයතො අභිසන්තාපයතො කච්ඡෙහි සෙදා මුච්චන්ති. සෙය්යථාපි, භාරද්වාජ, බලවා පුරිසො දුබ්බලතරං පුරිසං සීසෙ වා ගහෙත්වා ඛන්ධෙ වා ගහෙත්වා අභිනිග්ගණ්හෙය්ය අභිනිප්පීළෙය්ය අභිසන්තාපෙය්ය, එවමෙව ඛො මෙ, භාරද්වාජ, දන්තෙභිදන්තමාධාය, ජිව්හාය තාලුං ආහච්ච, චෙතසා චිත්තං අභිනිග්ගණ්හතො අභිනිප්පීළයතො අභිසන්තාපයතො කච්ඡෙහි සෙදා මුච්චන්ති. ආරද්ධං ඛො පන මෙ, භාරද්වාජ, වීරියං හොති අසල්ලීනං, උපට්ඨිතා සති අසම්මුට්ඨා; සාරද්ධො ච පන මෙ කායො හොති අප්පටිප්පස්සද්ධො, තෙනෙව දුක්ඛප්පධානෙන පධානාභිතුන්නස්ස සතො.

481. ‘‘තස්ස මය්හං, භාරද්වාජ, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං අප්පාණකංයෙව ඣානං ඣායෙය්ය’න්ති. සො ඛො අහං, භාරද්වාජ, මුඛතො ච නාසතො ච අස්සාසපස්සාසෙ උපරුන්ධිං. තස්ස මය්හං, භාරද්වාජ, මුඛතො ච නාසතො ච අස්සාසපස්සාසෙසු උපරුද්ධෙසු කණ්ණසොතෙහි වාතානං නික්ඛමන්තානං අධිමත්තො සද්දො හොති. සෙය්යථාපි නාම කම්මාරගග්ගරියා ධමමානාය අධිමත්තො සද්දො හොති, එවමෙව ඛො මෙ, භාරද්වාජ, මුඛතො ච නාසතො ච අස්සාසපස්සාසෙසු උපරුද්ධෙසු කණ්ණසොතෙහි වාතානං නික්ඛමන්තානං අධිමත්තො සද්දො හොති. ආරද්ධං ඛො පන මෙ, භාරද්වාජ, වීරියං හොති අසල්ලීනං, උපට්ඨිතා සති අසම්මුට්ඨා; සාරද්ධො ච පන මෙ කායො හොති අප්පටිප්පස්සද්ධො, තෙනෙව දුක්ඛප්පධානෙන පධානාභිතුන්නස්ස සතො.

‘‘තස්ස මය්හං, භාරද්වාජ, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං අප්පාණකංයෙව ඣානං ඣායෙය්ය’න්ති. සො ඛො අහං, භාරද්වාජ, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙ උපරුන්ධිං. තස්ස මය්හං, භාරද්වාජ, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙසු උපරුද්ධෙසු අධිමත්තා වාතා මුද්ධනි ඌහනන්ති. සෙය්යථාපි, භාරද්වාජ, බලවා පුරිසො, තිණ්හෙන සිඛරෙන මුද්ධනි අභිමත්ථෙය්ය, එවමෙව ඛො මෙ, භාරද්වාජ, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙසු උපරුද්ධෙසු අධිමත්තා වාතා මුද්ධනි ඌහනන්ති. ආරද්ධං ඛො පන මෙ, භාරද්වාජ, වීරියං හොති අසල්ලීනං , උපට්ඨිතා සති අසම්මුට්ඨා; සාරද්ධො ච පන මෙ කායො හොති අප්පටිප්පස්සද්ධො, තෙනෙව දුක්ඛප්පධානෙන පධානාභිතුන්නස්ස සතො.

‘‘තස්ස මය්හං, භාරද්වාජ, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං අප්පාණකංයෙව ඣානං ඣායෙය්ය’න්ති. සො ඛො අහං, භාරද්වාජ, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙ උපරුන්ධිං. තස්ස මය්හං, භාරද්වාජ, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙසු උපරුද්ධෙසු අධිමත්තා සීසෙ සීසවෙදනා හොන්ති. සෙය්යථාපි, භාරද්වාජ, බලවා පුරිසො දළ්හෙන වරත්තක්ඛණ්ඩෙන සීසෙ සීසවෙඨං දදෙය්ය, එවමෙව ඛො, භාරද්වාජ, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙසු උපරුද්ධෙසු අධිමත්තා සීසෙ සීසවෙදනා හොන්ති. ආරද්ධං ඛො පන මෙ, භාරද්වාජ, වීරියං හොති අසල්ලීනං, උපට්ඨිතා සති අසම්මුට්ඨා; සාරද්ධො ච පන මෙ කායො හොති අප්පටිප්පස්සද්ධො, තෙනෙව දුක්ඛප්පධානෙන පධානාභිතුන්නස්ස සතො.

‘‘තස්ස මය්හං, භාරද්වාජ, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං අප්පාණකංයෙව ඣානං ඣායෙය්ය’න්ති. සො ඛො අහං, භාරද්වාජ, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙ උපරුන්ධිං. තස්ස මය්හං, භාරද්වාජ, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙසු උපරුද්ධෙසු අධිමත්තා වාතා කුච්ඡිං පරිකන්තන්ති. සෙය්යථාපි , භාරද්වාජ, දක්ඛො ගොඝාතකො වා ගොඝාතකන්තෙවාසී වා තිණ්හෙන ගොවිකන්තනෙන කුච්ඡිං පරිකන්තෙය්ය, එවමෙව ඛො මෙ, භාරද්වාජ, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙසු උපරුද්ධෙසු අධිමත්තා වාතා කුච්ඡිං පරිකන්තන්ති. ආරද්ධං ඛො පන මෙ, භාරද්වාජ, වීරියං හොති අසල්ලීනං උපට්ඨිතා සති අසම්මුට්ඨා; සාරද්ධො ච පන මෙ කායො හොති අප්පටිප්පස්සද්ධො, තෙනෙව දුක්ඛප්පධානෙන පධානාභිතුන්නස්ස සතො.

‘‘තස්ස මය්හං, භාරද්වාජ, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං අප්පාණකංයෙව ඣානං ඣායෙය්ය’න්ති. සො ඛො අහං, භාරද්වාජ, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙ උපරුන්ධිං. තස්ස මය්හං, භාරද්වාජ, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙසු උපරුද්ධෙසු අධිමත්තො කායස්මිං ඩාහො හොති. සෙය්යථාපි, භාරද්වාජ, ද්වෙ බලවන්තො පුරිසා දුබ්බලතරං පුරිසං නානාබාහාසු ගහෙත්වා අඞ්ගාරකාසුයා සන්තාපෙය්යුං සම්පරිතාපෙය්යුං, එවමෙව ඛො මෙ, භාරද්වාජ, මුඛතො ච නාසතො ච කණ්ණතො ච අස්සාසපස්සාසෙසු උපරුද්ධෙසු අධිමත්තො කායස්මිං ඩාහො හොති. ආරද්ධං ඛො පන මෙ, භාරද්වාජ, වීරියං හොති අසල්ලීනං, උපට්ඨිතා සති අසම්මුට්ඨා, සාරද්ධො ච පන මෙ කායො හොති අප්පටිප්පස්සද්ධො, තෙනෙව දුක්ඛප්පධානෙන පධානාභිතුන්නස්ස සතො. අපිස්සු මං, භාරද්වාජ, දෙවතා දිස්වා එවමාහංසු – ‘කාලඞ්කතො සමණො ගොතමො’ති. එකච්චා දෙවතා එවමාහංසු – ‘න කාලඞ්කතො සමණො ගොතමො, අපි ච කාලඞ්කරොතී’ති. එකච්චා දෙවතා එවමාහංසු – ‘න කාලඞ්කතො සමණො ගොතමො, නාපි කාලඞ්කරොති; අරහං සමණො ගොතමො, විහාරොත්වෙව සො අරහතො එවරූපො හොතී’ති.

‘‘තස්ස මය්හං, භාරද්වාජ, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං සබ්බසො ආහාරුපච්ඡෙදාය පටිපජ්ජෙය්ය’න්ති. අථ ඛො මං, භාරද්වාජ, දෙවතා උපසඞ්කමිත්වා එතදවොචුං – ‘මා ඛො ත්වං, මාරිස, සබ්බසො ආහාරුපච්ඡෙදාය පටිපජ්ජි. සචෙ ඛො ත්වං, මාරිස, සබ්බසො ආහාරුපච්ඡෙදාය පටිපජ්ජිස්සසි, තස්ස තෙ මයං දිබ්බං ඔජං ලොමකූපෙහි අජ්ඣොහාරෙස්සාම. තාය ත්වං යාපෙස්සසී’ති. තස්ස මය්හං, භාරද්වාජ, එතදහොසි – ‘අහඤ්චෙව ඛො පන සබ්බසො අජජ්ජිතං පටිජානෙය්යං, ඉමා ච මෙ දෙවතා දිබ්බං ඔජං ලොමකූපෙහි අජ්ඣොහාරෙය්යුං, තාය චාහං යාපෙය්යං. තං මමස්ස මුසා’ති. සො ඛො අහං, භාරද්වාජ, තා දෙවතා පච්චාචික්ඛාමි, ‘හල’න්ති වදාමි.

‘‘තස්ස මය්හං, භාරද්වාජ, එතදහොසි – ‘යංනූනාහං ථොකං ථොකං ආහාරං ආහාරෙය්යං පසතං පසතං , යදි වා මුග්ගයූසං, යදි වා කුලත්ථයූසං, යදි වා කළායයූසං, යදි වා හරෙණුකයූස’න්ති. සො ඛො අහං, භාරද්වාජ, ථොකං ථොකං ආහාරං ආහාරෙසිං පසතං පසතං, යදි වා මුග්ගයූසං , යදි වා කුලත්ථයූසං, යදි වා කළායයූසං, යදි වා හරෙණුකයූසං. තස්ස මය්හං, භාරද්වාජ, ථොකං ථොකං ආහාරං ආහාරයතො පසතං පසතං, යදි වා මුග්ගයූසං, යදි වා කුලත්ථයූසං, යදි වා කළායයූසං, යදි වා හරෙණුකයූසං, අධිමත්තකසිමානං පත්තො කායො හොති. සෙය්යථාපි නාම ආසීතිකපබ්බානි වා කාළපබ්බානි වා, එවමෙවස්සු මෙ අඞ්ගපච්චඞ්ගානි භවන්ති තායෙවප්පාහාරතාය; සෙය්යථාපි නාම ඔට්ඨපදං, එවමෙවස්සු මෙ ආනිසදං හොති තායෙවප්පාහාරතාය; සෙය්යථාපි නාම වට්ටනාවළී, එවමෙවස්සු මෙ පිට්ඨිකණ්ටකො උණ්ණතාවනතො හොති තායෙවප්පාහාරතාය; සෙය්යථාපි නාම ජරසාලාය ගොපානසියො ඔලුග්ගවිලුග්ගා භවන්ති, එවමෙවස්සු මෙ ඵාසුළියො ඔලුග්ගවිලුග්ගා භවන්ති තායෙවප්පාහාරතාය; සෙය්යථාපි නාම ගම්භීරෙ උදපානෙ උදකතාරකා ගම්භීරගතා ඔක්ඛායිකා දිස්සන්ති, එවමෙවස්සු මෙ අක්ඛිකූපෙසු අක්ඛිතාරකා ගම්භීරගතා ඔක්ඛායිකා දිස්සන්ති තායෙවප්පාහාරතාය; සෙය්යථාපි නාම තිත්තකාලාබු ආමකච්ඡින්නො වාතාතපෙන සංඵුටිතො හොති සම්මිලාතො, එවමෙවස්සු මෙ සීසච්ඡවි සංඵුටිතා හොති සම්මිලාතා තායෙවප්පාහාරතාය. සො ඛො අහං, භාරද්වාජ, ‘උදරච්ඡවිං පරිමසිස්සාමී’ති පිට්ඨිකණ්ටකංයෙව පරිග්ගණ්හාමි, ‘පිට්ඨිකණ්ටකං පරිමසිස්සාමී’ති උදරච්ඡවිංයෙව පරිග්ගණ්හාමි; යාවස්සු මෙ, භාරද්වාජ, උදරච්ඡවි පිට්ඨිකණ්ටකං අල්ලීනා හොති තායෙවප්පාහාරතාය. සො ඛො අහං, භාරද්වාජ , ‘වච්චං වා මුත්තං වා කරිස්සාමී’ති තත්ථෙව අවකුජ්ජො පපතාමි තායෙවප්පාහාරතාය. සො ඛො අහං, භාරද්වාජ, ඉමමෙව කායං අස්සාසෙන්තො පාණිනා ගත්තානි අනුමජ්ජාමි. තස්ස මය්හං, භාරද්වාජ, පාණිනා ගත්තානි අනුමජ්ජතො පූතිමූලානි ලොමානි කායස්මා පපතන්ති තායෙවප්පාහාරතාය. අපිස්සු මං, භාරද්වාජ, මනුස්සා දිස්වා එවමාහංසු – ‘කාළො සමණො ගොතමො’ති. එකච්චෙ මනුස්සා එවමාහංසු – ‘න කාළො සමණො ගොතමො, සාමො සමණො ගොතමො’ති. එකච්චෙ මනුස්සා එවමාහංසු – ‘න කාළො සමණො ගොතමො නපි සාමො, මඞ්ගුරච්ඡවි සමණො ගොතමො’ති; යාවස්සු මෙ, භාරද්වාජ, තාව පරිසුද්ධො ඡවිවණ්ණො පරියොදාතො උපහතො හොති තායෙවප්පාහාරතාය.

482. ‘‘තස්ස මය්හං, භාරද්වාජ, එතදහොසි – ‘යෙ ඛො කෙචි අතීතමද්ධානං සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ඔපක්කමිකා දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදයිංසු , එතාවපරමං, නයිතො භිය්යො; යෙපි හි කෙචි අනාගතමද්ධානං සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ඔපක්කමිකා දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදයිස්සන්ති, එතාවපරමං, නයිතො භිය්යො; යෙපි හි කෙචි එතරහි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ඔපක්කමිකා දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදයන්ති, එතාවපරමං, නයිතො භිය්යො. න ඛො පනාහං ඉමාය කටුකාය දුක්කරකාරිකාය අධිගච්ඡාමි උත්තරි මනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසං. සියා නු ඛො අඤ්ඤො මග්ගො බොධායා’ති ? තස්ස මය්හං භාරද්වාජ, එතදහොසි – ‘අභිජානාමි ඛො පනාහං පිතු සක්කස්ස කම්මන්තෙ සීතාය ජම්බුච්ඡායාය නිසින්නො විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරිතා. සියා නු ඛො එසො මග්ගො බොධායා’ති? තස්ස මය්හං, භාරද්වාජ, සතානුසාරි විඤ්ඤාණං අහොසි – ‘එසෙව මග්ගො බොධායා’ති. තස්ස මය්හං, භාරද්වාජ, එතදහොසි – ‘කිං නු ඛො අහං තස්ස සුඛස්ස භායාමි යං තං සුඛං අඤ්ඤත්රෙව කාමෙහි අඤ්ඤත්ර අකුසලෙහි ධම්මෙහී’ති? තස්ස මය්හං, භාරද්වාජ, එතදහොසි – ‘න ඛො අහං තස්ස සුඛස්ස භායාමි යං තං සුඛං අඤ්ඤත්රෙව කාමෙහි අඤ්ඤත්ර අකුසලෙහි ධම්මෙහී’ති.

483. ‘‘තස්ස මය්හං, භාරද්වාජ, එතදහොසි – ‘න ඛො තං සුකරං සුඛං අධිගන්තුං එවං අධිමත්තකසිමානං පත්තකායෙන. යංනූනාහං ඔළාරිකං ආහාරං ආහාරෙය්යං ඔදනකුම්මාස’න්ති. සො ඛො අහං, භාරද්වාජ, ඔළාරිකං ආහාරං ආහාරෙසිං ඔදනකුම්මාසං. තෙන ඛො පන මං, භාරද්වාජ, සමයෙන පඤ්චවග්ගියා භික්ඛූ පච්චුපට්ඨිතා හොන්ති – ‘යං ඛො සමණො ගොතමො ධම්මං අධිගමිස්සති තං නො ආරොචෙස්සතී’ති. යතො ඛො අහං, භාරද්වාජ, ඔළාරිකං ආහාරං ආහාරෙසිං ඔදනකුම්මාසං, අථ මෙ තෙ පඤ්චවග්ගියා භික්ඛූ නිබ්බිජ්ජ පක්කමිංසු – ‘බාහුල්ලිකො සමණො ගොතමො පධානවිබ්භන්තො ආවත්තො බාහුල්ලායා’ති.

‘‘සො ඛො අහං, භාරද්වාජ, ඔළාරිකං ආහාරං ආහාරෙත්වා බලං ගහෙත්වා විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහාසිං. විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං… තතියං ඣානං… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහාසිං.

‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ පුබ්බෙනිවාසානුස්සතිඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙසිං. සො අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරාමි, සෙය්යථිදං – එකම්පි ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො…පෙ… ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරාමි. අයං ඛො මෙ, භාරද්වාජ, රත්තියා පඨමෙ යාමෙ පඨමා විජ්ජා අධිගතා, අවිජ්ජා විහතා, විජ්ජා උප්පන්නා; තමො විහතො, ආලොකො උප්පන්නො; යථා තං අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො.

484. ‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ සත්තානං චුතූපපාතඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙසිං. සො දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සාමි චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ සුගතෙ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාමි…පෙ… අයං ඛො මෙ, භාරද්වාජ, රත්තියා මජ්ඣිමෙ යාමෙ දුතියා විජ්ජා අධිගතා, අවිජ්ජා විහතා, විජ්ජා උප්පන්නා; තමො විහතො, ආලොකො උප්පන්නො; යථා තං අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො.

‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ ආසවානං ඛයඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙසිං. සො ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං; ‘ඉමෙ ආසවා’ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, ‘අයං ආසවසමුදයො’ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, ‘අයං ආසවනිරොධො’ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, ‘අයං ආසවනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං. තස්ස මෙ එවං ජානතො එවං පස්සතො කාමාසවාපි චිත්තං විමුච්චිත්ථ, භවාසවාපි චිත්තං විමුච්චිත්ථ, අවිජ්ජාසවාපි චිත්තං විමුච්චිත්ථ. විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං අහොසි. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති අබ්භඤ්ඤාසිං. අයං ඛො මෙ, භාරද්වාජ, රත්තියා පච්ඡිමෙ යාමෙ තතියා විජ්ජා අධිගතා, අවිජ්ජා විහතා, විජ්ජා උප්පන්නා; තමො විහතො, ආලොකො උප්පන්නො; යථා තං අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො’’ති.

485. එවං වුත්තෙ, සඞ්ගාරවො මාණවො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අට්ඨිතවතං [අට්ඨිත වත (සී. ස්යා. කං. පී.)] භොතො ගොතමස්ස පධානං අහොසි, සප්පුරිසවතං [සප්පුරිස වත (සී. ස්යා. කං. පී.)] භොතො ගොතමස්ස පධානං අහොසි; යථා තං අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස. කිං නු ඛො, භො ගොතම, අත්ථි දෙවා’’ති [අධිදෙවාති (ක.) එවං සබ්බෙසු ‘අත්ථි දෙවා’තිපදෙසු]? ‘‘ඨානසො මෙතං [ඛො පනෙතං (ස්යා. කං. ක.)], භාරද්වාජ, විදිතං යදිදං – අධිදෙවා’’ති [අත්ථි දෙවාති (සී. ස්යා. කං. පී.), අතිදෙවාති (?) එවං සබ්බෙසු ‘අධිදෙවා’තිපදෙසු]. ‘‘කිං නු ඛො, භො ගොතම, ‘අත්ථි දෙවා’ති පුට්ඨො සමානො ‘ඨානසො මෙතං, භාරද්වාජ , විදිතං යදිදං අධිදෙවා’ති වදෙසි. නනු, භො ගොතම, එවං සන්තෙ තුච්ඡා මුසා හොතී’’ති? ‘‘‘අත්ථි දෙවා’ති, භාරද්වාජ, පුට්ඨො සමානො ‘අත්ථි දෙවා’ති යො වදෙය්ය, ‘ඨානසො මෙ විදිතා’ති [ඨානසො විදිතා මෙ විදිතාති (සී. ස්යා. කං. පී.), ඨානසො මෙ විදිතා අතිදෙවාති (?)] යො වදෙය්ය; අථ ඛ්වෙත්ථ විඤ්ඤුනා පුරිසෙන එකංසෙන නිට්ඨං ගන්තබ්බං [ගන්තුං (ක.), ගන්තුං වා (ස්යා. කං.)] යදිදං – ‘අත්ථි දෙවා’’’ති. ‘‘කිස්ස පන මෙ භවං ගොතමො ආදිකෙනෙව න බ්යාකාසී’’ති [ගොතමො ආදිකෙනෙව බ්යාකාසීති (ක.), ගොතමො අත්ථි දෙවාති න බ්යාකාසීති (?)]? ‘‘උච්චෙන සම්මතං ඛො එතං, භාරද්වාජ, ලොකස්මිං යදිදං – ‘අත්ථි දෙවා’’’ති.

486. එවං වුත්තෙ, සඞ්ගාරවො මාණවො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අභික්කන්තං, භො ගොතම, අභික්කන්තං, භො ගොතම! සෙය්යථාපි, භො ගොතම, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජෙය්ය, පටිච්ඡන්නං වා විවරෙය්ය, මූළ්හස්ස වා මග්ගං ආචික්ඛෙය්ය, අන්ධකාරෙ වා තෙලපජ්ජොතං ධාරෙය්ය – චක්ඛුමන්තො රූපානි දක්ඛන්තීති – එවමෙවං භොතා ගොතමෙන අනෙකපරියායෙන ධම්මො පකාසිතො. එසාහං භවන්තං ගොතමං සරණං ගච්ඡාමි ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. උපාසකං මං භවං ගොතමො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති.

සඞ්ගාරවසුත්තං නිට්ඨිතං දසමං.

බ්රාහ්මණවග්ගො නිට්ඨිතො පඤ්චමො.

තස්සුද්දානං –

බ්රහ්මායු සෙලස්සලායනො, ඝොටමුඛො ච බ්රාහ්මණො;

චඞ්කී එසු ධනඤ්ජානි, වාසෙට්ඨො සුභගාරවොති.

ඉදං වග්ගානමුද්දානං –

වග්ගො ගහපති භික්ඛු, පරිබ්බාජකනාමකො;

රාජවග්ගො බ්රාහ්මණොති, පඤ්ච මජ්ඣිමආගමෙ.

මජ්ඣිමපණ්ණාසකං සමත්තං.