📜

නමො තස්ස භගවතො අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස

මජ්ඣිමනිකායෙ

උපරිපණ්ණාසපාළි

1. දෙවදහවග්ගො

1. දෙවදහසුත්තං

1. එවං ¶ ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සක්කෙසු විහරති දෙවදහං නාම සක්යානං නිගමො. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච – ‘‘සන්ති, භික්ඛවෙ, එකෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘යං කිඤ්චායං පුරිසපුග්ගලො පටිසංවෙදෙති සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා, සබ්බං තං පුබ්බෙකතහෙතු. ඉති පුරාණානං කම්මානං තපසා බ්යන්තීභාවා, නවානං කම්මානං අකරණා, ආයතිං අනවස්සවො; ආයතිං අනවස්සවා කම්මක්ඛයො; කම්මක්ඛයා ¶ දුක්ඛක්ඛයො; දුක්ඛක්ඛයා වෙදනාක්ඛයො; වෙදනාක්ඛයා සබ්බං දුක්ඛං නිජ්ජිණ්ණං භවිස්සතී’ති. එවංවාදිනො, භික්ඛවෙ, නිගණ්ඨා.

‘‘එවංවාදාහං ¶ , භික්ඛවෙ, නිගණ්ඨෙ උපසඞ්කමිත්වා එවං වදාමි – ‘සච්චං කිර තුම්හෙ, ආවුසො නිගණ්ඨා, එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – යං කිඤ්චායං පුරිසපුග්ගලො පටිසංවෙදෙති සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා, සබ්බං තං පුබ්බෙකතහෙතු. ඉති පුරාණානං කම්මානං තපසා බ්යන්තීභාවා, නවානං කම්මානං අකරණා, ආයතිං අනවස්සවො; ආයතිං අනවස්සවා කම්මක්ඛයො; කම්මක්ඛයා දුක්ඛක්ඛයො; දුක්ඛක්ඛයා වෙදනාක්ඛයො; වෙදනාක්ඛයා සබ්බං දුක්ඛං නිජ්ජිණ්ණං භවිස්සතී’ති? තෙ ච මෙ, භික්ඛවෙ, නිගණ්ඨා එවං පුට්ඨා ‘ආමා’ති පටිජානන්ති.

‘‘ත්යාහං ¶ එවං වදාමි – ‘කිං පන තුම්හෙ, ආවුසො නිගණ්ඨා, ජානාථ – අහුවම්හෙව මයං පුබ්බෙ, න නාහුවම්හා’ති? ‘නො හිදං, ආවුසො’.

‘‘‘කිං පන තුම්හෙ, ආවුසො නිගණ්ඨා, ජානාථ – අකරම්හෙව මයං පුබ්බෙ පාපකම්මං, න නාකරම්හා’ති? ‘නො හිදං, ආවුසො’.

‘‘‘කිං පන තුම්හෙ, ආවුසො නිගණ්ඨා, ජානාථ – එවරූපං වා එවරූපං වා පාපකම්මං අකරම්හා’ති? ‘නො හිදං, ආවුසො’.

‘‘‘කිං පන තුම්හෙ, ආවුසො නිගණ්ඨා, ජානාථ – එත්තකං වා දුක්ඛං නිජ්ජිණ්ණං, එත්තකං වා දුක්ඛං නිජ්ජීරෙතබ්බං, එත්තකම්හි වා දුක්ඛෙ නිජ්ජිණ්ණෙ සබ්බං දුක්ඛං නිජ්ජිණ්ණං භවිස්සතී’ති? ‘නො ¶ හිදං, ආවුසො’.

‘‘‘කිං පන තුම්හෙ, ආවුසො නිගණ්ඨා, ජානාථ – දිට්ඨෙව ධම්මෙ අකුසලානං ධම්මානං පහානං, කුසලානං ධම්මානං උපසම්පද’න්ති? ‘නො හිදං, ආවුසො’.

2. ‘‘ඉති කිර තුම්හෙ, ආවුසො නිගණ්ඨා, න ජානාථ – අහුවම්හෙව මයං ¶ පුබ්බෙ, න නාහුවම්හාති ¶ , න ජානාථ – අකරම්හෙව මයං පුබ්බෙ පාපකම්මං, න නාකරම්හාති, න ජානාථ – එවරූපං වා එවරූපං වා පාපකම්මං අකරම්හාති, න ජානාථ – එත්තකං වා දුක්ඛං නිජ්ජිණ්ණං, එත්තකං වා දුක්ඛං නිජ්ජීරෙතබ්බං, එත්තකම්හි වා දුක්ඛෙ නිජ්ජිණ්ණෙ සබ්බං දුක්ඛං නිජ්ජිණ්ණං භවිස්සතීති, න ජානාථ – දිට්ඨෙව ධම්මෙ අකුසලානං ධම්මානං පහානං, කුසලානං ධම්මානං උපසම්පදං; එවං සන්තෙ ආයස්මන්තානං නිගණ්ඨානං න කල්ලමස්ස වෙය්යාකරණාය – යං කිඤ්චායං පුරිසපුග්ගලො පටිසංවෙදෙති සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා, සබ්බං තං පුබ්බෙකතහෙතු. ඉති පුරාණානං කම්මානං තපසා බ්යන්තීභාවා, නවානං කම්මානං අකරණා, ආයතිං අනවස්සවො; ආයතිං අනවස්සවා කම්මක්ඛයො; කම්මක්ඛයා දුක්ඛක්ඛයො; දුක්ඛක්ඛයා වෙදනාක්ඛයො; වෙදනාක්ඛයා සබ්බං දුක්ඛං නිජ්ජිණ්ණං භවිස්සතී’’ති.

‘‘සචෙ පන තුම්හෙ, ආවුසො නිගණ්ඨා, ජානෙය්යාථ – අහුවම්හෙව මයං පුබ්බෙ, න නාහුවම්හාති, ජානෙය්යාථ – අකරම්හෙව මයං පුබ්බෙ පාපකම්මං, න නාකරම්හාති, ජානෙය්යාථ – එවරූපං වා එවරූපං වා පාපකම්මං අකරම්හාති, ජානෙය්යාථ – එත්තකං වා දුක්ඛං නිජ්ජිණ්ණං, එත්තකං වා දුක්ඛං නිජ්ජීරෙතබ්බං, එත්තකම්හි වා දුක්ඛෙ නිජ්ජිණ්ණෙ සබ්බං දුක්ඛං නිජ්ජිණ්ණං භවිස්සතීති, ජානෙය්යාථ – දිට්ඨෙව ධම්මෙ අකුසලානං ධම්මානං පහානං, කුසලානං ධම්මානං ¶ උපසම්පදං; එවං සන්තෙ ආයස්මන්තානං නිගණ්ඨානං කල්ලමස්ස වෙය්යාකරණාය – යං ¶ කිඤ්චායං පුරිසපුග්ගලො පටිසංවෙදෙති සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා, සබ්බං තං පුබ්බෙකතහෙතු. ඉති පුරාණානං කම්මානං ¶ තපසා බ්යන්තීභාවා, නවානං කම්මානං අකරණා, ආයතිං අනවස්සවො; ආයතිං අනවස්සවා කම්මක්ඛයො; කම්මක්ඛයා දුක්ඛක්ඛයො; දුක්ඛක්ඛයා වෙදනාක්ඛයො; වෙදනාක්ඛයා සබ්බං දුක්ඛං නිජ්ජිණ්ණං භවිස්සතී’’ති.

3. ‘‘සෙය්යථාපි, ආවුසො නිගණ්ඨා, පුරිසො සල්ලෙන විද්ධො අස්ස සවිසෙන ගාළ්හූපලෙපනෙන [ගාළ්හපලෙපනෙන (ක.)]; සො සල්ලස්සපි වෙධනහෙතු [වෙදනාහෙතු (සී. පී. ක.)] දුක්ඛා තිබ්බා [තිප්පා (සී. ස්යා. කං. පී.)] කටුකා වෙදනා වෙදියෙය්ය. තස්ස මිත්තාමච්චා ඤාතිසාලොහිතා භිසක්කං සල්ලකත්තං උපට්ඨාපෙය්යුං. තස්ස සො භිසක්කො සල්ලකත්තො සත්ථෙන වණමුඛං පරිකන්තෙය්ය; සො සත්ථෙනපි වණමුඛස්ස පරිකන්තනහෙතු දුක්ඛා තිබ්බා කටුකා වෙදනා වෙදියෙය්ය. තස්ස සො භිසක්කො සල්ලකත්තො එසනියා සල්ලං එසෙය්ය; සො එසනියාපි සල්ලස්ස එසනාහෙතු දුක්ඛා තිබ්බා කටුකා වෙදනා වෙදියෙය්ය ¶ . තස්ස සො භිසක්කො සල්ලකත්තො සල්ලං අබ්බුහෙය්ය [අබ්බුය්හෙය්ය (සී.), අබ්භූණ්හෙය්ය (ස්යා. කං.)]; සො සල්ලස්සපි අබ්බුහනහෙතු [අබ්බුය්හනහෙතු (සී.), අබ්භූණ්හනහෙතු (ස්යා. කං.)] දුක්ඛා තිබ්බා කටුකා වෙදනා වෙදියෙය්ය. තස්ස සො භිසක්කො සල්ලකත්තො අගදඞ්ගාරං වණමුඛෙ ඔදහෙය්ය; සො අගදඞ්ගාරස්සපි වණමුඛෙ ඔදහනහෙතු දුක්ඛා තිබ්බා කටුකා වෙදනා වෙදියෙය්ය. සො අපරෙන සමයෙන රූළ්හෙන වණෙන සඤ්ඡවිනා අරොගො අස්ස සුඛී සෙරී සයංවසී යෙන කාමඞ්ගමො. තස්ස එවමස්ස – අහං ඛො පුබ්බෙ සල්ලෙන විද්ධො අහොසිං සවිසෙන ගාළ්හූපලෙපනෙන. සොහං ¶ සල්ලස්සපි වෙධනහෙතු දුක්ඛා තිබ්බා කටුකා වෙදනා වෙදියිං. තස්ස මෙ මිත්තාමච්චා ඤාතිසාලොහිතා භිසක්කං සල්ලකත්තං උපට්ඨපෙසුං. තස්ස මෙ සො භිසක්කො සල්ලකත්තො සත්ථෙන වණමුඛං පරිකන්ති; සොහං සත්ථෙනපි වණමුඛස්ස පරිකන්තනහෙතු දුක්ඛා තිබ්බා කටුකා වෙදනා වෙදියිං. තස්ස මෙ සො භිසක්කො සල්ලකත්තො එසනියා සල්ලං එසි; සො අහං එසනියාපි සල්ලස්ස එසනාහෙතු දුක්ඛා තිබ්බා කටුකා වෙදනා වෙදියිං. තස්ස මෙ සො භිසක්කො ¶ සල්ලකත්තො සල්ලං අබ්බුහි [අබ්බුය්හි (සී.), අබ්භූණ්හි (ස්යා. කං.)]; සොහං සල්ලස්සපි අබ්බුහනහෙතු දුක්ඛා තිබ්බා කටුකා වෙදනා වෙදියිං. තස්ස මෙ සො භිසක්කො සල්ලකත්තො අගදඞ්ගාරං වණමුඛෙ ඔදහි; සොහං අගදඞ්ගාරස්සපි වණමුඛෙ ඔදහනහෙතු දුක්ඛා තිබ්බා කටුකා වෙදනා වෙදියිං. සොම්හි ¶ එතරහි රූළ්හෙන වණෙන සඤ්ඡවිනා අරොගො සුඛී සෙරී සයංවසී යෙන කාමඞ්ගමො’’ති.

‘‘එවමෙව ඛො, ආවුසො නිගණ්ඨා, සචෙ තුම්හෙ ජානෙය්යාථ – අහුවම්හෙව මයං පුබ්බෙ, න නාහුවම්හාති, ජානෙය්යාථ – අකරම්හෙව මයං පුබ්බෙ පාපකම්මං, න නාකරම්හාති, ජානෙය්යාථ – එවරූපං වා එවරූපං වා පාපකම්මං අකරම්හාති, ජානෙය්යාථ – එත්තකං වා දුක්ඛං නිජ්ජිණ්ණං, එත්තකං වා දුක්ඛං නිජ්ජීරෙතබ්බං, එත්තකම්හි වා දුක්ඛෙ නිජ්ජිණ්ණෙ සබ්බං දුක්ඛං නිජ්ජිණ්ණං භවිස්සතීති, ජානෙය්යාථ – දිට්ඨෙව ධම්මෙ අකුසලානං ධම්මානං පහානං, කුසලානං ධම්මානං උපසම්පදං; එවං සන්තෙ ආයස්මන්තානං නිගණ්ඨානං කල්ලමස්ස වෙය්යාකරණාය – යං ¶ කිඤ්චායං පුරිසපුග්ගලො පටිසංවෙදෙති සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා, සබ්බං තං පුබ්බෙකතහෙතු. ඉති පුරාණානං කම්මානං තපසා බ්යන්තීභාවා, නවානං කම්මානං අකරණා, ආයතිං අනවස්සවො; ආයතිං අනවස්සවා කම්මක්ඛයො; කම්මක්ඛයා දුක්ඛක්ඛයො; දුක්ඛක්ඛයා වෙදනාක්ඛයො; වෙදනාක්ඛයා සබ්බං දුක්ඛං නිජ්ජිණ්ණං භවිස්සතී’’ති.

‘‘යස්මා ච ඛො තුම්හෙ, ආවුසො නිගණ්ඨා, න ජානාථ – අහුවම්හෙව මයං පුබ්බෙ, න නාහුවම්හාති, න ජානාථ – අකරම්හෙව මයං පුබ්බෙ පාපකම්මං, න නාකරම්හාති, න ජානාථ – එවරූපං වා එවරූපං වා පාපකම්මං අකරම්හාති, න ජානාථ – එත්තකං වා දුක්ඛං නිජ්ජිණ්ණං, එත්තකං ¶ වා දුක්ඛං නිජ්ජීරෙතබ්බං, එත්තකම්හි වා දුක්ඛෙ නිජ්ජිණ්ණෙ සබ්බං දුක්ඛං නිජ්ජිණ්ණං භවිස්සතීති, න ජානාථ – දිට්ඨෙව ධම්මෙ අකුසලානං ධම්මානං පහානං, කුසලානං ධම්මානං උපසම්පදං; තස්මා ආයස්මන්තානං නිගණ්ඨානං න කල්ලමස්ස වෙය්යාකරණාය – යං කිඤ්චායං පුරිසපුග්ගලො පටිසංවෙදෙති සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා, සබ්බං තං පුබ්බෙකතහෙතු. ඉති පුරාණානං කම්මානං තපසා බ්යන්තීභාවා, නවානං කම්මානං අකරණා, ආයතිං අනවස්සවො; ආයතිං අනවස්සවා කම්මක්ඛයො; කම්මක්ඛයා දුක්ඛක්ඛයො; දුක්ඛක්ඛයා වෙදනාක්ඛයො; වෙදනාක්ඛයා සබ්බං දුක්ඛං නිජ්ජිණ්ණං භවිස්සතී’’ති.

4. ‘‘එවං ¶ වුත්තෙ, භික්ඛවෙ, තෙ නිගණ්ඨා මං එතදවොචුං – ‘නිගණ්ඨො ¶ , ආවුසො, නාටපුත්තො [නාථපුත්තො (සී.)] සබ්බඤ්ඤූ සබ්බදස්සාවී, අපරිසෙසං ඤාණදස්සනං පටිජානාති ¶ . චරතො ච මෙ තිට්ඨතො ච සුත්තස්ස ච ජාගරස්ස ච සතතං සමිතං ඤාණදස්සනං පච්චුපට්ඨිත’න්ති. සො එවමාහ – ‘අත්ථි ඛො වො, ආවුසො නිගණ්ඨා, පුබ්බෙව පාපකම්මං කතං, තං ඉමාය කටුකාය දුක්කරකාරිකාය නිජ්ජීරෙථ, යං පනෙත්ථ එතරහි කායෙන සංවුතා වාචාය සංවුතා මනසා සංවුතා තං ආයතිං පාපකම්මස්ස අකරණං. ඉති පුරාණානං කම්මානං තපසා බ්යන්තීභාවා, නවානං කම්මානං අකරණා, ආයතිං අනවස්සවො; ආයතිං අනවස්සවා කම්මක්ඛයො; කම්මක්ඛයා දුක්ඛක්ඛයො; දුක්ඛක්ඛයා වෙදනාක්ඛයො; වෙදනාක්ඛයා සබ්බං දුක්ඛං නිජ්ජිණ්ණං භවිස්සතී’ති. තඤ්ච පනම්හාකං රුච්චති චෙව ඛමති ච, තෙන චම්හා අත්තමනා’’ති.

5. ‘‘එවං වුත්තෙ අහං, භික්ඛවෙ, තෙ නිගණ්ඨෙ එතදවොචං – ‘පඤ්ච ඛො ඉමෙ, ආවුසො නිගණ්ඨා, ධම්මා දිට්ඨෙව ධම්මෙ ද්විධාවිපාකා. කතමෙ පඤ්ච? සද්ධා, රුචි, අනුස්සවො, ආකාරපරිවිතක්කො, දිට්ඨිනිජ්ඣානක්ඛන්ති – ඉමෙ ඛො, ආවුසො නිගණ්ඨා, පඤ්ච ධම්මා දිට්ඨෙව ධම්මෙ ද්විධාවිපාකා. තත්රායස්මන්තානං නිගණ්ඨානං කා අතීතංසෙ සත්ථරි සද්ධා, කා රුචි, කො අනුස්සවො, කො ආකාරපරිවිතක්කො, කා දිට්ඨිනිජ්ඣානක්ඛන්තී’ති. එවංවාදී [එවංවාදීසු (ක.)] ඛො අහං, භික්ඛවෙ, නිගණ්ඨෙසු න කඤ්චි [කිඤ්චි (සී. පී. ක.)] සහධම්මිකං වාදපටිහාරං සමනුපස්සාමි.

‘‘පුන චපරාහං [පුන ච පනාහං (සී. පී. ක.)], භික්ඛවෙ, තෙ නිගණ්ඨෙ එවං වදාමි – ‘තං කිං මඤ්ඤථ, ආවුසො නිගණ්ඨා. යස්මිං වො සමයෙ තිබ්බො [තිප්පො (පී.)] උපක්කමො හොති ¶ තිබ්බං පධානං, තිබ්බා තස්මිං සමයෙ ඔපක්කමිකා දුක්ඛා තිබ්බා කටුකා වෙදනා වෙදියෙථ; යස්මිං පන වො සමයෙ න තිබ්බො උපක්කමො ¶ හොති න තිබ්බං පධානං, න තිබ්බා තස්මිං සමයෙ ඔපක්කමිකා දුක්ඛා තිබ්බා කටුකා වෙදනා වෙදියෙථා’ති? ‘යස්මිං නො, ආවුසො ගොතම, සමයෙ තිබ්බො උපක්කමො හොති තිබ්බං පධානං, තිබ්බා තස්මිං සමයෙ ඔපක්කමිකා දුක්ඛා තිබ්බා කටුකා වෙදනා වෙදියාම; යස්මිං පන නො සමයෙ ¶ න තිබ්බො උපක්කමො හොති න තිබ්බං පධානං, න තිබ්බා තස්මිං සමයෙ ඔපක්කමිකා දුක්ඛා තිබ්බා කටුකා වෙදනා වෙදියාමා’’’ති.

6. ‘‘ඉති ¶ කිර, ආවුසො නිගණ්ඨා, යස්මිං වො සමයෙ තිබ්බො උපක්කමො හොති තිබ්බං පධානං, තිබ්බා තස්මිං සමයෙ ඔපක්කමිකා දුක්ඛා තිබ්බා කටුකා වෙදනා වෙදියෙථ; යස්මිං පන වො සමයෙ න තිබ්බො උපක්කමො හොති න තිබ්බං පධානං, න තිබ්බා තස්මිං සමයෙ ඔපක්කමිකා දුක්ඛා තිබ්බා කටුකා වෙදනා වෙදියෙථ. එවං සන්තෙ ආයස්මන්තානං නිගණ්ඨානං න කල්ලමස්ස වෙය්යාකරණාය – යං කිඤ්චායං පුරිසපුග්ගලො පටිසංවෙදෙති සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා, සබ්බං තං පුබ්බෙකතහෙතු. ඉති පුරාණානං කම්මානං තපසා බ්යන්තීභාවා, නවානං කම්මානං අකරණා, ආයතිං අනවස්සවො; ආයතිං අනවස්සවා කම්මක්ඛයො; කම්මක්ඛයා දුක්ඛක්ඛයො; දුක්ඛක්ඛයා වෙදනාක්ඛයො ¶ ; වෙදනාක්ඛයා සබ්බං දුක්ඛං නිජ්ජිණ්ණං භවිස්සතීති. සචෙ, ආවුසො නිගණ්ඨා, යස්මිං වො සමයෙ තිබ්බො උපක්කමො හොති තිබ්බං පධානං, න තිබ්බා තස්මිං සමයෙ ඔපක්කමිකා දුක්ඛා තිබ්බා කටුකා වෙදනා වෙදියෙථ; යස්මිං පන වො සමයෙ න තිබ්බො උපක්කමො හොති න තිබ්බං පධානං, තිබ්බා තස්මිං සමයෙ ඔපක්කමිකා දුක්ඛා තිබ්බා කටුකා වෙදනා වෙදියෙථ [පධානං, තිට්ඨෙය්යෙව තස්මිං සමයෙ… වෙදනා (සී. ස්යා. කං. පී.)]; එවං සන්තෙ ආයස්මන්තානං නිගණ්ඨානං කල්ලමස්ස වෙය්යාකරණාය – යං කිඤ්චායං පුරිසපුග්ගලො පටිසංවෙදෙති සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා, සබ්බං තං පුබ්බෙකතහෙතු. ඉති පුරාණානං කම්මානං තපසා බ්යන්තීභාවා, නවානං කම්මානං අකරණා, ආයතිං අනවස්සවො; ආයතිං අනවස්සවා කම්මක්ඛයො; කම්මක්ඛයා දුක්ඛක්ඛයො; දුක්ඛක්ඛයා වෙදනාක්ඛයො; වෙදනාක්ඛයා සබ්බං දුක්ඛං නිජ්ජිණ්ණං භවිස්සතී’’ති.

‘‘‘යස්මා ච ඛො, ආවුසො නිගණ්ඨා, යස්මිං වො සමයෙ තිබ්බො උපක්කමො හොති තිබ්බං පධානං, තිබ්බා තස්මිං සමයෙ ඔපක්කමිකා දුක්ඛා තිබ්බා කටුකා වෙදනා වෙදියෙථ; යස්මිං පන වො සමයෙ න තිබ්බො උපක්කමො හොති න තිබ්බං පධානං, න තිබ්බා තස්මිං සමයෙ ඔපක්කමිකා දුක්ඛා තිබ්බා කටුකා වෙදනා වෙදියෙථ; තෙ තුම්හෙ සාමංයෙව ඔපක්කමිකා දුක්ඛා ¶ තිබ්බා කටුකා වෙදනා වෙදයමානා අවිජ්ජා අඤ්ඤාණා සම්මොහා විපච්චෙථ ¶ – යං කිඤ්චායං පුරිසපුග්ගලො පටිසංවෙදෙති සුඛං වා දුක්ඛං වා අදුක්ඛමසුඛං වා, සබ්බං තං පුබ්බෙකතහෙතු. ඉති පුරාණානං කම්මානං ¶ තපසා බ්යන්තීභාවා, නවානං කම්මානං අකරණා, ආයතිං අනවස්සවො; ආයතිං අනවස්සවා කම්මක්ඛයො; කම්මක්ඛයා දුක්ඛක්ඛයො; දුක්ඛක්ඛයා වෙදනාක්ඛයො ¶ ; වෙදනාක්ඛයා සබ්බං දුක්ඛං නිජ්ජිණ්ණං භවිස්සතී’ති. එවංවාදීපි [එවංවාදීසුපි (ක.)] ඛො අහං, භික්ඛවෙ, නිගණ්ඨෙසු න කඤ්චි සහධම්මිකං වාදපටිහාරං සමනුපස්සාමි.

7. ‘‘පුන චපරාහං, භික්ඛවෙ, තෙ නිගණ්ඨෙ එවං වදාමි – ‘තං කිං මඤ්ඤථාවුසො නිගණ්ඨා, යමිදං කම්මං දිට්ඨධම්මවෙදනීයං තං උපක්කමෙන වා පධානෙන වා සම්පරායවෙදනීයං හොතූති ලබ්භමෙත’න්ති? ‘නො හිදං, ආවුසො’. ‘යං පනිදං කම්මං සම්පරායවෙදනීයං තං උපක්කමෙන වා පධානෙන වා දිට්ඨධම්මවෙදනීයං හොතූති ලබ්භමෙත’න්ති? ‘නො හිදං, ආවුසො’. ‘තං කිං මඤ්ඤථාවුසො නිගණ්ඨා, යමිදං කම්මං සුඛවෙදනීයං තං උපක්කමෙන වා පධානෙන වා දුක්ඛවෙදනීයං හොතූති ලබ්භමෙත’න්ති? ‘නො හිදං, ආවුසො’. ‘යං පනිදං කම්මං දුක්ඛවෙදනීයං තං උපක්කමෙන වා පධානෙන වා සුඛවෙදනීයං හොතූති ලබ්භමෙත’න්ති? ‘නො හිදං, ආවුසො’. ‘තං කිං මඤ්ඤථාවුසො නිගණ්ඨා, යමිදං කම්මං පරිපක්කවෙදනීයං තං උපක්කමෙන වා පධානෙන වා අපරිපක්කවෙදනීයං හොතූති ලබ්භමෙත’න්ති? ‘නො හිදං, ආවුසො’. ‘යං පනිදං කම්මං අපරිපක්කවෙදනීයං තං උපක්කමෙන වා පධානෙන වා පරිපක්කවෙදනීයං හොතූති ලබ්භමෙත’න්ති? ‘නො හිදං, ආවුසො’. ‘තං කිං මඤ්ඤථාවුසො නිගණ්ඨා, යමිදං කම්මං ¶ බහුවෙදනීයං තං උපක්කමෙන වා පධානෙන වා අප්පවෙදනීයං ¶ හොතූති ලබ්භමෙත’න්ති? ‘නො හිදං, ආවුසො’. ‘යං පනිදං කම්මං අප්පවෙදනීයං තං උපක්කමෙන වා පධානෙන වා බහුවෙදනීයං හොතූති ලබ්භමෙත’න්ති? ‘නො හිදං, ආවුසො’. ‘තං කිං මඤ්ඤථාවුසො නිගණ්ඨා, යමිදං කම්මං සවෙදනීයං තං උපක්කමෙන වා පධානෙන වා අවෙදනීයං හොතූති ලබ්භමෙත’න්ති? ‘නො හිදං, ආවුසො’. ‘යං පනිදං කම්මං අවෙදනීයං තං උපක්කමෙන වා පධානෙන වා සවෙදනීයං හොතූති ලබ්භමෙත’න්ති? ‘නො හිදං, ආවුසො’.

8. ‘‘ඉති කිර, ආවුසො නිගණ්ඨා, යමිදං කම්මං දිට්ඨධම්මවෙදනීයං තං උපක්කමෙන වා පධානෙන වා සම්පරායවෙදනීයං හොතූති අලබ්භමෙතං, යං පනිදං කම්මං සම්පරායවෙදනීයං තං උපක්කමෙන වා පධානෙන වා දිට්ඨධම්මවෙදනීයං හොතූති අලබ්භමෙතං, යමිදං කම්මං සුඛවෙදනීයං තං ¶ උපක්කමෙන වා පධානෙන වා දුක්ඛවෙදනීයං හොතූති අලබ්භමෙතං, යමිදං කම්මං දුක්ඛවෙදනීයං ¶ තං උපක්කමෙන වා පධානෙන වා සුඛවෙදනීයං හොතූති අලබ්භමෙතං, යමිදං කම්මං පරිපක්කවෙදනීයං තං උපක්කමෙන වා පධානෙන වා අපරිපක්කවෙදනීයං හොතූති අලබ්භමෙතං, යමිදං කම්මං අපරිපක්කවෙදනීයං තං උපක්කමෙන වා පධානෙන වා පරිපක්කවෙදනීයං හොතූති අලබ්භමෙතං, යමිදං කම්මං බහුවෙදනීයං තං උපක්කමෙන වා පධානෙන වා අප්පවෙදනීයං හොතූති අලබ්භමෙතං, යමිදං කම්මං අප්පවෙදනීයං තං උපක්කමෙන වා පධානෙන වා බහුවෙදනීයං හොතූති අලබ්භමෙතං, යමිදං කම්මං සවෙදනීයං තං උපක්කමෙන වා පධානෙන වා ¶ අවෙදනීයං හොතූති අලබ්භමෙතං, යමිදං කම්මං අවෙදනීයං තං උපක්කමෙන වා පධානෙන වා සවෙදනීයං හොතූති අලබ්භමෙතං; එවං සන්තෙ ආයස්මන්තානං නිගණ්ඨානං අඵලො උපක්කමො ¶ හොති, අඵලං පධානං’’.

‘‘එවංවාදී, භික්ඛවෙ, නිගණ්ඨා. එවංවාදීනං, භික්ඛවෙ, නිගණ්ඨානං දස සහධම්මිකා වාදානුවාදා ගාරය්හං ඨානං ආගච්ඡන්ති.

9. ‘‘සචෙ, භික්ඛවෙ, සත්තා පුබ්බෙකතහෙතු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්ති; අද්ධා, භික්ඛවෙ, නිගණ්ඨා පුබ්බෙ දුක්කටකම්මකාරිනො යං එතරහි එවරූපා දුක්ඛා තිබ්බා කටුකා වෙදනා වෙදියන්ති. සචෙ, භික්ඛවෙ, සත්තා ඉස්සරනිම්මානහෙතු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්ති; අද්ධා, භික්ඛවෙ, නිගණ්ඨා පාපකෙන ඉස්සරෙන නිම්මිතා යං එතරහි එවරූපා දුක්ඛා තිබ්බා කටුකා වෙදනා වෙදියන්ති. සචෙ, භික්ඛවෙ, සත්තා සඞ්ගතිභාවහෙතු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්ති; අද්ධා, භික්ඛවෙ, නිගණ්ඨා පාපසඞ්ගතිකා යං එතරහි එවරූපා දුක්ඛා තිබ්බා කටුකා වෙදනා වෙදියන්ති. සචෙ, භික්ඛවෙ, සත්තා අභිජාතිහෙතු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්ති; අද්ධා, භික්ඛවෙ, නිගණ්ඨා පාපාභිජාතිකා යං එතරහි එවරූපා දුක්ඛා තිබ්බා කටුකා වෙදනා වෙදියන්ති. සචෙ, භික්ඛවෙ, සත්තා දිට්ඨධම්මූපක්කමහෙතු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්ති; අද්ධා, භික්ඛවෙ, නිගණ්ඨා එවරූපා දිට්ඨධම්මූපක්කමා යං එතරහි එවරූපා දුක්ඛා තිබ්බා කටුකා වෙදනා වෙදියන්ති.

‘‘සචෙ, භික්ඛවෙ, සත්තා පුබ්බෙකතහෙතු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්ති, ගාරය්හා නිගණ්ඨා; නො චෙ සත්තා පුබ්බෙකතහෙතු සුඛදුක්ඛං ¶ පටිසංවෙදෙන්ති, ගාරය්හා නිගණ්ඨා. සචෙ, භික්ඛවෙ, සත්තා ඉස්සරනිම්මානහෙතු ¶ සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්ති, ගාරය්හා නිගණ්ඨා; නො චෙ සත්තා ඉස්සරනිම්මානහෙතු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්ති, ගාරය්හා නිගණ්ඨා. සචෙ, භික්ඛවෙ, සත්තා සඞ්ගතිභාවහෙතු ¶ සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්ති, ගාරය්හා නිගණ්ඨා; නො චෙ සත්තා සඞ්ගතිභාවහෙතු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්ති, ගාරය්හා නිගණ්ඨා. සචෙ, භික්ඛවෙ, සත්තා අභිජාතිහෙතු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්ති, ගාරය්හා නිගණ්ඨා; නො චෙ සත්තා අභිජාතිහෙතු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්ති, ගාරය්හා නිගණ්ඨා. සචෙ, භික්ඛවෙ, සත්තා දිට්ඨධම්මූපක්කමහෙතු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්ති, ගාරය්හා ¶ නිගණ්ඨා; නො චෙ සත්තා දිට්ඨධම්මූපක්කමහෙතු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්ති, ගාරය්හා නිගණ්ඨා. එවංවාදී, භික්ඛවෙ, නිගණ්ඨා. එවංවාදීනං, භික්ඛවෙ, නිගණ්ඨානං ඉමෙ දස සහධම්මිකා වාදානුවාදා ගාරය්හං ඨානං ආගච්ඡන්ති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, අඵලො උපක්කමො හොති, අඵලං පධානං.

10. ‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, සඵලො උපක්කමො හොති, සඵලං පධානං? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න හෙව අනද්ධභූතං අත්තානං දුක්ඛෙන අද්ධභාවෙති, ධම්මිකඤ්ච සුඛං න පරිච්චජති, තස්මිඤ්ච සුඛෙ අනධිමුච්ඡිතො හොති. සො එවං පජානාති – ‘ඉමස්ස ඛො මෙ දුක්ඛනිදානස්ස සඞ්ඛාරං පදහතො සඞ්ඛාරප්පධානා විරාගො හොති, ඉමස්ස පන මෙ දුක්ඛනිදානස්ස අජ්ඣුපෙක්ඛතො උපෙක්ඛං භාවයතො විරාගො හොතී’ති. සො යස්ස හි ඛ්වාස්ස [යස්ස ඛො පනස්ස (සී.), යස්ස ඛ්වාස්ස (පී.)] ¶ දුක්ඛනිදානස්ස සඞ්ඛාරං පදහතො සඞ්ඛාරප්පධානා විරාගො හොති, සඞ්ඛාරං තත්ථ පදහති. යස්ස පනස්ස දුක්ඛනිදානස්ස අජ්ඣුපෙක්ඛතො උපෙක්ඛං භාවයතො විරාගො හොති, උපෙක්ඛං තත්ථ භාවෙති. තස්ස තස්ස දුක්ඛනිදානස්ස සඞ්ඛාරං පදහතො සඞ්ඛාරප්පධානා විරාගො හොති – එවම්පිස්ස තං දුක්ඛං නිජ්ජිණ්ණං හොති. තස්ස තස්ස දුක්ඛනිදානස්ස අජ්ඣුපෙක්ඛතො උපෙක්ඛං භාවයතො විරාගො හොති – එවම්පිස්ස තං දුක්ඛං නිජ්ජිණ්ණං හොති.

11. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, පුරිසො ඉත්ථියා සාරත්තො පටිබද්ධචිත්තො තිබ්බච්ඡන්දො තිබ්බාපෙක්ඛො. සො තං ඉත්ථිං පස්සෙය්ය අඤ්ඤෙන පුරිසෙන සද්ධිං සන්තිට්ඨන්තිං සල්ලපන්තිං සඤ්ජග්ඝන්තිං සංහසන්තිං. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, අපි නු තස්ස පුරිසස්ස අමුං ඉත්ථිං දිස්වා අඤ්ඤෙන පුරිසෙන සද්ධිං සන්තිට්ඨන්තිං සල්ලපන්තිං සඤ්ජග්ඝන්තිං සංහසන්තිං උප්පජ්ජෙය්යුං ¶ සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සූපායාසා’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘තං කිස්ස හෙතු’’? ‘‘අමු හි, භන්තෙ, පුරිසො අමුස්සා ඉත්ථියා සාරත්තො පටිබද්ධචිත්තො තිබ්බච්ඡන්දො තිබ්බාපෙක්ඛො ¶ . තස්මා තං ඉත්ථිං දිස්වා අඤ්ඤෙන පුරිසෙන සද්ධිං සන්තිට්ඨන්තිං සල්ලපන්තිං සඤ්ජග්ඝන්තිං ¶ සංහසන්තිං උප්පජ්ජෙය්යුං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සූපායාසා’’ති. ‘‘අථ ඛො, භික්ඛවෙ, තස්ස පුරිසස්ස එවමස්ස – ‘අහං ඛො අමුස්සා ඉත්ථියා සාරත්තො පටිබද්ධචිත්තො තිබ්බච්ඡන්දො තිබ්බාපෙක්ඛො. තස්ස මෙ අමුං ඉත්ථිං දිස්වා අඤ්ඤෙන පුරිසෙන සද්ධිං සන්තිට්ඨන්තිං සල්ලපන්තිං සඤ්ජග්ඝන්තිං සංහසන්තිං ¶ උප්පජ්ජන්ති සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සූපායාසා. යංනූනාහං යො මෙ අමුස්සා ඉත්ථියා ඡන්දරාගො තං පජහෙය්ය’න්ති. සො යො අමුස්සා ඉත්ථියා ඡන්දරාගො තං පජහෙය්ය. සො තං ඉත්ථිං පස්සෙය්ය අපරෙන සමයෙන අඤ්ඤෙන පුරිසෙන සද්ධිං සන්තිට්ඨන්තිං සල්ලපන්තිං සඤ්ජග්ඝන්තිං සංහසන්තිං. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, අපි නු තස්ස පුරිසස්ස අමුං ඉත්ථිං දිස්වා අඤ්ඤෙන පුරිසෙන සද්ධිං සන්තිට්ඨන්තිං සල්ලපන්තිං සඤ්ජග්ඝන්තිං සංහසන්තිං උප්පජ්ජෙය්යුං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සූපායාසා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘තං කිස්ස හෙතු’’? ‘‘අමු හි, භන්තෙ, පුරිසො අමුස්සා ඉත්ථියා විරාගො. තස්මා තං ඉත්ථිං දිස්වා අඤ්ඤෙන පුරිසෙන සද්ධිං සන්තිට්ඨන්තිං සල්ලපන්තිං සඤ්ජග්ඝන්තිං සංහසන්තිං න උප්පජ්ජෙය්යුං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සූපායාසා’’ති.

‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න හෙව අනද්ධභූතං අත්තානං දුක්ඛෙන අද්ධභාවෙති, ධම්මිකඤ්ච සුඛං න පරිච්චජති, තස්මිඤ්ච සුඛෙ අනධිමුච්ඡිතො හොති. සො එවං පජානාති – ‘ඉමස්ස ඛො මෙ දුක්ඛනිදානස්ස සඞ්ඛාරං පදහතො සඞ්ඛාරප්පධානා විරාගො හොති, ඉමස්ස පන මෙ දුක්ඛනිදානස්ස අජ්ඣුපෙක්ඛතො උපෙක්ඛං භාවයතො විරාගො හොතී’ති. සො යස්ස හි ඛ්වාස්ස දුක්ඛනිදානස්ස සඞ්ඛාරං පදහතො සඞ්ඛාරප්පධානා විරාගො හොති, සඞ්ඛාරං තත්ථ පදහති; යස්ස පනස්ස දුක්ඛනිදානස්ස අජ්ඣුපෙක්ඛතො උපෙක්ඛං භාවයතො විරාගො හොති, උපෙක්ඛං තත්ථ භාවෙති. තස්ස තස්ස දුක්ඛනිදානස්ස සඞ්ඛාරං පදහතො ¶ සඞ්ඛාරප්පධානා විරාගො හොති – එවම්පිස්ස තං දුක්ඛං නිජ්ජිණ්ණං හොති ¶ . තස්ස තස්ස දුක්ඛනිදානස්ස අජ්ඣුපෙක්ඛතො උපෙක්ඛං භාවයතො විරාගො හොති – එවම්පිස්ස තං දුක්ඛං නිජ්ජිණ්ණං හොති. එවම්පි, භික්ඛවෙ, සඵලො උපක්කමො හොති, සඵලං පධානං.

12. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යථාසුඛං ඛො මෙ විහරතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති; දුක්ඛාය පන මෙ අත්තානං පදහතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති. යංනූනාහං දුක්ඛාය අත්තානං පදහෙය්ය’න්ති. සො දුක්ඛාය අත්තානං පදහති. තස්ස දුක්ඛාය අත්තානං පදහතො අකුසලා ¶ ධම්මා ¶ පරිහායන්ති කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති. සො න අපරෙන සමයෙන දුක්ඛාය අත්තානං පදහති. තං කිස්ස හෙතු? යස්ස හි සො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අත්ථාය දුක්ඛාය අත්තානං පදහෙය්ය ස්වාස්ස අත්ථො අභිනිප්ඵන්නො හොති. තස්මා න අපරෙන සමයෙන දුක්ඛාය අත්තානං පදහති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, උසුකාරො තෙජනං ද්වීසු අලාතෙසු ආතාපෙති පරිතාපෙති උජුං කරොති කම්මනියං. යතො ඛො, භික්ඛවෙ, උසුකාරස්ස තෙජනං ද්වීසු අලාතෙසු ආතාපිතං හොති පරිතාපිතං උජුං කතං [උජුං කතං හොති (සී.)] කම්මනියං, න සො තං අපරෙන සමයෙන උසුකාරො තෙජනං ද්වීසු අලාතෙසු ආතාපෙති පරිතාපෙති උජුං කරොති කම්මනියං. තං කිස්ස හෙතු? යස්ස හි සො, භික්ඛවෙ, අත්ථාය උසුකාරො තෙජනං ද්වීසු අලාතෙසු ආතාපෙය්ය පරිතාපෙය්ය උජුං ¶ කරෙය්ය කම්මනියං ස්වාස්ස අත්ථො අභිනිප්ඵන්නො හොති. තස්මා න අපරෙන සමයෙන උසුකාරො තෙජනං ද්වීසු අලාතෙසු ආතාපෙති පරිතාපෙති උජුං කරොති කම්මනියං. එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යථාසුඛං ඛො මෙ විහරතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති; දුක්ඛාය පන මෙ අත්තානං පදහතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති. යංනූනාහං දුක්ඛාය අත්තානං පදහෙය්ය’න්ති. සො දුක්ඛාය අත්තානං පදහති. තස්ස දුක්ඛාය අත්තානං පදහතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති. සො න අපරෙන සමයෙන දුක්ඛාය ¶ අත්තානං පදහති. තං කිස්ස හෙතු? යස්ස හි සො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අත්ථාය දුක්ඛාය අත්තානං පදහෙය්ය ස්වාස්ස අත්ථො අභිනිප්ඵන්නො හොති. තස්මා න අපරෙන සමයෙන දුක්ඛාය අත්තානං පදහති. එවම්පි, භික්ඛවෙ, සඵලො උපක්කමො හොති, සඵලං පධානං.

13. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, ඉධ තථාගතො ලොකෙ උප්පජ්ජති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා. සො ඉමං ලොකං සදෙවකං සමාරකං සබ්රහ්මකං සස්සමණබ්රාහ්මණිං පජං සදෙවමනුස්සං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙති. සො ධම්මං දෙසෙති ආදිකල්යාණං මජ්ඣෙකල්යාණං පරියොසානකල්යාණං සාත්ථං සබ්යඤ්ජනං, කෙවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං ¶ බ්රහ්මචරියං පකාසෙති. තං ධම්මං සුණාති ගහපති වා ගහපතිපුත්තො ¶ වා අඤ්ඤතරස්මිං වා කුලෙ පච්චාජාතො. සො තං ධම්මං සුත්වා තථාගතෙ සද්ධං පටිලභති. සො තෙන සද්ධාපටිලාභෙන සමන්නාගතො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘සම්බාධො ඝරාවාසො රජාපථො, අබ්භොකාසො පබ්බජ්ජා. නයිදං සුකරං අගාරං අජ්ඣාවසතා එකන්තපරිපුණ්ණං එකන්තපරිසුද්ධං සඞ්ඛලිඛිතං බ්රහ්මචරියං චරිතුං. යංනූනාහං කෙසමස්සුං ¶ ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජෙය්ය’න්ති. සො අපරෙන සමයෙන අප්පං වා භොගක්ඛන්ධං පහාය මහන්තං වා භොගක්ඛන්ධං පහාය, අප්පං වා ඤාතිපරිවට්ටං පහාය මහන්තං වා ඤාතිපරිවට්ටං පහාය කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජති.

14. ‘‘සො එවං පබ්බජිතො සමානො භික්ඛූනං සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො පාණාතිපාතං පහාය පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති නිහිතදණ්ඩො නිහිතසත්ථො, ලජ්ජී දයාපන්නො සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පී විහරති. අදින්නාදානං පහාය අදින්නාදානා පටිවිරතො හොති දින්නාදායී දින්නපාටිකඞ්ඛී, අථෙනෙන සුචිභූතෙන අත්තනා විහරති. අබ්රහ්මචරියං පහාය බ්රහ්මචාරී හොති ආරාචාරී විරතො මෙථුනා ගාමධම්මා. මුසාවාදං පහාය මුසාවාදා පටිවිරතො හොති සච්චවාදී සච්චසන්ධො ථෙතො පච්චයිකො අවිසංවාදකො ලොකස්ස. පිසුණං වාචං පහාය පිසුණාය වාචාය පටිවිරතො හොති; ඉතො සුත්වා න අමුත්ර අක්ඛාතා ඉමෙසං භෙදාය, අමුත්ර වා සුත්වා න ඉමෙසං අක්ඛාතා අමූසං භෙදාය – ඉති භින්නානං ¶ වා සන්ධාතා සහිතානං වා අනුප්පදාතා සමග්ගාරාමො සමග්ගරතො සමග්ගනන්දී සමග්ගකරණිං වාචං භාසිතා හොති. ඵරුසං වාචං පහාය ඵරුසාය වාචාය පටිවිරතො හොති; යා සා වාචා නෙලා කණ්ණසුඛා පෙමනීයා හදයඞ්ගමා පොරී බහුජනකන්තා බහුජනමනාපා තථාරූපිං වාචං භාසිතා හොති. සම්ඵප්පලාපං පහාය සම්ඵප්පලාපා පටිවිරතො හොති කාලවාදී භූතවාදී අත්ථවාදී ධම්මවාදී විනයවාදී, නිධානවතිං වාචං භාසිතා කාලෙන සාපදෙසං පරියන්තවතිං අත්ථසංහිතං. සො බීජගාමභූතගාමසමාරම්භා පටිවිරතො හොති. එකභත්තිකො හොති රත්තූපරතො විරතො විකාලභොජනා. නච්චගීතවාදිතවිසූකදස්සනා පටිවිරතො හොති. මාලාගන්ධවිලෙපනධාරණමණ්ඩනවිභූසනට්ඨානා ¶ පටිවිරතො හොති. උච්චාසයනමහාසයනා පටිවිරතො හොති. ජාතරූපරජතපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති. ආමකධඤ්ඤපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති. ආමකමංසපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති. ඉත්ථිකුමාරිකපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති. දාසිදාසපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති. අජෙළකපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති. කුක්කුටසූකරපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති. හත්ථිගවස්සවළවපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති. ඛෙත්තවත්ථුපටිග්ගහණා පටිවිරතො හොති. දූතෙය්යපහිණගමනානුයොගා පටිවිරතො හොති. කයවික්කයා පටිවිරතො හොති. තුලාකූටකංසකූටමානකූටා පටිවිරතො හොති. උක්කොටනවඤ්චනනිකතිසාචියොගා [සාවියොගා (ස්යා. කං. ක.) එත්ථ සාචිසද්දො කුටිලපරියායො] පටිවිරතො හොති. ඡෙදනවධබන්ධනවිපරාමොසආලොපසහසාකාරා පටිවිරතො හොති [පස්ස ම. නි. 1.293 චූළහත්ථිපදොපමෙ].

‘‘සො ¶ සන්තුට්ඨො හොති කායපරිහාරිකෙන චීවරෙන, කුච්ඡිපරිහාරිකෙන පිණ්ඩපාතෙන. සො යෙන ¶ යෙනෙව පක්කමති සමාදායෙව පක්කමති. සෙය්යථාපි නාම පක්ඛී සකුණො යෙන යෙනෙව ඩෙති සපත්තභාරොව ඩෙති, එවමෙව භික්ඛු සන්තුට්ඨො හොති කායපරිහාරිකෙන චීවරෙන, කුච්ඡිපරිහාරිකෙන පිණ්ඩපාතෙන; සො යෙන යෙනෙව පක්කමති සමාදායෙව පක්කමති. සො ඉමිනා අරියෙන සීලක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො අජ්ඣත්තං අනවජ්ජසුඛං පටිසංවෙදෙති.

15. ‘‘සො චක්ඛුනා රූපං දිස්වා න නිමිත්තග්ගාහී හොති නානුබ්යඤ්ජනග්ගාහී. යත්වාධිකරණමෙනං චක්ඛුන්ද්රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවෙය්යුං තස්ස සංවරාය පටිපජ්ජති, රක්ඛති චක්ඛුන්ද්රියං, චක්ඛුන්ද්රියෙ සංවරං ආපජ්ජති. සොතෙන සද්දං සුත්වා…පෙ… ඝානෙන ගන්ධං ඝායිත්වා…පෙ… ජිව්හාය රසං සායිත්වා…පෙ… කායෙන ඵොට්ඨබ්බං ඵුසිත්වා…පෙ… මනසා ධම්මං විඤ්ඤාය න නිමිත්තග්ගාහී හොති නානුබ්යඤ්ජනග්ගාහී. යත්වාධිකරණමෙනං මනින්ද්රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවෙය්යුං තස්ස සංවරාය පටිපජ්ජති, රක්ඛති මනින්ද්රියං, මනින්ද්රියෙ සංවරං ආපජ්ජති. සො ඉමිනා අරියෙන ඉන්ද්රියසංවරෙන සමන්නාගතො අජ්ඣත්තං අබ්යාසෙකසුඛං පටිසංවෙදෙති.

‘‘සො ¶ අභික්කන්තෙ පටික්කන්තෙ සම්පජානකාරී හොති, ආලොකිතෙ විලොකිතෙ සම්පජානකාරී හොති, සමිඤ්ජිතෙ [සම්මිඤ්ජිතෙ (සී. ස්යා. කං. පී.)] පසාරිතෙ සම්පජානකාරී හොති, සඞ්ඝාටිපත්තචීවරධාරණෙ සම්පජානකාරී හොති ¶ , අසිතෙ පීතෙ ඛායිතෙ සායිතෙ සම්පජානකාරී හොති, උච්චාරපස්සාවකම්මෙ සම්පජානකාරී හොති, ගතෙ ඨිතෙ නිසින්නෙ සුත්තෙ ජාගරිතෙ භාසිතෙ තුණ්හීභාවෙ සම්පජානකාරී හොති.

16. ‘‘සො ඉමිනා ච අරියෙන සීලක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො, (ඉමාය ච අරියාය සන්තුට්ඨියා සමන්නාගතො,) [පස්ස ම. නි. 1.296 චූළහත්ථිපදොපමෙ] ඉමිනා ච අරියෙන ඉන්ද්රියසංවරෙන සමන්නාගතො, ඉමිනා ච අරියෙන සතිසම්පජඤ්ඤෙන සමන්නාගතො විවිත්තං සෙනාසනං භජති අරඤ්ඤං රුක්ඛමූලං පබ්බතං කන්දරං ගිරිගුහං සුසානං වනපත්ථං අබ්භොකාසං පලාලපුඤ්ජං. සො පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො නිසීදති පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා, උජුං කායං පණිධාය, පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා. සො අභිජ්ඣං ලොකෙ පහාය විගතාභිජ්ඣෙන චෙතසා විහරති, අභිජ්ඣාය චිත්තං පරිසොධෙති. බ්යාපාදපදොසං පහාය අබ්යාපන්නචිත්තො විහරති සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පී, බ්යාපාදපදොසා චිත්තං පරිසොධෙති. ථිනමිද්ධං පහාය විගතථිනමිද්ධො විහරති ආලොකසඤ්ඤී සතො සම්පජානො, ථිනමිද්ධා චිත්තං පරිසොධෙති. උද්ධච්චකුක්කුච්චං පහාය අනුද්ධතො විහරති අජ්ඣත්තං වූපසන්තචිත්තො ¶ , උද්ධච්චකුක්කුච්චා චිත්තං පරිසොධෙති. විචිකිච්ඡං පහාය තිණ්ණවිචිකිච්ඡො විහරති අකථංකථී කුසලෙසු ධම්මෙසු, විචිකිච්ඡාය චිත්තං පරිසොධෙති.

‘‘සො ඉමෙ පඤ්ච නීවරණෙ පහාය චෙතසො උපක්කිලෙසෙ පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණෙ විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. එවම්පි ¶ , භික්ඛවෙ, සඵලො උපක්කමො හොති, සඵලං පධානං.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. එවම්පි, භික්ඛවෙ, සඵලො උපක්කමො හොති, සඵලං පධානං.

‘‘පුන ¶ චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පීතියා ච විරාගා උපෙක්ඛකො ච විහරති සතො ච සම්පජානො, සුඛඤ්ච කායෙන පටිසංවෙදෙති. යං තං අරියා ආචික්ඛන්ති – ‘උපෙක්ඛකො සතිමා සුඛවිහාරී’ති තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. එවම්පි, භික්ඛවෙ, සඵලො උපක්කමො හොති, සඵලං පධානං.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා, පුබ්බෙව සොමනස්සදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා, අදුක්ඛමසුඛං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. එවම්පි, භික්ඛවෙ, සඵලො උපක්කමො හොති, සඵලං පධානං.

17. ‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ පුබ්බෙනිවාසානුස්සතිඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙති. සො අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති, සෙය්යථිදං [සෙය්යථීදං (සී. ස්යා. කං. පී.)] – එකම්පි ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො තිස්සොපි ජාතියො චතස්සොපි ජාතියො පඤ්චපි ජාතියො දසපි ජාතියො වීසම්පි ජාතියො තිංසම්පි ජාතියො චත්තාලීසම්පි ජාතියො පඤ්ඤාසම්පි ජාතියො ජාතිසතම්පි ¶ ජාතිසහස්සම්පි ජාතිසතසහස්සම්පි අනෙකෙපි සංවට්ටකප්පෙ අනෙකෙපි විවට්ටකප්පෙ අනෙකෙපි සංවට්ටවිවට්ටකප්පෙ – ‘අමුත්රාසිං එවංනාමො එවංගොත්තො එවංවණ්ණො එවමාහාරො එවංසුඛදුක්ඛප්පටිසංවෙදී එවමායුපරියන්තො, සො තතො චුතො අමුත්ර උදපාදිං; තත්රාපාසිං එවංනාමො එවංගොත්තො එවංවණ්ණො එවමාහාරො එවංසුඛදුක්ඛප්පටිසංවෙදී එවමායුපරියන්තො, සො තතො චුතො ඉධූපපන්නො’ති. ඉති සාකාරං ¶ සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති. එවම්පි, භික්ඛවෙ, සඵලො උපක්කමො හොති, සඵලං පධානං.

18. ‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ සත්තානං චුතූපපාතඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙති. සො දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ, සුගතෙ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති ¶ – ‘ඉමෙ වත භොන්තො සත්තා කායදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා වචීදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා මනොදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං උපවාදකා මිච්ඡාදිට්ඨිකා මිච්ඡාදිට්ඨිකම්මසමාදානා, තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපන්නා. ඉමෙ වා පන භොන්තො සත්තා කායසුචරිතෙන සමන්නාගතා වචීසුචරිතෙන සමන්නාගතා මනොසුචරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං අනුපවාදකා සම්මාදිට්ඨිකා සම්මාදිට්ඨිකම්මසමාදානා, තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං ¶ සග්ගං ලොකං උපපන්නා’ති. ඉති දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ, සුගතෙ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති. එවම්පි, භික්ඛවෙ, සඵලො උපක්කමො හොති, සඵලං පධානං.

19. ‘‘සො ¶ එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ ආසවානං ඛයඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙති. සො ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති; ‘ඉමෙ ආසවා’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං ආසවසමුදයො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං ආසවනිරොධො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං ආසවනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති. තස්ස එවං ජානතො එවං පස්සතො කාමාසවාපි චිත්තං විමුච්චති, භවාසවාපි චිත්තං විමුච්චති, අවිජ්ජාසවාපි චිත්තං විමුච්චති. විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං හොති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාති. එවම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, සඵලො උපක්කමො හොති, සඵලං පධානං. එවංවාදී, භික්ඛවෙ, තථාගතා. එවංවාදීනං, භික්ඛවෙ, තථාගතානං [තථාගතො, එවංවාදිං භික්ඛවෙ තථාගතං (සී. ස්යා. කං. පී.)] දස සහධම්මිකා පාසංසට්ඨානා ආගච්ඡන්ති.

20. ‘‘සචෙ ¶ , භික්ඛවෙ, සත්තා පුබ්බෙකතහෙතු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්ති; අද්ධා, භික්ඛවෙ, තථාගතො පුබ්බෙ ¶ සුකතකම්මකාරී යං එතරහි එවරූපා අනාසවා සුඛා වෙදනා වෙදෙති. සචෙ, භික්ඛවෙ, සත්තා ඉස්සරනිම්මානහෙතු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්ති; අද්ධා, භික්ඛවෙ, තථාගතො භද්දකෙන ඉස්සරෙන ¶ නිම්මිතො යං එතරහි එවරූපා අනාසවා සුඛා වෙදනා වෙදෙති. සචෙ, භික්ඛවෙ, සත්තා සඞ්ගතිභාවහෙතු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්ති; අද්ධා, භික්ඛවෙ, තථාගතො කල්යාණසඞ්ගතිකො යං එතරහි එවරූපා අනාසවා සුඛා වෙදනා වෙදෙති. සචෙ, භික්ඛවෙ, සත්තා අභිජාතිහෙතු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්ති; අද්ධා, භික්ඛවෙ, තථාගතො කල්යාණාභිජාතිකො යං එතරහි එවරූපා අනාසවා සුඛා වෙදනා වෙදෙති. සචෙ, භික්ඛවෙ, සත්තා දිට්ඨධම්මූපක්කමහෙතු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්ති; අද්ධා, භික්ඛවෙ, තථාගතො කල්යාණදිට්ඨධම්මූපක්කමො යං එතරහි එවරූපා අනාසවා සුඛා වෙදනා වෙදෙති.

‘‘සචෙ, භික්ඛවෙ, සත්තා පුබ්බෙකතහෙතු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්ති, පාසංසො තථාගතො; නො චෙ සත්තා පුබ්බෙකතහෙතු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්ති, පාසංසො තථාගතො. සචෙ, භික්ඛවෙ, සත්තා ඉස්සරනිම්මානහෙතු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්ති, පාසංසො තථාගතො; නො චෙ සත්තා ඉස්සරනිම්මානහෙතු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්ති, පාසංසො තථාගතො. සචෙ, භික්ඛවෙ, සත්තා සඞ්ගතිභාවහෙතු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්ති, පාසංසො තථාගතො; නො චෙ සත්තා සඞ්ගතිභාවහෙතු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්ති, පාසංසො තථාගතො. සචෙ, භික්ඛවෙ, සත්තා අභිජාතිහෙතු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්ති, පාසංසො තථාගතො; නො චෙ සත්තා ¶ අභිජාතිහෙතු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්ති, පාසංසො තථාගතො. සචෙ, භික්ඛවෙ, සත්තා දිට්ඨධම්මූපක්කමහෙතු සුඛදුක්ඛං පටිසංවෙදෙන්ති, පාසංසො තථාගතො; නො චෙ සත්තා දිට්ඨධම්මූපක්කමහෙතු සුඛදුක්ඛං ¶ පටිසංවෙදෙන්ති, පාසංසො තථාගතො. එවංවාදී, භික්ඛවෙ, තථාගතා. එවංවාදීනං, භික්ඛවෙ, තථාගතානං ඉමෙ දස සහධම්මිකා පාසංසට්ඨානා ආගච්ඡන්තී’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

දෙවදහසුත්තං නිට්ඨිතං පඨමං.

2. පඤ්චත්තයසුත්තං [පඤ්චායතනසුත්ත (ක.)]

21. එවං ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච – ‘‘සන්ති, භික්ඛවෙ, එකෙ සමණබ්රාහ්මණා අපරන්තකප්පිකා අපරන්තානුදිට්ඨිනො අපරන්තං ආරබ්භ අනෙකවිහිතානි අධිවුත්තිපදානි [අධිමුත්තිපදානි (ස්යා. කං. ක.)] අභිවදන්ති. ‘සඤ්ඤී අත්තා හොති අරොගො පරං මරණා’ති – ඉත්ථෙකෙ අභිවදන්ති; ‘අසඤ්ඤී අත්තා හොති අරොගො පරං මරණා’ති – ඉත්ථෙකෙ අභිවදන්ති; ‘නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤී අත්තා හොති අරොගො පරං මරණා’ති – ඉත්ථෙකෙ අභිවදන්ති; සතො වා පන සත්තස්ස උච්ඡෙදං විනාසං විභවං පඤ්ඤපෙන්ති [පඤ්ඤාපෙන්ති (සී. ස්යා. කං. පී.)], දිට්ඨධම්මනිබ්බානං වා පනෙකෙ අභිවදන්ති. ඉති සන්තං වා අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං [පරං මරණා. ඉති ඉමානි (ක.)] පරං මරණා, සතො වා පන සත්තස්ස උච්ඡෙදං විනාසං විභවං පඤ්ඤපෙන්ති, දිට්ඨධම්මනිබ්බානං වා පනෙකෙ අභිවදන්ති. ඉති ඉමානි පඤ්ච [පරං මරණා. ඉති ඉමානි (ක.)] හුත්වා තීණි හොන්ති, තීණි හුත්වා පඤ්ච හොන්ති – අයමුද්දෙසො පඤ්චත්තයස්ස.

22. ‘‘තත්ර, භික්ඛවෙ, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා සඤ්ඤිං අත්තානං ¶ පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, රූපිං වා තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා සඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, අරූපිං ¶ වා තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා සඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, රූපිඤ්ච අරූපිඤ්ච වා තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා සඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, නෙවරූපිං නාරූපිං වා තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා සඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, එකත්තසඤ්ඤිං වා තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා සඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, නානත්තසඤ්ඤිං වා තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා සඤ්ඤිං අත්තානං ¶ පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, පරිත්තසඤ්ඤිං වා තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා සඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, අප්පමාණසඤ්ඤිං වා තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා සඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, එතං [එවං (ක.)] වා පනෙකෙසං [පනෙතෙසං (ස්යා. කං.)] උපාතිවත්තතං විඤ්ඤාණකසිණමෙකෙ අභිවදන්ති අප්පමාණං ආනෙඤ්ජං ¶ . තයිදං, භික්ඛවෙ, තථාගතො අභිජානාති [පජානාති (සී. ස්යා. කං. පී.) අට්ඨකථා ඔලොකෙතබ්බා]. යෙ ඛො තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා සඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, රූපිං වා තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා සඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, අරූපිං වා තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා සඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, රූපිඤ්ච අරූපිඤ්ච වා තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා සඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, නෙවරූපිං නාරූපිං වා තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා සඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, එකත්තසඤ්ඤිං වා තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා ¶ සඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, නානත්තසඤ්ඤිං වා තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා සඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, පරිත්තසඤ්ඤිං වා තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා සඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, අප්පමාණසඤ්ඤිං වා තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා සඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා [මරණාති (ක.)], යා වා පනෙතාසං සඤ්ඤානං පරිසුද්ධා පරමා අග්ගා අනුත්තරියා අක්ඛායති ¶ – යදි රූපසඤ්ඤානං යදි අරූපසඤ්ඤානං යදි එකත්තසඤ්ඤානං යදි නානත්තසඤ්ඤානං. ‘නත්ථි කිඤ්චී’ති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනමෙකෙ අභිවදන්ති අප්පමාණං ආනෙඤ්ජං. ‘තයිදං සඞ්ඛතං ඔළාරිකං අත්ථි ඛො පන සඞ්ඛාරානං නිරොධො අත්ථෙත’න්ති – ඉති විදිත්වා තස්ස නිස්සරණදස්සාවී තථාගතො තදුපාතිවත්තො.

23. ‘‘තත්ර, භික්ඛවෙ, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා අසඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, රූපිං වා තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා අසඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, අරූපිං වා තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා අසඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, රූපිඤ්ච අරූපිඤ්ච වා තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා අසඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, නෙවරූපිං නාරූපිං වා තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා අසඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා. තත්ර, භික්ඛවෙ, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා සඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා තෙසමෙතෙ ¶ පටික්කොසන්ති. තං කිස්ස හෙතු? සඤ්ඤා රොගො සඤ්ඤා ගණ්ඩො සඤ්ඤා සල්ලං, එතං සන්තං එතං පණීතං යදිදං – ‘අසඤ්ඤ’න්ති. තයිදං, භික්ඛවෙ, තථාගතො අභිජානාති යෙ ඛො තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා අසඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, රූපිං වා තෙ භොන්තො ¶ සමණබ්රාහ්මණා අසඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, අරූපිං වා තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා අසඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, රූපිඤ්ච අරූපිඤ්ච වා තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා අසඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, නෙවරූපිං නාරූපිං වා තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා අසඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා. යො හි කොචි, භික්ඛවෙ, සමණො වා බ්රාහ්මණො වා එවං වදෙය්ය – ‘අහමඤ්ඤත්ර රූපා, අඤ්ඤත්ර වෙදනාය, අඤ්ඤත්ර සඤ්ඤාය, අඤ්ඤත්ර ¶ සඞ්ඛාරෙහි, විඤ්ඤාණස්ස [අඤ්ඤත්ර විඤ්ඤාණා (ස්යා. කං.), අඤ්ඤත්ර විඤ්ඤාණෙන (ක.)] ආගතිං වා ගතිං වා චුතිං වා උපපත්තිං වා වුද්ධිං වා විරූළ්හිං වා වෙපුල්ලං වා පඤ්ඤපෙස්සාමී’ති – නෙතං ඨානං විජ්ජති. ‘තයිදං සඞ්ඛතං ඔළාරිකං අත්ථි ඛො පන සඞ්ඛාරානං ¶ නිරොධො අත්ථෙත’න්ති – ඉති විදිත්වා තස්ස නිස්සරණදස්සාවී තථාගතො තදුපාතිවත්තො.

24. ‘‘තත්ර, භික්ඛවෙ, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, රූපිං වා තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං ¶ පරං මරණා, අරූපිං වා තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, රූපිඤ්ච අරූපිඤ්ච වා තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, නෙවරූපිං නාරූපිං වා තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා. තත්ර, භික්ඛවෙ, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා සඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා තෙසමෙතෙ පටික්කොසන්ති, යෙපි තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා අසඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා තෙසමෙතෙ පටික්කොසන්ති. තං කිස්ස හෙතු? සඤ්ඤා රොගො සඤ්ඤා ගණ්ඩො සඤ්ඤා සල්ලං, අසඤ්ඤා සම්මොහො, එතං සන්තං එතං පණීතං යදිදං – ‘නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤ’න්ති. [නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤාති (ස්යා. කං. පී. ක.) එතන්තිපදං මනසිකාතබ්බං] තයිදං, භික්ඛවෙ, තථාගතො අභිජානාති. යෙ ඛො තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, රූපිං වා තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, අරූපිං වා තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤිං අත්තානං ¶ පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, රූපිඤ්ච අරූපිඤ්ච වා තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා, නෙවරූපිං නාරූපිං වා තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං ¶ පරං මරණා. යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා [සමණබ්රාහ්මණා (සී. පී.)] දිට්ඨසුතමුතවිඤ්ඤාතබ්බසඞ්ඛාරමත්තෙන එතස්ස ආයතනස්ස උපසම්පදං පඤ්ඤපෙන්ති, බ්යසනඤ්හෙතං, භික්ඛවෙ, අක්ඛායති [ආයතනමක්ඛායති (ක.)] එතස්ස ආයතනස්ස උපසම්පදාය ¶ . න හෙතං, භික්ඛවෙ, ආයතනං සඞ්ඛාරසමාපත්තිපත්තබ්බමක්ඛායති; සඞ්ඛාරාවසෙසසමාපත්තිපත්තබ්බමෙතං, භික්ඛවෙ, ආයතනමක්ඛායති. ‘තයිදං සඞ්ඛතං ඔළාරිකං අත්ථි ඛො පන සඞ්ඛාරානං නිරොධො අත්ථෙත’න්ති – ඉති විදිත්වා තස්ස නිස්සරණදස්සාවී තථාගතො තදුපාතිවත්තො.

25. ‘‘තත්ර, භික්ඛවෙ, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා සතො සත්තස්ස උච්ඡෙදං විනාසං විභවං පඤ්ඤපෙන්ති ¶ , තත්ර, භික්ඛවෙ, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා සඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා තෙසමෙතෙ පටික්කොසන්ති, යෙපි තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා අසඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා තෙසමෙතෙ පටික්කොසන්ති, යෙපි තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා නෙවසඤ්ඤීනාසඤ්ඤිං අත්තානං පඤ්ඤපෙන්ති අරොගං පරං මරණා තෙසමෙතෙ පටික්කොසන්ති. තං කිස්ස හෙතු? සබ්බෙපිමෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා උද්ධං සරං [උද්ධංසරා (සී. පී.), උද්ධං පරාමසන්ති (ස්යා. කං.)] ආසත්තිංයෙව අභිවදන්ති – ‘ඉති පෙච්ච ¶ භවිස්සාම, ඉති පෙච්ච භවිස්සාමා’ති. සෙය්යථාපි නාම වාණිජස්ස වාණිජ්ජාය ගච්ඡතො එවං හොති – ‘ඉතො මෙ ඉදං භවිස්සති, ඉමිනා ඉදං ලච්ඡාමී’ති, එවමෙවිමෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා වාණිජූපමා මඤ්ඤෙ පටිභන්ති – ‘ඉති පෙච්ච භවිස්සාම, ඉති පෙච්ච භවිස්සාමා’ති. තයිදං, භික්ඛවෙ, තථාගතො අභිජානාති. යෙ ඛො තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා සතො සත්තස්ස උච්ඡෙදං විනාසං විභවං පඤ්ඤපෙන්ති තෙ සක්කායභයා සක්කායපරිජෙගුච්ඡා සක්කායඤ්ඤෙව අනුපරිධාවන්ති අනුපරිවත්තන්ති. සෙය්යථාපි නාම සා ගද්දුලබද්ධො දළ්හෙ ථම්භෙ වා ඛිලෙ [ඛීලෙ (සී. ස්යා. කං. පී.)] වා උපනිබද්ධො ¶ , තමෙව ථම්භං වා ඛිලං වා අනුපරිධාවති අනුපරිවත්තති ¶ ; එවමෙවිමෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා සක්කායභයා සක්කායපරිජෙගුච්ඡා සක්කායඤ්ඤෙව අනුපරිධාවන්ති අනුපරිවත්තන්ති. ‘තයිදං සඞ්ඛතං ඔළාරිකං අත්ථි ඛො පන සඞ්ඛාරානං නිරොධො අත්ථෙත’න්ති – ඉති විදිත්වා තස්ස නිස්සරණදස්සාවී තථාගතො තදුපාතිවත්තො.

26. ‘‘යෙ හි කෙචි, භික්ඛවෙ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා අපරන්තකප්පිකා අපරන්තානුදිට්ඨිනො අපරන්තං ආරබ්භ අනෙකවිහිතානි අධිවුත්තිපදානි අභිවදන්ති, සබ්බෙ තෙ ඉමානෙව පඤ්චායතනානි අභිවදන්ති එතෙසං වා අඤ්ඤතරං.

27. ‘‘සන්ති, භික්ඛවෙ, එකෙ සමණබ්රාහ්මණා පුබ්බන්තකප්පිකා පුබ්බන්තානුදිට්ඨිනො පුබ්බන්තං ආරබ්භ අනෙකවිහිතානි අධිවුත්තිපදානි අභිවදන්ති. ‘සස්සතො අත්තා ච ලොකො ච, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – ඉත්ථෙකෙ අභිවදන්ති, ‘අසස්සතො අත්තා ච ලොකො ච, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – ඉත්ථෙකෙ අභිවදන්ති, ‘සස්සතො ච අසස්සතො ච අත්තා ච ලොකො ච, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – ඉත්ථෙකෙ අභිවදන්ති, ‘නෙවසස්සතො ¶ නාසස්සතො අත්තා ච ලොකො ච, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – ඉත්ථෙකෙ අභිවදන්ති, ‘අන්තවා අත්තා ච ලොකො ච, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – ඉත්ථෙකෙ අභිවදන්ති, ‘අනන්තවා අත්තා ච ලොකො ච, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – ඉත්ථෙකෙ අභිවදන්ති, ‘අන්තවා ච අනන්තවා ච අත්තා ¶ ච ලොකො ච, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – ඉත්ථෙකෙ අභිවදන්ති, ‘නෙවන්තවා නානන්තවා අත්තා ච ලොකො ච, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – ඉත්ථෙකෙ අභිවදන්ති, ‘එකත්තසඤ්ඤී අත්තා ච ලොකො ච, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – ඉත්ථෙකෙ අභිවදන්ති, ‘නානත්තසඤ්ඤී අත්තා ච ලොකො ච, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – ඉත්ථෙකෙ අභිවදන්ති, ‘පරිත්තසඤ්ඤී අත්තා ච ලොකො ච, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – ඉත්ථෙකෙ අභිවදන්ති, ‘අප්පමාණසඤ්ඤී අත්තා ච ලොකො ච, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – ඉත්ථෙකෙ අභිවදන්ති, ‘එකන්තසුඛී අත්තා ච ලොකො ච, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – ඉත්ථෙකෙ අභිවදන්ති, ‘එකන්තදුක්ඛී අත්තා ච ලොකො ච, ඉදමෙව සච්චං ¶ මොඝමඤ්ඤ’න්ති – ඉත්ථෙකෙ අභිවදන්ති, ‘සුඛදුක්ඛී අත්තා ච ලොකො ච, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – ඉත්ථෙකෙ අභිවදන්ති, ‘අදුක්ඛමසුඛී අත්තා ච ලොකො ච, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති – ඉත්ථෙකෙ අභිවදන්ති.

28. ‘‘තත්ර ¶ , භික්ඛවෙ, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘සස්සතො අත්තා ච ලොකො ච, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති ¶ , තෙසං වත අඤ්ඤත්රෙව සද්ධාය අඤ්ඤත්ර රුචියා අඤ්ඤත්ර අනුස්සවා අඤ්ඤත්ර ආකාරපරිවිතක්කා අඤ්ඤත්ර දිට්ඨිනිජ්ඣානක්ඛන්තියා පච්චත්තංයෙව ඤාණං භවිස්සති පරිසුද්ධං පරියොදාතන්ති – නෙතං ඨානං විජ්ජති. පච්චත්තං ඛො පන, භික්ඛවෙ, ඤාණෙ අසති පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ යදපි [යදිපි (ක.)] තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා තත්ථ ඤාණභාගමත්තමෙව පරියොදපෙන්ති තදපි තෙසං භවතං සමණබ්රාහ්මණානං උපාදානමක්ඛායති. ‘තයිදං සඞ්ඛතං ඔළාරිකං අත්ථි ඛො පන සඞ්ඛාරානං නිරොධො අත්ථෙත’න්ති – ඉති විදිත්වා තස්ස නිස්සරණදස්සාවී තථාගතො තදුපාතිවත්තො.

29. ‘‘තත්ර, භික්ඛවෙ, යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘අසස්සතො අත්තා ච ලොකො ච, ඉදමෙව සච්චං මොඝමඤ්ඤ’න්ති…පෙ… [යථා සස්සතවාරෙ, තථා විත්ථාරෙතබ්බං] සස්සතො ච අසස්සතො ච අත්තා ච ලොකො ච… නෙවසස්සතො නාසස්සතො අත්තා ච ලොකො ච… අන්තවා අත්තා ච ලොකො ච… අනන්තවා අත්තා ච ලොකො ච… අන්තවා ච අනන්තවා ච අත්තා ච ලොකො ච… නෙවන්තවා නානන්තවා අත්තා ච ලොකො ච… එකත්තසඤ්ඤී අත්තා ච ලොකො ච… නානත්තසඤ්ඤී අත්තා ච ලොකො ච… පරිත්තසඤ්ඤී අත්තා ච ලොකො ච… අප්පමාණසඤ්ඤී අත්තා ච ලොකො ච… එකන්තසුඛී අත්තා ච ලොකො ච… එකන්තදුක්ඛී අත්තා ච ලොකො ච… සුඛදුක්ඛී අත්තා ච ලොකො ච… අදුක්ඛමසුඛී අත්තා ච ලොකො ච, ඉදමෙව ¶ සච්චං මොඝමඤ්ඤන්ති, තෙසං වත අඤ්ඤත්රෙව ¶ සද්ධාය අඤ්ඤත්ර රුචියා අඤ්ඤත්ර අනුස්සවා අඤ්ඤත්ර ආකාරපරිවිතක්කා අඤ්ඤත්ර දිට්ඨිනිජ්ඣානක්ඛන්තියා පච්චත්තංයෙව ඤාණං භවිස්සති පරිසුද්ධං පරියොදාතන්ති – නෙතං ඨානං ¶ විජ්ජති. පච්චත්තං ඛො පන, භික්ඛවෙ, ඤාණෙ අසති පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ යදපි තෙ භොන්තො සමණබ්රාහ්මණා තත්ථ ඤාණභාගමත්තමෙව පරියොදපෙන්ති තදපි තෙසං භවතං සමණබ්රාහ්මණානං උපාදානමක්ඛායති. ‘තයිදං සඞ්ඛතං ඔළාරිකං අත්ථි ඛො පන සඞ්ඛාරානං නිරොධො අත්ථෙත’න්ති – ඉති විදිත්වා තස්ස නිස්සරණදස්සාවී තථාගතො තදුපාතිවත්තො.

30. ‘‘ඉධ ¶ , භික්ඛවෙ, එකච්චො සමණො වා බ්රාහ්මණො වා පුබ්බන්තානුදිට්ඨීනඤ්ච පටිනිස්සග්ගා, අපරන්තානුදිට්ඨීනඤ්ච පටිනිස්සග්ගා, සබ්බසො කාමසංයොජනානං අනධිට්ඨානා, පවිවෙකං පීතිං උපසම්පජ්ජ විහරති – ‘එතං සන්තං එතං පණීතං යදිදං පවිවෙකං පීතිං උපසම්පජ්ජ විහරාමී’ති. තස්ස සා පවිවෙකා පීති නිරුජ්ඣති. පවිවෙකාය පීතියා නිරොධා උප්පජ්ජති දොමනස්සං, දොමනස්සස්ස නිරොධා උප්පජ්ජති පවිවෙකා පීති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යං ඡායා ජහති තං ආතපො ඵරති, යං ආතපො ජහති තං ඡායා ඵරති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, පවිවෙකාය පීතියා නිරොධා උප්පජ්ජති දොමනස්සං, දොමනස්සස්ස නිරොධා උප්පජ්ජති පවිවෙකා පීති. තයිදං, භික්ඛවෙ, තථාගතො අභිජානාති. අයං ඛො භවං සමණො වා බ්රාහ්මණො වා පුබ්බන්තානුදිට්ඨීනඤ්ච පටිනිස්සග්ගා ¶ , අපරන්තානුදිට්ඨීනඤ්ච පටිනිස්සග්ගා, සබ්බසො කාමසංයොජනානං අනධිට්ඨානා, පවිවෙකං පීතිං උපසම්පජ්ජ විහරති – ‘එතං සන්තං එතං පණීතං යදිදං පවිවෙකං පීතිං උපසම්පජ්ජ විහරාමී’ති. තස්ස සා පවිවෙකා පීති නිරුජ්ඣති. පවිවෙකාය පීතියා නිරොධා උප්පජ්ජති දොමනස්සං, දොමනස්සස්ස නිරොධා උප්පජ්ජති පවිවෙකා පීති. ‘තයිදං සඞ්ඛතං ඔළාරිකං අත්ථි ඛො පන සඞ්ඛාරානං නිරොධො අත්ථෙත’න්ති – ඉති විදිත්වා තස්ස නිස්සරණදස්සාවී තථාගතො තදුපාතිවත්තො.

31. ‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, එකච්චො සමණො වා බ්රාහ්මණො වා පුබ්බන්තානුදිට්ඨීනඤ්ච පටිනිස්සග්ගා, අපරන්තානුදිට්ඨීනඤ්ච පටිනිස්සග්ගා, සබ්බසො කාමසංයොජනානං අනධිට්ඨානා, පවිවෙකාය පීතියා සමතික්කමා නිරාමිසං සුඛං උපසම්පජ්ජ විහරති – ‘එතං සන්තං එතං පණීතං යදිදං නිරාමිසං සුඛං උපසම්පජ්ජ විහරාමී’ති. තස්ස තං නිරාමිසං සුඛං නිරුජ්ඣති. නිරාමිසස්ස සුඛස්ස නිරොධා උප්පජ්ජති පවිවෙකා පීති, පවිවෙකාය පීතියා නිරොධා උප්පජ්ජති නිරාමිසං සුඛං ¶ . සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යං ඡායා ජහති තං ආතපො ඵරති, යං ආතපො ජහති ¶ තං ඡායා ඵරති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, නිරාමිසස්ස සුඛස්ස නිරොධා උප්පජ්ජති පවිවෙකා පීති, පවිවෙකාය පීතියා නිරොධා උප්පජ්ජති නිරාමිසං සුඛං. තයිදං, භික්ඛවෙ, තථාගතො අභිජානාති. අයං ඛො භවං සමණො වා බ්රාහ්මණො වා පුබ්බන්තානුදිට්ඨීනඤ්ච පටිනිස්සග්ගා, අපරන්තානුදිට්ඨීනඤ්ච පටිනිස්සග්ගා, සබ්බසො කාමසංයොජනානං අනධිට්ඨානා ¶ , පවිවෙකාය පීතියා සමතික්කමා, නිරාමිසං සුඛං උපසම්පජ්ජ විහරති – ‘එතං සන්තං එතං පණීතං යදිදං නිරාමිසං සුඛං උපසම්පජ්ජ විහරාමී’ති. තස්ස ¶ තං නිරාමිසං සුඛං නිරුජ්ඣති. නිරාමිසස්ස සුඛස්ස නිරොධා උප්පජ්ජති පවිවෙකා පීති, පවිවෙකාය පීතියා නිරොධා උප්පජ්ජති නිරාමිසං සුඛං. ‘තයිදං සඞ්ඛතං ඔළාරිකං අත්ථි ඛො පන සඞ්ඛාරානං නිරොධො අත්ථෙත’න්ති – ඉති විදිත්වා තස්ස නිස්සරණදස්සාවී තථාගතො තදුපාතිවත්තො.

32. ‘‘ඉධ පන, භික්ඛවෙ, එකච්චො සමණො වා බ්රාහ්මණො වා පුබ්බන්තානුදිට්ඨීනඤ්ච පටිනිස්සග්ගා, අපරන්තානුදිට්ඨීනඤ්ච පටිනිස්සග්ගා, සබ්බසො කාමසංයොජනානං අනධිට්ඨානා, පවිවෙකාය පීතියා සමතික්කමා, නිරාමිසස්ස සුඛස්ස සමතික්කමා, අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං උපසම්පජ්ජ විහරති – ‘එතං සන්තං එතං පණීතං යදිදං අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං උපසම්පජ්ජ විහරාමී’ති. තස්ස සා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා නිරුජ්ඣති. අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය නිරොධා උප්පජ්ජති නිරාමිසං සුඛං, නිරාමිසස්ස සුඛස්ස නිරොධා උප්පජ්ජති අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යං ඡායා ජහති තං ආතපො ඵරති, යං ආතපො ජහති තං ඡායා ඵරති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය නිරොධා උප්පජ්ජති නිරාමිසං සුඛං, නිරාමිසස්ස සුඛස්ස නිරොධා උප්පජ්ජති අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා. තයිදං, භික්ඛවෙ, තථාගතො අභිජානාති. අයං ඛො භවං සමණො වා බ්රාහ්මණො වා පුබ්බන්තානුදිට්ඨීනඤ්ච පටිනිස්සග්ගා ¶ , අපරන්තානුදිට්ඨීනඤ්ච පටිනිස්සග්ගා, සබ්බසො කාමසංයොජනානං අනධිට්ඨානා, පවිවෙකාය පීතියා සමතික්කමා, නිරාමිසස්ස සුඛස්ස සමතික්කමා, අදුක්ඛමසුඛං වෙදනං උපසම්පජ්ජ විහරති – ‘එතං සන්තං එතං පණීතං යදිදං අදුක්ඛමසුඛං ¶ වෙදනං උපසම්පජ්ජ විහරාමී’ති. තස්ස සා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා නිරුජ්ඣති. අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය නිරොධා උප්පජ්ජති නිරාමිසං සුඛං, නිරාමිසස්ස සුඛස්ස නිරොධා උප්පජ්ජති අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා. ‘තයිදං සඞ්ඛතං ඔළාරිකං අත්ථි ඛො පන සඞ්ඛාරානං නිරොධො අත්ථෙත’න්ති – ඉති විදිත්වා තස්ස නිස්සරණදස්සාවී තථාගතො තදුපාතිවත්තො.

33. ‘‘ඉධ ¶ පන, භික්ඛවෙ, එකච්චො සමණො වා බ්රාහ්මණො වා පුබ්බන්තානුදිට්ඨීනඤ්ච පටිනිස්සග්ගා, අපරන්තානුදිට්ඨීනඤ්ච පටිනිස්සග්ගා, සබ්බසො කාමසංයොජනානං අනධිට්ඨානා, පවිවෙකාය පීතියා සමතික්කමා, නිරාමිසස්ස සුඛස්ස සමතික්කමා, අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සමතික්කමා – ‘සන්තොහමස්මි, නිබ්බුතොහමස්මි, අනුපාදානොහමස්මී’ති සමනුපස්සති. තයිදං, භික්ඛවෙ, තථාගතො අභිජානාති. අයං ඛො භවං සමණො වා බ්රාහ්මණො ¶ වා පුබ්බන්තානුදිට්ඨීනඤ්ච පටිනිස්සග්ගා, අපරන්තානුදිට්ඨීනඤ්ච පටිනිස්සග්ගා, සබ්බසො කාමසංයොජනානං අනධිට්ඨානා, පවිවෙකාය පීතියා සමතික්කමා, නිරාමිසස්ස සුඛස්ස සමතික්කමා, අදුක්ඛමසුඛාය වෙදනාය සමතික්කමා – ‘සන්තොහමස්මි, නිබ්බුතොහමස්මි, අනුපාදානොහමස්මී’ති සමනුපස්සති; අද්ධා අයමායස්මා නිබ්බානසප්පායංයෙව ¶ පටිපදං අභිවදති. අථ ච පනායං භවං සමණො වා බ්රාහ්මණො වා පුබ්බන්තානුදිට්ඨිං වා උපාදියමානො උපාදියති, අපරන්තානුදිට්ඨිං වා උපාදියමානො උපාදියති, කාමසංයොජනං වා උපාදියමානො උපාදියති, පවිවෙකං වා පීතිං උපාදියමානො උපාදියති, නිරාමිසං වා සුඛං උපාදියමානො උපාදියති, අදුක්ඛමසුඛං වා වෙදනං උපාදියමානො උපාදියති. යඤ්ච ඛො අයමායස්මා – ‘සන්තොහමස්මි, නිබ්බුතොහමස්මි, අනුපාදානොහමස්මී’ති සමනුපස්සති තදපි ඉමස්ස භොතො සමණස්ස බ්රාහ්මණස්ස උපාදානමක්ඛායති. ‘තයිදං සඞ්ඛතං ඔළාරිකං අත්ථි ඛො පන සඞ්ඛාරානං නිරොධො අත්ථෙත’න්ති – ඉති විදිත්වා තස්ස නිස්සරණදස්සාවී තථාගතො තදුපාතිවත්තො.

‘‘ඉදං ඛො පන, භික්ඛවෙ, තථාගතෙන අනුත්තරං සන්තිවරපදං අභිසම්බුද්ධං යදිදං – ඡන්නං ඵස්සායතනානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං විදිත්වා [අනුපාදාවිමොක්ඛො. තයිදං භික්ඛවෙ තථාගතෙන අනුත්තරං සන්තිවරපදං අභිසම්බුද්ධං, යදිදං ඡන්නං ඵස්සායතනානං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච ආදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං විදිත්වා අනුපාදාවිමොක්ඛොති (සී. ස්යා. කං. පී.)] අනුපාදාවිමොක්ඛො’’ති [අනුපාදාවිමොක්ඛො. තයිදං භික්ඛවෙ තථාගතෙන අනුත්තරං සන්තිවරපදං අභිසම්බුද්ධං, යදිදං ඡන්නං ඵස්සායතනං සමුදයඤ්ච අත්ථඞ්ගමඤ්ච අස්සාදඤ්ච අදීනවඤ්ච නිස්සරණඤ්ච යථාභූතං විදිත්වා අනුපාදාවිමොක්ඛොති (සී. ස්යා. කං. පී.)].

ඉදමවොච ¶ භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

පඤ්චත්තයසුත්තං නිට්ඨිතං දුතියං.

3. කින්තිසුත්තං

34. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා පිසිනාරායං [කුසිනාරායං (සී.)] විහරති බලිහරණෙ වනසණ්ඩෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච – ‘‘කින්ති වො ¶ , භික්ඛවෙ, මයි හොති – ‘චීවරහෙතු වා සමණො ගොතමො ධම්මං දෙසෙති, පිණ්ඩපාතහෙතු වා සමණො ගොතමො ධම්මං දෙසෙති, සෙනාසනහෙතු වා සමණො ගොතමො ධම්මං දෙසෙති, ඉතිභවාභවහෙතු වා සමණො ගොතමො ධම්මං දෙසෙතී’’’ති? ‘‘න ඛො නො, භන්තෙ, භගවති එවං හොති – ‘චීවරහෙතු වා සමණො ගොතමො ධම්මං දෙසෙති, පිණ්ඩපාතහෙතු වා සමණො ගොතමො ධම්මං දෙසෙති, සෙනාසනහෙතු වා සමණො ගොතමො ධම්මං දෙසෙති, ඉතිභවාභවහෙතු වා සමණො ගොතමො ධම්මං දෙසෙතී’’’ති.

‘‘න ච කිර වො, භික්ඛවෙ, මයි එවං හොති – ‘චීවරහෙතු වා සමණො ගොතමො ධම්මං දෙසෙති…පෙ… ඉතිභවාභවහෙතු වා සමණො ගොතමො ධම්මං දෙසෙතී’ති; අථ කින්ති චරහි වො [අථ කින්ති වො (සී. පී.), අථ කිඤ්චරහි වො (ක.)], භික්ඛවෙ, මයි හොතී’’ති? ‘‘එවං ඛො නො, භන්තෙ, භගවති හොති – ‘අනුකම්පකො භගවා හිතෙසී; අනුකම්පං උපාදාය ධම්මං දෙසෙතී’’’ති. ‘‘එවඤ්ච ¶ [එවං (සී. පී.)] කිර වො, භික්ඛවෙ, මයි හොති – ‘අනුකම්පකො භගවා හිතෙසී; අනුකම්පං උපාදාය ධම්මං දෙසෙතී’’’ති.

35. ‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, යෙ වො [යෙ තෙ (ක.)] මයා ධම්මා අභිඤ්ඤා දෙසිතා, සෙය්යථිදං – චත්තාරො සතිපට්ඨානා චත්තාරො සම්මප්පධානා චත්තාරො ඉද්ධිපාදා පඤ්චින්ද්රියානි පඤ්ච බලානි සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා ¶ අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, තත්ථ සබ්බෙහෙව සමග්ගෙහි සම්මොදමානෙහි අවිවදමානෙහි සික්ඛිතබ්බං. තෙසඤ්ච වො, භික්ඛවෙ, සමග්ගානං සම්මොදමානානං අවිවදමානානං සික්ඛතං සියංසු [සියුං (සී. ස්යා. කං.) සද්දනීති ඔලොකෙතබ්බා] ද්වෙ භික්ඛූ අභිධම්මෙ නානාවාදා. තත්ර චෙ තුම්හාකං එවමස්ස – ‘ඉමෙසං ඛො ආයස්මන්තානං අත්ථතො චෙව නානං බ්යඤ්ජනතො ච නාන’න්ති, තත්ථ යං භික්ඛුං සුවචතරං [සුබ්බචතරං (ක.)] මඤ්ඤෙය්යාථ සො උපසඞ්කමිත්වා එවමස්ස වචනීයො – ‘ආයස්මන්තානං ඛො අත්ථතො චෙව නානං, බ්යඤ්ජනතො ච නානං. තදමිනාපෙතං [තදිමිනාපෙතං (ස්යා. කං.)] ආයස්මන්තො ජානාථ – යථා අත්ථතො චෙව නානං, බ්යඤ්ජනතො ච නානං. මායස්මන්තො විවාදං ආපජ්ජිත්ථා’ති. අථාපරෙසං එකතොපක්ඛිකානං ¶ භික්ඛූනං යං භික්ඛුං සුවචතරං මඤ්ඤෙය්යාථ සො උපසඞ්කමිත්වා එවමස්ස වචනීයො – ‘ආයස්මන්තානං ඛො අත්ථතො චෙව නානං, බ්යඤ්ජනතො ච නානං. තදමිනාපෙතං ආයස්මන්තො ජානාථ – යථා අත්ථතො ¶ චෙව නානං, බ්යඤ්ජනතො ච නානං. මායස්මන්තො විවාදං ආපජ්ජිත්ථා’ති. ඉති දුග්ගහිතං දුග්ගහිතතො ධාරෙතබ්බං, සුග්ගහිතං සුග්ගහිතතො ධාරෙතබ්බං. දුග්ගහිතං දුග්ගහිතතො ධාරෙත්වා සුග්ගහිතං සුග්ගහිතතො ධාරෙත්වා [ඉති දුග්ගහිතං දුග්ගහිතතො ධාරෙතබ්බං, දුග්ගහිතං දුග්ගහිතතො ධාරෙත්වා (සී. ස්යා. කං. පී.) අනන්තරවාරත්තයෙ පන ඉදං පාඨනානත්තං නත්ථි] යො ධම්මො යො විනයො සො භාසිතබ්බො.

36. ‘‘තත්ර ¶ චෙ තුම්හාකං එවමස්ස – ‘ඉමෙසං ඛො ආයස්මන්තානං අත්ථතො හි ඛො නානං, බ්යඤ්ජනතො සමෙතී’ති, තත්ථ යං භික්ඛුං සුවචතරං මඤ්ඤෙය්යාථ සො උපසඞ්කමිත්වා එවමස්ස වචනීයො – ‘ආයස්මන්තානං ඛො අත්ථතො හි නානං, බ්යඤ්ජනතො සමෙති. තදමිනාපෙතං ආයස්මන්තො ජානාථ – යථා අත්ථතො හි ඛො නානං, බ්යඤ්ජනතො සමෙති. මායස්මන්තො විවාදං ආපජ්ජිත්ථා’ති. අථාපරෙසං එකතොපක්ඛිකානං භික්ඛූනං යං භික්ඛුං සුවචතරං මඤ්ඤෙය්යාථ සො උපසඞ්කමිත්වා එවමස්ස වචනීයො – ‘ආයස්මන්තානං ඛො අත්ථතො හි ඛො නානං, බ්යඤ්ජනතො සමෙති. තදමිනාපෙතං ආයස්මන්තො ජානාථ – යථා අත්ථතො හි ඛො නානං, බ්යඤ්ජනතො සමෙති. මායස්මන්තො විවාදං ආපජ්ජිත්ථා’ති ¶ . ඉති දුග්ගහිතං දුග්ගහිතතො ධාරෙතබ්බං, සුග්ගහිතං සුග්ගහිතතො ධාරෙතබ්බං. දුග්ගහිතං දුග්ගහිතතො ධාරෙත්වා සුග්ගහිතං සුග්ගහිතතො ධාරෙත්වා යො ධම්මො යො විනයො සො භාසිතබ්බො.

37. ‘‘තත්ර චෙ තුම්හාකං එවමස්ස – ‘ඉමෙසං ඛො ආයස්මන්තානං අත්ථතො හි ඛො සමෙති, බ්යඤ්ජනතො නාන’න්ති, තත්ථ යං භික්ඛුං සුවචතරං මඤ්ඤෙය්යාථ සො උපසඞ්කමිත්වා එවමස්ස වචනීයො – ‘ආයස්මන්තානං ඛො අත්ථතො හි සමෙති, බ්යඤ්ජනතො නානං. තදමිනාපෙතං ආයස්මන්තො ජානාථ – යථා අත්ථතො හි ඛො සමෙති, බ්යඤ්ජනතො නානං. අප්පමත්තකං ඛො පනෙතං යදිදං – බ්යඤ්ජනං. මායස්මන්තො අප්පමත්තකෙ විවාදං ආපජ්ජිත්ථා’ති. අථාපරෙසං එකතොපක්ඛිකානං භික්ඛූනං ¶ යං භික්ඛුං සුවචතරං මඤ්ඤෙය්යාථ සො උපසඞ්කමිත්වා එවමස්ස වචනීයො – ‘ආයස්මන්තානං ඛො අත්ථතො හි සමෙති, බ්යඤ්ජනතො නානං. තදමිනාපෙතං ආයස්මන්තො ජානාථ – යථා අත්ථතො හි ඛො සමෙති, බ්යඤ්ජනතො නානං. අප්පමත්තකං ඛො පනෙතං යදිදං ¶ – බ්යඤ්ජනං. මායස්මන්තො අප්පමත්තකෙ [අප්පමත්තකෙහි (සී. පී.)] විවාදං ආපජ්ජිත්ථා’ති. ඉති සුග්ගහිතං සුග්ගහිතතො ධාරෙතබ්බං, දුග්ගහිතං දුග්ගහිතතො ධාරෙතබ්බං. සුග්ගහිතං සුග්ගහිතතො ධාරෙත්වා දුග්ගහිතං දුග්ගහිතතො ධාරෙත්වා යො ධම්මො යො විනයො සො භාසිතබ්බො.

38. ‘‘තත්ර ¶ චෙ තුම්හාකං එවමස්ස – ‘ඉමෙසං ඛො ආයස්මන්තානං අත්ථතො චෙව සමෙති බ්යඤ්ජනතො ච සමෙතී’ති, තත්ථ යං භික්ඛුං සුවචතරං මඤ්ඤෙය්යාථ සො උපසඞ්කමිත්වා එවමස්ස වචනීයො – ‘ආයස්මන්තානං ඛො අත්ථතො චෙව සමෙති, බ්යඤ්ජනතො ච සමෙති. තදමිනාපෙතං ආයස්මන්තො ජානාථ – යථා අත්ථතො චෙව සමෙති බ්යඤ්ජනතො ච සමෙති. මායස්මන්තො විවාදං ආපජ්ජිත්ථා’ති. අථාපරෙසං එකතොපක්ඛිකානං භික්ඛූනං යං භික්ඛුං සුවචතරං මඤ්ඤෙය්යාථ සො උපසඞ්කමිත්වා එවමස්ස වචනීයො – ‘ආයස්මන්තානං ඛො අත්ථතො චෙව සමෙති බ්යඤ්ජනතො ච සමෙති. තදමිනාපෙතං ආයස්මන්තො ජානාථ – යථා අත්ථතො චෙව සමෙති බ්යඤ්ජනතො ච සමෙති. මායස්මන්තො විවාදං ¶ ආපජ්ජිත්ථා’ති. ඉති සුග්ගහිතං සුග්ගහිතතො ධාරෙතබ්බං. සුග්ගහිතං සුග්ගහිතතො ධාරෙත්වා යො ධම්මො යො විනයො සො භාසිතබ්බො.

39. ‘‘තෙසඤ්ච ¶ වො, භික්ඛවෙ, සමග්ගානං සම්මොදමානානං අවිවදමානානං සික්ඛතං සියා අඤ්ඤතරස්ස භික්ඛුනො ආපත්ති සියා වීතික්කමො, තත්ර, භික්ඛවෙ, න චොදනාය තරිතබ්බං [චොදිතබ්බං (ස්යා. කං. ක.) තුරිතබ්බං (?)]. පුග්ගලො උපපරික්ඛිතබ්බො – ‘ඉති මය්හඤ්ච අවිහෙසා භවිස්සති පරස්ස ච පුග්ගලස්ස අනුපඝාතො, පරො හි පුග්ගලො අක්කොධනො අනුපනාහී අදළ්හදිට්ඨී සුප්පටිනිස්සග්ගී, සක්කොමි චාහං එතං පුග්ගලං අකුසලා වුට්ඨාපෙත්වා කුසලෙ පතිට්ඨාපෙතු’න්ති. සචෙ, භික්ඛවෙ, එවමස්ස, කල්ලං වචනාය.

‘‘සචෙ පන, භික්ඛවෙ, එවමස්ස – ‘මය්හං ඛො අවිහෙසා භවිස්සති පරස්ස ච පුග්ගලස්ස උපඝාතො, පරො හි පුග්ගලො කොධනො උපනාහී අදළ්හදිට්ඨී සුප්පටිනිස්සග්ගී, සක්කොමි චාහං එතං පුග්ගලං අකුසලා වුට්ඨාපෙත්වා කුසලෙ පතිට්ඨාපෙතුං. අප්පමත්තකං ඛො පනෙතං යදිදං – පරස්ස [යදිදං මය්හඤ්ච විහෙසා භවිස්සති පරස්ස ච (ක.)] පුග්ගලස්ස උපඝාතො. අථ ඛො එතදෙව බහුතරං – ස්වාහං සක්කොමි එතං පුග්ගලං අකුසලා වුට්ඨාපෙත්වා ¶ කුසලෙ පතිට්ඨාපෙතු’න්ති ¶ . සචෙ, භික්ඛවෙ, එවමස්ස, කල්ලං වචනාය.

‘‘සචෙ පන, භික්ඛවෙ, එවමස්ස – ‘මය්හං ඛො විහෙසා භවිස්සති පරස්ස ච පුග්ගලස්ස අනුපඝාතො. පරො හි පුග්ගලො අක්කොධනො අනුපනාහී දළ්හදිට්ඨී දුප්පටිනිස්සග්ගී, සක්කොමි චාහං එතං පුග්ගලං අකුසලා වුට්ඨාපෙත්වා කුසලෙ පතිට්ඨාපෙතුං. අප්පමත්තකං ඛො පනෙතං යදිදං ¶ – මය්හං විහෙසා [මය්හඤ්ච විහෙසා භවිස්සති පරස්ස ච පුග්ගලස්ස උපඝාතො (ක.)]. අථ ඛො එතදෙව බහුතරං – ස්වාහං සක්කොමි එතං පුග්ගලං අකුසලා වුට්ඨාපෙත්වා කුසලෙ පතිට්ඨාපෙතු’න්ති. සචෙ, භික්ඛවෙ, එවමස්ස, කල්ලං වචනාය.

‘‘සචෙ පන, භික්ඛවෙ, එවමස්ස – ‘මය්හඤ්ච ඛො විහෙසා භවිස්සති පරස්ස ච පුග්ගලස්ස උපඝාතො. පරො හි ¶ පුග්ගලො කොධනො උපනාහී දළ්හදිට්ඨී දුප්පටිනිස්සග්ගී, සක්කොමි චාහං එතං පුග්ගලං අකුසලා වුට්ඨාපෙත්වා කුසලෙ පතිට්ඨාපෙතුං. අප්පමත්තකං ඛො පනෙතං යදිදං – මය්හඤ්ච විහෙසා භවිස්සති පරස්ස ච පුග්ගලස්ස උපඝාතො. අථ ඛො එතදෙව බහුතරං – ස්වාහං සක්කොමි එතං පුග්ගලං අකුසලා වුට්ඨාපෙත්වා කුසලෙ පතිට්ඨාපෙතු’න්ති. සචෙ, භික්ඛවෙ, එවමස්ස, කල්ලං වචනාය.

‘‘සචෙ පන, භික්ඛවෙ, එවමස්ස – ‘මය්හඤ්ච ඛො විහෙසා භවිස්සති පරස්ස ච පුග්ගලස්ස උපඝාතො. පරො හි පුග්ගලො කොධනො උපනාහී දළ්හදිට්ඨී දුප්පටිනිස්සග්ගී, න චාහං සක්කොමි එතං පුග්ගලං අකුසලා වුට්ඨාපෙත්වා කුසලෙ පතිට්ඨාපෙතු’න්ති. එවරූපෙ, භික්ඛවෙ, පුග්ගලෙ උපෙක්ඛා නාතිමඤ්ඤිතබ්බා.

40. ‘‘තෙසඤ්ච වො, භික්ඛවෙ, සමග්ගානං සම්මොදමානානං අවිවදමානානං සික්ඛතං අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස වචීසංහාරො [වචීසඞ්ඛාරො (සී. පී.)] උප්පජ්ජෙය්ය දිට්ඨිපළාසො [දිට්ඨිපලාසො (සී. ක.)] චෙතසො ආඝාතො අප්පච්චයො අනභිරද්ධි. තත්ථ එකතොපක්ඛිකානං භික්ඛූනං යං භික්ඛුං සුවචතරං මඤ්ඤෙය්යාථ සො උපසඞ්කමිත්වා එවමස්ස වචනීයො – ‘යං නො, ආවුසො, අම්හාකං සමග්ගානං සම්මොදමානානං අවිවදමානානං සික්ඛතං අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස වචීසංහාරො උප්පන්නො දිට්ඨිපළාසො චෙතසො ආඝාතො අප්පච්චයො අනභිරද්ධි, තං ජානමානො සමණො ගරහෙය්යා’ති [සමානො (සී. ක.)]. සම්මා බ්යාකරමානො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං බ්යාකරෙය්ය ¶ – ‘යං නො, ආවුසො, අම්හාකං ¶ සමග්ගානං සම්මොදමානානං අවිවදමානානං සික්ඛතං අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස වචීසංහාරො උප්පන්නො දිට්ඨිපළාසො චෙතසො ආඝාතො අප්පච්චයො අනභිරද්ධි, තං ජානමානො සමණො ගරහෙය්යාති. එතං පනාවුසො, ධම්මං අප්පහාය නිබ්බානං සච්ඡිකරෙය්යා’ති. සම්මා බ්යාකරමානො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං බ්යාකරෙය්ය – ‘එතං, ආවුසො, ධම්මං අප්පහාය න නිබ්බානං සච්ඡිකරෙය්යා’ති.

‘‘අථාපරෙසං එකතොපක්ඛිකානං භික්ඛූනං යං භික්ඛුං සුවචතරං මඤ්ඤෙය්යාථ, සො උපසඞ්කමිත්වා ¶ එවමස්ස වචනීයො – ‘යං නො, ආවුසො, අම්හාකං සමග්ගානං සම්මොදමානානං අවිවදමානානං සික්ඛතං අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස වචීසංහාරො උප්පන්නො දිට්ඨිපළාසො චෙතසො ආඝාතො අප්පච්චයො අනභිරද්ධි, තං ජානමානො සමණො ගරහෙය්යා’ති. සම්මා බ්යාකරමානො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං බ්යාකරෙය්ය – ‘යං නො, ආවුසො, අම්හාකං සමග්ගානං සම්මොදමානානං අවිවදමානානං සික්ඛතං අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස වචීසංහාරො උප්පන්නො දිට්ඨිපළාසො චෙතසො ආඝාතො අප්පච්චයො අනභිරද්ධි තං ජානමානො සමණො ගරහෙය්යාති. එතං පනාවුසො, ධම්මං අප්පහාය නිබ්බානං සච්ඡිකරෙය්යා’ති. සම්මා බ්යාකරමානො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං බ්යාකරෙය්ය ¶ – ‘එතං ඛො, ආවුසො, ධම්මං අප්පහාය න නිබ්බානං සච්ඡිකරෙය්යා’’’ති.

‘‘තං චෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුං පරෙ එවං පුච්ඡෙය්යුං – ‘ආයස්මතා නො එතෙ භික්ඛූ අකුසලා වුට්ඨාපෙත්වා කුසලෙ පතිට්ඨාපිතා’ති? සම්මා බ්යාකරමානො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු එවං බ්යාකරෙය්ය ¶ – ‘ඉධාහං, ආවුසො, යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිං, තස්ස මෙ භගවා ධම්මං දෙසෙසි, තාහං ධම්මං සුත්වා තෙසං භික්ඛූනං අභාසිං. තං තෙ භික්ඛූ ධම්මං සුත්වා අකුසලා වුට්ඨහිංසු, කුසලෙ පතිට්ඨහිංසූ’ති. එවං බ්යාකරමානො ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න චෙව අත්තානං උක්කංසෙති, න පරං වම්භෙති, ධම්මස්ස චානුධම්මං බ්යාකරොති, න ච කොචි සහධම්මිකො වාදානුවාදො ගාරය්හං ඨානං ආගච්ඡතී’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

කින්තිසුත්තං නිට්ඨිතං තතියං.

4. සාමගාමසුත්තං

41. එවං ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සක්කෙසු විහරති සාමගාමෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන නිගණ්ඨො නාටපුත්තො [නාථපුත්තො (සී. පී.)] පාවායං අධුනාකාලඞ්කතො [කාලකතො (සී. ස්යා. කං. පී.)] හොති. තස්ස කාලඞ්කිරියාය භින්නා නිගණ්ඨා ද්වෙධිකජාතා [ද්වෙළ්හකජාතා (ස්යා. කං. ක.)] භණ්ඩනජාතා කලහජාතා විවාදාපන්නා අඤ්ඤමඤ්ඤං මුඛසත්තීහි විතුදන්තා විහරන්ති – ‘‘න ත්වං ඉමං ධම්මවිනයං ආජානාසි, අහං ඉමං ධම්මවිනයං ආජානාමි. කිං ත්වං ඉමං ධම්මවිනයං ආජානිස්සසි! මිච්ඡාපටිපන්නො ත්වමසි, අහමස්මි සම්මාපටිපන්නො. සහිතං මෙ, අසහිතං තෙ. පුරෙවචනීයං පච්ඡා අවච ¶ , පච්ඡාවචනීයං පුරෙ අවච. අධිචිණ්ණං [අවිචිණ්ණං (සී. පී.)] තෙ විපරාවත්තං. ආරොපිතො තෙ වාදො. නිග්ගහිතොසි, චර වාදප්පමොක්ඛාය; නිබ්බෙඨෙහි වා සචෙ පහොසී’’ති. වධොයෙව ඛො [වධොයෙවෙකො (ස්යා. කං. ක.)] මඤ්ඤෙ නිගණ්ඨෙසු නාටපුත්තියෙසු වත්තති. යෙපි නිගණ්ඨස්ස නාටපුත්තස්ස සාවකා ගිහී ඔදාතවසනා තෙපි නිගණ්ඨෙසු නාටපුත්තියෙසු නිබ්බින්නරූපා [නිබ්බින්දරූපා (ස්යා. කං. ක.)] විරත්තරූපා පටිවානරූපා යථා තං දුරක්ඛාතෙ ධම්මවිනයෙ දුප්පවෙදිතෙ අනිය්යානිකෙ අනුපසමසංවත්තනිකෙ අසම්මාසම්බුද්ධප්පවෙදිතෙ භින්නථූපෙ අප්පටිසරණෙ.

42. අථ ඛො චුන්දො සමණුද්දෙසො පාවායං වස්සංවුට්ඨො [වස්සංවුත්ථො (සී. ස්යා. කං. පී.)] යෙන සාමගාමො යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං ආනන්දං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ¶ ඛො චුන්දො සමණුද්දෙසො ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘නිගණ්ඨො, භන්තෙ, නාටපුත්තො පාවායං අධුනාකාලඞ්කතො. තස්ස කාලඞ්කිරියාය භින්නා නිගණ්ඨා ද්වෙධිකජාතා…පෙ… භින්නථූපෙ අප්පටිසරණෙ’’ති. එවං වුත්තෙ, ආයස්මා ආනන්දො චුන්දං සමණුද්දෙසං එතදවොච – ‘‘අත්ථි ඛො ඉදං, ආවුසො චුන්ද, කථාපාභතං භගවන්තං දස්සනාය. ආයාම, ආවුසො චුන්ද, යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිස්සාම; උපසඞ්කමිත්වා එතමත්ථං භගවතො ආරොචෙස්සාමා’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො චුන්දො සමණුද්දෙසො ආයස්මතො ආනන්දස්ස පච්චස්සොසි.

අථ ¶ ඛො ආයස්මා ච ආනන්දො චුන්දො ච සමණුද්දෙසො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා ¶ ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අයං, භන්තෙ, චුන්දො සමණුද්දෙසො එවමාහ – ‘නිගණ්ඨො ¶ , භන්තෙ, නාටපුත්තො පාවායං අධුනාකාලඞ්කතො. තස්ස කාලඞ්කිරියාය භින්නා නිගණ්ඨා ද්වෙධිකජාතා…පෙ… භින්නථූපෙ අප්පටිසරණෙ’ති. තස්ස මය්හං, භන්තෙ, එවං හොති – ‘මාහෙව භගවතො අච්චයෙන සඞ්ඝෙ විවාදො උප්පජ්ජි; ස්වාස්ස [සො (සී. පී.), ස්වායං (ක.)] විවාදො බහුජනාහිතාය බහුජනාසුඛාය බහුනො ජනස්ස අනත්ථාය අහිතාය දුක්ඛාය දෙවමනුස්සාන’’’න්ති.

43. ‘‘තං ¶ කිං මඤ්ඤසි, ආනන්ද, යෙ වො මයා ධම්මා අභිඤ්ඤා දෙසිතා, සෙය්යථිදං – චත්තාරො සතිපට්ඨානා චත්තාරො සම්මප්පධානා චත්තාරො ඉද්ධිපාදා පඤ්චින්ද්රියානි පඤ්ච බලානි සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, පස්සසි නො ත්වං, ආනන්ද, ඉමෙසු ධම්මෙසු ද්වෙපි භික්ඛූ නානාවාදෙ’’ති? ‘‘යෙ මෙ, භන්තෙ, ධම්මා භගවතා අභිඤ්ඤා දෙසිතා, සෙය්යථිදං – චත්තාරො සතිපට්ඨානා චත්තාරො සම්මප්පධානා චත්තාරො ඉද්ධිපාදා පඤ්චින්ද්රියානි පඤ්ච බලානි සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා අරියො අට්ඨඞ්ගිකො මග්ගො, නාහං පස්සාමි ඉමෙසු ධම්මෙසු ද්වෙපි භික්ඛූ නානාවාදෙ. යෙ ච ඛො [සන්ති ච ඛො (ස්යා. කං.), සන්ති ච (ක.)], භන්තෙ, පුග්ගලා භගවන්තං පතිස්සයමානරූපා විහරන්ති තෙපි භගවතො අච්චයෙන සඞ්ඝෙ විවාදං ජනෙය්යුං අජ්ඣාජීවෙ වා අධිපාතිමොක්ඛෙ වා. ස්වාස්ස [සොස්ස (සී. පී.), ස්වායං (ක.)] විවාදො බහුජනාහිතාය බහුජනාසුඛාය බහුනො ජනස්ස අනත්ථාය අහිතාය දුක්ඛාය දෙවමනුස්සාන’’න්ති. අප්පමත්තකො සො, ආනන්ද, විවාදො යදිදං – අජ්ඣාජීවෙ වා අධිපාතිමොක්ඛෙ වා. මග්ගෙ වා හි, ආනන්ද, පටිපදාය වා සඞ්ඝෙ විවාදො උප්පජ්ජමානො උප්පජ්ජෙය්ය; ස්වාස්ස විවාදො බහුජනාහිතාය බහුජනාසුඛාය බහුනො ජනස්ස අනත්ථාය අහිතාය දුක්ඛාය දෙවමනුස්සානං.

44. ‘‘ඡයිමානි, ආනන්ද, විවාදමූලානි. කතමානි ඡ? ඉධානන්ද, භික්ඛු කොධනො හොති උපනාහී. යො සො, ආනන්ද, භික්ඛු කොධනො හොති උපනාහී සො සත්ථරිපි අගාරවො විහරති අප්පතිස්සො, ධම්මෙපි ¶ අගාරවො විහරති අප්පතිස්සො, සඞ්ඝෙපි ¶ අගාරවො විහරති අප්පතිස්සො, සික්ඛායපි න පරිපූරකාරී හොති. යො සො, ආනන්ද, භික්ඛු සත්ථරි අගාරවො විහරති අප්පතිස්සො, ධම්මෙ… සඞ්ඝෙ අගාරවො විහරති ¶ අප්පතිස්සො, සික්ඛාය න පරිපූරකාරී හොති, සො සඞ්ඝෙ විවාදං ජනෙති; යො හොති විවාදො බහුජනාහිතාය බහුජනාසුඛාය, බහුනො ජනස්ස අනත්ථාය අහිතාය දුක්ඛාය දෙවමනුස්සානං. එවරූපඤ්චෙ තුම්හෙ, ආනන්ද, විවාදමූලං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා සමනුපස්සෙය්යාථ, තත්ර තුම්හෙ, ආනන්ද, තස්සෙව පාපකස්ස විවාදමූලස්ස පහානාය වායමෙය්යාථ. එවරූපඤ්චෙ තුම්හෙ, ආනන්ද, විවාදමූලං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා න සමනුපස්සෙය්යාථ. තත්ර තුම්හෙ, ආනන්ද, තස්සෙව පාපකස්ස ¶ විවාදමූලස්ස ආයතිං අනවස්සවාය පටිපජ්ජෙය්යාථ. එවමෙතස්ස පාපකස්ස විවාදමූලස්ස පහානං හොති, එවමෙතස්ස පාපකස්ස විවාදමූලස්ස ආයතිං අනවස්සවො හොති.

45. ‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, භික්ඛු මක්ඛී හොති පළාසී…පෙ… ඉස්සුකී හොති මච්ඡරී…පෙ… සඨො හොති මායාවී…පෙ… පාපිච්ඡො හොති මිච්ඡාදිට්ඨි [මිච්ඡාදිට්ඨී (ස්යා. කං. පී. ක.)] …පෙ… සන්දිට්ඨිපරාමාසී හොති ආධානග්ගාහී දුප්පටිනිස්සග්ගී. යො සො, ආනන්ද, භික්ඛු සන්දිට්ඨිපරාමාසී හොති ආධානග්ගාහී දුප්පටිනිස්සග්ගී සො සත්ථරිපි අගාරවො විහරති අප්පතිස්සො, ධම්මෙපි අගාරවො විහරති අප්පතිස්සො, සඞ්ඝෙපි අගාරවො විහරති අප්පතිස්සො, සික්ඛායපි න පරිපූරකාරී හොති. යො සො, ආනන්ද, භික්ඛු සත්ථරි අගාරවො විහරති අප්පතිස්සො, ධම්මෙ… සඞ්ඝෙ… සික්ඛාය න පරිපූරකාරී හොති සො ¶ සඞ්ඝෙ විවාදං ජනෙති; යො හොති විවාදො බහුජනාහිතාය බහුජනාසුඛාය, බහුනො ජනස්ස අනත්ථාය අහිතාය දුක්ඛාය දෙවමනුස්සානං. එවරූපඤ්චෙ තුම්හෙ, ආනන්ද, විවාදමූලං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා සමනුපස්සෙය්යාථ. තත්ර තුම්හෙ, ආනන්ද, තස්සෙව පාපකස්ස විවාදමූලස්ස පහානාය වායමෙය්යාථ. එවරූපඤ්චෙ තුම්හෙ, ආනන්ද, විවාදමූලං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා න සමනුපස්සෙය්යාථ, තත්ර තුම්හෙ, ආනන්ද, තස්සෙව පාපකස්ස විවාදමූලස්ස ආයතිං අනවස්සවාය පටිපජ්ජෙය්යාථ. එවමෙතස්ස පාපකස්ස විවාදමූලස්ස පහානං හොති ¶ , එවමෙතස්ස පාපකස්ස විවාදමූලස්ස ආයතිං අනවස්සවො හොති. ඉමානි ඛො, ආනන්ද, ඡ විවාදමූලානි.

46. ‘‘චත්තාරිමානි ¶ , ආනන්ද, අධිකරණානි. කතමානි චත්තාරි? විවාදාධිකරණං, අනුවාදාධිකරණං, ආපත්තාධිකරණං, කිච්චාධිකරණං – ඉමානි ඛො, ආනන්ද, චත්තාරි අධිකරණානි. සත්ත ඛො පනිමෙ, ආනන්ද, අධිකරණසමථා – උප්පන්නුප්පන්නානං අධිකරණානං සමථාය වූපසමාය සම්මුඛාවිනයො දාතබ්බො, සතිවිනයො දාතබ්බො, අමූළ්හවිනයො දාතබ්බො, පටිඤ්ඤාය කාරෙතබ්බං, යෙභුය්යසිකා, තස්සපාපියසිකා, තිණවත්ථාරකො.

47. ‘‘කථඤ්චානන්ද, සම්මුඛාවිනයො හොති? ඉධානන්ද, භික්ඛූ විවදන්ති ධම්මොති වා අධම්මොති වා විනයොති වා අවිනයොති වා. තෙහානන්ද, භික්ඛූහි සබ්බෙහෙව සමග්ගෙහි සන්නිපතිතබ්බං. සන්නිපතිත්වා ධම්මනෙත්ති සමනුමජ්ජිතබ්බා ¶ . ධම්මනෙත්තිං සමනුමජ්ජිත්වා යථා තත්ථ සමෙති ¶ තථා තං අධිකරණං වූපසමෙතබ්බං. එවං ඛො, ආනන්ද, සම්මුඛාවිනයො හොති; එවඤ්ච පනිධෙකච්චානං අධිකරණානං වූපසමො හොති යදිදං – සම්මුඛාවිනයෙන.

48. ‘‘කථඤ්චානන්ද, යෙභුය්යසිකා හොති? තෙ චෙ, ආනන්ද, භික්ඛූ න සක්කොන්ති තං අධිකරණං තස්මිං ආවාසෙ වූපසමෙතුං. තෙහානන්ද, භික්ඛූහි යස්මිං ආවාසෙ බහුතරා භික්ඛූ සො ආවාසො ගන්තබ්බො. තත්ථ සබ්බෙහෙව සමග්ගෙහි සන්නිපතිතබ්බං. සන්නිපතිත්වා ධම්මනෙත්ති සමනුමජ්ජිතබ්බා. ධම්මනෙත්තිං සමනුමජ්ජිත්වා යථා තත්ථ සමෙති තථා තං අධිකරණං වූපසමෙතබ්බං. එවං ඛො, ආනන්ද, යෙභුය්යසිකා හොති, එවඤ්ච පනිධෙකච්චානං අධිකරණානං වූපසමො හොති යදිදං – යෙභුය්යසිකාය.

49. ‘‘කථඤ්චානන්ද, සතිවිනයො හොති? ඉධානන්ද, භික්ඛූ භික්ඛුං එවරූපාය ගරුකාය ආපත්තියා චොදෙන්ති පාරාජිකෙන වා පාරාජිකසාමන්තෙන වා – ‘සරතායස්මා එවරූපිං [එවරූපං (සී. ස්යා. කං. පී.) එවරූපාය-ඉති වුච්චමානවචනෙන සමෙති. විනයෙනපි සංසන්දෙතබ්බං] ගරුකං ආපත්තිං ආපජ්ජිතා පාරාජිකං වා පාරාජිකසාමන්තං වා’ති? සො එවමාහ – ‘න ඛො අහං, ආවුසො, සරාමි එවරූපිං ගරුකං ආපත්තිං ආපජ්ජිතා පාරාජිකං වා පාරාජිකසාමන්තං ¶ වා’ති. තස්ස ඛො [තස්ස ඛො එවං (සබ්බත්ථ)], ආනන්ද, භික්ඛුනො සතිවිනයො දාතබ්බො. එවං ඛො, ආනන්ද, සතිවිනයො හොති, එවඤ්ච පනිධෙකච්චානං අධිකරණානං වූපසමො හොති යදිදං – සතිවිනයෙන.

50. ‘‘කථඤ්චානන්ද ¶ ¶ , අමූළ්හවිනයො හොති? ඉධානන්ද, භික්ඛූ භික්ඛුං එවරූපාය ගරුකාය ආපත්තියා චොදෙන්ති පාරාජිකෙන වා පාරාජිකසාමන්තෙන වා – ‘සරතායස්මා එවරූපිං ගරුකං ආපත්තිං ආපජ්ජිතා පාරාජිකං වා පාරාජිකසාමන්තං වා’ති? (සො එවමාහ – ‘න ඛො අහං, ආවුසො, සරාමි එවරූපිං ගරුකං ආපත්තිං ආපජ්ජිතා පාරාජිකං වා පාරාජිකසාමන්තං වා’ති. තමෙනං සො නිබ්බෙඨෙන්තං අතිවෙඨෙති – ‘ඉඞ්ඝායස්මා සාධුකමෙව ජානාහි යදි සරසි එවරූපිං ගරුකං ආපත්තිං ආපජ්ජිතා පාරාජිකං වා පාරාජිකසාමන්තං වා’ති.) [( ) එත්ථන්තරෙ පාඨො චූළව. 237 නත්ථි තස්සපාපියසිකාවාරෙඑවෙතෙන භවිතබ්බං] සො එවමාහ – ‘අහං ඛො, ආවුසො, උම්මාදං පාපුණිං චෙතසො විපරියාසං. තෙන මෙ උම්මත්තකෙන බහුං අස්සාමණකං අජ්ඣාචිණ්ණං භාසිතපරික්කන්තං [භාසිතපරිකන්තං (සී. ස්යා. කං. පී.)]. නාහං තං සරාමි. මූළ්හෙන මෙ එතං කත’න්ති. තස්ස ඛො [තස්ස ඛො එවං (ස්යා. කං. ක.)], ආනන්ද, භික්ඛුනො අමූළ්හවිනයො දාතබ්බො. එවං ඛො, ආනන්ද ¶ , අමූළ්හවිනයො හොති, එවඤ්ච පනිධෙකච්චානං අධිකරණානං වූපසමො හොති යදිදං – අමූළ්හවිනයෙන.

51. ‘‘කථඤ්චානන්ද, පටිඤ්ඤාතකරණං හොති? ඉධානන්ද, භික්ඛු චොදිතො වා අචොදිතො වා ආපත්තිං සරති, විවරති උත්තානීකරොති [උත්තානිං කරොති (ක.)]. තෙන, ආනන්ද, භික්ඛුනා වුඩ්ඪතරං භික්ඛුං [වුඩ්ඪතරො භික්ඛු (සී. ස්යා. කං. පී.)] උපසඞ්කමිත්වා එකංසං චීවරං කත්වා පාදෙ වන්දිත්වා උක්කුටිකං නිසීදිත්වා අඤ්ජලිං පග්ගහෙත්වා එවමස්ස වචනීයො – ‘අහං, භන්තෙ, ඉත්ථන්නාමං ආපත්තිං ආපන්නො, තං පටිදෙසෙමී’ති. සො එවමාහ – ‘පස්සසී’ති? ‘ආම පස්සාමී’ති. ‘ආයතිං ¶ සංවරෙය්යාසී’ති. (‘සංවරිස්සාමී’ති.) [( ) විනයෙ නත්ථි] එවං ඛො, ආනන්ද, පටිඤ්ඤාතකරණං හොති, එවඤ්ච පනිධෙකච්චානං අධිකරණානං වූපසමො හොති යදිදං – පටිඤ්ඤාතකරණෙන.

52. ‘‘කථඤ්චානන්ද ¶ , තස්සපාපියසිකා හොති? ඉධානන්ද, භික්ඛු භික්ඛුං එවරූපාය ගරුකාය ආපත්තියා චොදෙති පාරාජිකෙන වා පාරාජිකසාමන්තෙන වා – ‘සරතායස්මා එවරූපිං ගරුකං ආපත්තිං ආපජ්ජිතා පාරාජිකං වා පාරාජිකසාමන්තං වා’ති? සො එවමාහ – ‘න ඛො අහං, ආවුසො, සරාමි එවරූපිං ගරුකං ආපත්තිං ආපජ්ජිතා පාරාජිකං වා පාරාජිකසාමන්තං ¶ වා’ති. තමෙනං සො නිබ්බෙඨෙන්තං අතිවෙඨෙති – ‘ඉඞ්ඝායස්මා සාධුකමෙව ජානාහි යදි සරසි එවරූපිං ගරුකං ආපත්තිං ආපජ්ජිතා පාරාජිකං වා පාරාජිකසාමන්තං වා’ති. සො එවමාහ – ‘න ඛො අහං, ආවුසො, සරාමි එවරූපිං ගරුකං ආපත්තිං ආපජ්ජිතා පාරාජිකං වා පාරාජිකසාමන්තං වා; සරාමි ච ඛො අහං, ආවුසො, එවරූපිං අප්පමත්තිකං ආපත්තිං ආපජ්ජිතා’ති. තමෙනං සො නිබ්බෙඨෙන්තං අතිවෙඨෙති – ‘ඉඞ්ඝායස්මා සාධුකමෙව ජානාහි යදි සරසි එවරූපිං ගරුකං ආපත්තිං ආපජ්ජිතා පාරාජිකං වා පාරාජිකසාමන්තං වා’ති? සො එවමාහ – ‘ඉමඤ්හි නාමාහං, ආවුසො, අප්පමත්තිකං ආපත්තිං ආපජ්ජිත්වා අපුට්ඨො පටිජානිස්සාමි. කිං පනාහං එවරූපිං ගරුකං ආපත්තිං ආපජ්ජිත්වා පාරාජිකං වා පාරාජිකසාමන්තං වා පුට්ඨො නපටිජානිස්සාමී’ති? සො එවමාහ – ‘ඉමඤ්හි නාම ත්වං, ආවුසො ¶ , අප්පමත්තිකං ආපත්තිං ආපජ්ජිත්වා අපුට්ඨො නපටිජානිස්සසි, කිං පන ත්වං එවරූපිං ගරුකං ආපත්තිං ආපජ්ජිත්වා පාරාජිකං වා පාරාජිකසාමන්තං වා පුට්ඨො [අපුට්ඨො (ස්යා. කං. ක.)] පටිජානිස්සසි? ඉඞ්ඝායස්මා සාධුකමෙව ජානාහි යදි සරසි එවරූපිං ගරුකං ආපත්තිං ආපජ්ජිතා පාරාජිකං වා පාරාජිකසාමන්තං වා’ති. සො එවමාහ – ‘සරාමි ඛො අහං, ආවුසො, එවරූපිං ගරුකං ආපත්තිං ¶ ආපජ්ජිතා පාරාජිකං වා පාරාජිකසාමන්තං වා. දවා මෙ එතං වුත්තං, රවා මෙ එතං වුත්තං – නාහං තං සරාමි එවරූපිං ගරුකං ආපත්තිං ආපජ්ජිතා පාරාජිකං වා පාරාජිකසාමන්තං වා’ති. එවං ඛො, ආනන්ද, තස්සපාපියසිකා හොති, එවඤ්ච පනිධෙකච්චානං අධිකරණානං වූපසමො හොති යදිදං – තස්සපාපියසිකාය.

53. ‘‘කථඤ්චානන්ද ¶ , තිණවත්ථාරකො හොති? ඉධානන්ද, භික්ඛූනං භණ්ඩනජාතානං කලහජාතානං විවාදාපන්නානං විහරතං බහුං අස්සාමණකං අජ්ඣාචිණ්ණං හොති භාසිතපරික්කන්තං. තෙහානන්ද, භික්ඛූහි සබ්බෙහෙව සමග්ගෙහි සන්නිපතිතබ්බං. සන්නිපතිත්වා එකතොපක්ඛිකානං භික්ඛූනං බ්යත්තෙන [බ්යත්තතරෙන (සී. පී. ක.)] භික්ඛුනා උට්ඨායාසනා එකංසං චීවරං කත්වා අඤ්ජලිං පණාමෙත්වා සඞ්ඝො ඤාපෙතබ්බො –

‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො. ඉදං අම්හාකං භණ්ඩනජාතානං කලහජාතානං විවාදාපන්නානං විහරතං බහුං අස්සාමණකං අජ්ඣාචිණ්ණං භාසිතපරික්කන්තං ¶ . යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, අහං යා චෙව ඉමෙසං ආයස්මන්තානං ආපත්ති යා ච අත්තනො ආපත්ති, ඉමෙසඤ්චෙව ආයස්මන්තානං අත්ථාය අත්තනො ච අත්ථාය, සඞ්ඝමජ්ඣෙ ¶ තිණවත්ථාරකෙන දෙසෙය්යං, ඨපෙත්වා ථුල්ලවජ්ජං ඨපෙත්වා ගිහිපටිසංයුත්ත’’’න්ති.

‘‘අථාපරෙසං එකතොපක්ඛිකානං භික්ඛූනං බ්යත්තෙන භික්ඛුනා උට්ඨායාසනා එකංසං චීවරං කත්වා අඤ්ජලිං පණාමෙත්වා සඞ්ඝො ඤාපෙතබ්බො –

‘සුණාතු මෙ, භන්තෙ, සඞ්ඝො. ඉදං අම්හාකං භණ්ඩනජාතානං කලහජාතානං විවාදාපන්නානං විහරතං බහුං අස්සාමණකං අජ්ඣාචිණ්ණං භාසිතපරික්කන්තං. යදි සඞ්ඝස්ස පත්තකල්ලං, අහං යා චෙව ඉමෙසං ආයස්මන්තානං ආපත්ති යා ච අත්තනො ආපත්ති, ඉමෙසඤ්චෙව ආයස්මන්තානං අත්ථාය අත්තනො ච අත්ථාය, සඞ්ඝමජ්ඣෙ තිණවත්ථාරකෙන දෙසෙය්යං, ඨපෙත්වා ථුල්ලවජ්ජං ඨපෙත්වා ගිහිපටිසංයුත්ත’’’න්ති.

‘‘එවං ඛො, ආනන්ද, තිණවත්ථාරකො හොති, එවඤ්ච පනිධෙකච්චානං අධිකරණානං වූපසමො හොති යදිදං – තිණවත්ථාරකෙන.

54. ‘‘ඡයිමෙ ¶ , ආනන්ද, ධම්මා සාරණීයා පියකරණා ගරුකරණා සඞ්ගහාය අවිවාදාය සාමග්ගියා එකීභාවාය සංවත්තන්ති. කතමෙ ඡ? ඉධානන්ද, භික්ඛුනො මෙත්තං කායකම්මං පච්චුපට්ඨිතං හොති සබ්රහ්මචාරීසු ආවි චෙව රහො ච. අයම්පි ධම්මො සාරණීයො පියකරණො ගරුකරණො සඞ්ගහාය අවිවාදාය සාමග්ගියා එකීභාවාය සංවත්තති.

‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, භික්ඛුනො මෙත්තං වචීකම්මං පච්චුපට්ඨිතං හොති සබ්රහ්මචාරීසු ආවි චෙව රහො ච. අයම්පි ධම්මො සාරණීයො පියකරණො ගරුකරණො ¶ සඞ්ගහාය අවිවාදාය සාමග්ගියා ¶ එකීභාවාය සංවත්තති.

‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, භික්ඛුනො මෙත්තං මනොකම්මං පච්චුපට්ඨිතං හොති සබ්රහ්මචාරීසු ආවි චෙව රහො ච. අයම්පි ධම්මො සාරණීයො පියකරණො ගරුකරණො සඞ්ගහාය අවිවාදාය සාමග්ගියා එකීභාවාය සංවත්තති.

‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, භික්ඛු – යෙ තෙ ලාභා ධම්මිකා ධම්මලද්ධා අන්තමසො පත්තපරියාපන්නමත්තම්පි තථාරූපෙහි ලාභෙහි – අපටිවිභත්තභොගී හොති, සීලවන්තෙහි සබ්රහ්මචාරීහි සාධාරණභොගී. අයම්පි ධම්මො ¶ සාරණීයො පියකරණො ගරුකරණො සඞ්ගහාය අවිවාදාය සාමග්ගියා එකීභාවාය සංවත්තති.

‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, භික්ඛු – යානි තානි සීලානි අඛණ්ඩානි අච්ඡිද්දානි අසබලානි අකම්මාසානි භුජිස්සානි විඤ්ඤුප්පසත්ථානි අපරාමට්ඨානි සමාධිසංවත්තනිකානි තථාරූපෙසු සීලෙසු – සීලසාමඤ්ඤගතො විහරති සබ්රහ්මචාරීහි ආවි චෙව රහො ච. අයම්පි ධම්මො සාරණීයො පියකරණො ගරුකරණො සඞ්ගහාය අවිවාදාය සාමග්ගියා එකීභාවාය සංවත්තති.

‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, භික්ඛු – යායං දිට්ඨි අරියා නිය්යානිකා නිය්යාති තක්කරස්ස සම්මා දුක්ඛක්ඛයා තථාරූපාය දිට්ඨියා – දිට්ඨිසාමඤ්ඤගතො විහරති සබ්රහ්මචාරීහි ආවි චෙව රහො ච. අයම්පි ධම්මො සාරණීයො පියකරණො ගරුකරණො සඞ්ගහාය අවිවාදාය සාමග්ගියා ¶ එකීභාවාය සංවත්තති. ඉමෙ ඛො, ආනන්ද, ඡ සාරණීයා ධම්මා පියකරණා ගරුකරණා සඞ්ගහාය අවිවාදාය සාමග්ගියා එකීභාවාය සංවත්තන්ති.

‘‘ඉමෙ චෙ තුම්හෙ, ආනන්ද, ඡ සාරණීයෙ ධම්මෙ සමාදාය වත්තෙය්යාථ, පස්සථ නො තුම්හෙ, ආනන්ද, තං වචනපථං අණුං වා ථූලං වා යං තුම්හෙ නාධිවාසෙය්යාථා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘තස්මාතිහානන්ද ¶ , ඉමෙ ඡ සාරණීයෙ ධම්මෙ සමාදාය වත්තථ. තං වො භවිස්සති දීඝරත්තං හිතාය සුඛායා’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො භාසිතං අභිනන්දීති.

සාමගාමසුත්තං නිට්ඨිතං චතුත්ථං.

5. සුනක්ඛත්තසුත්තං

55. එවං ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා වෙසාලියං විහරති මහාවනෙ කූටාගාරසාලායං. තෙන ඛො පන සමයෙන සම්බහුලෙහි භික්ඛූහි ¶ භගවතො සන්තිකෙ අඤ්ඤා බ්යාකතා හොති – ‘‘‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමා’’ති. අස්සොසි ඛො සුනක්ඛත්තො ලිච්ඡවිපුත්තො – ‘‘සම්බහුලෙහි කිර භික්ඛූහි භගවතො සන්තිකෙ අඤ්ඤා බ්යාකතා හොති – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමා’’ති. අථ ඛො සුනක්ඛත්තො ලිච්ඡවිපුත්තො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සුනක්ඛත්තො ලිච්ඡවිපුත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘සුතං මෙතං, භන්තෙ – ‘සම්බහුලෙහි කිර භික්ඛූහි භගවතො සන්තිකෙ අඤ්ඤා බ්යාකතා – ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමා’’ති. ‘‘යෙ තෙ, භන්තෙ, භික්ඛූ භගවතො සන්තිකෙ අඤ්ඤං බ්යාකංසු – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමා’’ති, කච්චි තෙ, භන්තෙ, භික්ඛූ සම්මදෙව අඤ්ඤං බ්යාකංසු උදාහු සන්තෙත්ථෙකච්චෙ භික්ඛූ අධිමානෙන අඤ්ඤං බ්යාකංසූති?

56. ‘‘යෙ තෙ, සුනක්ඛත්ත, භික්ඛූ මම සන්තිකෙ අඤ්ඤං බ්යාකංසු – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාමා’’ති ¶ . ‘‘සන්තෙත්ථෙකච්චෙ භික්ඛූ සම්මදෙව අඤ්ඤං බ්යාකංසු, සන්ති පනිධෙකච්චෙ භික්ඛූ අධිමානෙනපි [අධිමානෙන (?)] අඤ්ඤං බ්යාකංසු. තත්ර, සුනක්ඛත්ත, යෙ තෙ භික්ඛූ සම්මදෙව අඤ්ඤං බ්යාකංසු තෙසං තං තථෙව හොති; යෙ පන තෙ භික්ඛූ අධිමානෙන අඤ්ඤං බ්යාකංසු තත්ර, සුනක්ඛත්ත, තථාගතස්ස එවං හොති – ‘ධම්මං නෙසං දෙසෙස්ස’න්ති [දෙසෙය්යන්ති (පී. ක.)]. එවඤ්චෙත්ථ, සුනක්ඛත්ත, තථාගතස්ස හොති – ‘ධම්මං නෙසං දෙසෙස්ස’න්ති. අථ ච පනිධෙකච්චෙ මොඝපුරිසා පඤ්හං අභිසඞ්ඛරිත්වා අභිසඞ්ඛරිත්වා තථාගතං උපසඞ්කමිත්වා පුච්ඡන්ති. තත්ර, සුනක්ඛත්ත, යම්පි ¶ තථාගතස්ස එවං හොති – ‘ධම්මං නෙසං දෙසෙස්ස’න්ති තස්සපි හොති අඤ්ඤථත්ත’’න්ති. ‘‘එතස්ස භගවා කාලො, එතස්ස සුගත කාලො, යං භගවා ධම්මං දෙසෙය්ය. භගවතො සුත්වා භික්ඛූ ධාරෙස්සන්තී’’ති. ‘‘තෙන හි, සුනක්ඛත්ත සුණාහි, සාධුකං මනසි කරොහි ¶ ; භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො සුනක්ඛත්තො ලිච්ඡවිපුත්තො භගවතො පච්චස්සොසි. භගවා එතදවොච –

57. ‘‘පඤ්ච ¶ ඛො ඉමෙ, සුනක්ඛත්ත, කාමගුණා. කතමෙ පඤ්ච? චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යා රූපා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා, සොතවිඤ්ඤෙය්යා සද්දා…පෙ… ඝානවිඤ්ඤෙය්යා ගන්ධා… ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යා රසා… කායවිඤ්ඤෙය්යා ඵොට්ඨබ්බා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා – ඉමෙ ඛො, සුනක්ඛත්ත, පඤ්ච කාමගුණා.

58. ‘‘ඨානං ඛො පනෙතං, සුනක්ඛත්ත, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො පුරිසපුග්ගලො ¶ ලොකාමිසාධිමුත්තො අස්ස. ලොකාමිසාධිමුත්තස්ස ඛො, සුනක්ඛත්ත, පුරිසපුග්ගලස්ස තප්පතිරූපී චෙව කථා සණ්ඨාති, තදනුධම්මඤ්ච අනුවිතක්කෙති, අනුවිචාරෙති, තඤ්ච පුරිසං භජති, තෙන ච විත්තිං ආපජ්ජති; ආනෙඤ්ජපටිසංයුත්තාය ච පන කථාය කච්ඡමානාය න සුස්සූසති, න සොතං ඔදහති, න අඤ්ඤා චිත්තං උපට්ඨාපෙති [උපට්ඨපෙති (සී. ස්යා. කං. පී.)], න ච තං පුරිසං භජති, න ච තෙන විත්තිං ආපජ්ජති. සෙය්යථාපි, සුනක්ඛත්ත, පුරිසො සකම්හා ගාමා වා නිගමා වා චිරවිප්පවුත්ථො අස්ස. සො අඤ්ඤතරං පුරිසං පස්සෙය්ය තම්හා ගාමා වා නිගමා වා අචිරපක්කන්තං. සො තං පුරිසං තස්ස ගාමස්ස වා නිගමස්ස වා ඛෙමතඤ්ච සුභික්ඛතඤ්ච අප්පාබාධතඤ්ච පුච්ඡෙය්ය; තස්ස සො පුරිසො තස්ස ගාමස්ස වා නිගමස්ස වා ඛෙමතඤ්ච සුභික්ඛතඤ්ච ¶ අප්පාබාධතඤ්ච සංසෙය්ය. තං කිං මඤ්ඤසි, සුනක්ඛත්ත, අපි නු සො පුරිසො තස්ස පුරිසස්ස සුස්සූසෙය්ය, සොතං ඔදහෙය්ය, අඤ්ඤා චිත්තං උපට්ඨාපෙය්ය, තඤ්ච පුරිසං භජෙය්ය, තෙන ච විත්තිං ආපජ්ජෙය්යා’’ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘එවමෙව ඛො, සුනක්ඛත්ත, ඨානමෙතං විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො පුරිසපුග්ගලො ලොකාමිසාධිමුත්තො අස්ස. ලොකාමිසාධිමුත්තස්ස ඛො, සුනක්ඛත්ත, පුරිසපුග්ගලස්ස තප්පතිරූපී චෙව කථා සණ්ඨාති, තදනුධම්මඤ්ච අනුවිතක්කෙති, අනුවිචාරෙති, තඤ්ච පුරිසං භජති, තෙන ච විත්තිං ආපජ්ජති; ආනෙඤ්ජපටිසංයුත්තාය ච පන කථාය කච්ඡමානාය න ¶ සුස්සූසති, න සොතං ඔදහති, න අඤ්ඤා චිත්තං උපට්ඨාපෙති, න ච තං පුරිසං භජති, න ච තෙන විත්තිං ආපජ්ජති. සො එවමස්ස වෙදිතබ්බො – ‘ආනෙඤ්ජසංයොජනෙන හි ඛො විසංයුත්තො [ආනෙඤ්ජසංයොජනෙන හි ඛො විසංයුත්තො-ඉති පාඨො සී. ස්යා. කං. පී. පොත්ථකෙසු නත්ථි, අට්ඨකථාසු පන තබ්බණ්ණනා දිස්සතියෙව] ලොකාමිසාධිමුත්තො පුරිසපුග්ගලො’’’ති.

59. ‘‘ඨානං ¶ ඛො පනෙතං, සුනක්ඛත්ත, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො පුරිසපුග්ගලො ආනෙඤ්ජාධිමුත්තො ¶ අස්ස. ආනෙඤ්ජාධිමුත්තස්ස ඛො, සුනක්ඛත්ත, පුරිසපුග්ගලස්ස තප්පතිරූපී චෙව කථා සණ්ඨාති, තදනුධම්මඤ්ච අනුවිතක්කෙති, අනුවිචාරෙති, තඤ්ච පුරිසං භජති, තෙන ච විත්තිං ආපජ්ජති; ලොකාමිසපටිසංයුත්තාය ච පන කථාය කච්ඡමානාය න සුස්සූසති, න සොතං ඔදහති, න අඤ්ඤා චිත්තං උපට්ඨාපෙති, න ච තං පුරිසං භජති, න ච තෙන විත්තිං ආපජ්ජති. සෙය්යථාපි, සුනක්ඛත්ත, පණ්ඩුපලාසො බන්ධනා පවුත්තො අභබ්බො හරිතත්තාය; එවමෙව ඛො, සුනක්ඛත්ත, ආනෙඤ්ජාධිමුත්තස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස යෙ ලොකාමිසසංයොජනෙ සෙ පවුත්තෙ. සො එවමස්ස වෙදිතබ්බො – ‘ලොකාමිසසංයොජනෙන හි ඛො විසංයුත්තො ආනෙඤ්ජාධිමුත්තො පුරිසපුග්ගලො’’’ති.

60. ‘‘ඨානං ඛො පනෙතං, සුනක්ඛත්ත, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො පුරිසපුග්ගලො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනාධිමුත්තො අස්ස. ආකිඤ්චඤ්ඤායතනාධිමුත්තස්ස ඛො, සුනක්ඛත්ත, පුරිසපුග්ගලස්ස තප්පතිරූපී චෙව කථා සණ්ඨාති, තදනුධම්මඤ්ච අනුවිතක්කෙති, අනුවිචාරෙති, තඤ්ච පුරිසං භජති, තෙන ච විත්තිං ආපජ්ජති ¶ ; ආනෙඤ්ජපටිසංයුත්තාය ච පන කථාය කච්ඡමානාය න සුස්සූසති, න සොතං ඔදහති, න අඤ්ඤා චිත්තං උපට්ඨාපෙති ¶ , න ච තං පුරිසං භජති, න ච තෙන විත්තිං ආපජ්ජති. සෙය්යථාපි, සුනක්ඛත්ත, පුථුසිලා ද්වෙධාභින්නා අප්පටිසන්ධිකා හොති; එවමෙව ඛො, සුනක්ඛත්ත, ආකිඤ්චඤ්ඤායතනාධිමුත්තස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස යෙ ආනෙඤ්ජසංයොජනෙ සෙ භින්නෙ. සො එවමස්ස වෙදිතබ්බො – ‘ආනෙඤ්ජසංයොජනෙන හි ඛො විසංයුත්තො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනාධිමුත්තො පුරිසපුග්ගලො’’’ති.

61. ‘‘ඨානං ඛො පනෙතං, සුනක්ඛත්ත, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො පුරිසපුග්ගලො නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනාධිමුත්තො අස්ස. නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනාධිමුත්තස්ස ඛො, සුනක්ඛත්ත, පුරිසපුග්ගලස්ස තප්පතිරූපී චෙව කථා සණ්ඨාති, තදනුධම්මඤ්ච අනුවිතක්කෙති, අනුවිචාරෙති, තඤ්ච පුරිසං භජති, තෙන ච විත්තිං ආපජ්ජති; ආකිඤ්චඤ්ඤායතනපටිසංයුත්තාය ච පන කථාය කච්ඡමානාය න සුස්සූසති, න සොතං ඔදහති, න අඤ්ඤා චිත්තං උපට්ඨාපෙති, න ච තං පුරිසං භජති, න ච තෙන විත්තිං ආපජ්ජති. සෙය්යථාපි, සුනක්ඛත්ත, පුරිසො මනුඤ්ඤභොජනං භුත්තාවී ඡඩ්ඩෙය්ය [ඡද්දෙය්ය (?)]. තං කිං මඤ්ඤසි, සුනක්ඛත්ත, අපි ¶ නු තස්ස පුරිසස්ස තස්මිං භත්තෙ [වන්තෙ (ක. සී.), භුත්තෙ (ක. සී. ක.)] පුන භොත්තුකම්යතා අස්සා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘තං කිස්ස හෙතු’’? ‘‘අදුඤ්හි, භන්තෙ, භත්තං [වන්තං (සී.)] පටිකූලසම්මත’’න්ති. ‘‘එවමෙව ඛො, සුනක්ඛත්ත, නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනාධිමුත්තස්ස ¶ පුරිසපුග්ගලස්ස යෙ ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසංයොජනෙ සෙ වන්තෙ. සො එවමස්ස වෙදිතබ්බො – ‘ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසංයොජනෙන හි ඛො විසංයුත්තො නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනාධිමුත්තො ¶ පුරිසපුග්ගලො’ති.

62. ‘‘ඨානං ඛො පනෙතං, සුනක්ඛත්ත, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො පුරිසපුග්ගලො සම්මා නිබ්බානාධිමුත්තො අස්ස. සම්මා නිබ්බානාධිමුත්තස්ස ඛො, සුනක්ඛත්ත, පුරිසපුග්ගලස්ස තප්පතිරූපී චෙව කථා සණ්ඨාති, තදනුධම්මඤ්ච අනුවිතක්කෙති, අනුවිචාරෙති, තඤ්ච පුරිසං භජති, තෙන ච විත්තිං ආපජ්ජති; නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනපටිසංයුත්තාය ච පන කථාය ¶ කච්ඡමානාය න සුස්සූසති, න සොතං ඔදහති, න අඤ්ඤා චිත්තං උපට්ඨාපෙති, න ච තං පුරිසං භජති, න ච තෙන විත්තිං ආපජ්ජති. සෙය්යථාපි, සුනක්ඛත්ත, තාලො මත්ථකච්ඡින්නො අභබ්බො පුන විරුළ්හියා; එවමෙව ඛො, සුනක්ඛත්ත, සම්මා නිබ්බානාධිමුත්තස්ස පුරිසපුග්ගලස්ස යෙ නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසංයොජනෙ සෙ උච්ඡින්නමූලෙ තාලාවත්ථුකතෙ අනභාවංකතෙ [අනභාවකතෙ (සී. පී.), අනභාවඞ්ගතෙ (ස්යා. කං.)] ආයතිං අනුප්පාදධම්මෙ. සො එවමස්ස වෙදිතබ්බො – ‘නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසංයොජනෙන හි ඛො විසංයුත්තො සම්මා නිබ්බානාධිමුත්තො පුරිසපුග්ගලො’’’ති.

63. ‘‘ඨානං ඛො පනෙතං, සුනක්ඛත්ත, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චස්ස භික්ඛුනො එවමස්ස – ‘තණ්හා ඛො සල්ලං සමණෙන වුත්තං, අවිජ්ජාවිසදොසො, ඡන්දරාගබ්යාපාදෙන රුප්පති. තං මෙ තණ්හාසල්ලං පහීනං, අපනීතො අවිජ්ජාවිසදොසො, සම්මා නිබ්බානාධිමුත්තොහමස්මී’ති. එවංමානි [එවංමානී (සී. පී. ක.), එවමාදි (ස්යා. කං.)] අස්ස අතථං සමානං [අත්ථං සමානං (ස්යා. කං. පී.), අත්ථසමානං (සී.)]. සො යානි සම්මා නිබ්බානාධිමුත්තස්ස අසප්පායානි තානි අනුයුඤ්ජෙය්ය; අසප්පායං චක්ඛුනා රූපදස්සනං අනුයුඤ්ජෙය්ය, අසප්පායං සොතෙන ¶ සද්දං අනුයුඤ්ජෙය්ය, අසප්පායං ඝානෙන ගන්ධං අනුයුඤ්ජෙය්ය, අසප්පායං ජිව්හාය රසං අනුයුඤ්ජෙය්ය, අසප්පායං කායෙන ඵොට්ඨබ්බං අනුයුඤ්ජෙය්ය ¶ , අසප්පායං මනසා ධම්මං අනුයුඤ්ජෙය්ය. තස්ස අසප්පායං චක්ඛුනා රූපදස්සනං අනුයුත්තස්ස, අසප්පායං සොතෙන සද්දං අනුයුත්තස්ස, අසප්පායං ඝානෙන ගන්ධං අනුයුත්තස්ස, අසප්පායං ජිව්හාය රසං අනුයුත්තස්ස, අසප්පායං කායෙන ඵොට්ඨබ්බං අනුයුත්තස්ස, අසප්පායං මනසා ධම්මං අනුයුත්තස්ස රාගො චිත්තං අනුද්ධංසෙය්ය. සො රාගානුද්ධංසිතෙන චිත්තෙන මරණං වා නිගච්ඡෙය්ය මරණමත්තං වා දුක්ඛං.

‘‘සෙය්යථාපි, සුනක්ඛත්ත, පුරිසො සල්ලෙන විද්ධො අස්ස සවිසෙන ගාළ්හූපලෙපනෙන. තස්ස මිත්තාමච්චා ¶ ඤාතිසාලොහිතා භිසක්කං සල්ලකත්තං උපට්ඨාපෙය්යුං. තස්ස සො භිසක්කො සල්ලකත්තො සත්ථෙන වණමුඛං පරිකන්තෙය්ය. සත්ථෙන වණමුඛං පරිකන්තිත්වා එසනියා සල්ලං එසෙය්ය. එසනියා සල්ලං එසිත්වා සල්ලං ¶ අබ්බුහෙය්ය, අපනෙය්ය විසදොසං සඋපාදිසෙසං. සඋපාදිසෙසොති [අනුපාදිසෙසොති (සබ්බත්ථ) අයං හි තථාගතස්ස විසයො] ජානමානො සො එවං වදෙය්ය – ‘අම්භො පුරිස, උබ්භතං ඛො තෙ සල්ලං, අපනීතො විසදොසො සඋපාදිසෙසො [අනුපාදිසෙසො (සබ්බත්ථ) අයම්පි තථාගතස්ස විසයො]. අනලඤ්ච තෙ අන්තරායාය. සප්පායානි චෙව භොජනානි භුඤ්ජෙය්යාසි, මා තෙ අසප්පායානි භොජනානි භුඤ්ජතො වණො අස්සාවී අස්ස. කාලෙන කාලඤ්ච වණං ධොවෙය්යාසි, කාලෙන කාලං වණමුඛං ආලිම්පෙය්යාසි, මා තෙ න කාලෙන කාලං වණං ධොවතො න කාලෙන කාලං වණමුඛං ¶ ආලිම්පතො පුබ්බලොහිතං වණමුඛං පරියොනන්ධි. මා ච වාතාතපෙ චාරිත්තං අනුයුඤ්ජි, මා තෙ වාතාතපෙ චාරිත්තං අනුයුත්තස්ස රජොසූකං වණමුඛං අනුද්ධංසෙසි. වණානුරක්ඛී ච, අම්භො පුරිස, විහරෙය්යාසි වණසාරොපී’ති [වණස්සාරොපීති (ක.) වණ + සං + රොපී = වණසාරොපී-ඉති පදවිභාගො]. තස්ස එවමස්ස – ‘උබ්භතං ඛො මෙ සල්ලං, අපනීතො විසදොසො අනුපාදිසෙසො. අනලඤ්ච මෙ අන්තරායායා’ති. සො අසප්පායානි චෙව භොජනානි භුඤ්ජෙය්ය. තස්ස අසප්පායානි භොජනානි භුඤ්ජතො වණො අස්සාවී අස්ස. න ච කාලෙන කාලං වණං ධොවෙය්ය, න ච කාලෙන කාලං වණමුඛං ආලිම්පෙය්ය. තස්ස න කාලෙන කාලං වණං ධොවතො, න කාලෙන කාලං වණමුඛං ආලිම්පතො පුබ්බලොහිතං වණමුඛං පරියොනන්ධෙය්ය. වාතාතපෙ ච චාරිත්තං අනුයුඤ්ජෙය්ය. තස්ස වාතාතපෙ චාරිත්තං අනුයුත්තස්ස රජොසූකං වණමුඛං ¶ අනුද්ධංසෙය්ය. න ච වණානුරක්ඛී විහරෙය්ය න වණසාරොපී. තස්ස ඉමිස්සා ච අසප්පායකිරියාය, අසුචි විසදොසො අපනීතො සඋපාදිසෙසො තදුභයෙන වණො පුථුත්තං ගච්ඡෙය්ය. සො පුථුත්තං ගතෙන වණෙන මරණං වා නිගච්ඡෙය්ය මරණමත්තං වා දුක්ඛං.

‘‘එවමෙව ඛො, සුනක්ඛත්ත, ඨානමෙතං විජ්ජති යං ඉධෙකච්චස්ස භික්ඛුනො එවමස්ස – ‘තණ්හා ඛො සල්ලං සමණෙන වුත්තං, අවිජ්ජාවිසදොසො ඡන්දරාගබ්යාපාදෙන රුප්පති. තං මෙ තණ්හාසල්ලං පහීනං, අපනීතො ¶ අවිජ්ජාවිසදොසො, සම්මා නිබ්බානාධිමුත්තොහමස්මී’ති. එවංමානි අස්ස අතථං සමානං. සො යානි සම්මා නිබ්බානාධිමුත්තස්ස අසප්පායානි තානි අනුයුඤ්ජෙය්ය, අසප්පායං චක්ඛුනා ¶ රූපදස්සනං අනුයුඤ්ජෙය්ය, අසප්පායං සොතෙන සද්දං අනුයුඤ්ජෙය්ය, අසප්පායං ඝානෙන ගන්ධං අනුයුඤ්ජෙය්ය, අසප්පායං ජිව්හාය රසං අනුයුඤ්ජෙය්ය, අසප්පායං කායෙන ඵොට්ඨබ්බං අනුයුඤ්ජෙය්ය, අසප්පායං මනසා ධම්මං අනුයුඤ්ජෙය්ය. තස්ස අසප්පායං චක්ඛුනා රූපදස්සනං අනුයුත්තස්ස, අසප්පායං සොතෙන සද්දං අනුයුත්තස්ස, අසප්පායං ඝානෙන ¶ ගන්ධං අනුයුත්තස්ස, අසප්පායං ජිව්හාය රසං අනුයුත්තස්ස, අසප්පායං කායෙන ඵොට්ඨබ්බං අනුයුත්තස්ස, අසප්පායං මනසා ධම්මං අනුයුත්තස්ස රාගො චිත්තං අනුද්ධංසෙය්ය. සො රාගානුද්ධංසිතෙන චිත්තෙන මරණං වා නිගච්ඡෙය්ය මරණමත්තං වා දුක්ඛං. මරණඤ්හෙතං, සුනක්ඛත්ත, අරියස්ස විනයෙ යො සික්ඛං පච්චක්ඛාය හීනායාවත්තති; මරණමත්තඤ්හෙතං, සුනක්ඛත්ත, දුක්ඛං යං අඤ්ඤතරං සංකිලිට්ඨං ආපත්තිං ආපජ්ජති.

64. ‘‘ඨානං ඛො පනෙතං, සුනක්ඛත්ත, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චස්ස භික්ඛුනො එවමස්ස – ‘තණ්හා ඛො සල්ලං සමණෙන වුත්තං, අවිජ්ජාවිසදොසො ඡන්දරාගබ්යාපාදෙන රුප්පති. තං මෙ තණ්හාසල්ලං පහීනං, අපනීතො අවිජ්ජාවිසදොසො, සම්මා නිබ්බානාධිමුත්තොහමස්මී’ති. සම්මා නිබ්බානාධිමුත්තස්සෙව සතො සො යානි සම්මා නිබ්බානාධිමුත්තස්ස අසප්පායානි තානි නානුයුඤ්ජෙය්ය, අසප්පායං චක්ඛුනා රූපදස්සනං නානුයුඤ්ජෙය්ය, අසප්පායං සොතෙන සද්දං නානුයුඤ්ජෙය්ය, අසප්පායං ඝානෙන ගන්ධං නානුයුඤ්ජෙය්ය, අසප්පායං ජිව්හාය රසං නානුයුඤ්ජෙය්ය, අසප්පායං කායෙන ¶ ඵොට්ඨබ්බං නානුයුඤ්ජෙය්ය, අසප්පායං මනසා ධම්මං නානුයුඤ්ජෙය්ය. තස්ස අසප්පායං චක්ඛුනා රූපදස්සනං නානුයුත්තස්ස, අසප්පායං සොතෙන සද්දං නානුයුත්තස්ස, අසප්පායං ඝානෙන ගන්ධං නානුයුත්තස්ස, අසප්පායං ජිව්හාය රසං නානුයුත්තස්ස, අසප්පායං ¶ කායෙන ඵොට්ඨබ්බං නානුයුත්තස්ස, අසප්පායං මනසා ධම්මං නානුයුත්තස්ස රාගො චිත්තං නානුද්ධංසෙය්ය. සො න රාගානුද්ධංසිතෙන ¶ චිත්තෙන නෙව මරණං වා නිගච්ඡෙය්ය න මරණමත්තං වා දුක්ඛං.

‘‘සෙය්යථාපි, සුනක්ඛත්ත, පුරිසො සල්ලෙන විද්ධො අස්ස සවිසෙන ගාළ්හූපලෙපනෙන. තස්ස මිත්තාමච්චා ඤාතිසාලොහිතා භිසක්කං සල්ලකත්තං උපට්ඨාපෙය්යුං. තස්ස සො භිසක්කො සල්ලකත්තො සත්ථෙන වණමුඛං පරිකන්තෙය්ය. සත්ථෙන වණමුඛං පරිකන්තිත්වා එසනියා සල්ලං එසෙය්ය. එසනියා සල්ලං එසිත්වා සල්ලං අබ්බුහෙය්ය, අපනෙය්ය විසදොසං අනුපාදිසෙසං. අනුපාදිසෙසොති ජානමානො සො එවං වදෙය්ය – ‘අම්භො පුරිස, උබ්භතං ඛො තෙ සල්ලං, අපනීතො විසදොසො අනුපාදිසෙසො. අනලඤ්ච තෙ අන්තරායාය. සප්පායානි චෙව භොජනානි භුඤ්ජෙය්යාසි, මා තෙ අසප්පායානි භොජනානි භුඤ්ජතො වණො අස්සාවී අස්ස. කාලෙන කාලඤ්ච වණං ධොවෙය්යාසි, කාලෙන කාලං වණමුඛං ආලිම්පෙය්යාසි. මා තෙ න කාලෙන කාලං වණං ධොවතො න කාලෙන කාලං වණමුඛං ආලිම්පතො පුබ්බලොහිතං වණමුඛං පරියොනන්ධි. මා ච වාතාතපෙ චාරිත්තං අනුයුඤ්ජි, මා තෙ වාතාතපෙ චාරිත්තං අනුයුත්තස්ස රජොසූකං වණමුඛං අනුද්ධංසෙසි ¶ ¶ . වණානුරක්ඛී ච, අම්භො පුරිස, විහරෙය්යාසි වණසාරොපී’ති. තස්ස එවමස්ස – ‘උබ්භතං ඛො මෙ සල්ලං, අපනීතො විසදොසො අනුපාදිසෙසො. අනලඤ්ච මෙ අන්තරායායා’ති. සො සප්පායානි චෙව භොජනානි භුඤ්ජෙය්ය. තස්ස සප්පායානි භොජනානි භුඤ්ජතො වණො න අස්සාවී අස්ස. කාලෙන කාලඤ්ච වණං ධොවෙය්ය, කාලෙන කාලං වණමුඛං ආලිම්පෙය්ය. තස්ස කාලෙන කාලං වණං ධොවතො කාලෙන කාලං වණමුඛං ආලිම්පතො න පුබ්බලොහිතං වණමුඛං පරියොනන්ධෙය්ය. න ච වාතාතපෙ චාරිත්තං අනුයුඤ්ජෙය්ය. තස්ස වාතාතපෙ චාරිත්තං අනනුයුත්තස්ස රජොසූකං වණමුඛං නානුද්ධංසෙය්ය. වණානුරක්ඛී ච විහරෙය්ය වණසාරොපී. තස්ස ඉමිස්සා ච සප්පායකිරියාය අසු ච [අසුචි (සබ්බත්ථ) සොචාති තබ්බණ්ණනා මනසිකාතබ්බා] විසදොසො අපනීතො අනුපාදිසෙසො තදුභයෙන වණො විරුහෙය්ය. සො රුළ්හෙන වණෙන සඤ්ඡවිනා නෙව මරණං වා නිගච්ඡෙය්ය න මරණමත්තං වා දුක්ඛං.

‘‘එවමෙව ¶ ඛො, සුනක්ඛත්ත, ඨානමෙතං විජ්ජති යං ඉධෙකච්චස්ස භික්ඛුනො එවමස්ස – ‘තණ්හා ඛො සල්ලං සමණෙන වුත්තං, අවිජ්ජාවිසදොසො ¶ ඡන්දරාගබ්යාපාදෙන රුප්පති. තං මෙ තණ්හාසල්ලං පහීනං, අපනීතො අවිජ්ජාවිසදොසො, සම්මා නිබ්බානාධිමුත්තොහමස්මී’ති. සම්මා නිබ්බානාධිමුත්තස්සෙව සතො සො යානි සම්මා නිබ්බානාධිමුත්තස්ස අසප්පායානි තානි නානුයුඤ්ජෙය්ය, අසප්පායං චක්ඛුනා රූපදස්සනං නානුයුඤ්ජෙය්ය, අසප්පායං සොතෙන සද්දං නානුයුඤ්ජෙය්ය, අසප්පායං ඝානෙන ගන්ධං නානුයුඤ්ජෙය්ය, අසප්පායං ජිව්හාය රසං නානුයුඤ්ජෙය්ය, අසප්පායං කායෙන ¶ ඵොට්ඨබ්බං නානුයුඤ්ජෙය්ය, අසප්පායං මනසා ධම්මං නානුයුඤ්ජෙය්ය. තස්ස අසප්පායං චක්ඛුනා රූපදස්සනං නානුයුත්තස්ස, අසප්පායං සොතෙන සද්දං නානුයුත්තස්ස, අසප්පායං ඝානෙන ගන්ධං නානුයුත්තස්ස, අසප්පායං ජිව්හාය රසං නානුයුත්තස්ස, අසප්පායං කායෙන ඵොට්ඨබ්බං නානුයුත්තස්ස, අසප්පායං මනසා ධම්මං නානුයුත්තස්ස, රාගො චිත්තං නානුද්ධංසෙය්ය. සො න රාගානුද්ධංසිතෙන චිත්තෙන නෙව මරණං වා නිගච්ඡෙය්ය න මරණමත්තං වා දුක්ඛං.

65. ‘‘උපමා ඛො මෙ අයං, සුනක්ඛත්ත, කතා අත්ථස්ස විඤ්ඤාපනාය. අයංයෙවෙත්ථ අත්ථො – වණොති ඛො, සුනක්ඛත්ත, ඡන්නෙතං අජ්ඣත්තිකානං ආයතනානං අධිවචනං; විසදොසොති ඛො, සුනක්ඛත්ත, අවිජ්ජායෙතං අධිවචනං; සල්ලන්ති ඛො, සුනක්ඛත්ත, තණ්හායෙතං අධිවචනං; එසනීති ඛො, සුනක්ඛත්ත, සතියායෙතං අධිවචනං; සත්ථන්ති ඛො, සුනක්ඛත්ත, අරියායෙතං පඤ්ඤාය ¶ අධිවචනං; භිසක්කො සල්ලකත්තොති ඛො, සුනක්ඛත්ත, තථාගතස්සෙතං අධිවචනං අරහතො සම්මාසම්බුද්ධස්ස.

‘‘සො වත, සුනක්ඛත්ත, භික්ඛු ඡසු ඵස්සායතනෙසු සංවුතකාරී ‘උපධි දුක්ඛස්ස මූල’න්ති – ඉති විදිත්වා නිරුපධි උපධිසඞ්ඛයෙ විමුත්තො උපධිස්මිං වා කායං උපසංහරිස්සති චිත්තං වා උප්පාදෙස්සතීති – නෙතං ඨානං විජ්ජති. සෙය්යථාපි, සුනක්ඛත්ත, ආපානීයකංසො වණ්ණසම්පන්නො ගන්ධසම්පන්නො රසසම්පන්නො; සො ච ඛො විසෙන සංසට්ඨො. අථ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය ජීවිතුකාමො අමරිතුකාමො සුඛකාමො දුක්ඛපටිකූලො. තං කිං මඤ්ඤසි, සුනක්ඛත්ත, අපි නු සො පුරිසො අමුං ආපානීයකංසං ¶ පිවෙය්ය යං ජඤ්ඤා – ‘ඉමාහං පිවිත්වා මරණං වා නිගච්ඡාමි මරණමත්තං වා දුක්ඛ’’’න්ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘එවමෙව ¶ ඛො, සුනක්ඛත්ත, සො වත භික්ඛු ඡසු ඵස්සායතනෙසු සංවුතකාරී ‘උපධි දුක්ඛස්ස මූල’න්ති – ඉති විදිත්වා නිරුපධි උපධිසඞ්ඛයෙ විමුත්තො ¶ උපධිස්මිං වා කායං උපසංහරිස්සති චිත්තං වා උප්පාදෙස්සතීති – නෙතං ඨානං විජ්ජති. සෙය්යථාපි, සුනක්ඛත්ත, ආසීවිසො [ආසිවිසො (ක.)] ඝොරවිසො. අථ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය ජීවිතුකාමො අමරිතුකාමො සුඛකාමො දුක්ඛපටිකූලො. තං කිං මඤ්ඤසි, සුනක්ඛත්ත, අපි නු සො පුරිසො අමුස්ස ආසීවිසස්ස ඝොරවිසස්ස හත්ථං වා අඞ්ගුට්ඨං වා දජ්ජා [යුඤ්ජෙය්ය (ක.)] යං ජඤ්ඤා – ‘ඉමිනාහං දට්ඨො මරණං වා නිගච්ඡාමි මරණමත්තං වා දුක්ඛ’’’න්ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘එවමෙව ඛො, සුනක්ඛත්ත, සො වත භික්ඛු ඡසු ඵස්සායතනෙසු සංවුතකාරී ‘උපධි දුක්ඛස්ස මූල’න්ති – ඉති විදිත්වා නිරුපධි උපධිසඞ්ඛයෙ විමුත්තො උපධිස්මිං වා කායං උපසංහරිස්සති චිත්තං වා උප්පාදෙස්සතීති – නෙතං ඨානං විජ්ජතී’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනො සුනක්ඛත්තො ලිච්ඡවිපුත්තො භගවතො භාසිතං අභිනන්දීති.

සුනක්ඛත්තසුත්තං නිට්ඨිතං පඤ්චමං.

6. ආනෙඤ්ජසප්පායසුත්තං

66. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා කුරූසු විහරති කම්මාසධම්මං නාම කුරූනං නිගමො. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච – ‘‘අනිච්චා, භික්ඛවෙ, කාමා තුච්ඡා මුසා මොසධම්මා. මායාකතමෙ තං, භික්ඛවෙ, බාලලාපනං. යෙ ච දිට්ඨධම්මිකා කාමා, යෙ ච සම්පරායිකා කාමා; යා ච දිට්ඨධම්මිකා ¶ කාමසඤ්ඤා, යා ච සම්පරායිකා කාමසඤ්ඤා – උභයමෙතං මාරධෙය්යං, මාරස්සෙස [මාරස්සෙව (ක.)] විසයො, මාරස්සෙස නිවාපො, මාරස්සෙස ගොචරො. එත්ථෙතෙ පාපකා අකුසලා මානසා අභිජ්ඣාපි බ්යාපාදාපි සාරම්භාපි සංවත්තන්ති. තෙව අරියසාවකස්ස ඉධමනුසික්ඛතො අන්තරායාය සම්භවන්ති. තත්ර, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යෙ ච දිට්ඨධම්මිකා කාමා, යෙ ච සම්පරායිකා කාමා; යා ච දිට්ඨධම්මිකා කාමසඤ්ඤා, යා ච සම්පරායිකා කාමසඤ්ඤා – උභයමෙතං මාරධෙය්යං, මාරස්සෙස විසයො, මාරස්සෙස නිවාපො, මාරස්සෙස ගොචරො. එත්ථෙතෙ ¶ පාපකා අකුසලා මානසා අභිජ්ඣාපි බ්යාපාදාපි සාරම්භාපි සංවත්තන්ති, තෙව අරියසාවකස්ස ඉධමනුසික්ඛතො අන්තරායාය සම්භවන්ති. යංනූනාහං විපුලෙන මහග්ගතෙන චෙතසා විහරෙය්යං අභිභුය්ය ලොකං අධිට්ඨාය මනසා. විපුලෙන හි මෙ මහග්ගතෙන චෙතසා විහරතො අභිභුය්ය ලොකං අධිට්ඨාය මනසා ¶ යෙ පාපකා අකුසලා මානසා අභිජ්ඣාපි බ්යාපාදාපි සාරම්භාපි තෙ න භවිස්සන්ති. තෙසං පහානා අපරිත්තඤ්ච මෙ චිත්තං භවිස්සති අප්පමාණං සුභාවිත’න්ති. තස්ස එවංපටිපන්නස්ස තබ්බහුලවිහාරිනො ආයතනෙ චිත්තං පසීදති. සම්පසාදෙ සති එතරහි වා ආනෙඤ්ජං සමාපජ්ජති පඤ්ඤාය වා අධිමුච්චති කායස්ස භෙදා පරං මරණා. ඨානමෙතං විජ්ජති යං තංසංවත්තනිකං විඤ්ඤාණං අස්ස ආනෙඤ්ජූපගං. අයං, භික්ඛවෙ, පඨමා ආනෙඤ්ජසප්පායා පටිපදා අක්ඛායති’’.

67. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යෙ ච දිට්ඨධම්මිකා කාමා, යෙ ච සම්පරායිකා කාමා; යා ච දිට්ඨධම්මිකා කාමසඤ්ඤා ¶ , යා ච සම්පරායිකා කාමසඤ්ඤා; යං කිඤ්චි රූපං (සබ්බං රූපං) [( ) නත්ථි සී. පී. පොත්ථකෙසු] චත්තාරි ච මහාභූතානි, චතුන්නඤ්ච මහාභූතානං උපාදායරූප’න්ති. තස්ස එවංපටිපන්නස්ස තබ්බහුලවිහාරිනො ආයතනෙ චිත්තං පසීදති. සම්පසාදෙ සති එතරහි වා ආනෙඤ්ජං සමාපජ්ජති පඤ්ඤාය වා අධිමුච්චති කායස්ස ¶ භෙදා පරං මරණා. ඨානමෙතං විජ්ජති යං තංසංවත්තනිකං විඤ්ඤාණං අස්ස ආනෙඤ්ජූපගං. අයං, භික්ඛවෙ, දුතියා ආනෙඤ්ජසප්පායා පටිපදා අක්ඛායති.

‘‘පුන ¶ චපරං, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යෙ ච දිට්ඨධම්මිකා කාමා, යෙ ච සම්පරායිකා කාමා; යා ච දිට්ඨධම්මිකා කාමසඤ්ඤා, යා ච සම්පරායිකා කාමසඤ්ඤා; යෙ ච දිට්ඨධම්මිකා රූපා, යෙ ච සම්පරායිකා රූපා; යා ච දිට්ඨධම්මිකා රූපසඤ්ඤා, යා ච සම්පරායිකා රූපසඤ්ඤා – උභයමෙතං අනිච්චං. යදනිච්චං තං නාලං අභිනන්දිතුං, නාලං අභිවදිතුං, නාලං අජ්ඣොසිතු’න්ති. තස්ස එවංපටිපන්නස්ස තබ්බහුලවිහාරිනො ආයතනෙ චිත්තං පසීදති. සම්පසාදෙ සති එතරහි වා ආනෙඤ්ජං සමාපජ්ජති පඤ්ඤාය වා අධිමුච්චති කායස්ස භෙදා පරං මරණා. ඨානමෙතං විජ්ජති යං තංසංවත්තනිකං විඤ්ඤාණං අස්ස ආනෙඤ්ජූපගං. අයං, භික්ඛවෙ, තතියා ආනෙඤ්ජසප්පායා පටිපදා අක්ඛායති.

68. ‘‘පුන ¶ චපරං, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යෙ ච දිට්ඨධම්මිකා කාමා, යෙ ච සම්පරායිකා කාමා; යා ච දිට්ඨධම්මිකා කාමසඤ්ඤා, යා ච සම්පරායිකා කාමසඤ්ඤා; යෙ ච දිට්ඨධම්මිකා රූපා, යෙ ච සම්පරායිකා රූපා; යා ච දිට්ඨධම්මිකා රූපසඤ්ඤා, යා ච සම්පරායිකා රූපසඤ්ඤා; යා ච ආනෙඤ්ජසඤ්ඤා – සබ්බා සඤ්ඤා. යත්ථෙතා අපරිසෙසා නිරුජ්ඣන්ති එතං සන්තං එතං පණීතං – යදිදං ආකිඤ්චඤ්ඤායතන’න්ති. තස්ස එවංපටිපන්නස්ස තබ්බහුලවිහාරිනො ආයතනෙ චිත්තං පසීදති. සම්පසාදෙ සති එතරහි වා ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමාපජ්ජති පඤ්ඤාය වා අධිමුච්චති කායස්ස භෙදා පරං මරණා. ඨානමෙතං විජ්ජති යං තංසංවත්තනිකං විඤ්ඤාණං අස්ස ආකිඤ්චඤ්ඤායතනූපගං. අයං, භික්ඛවෙ, පඨමා ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසප්පායා ¶ පටිපදා අක්ඛායති.

69. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො අරඤ්ඤගතො වා රුක්ඛමූලගතො වා සුඤ්ඤාගාරගතො වා ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘සුඤ්ඤමිදං අත්තෙන වා අත්තනියෙන වා’ති. තස්ස එවංපටිපන්නස්ස තබ්බහුලවිහාරිනො ආයතනෙ චිත්තං පසීදති. සම්පසාදෙ සති එතරහි වා ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමාපජ්ජති පඤ්ඤාය වා අධිමුච්චති කායස්ස භෙදා පරං මරණා. ඨානමෙතං විජ්ජති යං තංසංවත්තනිකං විඤ්ඤාණං අස්ස ආකිඤ්චඤ්ඤායතනූපගං. අයං, භික්ඛවෙ, දුතියා ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසප්පායා පටිපදා අක්ඛායති.

70. ‘‘පුන ¶ චපරං, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘නාහං ක්වචනි [ක්වචිනි (ස්යා. කං. සී. අට්ඨ.)] කස්සචි කිඤ්චනතස්මිං [කිඤ්චනතස්මි (?)], න ච මම ¶ ක්වචනි කිස්මිඤ්චි කිඤ්චනං නත්ථී’ති. තස්ස එවංපටිපන්නස්ස තබ්බහුලවිහාරිනො ආයතනෙ චිත්තං පසීදති. සම්පසාදෙ සති එතරහි වා ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමාපජ්ජති පඤ්ඤාය වා අධිමුච්චති කායස්ස භෙදා පරං මරණා. ඨානමෙතං විජ්ජති යං තංසංවත්තනිකං විඤ්ඤාණං අස්ස ආකිඤ්චඤ්ඤායතනූපගං. අයං, භික්ඛවෙ, තතියා ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසප්පායා පටිපදා අක්ඛායති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යෙ ච දිට්ඨධම්මිකා කාමා, යෙ ච සම්පරායිකා කාමා; යා ච දිට්ඨධම්මිකා කාමසඤ්ඤා, යා ච සම්පරායිකා කාමසඤ්ඤා; යෙ ච දිට්ඨධම්මිකා රූපා, යෙ ච සම්පරායිකා රූපා; යා ච දිට්ඨධම්මිකා රූපසඤ්ඤා, යා ¶ ච සම්පරායිකා රූපසඤ්ඤා ¶ ; යා ච ආනෙඤ්ජසඤ්ඤා, යා ච ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඤ්ඤා – සබ්බා සඤ්ඤා. යත්ථෙතා අපරිසෙසා නිරුජ්ඣන්ති එතං සන්තං එතං පණීතං – යදිදං නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතන’න්ති. තස්ස එවංපටිපන්නස්ස තබ්බහුලවිහාරිනො ආයතනෙ චිත්තං පසීදති. සම්පසාදෙ සති එතරහි වා නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං සමාපජ්ජති පඤ්ඤාය වා අධිමුච්චති කායස්ස භෙදා පරං මරණා. ඨානමෙතං විජ්ජති යං තංසංවත්තනිකං විඤ්ඤාණං අස්ස නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනූපගං. අයං, භික්ඛවෙ, නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසප්පායා පටිපදා අක්ඛායතී’’ති.

71. එවං වුත්තෙ, ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ඉධ, භන්තෙ, භික්ඛු එවං පටිපන්නො හොති – ‘නො චස්ස, නො ච මෙ සියා; න භවිස්සති, න මෙ භවිස්සති; යදත්ථි යං, භූතං – තං පජහාමී’ති. එවං උපෙක්ඛං පටිලභති. පරිනිබ්බායෙය්ය නු ඛො සො, භන්තෙ, භික්ඛු න වා පරිනිබ්බායෙය්යා’’ති? ‘‘අපෙත්ථෙකච්චො, ආනන්ද, භික්ඛු පරිනිබ්බායෙය්ය, අපෙත්ථෙකච්චො භික්ඛු න පරිනිබ්බායෙය්යා’’ති. ‘‘කො නු ඛො, භන්තෙ, හෙතු කො පච්චයො යෙනපෙත්ථෙකච්චො භික්ඛු පරිනිබ්බායෙය්ය, අපෙත්ථෙකච්චො භික්ඛු න පරිනිබ්බායෙය්යා’’ති? ‘‘ඉධානන්ද, භික්ඛු එවං පටිපන්නො හොති – ‘නො චස්ස, නො ච මෙ සියා; න භවිස්සති, න මෙ භවිස්සති; යදත්ථි, යං ¶ භූතං – තං පජහාමී’ති. එවං උපෙක්ඛං පටිලභති. සො තං උපෙක්ඛං අභිනන්දති, අභිවදති, අජ්ඣොසාය තිට්ඨති. තස්ස ¶ තං උපෙක්ඛං අභිනන්දතො අභිවදතො අජ්ඣොසාය තිට්ඨතො තන්නිස්සිතං හොති විඤ්ඤාණං තදුපාදානං. සඋපාදානො, ආනන්ද, භික්ඛු ¶ න පරිනිබ්බායතී’’ති. ‘‘කහං පන සො, භන්තෙ, භික්ඛු උපාදියමානො උපාදියතී’’ති? ‘‘නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං, ආනන්දා’’ති. ‘‘උපාදානසෙට්ඨං කිර සො, භන්තෙ, භික්ඛු උපාදියමානො උපාදියතී’’ති? ‘‘උපාදානසෙට්ඨඤ්හි සො, ආනන්ද, භික්ඛු උපාදියමානො උපාදියති. උපාදානසෙට්ඨඤ්හෙතං, ආනන්ද, යදිදං – නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං’’.

72. ‘‘ඉධානන්ද, භික්ඛු එවං පටිපන්නො හොති – ‘නො චස්ස, නො ච මෙ සියා; න භවිස්සති, න මෙ භවිස්සති; යදත්ථි, යං භූතං – තං පජහාමී’ති. එවං උපෙක්ඛං පටිලභති. සො තං උපෙක්ඛං නාභිනන්දති, නාභිවදති, න අජ්ඣොසාය තිට්ඨති. තස්ස තං උපෙක්ඛං අනභිනන්දතො අනභිවදතො අනජ්ඣොසාය ¶ තිට්ඨතො න තන්නිස්සිතං හොති විඤ්ඤාණං න තදුපාදානං. අනුපාදානො, ආනන්ද, භික්ඛු පරිනිබ්බායතී’’ති.

73. ‘‘අච්ඡරියං, භන්තෙ, අබ්භුතං, භන්තෙ! නිස්සාය නිස්සාය කිර නො, භන්තෙ, භගවතා ඔඝස්ස නිත්ථරණා අක්ඛාතා. කතමො පන, භන්තෙ, අරියො විමොක්ඛො’’ති? ‘‘ඉධානන්ද, භික්ඛු අරියසාවකො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘යෙ ච දිට්ඨධම්මිකා කාමා, යෙ ච සම්පරායිකා කාමා; යා ච දිට්ඨධම්මිකා කාමසඤ්ඤා, යා ච සම්පරායිකා කාමසඤ්ඤා; යෙ ච දිට්ඨධම්මිකා රූපා, යෙ ච සම්පරායිකා රූපා; යා ච දිට්ඨධම්මිකා රූපසඤ්ඤා, යා ච සම්පරායිකා රූපසඤ්ඤා; යා ච ආනෙඤ්ජසඤ්ඤා, යා ච ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඤ්ඤා ¶ , යා ච නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤා – එස සක්කායො යාවතා සක්කායො. එතං අමතං යදිදං අනුපාදා චිත්තස්ස විමොක්ඛො. ඉති, ඛො, ආනන්ද, දෙසිතා මයා ආනෙඤ්ජසප්පායා පටිපදා, දෙසිතා ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසප්පායා පටිපදා, දෙසිතා නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසප්පායා පටිපදා, දෙසිතා නිස්සාය නිස්සාය ඔඝස්ස නිත්ථරණා, දෙසිතො අරියො විමොක්ඛො. යං ඛො, ආනන්ද, සත්ථාරා කරණීයං සාවකානං හිතෙසිනා අනුකම්පකෙන අනුකම්පං උපාදාය, කතං ¶ වො තං මයා. එතානි, ආනන්ද, රුක්ඛමූලානි, එතානි සුඤ්ඤාගාරානි. ඣායථානන්ද, මා පමාදත්ථ, මා පච්ඡා විප්පටිසාරිනො අහුවත්ථ. අයං වො අම්හාකං අනුසාසනී’’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො භාසිතං අභිනන්දීති.

ආනෙඤ්ජසප්පායසුත්තං නිට්ඨිතං ඡට්ඨං.

7. ගණකමොග්ගල්ලානසුත්තං

74. එවං ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති පුබ්බාරාමෙ මිගාරමාතුපාසාදෙ. අථ ඛො ගණකමොග්ගල්ලානො [ගණකමොග්ගලානො (ක.)] බ්රාහ්මණො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං ¶ සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ගණකමොග්ගල්ලානො බ්රාහ්මණො භගවන්තං එතදවොච –

‘‘සෙය්යථාපි, භො ගොතම, ඉමස්ස මිගාරමාතුපාසාදස්ස දිස්සති අනුපුබ්බසික්ඛා අනුපුබ්බකිරියා අනුපුබ්බපටිපදා යදිදං – යාව පච්ඡිමසොපානකළෙවරාः ඉමෙසම්පි හි, භො ගොතම, බ්රාහ්මණානං දිස්සති අනුපුබ්බසික්ඛා අනුපුබ්බකිරියා අනුපුබ්බපටිපදා යදිදං – අජ්ඣෙනෙः ඉමෙසම්පි හි, භො ගොතම, ඉස්සාසානං දිස්සති අනුපුබ්බසික්ඛා අනුපුබ්බකිරියා අනුපුබ්බපටිපදා යදිදං – ඉස්සත්ථෙ [ඉස්සත්තෙ (ක.)]. අම්හාකම්පි හි, භො ගොතම, ගණකානං ගණනාජීවානං දිස්සති අනුපුබ්බසික්ඛා අනුපුබ්බකිරියා අනුපුබ්බපටිපදා යදිදං – සඞ්ඛානෙ. මයඤ්හි, භො ගොතම, අන්තෙවාසිං ලභිත්වා පඨමං එවං ගණාපෙම – ‘එකං එකකං, ද්වෙ දුකා, තීණි තිකා, චත්තාරි චතුක්කා, පඤ්ච පඤ්චකා, ඡ ඡක්කා, සත්ත සත්තකා, අට්ඨ අට්ඨකා, නව නවකා, දස දසකා’ති; සතම්පි මයං, භො ගොතම, ගණාපෙම, භිය්යොපි ගණාපෙම. සක්කා නු ඛො, භො ගොතම, ඉමස්මිම්පි ධම්මවිනයෙ එවමෙව අනුපුබ්බසික්ඛා අනුපුබ්බකිරියා අනුපුබ්බපටිපදා පඤ්ඤපෙතු’’න්ති?

75. ‘‘සක්කා ¶ ¶ , බ්රාහ්මණ, ඉමස්මිම්පි ධම්මවිනයෙ අනුපුබ්බසික්ඛා අනුපුබ්බකිරියා අනුපුබ්බපටිපදා පඤ්ඤපෙතුං. සෙය්යථාපි, බ්රාහ්මණ, දක්ඛො අස්සදම්මකො භද්දං අස්සාජානීයං ලභිත්වා පඨමෙනෙව මුඛාධානෙ කාරණං කාරෙති, අථ උත්තරිං කාරණං කාරෙති; එවමෙව ඛො, බ්රාහ්මණ, තථාගතො පුරිසදම්මං ලභිත්වා පඨමං එවං විනෙති – ‘එහි ත්වං, භික්ඛු, සීලවා හොහි, පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතො විහරාහි ආචාරගොචරසම්පන්නො අණුමත්තෙසු වජ්ජෙසු භයදස්සාවී, සමාදාය සික්ඛස්සු සික්ඛාපදෙසූ’’’ති.

‘‘යතො ¶ ඛො, බ්රාහ්මණ, භික්ඛු සීලවා හොති, පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතො විහරති ආචාරගොචරසම්පන්නො අණුමත්තෙසු වජ්ජෙසු භයදස්සාවී, සමාදාය සික්ඛති සික්ඛාපදෙසු, තමෙනං තථාගතො උත්තරිං විනෙති – ‘එහි ත්වං, භික්ඛු, ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරො හොහි, චක්ඛුනා රූපං දිස්වා මා නිමිත්තග්ගාහී හොහි මානුබ්යඤ්ජනග්ගාහී. යත්වාධිකරණමෙනං චක්ඛුන්ද්රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවෙය්යුං තස්ස සංවරාය පටිපජ්ජාහි; රක්ඛාහි චක්ඛුන්ද්රියං, චක්ඛුන්ද්රියෙ සංවරං ¶ ආපජ්ජාහි. සොතෙන සද්දං සුත්වා…පෙ… ඝානෙන ගන්ධං ඝායිත්වා…පෙ… ජිව්හාය රසං සායිත්වා…පෙ… කායෙන ඵොට්ඨබ්බං ඵුසිත්වා…පෙ… මනසා ධම්මං විඤ්ඤාය මා නිමිත්තග්ගාහී හොහි මානුබ්යඤ්ජනග්ගාහී. යත්වාධිකරණමෙනං මනින්ද්රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවෙය්යුං තස්ස සංවරාය පටිපජ්ජාහි; රක්ඛාහි මනින්ද්රියං, මනින්ද්රියෙ සංවරං ආපජ්ජාහී’’’ති.

‘‘යතො ¶ ඛො, බ්රාහ්මණ, භික්ඛු ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරො හොති, තමෙනං තථාගතො උත්තරිං විනෙති – ‘එහි ත්වං, භික්ඛු, භොජනෙ මත්තඤ්ඤූ හොහි. පටිසඞ්ඛා යොනිසො ආහාරං ආහාරෙය්යාසි – නෙව දවාය න මදාය න මණ්ඩනාය න විභූසනාය, යාවදෙව ඉමස්ස කායස්ස ඨිතියා යාපනාය විහිංසූපරතියා බ්රහ්මචරියානුග්ගහාය – ඉති පුරාණඤ්ච වෙදනං පටිහඞ්ඛාමි, නවඤ්ච වෙදනං න උප්පාදෙස්සාමි, යාත්රා ච මෙ භවිස්සති අනවජ්ජතා ච ඵාසුවිහාරො චා’’’ති.

‘‘යතො ඛො, බ්රාහ්මණ ¶ , භික්ඛු භොජනෙ මත්තඤ්ඤූ හොති, තමෙනං තථාගතො උත්තරිං විනෙති – ‘එහි ත්වං, භික්ඛු, ජාගරියං අනුයුත්තො විහරාහි, දිවසං චඞ්කමෙන නිසජ්ජාය ආවරණීයෙහි ධම්මෙහි චිත්තං පරිසොධෙහි, රත්තියා පඨමං යාමං චඞ්කමෙන නිසජ්ජාය ආවරණීයෙහි ධම්මෙහි චිත්තං පරිසොධෙහි, රත්තියා මජ්ඣිමං යාමං දක්ඛිණෙන පස්සෙන සීහසෙය්යං කප්පෙය්යාසි පාදෙ පාදං අච්චාධාය සතො සම්පජානො උට්ඨානසඤ්ඤං මනසිකරිත්වා, රත්තියා පච්ඡිමං යාමං පච්චුට්ඨාය චඞ්කමෙන නිසජ්ජාය ආවරණීයෙහි ධම්මෙහි චිත්තං පරිසොධෙහී’’’ති.

‘‘යතො ඛො, බ්රාහ්මණ, භික්ඛු ජාගරියං අනුයුත්තො හොති, තමෙනං තථාගතො උත්තරිං විනෙති – ‘එහි ත්වං, භික්ඛු, සතිසම්පජඤ්ඤෙන සමන්නාගතො හොහි, අභික්කන්තෙ පටික්කන්තෙ සම්පජානකාරී ¶ , ආලොකිතෙ විලොකිතෙ සම්පජානකාරී, සමිඤ්ජිතෙ පසාරිතෙ සම්පජානකාරී, සඞ්ඝාටිපත්තචීවරධාරණෙ සම්පජානකාරී, අසිතෙ පීතෙ ඛායිතෙ සායිතෙ සම්පජානකාරී ¶ , උච්චාරපස්සාවකම්මෙ සම්පජානකාරී, ගතෙ ඨිතෙ නිසින්නෙ සුත්තෙ ජාගරිතෙ භාසිතෙ තුණ්හීභාවෙ සම්පජානකාරී’’’ති.

‘‘යතො ඛො, බ්රාහ්මණ, භික්ඛු සතිසම්පජඤ්ඤෙන සමන්නාගතො හොති, තමෙනං තථාගතො උත්තරිං විනෙති – ‘එහි ත්වං, භික්ඛු, විවිත්තං සෙනාසනං භජාහි ¶ අරඤ්ඤං රුක්ඛමූලං පබ්බතං කන්දරං ගිරිගුහං සුසානං වනපත්ථං අබ්භොකාසං පලාලපුඤ්ජ’න්ති. සො විවිත්තං සෙනාසනං භජති අරඤ්ඤං රුක්ඛමූලං පබ්බතං කන්දරං ගිරිගුහං සුසානං වනප්පත්ථං අබ්භොකාසං පලාලපුඤ්ජං. සො පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො නිසීදති පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා, උජුං කායං පණිධාය, පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා. සො අභිජ්ඣං ලොකෙ පහාය විගතාභිජ්ඣෙන චෙතසා විහරති, අභිජ්ඣාය චිත්තං පරිසොධෙති; බ්යාපාදපදොසං පහාය අබ්යාපන්නචිත්තො විහරති සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පී, බ්යාපාදපදොසා චිත්තං පරිසොධෙති; ථිනමිද්ධං [ථීනමිද්ධං (සී. ස්යා. කං. පී.)] පහාය විගතථිනමිද්ධො විහරති ආලොකසඤ්ඤී සතො සම්පජානො, ථිනමිද්ධා චිත්තං පරිසොධෙති; උද්ධච්චකුක්කුච්චං පහාය අනුද්ධතො විහරති අජ්ඣත්තං වූපසන්තචිත්තො, උද්ධච්චකුක්කුච්චා චිත්තං පරිසොධෙති; විචිකිච්ඡං පහාය තිණ්ණවිචිකිච්ඡො විහරති අකථංකථී කුසලෙසු ධම්මෙසු, විචිකිච්ඡාය චිත්තං පරිසොධෙති.

76. ‘‘සො ¶ ඉමෙ පඤ්ච නීවරණෙ පහාය චෙතසො උපක්කිලෙසෙ පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණෙ විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. විතක්කවිචාරානං ¶ වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං…පෙ… දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. පීතියා ච විරාගා… තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සුඛස්ස ච පහානා… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති.

‘‘යෙ ඛො තෙ, බ්රාහ්මණ, භික්ඛූ සෙක්ඛා [සෙඛා (සබ්බත්ථ)] අපත්තමානසා අනුත්තරං යොගක්ඛෙමං පත්ථයමානා විහරන්ති ¶ තෙසු මෙ අයං එවරූපී අනුසාසනී හොති. යෙ පන තෙ භික්ඛූ අරහන්තො ඛීණාසවා වුසිතවන්තො කතකරණීයා ඔහිතභාරා අනුප්පත්තසදත්ථා පරික්ඛීණභවසංයොජනා සම්මදඤ්ඤා විමුත්තා තෙසං ඉමෙ ධම්මා දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරාය චෙව සංවත්තන්ති, සතිසම්පජඤ්ඤාය චා’’ති.

එවං වුත්තෙ, ගණකමොග්ගල්ලානො බ්රාහ්මණො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කිං නු ඛො භොතො ගොතමස්ස සාවකා භොතා ගොතමෙන එවං ඔවදීයමානා එවං අනුසාසීයමානා සබ්බෙ අච්චන්තං නිට්ඨං නිබ්බානං ආරාධෙන්ති උදාහු එකච්චෙ නාරාධෙන්තී’’ති? ‘‘අප්පෙකච්චෙ ඛො, බ්රාහ්මණ, මම සාවකා මයා ¶ එවං ඔවදීයමානා එවං අනුසාසීයමානා අච්චන්තං නිට්ඨං නිබ්බානං ආරාධෙන්ති, එකච්චෙ නාරාධෙන්තී’’ති.

‘‘කො නු ඛො, භො ගොතම, හෙතු කො පච්චයො යං තිට්ඨතෙව නිබ්බානං, තිට්ඨති නිබ්බානගාමී මග්ගො, තිට්ඨති භවං ගොතමො සමාදපෙතා; අථ ච පන භොතො ගොතමස්ස සාවකා භොතා ගොතමෙන එවං ඔවදීයමානා එවං අනුසාසීයමානා අප්පෙකච්චෙ අච්චන්තං නිට්ඨං නිබ්බානං ආරාධෙන්ති, එකච්චෙ නාරාධෙන්තී’’ති?

77. ‘‘තෙන ¶ හි, බ්රාහ්මණ, තංයෙවෙත්ථ පටිපුච්ඡිස්සාමි. යථා තෙ ඛමෙය්ය තථා නං බ්යාකරෙය්යාසි. තං කිං මඤ්ඤසි ¶ , බ්රාහ්මණ, කුසලො ත්වං රාජගහගාමිස්ස මග්ගස්සා’’ති? ‘‘එවං, භො, කුසලො අහං රාජගහගාමිස්ස මග්ගස්සා’’ති. ‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, බ්රාහ්මණ, ඉධ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය රාජගහං ගන්තුකාමො. සො තං උපසඞ්කමිත්වා එවං වදෙය්ය – ‘ඉච්ඡාමහං, භන්තෙ, රාජගහං ගන්තුං; තස්ස මෙ රාජගහස්ස මග්ගං උපදිසා’ති. තමෙනං ත්වං එවං වදෙය්යාසි – ‘එහම්භො [එවං භො (සී. පී.)] පුරිස, අයං මග්ගො රාජගහං ගච්ඡති. තෙන මුහුත්තං ගච්ඡ, තෙන මුහුත්තං ගන්ත්වා දක්ඛිස්සසි අමුකං නාම ගාමං, තෙන මුහුත්තං ගච්ඡ, තෙන මුහුත්තං ගන්ත්වා දක්ඛිස්සසි අමුකං නාම නිගමං; තෙන මුහුත්තං ගච්ඡ, තෙන මුහුත්තං ගන්ත්වා දක්ඛිස්සසි රාජගහස්ස ආරාමරාමණෙය්යකං වනරාමණෙය්යකං භූමිරාමණෙය්යකං පොක්ඛරණීරාමණෙය්යක’න්ති. සො තයා එවං ඔවදීයමානො එවං අනුසාසීයමානො උම්මග්ගං ගහෙත්වා පච්ඡාමුඛො ගච්ඡෙය්ය. අථ දුතියො පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය රාජගහං ගන්තුකාමො. සො තං උපසඞ්කමිත්වා එවං වදෙය්ය – ‘ඉච්ඡාමහං, භන්තෙ, රාජගහං ගන්තුං; තස්ස මෙ රාජගහස්ස මග්ගං උපදිසා’ති. තමෙනං ත්වං එවං වදෙය්යාසි – ‘එහම්භො පුරිස, අයං මග්ගො රාජගහං ගච්ඡති. තෙන මුහුත්තං ගච්ඡ, තෙන මුහුත්තං ගන්ත්වා දක්ඛිස්සසි ¶ අමුකං නාම ගාමං; තෙන මුහුත්තං ගච්ඡ, තෙන මුහුත්තං ගන්ත්වා දක්ඛිස්සසි අමුකං නාම නිගමං; තෙන මුහුත්තං ගච්ඡ, තෙන මුහුත්තං ගන්ත්වා දක්ඛිස්සසි රාජගහස්ස ආරාමරාමණෙය්යකං ¶ වනරාමණෙය්යකං භූමිරාමණෙය්යකං පොක්ඛරණීරාමණෙය්යක’න්ති. සො තයා එවං ඔවදීයමානො එවං අනුසාසීයමානො සොත්ථිනා රාජගහං ගච්ඡෙය්ය. කො නු ඛො, බ්රාහ්මණ, හෙතු කො පච්චයො යං තිට්ඨතෙව රාජගහං ¶ , තිට්ඨති රාජගහගාමී මග්ගො, තිට්ඨසි ත්වං සමාදපෙතා; අථ ච පන තයා එවං ඔවදීයමානො එවං අනුසාසීයමානො එකො පුරිසො උම්මග්ගං ගහෙත්වා පච්ඡාමුඛො ගච්ඡෙය්ය, එකො සොත්ථිනා රාජගහං ගච්ඡෙය්යා’’ති? ‘‘එත්ථ ¶ ක්යාහං, භො ගොතම, කරොමි? මග්ගක්ඛායීහං, භො ගොතමා’’ති.

‘‘එවමෙව ඛො, බ්රාහ්මණ, තිට්ඨතෙව නිබ්බානං, තිට්ඨති නිබ්බානගාමී මග්ගො, තිට්ඨාමහං සමාදපෙතා; අථ ච පන මම සාවකා මයා එවං ඔවදීයමානා එවං අනුසාසීයමානා අප්පෙකච්චෙ අච්චන්තං නිට්ඨං නිබ්බානං ආරාධෙන්ති, එකච්චෙ නාරාධෙන්ති. එත්ථ ක්යාහං, බ්රාහ්මණ, කරොමි? මග්ගක්ඛායීහං, බ්රාහ්මණ, තථාගතො’’ති.

78. එවං වුත්තෙ, ගණකමොග්ගල්ලානො බ්රාහ්මණො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘යෙමෙ, භො ගොතම, පුග්ගලා අස්සද්ධා ජීවිකත්ථා න සද්ධා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා සඨා මායාවිනො කෙතබිනො [කෙටුභිනො (සී. ස්යා. කං. පී.)] උද්ධතා උන්නළා චපලා මුඛරා විකිණ්ණවාචා ඉන්ද්රියෙසු අගුත්තද්වාරා භොජනෙ අමත්තඤ්ඤුනො ජාගරියං අනනුයුත්තා සාමඤ්ඤෙ අනපෙක්ඛවන්තො සික්ඛාය න තිබ්බගාරවා බාහුලිකා [බාහුල්ලිකා (ස්යා. කං.)] සාථලිකා ඔක්කමනෙ පුබ්බඞ්ගමා පවිවෙකෙ නික්ඛිත්තධුරා කුසීතා හීනවීරියා මුට්ඨස්සතිනො අසම්පජානා අසමාහිතා විබ්භන්තචිත්තා ¶ දුප්පඤ්ඤා එළමූගා, න තෙහි භවං ගොතමො සද්ධිං සංවසති’’.

‘‘යෙ පන තෙ කුලපුත්තා සද්ධා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතා අසඨා අමායාවිනො අකෙතබිනො අනුද්ධතා අනුන්නළා අචපලා අමුඛරා අවිකිණ්ණවාචා ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරා භොජනෙ මත්තඤ්ඤුනො ජාගරියං අනුයුත්තා සාමඤ්ඤෙ අපෙක්ඛවන්තො සික්ඛාය තිබ්බගාරවා නබාහුලිකා නසාථලිකා ඔක්කමනෙ නික්ඛිත්තධුරා පවිවෙකෙ පුබ්බඞ්ගමා ආරද්ධවීරියා පහිතත්තා උපට්ඨිතස්සතිනො සම්පජානා සමාහිතා එකග්ගචිත්තා පඤ්ඤවන්තො අනෙළමූගා, තෙහි භවං ගොතමො සද්ධිං සංවසති.

‘‘සෙය්යථාපි ¶ , භො ගොතම, යෙ කෙචි මූලගන්ධා, කාලානුසාරි තෙසං අග්ගමක්ඛායති; යෙ කෙචි සාරගන්ධා, ලොහිතචන්දනං තෙසං අග්ගමක්ඛායති; යෙ කෙචි පුප්ඵගන්ධා, වස්සිකං ¶ තෙසං අග්ගමක්ඛායති; එවමෙව භොතො ගොතමස්ස ඔවාදො පරමජ්ජධම්මෙසු.

‘‘අභික්කන්තං ¶ , භො ගොතම, අභික්කන්තං, භො ගොතම! සෙය්යථාපි, භො ගොතම, නික්කුජ්ජිතං වා උක්කුජ්ජෙය්ය, පටිච්ඡන්නං වා විවරෙය්ය, මූළ්හස්ස වා මග්ගං ආචික්ඛෙය්ය, අන්ධකාරෙ වා තෙලපජ්ජොතං ධාරෙය්ය – ‘චක්ඛුමන්තො රූපානි දක්ඛන්තී’ති; එවමෙවං භොතා ගොතමෙන අනෙකපරියායෙන ධම්මො පකාසිතො. එසාහං භවන්තං ගොතමං සරණං ගච්ඡාමි ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. උපාසකං මං භවං ගොතමො ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති.

ගණකමොග්ගල්ලානසුත්තං නිට්ඨිතං සත්තමං.

8. ගොපකමොග්ගල්ලානසුත්තං

79. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං ආයස්මා ආනන්දො රාජගහෙ විහරති වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙ අචිරපරිනිබ්බුතෙ භගවති. තෙන ඛො පන සමයෙන රාජා මාගධො අජාතසත්තු වෙදෙහිපුත්තො රාජගහං පටිසඞ්ඛාරාපෙති රඤ්ඤො පජ්ජොතස්ස ආසඞ්කමානො. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය රාජගහං පිණ්ඩාය පාවිසි. අථ ඛො ආයස්මතො ආනන්දස්ස එතදහොසි – ‘‘අතිප්පගො ඛො තාව රාජගහෙ පිණ්ඩාය චරිතුං. යංනූනාහං යෙන ගොපකමොග්ගල්ලානස්ස බ්රාහ්මණස්ස කම්මන්තො, යෙන ගොපකමොග්ගල්ලානො බ්රාහ්මණො තෙනුපසඞ්කමෙය්ය’’න්ති.

අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො යෙන ගොපකමොග්ගල්ලානස්ස බ්රාහ්මණස්ස කම්මන්තො, යෙන ගොපකමොග්ගල්ලානො බ්රාහ්මණො තෙනුපසඞ්කමි. අද්දසා ඛො ගොපකමොග්ගල්ලානො බ්රාහ්මණො ආයස්මන්තං ආනන්දං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘එතු ඛො භවං ආනන්දො. ස්වාගතං භොතො ආනන්දස්ස. චිරස්සං ඛො භවං ආනන්දො ඉමං පරියායමකාසි යදිදං ඉධාගමනාය. නිසීදතු භවං ආනන්දො, ඉදමාසනං පඤ්ඤත්ත’’න්ති. නිසීදි ඛො ආයස්මා ආනන්දො පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ. ගොපකමොග්ගල්ලානොපි ¶ ඛො බ්රාහ්මණො අඤ්ඤතරං නීචං ආසනං ගහෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං ¶ නිසින්නො ඛො ගොපකමොග්ගල්ලානො බ්රාහ්මණො ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘අත්ථි නු ඛො, භො ආනන්ද, එකභික්ඛුපි තෙහි ¶ ධම්මෙහි සබ්බෙනසබ්බං සබ්බථාසබ්බං සමන්නාගතො යෙහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො සො භවං ගොතමො අහොසි අරහං සම්මාසම්බුද්ධො’’ති? ‘‘නත්ථි ඛො, බ්රාහ්මණ, එකභික්ඛුපි තෙහි ධම්මෙහි සබ්බෙනසබ්බං සබ්බථාසබ්බං සමන්නාගතො යෙහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො සො භගවා අහොසි අරහං සම්මාසම්බුද්ධො. සො හි, බ්රාහ්මණ, භගවා අනුප්පන්නස්ස මග්ගස්ස උප්පාදෙතා, අසඤ්ජාතස්ස මග්ගස්ස සඤ්ජනෙතා, අනක්ඛාතස්ස මග්ගස්ස අක්ඛාතා, මග්ගඤ්ඤූ, මග්ගවිදූ, මග්ගකොවිදො; මග්ගානුගා ච පන එතරහි සාවකා විහරන්ති පච්ඡා සමන්නාගතා’’ති. අයඤ්ච හිදං ආයස්මතො ආනන්දස්ස ගොපකමොග්ගල්ලානෙන බ්රාහ්මණෙන සද්ධිං අන්තරාකථා විප්පකතා අහොසි.

අථ ¶ ඛො වස්සකාරො බ්රාහ්මණො මගධමහාමත්තො රාජගහෙ කම්මන්තෙ අනුසඤ්ඤායමානො යෙන ගොපකමොග්ගල්ලානස්ස බ්රාහ්මණස්ස කම්මන්තො, යෙනායස්මා ආනන්දො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතා ආනන්දෙන සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො වස්සකාරො බ්රාහ්මණො මගධමහාමත්තො ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘කායනුත්ථ, භො ආනන්ද, එතරහි කථාය සන්නිසින්නා, කා ච පන වො අන්තරාකථා විප්පකතා’’ති? ‘‘ඉධ මං, බ්රාහ්මණ, ගොපකමොග්ගල්ලානො ¶ බ්රාහ්මණො එවමාහ – ‘අත්ථි නු ඛො, භො ආනන්ද, එකභික්ඛුපි තෙහි ධම්මෙහි සබ්බෙනසබ්බං සබ්බථාසබ්බං සමන්නාගතො යෙහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො සො භවං ගොතමො අහොසි අරහං සම්මාසම්බුද්ධො’ති. එවං වුත්තෙ අහං, බ්රාහ්මණ, ගොපකමොග්ගල්ලානං බ්රාහ්මණං එතදවොචං – ‘නත්ථි ඛො, බ්රාහ්මණ, එකභික්ඛුපි තෙහි ධම්මෙහි සබ්බෙනසබ්බං සබ්බථාසබ්බං සමන්නාගතො යෙහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො සො භගවා අහොසි අරහං සම්මාසම්බුද්ධො. සො හි, බ්රාහ්මණ, භගවා අනුප්පන්නස්ස මග්ගස්ස උප්පාදෙතා, අසඤ්ජාතස්ස ¶ මග්ගස්ස සඤ්ජනෙතා, අනක්ඛාතස්ස මග්ගස්ස අක්ඛාතා, මග්ගඤ්ඤූ, මග්ගවිදූ, මග්ගකොවිදො; මග්ගානුගා ච පන එතරහි සාවකා විහරන්ති පච්ඡා සමන්නාගතා’ති. අයං ඛො නො, බ්රාහ්මණ, ගොපකමොග්ගල්ලානෙන බ්රාහ්මණෙන සද්ධිං අන්තරාකථා විප්පකතා. අථ ත්වං අනුප්පත්තො’’ති.

80. ‘‘අත්ථි නු ඛො, භො ආනන්ද, එකභික්ඛුපි තෙන භොතා ගොතමෙන ඨපිතො – ‘අයං වො මමච්චයෙන පටිසරණං භවිස්සතී’ති, යං තුම්හෙ එතරහි ¶ පටිපාදෙය්යාථා’’ති [පටිධාවෙය්යාථාති (සී. ස්යා. කං. පී.)]? ‘‘නත්ථි ඛො, බ්රාහ්මණ, එකභික්ඛුපි තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන ඨපිතො – ‘අයං වො මමච්චයෙන පටිසරණං භවිස්සතී’ති, යං මයං එතරහි පටිපාදෙය්යාමා’’ති. ‘‘අත්ථි පන, භො ආනන්ද, එකභික්ඛුපි සඞ්ඝෙන සම්මතො, සම්බහුලෙහි ¶ ථෙරෙහි භික්ඛූහි ඨපිතො – ‘අයං නො භගවතො අච්චයෙන පටිසරණං භවිස්සතී’ති, යං තුම්හෙ එතරහි පටිපාදෙය්යාථා’’ති? ‘‘නත්ථි ඛො, බ්රාහ්මණ, එකභික්ඛුපි සඞ්ඝෙන සම්මතො, සම්බහුලෙහි ථෙරෙහි භික්ඛූහි ඨපිතො – ‘අයං නො භගවතො අච්චයෙන පටිසරණං භවිස්සතී’ති, යං මයං එතරහි පටිපාදෙය්යාමා’’ති. ‘‘එවං අප්පටිසරණෙ ච පන, භො ආනන්ද, කො හෙතු සාමග්ගියා’’ති? ‘‘න ඛො මයං, බ්රාහ්මණ, අප්පටිසරණා; සප්පටිසරණා මයං, බ්රාහ්මණ; ධම්මප්පටිසරණා’’ති.

‘‘‘අත්ථි ¶ නු ඛො, භො ආනන්ද, එකභික්ඛුපි තෙන භොතා ගොතමෙන ඨපිතො – අයං වො මමච්චයෙන පටිසරණං භවිස්සතීති, යං තුම්හෙ එතරහි පටිපාදෙය්යාථා’ති – ඉති පුට්ඨො සමානො ‘නත්ථි ඛො, බ්රාහ්මණ, එකභික්ඛුපි තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන ඨපිතො – අයං වො මමච්චයෙන පටිසරණං භවිස්සතීති, යං මයං එතරහි පටිපාදෙය්යාමා’ති වදෙසි; ‘අත්ථි පන, භො ආනන්ද, එකභික්ඛුපි සඞ්ඝෙන සම්මතො, සම්බහුලෙහි ථෙරෙහි භික්ඛූහි ඨපිතො – අයං නො භගවතො අච්චයෙන පටිසරණං භවිස්සතීති, යං තුම්හෙ එතරහි පටිපාදෙය්යාථා’ති – ඉති පුට්ඨො සමානො ‘නත්ථි ඛො, බ්රාහ්මණ, එකභික්ඛුපි සඞ්ඝෙන සම්මතො, සම්බහුලෙහි ථෙරෙහි භික්ඛූහි ¶ ඨපිතො – අයං නො භගවතො අච්චයෙන පටිසරණං භවිස්සතීති, යං මයං එතරහි පටිපාදෙය්යාමා’ති – වදෙසි; ‘එවං අප්පටිසරණෙ ච පන, භො ආනන්ද, කො හෙතු සාමග්ගියා’ති ඉති පුට්ඨො සමානො ‘න ඛො මයං, බ්රාහ්මණ ¶ , අප්පටිසරණා; සප්පටිසරණා මයං, බ්රාහ්මණ; ධම්මප්පටිසරණා’ති වදෙසි. ඉමස්ස පන, භො ආනන්ද, භාසිතස්ස කථං අත්ථො දට්ඨබ්බො’’ති?

81. ‘‘අත්ථි ඛො, බ්රාහ්මණ, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන භික්ඛූනං සික්ඛාපදං පඤ්ඤත්තං, පාතිමොක්ඛං උද්දිට්ඨං. තෙ මයං තදහුපොසථෙ යාවතිකා එකං ගාමඛෙත්තං උපනිස්සාය විහරාම තෙ සබ්බෙ ¶ එකජ්ඣං සන්නිපතාම; සන්නිපතිත්වා යස්ස තං පවත්තති තං අජ්ඣෙසාම. තස්මිං චෙ භඤ්ඤමානෙ හොති භික්ඛුස්ස ආපත්ති හොති වීතික්කමො තං මයං යථාධම්මං යථානුසිට්ඨං කාරෙමාති.

‘‘න කිර නො භවන්තො කාරෙන්ති; ධම්මො නො කාරෙති’’. ‘‘අත්ථි නු ඛො, භො ආනන්ද, එකභික්ඛුපි යං තුම්හෙ එතරහි සක්කරොථ ගරුං කරොථ [ගරුකරොථ (සී. ස්යා. කං. පී.)] මානෙථ පූජෙථ; සක්කත්වා ගරුං කත්වා [ගරුකත්වා (සී. ස්යා. කං. පී.)] උපනිස්සාය විහරථා’’ති? ‘‘නත්ථි ඛො, බ්රාහ්මණ, එකභික්ඛුපි යං මයං එතරහි සක්කරොම ගරුං කරොම මානෙම පූජෙම; සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරාමා’’ති.

‘‘‘අත්ථි නු ඛො, භො ආනන්ද, එකභික්ඛුපි තෙන භොතා ගොතමෙන ඨපිතො – අයං වො මමච්චයෙන පටිසරණං භවිස්සතීති යං තුම්හෙ එතරහි පටිපාදෙය්යාථා’ති – ඉති පුට්ඨො සමානො ‘නත්ථි ඛො, බ්රාහ්මණ, එකභික්ඛුපි තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන ඨපිතො – අයං වො මමච්චයෙන පටිසරණං භවිස්සතීති යං මයං එතරහි පටිපාදෙය්යාමා’ති ¶ වදෙසි; ‘අත්ථි පන, භො ආනන්ද, එකභික්ඛුපි සඞ්ඝෙන ¶ සම්මතො, සම්බහුලෙහි ථෙරෙහි භික්ඛූහි ඨපිතො – අයං නො භගවතො අච්චයෙන පටිසරණං භවිස්සතීති යං තුම්හෙ එතරහි පටිපාදෙය්යාථා’ති ¶ – ඉති පුට්ඨො සමානො ‘නත්ථි ඛො, බ්රාහ්මණ, එකභික්ඛුපි සඞ්ඝෙන සම්මතො, සම්බහුලෙහි ථෙරෙහි භික්ඛූහි ඨපිතො – අයං නො භගවතො අච්චයෙන පටිසරණං භවිස්සතීති යං මයං එතරහි පටිපාදෙය්යාමා’ති වදෙසි; ‘අත්ථි නු ඛො, භො ආනන්ද, එකභික්ඛුපි යං තුම්හෙ එතරහි සක්කරොථ ගරුං කරොථ මානෙථ පූජෙථ; සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරථා’ති – ඉති පුට්ඨො සමානො ‘නත්ථි ඛො, බ්රාහ්මණ, එකභික්ඛුපි යං මයං එතරහි සක්කරොම ගරුං කරොම මානෙම පූජෙම; සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරාමා’ති වදෙසි. ඉමස්ස පන, භො ආනන්ද, භාසිතස්ස කථං අත්ථො දට්ඨබ්බො’’ති?

82. ‘‘අත්ථි ඛො, බ්රාහ්මණ, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන දස පසාදනීයා ධම්මා අක්ඛාතා. යස්මිං නො ඉමෙ ධම්මා සංවිජ්ජන්ති තං මයං එතරහි සක්කරොම ගරුං කරොම මානෙම පූජෙම; සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරාම. කතමෙ දස?

‘‘ඉධ ¶ , බ්රාහ්මණ, භික්ඛු සීලවා හොති, පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතො විහරති ආචාරගොචරසම්පන්නො, අණුමත්තෙසු වජ්ජෙසු භයදස්සාවී, සමාදාය සික්ඛති සික්ඛාපදෙසු.

‘‘බහුස්සුතො හොති සුතධරො සුතසන්නිචයො. යෙ තෙ ධම්මා ආදිකල්යාණා, මජ්ඣෙකල්යාණා, පරියොසානකල්යාණා, සාත්ථං, සබ්යඤ්ජනං [සාත්ථා සබ්යඤ්ජනා (සී. ස්යා. කං.)], කෙවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං අභිවදන්ති තථාරූපාස්ස ¶ ධම්මා බහුස්සුතා හොන්ති ධාතා [ධතා (සී. ස්යා. කං. පී.)] වචසා පරිචිතා මනසානුපෙක්ඛිතා දිට්ඨියා සුප්පටිවිද්ධා.

‘‘සන්තුට්ඨො හොති ( ) [(ඉතරීතරෙහි) දී. නි. 3.345] චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරෙහි.

‘‘චතුන්නං ඣානානං ආභිචෙතසිකානං දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරානං නිකාමලාභී හොති අකිච්ඡලාභී අකසිරලාභී.

‘‘අනෙකවිහිතං ¶ ඉද්ධිවිධං පච්චනුභොති – එකොපි හුත්වා බහුධා හොති, බහුධාපි හුත්වා එකො හොති; ආවිභාවං තිරොභාවං; තිරොකුට්ටං [තිරොකුඩ්ඩං (සී. ස්යා. කං. පී.)] තිරොපාකාරං තිරොපබ්බතං අසජ්ජමානො ගච්ඡති, සෙය්යථාපි ආකාසෙ; පථවියාපි උම්මුජ්ජනිමුජ්ජං කරොති, සෙය්යථාපි උදකෙ; උදකෙපි අභිජ්ජමානෙ ගච්ඡති, සෙය්යථාපි පථවියං; ආකාසෙපි පල්ලඞ්කෙන ¶ කමති, සෙය්යථාපි පක්ඛී සකුණො; ඉමෙපි චන්දිමසූරියෙ එවංමහිද්ධිකෙ එවංමහානුභාවෙ පාණිනා පරිමසති [පරාමසති (ක.)] පරිමජ්ජති, යාව බ්රහ්මලොකාපි කායෙන වසං වත්තෙති.

‘‘දිබ්බාය සොතධාතුයා විසුද්ධාය අතික්කන්තමානුසිකාය උභො සද්දෙ සුණාති – දිබ්බෙ ච මානුසෙ ච, යෙ දූරෙ සන්තිකෙ ච.

‘‘පරසත්තානං පරපුග්ගලානං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාති. සරාගං වා චිත්තං ‘සරාගං චිත්ත’න්ති පජානාති, වීතරාගං වා චිත්තං ‘වීතරාගං චිත්ත’න්ති පජානාති, සදොසං වා චිත්තං ‘සදොසං චිත්ත’න්ති පජානාති, වීතදොසං වා චිත්තං ‘වීතදොසං චිත්ත’න්ති පජානාති, සමොහං වා චිත්තං ‘සමොහං චිත්ත’න්ති පජානාති, වීතමොහං වා චිත්තං ‘වීතමොහං චිත්ත’න්ති පජානාති, සංඛිත්තං වා චිත්තං ‘සංඛිත්තං චිත්ත’න්ති පජානාති, වික්ඛිත්තං වා චිත්තං ‘වික්ඛිත්තං චිත්ත’න්ති පජානාති ¶ , මහග්ගතං වා චිත්තං ‘මහග්ගතං ¶ චිත්ත’න්ති පජානාති, අමහග්ගතං වා චිත්තං ‘අමහග්ගතං චිත්ත’න්ති පජානාති, සඋත්තරං වා චිත්තං ‘සඋත්තරං චිත්ත’න්ති පජානාති, අනුත්තරං වා චිත්තං ‘අනුත්තරං චිත්ත’න්ති පජානාති, සමාහිතං වා චිත්තං ‘සමාහිතං චිත්ත’න්ති පජානාති, අසමාහිතං වා චිත්තං ‘අසමාහිතං චිත්ත’න්ති පජානාති, විමුත්තං වා චිත්තං ‘විමුත්තං චිත්ත’න්ති පජානාති, අවිමුත්තං වා චිත්තං ‘අවිමුත්තං චිත්ත’න්ති පජානාති.

‘‘අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති, සෙය්යථිදං – එකම්පි ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො තිස්සොපි ජාතියො චතස්සොපි ජාතියො පඤ්චපි ජාතියො දසපි ජාතියො වීසම්පි ජාතියො තිංසම්පි ජාතියො චත්තාරීසම්පි ජාතියො පඤ්ඤාසම්පි ජාතියො ජාතිසතම්පි ජාතිසහස්සම්පි ජාතිසතසහස්සම්පි අනෙකෙපි සංවට්ටකප්පෙ අනෙකෙපි විවට්ටකප්පෙ අනෙකෙපි සංවට්ටවිවට්ටකප්පෙ – ‘අමුත්රාසිං එවංනාමො එවංගොත්තො එවංවණ්ණො එවමාහාරො එවංසුඛදුක්ඛප්පටිසංවෙදී එවමායුපරියන්තො, සො තතො චුතො අමුත්ර උදපාදිං; තත්රාපාසිං එවංනාමො එවංගොත්තො එවංවණ්ණො එවමාහාරො ¶ එවංසුඛදුක්ඛප්පටිසංවෙදී එවමායුපරියන්තො, සො තතො චුතො ඉධූපපන්නො’ති. ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති.

‘‘දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ, සුගතෙ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති.

‘‘ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං ¶ පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරති.

‘‘ඉමෙ ඛො, බ්රාහ්මණ, තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන දස පසාදනීයා ධම්මා අක්ඛාතා. යස්මිං නො ඉමෙ ධම්මා සංවිජ්ජන්ති තං මයං එතරහි සක්කරොම ගරුං කරොම මානෙම පූජෙම; සක්කත්වා ගරුං කත්වා උපනිස්සාය විහරාමා’’ති.

83. එවං ¶ වුත්තෙ වස්සකාරො බ්රාහ්මණො මගධමහාමත්තො උපනන්දං සෙනාපතිං ආමන්තෙසි – ‘‘තං කිං මඤ්ඤති භවං සෙනාපති [මඤ්ඤසි එවං සෙනාපති (ස්යා. කං. පී.), මඤ්ඤසි සෙනාපති (සී.), මඤ්ඤසි භවං සෙනාපති (ක.)] යදිමෙ භොන්තො සක්කාතබ්බං සක්කරොන්ති, ගරුං කාතබ්බං ගරුං කරොන්ති, මානෙතබ්බං මානෙන්ති ¶ , පූජෙතබ්බං පූජෙන්ති’’? ‘‘තග්ඝිමෙ [තග්ඝ මෙ (ක.)] භොන්තො සක්කාතබ්බං සක්කරොන්ති, ගරුං කාතබ්බං ගරුං කරොන්ති, මානෙතබ්බං මානෙන්ති, පූජෙතබ්බං පූජෙන්ති. ඉමඤ්ච හි තෙ භොන්තො න සක්කරෙය්යුං න ගරුං කරෙය්යුං න මානෙය්යුං න පූජෙය්යුං; අථ කිඤ්චරහි තෙ භොන්තො සක්කරෙය්යුං ගරුං කරෙය්යුං මානෙය්යුං පූජෙය්යුං, සක්කත්වා ගරුං කත්වා මානෙත්වා පූජෙත්වා උපනිස්සාය විහරෙය්යු’’න්ති? අථ ඛො වස්සකාරො බ්රාහ්මණො මගධමහාමත්තො ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘කහං පන භවං ආනන්දො එතරහි විහරතී’’ති? ‘‘වෙළුවනෙ ඛොහං, බ්රාහ්මණ, එතරහි විහරාමී’’ති. ‘‘කච්චි පන, භො ආනන්ද, වෙළුවනං රමණීයඤ්චෙව අප්පසද්දඤ්ච අප්පනිග්ඝොසඤ්ච විජනවාතං ¶ මනුස්සරාහස්සෙය්යකං [මනුස්සරාහසෙය්යකං (සී. ස්යා. කං. පී.)] පටිසල්ලානසාරුප්ප’’න්ති? ‘‘තග්ඝ, බ්රාහ්මණ, වෙළුවනං රමණීයඤ්චෙව අප්පසද්දඤ්ච අප්පනිග්ඝොසඤ්ච විජනවාතං මනුස්සරාහස්සෙය්යකං පටිසල්ලානසාරුප්පං, යථා තං තුම්හාදිසෙහි රක්ඛකෙහි ගොපකෙහී’’ති. ‘‘තග්ඝ, භො ආනන්ද, වෙළුවනං රමණීයඤ්චෙව අප්පසද්දඤ්ච අප්පනිග්ඝොසඤ්ච විජනවාතං මනුස්සරාහස්සෙය්යකං පටිසල්ලානසාරුප්පං, යථා තං භවන්තෙහි ඣායීහි ඣානසීලීහි. ඣායිනො චෙව භවන්තො ඣානසීලිනො ච’’.

‘‘එකමිදාහං ¶ , භො ආනන්ද, සමයං සො භවං ගොතමො වෙසාලියං විහරති මහාවනෙ කූටාගාරසාලායං. අථ ඛ්වාහං, භො ආනන්ද, යෙන මහාවනං කූටාගාරසාලා යෙන සො භවං ගොතමො තෙනුපසඞ්කමිං. තත්ර ච පන සො [තත්ර ච සො (සී. පී.)] භවං ගොතමො අනෙකපරියායෙන ඣානකථං කථෙසි. ඣායී චෙව සො භවං ගොතමො අහොසි ඣානසීලී ච. සබ්බඤ්ච පන සො භවං ගොතමො ඣානං වණ්ණෙසී’’ති.

84. ‘‘න ච ඛො, බ්රාහ්මණ, සො භගවා සබ්බං ඣානං වණ්ණෙසි, නපි සො භගවා සබ්බං ඣානං න වණ්ණෙසීති. කථං රූපඤ්ච ¶ , බ්රාහ්මණ, සො භගවා ඣානං න වණ්ණෙසි? ඉධ, බ්රාහ්මණ, එකච්චො කාමරාගපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති කාමරාගපරෙතෙන, උප්පන්නස්ස ච කාමරාගස්ස නිස්සරණං යථාභූතං නප්පජානාති; සො කාමරාගංයෙව අන්තරං කරිත්වා ඣායති පජ්ඣායති නිජ්ඣායති අපජ්ඣායති. බ්යාපාදපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති බ්යාපාදපරෙතෙන, උප්පන්නස්ස ච බ්යාපාදස්ස නිස්සරණං යථාභූතං නප්පජානාති; සො බ්යාපාදංයෙව අන්තරං කරිත්වා ඣායති පජ්ඣායති නිජ්ඣායති අපජ්ඣායති. ථිනමිද්ධපරියුට්ඨිතෙන ¶ ¶ චෙතසා විහරති ථිනමිද්ධපරෙතෙන, උප්පන්නස්ස ච ථිනමිද්ධස්ස නිස්සරණං යථාභූතං නප්පජානාති; සො ථිනමිද්ධංයෙව අන්තරං කරිත්වා ඣායති පජ්ඣායති නිජ්ඣායති අපජ්ඣායති. උද්ධච්චකුක්කුච්චපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති උද්ධච්චකුක්කුච්චපරෙතෙන, උප්පන්නස්ස ච උද්ධච්චකුක්කුච්චස්ස නිස්සරණං යථාභූතං නප්පජානාති; සො උද්ධච්චකුක්කුච්චංයෙව අන්තරං කරිත්වා ඣායති පජ්ඣායති නිජ්ඣායති අපජ්ඣායති. විචිකිච්ඡාපරියුට්ඨිතෙන චෙතසා විහරති විචිකිච්ඡාපරෙතෙන, උප්පන්නාය ච විචිකිච්ඡාය නිස්සරණං යථාභූතං නප්පජානාති; සො විචිකිච්ඡංයෙව අන්තරං කරිත්වා ඣායති පජ්ඣායති නිජ්ඣායති අපජ්ඣායති. එවරූපං ඛො, බ්රාහ්මණ, සො භගවා ඣානං න වණ්ණෙසි.

‘‘කථං රූපඤ්ච, බ්රාහ්මණ, සො භගවා ඣානං වණ්ණෙසි? ඉධ, බ්රාහ්මණ, භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං…පෙ… තතියං ඣානං… ¶ චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. එවරූපං ඛො, බ්රාහ්මණ, සො භගවා ඣානං වණ්ණෙසී’’ති.

‘‘ගාරය්හං කිර, භො ආනන්ද, සො භවං ගොතමො ඣානං ගරහි, පාසංසං පසංසි. හන්ද, ච දානි මයං, භො ආනන්ද, ගච්ඡාම; බහුකිච්චා මයං බහුකරණීයා’’ති. ‘‘යස්සදානි ත්වං, බ්රාහ්මණ, කාලං මඤ්ඤසී’’ති. අථ ¶ ඛො ¶ වස්සකාරො බ්රාහ්මණො මගධමහාමත්තො ආයස්මතො ආනන්දස්ස භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා උට්ඨායාසනා පක්කාමි.

අථ ඛො ගොපකමොග්ගල්ලානො බ්රාහ්මණො අචිරපක්කන්තෙ වස්සකාරෙ බ්රාහ්මණෙ මගධමහාමත්තෙ ආයස්මන්තං ආනන්දං එතදවොච – ‘‘යං නො මයං භවන්තං ආනන්දං අපුච්ඡිම්හා තං නො භවං ආනන්දො න බ්යාකාසී’’ති. ‘‘නනු තෙ, බ්රාහ්මණ, අවොචුම්හා – ‘නත්ථි ඛො, බ්රාහ්මණ, එකභික්ඛුපි තෙහි ධම්මෙහි සබ්බෙනසබ්බං සබ්බථාසබ්බං සමන්නාගතො යෙහි ධම්මෙහි සමන්නාගතො සො භගවා අහොසි අරහං සම්මාසම්බුද්ධො. සො හි, බ්රාහ්මණ, භගවා අනුප්පන්නස්ස මග්ගස්ස උප්පාදෙතා, අසඤ්ජාතස්ස මග්ගස්ස සඤ්ජනෙතා, අනක්ඛාතස්ස මග්ගස්ස අක්ඛාතා, මග්ගඤ්ඤූ, මග්ගවිදූ, මග්ගකොවිදො ¶ . මග්ගානුගා ච පන එතරහි සාවකා විහරන්ති පච්ඡා සමන්නාගතා’’’ති.

ගොපකමොග්ගල්ලානසුත්තං නිට්ඨිතං අට්ඨමං.

9. මහාපුණ්ණමසුත්තං

85. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති පුබ්බාරාමෙ මිගාරමාතුපාසාදෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන භගවා තදහුපොසථෙ පන්නරසෙ පුණ්ණාය පුණ්ණමාය රත්තියා භික්ඛුසඞ්ඝපරිවුතො අබ්භොකාසෙ නිසින්නො හොති. අථ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු උට්ඨායාසනා එකංසං චීවරං කත්වා යෙන භගවා තෙනඤ්ජලිං පණාමෙත්වා භගවන්තං එතදවොච –

‘‘පුච්ඡෙය්යාහං, භන්තෙ, භගවන්තං කිඤ්චිදෙව දෙසං, සචෙ මෙ භගවා ඔකාසං කරොති පඤ්හස්ස වෙය්යාකරණායා’’ති. ‘‘තෙන හි ත්වං, භික්ඛු, සකෙ ආසනෙ නිසීදිත්වා පුච්ඡ යදාකඞ්ඛසී’’ති.

86. අථ ඛො සො භික්ඛු සකෙ ආසනෙ නිසීදිත්වා භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ඉමෙ නු ඛො, භන්තෙ, පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා, සෙය්යථිදං ¶ – රූපුපාදානක්ඛන්ධො, වෙදනුපාදානක්ඛන්ධො, සඤ්ඤුපාදානක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරුපාදානක්ඛන්ධො, විඤ්ඤාණුපාදානක්ඛන්ධො’’ති? ‘‘ඉමෙ ඛො, භික්ඛු, පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා, සෙය්යථිදං – රූපුපාදානක්ඛන්ධො, වෙදනුපාදානක්ඛන්ධො, සඤ්ඤුපාදානක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරුපාදානක්ඛන්ධො, විඤ්ඤාණුපාදානක්ඛන්ධො’’ති.

‘‘සාධු, භන්තෙ’’ති ඛො සො භික්ඛු භගවතො භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා භගවන්තං උත්තරිං පඤ්හං පුච්ඡි – ‘‘ඉමෙ පන, භන්තෙ, පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා කිංමූලකා’’ති? ‘‘ඉමෙ ඛො, භික්ඛු, පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා ඡන්දමූලකා’’ති. ‘‘තංයෙව නු ඛො, භන්තෙ, උපාදානං තෙ පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා, උදාහු ¶ අඤ්ඤත්ර පඤ්චහුපාදානක්ඛන්ධෙහි උපාදාන’’න්ති? ‘‘න ඛො, භික්ඛු, තංයෙව උපාදානං තෙ පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා, නාපි අඤ්ඤත්ර පඤ්චහුපාදානක්ඛන්ධෙහි උපාදානං. යො ඛො, භික්ඛු, පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු ඡන්දරාගො තං තත්ථ උපාදාන’’න්ති.

‘‘සියා පන, භන්තෙ, පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු ඡන්දරාගවෙමත්තතා’’ති? ‘‘සියා භික්ඛූ’’ති භගවා අවොච ‘‘ඉධ, භික්ඛු, එකච්චස්ස එවං හොති – ‘එවංරූපො ¶ සියං අනාගතමද්ධානං ¶ , එවංවෙදනො සියං අනාගතමද්ධානං, එවංසඤ්ඤො සියං අනාගතමද්ධානං, එවංසඞ්ඛාරො සියං අනාගතමද්ධානං, එවංවිඤ්ඤාණො සියං අනාගතමද්ධාන’න්ති. එවං ඛො, භික්ඛු, සියා පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු ඡන්දරාගවෙමත්තතා’’ති.

‘‘කිත්තාවතා පන, භන්තෙ, ඛන්ධානං ඛන්ධාධිවචනං හොතී’’ති? ‘‘යං කිඤ්චි, භික්ඛු, රූපං – අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා, ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා, හීනං වා පණීතං වා, යං දූරෙ සන්තිකෙ වා – අයං රූපක්ඛන්ධො. යා ¶ කාචි වෙදනා – අතීතානාගතපච්චුප්පන්නා අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා, ඔළාරිකා වා සුඛුමා වා, හීනා වා පණීතා වා, යා දූරෙ සන්තිකෙ වා – අයං වෙදනාක්ඛන්ධො. යා කාචි සඤ්ඤා – අතීතානාගතපච්චුප්පන්නා…පෙ… යා දූරෙ සන්තිකෙ වා – අයං සඤ්ඤාක්ඛන්ධො. යෙ කෙචි සඞ්ඛාරා – අතීතානාගතපච්චුප්පන්නා අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා, ඔළාරිකා වා සුඛුමා වා, හීනා වා පණීතා වා, යෙ දූරෙ සන්තිකෙ වා – අයං සඞ්ඛාරක්ඛන්ධො. යං කිඤ්චි විඤ්ඤාණං – අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා, ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා, හීනං වා පණීතං වා, යං දූරෙ සන්තිකෙ වා – අයං විඤ්ඤාණක්ඛන්ධො. එත්තාවතා ඛො, භික්ඛු, ඛන්ධානං ඛන්ධාධිවචනං හොතී’’ති.

‘‘කො නු ඛො, භන්තෙ, හෙතු කො පච්චයො රූපක්ඛන්ධස්ස පඤ්ඤාපනාය? කො හෙතු කො පච්චයො වෙදනාක්ඛන්ධස්ස පඤ්ඤාපනාය? කො හෙතු කො පච්චයො සඤ්ඤාක්ඛන්ධස්ස පඤ්ඤාපනාය? කො ¶ හෙතු කො පච්චයො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධස්ස පඤ්ඤාපනාය? කො හෙතු කො පච්චයො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධස්ස පඤ්ඤාපනායා’’ති?

‘‘චත්තාරො ඛො, භික්ඛු, මහාභූතා හෙතු, චත්තාරො මහාභූතා පච්චයො රූපක්ඛන්ධස්ස පඤ්ඤාපනාය. ඵස්සො හෙතු, ඵස්සො පච්චයො වෙදනාක්ඛන්ධස්ස පඤ්ඤාපනාය. ඵස්සො හෙතු, ඵස්සො පච්චයො සඤ්ඤාක්ඛන්ධස්ස පඤ්ඤාපනාය. ඵස්සො හෙතු, ඵස්සො පච්චයො සඞ්ඛාරක්ඛන්ධස්ස පඤ්ඤාපනාය. නාමරූපං ඛො, භික්ඛු, හෙතු, නාමරූපං පච්චයො විඤ්ඤාණක්ඛන්ධස්ස පඤ්ඤාපනායා’’ති.

87. ‘‘කථං පන, භන්තෙ, සක්කායදිට්ඨි හොතී’’ති? ‘‘ඉධ, භික්ඛු, අස්සුතවා පුථුජ්ජනො අරියානං අදස්සාවී අරියධම්මස්ස අකොවිදො අරියධම්මෙ අවිනීතො ¶ සප්පුරිසානං අදස්සාවී ¶ සප්පුරිසධම්මස්ස අකොවිදො සප්පුරිසධම්මෙ අවිනීතො රූපං අත්තතො සමනුපස්සති රූපවන්තං වා අත්තානං අත්තනි වා රූපං රූපස්මිං වා අත්තානං; වෙදනං අත්තතො සමනුපස්සති වෙදනාවන්තං වා අත්තානං අත්තනි වා වෙදනං වෙදනාය වා අත්තානං; සඤ්ඤං අත්තතො සමනුපස්සති සඤ්ඤාවන්තං වා අත්තානං අත්තනි වා සඤ්ඤං සඤ්ඤාය වා අත්තානං; සඞ්ඛාරෙ අත්තතො සමනුපස්සති සඞ්ඛාරවන්තං වා අත්තානං අත්තනි වා සඞ්ඛාරෙ සඞ්ඛාරෙසු වා අත්තානං; විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති විඤ්ඤාණවන්තං වා අත්තානං අත්තනි ¶ වා විඤ්ඤාණං විඤ්ඤාණස්මිං වා අත්තානං. එවං ඛො ¶ , භික්ඛු, සක්කායදිට්ඨි හොතී’’ති.

‘‘කථං පන, භන්තෙ, සක්කායදිට්ඨි න හොතී’’ති? ‘‘ඉධ, භික්ඛු, සුතවා අරියසාවකො අරියානං දස්සාවී අරියධම්මස්ස කොවිදො අරියධම්මෙ සුවිනීතො සප්පුරිසානං දස්සාවී සප්පුරිසධම්මස්ස කොවිදො සප්පුරිසධම්මෙ සුවිනීතො න රූපං අත්තතො සමනුපස්සති න රූපවන්තං වා අත්තානං න අත්තනි වා රූපං න රූපස්මිං වා අත්තානං; න වෙදනං අත්තතො සමනුපස්සති න වෙදනාවන්තං වා අත්තානං න අත්තනි වා වෙදනං න වෙදනාය වා අත්තානං; න සඤ්ඤං අත්තතො සමනුපස්සති න සඤ්ඤාවන්තං වා අත්තානං න අත්තනි වා සඤ්ඤං න සඤ්ඤාය වා අත්තානං; න සඞ්ඛාරෙ අත්තතො සමනුපස්සති න සඞ්ඛාරවන්තං වා අත්තානං න අත්තනි වා සඞ්ඛාරෙ න සඞ්ඛාරෙසු වා අත්තානං; න විඤ්ඤාණං අත්තතො සමනුපස්සති න විඤ්ඤාණවන්තං වා අත්තානං න අත්තනි වා විඤ්ඤාණං න විඤ්ඤාණස්මිං වා අත්තානං. එවං ඛො, භික්ඛු, සක්කායදිට්ඨි න හොතී’’ති.

88. ‘‘කො නු ඛො, භන්තෙ, රූපෙ අස්සාදො, කො ආදීනවො, කිං නිස්සරණං? කො වෙදනාය අස්සාදො, කො ආදීනවො, කිං නිස්සරණං? කො සඤ්ඤාය අස්සාදො, කො ආදීනවො, කිං නිස්සරණං? කො සඞ්ඛාරෙසු අස්සාදො, කො ආදීනවො, කිං නිස්සරණං? කො විඤ්ඤාණෙ අස්සාදො, කො ආදීනවො, කිං නිස්සරණ’’න්ති? ‘‘යං ඛො, භික්ඛු, රූපං පටිච්ච උප්පජ්ජති සුඛං සොමනස්සං, අයං රූපෙ අස්සාදො. යං රූපං අනිච්චං දුක්ඛං ¶ විපරිණාමධම්මං, අයං රූපෙ ආදීනවො. යො රූපෙ ඡන්දරාගවිනයො ඡන්දරාගප්පහානං, ඉදං රූපෙ නිස්සරණං. යං ඛො [යඤ්ච (ස්යා. කං.)], භික්ඛු, වෙදනං පටිච්ච… සඤ්ඤං ¶ පටිච්ච… සඞ්ඛාරෙ පටිච්ච… විඤ්ඤාණං පටිච්ච උප්පජ්ජති සුඛං සොමනස්සං, අයං විඤ්ඤාණෙ අස්සාදො. යං විඤ්ඤාණං අනිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං, අයං විඤ්ඤාණෙ ආදීනවො. යො විඤ්ඤාණෙ ඡන්දරාගවිනයො ඡන්දරාගප්පහානං, ඉදං විඤ්ඤාණෙ නිස්සරණ’’න්ති.

89. ‘‘කථං ¶ පන, භන්තෙ, ජානතො කථං පස්සතො ඉමස්මිඤ්ච සවිඤ්ඤාණකෙ කායෙ බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙසු අහංකාරමමංකාරමානානුසයා න හොන්තී’’ති? ‘‘යං කිඤ්චි, භික්ඛු, රූපං – අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා ¶ පණීතං වා ¶ යං දූරෙ සන්තිකෙ වා – සබ්බං රූපං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති – එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සති. යා කාචි වෙදනා… යා කාචි සඤ්ඤා… යෙ කෙචි සඞ්ඛාරා… යං කිඤ්චි විඤ්ඤාණං – අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා – සබ්බං විඤ්ඤාණං ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති – එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය පස්සති. එවං ඛො, භික්ඛු, ජානතො එවං පස්සතො ඉමස්මිඤ්ච සවිඤ්ඤාණකෙ කායෙ බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙසු අහංකාරමමංකාරමානානුසයා න හොන්තී’’ති.

90. අථ ඛො අඤ්ඤතරස්ස භික්ඛුනො එවං චෙතසො පරිවිතක්කො උදපාදි – ‘‘ඉති කිර, භො, රූපං අනත්තා, වෙදනා අනත්තා, සඤ්ඤා අනත්තා, සඞ්ඛාරා අනත්තා, විඤ්ඤාණං අනත්තා; අනත්තකතානි කම්මානි කමත්තානං [කථමත්තානං (සං. නි. 3.82)] ඵුසිස්සන්තී’’ති? අථ ඛො භගවා තස්ස භික්ඛුනො චෙතසා චෙතොපරිවිතක්කමඤ්ඤාය භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘ඨානං ඛො පනෙතං, භික්ඛවෙ, විජ්ජති යං ඉධෙකච්චො මොඝපුරිසො අවිද්වා අවිජ්ජාගතො තණ්හාධිපතෙය්යෙන චෙතසා සත්ථු සාසනං අතිධාවිතබ්බං මඤ්ඤෙය්ය – ‘ඉති කිර, භො, රූපං අනත්තා, වෙදනා අනත්තා, සඤ්ඤා අනත්තා, සඞ්ඛාරා අනත්තා, විඤ්ඤාණං අනත්තා; අනත්තකතානි කම්මානි කමත්තානං ඵුසිස්සන්තී’ති. පටිවිනීතා [පටිච්ච විනීතා (සී. පී.), පටිපුච්ඡාමි විනීතා (ස්යා. කං.)] ඛො මෙ තුම්හෙ, භික්ඛවෙ ¶ , තත්ර තත්ර ධම්මෙසු’’.

‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, රූපං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’. ‘‘යං ¶ පනානිච්චං දුක්ඛං වා තං සුඛං වා’’ති? ‘‘දුක්ඛං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං, කල්ලං නු තං සමනුපස්සිතුං – ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’’’ති? ‘‘නො හෙතං ¶ , භන්තෙ’’. ‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, වෙදනා… සඤ්ඤා… සඞ්ඛාරා… විඤ්ඤාණං නිච්චං වා අනිච්චං වා’’ති? ‘‘අනිච්චං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං වා තං සුඛං වා’’ති? ‘‘දුක්ඛං, භන්තෙ’’. ‘‘යං පනානිච්චං දුක්ඛං විපරිණාමධම්මං, කල්ලං නු තං සමනුපස්සිතුං – ‘එතං මම, එසොහමස්මි, එසො මෙ අත්තා’’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, යං කිඤ්චි රූපං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා සබ්බං රූපං – ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං. යා කාචි වෙදනා… යා කාචි සඤ්ඤා… යෙ කෙචි සඞ්ඛාරා… යං කිඤ්චි විඤ්ඤාණං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අජ්ඣත්තං වා බහිද්ධා වා ¶ ඔළාරිකං වා සුඛුමං වා හීනං වා පණීතං වා යං දූරෙ සන්තිකෙ වා සබ්බං විඤ්ඤාණං – ‘නෙතං මම, නෙසොහමස්මි, න මෙසො අත්තා’ති එවමෙතං යථාභූතං සම්මප්පඤ්ඤාය දට්ඨබ්බං. එවං පස්සං, භික්ඛවෙ, සුතවා අරියසාවකො රූපස්මිම්පි නිබ්බින්දති, වෙදනායපි නිබ්බින්දති, සඤ්ඤායපි නිබ්බින්දති, සඞ්ඛාරෙසුපි නිබ්බින්දති, විඤ්ඤාණස්මිම්පි නිබ්බින්දති; නිබ්බින්දං විරජ්ජති ¶ , විරාගා විමුච්චති. විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං හොති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාතී’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති. ඉමස්මිඤ්ච පන වෙය්යාකරණස්මිං භඤ්ඤමානෙ සට්ඨිමත්තානං භික්ඛූනං අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තානි විමුච්චිංසූති.

මහාපුණ්ණමසුත්තං නිට්ඨිතං නවමං.

10. චූළපුණ්ණමසුත්තං

91. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති පුබ්බාරාමෙ මිගාරමාතුපාසාදෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන භගවා තදහුපොසථෙ පන්නරසෙ පුණ්ණාය පුණ්ණමාය ¶ රත්තියා භික්ඛුසඞ්ඝපරිවුතො අබ්භොකාසෙ නිසින්නො හොති. අථ ඛො භගවා තුණ්හීභූතං තුණ්හීභූතං භික්ඛුසඞ්ඝං අනුවිලොකෙත්වා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘ජානෙය්ය නු ඛො, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො අසප්පුරිසං – ‘අසප්පුරිසො අයං භව’’’න්ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘සාධු, භික්ඛවෙ; අට්ඨානමෙතං, භික්ඛවෙ, අනවකාසො ¶ යං අසප්පුරිසො අසප්පුරිසං ජානෙය්ය – ‘අසප්පුරිසො අයං භව’න්ති. ජානෙය්ය පන, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො සප්පුරිසං – ‘සප්පුරිසො අයං භව’’’න්ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘සාධු, භික්ඛවෙ; එතම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, අට්ඨානං අනවකාසො යං අසප්පුරිසො සප්පුරිසං ජානෙය්ය – ‘සප්පුරිසො අයං භව’න්ති. අසප්පුරිසො, භික්ඛවෙ, අස්සද්ධම්මසමන්නාගතො හොති, අසප්පුරිසභත්ති [අසප්පුරිසභත්තී (සබ්බත්ථ)] හොති, අසප්පුරිසචින්තී හොති, අසප්පුරිසමන්තී හොති, අසප්පුරිසවාචො හොති, අසප්පුරිසකම්මන්තො හොති, අසප්පුරිසදිට්ඨි [අසප්පුරිසදිට්ඨී (සබ්බත්ථ)] හොති; අසප්පුරිසදානං දෙති’’.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො අස්සද්ධම්මසමන්නාගතො හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො අස්සද්ධො හොති, අහිරිකො හොති, අනොත්තප්පී හොති, අප්පස්සුතො හොති ¶ , කුසීතො හොති, මුට්ඨස්සති හොති, දුප්පඤ්ඤො හොති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො අස්සද්ධම්මසමන්නාගතො හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො අසප්පුරිසභත්ති හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසස්ස යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා අස්සද්ධා අහිරිකා අනොත්තප්පිනො අප්පස්සුතා කුසීතා මුට්ඨස්සතිනො දුප්පඤ්ඤා ත්යාස්ස මිත්තා හොන්ති තෙ සහායා. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො අසප්පුරිසභත්ති හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො අසප්පුරිසචින්තී හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො ¶ අත්තබ්යාබාධායපි චෙතෙති, පරබ්යාබාධායපි චෙතෙති, උභයබ්යාබාධායපි චෙතෙති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො අසප්පුරිසචින්තී හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො අසප්පුරිසමන්තී හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො අත්තබ්යාබාධායපි මන්තෙති, පරබ්යාබාධායපි මන්තෙති, උභයබ්යාබාධායපි ¶ මන්තෙති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො අසප්පුරිසමන්තී හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො අසප්පුරිසවාචො හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො මුසාවාදී හොති, පිසුණවාචො හොති, ඵරුසවාචො හොති ¶ , සම්ඵප්පලාපී හොති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො අසප්පුරිසවාචො හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො අසප්පුරිසකම්මන්තො හොති? ඉධ ¶ , භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො පාණාතිපාතී හොති, අදින්නාදායී හොති, කාමෙසුමිච්ඡාචාරී හොති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො අසප්පුරිසකම්මන්තො හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො අසප්පුරිසදිට්ඨි හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො එවංදිට්ඨි [එවංදිට්ඨී (සී. පී.), එවංදිට්ඨිකො (ස්යා. කං.)] හොති – ‘නත්ථි දින්නං, නත්ථි යිට්ඨං, නත්ථි හුතං, නත්ථි සුකතදුක්කටානං [සුක්කටදුක්කටානං (සී. පී.)] කම්මානං ඵලං විපාකො, නත්ථි අයං ලොකො, නත්ථි පරො ලොකො, නත්ථි මාතා, නත්ථි පිතා, නත්ථි සත්තා ඔපපාතිකා, නත්ථි ලොකෙ සමණබ්රාහ්මණා සම්මග්ගතා [සමග්ගතා (ක.)] සම්මාපටිපන්නා, යෙ ඉමඤ්ච ලොකං පරඤ්ච ලොකං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙන්තී’ති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො අසප්පුරිසදිට්ඨි හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො අසප්පුරිසදානං දෙති? ඉධ, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො අසක්කච්චං දානං දෙති, අසහත්ථා දානං දෙති, අචිත්තීකත්වා දානං දෙති, අපවිට්ඨං දානං දෙති අනාගමනදිට්ඨිකො දානං දෙති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො අසප්පුරිසදානං දෙති.

‘‘සො, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො එවං අස්සද්ධම්මසමන්නාගතො, එවං අසප්පුරිසභත්ති, එවං අසප්පුරිසචින්තී, එවං අසප්පුරිසමන්තී, එවං අසප්පුරිසවාචො, එවං අසප්පුරිසකම්මන්තො, එවං ¶ අසප්පුරිසදිට්ඨි; එවං අසප්පුරිසදානං දත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා යා අසප්පුරිසානං ගති ¶ තත්ථ උපපජ්ජති. කා ච, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසානං ගති? නිරයො වා තිරච්ඡානයොනි වා.

92. ‘‘ජානෙය්ය නු ඛො, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො සප්පුරිසං – ‘සප්පුරිසො අයං භව’’’න්ති? ‘‘එවං ¶ , භන්තෙ’’. ‘‘සාධු, භික්ඛවෙ; ඨානමෙතං, භික්ඛවෙ, විජ්ජති යං සප්පුරිසො සප්පුරිසං ජානෙය්ය – ‘සප්පුරිසො අයං භව’න්ති. ජානෙය්ය පන, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො අසප්පුරිසං – ‘අසප්පුරිසො අයං භව’’’න්ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘සාධු, භික්ඛවෙ; එතම්පි ඛො, භික්ඛවෙ, ඨානං විජ්ජති යං සප්පුරිසො අසප්පුරිසං ජානෙය්ය – ‘අසප්පුරිසො අයං භව’න්ති. සප්පුරිසො, භික්ඛවෙ, සද්ධම්මසමන්නාගතො හොති, සප්පුරිසභත්ති හොති, සප්පුරිසචින්තී ¶ හොති, සප්පුරිසමන්තී හොති, සප්පුරිසවාචො හොති, සප්පුරිසකම්මන්තො හොති, සප්පුරිසදිට්ඨි හොති; සප්පුරිසදානං දෙති’’.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො සද්ධම්මසමන්නාගතො හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො සද්ධො හොති, හිරිමා හොති, ඔත්තප්පී හොති, බහුස්සුතො හොති, ආරද්ධවීරියො හොති, උපට්ඨිතස්සති හොති, පඤ්ඤවා හොති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො සද්ධම්මසමන්නාගතො හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො සප්පුරිසභත්ති හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසස්ස යෙ තෙ සමණබ්රාහ්මණා සද්ධා හිරිමන්තො ඔත්තප්පිනො බහුස්සුතා ආරද්ධවීරියා උපට්ඨිතස්සතිනො පඤ්ඤවන්තො ත්යාස්ස මිත්තා හොන්ති, තෙ සහායා. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො සප්පුරිසභත්ති ¶ හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො සප්පුරිසචින්තී හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො නෙවත්තබ්යාබාධාය චෙතෙති, න පරබ්යාබාධාය චෙතෙති, න උභයබ්යාබාධාය චෙතෙති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො සප්පුරිසචින්තී හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො සප්පුරිසමන්තී හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො නෙවත්තබ්යාබාධාය ¶ මන්තෙති, න පරබ්යාබාධාය මන්තෙති, න උභයබ්යාබාධාය මන්තෙති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො සප්පුරිසමන්තී හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො සප්පුරිසවාචො හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො මුසාවාදා පටිවිරතො හොති, පිසුණාය වාචාය පටිවිරතො හොති, ඵරුසාය වාචාය පටිවිරතො හොති, සම්ඵප්පලාපා පටිවිරතො හොති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො සප්පුරිසවාචො හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො සප්පුරිසකම්මන්තො හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති, අදින්නාදානා පටිවිරතො ¶ හොති, කාමෙසුමිච්ඡාචාරා පටිවිරතො හොති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො සප්පුරිසකම්මන්තො හොති.

‘‘කථඤ්ච ¶ , භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො සප්පුරිසදිට්ඨි හොති? ඉධ, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො එවංදිට්ඨි හොති – ‘අත්ථි දින්නං, අත්ථි යිට්ඨං, අත්ථි හුතං, අත්ථි සුකතදුක්කටානං කම්මානං ඵලං විපාකො, අත්ථි අයං ලොකො ¶ , අත්ථි පරො ලොකො, අත්ථි මාතා, අත්ථි පිතා, අත්ථි සත්තා ඔපපාතිකා, අත්ථි ලොකෙ සමණබ්රාහ්මණා සම්මග්ගතා සම්මාපටිපන්නා යෙ ඉමඤ්ච ලොකං පරඤ්ච ලොකං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙන්තී’ති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො සප්පුරිසදිට්ඨි හොති.

‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො සප්පුරිසදානං දෙති? ඉධ, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො සක්කච්චං දානං දෙති, සහත්ථා දානං දෙති, චිත්තීකත්වා දානං දෙති, අනපවිට්ඨං දානං දෙති, ආගමනදිට්ඨිකො දානං දෙති. එවං ඛො, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො සප්පුරිසදානං දෙති.

‘‘සො, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො එවං සද්ධම්මසමන්නාගතො, එවං සප්පුරිසභත්ති, එවං සප්පුරිසචින්තී, එවං සප්පුරිසමන්තී, එවං සප්පුරිසවාචො, එවං සප්පුරිසකම්මන්තො, එවං සප්පුරිසදිට්ඨි; එවං සප්පුරිසදානං දත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා යා සප්පුරිසානං ගති තත්ථ උපපජ්ජති. කා ච, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසානං ගති? දෙවමහත්තතා වා මනුස්සමහත්තතා වා’’ති.

ඉදමවොච ¶ භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

චූළපුණ්ණමසුත්තං නිට්ඨිතං දසමං.

දෙවදහවග්ගො නිට්ඨිතො පඨමො.

තස්සුද්දානං –

දෙවදහං පඤ්චත්තයං, කින්ති-සාම-සුනක්ඛත්තං;

සප්පාය-ගණ-ගොපක-මහාපුණ්ණචූළපුණ්ණඤ්චාති.