📜

2. අනුපදවග්ගො

1. අනුපදසුත්තං

93. එවං ¶ ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘පණ්ඩිතො, භික්ඛවෙ, සාරිපුත්තො; මහාපඤ්ඤො, භික්ඛවෙ, සාරිපුත්තො; පුථුපඤ්ඤො, භික්ඛවෙ, සාරිපුත්තො; හාසපඤ්ඤො [හාසුපඤ්ඤො (සී. පී.)], භික්ඛවෙ, සාරිපුත්තො; ජවනපඤ්ඤො, භික්ඛවෙ, සාරිපුත්තො; තික්ඛපඤ්ඤො, භික්ඛවෙ, සාරිපුත්තො; නිබ්බෙධිකපඤ්ඤො, භික්ඛවෙ, සාරිපුත්තො; සාරිපුත්තො, භික්ඛවෙ, අඩ්ඪමාසං අනුපදධම්මවිපස්සනං විපස්සති. තත්රිදං, භික්ඛවෙ, සාරිපුත්තස්ස අනුපදධම්මවිපස්සනාය හොති.

94. ‘‘ඉධ, භික්ඛවෙ, සාරිපුත්තො විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. යෙ ච පඨමෙ ඣානෙ [පඨමජ්ඣානෙ (ක. සී. පී. ක.)] ධම්මා විතක්කො ච විචාරො ච පීති ච සුඛඤ්ච චිත්තෙකග්ගතා ච, ඵස්සො වෙදනා සඤ්ඤා චෙතනා චිත්තං ඡන්දො අධිමොක්ඛො වීරියං සති උපෙක්ඛා මනසිකාරො – ත්යාස්ස ධම්මා අනුපදවවත්ථිතා හොන්ති. ත්යාස්ස ධම්මා විදිතා උප්පජ්ජන්ති, විදිතා උපට්ඨහන්ති, විදිතා අබ්භත්ථං ගච්ඡන්ති. සො එවං පජානාති – ‘එවං ¶ කිරමෙ ධම්මා අහුත්වා සම්භොන්ති, හුත්වා පටිවෙන්තී’ති. සො තෙසු ධම්මෙසු අනුපායො අනපායො අනිස්සිතො අප්පටිබද්ධො [අප්පටිබන්ධො (ක.)] විප්පමුත්තො විසංයුත්තො විමරියාදීකතෙන චෙතසා විහරති. සො ‘අත්ථි උත්තරි නිස්සරණ’න්ති පජානාති. තබ්බහුලීකාරා අත්ථිත්වෙවස්ස [අත්ථිතෙවස්ස (සී. පී.)] හොති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, සාරිපුත්තො විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං ¶ චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං ¶ අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. යෙ ච දුතියෙ ඣානෙ ධම්මා – අජ්ඣත්තං සම්පසාදො ච පීති ච සුඛඤ්ච චිත්තෙකග්ගතා ච, ඵස්සො වෙදනා සඤ්ඤා චෙතනා ¶ චිත්තං ඡන්දො අධිමොක්ඛො වීරියං සති උපෙක්ඛා මනසිකාරො – ත්යාස්ස ධම්මා අනුපදවවත්ථිතා හොන්ති. ත්යාස්ස ධම්මා විදිතා උප්පජ්ජන්ති, විදිතා උපට්ඨහන්ති, විදිතා අබ්භත්ථං ගච්ඡන්ති. සො එවං පජානාති – ‘එවං කිරමෙ ධම්මා අහුත්වා සම්භොන්ති, හුත්වා පටිවෙන්තී’ති. සො තෙසු ධම්මෙසු අනුපායො අනපායො අනිස්සිතො අප්පටිබද්ධො විප්පමුත්තො විසංයුත්තො විමරියාදීකතෙන චෙතසා විහරති. සො ‘අත්ථි උත්තරි නිස්සරණ’න්ති පජානාති. තබ්බහුලීකාරා අත්ථිත්වෙවස්ස හොති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, සාරිපුත්තො පීතියා ච විරාගා උපෙක්ඛකො ච විහරති සතො ච සම්පජානො, සුඛඤ්ච කායෙන පටිසංවෙදෙති. යං තං අරියා ආචික්ඛන්ති – ‘උපෙක්ඛකො සතිමා සුඛවිහාරී’ති තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. යෙ ච තතියෙ ඣානෙ ධම්මා – සුඛඤ්ච ¶ සති ච සම්පජඤ්ඤඤ්ච චිත්තෙකග්ගතා ච, ඵස්සො වෙදනා සඤ්ඤා චෙතනා චිත්තං ඡන්දො අධිමොක්ඛො වීරියං සති උපෙක්ඛා මනසිකාරො – ත්යාස්ස ධම්මා අනුපදවවත්ථිතා හොන්ති, ත්යාස්ස ධම්මා විදිතා උප්පජ්ජන්ති, විදිතා උපට්ඨහන්ති, විදිතා අබ්භත්ථං ගච්ඡන්ති. සො එවං පජානාති – ‘එවං කිරමෙ ධම්මා අහුත්වා සම්භොන්ති, හුත්වා පටිවෙන්තී’ති. සො තෙසු ධම්මෙසු අනුපායො අනපායො අනිස්සිතො අප්පටිබද්ධො විප්පමුත්තො විසංයුත්තො විමරියාදීකතෙන චෙතසා විහරති. සො ‘අත්ථි උත්තරි නිස්සරණ’න්ති පජානාති. තබ්බහුලීකාරා අත්ථිත්වෙවස්ස හොති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, සාරිපුත්තො සුඛස්ස ච පහානා දුක්ඛස්ස ච පහානා පුබ්බෙව සොමනස්සදොමනස්සානං අත්ථඞ්ගමා අදුක්ඛමසුඛං උපෙක්ඛාසතිපාරිසුද්ධිං චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. යෙ ච චතුත්ථෙ ඣානෙ ධම්මා – උපෙක්ඛා අදුක්ඛමසුඛා වෙදනා පස්සද්ධත්තා චෙතසො අනාභොගො සතිපාරිසුද්ධි චිත්තෙකග්ගතා ච, ඵස්සො වෙදනා සඤ්ඤා චෙතනා චිත්තං ඡන්දො අධිමොක්ඛො වීරියං සති උපෙක්ඛා මනසිකාරො – ත්යාස්ස ධම්මා අනුපදවවත්ථිතා හොන්ති. ත්යාස්ස ධම්මා විදිතා උප්පජ්ජන්ති, විදිතා උපට්ඨහන්ති, විදිතා ¶ අබ්භත්ථං ගච්ඡන්ති. සො එවං පජානාති – ‘එවං කිරමෙ ධම්මා අහුත්වා සම්භොන්ති, හුත්වා පටිවෙන්තී’ති. සො තෙසු ධම්මෙසු අනුපායො අනපායො අනිස්සිතො අප්පටිබද්ධො විප්පමුත්තො විසංයුත්තො විමරියාදීකතෙන ¶ චෙතසා විහරති. සො ‘අත්ථි උත්තරි නිස්සරණ’න්ති පජානාති. තබ්බහුලීකාරා අත්ථිත්වෙවස්ස හොති.

‘‘පුන ¶ ¶ චපරං, භික්ඛවෙ, සාරිපුත්තො සබ්බසො රූපසඤ්ඤානං සමතික්කමා පටිඝසඤ්ඤානං අත්ථඞ්ගමා නානත්තසඤ්ඤානං අමනසිකාරා ‘අනන්තො ආකාසො’ති ආකාසානඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. යෙ ච ආකාසානඤ්චායතනෙ ධම්මා – ආකාසානඤ්චායතනසඤ්ඤා ච චිත්තෙකග්ගතා ච ඵස්සො වෙදනා සඤ්ඤා චෙතනා චිත්තං ඡන්දො අධිමොක්ඛො වීරියං සති උපෙක්ඛා මනසිකාරො – ත්යාස්ස ධම්මා අනුපදවවත්ථිතා හොන්ති. ත්යාස්ස ධම්මා විදිතා උප්පජ්ජන්ති, විදිතා උපට්ඨහන්ති, විදිතා අබ්භත්ථං ගච්ඡන්ති. සො එවං පජානාති – ‘එවං කිරමෙ ධම්මා අහුත්වා සම්භොන්ති, හුත්වා පටිවෙන්තී’ති. සො තෙසු ධම්මෙසු අනුපායො අනපායො අනිස්සිතො අප්පටිබද්ධො විප්පමුත්තො විසංයුත්තො විමරියාදීකතෙන චෙතසා විහරති. සො ‘අත්ථි උත්තරි නිස්සරණ’න්ති පජානාති. තබ්බහුලීකාරා අත්ථිත්වෙවස්ස හොති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, සාරිපුත්තො සබ්බසො ආකාසානඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘අනන්තං විඤ්ඤාණ’න්ති විඤ්ඤාණඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. යෙ ච විඤ්ඤාණඤ්චායතනෙ ධම්මා – විඤ්ඤාණඤ්චායතනසඤ්ඤා ච චිත්තෙකග්ගතා ච, ඵස්සො වෙදනා සඤ්ඤා චෙතනා චිත්තං ඡන්දො අධිමොක්ඛො වීරියං සති උපෙක්ඛා මනසිකාරො – ත්යාස්ස ධම්මා අනුපදවවත්ථිතා හොන්ති. ත්යාස්ස ධම්මා විදිතා උප්පජ්ජන්ති, විදිතා ¶ උපට්ඨහන්ති, විදිතා අබ්භත්ථං ගච්ඡන්ති. සො එවං පජානාති – ‘එවං කිරමෙ ධම්මා අහුත්වා සම්භොන්ති, හුත්වා පටිවෙන්තී’ති. සො තෙසු ධම්මෙසු අනුපායො අනපායො අනිස්සිතො අප්පටිබද්ධො විප්පමුත්තො විසංයුත්තො විමරියාදීකතෙන චෙතසා විහරති. සො ‘අත්ථි උත්තරි නිස්සරණ’න්ති පජානාති. තබ්බහුලීකාරා අත්ථිත්වෙවස්ස හොති.

‘‘පුන ¶ චපරං, භික්ඛවෙ, සාරිපුත්තො සබ්බසො විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘නත්ථි කිඤ්චී’ති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. යෙ ච ආකිඤ්චඤ්ඤායතනෙ ධම්මා – ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඤ්ඤා ච චිත්තෙකග්ගතා ච, ඵස්සො වෙදනා සඤ්ඤා චෙතනා චිත්තං ඡන්දො අධිමොක්ඛො වීරියං සති උපෙක්ඛා මනසිකාරො – ත්යාස්ස ධම්මා අනුපදවවත්ථිතා හොන්ති. ත්යාස්ස ධම්මා විදිතා උප්පජ්ජන්ති, විදිතා උපට්ඨහන්ති, විදිතා අබ්භත්ථං ගච්ඡන්ති. සො එවං පජානාති – ‘එවං කිරමෙ ධම්මා අහුත්වා සම්භොන්ති, හුත්වා පටිවෙන්තී’ති. සො තෙසු ධම්මෙසු අනුපායො අනපායො අනිස්සිතො අප්පටිබද්ධො විප්පමුත්තො ¶ විසංයුත්තො විමරියාදීකතෙන චෙතසා විහරති. සො ‘අත්ථි උත්තරි නිස්සරණ’න්ති පජානාති. තබ්බහුලීකාරා අත්ථිත්වෙවස්ස හොති.

95. ‘‘පුන ¶ චපරං, භික්ඛවෙ, සාරිපුත්තො සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො තාය සමාපත්තියා සතො වුට්ඨහති. සො තාය සමාපත්තියා සතො වුට්ඨහිත්වා යෙ ධම්මා [යෙ තෙ ධම්මා (සී.)] අතීතා නිරුද්ධා විපරිණතා තෙ ධම්මෙ සමනුපස්සති ¶ – ‘එවං කිරමෙ ධම්මා අහුත්වා සම්භොන්ති, හුත්වා පටිවෙන්තී’ති. සො තෙසු ධම්මෙසු අනුපායො අනපායො අනිස්සිතො අප්පටිබද්ධො විප්පමුත්තො විසංයුත්තො විමරියාදීකතෙන චෙතසා විහරති. සො ‘අත්ථි උත්තරි නිස්සරණ’න්ති පජානාති. තබ්බහුලීකාරා අත්ථිත්වෙවස්ස හොති.

96. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, සාරිපුත්තො සබ්බසො නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං උපසම්පජ්ජ විහරති. පඤ්ඤාය චස්ස දිස්වා ආසවා පරික්ඛීණා හොන්ති. සො තාය සමාපත්තියා සතො වුට්ඨහති. සො තාය සමාපත්තියා සතො වුට්ඨහිත්වා යෙ ධම්මා අතීතා නිරුද්ධා විපරිණතා තෙ ධම්මෙ සමනුපස්සති – ‘එවං කිරමෙ ධම්මා අහුත්වා සම්භොන්ති, හුත්වා පටිවෙන්තී’ති. සො තෙසු ධම්මෙසු අනුපායො අනපායො අනිස්සිතො අප්පටිබද්ධො විප්පමුත්තො විසංයුත්තො විමරියාදීකතෙන චෙතසා විහරති. සො ‘නත්ථි උත්තරි නිස්සරණ’න්ති පජානාති. තබ්බහුලීකාරා නත්ථිත්වෙවස්ස හොති.

97. ‘‘යං ඛො තං, භික්ඛවෙ, සම්මා වදමානො වදෙය්ය – ‘වසිප්පත්තො පාරමිප්පත්තො අරියස්මිං සීලස්මිං, වසිප්පත්තො පාරමිප්පත්තො ¶ අරියස්මිං සමාධිස්මිං, වසිප්පත්තො පාරමිප්පත්තො අරියාය පඤ්ඤාය ¶ , වසිප්පත්තො පාරමිප්පත්තො අරියාය විමුත්තියා’ති, සාරිපුත්තමෙව තං සම්මා වදමානො වදෙය්ය – ‘වසිප්පත්තො පාරමිප්පත්තො අරියස්මිං සීලස්මිං, වසිප්පත්තො පාරමිප්පත්තො අරියස්මිං සමාධිස්මිං, වසිප්පත්තො පාරමිප්පත්තො අරියාය පඤ්ඤාය, වසිප්පත්තො පාරමිප්පත්තො අරියාය විමුත්තියා’ති. යං ඛො තං, භික්ඛවෙ ¶ , සම්මා වදමානො වදෙය්ය – ‘භගවතො පුත්තො ඔරසො මුඛතො ජාතො ධම්මජො ධම්මනිම්මිතො ධම්මදායාදො නො ආමිසදායාදො’ති, සාරිපුත්තමෙව තං සම්මා වදමානො වදෙය්ය – ‘භගවතො පුත්තො ඔරසො මුඛතො ජාතො ධම්මජො ධම්මනිම්මිතො ධම්මදායාදො නො ආමිසදායාදො’ති. සාරිපුත්තො, භික්ඛවෙ, තථාගතෙන අනුත්තරං ධම්මචක්කං පවත්තිතං සම්මදෙව අනුප්පවත්තෙතී’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

අනුපදසුත්තං නිට්ඨිතං පඨමං.

2. ඡබ්බිසොධනසුත්තං

98. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අඤ්ඤං බ්යාකරොති – ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායාති පජානාමී’ති. තස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො භාසිතං නෙව අභිනන්දිතබ්බං නප්පටික්කොසිතබ්බං. අනභිනන්දිත්වා අප්පටික්කොසිත්වා පඤ්හො පුච්ඡිතබ්බො – ‘චත්තාරොමෙ, ආවුසො, වොහාරා තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන සම්මදක්ඛාතා. කතමෙ චත්තාරො? දිට්ඨෙ දිට්ඨවාදිතා, සුතෙ සුතවාදිතා, මුතෙ මුතවාදිතා, විඤ්ඤාතෙ විඤ්ඤාතවාදිතා ¶ – ඉමෙ ඛො, ආවුසො, චත්තාරො වොහාරා තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන සම්මදක්ඛාතා. කථං ජානතො පනායස්මතො, කථං පස්සතො ඉමෙසු චතූසු වොහාරෙසු අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුත්ත’න්ති? ඛීණාසවස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො වුසිතවතො කතකරණීයස්ස ඔහිතභාරස්ස අනුප්පත්තසදත්ථස්ස පරික්ඛීණභවසංයොජනස්ස සම්මදඤ්ඤාවිමුත්තස්ස අයමනුධම්මො හොති වෙය්යාකරණාය – ‘දිට්ඨෙ ඛො අහං ¶ , ආවුසො, අනුපායො අනපායො අනිස්සිතො ¶ අප්පටිබද්ධො විප්පමුත්තො විසංයුත්තො විමරියාදීකතෙන චෙතසා විහරාමි. සුතෙ ඛො අහං, ආවුසො…පෙ… මුතෙ ඛො අහං, ආවුසො… විඤ්ඤාතෙ ඛො අහං, ආවුසො, අනුපායො අනපායො අනිස්සිතො අප්පටිබද්ධො විප්පමුත්තො විසංයුත්තො විමරියාදීකතෙන චෙතසා විහරාමි. එවං ඛො මෙ, ආවුසො, ජානතො එවං පස්සතො ඉමෙසු චතූසු වොහාරෙසු අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුත්ත’න්ති. තස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො ‘සාධූ’ති භාසිතං අභිනන්දිතබ්බං අනුමොදිතබ්බං. ‘සාධූ’ති භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා උත්තරිං පඤ්හො පුච්ඡිතබ්බො.

99. ‘‘‘පඤ්චිමෙ, ආවුසො, උපාදානක්ඛන්ධා තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන ¶ සම්මදක්ඛාතා. කතමෙ පඤ්ච? සෙය්යථිදං – රූපුපාදානක්ඛන්ධො, වෙදනුපාදානක්ඛන්ධො, සඤ්ඤුපාදානක්ඛන්ධො, සඞ්ඛාරුපාදානක්ඛන්ධො, විඤ්ඤාණුපාදානක්ඛන්ධො – ඉමෙ ඛො, ආවුසො, පඤ්චුපාදානක්ඛන්ධා තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන සම්මදක්ඛාතා. කථං ජානතො පනායස්මතො, කථං පස්සතො ඉමෙසු පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුත්ත’න්ති? ඛීණාසවස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො වුසිතවතො කතකරණීයස්ස ඔහිතභාරස්ස අනුප්පත්තසදත්ථස්ස පරික්ඛීණභවසංයොජනස්ස සම්මදඤ්ඤාවිමුත්තස්ස අයමනුධම්මො හොති වෙය්යාකරණාය – ‘රූපං ඛො අහං, ආවුසො, අබලං විරාගුනං [විරාගං (සී. පී.), විරාගුතං (ටීකා)] අනස්සාසිකන්ති විදිත්වා යෙ රූපෙ උපායූපාදානා [උපයූපාදානා (ක.)] චෙතසො ¶ අධිට්ඨානාභිනිවෙසානුසයා තෙසං ඛයා විරාගා නිරොධා ¶ චාගා පටිනිස්සග්ගා විමුත්තං මෙ චිත්තන්ති පජානාමි. වෙදනං ඛො අහං, ආවුසො…පෙ… සඤ්ඤං ඛො අහං, ආවුසො… සඞ්ඛාරෙ ඛො අහං, ආවුසො… විඤ්ඤාණං ඛො අහං, ආවුසො, අබලං විරාගුනං අනස්සාසිකන්ති විදිත්වා යෙ විඤ්ඤාණෙ උපායූපාදානා චෙතසො අධිට්ඨානාභිනිවෙසානුසයා තෙසං ඛයා විරාගා නිරොධා චාගා පටිනිස්සග්ගා විමුත්තං මෙ චිත්තන්ති පජානාමි. එවං ඛො මෙ, ආවුසො, ජානතො එවං පස්සතො ඉමෙසු පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුත්ත’න්ති. තස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො ‘සාධූ’ති භාසිතං අභිනන්දිතබ්බං, අනුමොදිතබ්බං. ‘සාධූ’ති භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා උත්තරිං පඤ්හො පුච්ඡිතබ්බො.

100. ‘‘‘ඡයිමා ¶ , ආවුසො, ධාතුයො තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන සම්මදක්ඛාතා. කතමා ඡ? පථවීධාතු, ආපොධාතු, තෙජොධාතු, වායොධාතු, ආකාසධාතු, විඤ්ඤාණධාතු – ඉමා ඛො, ආවුසො, ඡ ධාතුයො තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන සම්මදක්ඛාතා. කථං ජානතො පනායස්මතො, කථං පස්සතො ඉමාසු ඡසු ධාතූසු අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුත්ත’න්ති? ඛීණාසවස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො වුසිතවතො කතකරණීයස්ස ඔහිතභාරස්ස ¶ අනුප්පත්තසදත්ථස්ස පරික්ඛීණභවසංයොජනස්ස සම්මදඤ්ඤාවිමුත්තස්ස අයමනුධම්මො හොති වෙය්යාකරණාය – ‘පථවීධාතුං ඛො අහං, ආවුසො, න අත්තතො උපගච්ඡිං, න ච පථවීධාතුනිස්සිතං අත්තානං. යෙ ච පථවීධාතුනිස්සිතා උපායූපාදානා චෙතසො අධිට්ඨානාභිනිවෙසානුසයා තෙසං ¶ ඛයා විරාගා නිරොධා චාගා පටිනිස්සග්ගා විමුත්තං මෙ චිත්තන්ති පජානාමි. ආපොධාතුං ඛො අහං, ආවුසො…පෙ… ¶ තෙජොධාතුං ඛො අහං, ආවුසො… වායොධාතුං ඛො අහං, ආවුසො… ආකාසධාතුං ඛො අහං, ආවුසො… විඤ්ඤාණධාතුං ඛො අහං, ආවුසො, න අත්තතො උපගච්ඡිං, න ච විඤ්ඤාණධාතුනිස්සිතං අත්තානං. යෙ ච විඤ්ඤාණධාතුනිස්සිතා උපායූපාදානා චෙතසො අධිට්ඨානාභිනිවෙසානුසයා තෙසං ඛයා විරාගා නිරොධා චාගා පටිනිස්සග්ගා විමුත්තං මෙ චිත්තන්ති පජානාමි. එවං ඛො මෙ, ආවුසො, ජානතො, එවං පස්සතො ඉමාසු ඡසු ධාතූසු අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුත්ත’න්ති. තස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො ‘සාධූ’ති භාසිතං ¶ අභිනන්දිතබ්බං, අනුමොදිතබ්බං. ‘සාධූ’ති භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා උත්තරිං පඤ්හො පුච්ඡිතබ්බො.

101. ‘‘‘ඡ ඛො පනිමානි, ආවුසො, අජ්ඣත්තිකබාහිරානි [අජ්ඣත්තිකානි බාහිරානි (ස්යා. කං. පී.)] ආයතනානි තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන සම්මදක්ඛාතානි. කතමානි ඡ? චක්ඛු චෙව රූපා ච, සොතඤ්ච සද්දා ච, ඝානඤ්ච ගන්ධා ච, ජිව්හා ච රසා ච, කායො ච ඵොට්ඨබ්බා ච, මනො ච ධම්මා ච – ඉමානි ඛො, ආවුසො, ඡ අජ්ඣත්තිකබාහිරානි ආයතනානි තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන සම්මදක්ඛාතානි. කථං ජානතො පනායස්මතො, කථං පස්සතො ඉමෙසු ඡසු අජ්ඣත්තිකබාහිරෙසු ආයතනෙසු ¶ අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුත්ත’න්ති? ඛීණාසවස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො වුසිතවතො කතකරණීයස්ස ඔහිතභාරස්ස ¶ අනුප්පත්තසදත්ථස්ස පරික්ඛීණභවසංයොජනස්ස සම්මදඤ්ඤාවිමුත්තස්ස අයමනුධම්මො හොති වෙය්යාකරණාය ¶ – ‘චක්ඛුස්මිං, ආවුසො, රූපෙ චක්ඛුවිඤ්ඤාණෙ චක්ඛුවිඤ්ඤාණවිඤ්ඤාතබ්බෙසු ධම්මෙසු යො ඡන්දො යො රාගො යා නන්දී [නන්දි (සී. ස්යා. කං. පී.)] යා තණ්හා යෙ ච උපායූපාදානා චෙතසො අධිට්ඨානාභිනිවෙසානුසයා තෙසං ඛයා විරාගා නිරොධා චාගා පටිනිස්සග්ගා විමුත්තං මෙ චිත්තන්ති පජානාමි. සොතස්මිං, ආවුසො, සද්දෙ සොතවිඤ්ඤාණෙ…පෙ… ඝානස්මිං, ආවුසො, ගන්ධෙ ඝානවිඤ්ඤාණෙ… ජිව්හාය, ආවුසො, රසෙ ජිව්හාවිඤ්ඤාණෙ… කායස්මිං, ආවුසො, ඵොට්ඨබ්බෙ කායවිඤ්ඤාණෙ… මනස්මිං, ආවුසො, ධම්මෙ මනොවිඤ්ඤාණෙ මනොවිඤ්ඤාණවිඤ්ඤාතබ්බෙසු ධම්මෙසු යො ඡන්දො යො රාගො යා නන්දී යා තණ්හා යෙ ච උපායූපාදානා චෙතසො අධිට්ඨානාභිනිවෙසානුසයා තෙසං ඛයා විරාගා නිරොධා චාගා පටිනිස්සග්ගා විමුත්තං මෙ චිත්තන්ති පජානාමි. එවං ඛො මෙ, ආවුසො, ජානතො එවං පස්සතො ඉමෙසු ඡසු අජ්ඣත්තිකබාහිරෙසු ආයතනෙසු අනුපාදාය ආසවෙහි චිත්තං විමුත්ත’න්ති. තස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො ‘සාධූ’ති භාසිතං අභිනන්දිතබ්බං අනුමොදිතබ්බං. ‘සාධූ’ති භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා උත්තරිං පඤ්හො පුච්ඡිතබ්බො.

102. ‘‘‘කථං ජානතො පනායස්මතො, කථං පස්සතො ඉමස්මිඤ්ච සවිඤ්ඤාණකෙ කායෙ බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙසු අහංකාරමමංකාරමානානුසයා සමූහතා’ති [සුසමූහතාති (සී. ස්යා. කං. පී.)]? ඛීණාසවස්ස ¶ , භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො වුසිතවතො කතකරණීයස්ස ඔහිතභාරස්ස අනුප්පත්තසදත්ථස්ස පරික්ඛීණභවසංයොජනස්ස සම්මදඤ්ඤාවිමුත්තස්ස අයමනුධම්මො හොති වෙය්යාකරණාය – ‘පුබ්බෙ ඛො අහං, ආවුසො, අගාරියභූතො සමානො අවිද්දසු අහොසිං. තස්ස මෙ තථාගතො වා තථාගතසාවකො වා ධම්මං දෙසෙසි. තාහං ධම්මං සුත්වා තථාගතෙ සද්ධං පටිලභිං. සො තෙන සද්ධාපටිලාභෙන සමන්නාගතො ඉති පටිසඤ්චික්ඛිං – සම්බාධො ඝරාවාසො රජාපථො, අබ්භොකාසො පබ්බජ්ජා. නයිදං සුකරං අගාරං අජ්ඣාවසතා එකන්තපරිපුණ්ණං එකන්තපරිසුද්ධං සඞ්ඛලිඛිතං බ්රහ්මචරියං චරිතුං. යංනූනාහං කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා ¶ අනගාරියං පබ්බජෙය්ය’’’න්ති.

‘‘සො ඛො අහං, ආවුසො, අපරෙන සමයෙන අප්පං වා භොගක්ඛන්ධං පහාය මහන්තං වා භොගක්ඛන්ධං පහාය, අප්පං වා ඤාතිපරිවට්ටං පහාය මහන්තං වා ඤාතිපරිවට්ටං පහාය කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිං. සො එවං පබ්බජිතො සමානො භික්ඛූනං සික්ඛාසාජීවසමාපන්නො පාණාතිපාතං පහාය පාණාතිපාතා පටිවිරතො අහොසිං නිහිතදණ්ඩො නිහිතසත්ථො, ලජ්ජී දයාපන්නො සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පී විහාසිං. අදින්නාදානං පහාය අදින්නාදානා පටිවිරතො අහොසිං දින්නාදායී දින්නපාටිකඞ්ඛී, අථෙනෙන ¶ සුචිභූතෙන අත්තනා විහාසිං. අබ්රහ්මචරියං පහාය බ්රහ්මචාරී අහොසිං ආරාචාරී විරතො මෙථුනා ගාමධම්මා. මුසාවාදං පහාය මුසාවාදා පටිවිරතො අහොසිං සච්චවාදී සච්චසන්ධො ථෙතො පච්චයිකො අවිසංවාදකො ¶ ලොකස්ස. පිසුණං වාචං පහාය පිසුණාය වාචාය පටිවිරතො අහොසිං, ඉතො සුත්වා න අමුත්ර අක්ඛාතා ඉමෙසං භෙදාය, අමුත්ර වා සුත්වා න ඉමෙසං අක්ඛාතා අමූසං භෙදාය; ඉති භින්නානං වා සන්ධාතා සහිතානං වා අනුප්පදාතා සමග්ගාරාමො සමග්ගරතො සමග්ගනන්දී සමග්ගකරණිං වාචං භාසිතා අහොසිං. ඵරුසං වාචං පහාය ඵරුසාය වාචාය පටිවිරතො අහොසිං; යා සා වාචා නෙලා කණ්ණසුඛා පෙමනීයා ¶ හදයඞ්ගමා පොරී බහුජනකන්තා බහුජනමනාපා තථාරූපිං වාචං භාසිතා අහොසිං. සම්ඵප්පලාපං පහාය සම්ඵප්පලාපා පටිවිරතො අහොසිං; කාලවාදී භූතවාදී අත්ථවාදී ධම්මවාදී විනයවාදී නිධානවතිං වාචං භාසිතා අහොසිං කාලෙන සාපදෙසං පරියන්තවතිං අත්ථසංහිතං.

‘‘සො බීජගාමභූතගාමසමාරම්භා පටිවිරතො අහොසිං, එකභත්තිකො අහොසිං රත්තූපරතො විරතො විකාලභොජනා. නච්චගීතවාදිතවිසූකදස්සනා පටිවිරතො අහොසිං. මාලාගන්ධවිලෙපනධාරණමණ්ඩනවිභූසනට්ඨානා පටිවිරතො අහොසිං. උච්චාසයනමහාසයනා පටිවිරතො අහොසිං. ජාතරූපරජතපටිග්ගහණා පටිවිරතො අහොසිං, ආමකධඤ්ඤපටිග්ගහණා පටිවිරතො අහොසිං, ආමකමංසපටිග්ගහණා පටිවිරතො අහොසිං; ඉත්ථිකුමාරිකපටිග්ගහණා පටිවිරතො අහොසිං, දාසිදාසපටිග්ගහණා පටිවිරතො අහොසිං, අජෙළකපටිග්ගහණා පටිවිරතො අහොසිං, කුක්කුටසූකරපටිග්ගහණා පටිවිරතො අහොසිං ¶ , හත්ථිගවස්සවළවපටිග්ගහණා පටිවිරතො අහොසිං, ඛෙත්තවත්ථුපටිග්ගහණා පටිවිරතො අහොසිං. දූතෙය්යපහිණගමනානුයොගා ¶ පටිවිරතො අහොසිං, කයවික්කයා පටිවිරතො අහොසිං, තුලාකූටකංසකූටමානකූටා පටිවිරතො අහොසිං, උක්කොටනවඤ්චනනිකතිසාචියොගා පටිවිරතො අහොසිං, ඡෙදනවධබන්ධනවිපරාමොසආලොපසහසාකාරා පටිවිරතො අහොසිං.

‘‘සො සන්තුට්ඨො අහොසිං කායපරිහාරිකෙන චීවරෙන, කුච්ඡිපරිහාරිකෙන පිණ්ඩපාතෙන. සො යෙන යෙනෙව [යෙන යෙන ච (ක.)] පක්කමිං සමාදායෙව පක්කමිං. සෙය්යථාපි නාම පක්ඛී සකුණො යෙන යෙනෙව ඩෙති සපත්තභාරොව ඩෙති; එවමෙව ඛො අහං, ආවුසො; සන්තුට්ඨො අහොසිං කායපරිහාරිකෙන චීවරෙන, කුච්ඡිපරිහාරිකෙන පිණ්ඩපාතෙන. සො යෙන යෙනෙව පක්කමිං සමාදායෙව පක්කමිං. සො ඉමිනා අරියෙන සීලක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො අජ්ඣත්තං අනවජ්ජසුඛං පටිසංවෙදෙසිං.

103. ‘‘සො ¶ චක්ඛුනා රූපං දිස්වා න නිමිත්තග්ගාහී අහොසිං නානුබ්යඤ්ජනග්ගාහී; යත්වාධිකරණමෙනං චක්ඛුන්ද්රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවෙය්යුං, තස්ස සංවරාය පටිපජ්ජිං ¶ ; රක්ඛිං චක්ඛුන්ද්රියං, චක්ඛුන්ද්රියෙ සංවරං ආපජ්ජිං. සොතෙන සද්දං සුත්වා…පෙ… ඝානෙන ගන්ධං ඝායිත්වා…පෙ… ජිව්හාය රසං සායිත්වා…පෙ… කායෙන ඵොට්ඨබ්බං ඵුසිත්වා…පෙ… මනසා ධම්මං විඤ්ඤාය න නිමිත්තග්ගාහී අහොසිං නානුබ්යඤ්ජනග්ගාහී; යත්වාධිකරණමෙනං මනින්ද්රියං අසංවුතං විහරන්තං අභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවෙය්යුං, තස්ස සංවරාය පටිපජ්ජිං; රක්ඛිං මනින්ද්රියං, මනින්ද්රියෙ සංවරං ආපජ්ජිං. සො ¶ ඉමිනා අරියෙන ඉන්ද්රියසංවරෙන සමන්නාගතො අජ්ඣත්තං අබ්යාසෙකසුඛං පටිසංවෙදෙසිං.

‘‘සො අභික්කන්තෙ පටික්කන්තෙ සම්පජානකාරී අහොසිං, ආලොකිතෙ විලොකිතෙ සම්පජානකාරී අහොසිං, සමිඤ්ජිතෙ පසාරිතෙ සම්පජානකාරී අහොසිං, සඞ්ඝාටිපත්තචීවරධාරණෙ සම්පජානකාරී අහොසිං, අසිතෙ පීතෙ ඛායිතෙ සායිතෙ සම්පජානකාරී අහොසිං, උච්චාරපස්සාවකම්මෙ සම්පජානකාරී අහොසිං, ගතෙ ඨිතෙ නිසින්නෙ සුත්තෙ ජාගරිතෙ භාසිතෙ තුණ්හීභාවෙ සම්පජානකාරී අහොසිං.

‘‘සො ¶ ඉමිනා ච අරියෙන සීලක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො, (ඉමාය ච අරියාය සන්තුට්ඨියා සමන්නාගතො,) [පස්ස ම. නි. 1.296 චූළහත්ථිපදොපමෙ] ඉමිනා ච අරියෙන ඉන්ද්රියසංවරෙන සමන්නාගතො, ඉමිනා ච අරියෙන සතිසම්පජඤ්ඤෙන සමන්නාගතො විවිත්තං සෙනාසනං භජිං අරඤ්ඤං රුක්ඛමූලං පබ්බතං කන්දරං ගිරිගුහං සුසානං වනපත්ථං අබ්භොකාසං පලාලපුඤ්ජං. සො පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො නිසීදිං පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා උජුං කායං පණිධාය පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා.

‘‘සො අභිජ්ඣං ලොකෙ පහාය විගතාභිජ්ඣෙන චෙතසා විහාසිං, අභිජ්ඣාය චිත්තං පරිසොධෙසිං. බ්යාපාදපදොසං පහාය අබ්යාපන්නචිත්තො විහාසිං සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පී, බ්යාපාදපදොසා චිත්තං පරිසොධෙසිං. ථිනමිද්ධං පහාය විගතථිනමිද්ධො විහාසිං ආලොකසඤ්ඤී සතො සම්පජානො, ථිනමිද්ධා චිත්තං පරිසොධෙසිං. උද්ධච්චකුක්කුච්චං පහාය අනුද්ධතො විහාසිං අජ්ඣත්තං, වූපසන්තචිත්තො, උද්ධච්චකුක්කුච්චා චිත්තං පරිසොධෙසිං. විචිකිච්ඡං පහාය තිණ්ණවිචිකිච්ඡො විහාසිං අකථංකථී කුසලෙසු ධම්මෙසු, විචිකිච්ඡාය චිත්තං පරිසොධෙසිං.

104. ‘‘සො ¶ ¶ ඉමෙ ¶ පඤ්ච නීවරණෙ පහාය චෙතසො උපක්කිලෙසෙ පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණෙ විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහාසිං. විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං…පෙ… තතියං ඣානං… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහාසිං.

‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ ආසවානං ඛයඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙසිං. සො ඉදං දුක්ඛන්ති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, අයං දුක්ඛසමුදයොති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, අයං දුක්ඛනිරොධොති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදාති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං; ඉමෙ ආසවාති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, අයං ආසවසමුදයොති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, අයං ආසවනිරොධොති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං, අයං ආසවනිරොධගාමිනී පටිපදාති යථාභූතං අබ්භඤ්ඤාසිං. තස්ස මෙ එවං ජානතො එවං ¶ පස්සතො කාමාසවාපි චිත්තං විමුච්චිත්ථ, භවාසවාපි චිත්තං විමුච්චිත්ථ, අවිජ්ජාසවාපි චිත්තං විමුච්චිත්ථः විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං අහොසි. ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායාති අබ්භඤ්ඤාසිං. එවං ඛො මෙ, ආවුසො, ජානතො එවං පස්සතො ඉමස්මිඤ්ච සවිඤ්ඤාණකෙ කායෙ බහිද්ධා ච සබ්බනිමිත්තෙසු අහංකාරමමංකාරමානානුසයා සමූහතා’’ති ¶ . ‘‘තස්ස, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො ‘සාධූ’ති භාසිතං අභිනන්දිතබ්බං අනුමොදිතබ්බං. ‘සාධූ’ති භාසිතං අභිනන්දිත්වා අනුමොදිත්වා එවමස්ස වචනීයො – ‘ලාභා නො, ආවුසො, සුලද්ධං ¶ නො, ආවුසො, යෙ මයං ආයස්මන්තං තාදිසං සබ්රහ්මචාරිං සමනුපස්සාමා’’’ති [පස්සාමාති (සී.)].

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

ඡබ්බිසොධනසුත්තං නිට්ඨිතං දුතියං.

3. සප්පුරිසසුත්තං

105. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච – ‘‘සප්පුරිසධම්මඤ්ච වො, භික්ඛවෙ, දෙසෙස්සාමි අසප්පුරිසධම්මඤ්ච. තං සුණාථ, සාධුකං මනසි කරොථ; භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසධම්මො? ඉධ, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො උච්චාකුලා පබ්බජිතො හොති. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අහං ඛොම්හි උච්චාකුලා පබ්බජිතො, ඉමෙ පනඤ්ඤෙ භික්ඛූ න උච්චාකුලා පබ්බජිතා’ති. සො තාය උච්චාකුලීනතාය අත්තානුක්කංසෙති, පරං වම්භෙති. අයං [අයම්පි (සී. පී.)], භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසධම්මො. සප්පුරිසො ච ඛො, භික්ඛවෙ, ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘න ඛො උච්චාකුලීනතාය ලොභධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති, දොසධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති ¶ , මොහධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති. නො චෙපි උච්චාකුලා පබ්බජිතො හොති; සො ච හොති ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නො සාමීචිප්පටිපන්නො අනුධම්මචාරී ¶ , සො තත්ථ පුජ්ජො, සො තත්ථ පාසංසො’ති. සො පටිපදංයෙව අන්තරං කරිත්වා තාය උච්චාකුලීනතාය නෙවත්තානුක්කංසෙති න පරං වම්භෙති. අයං, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසධම්මො.

‘‘පුන ¶ චපරං, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො මහාකුලා පබ්බජිතො හොති…පෙ… [යථා උච්චාකුලවාරෙ තථා විත්ථාරෙතබ්බං] මහාභොගකුලා පබ්බජිතො හොති…පෙ… උළාරභොගකුලා පබ්බජිතො හොති. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අහං ඛොම්හි උළාරභොගකුලා පබ්බජිතො, ඉමෙ පනඤ්ඤෙ භික්ඛූ න උළාරභොගකුලා පබ්බජිතා’ති. සො තාය උළාරභොගතාය අත්තානුක්කංසෙති, පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසධම්මො. සප්පුරිසො ච ඛො, භික්ඛවෙ, ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘න ඛො උළාරභොගතාය ලොභධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති, දොසධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති, මොහධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති. නො චෙපි උළාරභොගකුලා පබ්බජිතො හොති; සො ¶ ච හොති ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නො සාමීචිප්පටිපන්නො අනුධම්මචාරී, සො තත්ථ පුජ්ජො, සො තත්ථ පාසංසො’ති. සො පටිපදංයෙව අන්තරං කරිත්වා තාය උළාරභොගතාය නෙවත්තානුක්කංසෙති, න පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසධම්මො.

106. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො ඤාතො හොති යසස්සී. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අහං ඛොම්හි ඤාතො යසස්සී, ඉමෙ පනඤ්ඤෙ භික්ඛූ අප්පඤ්ඤාතා අප්පෙසක්ඛා’ති. සො තෙන ඤත්තෙන [ඤාතෙන (සී. ක.), ඤාතත්තෙන (ස්යා. කං. පී.)] අත්තානුක්කංසෙති, පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසධම්මො. සප්පුරිසො ච ඛො, භික්ඛවෙ, ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘න ඛො ඤත්තෙන ලොභධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති, දොසධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති, මොහධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති. නො චෙපි ඤාතො හොති යසස්සී; සො ච හොති ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නො සාමීචිප්පටිපන්නො අනුධම්මචාරී, සො තත්ථ පුජ්ජො ¶ , සො තත්ථ පාසංසො’ති. සො පටිපදංයෙව අන්තරං කරිත්වා තෙන ඤත්තෙන නෙවත්තානුක්කංසෙති, න පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසධම්මො.

‘‘පුන ¶ චපරං, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො ලාභී හොති චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරානං. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අහං ඛොම්හි ¶ ලාභී චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරානං, ඉමෙ පනඤ්ඤෙ භික්ඛූ න ලාභිනො චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරාන’න්ති. සො තෙන ලාභෙන අත්තානුක්කංසෙති, පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසධම්මො. සප්පුරිසො ච ඛො, භික්ඛවෙ, ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘න ඛො ලාභෙන ලොභධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති, දොසධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති, මොහධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති. නො චෙපි ලාභී හොති චීවරපිණ්ඩපාතසෙනාසනගිලානප්පච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරානං; සො ච හොති ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නො සාමීචිප්පටිපන්නො අනුධම්මචාරී, සො තත්ථ පුජ්ජො, සො තත්ථ පාසංසො’ති. සො පටිපදංයෙව අන්තරං කරිත්වා තෙන ලාභෙන නෙවත්තානුක්කංසෙති, න පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසධම්මො.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො බහුස්සුතො හොති. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අහං ඛොම්හි බහුස්සුතො, ඉමෙ පනඤ්ඤෙ භික්ඛූ න බහුස්සුතා’ති. සො තෙන බාහුසච්චෙන අත්තානුක්කංසෙති, පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසධම්මො. සප්පුරිසො ච ඛො, භික්ඛවෙ ¶ , ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘න ඛො බාහුසච්චෙන ලොභධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති ¶ , දොසධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති, මොහධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති. නො චෙපි බහුස්සුතො හොති; සො ච හොති ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නො සාමීචිප්පටිපන්නො අනුධම්මචාරී, සො තත්ථ පුජ්ජො, සො තත්ථ පාසංසො’ති. සො පටිපදංයෙව අන්තරං කරිත්වා තෙන බාහුසච්චෙන නෙවත්තානුක්කංසෙති, න පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසධම්මො.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො විනයධරො හොති. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අහං ඛොම්හි විනයධරො, ඉමෙ පනඤ්ඤෙ භික්ඛූ න විනයධරා’ති. සො තෙන විනයධරත්තෙන අත්තානුක්කංසෙති, පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසධම්මො. සප්පුරිසො ච ඛො, භික්ඛවෙ, ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘න ඛො විනයධරත්තෙන ලොභධම්මා ¶ වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති, දොසධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති, මොහධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති. නො චෙපි විනයධරො හොති; සො ච හොති ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නො සාමීචිප්පටිපන්නො අනුධම්මචාරී, සො තත්ථ පුජ්ජො, සො තත්ථ පාසංසො’ති. සො පටිපදංයෙව අන්තරං කරිත්වා තෙන විනයධරත්තෙන නෙවත්තානුක්කංසෙති, න පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසධම්මො.

‘‘පුන ¶ චපරං, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො ධම්මකථිකො හොති. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අහං ඛොම්හි ධම්මකථිකො, ඉමෙ පනඤ්ඤෙ භික්ඛූ න ධම්මකථිකා’ති. සො තෙන ධම්මකථිකත්තෙන අත්තානුක්කංසෙති, පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසධම්මො. සප්පුරිසො ච ඛො, භික්ඛවෙ, ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘න ඛො ධම්මකථිකත්තෙන ලොභධම්මා වා ¶ පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති, දොසධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති, මොහධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති. නො චෙපි ධම්මකථිකො හොති; සො ච හොති ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නො සාමීචිප්පටිපන්නො අනුධම්මචාරී, සො තත්ථ පුජ්ජො, සො තත්ථ පාසංසො’ති. සො පටිපදංයෙව අන්තරං කරිත්වා තෙන ධම්මකථිකත්තෙන නෙවත්තානුක්කංසෙති, න පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසධම්මො.

107. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො ආරඤ්ඤිකො හොති. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අහං ඛොම්හි ආරඤ්ඤිකො ඉමෙ පනඤ්ඤෙ භික්ඛූ න ආරඤ්ඤිකා’ති. සො තෙන ආරඤ්ඤිකත්තෙන අත්තානුක්කංසෙති, පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසධම්මො. සප්පුරිසො ච ඛො, භික්ඛවෙ, ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘න ඛො ආරඤ්ඤිකත්තෙන ලොභධම්මා වා ¶ පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති, දොසධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති, මොහධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති. නො චෙපි ආරඤ්ඤිකො හොති; සො ච හොති ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නො සාමීචිප්පටිපන්නො අනුධම්මචාරී, සො තත්ථ පුජ්ජො, සො තත්ථ පාසංසො’ති. සො පටිපදංයෙව අන්තරං කරිත්වා තෙන ආරඤ්ඤිකත්තෙන නෙවත්තානුක්කංසෙති, න පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසධම්මො.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො පංසුකූලිකො හොති. සො ¶ ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අහං ඛොම්හි පංසුකූලිකො, ඉමෙ පනඤ්ඤෙ භික්ඛූ න පංසුකූලිකා’ති. සො තෙන පංසුකූලිකත්තෙන අත්තානුක්කංසෙති, පරං වම්භෙති ¶ . අයම්පි, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසධම්මො. සප්පුරිසො ච ඛො, භික්ඛවෙ, ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘න ඛො පංසුකූලිකත්තෙන ලොභධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති, දොසධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති, මොහධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති. නො චෙපි පංසුකූලිකො හොති; සො ච හොති ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නො සාමීචිප්පටිපන්නො අනුධම්මචාරී, සො තත්ථ පුජ්ජො, සො තත්ථ පාසංසො’ති. සො පටිපදංයෙව අන්තරං කරිත්වා තෙන පංසුකූලිකත්තෙන නෙවත්තානුක්කංසෙති, න පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසධම්මො.

‘‘පුන ¶ චපරං, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො පිණ්ඩපාතිකො හොති. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අහං ඛොම්හි පිණ්ඩපාතිකො, ඉමෙ පනඤ්ඤෙ භික්ඛූ න පිණ්ඩපාතිකා’ති. සො තෙන පිණ්ඩපාතිකත්තෙන අත්තානුක්කංසෙති, පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසධම්මො. සප්පුරිසො ච ඛො, භික්ඛවෙ, ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘න ඛො පිණ්ඩපාතිකත්තෙන ලොභධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති, දොසධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති, මොහධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති. නො චෙපි පිණ්ඩපාතිකො හොති; සො ච හොති ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නො සාමීචිප්පටිපන්නො අනුධම්මචාරී, සො තත්ථ පුජ්ජො, සො තත්ථ පාසංසො’ති. සො පටිපදංයෙව අන්තරං කරිත්වා තෙන පිණ්ඩපාතිකත්තෙන නෙවත්තානුක්කංසෙති, න පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසධම්මො.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො රුක්ඛමූලිකො හොති. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අහං ඛොම්හි රුක්ඛමූලිකො, ඉමෙ පනඤ්ඤෙ භික්ඛූ න ¶ රුක්ඛමූලිකා’ති. සො තෙන රුක්ඛමූලිකත්තෙන අත්තානුක්කංසෙති, පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසධම්මො. සප්පුරිසො ච ඛො, භික්ඛවෙ, ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘න ඛො රුක්ඛමූලිකත්තෙන ¶ ලොභධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති, දොසධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති, මොහධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති. නො චෙපි රුක්ඛමූලිකො හොති; සො ච හොති ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නො සාමීචිප්පටිපන්නො අනුධම්මචාරී, සො තත්ථ පුජ්ජො, සො තත්ථ පාසංසො’ති. සො පටිපදංයෙව ¶ අන්තරං කරිත්වා තෙන රුක්ඛමූලිකත්තෙන නෙවත්තානුක්කංසෙති, න පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසධම්මො.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො සොසානිකො හොති…පෙ… අබ්භොකාසිකො හොති… නෙසජ්ජිකො හොති… ¶ යථාසන්ථතිකො හොති… එකාසනිකො හොති. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අහං ඛොම්හි එකාසනිකො, ඉමෙ පනඤ්ඤෙ භික්ඛූ න එකාසනිකා’ති. සො තෙන එකාසනිකත්තෙන අත්තානුක්කංසෙති, පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසධම්මො. සප්පුරිසො ච ඛො, භික්ඛවෙ, ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘න ඛො එකාසනිකත්තෙන ලොභධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති, දොසධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති, මොහධම්මා වා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති. නො චෙපි එකාසනිකො හොති; සො ච හොති ධම්මානුධම්මප්පටිපන්නො සාමීචිප්පටිපන්නො අනුධම්මචාරී, සො තත්ථ පුජ්ජො, සො තත්ථ පාසංසො’ති. සො පටිපදංයෙව අන්තරං කරිත්වා ¶ තෙන එකාසනිකත්තෙන නෙවත්තානුක්කංසෙති, න පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසධම්මො.

108. ‘‘පුන ¶ චපරං, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි සවිතක්කං සවිචාරං විවෙකජං පීතිසුඛං පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අහං ඛොම්හි පඨමජ්ඣානසමාපත්තියා ලාභී, ඉමෙ පනඤ්ඤෙ භික්ඛූ පඨමජ්ඣානසමාපත්තියා න ලාභිනො’ති. සො තාය පඨමජ්ඣානසමාපත්තියා අත්තානුක්කංසෙති, පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසධම්මො. සප්පුරිසො ච ඛො, භික්ඛවෙ, ඉති පටිසඤ්චික්ඛති ¶ – ‘පඨමජ්ඣානසමාපත්තියාපි ඛො අතම්මයතා වුත්තා භගවතා. යෙන යෙන හි මඤ්ඤන්ති තතො තං හොති අඤ්ඤථා’ති. සො අතම්මයතඤ්ඤෙව ¶ අන්තරං කරිත්වා තාය පඨමජ්ඣානසමාපත්තියා නෙවත්තානුක්කංසෙති, න පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසධම්මො.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං…පෙ… තතියං ඣානං… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අහං ඛොම්හි චතුත්ථජ්ඣානසමාපත්තියා ලාභී, ඉමෙ පනඤ්ඤෙ භික්ඛූ චතුත්ථජ්ඣානසමාපත්තියා න ලාභිනො’ති. සො තාය චතුත්ථජ්ඣානසමාපත්තියා අත්තානුක්කංසෙති, පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසධම්මො. සප්පුරිසො ච ඛො ¶ , භික්ඛවෙ, ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘චතුත්ථජ්ඣානසමාපත්තියාපි ඛො අතම්මයතා වුත්තා භගවතා. යෙන යෙන හි මඤ්ඤන්ති තතො තං හොති අඤ්ඤථා’ති. සො අතම්මයතඤ්ඤෙව අන්තරං කරිත්වා තාය චතුත්ථජ්ඣානසමාපත්තියා නෙවත්තානුක්කංසෙති, න පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසධම්මො.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො සබ්බසො රූපසඤ්ඤානං සමතික්කමා පටිඝසඤ්ඤානං අත්ථඞ්ගමා නානත්තසඤ්ඤානං අමනසිකාරා ‘අනන්තො ආකාසො’ති ආකාසානඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අහං ඛොම්හි ආකාසානඤ්චායතනසමාපත්තියා ලාභී, ඉමෙ පනඤ්ඤෙ භික්ඛූ ආකාසානඤ්චායතනසමාපත්තියා න ලාභිනො’ති. සො තාය ආකාසානඤ්චායතනසමාපත්තියා අත්තානුක්කංසෙති, පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසධම්මො. සප්පුරිසො ච ඛො, භික්ඛවෙ, ඉති පටිසඤ්චික්ඛති ¶ – ‘ආකාසානඤ්චායතනසමාපත්තියාපි ඛො අතම්මයතා වුත්තා භගවතා. යෙන යෙන හි මඤ්ඤන්ති තතො තං හොති අඤ්ඤථා’ති. සො අතම්මයතඤ්ඤෙව අන්තරං කරිත්වා තාය ආකාසානඤ්චායතනසමාපත්තියා ¶ නෙවත්තානුක්කංසෙති, න පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසධම්මො.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො සබ්බසො ආකාසානඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘අනන්තං විඤ්ඤාණ’න්ති විඤ්ඤාණඤ්චායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අහං ඛොම්හි විඤ්ඤාණඤ්චායතනසමාපත්තියා ¶ ලාභී, ඉමෙ පනඤ්ඤෙ භික්ඛූ ¶ විඤ්ඤාණඤ්චායතනසමාපත්තියා න ලාභිනො’ති. සො තාය විඤ්ඤාණඤ්චායතනසමාපත්තියා අත්තානුක්කංසෙති, පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසධම්මො. සප්පුරිසො ච ඛො, භික්ඛවෙ, ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘විඤ්ඤාණඤ්චායතනසමාපත්තියාපි ඛො අතම්මයතා වුත්තා භගවතා. යෙන යෙන හි මඤ්ඤන්ති තතො තං හොති අඤ්ඤථා’ති. සො අතම්මයතඤ්ඤෙව අන්තරං කරිත්වා තාය විඤ්ඤාණඤ්චායතනසමාපත්තියා නෙවත්තානුක්කංසෙති, න පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසධම්මො.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො සබ්බසො විඤ්ඤාණඤ්චායතනං සමතික්කම්ම ‘නත්ථි කිඤ්චී’ති ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අහං ඛොම්හි ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසමාපත්තියා ලාභී, ඉමෙ පනඤ්ඤෙ භික්ඛූ ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසමාපත්තියා න ලාභිනො’ති. සො තාය ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසමාපත්තියා අත්තානුක්කංසෙති, පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසධම්මො. සප්පුරිසො ච ඛො, භික්ඛවෙ, ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසමාපත්තියාපි ඛො අතම්මයතා වුත්තා භගවතා. යෙන යෙන හි මඤ්ඤන්ති තතො තං හොති අඤ්ඤථා’ති. සො අතම්මයතඤ්ඤෙව අන්තරං කරිත්වා තාය ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසමාපත්තියා නෙවත්තානුක්කංසෙති, න පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසධම්මො.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසො සබ්බසො ආකිඤ්චඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම ¶ නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘අහං ඛොම්හි නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තියා ලාභී, ඉමෙ පනඤ්ඤෙ භික්ඛූ නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තියා න ලාභිනො’ති. සො තාය නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තියා අත්තානුක්කංසෙති ¶ , පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, අසප්පුරිසධම්මො. සප්පුරිසො ච ඛො, භික්ඛවෙ ¶ , ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තියාපි ඛො අතම්මයතා වුත්තා භගවතා. යෙන යෙන හි මඤ්ඤන්ති තතො තං හොති අඤ්ඤථා’ති. සො අතම්මයතඤ්ඤෙව අන්තරං කරිත්වා තාය නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසමාපත්තියා නෙවත්තානුක්කංසෙති, න පරං වම්භෙති. අයම්පි, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසධම්මො.

‘‘පුන ¶ චපරං, භික්ඛවෙ, සප්පුරිසො සබ්බසො නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධං උපසම්පජ්ජ විහරති. පඤ්ඤාය චස්ස දිස්වා ආසවා [එකච්චෙ ආසවා (ක.)] පරික්ඛීණා හොන්ති. අයං [අයං ඛො (ස්යා. කං.)], භික්ඛවෙ, භික්ඛු න කිඤ්චි මඤ්ඤති, න කුහිඤ්චි මඤ්ඤති, න කෙනචි මඤ්ඤතී’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

සප්පුරිසසුත්තං නිට්ඨිතං තතියං.

4. සෙවිතබ්බාසෙවිතබ්බසුත්තං

109. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච – ‘‘සෙවිතබ්බාසෙවිතබ්බං වො, භික්ඛවෙ, ධම්මපරියායං දෙසෙස්සාමි. තං සුණාථ, සාධුකං මනසි කරොථ; භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘කායසමාචාරංපාහං [පහං (සබ්බත්ථ)], භික්ඛවෙ, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පි; තඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤං කායසමාචාරං. වචීසමාචාරංපාහං, භික්ඛවෙ, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පි; තඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤං වචීසමාචාරං. මනොසමාචාරංපාහං, භික්ඛවෙ, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පි; තඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤං මනොසමාචාරං. චිත්තුප්පාදංපාහං, භික්ඛවෙ, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පි; තඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤං ¶ චිත්තුප්පාදං. සඤ්ඤාපටිලාභංපාහං, භික්ඛවෙ, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි ¶ , අසෙවිතබ්බම්පි; තඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤං සඤ්ඤාපටිලාභං. දිට්ඨිපටිලාභංපාහං, භික්ඛවෙ, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පි; තඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤං දිට්ඨිපටිලාභං. අත්තභාවපටිලාභංපාහං, භික්ඛවෙ, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පි; තඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤං අත්තභාවපටිලාභ’’න්ති.

එවං ¶ වුත්තෙ ආයස්මා සාරිපුත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ඉමස්ස ඛො අහං, භන්තෙ, භගවතා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස, විත්ථාරෙන අත්ථං අවිභත්තස්ස, එවං විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාමි.

110. ‘‘‘කායසමාචාරංපාහං, භික්ඛවෙ, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පි; තඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤං කායසමාචාර’න්ති – ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං භගවතා. කිඤ්චෙතං ¶ පටිච්ච වුත්තං? යථාරූපං, භන්තෙ, කායසමාචාරං සෙවතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, එවරූපො කායසමාචාරො න සෙවිතබ්බො; යථාරූපඤ්ච ඛො, භන්තෙ, කායසමාචාරං සෙවතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, එවරූපො කායසමාචාරො සෙවිතබ්බො.

111. ‘‘කථංරූපං, භන්තෙ, කායසමාචාරං සෙවතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති? ඉධ, භන්තෙ, එකච්චො පාණාතිපාතී හොති ලුද්දො ලොහිතපාණි හතප්පහතෙ නිවිට්ඨො අදයාපන්නො පාණභූතෙසු; අදින්නාදායී ඛො පන හොති, යං තං පරස්ස පරවිත්තූපකරණං ගාමගතං වා අරඤ්ඤගතං වා තං අදින්නං ථෙය්යසඞ්ඛාතං ආදාතා හොති; කාමෙසුමිච්ඡාචාරී ඛො පන හොති, යා තා මාතුරක්ඛිතා පිතුරක්ඛිතා මාතාපිතුරක්ඛිතා භාතුරක්ඛිතා භගිනිරක්ඛිතා ඤාතිරක්ඛිතා ගොත්තරක්ඛිතා ධම්මරක්ඛිතා සස්සාමිකා සපරිදණ්ඩා අන්තමසො මාලාගුළපරික්ඛිත්තාපි තථාරූපාසු චාරිත්තං ආපජ්ජිතා හොති – එවරූපං, භන්තෙ, කායසමාචාරං ¶ සෙවතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති.

‘‘කථංරූපං ¶ , භන්තෙ, කායසමාචාරං සෙවතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති? ඉධ, භන්තෙ, එකච්චො පාණාතිපාතං පහාය පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති නිහිතදණ්ඩො නිහිතසත්ථො, ලජ්ජී දයාපන්නො සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පී විහරති; අදින්නාදානං පහාය අදින්නාදානා පටිවිරතො හොති, යං තං පරස්ස පරවිත්තූපකරණං ¶ ගාමගතං වා අරඤ්ඤගතං වා තං නාදින්නං ථෙය්යසඞ්ඛාතං ආදාතා හොති; කාමෙසුමිච්ඡාචාරං පහාය කාමෙසුමිච්ඡාචාරා පටිවිරතො හොති, යා තා මාතුරක්ඛිතා පිතුරක්ඛිතා මාතාපිතුරක්ඛිතා භාතුරක්ඛිතා භගිනිරක්ඛිතා ඤාතිරක්ඛිතා ගොත්තරක්ඛිතා ධම්මරක්ඛිතා සස්සාමිකා සපරිදණ්ඩා අන්තමසො මාලාගුළපරික්ඛිත්තාපි තථාරූපාසු න චාරිත්තං ආපජ්ජිතා හොති – එවරූපං, භන්තෙ, කායසමාචාරං සෙවතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති. ‘කායසමාචාරංපාහං, භික්ඛවෙ, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පි; තඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤං කායසමාචාර’න්ති – ඉති යං තං වුත්තං භගවතා ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

‘‘‘වචීසමාචාරංපාහං, භික්ඛවෙ, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පි; තඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤං වචීසමාචාර’න්ති – ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං භගවතා. කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං ¶ ? යථාරූපං, භන්තෙ, වචීසමාචාරං සෙවතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, එවරූපො වචීසමාචාරො න සෙවිතබ්බො; යථාරූපඤ්ච ඛො, භන්තෙ, වචීසමාචාරං සෙවතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති ¶ එවරූපො වචීසමාචාරො සෙවිතබ්බො.

112. ‘‘කථංරූපං, භන්තෙ, වචීසමාචාරං සෙවතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති? ඉධ, භන්තෙ, එකච්චො මුසාවාදී හොති, සභාගතො [සභග්ගතො (බහූසු)] වා පරිසාගතො [පරිසග්ගතො (බහූසු)] වා ඤාතිමජ්ඣගතො ¶ වා පූගමජ්ඣගතො වා රාජකුලමජ්ඣගතො වා අභිනීතො සක්ඛිපුට්ඨො – ‘එහම්භො පුරිස, යං ජානාසි තං වදෙහී’ති සො අජානං වා ආහ – ‘ජානාමී’ති, ජානං වා ආහ – ‘න ජානාමී’ති; අපස්සං වා ආහ – ‘පස්සාමී’ති, පස්සං වා ආහ – ‘න පස්සාමී’ති – ඉති [පස්ස ම. නි. 1.440 සාලෙය්යකසුත්තෙ] අත්තහෙතු වා පරහෙතු වා ආමිසකිඤ්චික්ඛහෙතු [කිඤ්චක්ඛහෙතු (සී.)] වා සම්පජානමුසා භාසිතා හොති; පිසුණවාචො ඛො පන හොති, ඉතො සුත්වා අමුත්ර අක්ඛාතා ඉමෙසං භෙදාය, අමුත්ර වා සුත්වා ඉමෙසං අක්ඛාතා අමූසං භෙදාය – ඉති සමග්ගානං වා භෙත්තා, භින්නානං වා අනුප්පදාතා, වග්ගාරාමො, වග්ගරතො, වග්ගනන්දී, වග්ගකරණිං වාචං භාසිතා ¶ හොති; ඵරුසවාචො ඛො පන හොති, යා සා වාචා කණ්ඩකා කක්කසා ඵරුසා පරකටුකා පරාභිසජ්ජනී කොධසාමන්තා අසමාධිසංවත්තනිකා, තථාරූපිං වාචං භාසිතා හොති; සම්ඵප්පලාපී ඛො පන හොති අකාලවාදී අභූතවාදී අනත්ථවාදී අධම්මවාදී අවිනයවාදී, අනිධානවතිං වාචං භාසිතා හොති අකාලෙන අනපදෙසං අපරියන්තවතිං අනත්ථසංහිතං – එවරූපං, භන්තෙ, වචීසමාචාරං සෙවතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති.

‘‘කථංරූපං, භන්තෙ, වචීසමාචාරං සෙවතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති ¶ , කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති? ඉධ, භන්තෙ, එකච්චො මුසාවාදං පහාය මුසාවාදා පටිවිරතො හොති සභාගතො වා පරිසාගතො වා ඤාතිමජ්ඣගතො වා පූගමජ්ඣගතො වා රාජකුලමජ්ඣගතො වා අභිනීතො සක්ඛිපුට්ඨො – ‘එහම්භො පුරිස, යං ජානාසි තං වදෙහී’ති සො අජානං වා ආහ – ‘න ජානාමී’ති, ජානං වා ආහ – ‘ජානාමී’ති, අපස්සං වා ආහ – ‘න පස්සාමී’ති, පස්සං වා ආහ – ‘පස්සාමී’ති ¶ – ඉති අත්තහෙතු වා පරහෙතු වා ආමිසකිඤ්චික්ඛහෙතු වා න සම්පජානමුසා භාසිතා හොති; පිසුණං වාචං පහාය පිසුණාය වාචාය පටිවිරතො හොති, ඉතො සුත්වා න අමුත්ර අක්ඛාතා ඉමෙසං භෙදාය, අමුත්ර ¶ වා සුත්වා න ඉමෙසං අක්ඛාතා අමූසං භෙදාය – ඉති භින්නානං වා සන්ධාතා සහිතානං වා අනුප්පදාතා සමග්ගාරාමො සමග්ගරතො සමග්ගනන්දී සමග්ගකරණිං වාචං භාසිතා හොති; ඵරුසං වාචං පහාය ඵරුසාය වාචාය පටිවිරතො හොති, යා සා වාචා නෙලා කණ්ණසුඛා පෙමනීයා හදයඞ්ගමා පොරී බහුජනකන්තා බහුජනමනාපා තථාරූපිං වාචං භාසිතා හොති; සම්ඵප්පලාපං පහාය සම්ඵප්පලාපා පටිවිරතො හොති කාලවාදී භූතවාදී අත්ථවාදී ධම්මවාදී විනයවාදී, නිධානවතිං වාචං භාසිතා හොති කාලෙන සාපදෙසං පරියන්තවතිං අත්ථසංහිතං – එවරූපං, භන්තෙ, වචීසමාචාරං සෙවතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති. ‘වචීසමාචාරංපාහං, භික්ඛවෙ, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පි; තඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤං වචීසමාචාර’න්ති ¶ – ඉති යං තං වුත්තං භගවතා ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

‘‘‘මනොසමාචාරංපාහං, භික්ඛවෙ, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පි; තඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤං මනොසමාචාර’න්ති – ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං භගවතා. කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? යථාරූපං, භන්තෙ, මනොසමාචාරං සෙවතො අකුසලා ¶ ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති එවරූපො මනොසමාචාරො න සෙවිතබ්බො; යථාරූපඤ්ච ඛො, භන්තෙ, මනොසමාචාරං සෙවතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති එවරූපො මනොසමාචාරො සෙවිතබ්බො.

113. ‘‘කථංරූපං, භන්තෙ, මනොසමාචාරං සෙවතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති? ඉධ, භන්තෙ, එකච්චො අභිජ්ඣාලු හොති, යං තං පරස්ස පරවිත්තූපකරණං තං අභිජ්ඣාතා හොති – ‘අහො වත යං පරස්ස තං මමස්සා’ති; බ්යාපන්නචිත්තො ඛො පන හොති පදුට්ඨමනසඞ්කප්පො ¶ – ‘ඉමෙ සත්තා හඤ්ඤන්තු වා වජ්ඣන්තු වා උච්ඡිජ්ජන්තු වා විනස්සන්තු වා මා වා අහෙසු’න්ති – එවරූපං, භන්තෙ, මනොසමාචාරං සෙවතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති.

‘‘කථංරූපං, භන්තෙ, මනොසමාචාරං සෙවතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති? ඉධ, භන්තෙ, එකච්චො අනභිජ්ඣාලු හොති, යං තං පරස්ස පරවිත්තූපකරණං තං නාභිජ්ඣාතා හොති – ‘අහො වත යං පරස්ස තං මමස්සා’ති; අබ්යාපන්නචිත්තො ඛො ¶ පන හොති අප්පදුට්ඨමනසඞ්කප්පො ¶ – ‘ඉමෙ සත්තා අවෙරා අබ්යාබජ්ඣා [අබ්යාපජ්ඣා (සී. ස්යා. කං. පී. ක.)] අනීඝා සුඛී අත්තානං පරිහරන්තූ’ති – එවරූපං, භන්තෙ, මනොසමාචාරං සෙවතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති. ‘මනොසමාචාරංපාහං, භික්ඛවෙ, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පි; තඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤං මනොසමාචාර’න්ති – ඉති යං තං වුත්තං භගවතා ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

114. ‘‘‘චිත්තුප්පාදංපාහං, භික්ඛවෙ, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පි; තඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤං චිත්තුප්පාද’න්ති – ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං භගවතා. කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? යථාරූපං, භන්තෙ, චිත්තුප්පාදං සෙවතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති එවරූපො චිත්තුප්පාදො න සෙවිතබ්බො; යථාරූපඤ්ච ඛො, භන්තෙ, චිත්තුප්පාදං සෙවතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති එවරූපො චිත්තුප්පාදො සෙවිතබ්බො.

‘‘කථංරූපං, භන්තෙ, චිත්තුප්පාදං සෙවතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති? ඉධ, භන්තෙ, එකච්චො අභිජ්ඣාලු හොති, අභිජ්ඣාසහගතෙන ¶ චෙතසා විහරති; බ්යාපාදවා හොති, බ්යාපාදසහගතෙන චෙතසා විහරති; විහෙසවා හොති, විහෙසාසහගතෙන චෙතසා විහරති – එවරූපං, භන්තෙ, චිත්තුප්පාදං සෙවතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති.

‘‘කථංරූපං, භන්තෙ, චිත්තුප්පාදං සෙවතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති ¶ , කුසලා ¶ ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති? ඉධ, භන්තෙ, එකච්චො අනභිජ්ඣාලු හොති, අනභිජ්ඣාසහගතෙන චෙතසා විහරති; අබ්යාපාදවා හොති, අබ්යාපාදසහගතෙන චෙතසා විහරති; අවිහෙසවා හොති, අවිහෙසාසහගතෙන චෙතසා විහරති – එවරූපං, භන්තෙ, චිත්තුප්පාදං සෙවතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති. ‘චිත්තුප්පාදංපාහං, භික්ඛවෙ, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පි; තඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤං චිත්තුප්පාද’න්ති – ඉති යං තං වුත්තං භගවතා ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

115. ‘‘‘සඤ්ඤාපටිලාභංපාහං, භික්ඛවෙ, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පි; තඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤං සඤ්ඤාපටිලාභ’න්ති – ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං භගවතා. කිඤ්චෙතං ¶ පටිච්ච වුත්තං? යථාරූපං, භන්තෙ, සඤ්ඤාපටිලාභං සෙවතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති එවරූපො සඤ්ඤාපටිලාභො න සෙවිතබ්බො; යථාරූපඤ්ච ඛො, භන්තෙ, සඤ්ඤාපටිලාභං සෙවතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති එවරූපො සඤ්ඤාපටිලාභො සෙවිතබ්බො.

‘‘කථංරූපං, භන්තෙ, සඤ්ඤාපටිලාභං සෙවතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති? ඉධ, භන්තෙ, එකච්චො අභිජ්ඣාලු හොති, අභිජ්ඣාසහගතාය සඤ්ඤාය විහරති; බ්යාපාදවා හොති, බ්යාපාදසහගතාය සඤ්ඤාය විහරති; විහෙසවා හොති, විහෙසාසහගතාය සඤ්ඤාය විහරති – එවරූපං, භන්තෙ, සඤ්ඤාපටිලාභං සෙවතො ¶ අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති.

‘‘කථංරූපං, භන්තෙ, සඤ්ඤාපටිලාභං සෙවතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති? ඉධ, භන්තෙ, එකච්චො අනභිජ්ඣාලු හොති, අනභිජ්ඣාසහගතාය සඤ්ඤාය විහරති; අබ්යාපාදවා හොති, අබ්යාපාදසහගතාය සඤ්ඤාය විහරති; අවිහෙසවා හොති, අවිහෙසාසහගතාය සඤ්ඤාය විහරති – එවරූපං, භන්තෙ, සඤ්ඤාපටිලාභං සෙවතො ¶ අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති. ‘සඤ්ඤාපටිලාභංපාහං, භික්ඛවෙ, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පි; තඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤං සඤ්ඤාපටිලාභ’න්ති – ඉති යං තං වුත්තං භගවතා ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

116. ‘‘‘දිට්ඨිපටිලාභංපාහං ¶ , භික්ඛවෙ, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පි; තඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤං දිට්ඨිපටිලාභ’න්ති – ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං භගවතා. කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? යථාරූපං, භන්තෙ, දිට්ඨිපටිලාභං සෙවතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති එවරූපො දිට්ඨිපටිලාභො න සෙවිතබ්බො; යථාරූපඤ්ච ඛො, භන්තෙ, දිට්ඨිපටිලාභං සෙවතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති – එවරූපො දිට්ඨිපටිලාභො සෙවිතබ්බො.

‘‘කථංරූපං, භන්තෙ, දිට්ඨිපටිලාභං සෙවතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති? ඉධ, භන්තෙ, එකච්චො එවංදිට්ඨිකො හොති – ‘නත්ථි දින්නං, නත්ථි යිට්ඨං, නත්ථි හුතං ¶ , නත්ථි සුකතදුක්කටානං ¶ කම්මානං ඵලං විපාකො, නත්ථි අයං ලොකො, නත්ථි පරො ලොකො, නත්ථි මාතා, නත්ථි පිතා, නත්ථි සත්තා ඔපපාතිකා, නත්ථි ලොකෙ සමණබ්රාහ්මණා සම්මග්ගතා සම්මාපටිපන්නා යෙ ඉමඤ්ච ලොකං පරඤ්ච ලොකං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙන්තී’ති – එවරූපං, භන්තෙ, දිට්ඨිපටිලාභං සෙවතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති.

‘‘කථංරූපං, භන්තෙ, දිට්ඨිපටිලාභං සෙවතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති? ඉධ, භන්තෙ, එකච්චො එවංදිට්ඨිකො හොති – ‘අත්ථි දින්නං, අත්ථි යිට්ඨං, අත්ථි හුතං, අත්ථි සුකතදුක්කටානං කම්මානං ඵලං විපාකො, අත්ථි අයං ලොකො, අත්ථි පරො ලොකො, අත්ථි මාතා, අත්ථි පිතා, අත්ථි සත්තා ඔපපාතිකා, අත්ථි ලොකෙ සමණබ්රාහ්මණා සම්මග්ගතා සම්මාපටිපන්නා යෙ ඉමඤ්ච ලොකං පරඤ්ච ලොකං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙන්තී’ති – එවරූපං, භන්තෙ, දිට්ඨිපටිලාභං සෙවතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති. ‘දිට්ඨිපටිලාභංපාහං, භික්ඛවෙ, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පි; තඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤං දිට්ඨිපටිලාභ’න්ති – ඉති යං තං වුත්තං භගවතා ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

117. ‘‘‘අත්තභාවපටිලාභංපාහං ¶ , භික්ඛවෙ, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පි; තඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤං අත්තභාවපටිලාභ’න්ති – ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං භගවතා. කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? යථාරූපං, භන්තෙ, අත්තභාවපටිලාභං ¶ ¶ සෙවතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති – එවරූපො අත්තභාවපටිලාභො න සෙවිතබ්බො; යථාරූපඤ්ච ඛො, භන්තෙ, අත්තභාවපටිලාභං සෙවතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති – එවරූපො අත්තභාවපටිලාභො සෙවිතබ්බො.

‘‘කථංරූපං, භන්තෙ, අත්තභාවපටිලාභං සෙවතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති? සබ්යාබජ්ඣං [සබ්යාපජ්ඣං (සී. ස්යා. කං. පී. ක.)], භන්තෙ, අත්තභාවපටිලාභං අභිනිබ්බත්තයතො අපරිනිට්ඨිතභාවාය අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති; අබ්යාබජ්ඣං, භන්තෙ, අත්තභාවපටිලාභං අභිනිබ්බත්තයතො පරිනිට්ඨිතභාවාය අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති. ‘අත්තභාවපටිලාභංපාහං, භික්ඛවෙ, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි ¶ , අසෙවිතබ්බම්පි; තඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤං අත්තභාවපටිලාභ’න්ති – ඉති යං තං වුත්තං භගවතා ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

‘‘ඉමස්ස ඛො අහං, භන්තෙ, භගවතා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස, විත්ථාරෙන අත්ථං අවිභත්තස්ස, එවං විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාමී’’ති.

118. ‘‘සාධු සාධු, සාරිපුත්ත! සාධු ඛො ත්වං, සාරිපුත්ත, ඉමස්ස මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස, විත්ථාරෙන අත්ථං අවිභත්තස්ස, එවං විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාසි.

‘‘‘කායසමාචාරංපාහං, භික්ඛවෙ, දුවිධෙන වදාමි ¶ – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පි; තඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤං කායසමාචාර’න්ති – ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං මයා. කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? යථාරූපං, සාරිපුත්ත, කායසමාචාරං සෙවතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති එවරූපො කායසමාචාරො න සෙවිතබ්බො; යථාරූපඤ්ච ඛො, සාරිපුත්ත, කායසමාචාරං සෙවතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති – එවරූපො කායසමාචාරො සෙවිතබ්බො.

‘‘කථංරූපං ¶ , සාරිපුත්ත, කායසමාචාරං සෙවතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති? ඉධ, සාරිපුත්ත, එකච්චො පාණාතිපාතී හොති ¶ ලුද්දො ලොහිතපාණි හතප්පහතෙ නිවිට්ඨො අදයාපන්නො පාණභූතෙසු; අදින්නාදායී ඛො පන හොති, යං තං පරස්ස පරවිත්තූපකරණං ගාමගතං වා අරඤ්ඤගතං වා තං අදින්නං ථෙය්යසඞ්ඛාතං ආදාතා හොති; කාමෙසුමිච්ඡාචාරී ඛො පන හොති, යා තා මාතුරක්ඛිතා පිතුරක්ඛිතා මාතාපිතුරක්ඛිතා භාතුරක්ඛිතා භගිනිරක්ඛිතා ඤාතිරක්ඛිතා ගොත්තරක්ඛිතා ධම්මරක්ඛිතා සස්සාමිකා සපරිදණ්ඩා අන්තමසො මාලාගුළපරික්ඛිත්තාපි තථාරූපාසු චාරිත්තං ආපජ්ජිතා හොති – එවරූපං, සාරිපුත්ත, කායසමාචාරං සෙවතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති.

‘‘කථංරූපං, සාරිපුත්ත, කායසමාචාරං සෙවතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති? ඉධ, සාරිපුත්ත, එකච්චො පාණාතිපාතං ¶ පහාය පාණාතිපාතා පටිවිරතො හොති ¶ නිහිතදණ්ඩො නිහිතසත්ථො, ලජ්ජී දයාපන්නො සබ්බපාණභූතහිතානුකම්පී විහරති; අදින්නාදානං පහාය අදින්නාදානා පටිවිරතො හොති, යං තං පරස්ස පරවිත්තූපකරණං ගාමගතං වා අරඤ්ඤගතං වා තං නාදින්නං ථෙය්යසඞ්ඛාතං ආදාතා හොති; කාමෙසුමිච්ඡාචාරං පහාය කාමෙසුමිච්ඡාචාරා පටිවිරතො හොති, යා තා මාතුරක්ඛිතා පිතුරක්ඛිතා මාතාපිතුරක්ඛිතා භාතුරක්ඛිතා භගිනිරක්ඛිතා ඤාතිරක්ඛිතා ගොත්තරක්ඛිතා ධම්මරක්ඛිතා සස්සාමිකා සපරිදණ්ඩා අන්තමසො මාලාගුළපරික්ඛිත්තාපි තථාරූපාසු න චාරිත්තං ආපජ්ජිතා හොති – එවරූපං, සාරිපුත්ත, කායසමාචාරං සෙවතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති. ‘කායසමාචාරංපාහං, භික්ඛවෙ, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පි; තඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤං කායසමාචාර’න්ති – ඉති යං තං වුත්තං මයා ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

‘‘වචීසමාචාරංපාහං, භික්ඛවෙ, දුවිධෙන වදාමි ¶ …පෙ… මනොසමාචාරංපාහං, භික්ඛවෙ, දුවිධෙන වදාමි…පෙ… චිත්තුප්පාදංපාහං, භික්ඛවෙ, දුවිධෙන වදාමි…පෙ… සඤ්ඤාපටිලාභංපාහං, භික්ඛවෙ, දුවිධෙන වදාමි…පෙ… දිට්ඨිපටිලාභංපාහං, භික්ඛවෙ, දුවිධෙන වදාමි…පෙ….

‘‘‘අත්තභාවපටිලාභංපාහං, භික්ඛවෙ, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පි; තඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤං අත්තභාවපටිලාභ’න්ති – ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං මයා. කිඤ්චෙතං ¶ පටිච්ච වුත්තං? යථාරූපං, සාරිපුත්ත, අත්තභාවපටිලාභං සෙවතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති එවරූපො අත්තභාවපටිලාභො න සෙවිතබ්බො; යථාරූපඤ්ච ඛො, සාරිපුත්ත, අත්තභාවපටිලාභං ¶ සෙවතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති – එවරූපො අත්තභාවපටිලාභො සෙවිතබ්බො.

‘‘කථංරූපං, සාරිපුත්ත, අත්තභාවපටිලාභං සෙවතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති? සබ්යාබජ්ඣං, සාරිපුත්ත, අත්තභාවපටිලාභං අභිනිබ්බත්තයතො අපරිනිට්ඨිතභාවාය අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති; අබ්යාබජ්ඣං, සාරිපුත්ත, අත්තභාවපටිලාභං අභිනිබ්බත්තයතො පරිනිට්ඨිතභාවාය අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති. ‘අත්තභාවපටිලාභංපාහං, භික්ඛවෙ, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි ¶ , අසෙවිතබ්බම්පි; තඤ්ච අඤ්ඤමඤ්ඤං අත්තභාවපටිලාභ’න්ති – ඉති යං තං වුත්තං මයා ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං. ඉමස්ස ඛො, සාරිපුත්ත, මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස එවං විත්ථාරෙන අත්ථො දට්ඨබ්බො.

119. ‘‘චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යං රූපංපාහං, සාරිපුත්ත, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පි; සොතවිඤ්ඤෙය්යං සද්දංපාහං, සාරිපුත්ත, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි අසෙවිතබ්බම්පි; ඝානවිඤ්ඤෙය්යං ගන්ධංපාහං, සාරිපුත්ත, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පි; ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යං රසංපාහං, සාරිපුත්ත, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පි; කායවිඤ්ඤෙය්යං ¶ ඵොට්ඨබ්බංපාහං, සාරිපුත්ත, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පි; මනොවිඤ්ඤෙය්යං ධම්මංපාහං, සාරිපුත්ත, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පී’’ති.

එවං වුත්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ඉමස්ස ඛො අහං, භන්තෙ, භගවතා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස, විත්ථාරෙන අත්ථං අවිභත්තස්ස, එවං විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාමි. ‘චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යං රූපංපාහං, සාරිපුත්ත, දුවිධෙන ¶ වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පී’ති – ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං භගවතා. කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? යථාරූපං, භන්තෙ, චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යං රූපං සෙවතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති එවරූපං චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යං රූපං න සෙවිතබ්බං; යථාරූපඤ්ච ඛො, භන්තෙ, චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යං රූපං සෙවතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති එවරූපං චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යං රූපං සෙවිතබ්බං. ‘චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යං ¶ රූපංපාහං, සාරිපුත්ත, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පී’ති – ඉති යං තං වුත්තං භගවතා ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

‘‘සොතවිඤ්ඤෙය්යං සද්දංපාහං, සාරිපුත්ත…පෙ… එවරූපො සොතවිඤ්ඤෙය්යො සද්දො න සෙවිතබ්බො… එවරූපො සොතවිඤ්ඤෙය්යො සද්දො සෙවිතබ්බො… එවරූපො ඝානවිඤ්ඤෙය්යො ගන්ධො න සෙවිතබ්බො… එවරූපො ¶ ඝානවිඤ්ඤෙය්යො ගන්ධො සෙවිතබ්බො… එවරූපො ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යො රසො න සෙවිතබ්බො… එවරූපො ¶ ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යො රසො සෙවිතබ්බො… කායවිඤ්ඤෙය්යං ඵොට්ඨබ්බංපාහං, සාරිපුත්ත ¶ … එවරූපො කායවිඤ්ඤෙය්යො ඵොට්ඨබ්බො න සෙවිතබ්බො… එවරූපො කායවිඤ්ඤෙය්යො ඵොට්ඨබ්බො සෙවිතබ්බො.

‘‘‘මනොවිඤ්ඤෙය්යං ධම්මංපාහං, සාරිපුත්ත, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පී’ති – ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං භගවතා. කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? යථාරූපං, භන්තෙ, මනොවිඤ්ඤෙය්යං ධම්මං සෙවතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති එවරූපො ¶ මනොවිඤ්ඤෙය්යො ධම්මො න සෙවිතබ්බො; යථාරූපඤ්ච ඛො, භන්තෙ, මනොවිඤ්ඤෙය්යං ධම්මං සෙවතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති එවරූපො මනොවිඤ්ඤෙය්යො ධම්මො සෙවිතබ්බො. ‘මනොවිඤ්ඤෙය්යං ධම්මංපාහං, සාරිපුත්ත, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පී’ති – ඉති යං තං වුත්තං භගවතා ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං. ඉමස්ස ඛො අහං, භන්තෙ, භගවතා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස, විත්ථාරෙන අත්ථං අවිභත්තස්ස, එවං විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාමී’’ති.

120. ‘‘සාධු සාධු, සාරිපුත්ත! සාධු ඛො ත්වං, සාරිපුත්ත, ඉමස්ස මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස, විත්ථාරෙන අත්ථං අවිභත්තස්ස, එවං විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාසි. ‘චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යං රූපංපාහං, සාරිපුත්ත, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පී’ති – ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං මයා. කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? යථාරූපං, සාරිපුත්ත, චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යං රූපං සෙවතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති එවරූපං චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යං රූපං න සෙවිතබ්බං; යථාරූපඤ්ච ඛො, සාරිපුත්ත, චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යං රූපං සෙවතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා ¶ අභිවඩ්ඪන්ති එවරූපං චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යං රූපං සෙවිතබ්බං. ‘චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යං රූපංපාහං, සාරිපුත්ත, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පී’ති – ඉති යං තං වුත්තං මයා ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

‘‘සොතවිඤ්ඤෙය්යං ¶ සද්දංපාහං, සාරිපුත්ත…පෙ… එවරූපො සොතවිඤ්ඤෙය්යො සද්දො න සෙවිතබ්බො… එවරූපො සොතවිඤ්ඤෙය්යො සද්දො සෙවිතබ්බො… එවරූපො ඝානවිඤ්ඤෙය්යො ගන්ධො න සෙවිතබ්බො… එවරූපො ඝානවිඤ්ඤෙය්යො ගන්ධො සෙවිතබ්බො… එවරූපො ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යො රසො න සෙවිතබ්බො… එවරූපො ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යො රසො සෙවිතබ්බො… එවරූපො කායවිඤ්ඤෙය්යො ඵොට්ඨබ්බො න සෙවිතබ්බො… එවරූපො කායවිඤ්ඤෙය්යො ඵොට්ඨබ්බො සෙවිතබ්බො.

‘‘මනොවිඤ්ඤෙය්යං ¶ ධම්මංපාහං, සාරිපුත්ත…පෙ… එවරූපො මනොවිඤ්ඤෙය්යො ධම්මො න සෙවිතබ්බො… එවරූපො මනොවිඤ්ඤෙය්යො ධම්මො සෙවිතබ්බො. ‘මනොවිඤ්ඤෙය්යං ධම්මංපාහං, සාරිපුත්ත, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පී’ති – ඉති යං තං වුත්තං මයා ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං. ඉමස්ස ඛො, සාරිපුත්ත, මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස එවං විත්ථාරෙන අත්ථො දට්ඨබ්බො.

121. ‘‘චීවරංපාහං ¶ , සාරිපුත්ත, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පි…පෙ… පිණ්ඩපාතංපාහං, සාරිපුත්ත… සෙනාසනංපාහං, සාරිපුත්ත… ගාමංපාහං, සාරිපුත්ත… නිගමංපාහං, සාරිපුත්ත… නගරංපාහං, සාරිපුත්ත… ජනපදංපාහං, සාරිපුත්ත… පුග්ගලංපාහං, සාරිපුත්ත, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පී’’ති.

එවං ¶ වුත්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ඉමස්ස ඛො අහං, භන්තෙ, භගවතා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස, විත්ථාරෙන අත්ථං අවිභත්තස්ස, එවං විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාමි. ‘චීවරංපාහං, සාරිපුත්ත, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පී’ති – ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං භගවතා. කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? යථාරූපං, භන්තෙ, චීවරං සෙවතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති එවරූපං චීවරං න සෙවිතබ්බං; යථාරූපඤ්ච ඛො, භන්තෙ, චීවරං සෙවතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති එවරූපං චීවරං සෙවිතබ්බං. ‘චීවරංපාහං, සාරිපුත්ත, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පී’ති – ඉති යං තං වුත්තං භගවතා ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං.

‘‘පිණ්ඩපාතංපාහං, සාරිපුත්ත…පෙ… එවරූපො පිණ්ඩපාතො න සෙවිතබ්බො… එවරූපො පිණ්ඩපාතො ¶ සෙවිතබ්බො… සෙනාසනංපාහං, සාරිපුත්ත…පෙ… එවරූපං සෙනාසනං න සෙවිතබ්බං… එවරූපං සෙනාසනං සෙවිතබ්බං… ගාමංපාහං, සාරිපුත්ත ¶ …පෙ… එවරූපො ගාමො න සෙවිතබ්බො… එවරූපො ගාමො සෙවිතබ්බො… එවරූපො නිගමො න සෙවිතබ්බො… එවරූපො නිගමො සෙවිතබ්බො… එවරූපං නගරං න සෙවිතබ්බං… එවරූපං නගරං සෙවිතබ්බං… එවරූපො ජනපදො න සෙවිතබ්බො… එවරූපො ජනපදො සෙවිතබ්බො.

‘‘‘පුග්ගලංපාහං, සාරිපුත්ත, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පී’ති – ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං භගවතා. කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? යථාරූපං, භන්තෙ, පුග්ගලං සෙවතො අකුසලා ¶ ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති එවරූපො පුග්ගලො න සෙවිතබ්බො; යථාරූපඤ්ච ඛො, භන්තෙ, පුග්ගලං සෙවතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති එවරූපො පුග්ගලො සෙවිතබ්බො. ‘පුග්ගලංපාහං, සාරිපුත්ත, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පී’ති – ඉති යං තං වුත්තං භගවතා ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තන්ති. ඉමස්ස ඛො අහං, භන්තෙ, භගවතා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස, විත්ථාරෙන අත්ථං අවිභත්තස්ස එවං විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාමී’’ති.

122. ‘‘සාධු සාධු, සාරිපුත්ත! සාධු ඛො ත්වං, සාරිපුත්ත, ඉමස්ස මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස, විත්ථාරෙන අත්ථං අවිභත්තස්ස එවං විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානාසි. ‘චීවරංපාහං, සාරිපුත්ත, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි ¶ , අසෙවිතබ්බම්පී’ති – ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං මයා. කිඤ්චෙතං පටිච්ච ¶ වුත්තං? යථාරූපං, සාරිපුත්ත, චීවරං සෙවතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති එවරූපං චීවරං න සෙවිතබ්බං; යථාරූපඤ්ච ඛො, සාරිපුත්ත, චීවරං සෙවතො අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති එවරූපං චීවරං සෙවිතබ්බං. ‘චීවරංපාහං, සාරිපුත්ත, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පී’ති – ඉති යං තං වුත්තං මයා ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං. (යථා පඨමං තථා විත්ථාරෙතබ්බං) එවරූපො පිණ්ඩපාතො… එවරූපං සෙනාසනං… එවරූපො ගාමො… එවරූපො නිගමො… එවරූපං නගරං… එවරූපො ජනපදො.

‘‘‘පුග්ගලංපාහං, සාරිපුත්ත, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පී’ති – ඉති ඛො පනෙතං වුත්තං මයා. කිඤ්චෙතං පටිච්ච වුත්තං? යථාරූපං, සාරිපුත්ත, පුග්ගලං සෙවතො අකුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති, කුසලා ධම්මා පරිහායන්ති එවරූපො පුග්ගලො න සෙවිතබ්බො; යථාරූපඤ්ච ඛො, සාරිපුත්ත, පුග්ගලං සෙවතො ¶ අකුසලා ධම්මා පරිහායන්ති, කුසලා ධම්මා අභිවඩ්ඪන්ති එවරූපො පුග්ගලො සෙවිතබ්බො. ‘පුග්ගලංපාහං, සාරිපුත්ත, දුවිධෙන වදාමි – සෙවිතබ්බම්පි, අසෙවිතබ්බම්පී’ති – ඉති යං තං වුත්තං මයා ඉදමෙතං පටිච්ච වුත්තං. ඉමස්ස ඛො, සාරිපුත්ත, මයා ¶ සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස එවං විත්ථාරෙන අත්ථො දට්ඨබ්බො.

123. ‘‘සබ්බෙපි චෙ, සාරිපුත්ත, ඛත්තියා ඉමස්ස මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස එවං විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානෙය්යුං, සබ්බෙසානම්පිස්ස ඛත්තියානං දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය. සබ්බෙපි චෙ ¶ , සාරිපුත්ත, බ්රාහ්මණා…පෙ… සබ්බෙපි චෙ, සාරිපුත්ත, වෙස්සා… සබ්බෙපි චෙ, සාරිපුත්ත, සුද්දා ඉමස්ස මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස එවං විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානෙය්යුං, සබ්බෙසානම්පිස්ස සුද්දානං දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය. සදෙවකොපි චෙ, සාරිපුත්ත, ලොකො සමාරකො සබ්රහ්මකො සස්සමණබ්රාහ්මණී පජා සදෙවමනුස්සා ඉමස්ස මයා සංඛිත්තෙන භාසිතස්ස එවං විත්ථාරෙන අත්ථං ආජානෙය්ය, සදෙවකස්සපිස්ස ලොකස්ස සමාරකස්ස සබ්රහ්මකස්ස සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය දීඝරත්තං හිතාය සුඛායා’’ති.

ඉදමවොච ¶ භගවා. අත්තමනො ආයස්මා සාරිපුත්තො භගවතො භාසිතං අභිනන්දීති.

සෙවිතබ්බාසෙවිතබ්බසුත්තං නිට්ඨිතං චතුත්ථං.

5. බහුධාතුකසුත්තං

124. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘යානි කානිචි, භික්ඛවෙ, භයානි උප්පජ්ජන්ති සබ්බානි තානි බාලතො උප්පජ්ජන්ති, නො පණ්ඩිතතො; යෙ කෙචි උපද්දවා උප්පජ්ජන්ති සබ්බෙ තෙ බාලතො උප්පජ්ජන්ති, නො පණ්ඩිතතො; යෙ කෙචි උපසග්ගා උප්පජ්ජන්ති සබ්බෙ තෙ බාලතො උප්පජ්ජන්ති, නො පණ්ඩිතතො. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ ¶ , නළාගාරා වා තිණාගාරා වා අග්ගි මුත්තො [අග්ගිමුක්කො (සී. පී.)] කූටාගාරානිපි දහති උල්ලිත්තාවලිත්තානි නිවාතානි ඵුසිතග්ගළානි පිහිතවාතපානානි; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යානි කානිචි භයානි උප්පජ්ජන්ති සබ්බානි තානි බාලතො උප්පජ්ජන්ති, නො පණ්ඩිතතො; යෙ කෙචි උපද්දවා උප්පජ්ජන්ති සබ්බෙ තෙ බාලතො උප්පජ්ජන්ති, නො පණ්ඩිතතො; යෙ කෙචි උපසග්ගා උප්පජ්ජන්ති සබ්බෙ තෙ බාලතො උප්පජ්ජන්ති, නො පණ්ඩිතතො. ඉති ඛො, භික්ඛවෙ, සප්පටිභයො බාලො, අප්පටිභයො පණ්ඩිතො; සඋපද්දවො බාලො, අනුපද්දවො පණ්ඩිතො; සඋපසග්ගො බාලො, අනුපසග්ගො පණ්ඩිතො. නත්ථි, භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතතො භයං, නත්ථි පණ්ඩිතතො උපද්දවො, නත්ථි පණ්ඩිතතො උපසග්ගො. තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ‘පණ්ඩිතා භවිස්සාම වීමංසකා’ති – එවඤ්හි වො, භික්ඛවෙ, සික්ඛිතබ්බ’’න්ති.

එවං ¶ ¶ වුත්තෙ, ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කිත්තාවතා නු ඛො, භන්තෙ, පණ්ඩිතො භික්ඛු ‘වීමංසකො’ති අලං වචනායා’’ති? ‘‘යතො ඛො, ආනන්ද, භික්ඛු ධාතුකුසලො ච හොති, ආයතනකුසලො ච හොති, පටිච්චසමුප්පාදකුසලො ච හොති, ඨානාඨානකුසලො ච හොති – එත්තාවතා ඛො, ආනන්ද, පණ්ඩිතො භික්ඛු ‘වීමංසකො’ති අලං වචනායා’’ති.

125. ‘‘කිත්තාවතා පන, භන්තෙ, ‘ධාතුකුසලො භික්ඛූ’ති අලං වචනායා’’ති? ‘‘අට්ඨාරස ¶ ඛො ඉමා, ආනන්ද, ධාතුයො – චක්ඛුධාතු, රූපධාතු, චක්ඛුවිඤ්ඤාණධාතු; සොතධාතු, සද්දධාතු, සොතවිඤ්ඤාණධාතු; ඝානධාතු, ගන්ධධාතු, ඝානවිඤ්ඤාණධාතු; ජිව්හාධාතු, රසධාතු, ජිව්හාවිඤ්ඤාණධාතු; කායධාතු, ඵොට්ඨබ්බධාතු, කායවිඤ්ඤාණධාතු; මනොධාතු, ධම්මධාතු, මනොවිඤ්ඤාණධාතු. ඉමා ඛො, ආනන්ද, අට්ඨාරස ධාතුයො යතො ජානාති පස්සති – එත්තාවතාපි ඛො, ආනන්ද, ‘ධාතුකුසලො භික්ඛූ’ති අලං වචනායා’’ති.

‘‘සියා පන, භන්තෙ, අඤ්ඤොපි පරියායො, යථා ‘ධාතුකුසලො භික්ඛූ’ති අලං වචනායා’’ති? ‘‘සියා, ආනන්ද. ඡයිමා, ආනන්ද, ධාතුයො – පථවීධාතු, ආපොධාතු, තෙජොධාතු, වායොධාතු, ආකාසධාතු, විඤ්ඤාණධාතු. ඉමා ඛො, ආනන්ද, ඡ ධාතුයො යතො ජානාති ¶ පස්සති – එත්තාවතාපි ඛො, ආනන්ද, ‘ධාතුකුසලො භික්ඛූ’ති අලං වචනායා’’ති.

‘‘සියා පන, භන්තෙ, අඤ්ඤොපි පරියායො, යථා ‘ධාතුකුසලො භික්ඛූ’ති අලං වචනායා’’ති? ‘‘සියා, ආනන්ද. ඡයිමා, ආනන්ද, ධාතුයො – සුඛධාතු ¶ , දුක්ඛධාතු, සොමනස්සධාතු, දොමනස්සධාතු, උපෙක්ඛාධාතු, අවිජ්ජාධාතු. ඉමා ඛො, ආනන්ද, ඡ ධාතුයො යතො ජානාති පස්සති – එත්තාවතාපි ඛො, ආනන්ද, ‘ධාතුකුසලො භික්ඛූ’ති අලං වචනායා’’ති.

‘‘සියා පන, භන්තෙ, අඤ්ඤොපි පරියායො, යථා ‘ධාතුකුසලො භික්ඛූ’ති අලං වචනායා’’ති? ‘‘සියා, ආනන්ද. ඡයිමා, ආනන්ද, ධාතුයො – කාමධාතු, නෙක්ඛම්මධාතු, බ්යාපාදධාතු, අබ්යාපාදධාතු, විහිංසාධාතු ¶ , අවිහිංසාධාතු. ඉමා ඛො, ආනන්ද, ඡ ධාතුයො යතො ජානාති පස්සති – එත්තාවතාපි ඛො, ආනන්ද, ‘ධාතුකුසලො භික්ඛූ’ති අලං වචනායා’’ති.

‘‘සියා පන, භන්තෙ, අඤ්ඤොපි පරියායො, යථා ‘ධාතුකුසලො භික්ඛූ’ති අලං වචනායා’’ති? ‘‘සියා, ආනන්ද. තිස්සො ඉමා, ආනන්ද, ධාතුයො – කාමධාතු, රූපධාතු, අරූපධාතු. ඉමා ඛො, ආනන්ද, තිස්සො ධාතුයො යතො ජානාති පස්සති – එත්තාවතාපි ඛො, ආනන්ද, ‘ධාතුකුසලො භික්ඛූ’ති අලං වචනායා’’ති.

‘‘සියා ¶ පන, භන්තෙ, අඤ්ඤොපි පරියායො, යථා ‘ධාතුකුසලො භික්ඛූ’ති අලං වචනායා’’ති? ‘‘සියා, ආනන්ද. ද්වෙ ඉමා, ආනන්ද, ධාතුයො – සඞ්ඛතාධාතු, අසඞ්ඛතාධාතු. ඉමා ඛො, ආනන්ද, ද්වෙ ධාතුයො යතො ජානාති පස්සති – එත්තාවතාපි ඛො, ආනන්ද, ‘ධාතුකුසලො භික්ඛූ’ති අලං වචනායා’’ති.

126. ‘‘කිත්තාවතා පන, භන්තෙ, ‘ආයතනකුසලො භික්ඛූ’ති අලං වචනායා’’ති? ‘‘ඡ ඛො පනිමානි, ආනන්ද, අජ්ඣත්තිකබාහිරානි ආයතනානි – චක්ඛුචෙව ¶ රූපා ච සොතඤ්ච සද්දා ච ඝානඤ්ච ගන්ධා ච ජිව්හා ච රසා ච කායො ච ඵොට්ඨබ්බා ච මනො ච ධම්මා ච. ඉමානි ඛො, ආනන්ද, ඡ අජ්ඣත්තිකබාහිරානි ආයතනානි යතො ජානාති පස්සති – එත්තාවතා ඛො, ආනන්ද, ‘ආයතනකුසලො භික්ඛූ’ති අලං වචනායා’’ති.

‘‘කිත්තාවතා ¶ පන, භන්තෙ, ‘පටිච්චසමුප්පාදකුසලො භික්ඛූ’ති අලං වචනායා’’ති? ‘‘ඉධානන්ද, භික්ඛු එවං පජානාති – ‘ඉමස්මිං සති ඉදං හොති, ඉමස්සුප්පාදා ඉදං උප්පජ්ජති, ඉමස්මිං අසති ඉදං න හොති, ඉමස්ස නිරොධා ඉදං නිරුජ්ඣති, යදිදං – අවිජ්ජාපච්චයා සඞ්ඛාරා, සඞ්ඛාරපච්චයා විඤ්ඤාණං, විඤ්ඤාණපච්චයා නාමරූපං, නාමරූපපච්චයා සළායතනං, සළායතනපච්චයා ඵස්සො, ඵස්සපච්චයා වෙදනා, වෙදනාපච්චයා තණ්හා, තණ්හාපච්චයා උපාදානං, උපාදානපච්චයා භවො ¶ , භවපච්චයා ජාති, ජාතිපච්චයා ජරාමරණං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සූපායාසා සම්භවන්ති. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස සමුදයො හොති. අවිජ්ජායත්වෙව අසෙසවිරාගනිරොධා සඞ්ඛාරනිරොධො, සඞ්ඛාරනිරොධා විඤ්ඤාණනිරොධො, විඤ්ඤාණනිරොධා නාමරූපනිරොධො, නාමරූපනිරොධා සළායතනනිරොධො, සළායතනනිරොධා ඵස්සනිරොධො, ඵස්සනිරොධා වෙදනානිරොධො, වෙදනානිරොධා තණ්හානිරොධො, තණ්හානිරොධා උපාදානනිරොධො, උපාදානනිරොධා භවනිරොධො, භවනිරොධා ජාතිනිරොධො, ජාතිනිරොධා ජරාමරණං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සූපායාසා ¶ නිරුජ්ඣන්ති. එවමෙතස්ස කෙවලස්ස දුක්ඛක්ඛන්ධස්ස නිරොධො හොති’. එත්තාවතා ඛො, ආනන්ද, ‘පටිච්චසමුප්පාදකුසලො භික්ඛූ’ති අලං වචනායා’’ති.

127. ‘‘කිත්තාවතා පන, භන්තෙ, ‘ඨානාඨානකුසලො භික්ඛූ’ති අලං වචනායා’’ති? ‘‘ඉධානන්ද, භික්ඛු ‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං දිට්ඨිසම්පන්නො පුග්ගලො කඤ්චි [කිඤ්චි (ස්යා. කං. ක.)] සඞ්ඛාරං නිච්චතො උපගච්ඡෙය්ය, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’ති පජානාති; ‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං පුථුජ්ජනො කඤ්චි ¶ සඞ්ඛාරං නිච්චතො උපගච්ඡෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’ති පජානාති; ‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං දිට්ඨිසම්පන්නො පුග්ගලො කඤ්චි සඞ්ඛාරං සුඛතො උපගච්ඡෙය්ය, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’ති පජානාති; ‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං පුථුජ්ජනො කඤ්චි සඞ්ඛාරං සුඛතො උපගච්ඡෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’ති පජානාති. ‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං දිට්ඨිසම්පන්නො පුග්ගලො කඤ්චි ධම්මං අත්තතො උපගච්ඡෙය්ය, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’ති පජානාති, ‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං පුථුජ්ජනො කඤ්චි ධම්මං අත්තතො උපගච්ඡෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’ති පජානාති.

128. ‘‘‘අට්ඨානමෙතං ¶ අනවකාසො යං දිට්ඨිසම්පන්නො පුග්ගලො මාතරං ජීවිතා වොරොපෙය්ය, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’ති පජානාති; ‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං පුථුජ්ජනො මාතරං ජීවිතා වොරොපෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’ති පජානාති. ‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං දිට්ඨිසම්පන්නො ¶ පුග්ගලො පිතරං ජීවිතා වොරොපෙය්ය…පෙ… ¶ අරහන්තං ජීවිතා වොරොපෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’ති පජානාති; ‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං දිට්ඨිසම්පන්නො පුග්ගලො දුට්ඨචිත්තො තථාගතස්ස ලොහිතං උප්පාදෙය්ය, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’ති පජානාති; ‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං පුථුජ්ජනො දුට්ඨචිත්තො තථාගතස්ස ලොහිතං උප්පාදෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’ති පජානාති. ‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං දිට්ඨිසම්පන්නො පුග්ගලො සඞ්ඝං භින්දෙය්ය, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’ති පජානාති; ‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං පුථුජ්ජනො සඞ්ඝං භින්දෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’ති පජානාති. ‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං දිට්ඨිසම්පන්නො පුග්ගලො අඤ්ඤං සත්ථාරං උද්දිසෙය්ය, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’ති පජානාති; ‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං පුථුජ්ජනො අඤ්ඤං සත්ථාරං උද්දිසෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’ති පජානාති.

129. ‘‘‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං එකිස්සා ලොකධාතුයා ද්වෙ අරහන්තො සම්මාසම්බුද්ධා අපුබ්බං අචරිමං උප්පජ්ජෙය්යුං, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’ති පජානාති; ‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං එකිස්සා ලොකධාතුයා එකො අරහං සම්මාසම්බුද්ධො උප්පජ්ජෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’ති පජානාති. ‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං එකිස්සා ලොකධාතුයා ද්වෙ රාජානො චක්කවත්තිනො අපුබ්බං අචරිමං උප්පජ්ජෙය්යුං, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’ති පජානාති; ‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං එකිස්සා ලොකධාතුයා එකො රාජා චක්කවත්තී උප්පජ්ජෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’ති පජානාති.

130. ‘‘‘අට්ඨානමෙතං ¶ අනවකාසො යං ඉත්ථී අරහං අස්ස සම්මාසම්බුද්ධො ¶ , නෙතං ඨානං විජ්ජතී’ති පජානාති; ‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං පුරිසො අරහං අස්ස සම්මාසම්බුද්ධො, ඨානමෙතං විජ්ජතී’ති පජානාති. ‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං ඉත්ථී රාජා අස්ස චක්කවත්තී, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’ති පජානාති; ‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං පුරිසො රාජා අස්ස චක්කවත්තී, ඨානමෙතං විජ්ජතී’ති පජානාති. ‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං ඉත්ථී සක්කත්තං කරෙය්ය ¶ … මාරත්තං කරෙය්ය… බ්රහ්මත්තං කරෙය්ය, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’ති පජානාති; ‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං පුරිසො සක්කත්තං ¶ කරෙය්ය… මාරත්තං කරෙය්ය… බ්රහ්මත්තං කරෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’ති පජානාති.

131. ‘‘‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං කායදුච්චරිතස්ස ඉට්ඨො කන්තො මනාපො විපාකො නිබ්බත්තෙය්ය, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’ති පජානාති; ‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං කායදුච්චරිතස්ස අනිට්ඨො අකන්තො අමනාපො විපාකො නිබ්බත්තෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’ති පජානාති. ‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං වචීදුච්චරිතස්ස…පෙ… යං මනොදුච්චරිතස්ස ඉට්ඨො කන්තො මනාපො විපාකො නිබ්බත්තෙය්ය, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’ති පජානාති; ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං වචීදුච්චරිතස්ස…පෙ… යං මනොදුච්චරිතස්ස අනිට්ඨො අකන්තො අමනාපො විපාකො නිබ්බත්තෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතීති පජානාති. ‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං කායසුචරිතස්ස අනිට්ඨො අකන්තො අමනාපො විපාකො නිබ්බත්තෙය්ය, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’ති පජානාති; ‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං කායසුචරිතස්ස ¶ ඉට්ඨො කන්තො මනාපො විපාකො නිබ්බත්තෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’ති පජානාති. ‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං වචීසුචරිතස්ස…පෙ… යං මනොසුචරිතස්ස අනිට්ඨො අකන්තො අමනාපො විපාකො නිබ්බත්තෙය්ය, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’ති පජානාති; ‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං වචීසුචරිතස්ස…පෙ… යං මනොසුචරිතස්ස ඉට්ඨො කන්තො මනාපො විපාකො නිබ්බත්තෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’ති පජානාති.

‘‘‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං කායදුච්චරිතසමඞ්ගී තංනිදානා තප්පච්චයා කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජෙය්ය, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’ති පජානාති; ‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං කායදුච්චරිතසමඞ්ගී ¶ තංනිදානා තප්පච්චයා කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’ති පජානාති. ‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො ¶ යං වචීදුච්චරිතසමඞ්ගී…පෙ… යං මනොදුච්චරිතසමඞ්ගී තංනිදානා තප්පච්චයා කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජෙය්ය, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’ති පජානාති; ‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං වචීදුච්චරිතසමඞ්ගී…පෙ… යං මනොදුච්චරිතසමඞ්ගී තංනිදානා තප්පච්චයා කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’ති පජානාති. ‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං කායසුචරිතසමඞ්ගී තංනිදානා තප්පච්චයා කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං ¶ විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජෙය්ය, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’ති පජානාති; ‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං කායසුචරිතසමඞ්ගී තංනිදානා තප්පච්චයා කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං ¶ සග්ගං ලොකං උපපජ්ජෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’ති පජානාති. ‘අට්ඨානමෙතං අනවකාසො යං වචීසුචරිතසමඞ්ගී…පෙ… යං මනොසුචරිතසමඞ්ගී තංනිදානා තප්පච්චයා කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජෙය්ය, නෙතං ඨානං විජ්ජතී’ති පජානාති; ‘ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං වචීසුචරිතසමඞ්ගී…පෙ… යං මනොසුචරිතසමඞ්ගී තංනිදානා තප්පච්චයා කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජෙය්ය, ඨානමෙතං විජ්ජතී’ති පජානාති. එත්තාවතා ඛො, ආනන්ද, ‘ඨානාඨානකුසලො භික්ඛූ’ති අලං වචනායා’’ති.

132. එවං වුත්තෙ ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අච්ඡරියං, භන්තෙ, අබ්භුතං, භන්තෙ! කොනාමො අයං, භන්තෙ, ධම්මපරියායො’’ති? ‘‘තස්මාතිහ ත්වං, ආනන්ද, ඉමං ධම්මපරියායං ‘බහුධාතුකො’තිපි නං ධාරෙහි, ‘චතුපරිවට්ටො’තිපි නං ධාරෙහි, ‘ධම්මාදාසො’තිපි නං ධාරෙහි, ‘අමතදුන්දුභී’තිපි [දුද්රභීතිපි (ක.)] නං ධාරෙහි, ‘අනුත්තරො සඞ්ගාමවිජයො’තිපි නං ධාරෙහී’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො භාසිතං අභිනන්දීති.

බහුධාතුකසුත්තං නිට්ඨිතං පඤ්චමං.

6. ඉසිගිලිසුත්තං

133. එවං ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති ඉසිගිලිස්මිං පබ්බතෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘පස්සථ නො තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, එතං වෙභාරං පබ්බත’’න්ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘එතස්සපි ඛො, භික්ඛවෙ, වෙභාරස්ස පබ්බතස්ස අඤ්ඤාව සමඤ්ඤා අහොසි අඤ්ඤා පඤ්ඤත්ති’’.

‘‘පස්සථ ¶ නො තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, එතං පණ්ඩවං පබ්බත’’න්ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘එතස්සපි ඛො, භික්ඛවෙ, පණ්ඩවස්ස පබ්බතස්ස අඤ්ඤාව සමඤ්ඤා අහොසි අඤ්ඤා පඤ්ඤත්ති’’.

‘‘පස්සථ නො තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, එතං වෙපුල්ලං පබ්බත’’න්ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘එතස්සපි ඛො, භික්ඛවෙ, වෙපුල්ලස්ස පබ්බතස්ස අඤ්ඤාව සමඤ්ඤා අහොසි අඤ්ඤා පඤ්ඤත්ති’’.

‘‘පස්සථ නො තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, එතං ගිජ්ඣකූටං පබ්බත’’න්ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘එතස්සපි ඛො, භික්ඛවෙ, ගිජ්ඣකූටස්ස පබ්බතස්ස අඤ්ඤාව සමඤ්ඤා අහොසි අඤ්ඤා පඤ්ඤත්ති’’.

‘‘පස්සථ නො තුම්හෙ, භික්ඛවෙ, ඉමං ඉසිගිලිං පබ්බත’’න්ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘ඉමස්ස ඛො පන, භික්ඛවෙ, ඉසිගිලිස්ස පබ්බතස්ස එසාව සමඤ්ඤා අහොසි එසා පඤ්ඤත්ති’’.

‘‘භූතපුබ්බං, භික්ඛවෙ, පඤ්ච පච්චෙකබුද්ධසතානි ඉමස්මිං ඉසිගිලිස්මිං පබ්බතෙ චිරනිවාසිනො අහෙසුං. තෙ ඉමං පබ්බතං පවිසන්තා දිස්සන්ති ¶ , පවිට්ඨා න දිස්සන්ති. තමෙනං මනුස්සා දිස්වා එවමාහංසු – ‘අයං පබ්බතො ඉමෙ ඉසී [ඉසයො (ක.)] ගිලතී’ති; ‘ඉසිගිලි ඉසිගිලි’ ත්වෙව සමඤ්ඤා උදපාදි. ආචික්ඛිස්සාමි [අචික්ඛිස්සාමි වො (ක.)], භික්ඛවෙ, පච්චෙකබුද්ධානං නාමානි; කිත්තයිස්සාමි, භික්ඛවෙ, පච්චෙකබුද්ධානං නාමානි; දෙසෙස්සාමි, භික්ඛවෙ ¶ , පච්චෙකබුද්ධානං නාමානි ¶ . තං සුණාථ, සාධුකං මනසි කරොථ; භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

134. ‘‘අරිට්ඨො නාම, භික්ඛවෙ, පච්චෙකසම්බුද්ධො [පච්චෙකබුද්ධො (ක. සී. පී.)] ඉමස්මිං ඉසිගිලිස්මිං පබ්බතෙ චිරනිවාසී අහොසි; උපරිට්ඨො නාම, භික්ඛවෙ, පච්චෙකසම්බුද්ධො ඉමස්මිං ඉසිගිලිස්මිං පබ්බතෙ චිරනිවාසී අහොසි; තගරසිඛී [තග්ගරසිඛී (ක.)] නාම, භික්ඛවෙ, පච්චෙකසම්බුද්ධො ඉමස්මිං ඉසිගිලිස්මිං පබ්බතෙ චිරනිවාසී අහොසි; යසස්සී නාම, භික්ඛවෙ, පච්චෙකසම්බුද්ධො ඉමස්මිං ඉසිගිලිස්මිං පබ්බතෙ චිරනිවාසී අහොසි; සුදස්සනො නාම, භික්ඛවෙ, පච්චෙකසම්බුද්ධො ඉමස්මිං ඉසිගිලිස්මිං පබ්බතෙ චිරනිවාසී අහොසි; පියදස්සී නාම, භික්ඛවෙ, පච්චෙකසම්බුද්ධො ¶ ඉමස්මිං ඉසිගිලිස්මිං පබ්බතෙ චිරනිවාසී අහොසි; ගන්ධාරො නාම, භික්ඛවෙ, පච්චෙකසම්බුද්ධො ඉමස්මිං ඉසිගිලිස්මිං පබ්බතෙ චිරනිවාසී අහොසි; පිණ්ඩොලො නාම, භික්ඛවෙ, පච්චෙකසම්බුද්ධො ඉමස්මිං ඉසිගිලිස්මිං පබ්බතෙ චිරනිවාසී අහොසි; උපාසභො නාම, භික්ඛවෙ, පච්චෙකසම්බුද්ධො ඉමස්මිං ඉසිගිලිස්මිං පබ්බතෙ චිරනිවාසී අහොසි; නීතො නාම, භික්ඛවෙ, පච්චෙකසම්බුද්ධො ඉමස්මිං ඉසිගිලිස්මිං පබ්බතෙ චිරනිවාසී අහොසි; තථො නාම, භික්ඛවෙ, පච්චෙකසම්බුද්ධො ¶ ඉමස්මිං ඉසිගිලිස්මිං පබ්බතෙ චිරනිවාසී අහොසි, සුතවා නාම, භික්ඛවෙ, පච්චෙකසම්බුද්ධො ඉමස්මිං ඉසිගිලිස්මිං පබ්බතෙ චිරනිවාසී අහොසි; භාවිතත්තො නාම, භික්ඛවෙ, පච්චෙකසම්බුද්ධො ඉමස්මිං ඉසිගිලිස්මිං පබ්බතෙ චිරනිවාසී අහොසි.

135.

‘‘යෙ සත්තසාරා අනීඝා නිරාසා,

පච්චෙකමෙවජ්ඣගමංසු බොධිං [පච්චෙකමෙවජ්ඣගමුං සුබොධිං (සී. ස්යා. කං. පී.)];

තෙසං විසල්ලාන නරුත්තමානං,

නාමානි මෙ කිත්තයතො සුණාථ.

‘‘අරිට්ඨො උපරිට්ඨො තගරසිඛී යසස්සී,

සුදස්සනො පියදස්සී ච සුසම්බුද්ධො [බුද්ධො (සී. ස්යා. කං. පී.)];

ගන්ධාරො පිණ්ඩොලො උපාසභො ච,

නීතො තථො සුතවා භාවිතත්තො.

‘‘සුම්භො ¶ ¶ සුභො මතුලො [මෙථුලො (සී. ස්යා. කං. පී.)] අට්ඨමො ච,

අථස්සුමෙඝො [අට්ඨසුමෙධො (ක.)] අනීඝො සුදාඨො;

පච්චෙකබුද්ධා භවනෙත්තිඛීණා,

හිඞ්ගූ ච හිඞ්ගො ච මහානුභාවා.

‘‘ද්වෙ ජාලිනො මුනිනො අට්ඨකො ච,

අථ කොසල්ලො බුද්ධො අථො සුබාහු;

උපනෙමිසො නෙමිසො සන්තචිත්තො,

සච්චො තථො විරජො පණ්ඩිතො ච.

‘‘කාළූපකාළා ¶ ¶ විජිතො ජිතො ච,

අඞ්ගො ච පඞ්ගො ච ගුත්තිජිතො ච;

පස්සි ජහි උපධිදුක්ඛමූලං [පස්සී ජහී උපධිං දුක්ඛමූලං (සී. ස්යා. කං. පී.)],

අපරාජිතො මාරබලං අජෙසි.

‘‘සත්ථා පවත්තා සරභඞ්ගො ලොමහංසො,

උච්චඞ්ගමායො අසිතො අනාසවො;

මනොමයො මානච්ඡිදො ච බන්ධුමා,

තදාධිමුත්තො විමලො ච කෙතුමා.

‘‘කෙතුම්භරාගො ච මාතඞ්ගො අරියො,

අථච්චුතො අච්චුතගාමබ්යාමකො;

සුමඞ්ගලො දබ්බිලො සුපතිට්ඨිතො,

අසය්හො ඛෙමාභිරතො ච සොරතො.

‘‘දුරන්නයො සඞ්ඝො අථොපි උජ්ජයො,

අපරො මුනි සය්හො අනොමනික්කමො;

ආනන්දො ¶ නන්දො උපනන්දො ද්වාදස,

භාරද්වාජො අන්තිමදෙහධාරී [අන්තිමදෙහධාරි (සී.)].

‘‘බොධි මහානාමො අථොපි උත්තරො,

කෙසී සිඛී සුන්දරො ද්වාරභාජො;

තිස්සූපතිස්සා ¶ භවබන්ධනච්ඡිදා,

උපසිඛි තණ්හච්ඡිදො ච සිඛරි [උපසීදරී තණ්හච්ඡිදො ච සීදරී (සී. ස්යා. කං. පී.)].

‘‘බුද්ධො අහු මඞ්ගලො වීතරාගො,

උසභච්ඡිදා ජාලිනිං දුක්ඛමූලං;

සන්තං පදං අජ්ඣගමොපනීතො,

උපොසථො සුන්දරො සච්චනාමො.

‘‘ජෙතො ජයන්තො පදුමො උප්පලො ච,

පදුමුත්තරො රක්ඛිතො පබ්බතො ච;

මානත්ථද්ධො ¶ සොභිතො වීතරාගො,

කණ්හො ච බුද්ධො සුවිමුත්තචිත්තො.

‘‘එතෙ ¶ ච අඤ්ඤෙ ච මහානුභාවා,

පච්චෙකබුද්ධා භවනෙත්තිඛීණා;

තෙ සබ්බසඞ්ගාතිගතෙ මහෙසී,

පරිනිබ්බුතෙ වන්දථ අප්පමෙය්යෙ’’ති.

ඉසිගිලිසුත්තං නිට්ඨිතං ඡට්ඨං.

7. මහාචත්තාරීසකසුත්තං

136. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච – ‘‘අරියං වො, භික්ඛවෙ, සම්මාසමාධිං දෙසෙස්සාමි සඋපනිසං සපරික්ඛාරං. තං සුණාථ, සාධුකං මනසි කරොථ; භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, අරියො සම්මාසමාධි සඋපනිසො සපරික්ඛාරො? සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි, සම්මාසඞ්කප්පො, සම්මාවාචා, සම්මාකම්මන්තො, සම්මාආජීවො, සම්මාවායාමො, සම්මාසති; යා ඛො, භික්ඛවෙ, ඉමෙහි සත්තහඞ්ගෙහි චිත්තස්ස එකග්ගතා පරික්ඛතා – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, අරියො සම්මාසමාධි සඋපනිසො ඉතිපි, සපරික්ඛාරො ඉතිපි. තත්ර, භික්ඛවෙ, සම්මාදිට්ඨි පුබ්බඞ්ගමා හොති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, සම්මාදිට්ඨි පුබ්බඞ්ගමා හොති? මිච්ඡාදිට්ඨිං ‘මිච්ඡාදිට්ඨී’ති පජානාති, සම්මාදිට්ඨිං ‘සම්මාදිට්ඨී’ති පජානාති – සාස්ස හොති සම්මාදිට්ඨි.

‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, මිච්ඡාදිට්ඨි? ‘නත්ථි දින්නං, නත්ථි යිට්ඨං, නත්ථි හුතං, නත්ථි සුකතදුක්කටානං කම්මානං ඵලං විපාකො, නත්ථි ¶ අයං ලොකො, නත්ථි පරො ලොකො, නත්ථි මාතා, නත්ථි පිතා, නත්ථි සත්තා ඔපපාතිකා, නත්ථි ¶ ලොකෙ සමණබ්රාහ්මණා සම්මග්ගතා සම්මාපටිපන්නා යෙ ඉමඤ්ච ලොකං පරඤ්ච ලොකං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙන්තී’ති – අයං, භික්ඛවෙ, මිච්ඡාදිට්ඨි.

‘‘කතමා ¶ ච, භික්ඛවෙ, සම්මාදිට්ඨි? සම්මාදිට්ඨිංපහං [සම්මාදිට්ඨිමහං (ක.) එවං සම්මාසඞ්කප්පංපහංක්යාදීසුපි], භික්ඛවෙ, ද්වායං [ද්වයං (සී. ස්යා. කං. පී.) ටීකා ඔලොකෙතබ්බා] වදාමි – අත්ථි, භික්ඛවෙ, සම්මාදිට්ඨි සාසවා පුඤ්ඤභාගියා උපධිවෙපක්කා; අත්ථි, භික්ඛවෙ, සම්මාදිට්ඨි අරියා අනාසවා ලොකුත්තරා මග්ගඞ්ගා. කතමා ච, භික්ඛවෙ, සම්මාදිට්ඨි සාසවා පුඤ්ඤභාගියා උපධිවෙපක්කා ¶ ? ‘අත්ථි දින්නං, අත්ථි යිට්ඨං, අත්ථි හුතං, අත්ථි සුකතදුක්කටානං කම්මානං ඵලං විපාකො, අත්ථි අයං ලොකො, අත්ථි පරො ලොකො, අත්ථි මාතා, අත්ථි පිතා, අත්ථි සත්තා ඔපපාතිකා, අත්ථි ලොකෙ සමණබ්රාහ්මණා සම්මග්ගතා සම්මාපටිපන්නා යෙ ඉමඤ්ච ලොකං පරඤ්ච ලොකං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙන්තී’ති – අයං, භික්ඛවෙ, සම්මාදිට්ඨි සාසවා පුඤ්ඤභාගියා උපධිවෙපක්කා.

‘‘කතමා ච, භික්ඛවෙ, සම්මාදිට්ඨි අරියා අනාසවා ලොකුත්තරා මග්ගඞ්ගා? යා ඛො, භික්ඛවෙ, අරියචිත්තස්ස අනාසවචිත්තස්ස අරියමග්ගසමඞ්ගිනො අරියමග්ගං භාවයතො පඤ්ඤා පඤ්ඤින්ද්රියං පඤ්ඤාබලං ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගො සම්මාදිට්ඨි මග්ගඞ්ගං [මග්ගඞ්ගා (සී. පී.)] – අයං වුච්චති, භික්ඛවෙ, සම්මාදිට්ඨි අරියා අනාසවා ලොකුත්තරා මග්ගඞ්ගා. සො මිච්ඡාදිට්ඨියා පහානාය ¶ වායමති, සම්මාදිට්ඨියා, උපසම්පදාය, ස්වාස්ස [ස්වායං (ක.)] හොති සම්මාවායාමො. සො සතො මිච්ඡාදිට්ඨිං පජහති, සතො සම්මාදිට්ඨිං උපසම්පජ්ජ විහරති, සාස්ස [සායං (ක.)] හොති සම්මාසති. ඉතියිමෙ [ඉතිමෙ (සී.), ඉතිස්සිමෙ (ස්යා. කං. පී.)] තයො ධම්මා සම්මාදිට්ඨිං අනුපරිධාවන්ති අනුපරිවත්තන්ති, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි, සම්මාවායාමො, සම්මාසති.

137. ‘‘තත්ර, භික්ඛවෙ, සම්මාදිට්ඨි පුබ්බඞ්ගමා හොති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, සම්මාදිට්ඨි පුබ්බඞ්ගමා හොති? මිච්ඡාසඞ්කප්පං ‘මිච්ඡාසඞ්කප්පො’ති පජානාති, සම්මාසඞ්කප්පං ‘සම්මාසඞ්කප්පො’ති පජානාති, සාස්ස හොති සම්මාදිට්ඨි ¶ .

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, මිච්ඡාසඞ්කප්පො? කාමසඞ්කප්පො, බ්යාපාදසඞ්කප්පො, විහිංසාසඞ්කප්පො – අයං, භික්ඛවෙ, මිච්ඡාසඞ්කප්පො.

‘‘කතමො ච, භික්ඛවෙ, සම්මාසඞ්කප්පො? සම්මාසඞ්කප්පංපහං, භික්ඛවෙ, ද්වායං වදාමි – අත්ථි, භික්ඛවෙ, සම්මාසඞ්කප්පො සාසවො පුඤ්ඤභාගියො උපධිවෙපක්කො; අත්ථි, භික්ඛවෙ, සම්මාසඞ්කප්පො අරියො අනාසවො ලොකුත්තරො මග්ගඞ්ගො. කතමො ච, භික්ඛවෙ, සම්මාසඞ්කප්පො සාසවො පුඤ්ඤභාගියො ¶ උපධිවෙපක්කො? නෙක්ඛම්මසඞ්කප්පො, අබ්යාපාදසඞ්කප්පො, අවිහිංසාසඞ්කප්පො – ‘අයං, භික්ඛවෙ, සම්මාසඞ්කප්පො සාසවො පුඤ්ඤභාගියො උපධිවෙපක්කො’’’.

‘‘කතමො ¶ ච, භික්ඛවෙ, සම්මාසඞ්කප්පො අරියො අනාසවො ලොකුත්තරො ¶ මග්ගඞ්ගො? යො ඛො, භික්ඛවෙ, අරියචිත්තස්ස අනාසවචිත්තස්ස අරියමග්ගසමඞ්ගිනො අරියමග්ගං භාවයතො තක්කො විතක්කො සඞ්කප්පො අප්පනා බ්යප්පනා චෙතසො අභිනිරොපනා වචීසඞ්ඛාරො – අයං, භික්ඛවෙ, සම්මාසඞ්කප්පො අරියො අනාසවො ලොකුත්තරො මග්ගඞ්ගො. සො මිච්ඡාසඞ්කප්පස්ස පහානාය වායමති, සම්මාසඞ්කප්පස්ස උපසම්පදාය, ස්වාස්ස හොති සම්මාවායාමො. සො සතො මිච්ඡාසඞ්කප්පං පජහති, සතො සම්මාසඞ්කප්පං උපසම්පජ්ජ විහරති; සාස්ස හොති සම්මාසති. ඉතියිමෙ තයො ධම්මා සම්මාසඞ්කප්පං අනුපරිධාවන්ති අනුපරිවත්තන්ති, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි, සම්මාවායාමො, සම්මාසති.

138. ‘‘තත්ර, භික්ඛවෙ, සම්මාදිට්ඨි පුබ්බඞ්ගමා හොති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, සම්මාදිට්ඨි පුබ්බඞ්ගමා හොති? මිච්ඡාවාචං ‘මිච්ඡාවාචා’ති පජානාති, සම්මාවාචං ‘සම්මාවාචා’ති පජානාති; සාස්ස හොති සම්මාදිට්ඨි. කතමා ච, භික්ඛවෙ, මිච්ඡාවාචා? මුසාවාදො, පිසුණා වාචා, ඵරුසා වාචා, සම්ඵප්පලාපො – අයං, භික්ඛවෙ, මිච්ඡාවාචා. කතමා ච, භික්ඛවෙ, සම්මාවාචා? සම්මාවාචංපහං, භික්ඛවෙ, ද්වායං වදාමි – අත්ථි, භික්ඛවෙ, සම්මාවාචා සාසවා පුඤ්ඤභාගියා උපධිවෙපක්කා; අත්ථි, භික්ඛවෙ ¶ , සම්මාවාචා අරියා අනාසවා ලොකුත්තරා මග්ගඞ්ගා. කතමා ¶ ච, භික්ඛවෙ, සම්මාවාචා සාසවා පුඤ්ඤභාගියා උපධිවෙපක්කා? මුසාවාදා වෙරමණී, පිසුණාය වාචාය වෙරමණී, ඵරුසාය වාචාය වෙරමණී, සම්ඵප්පලාපා වෙරමණී – අයං, භික්ඛවෙ, සම්මාවාචා සාසවා පුඤ්ඤභාගියා උපධිවෙපක්කා. කතමා ච, භික්ඛවෙ, සම්මාවාචා අරියා අනාසවා ලොකුත්තරා මග්ගඞ්ගා? යා ඛො, භික්ඛවෙ, අරියචිත්තස්ස අනාසවචිත්තස්ස අරියමග්ගසමඞ්ගිනො අරියමග්ගං භාවයතො චතූහි වචීදුච්චරිතෙහි ආරති විරති පටිවිරති වෙරමණී – අයං, භික්ඛවෙ, සම්මාවාචා අරියා අනාසවා ලොකුත්තරා මග්ගඞ්ගා. සො මිච්ඡාවාචාය පහානාය වායමති, සම්මාවාචාය උපසම්පදාය; ස්වාස්ස හොති සම්මාවායාමො. සො සතො මිච්ඡාවාචං පජහති, සතො සම්මාවාචං උපසම්පජ්ජ විහරති; සාස්ස හොති ¶ සම්මාසති. ඉතියිමෙ තයො ධම්මා සම්මාවාචං අනුපරිධාවන්ති අනුපරිවත්තන්ති, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි, සම්මාවායාමො, සම්මාසති.

139. ‘‘තත්ර, භික්ඛවෙ, සම්මාදිට්ඨි පුබ්බඞ්ගමා හොති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, සම්මාදිට්ඨි පුබ්බඞ්ගමා හොති? මිච්ඡාකම්මන්තං ‘මිච්ඡාකම්මන්තො’ති පජානාති, සම්මාකම්මන්තං ‘සම්මාකම්මන්තො’ති පජානාති ¶ ; සාස්ස හොති සම්මාදිට්ඨි. කතමො ච, භික්ඛවෙ, මිච්ඡාකම්මන්තො? පාණාතිපාතො, අදින්නාදානං, කාමෙසුමිච්ඡාචාරො – අයං, භික්ඛවෙ, මිච්ඡාකම්මන්තො. කතමො ච, භික්ඛවෙ, සම්මාකම්මන්තො? සම්මාකම්මන්තංපහං, භික්ඛවෙ ¶ , ද්වායං වදාමි – අත්ථි, භික්ඛවෙ, සම්මාකම්මන්තො සාසවො පුඤ්ඤභාගියො උපධිවෙපක්කො; අත්ථි, භික්ඛවෙ, සම්මාකම්මන්තො අරියො අනාසවො ලොකුත්තරො මග්ගඞ්ගො. කතමො ච, භික්ඛවෙ, සම්මාකම්මන්තො සාසවො පුඤ්ඤභාගියො උපධිවෙපක්කො? පාණාතිපාතා වෙරමණී, අදින්නාදානා වෙරමණී, කාමෙසුමිච්ඡාචාරා වෙරමණී – අයං, භික්ඛවෙ, සම්මාකම්මන්තො සාසවො පුඤ්ඤභාගියො උපධිවෙපක්කො. කතමො ච, භික්ඛවෙ, සම්මාකම්මන්තො අරියො අනාසවො ලොකුත්තරො මග්ගඞ්ගො? යා ඛො, භික්ඛවෙ, අරියචිත්තස්ස අනාසවචිත්තස්ස අරියමග්ගසමඞ්ගිනො අරියමග්ගං භාවයතො තීහි කායදුච්චරිතෙහි ආරති විරති පටිවිරති වෙරමණී – අයං, භික්ඛවෙ, සම්මාකම්මන්තො අරියො ¶ අනාසවො ලොකුත්තරො මග්ගඞ්ගො. සො මිච්ඡාකම්මන්තස්ස පහානාය වායමති, සම්මාකම්මන්තස්ස උපසම්පදාය; ස්වාස්ස හොති සම්මාවායාමො. සො සතො මිච්ඡාකම්මන්තං පජහති, සතො සම්මාකම්මන්තං උපසම්පජ්ජ විහරති; සාස්ස හොති සම්මාසති. ඉතියිමෙ තයො ධම්මා සම්මාකම්මන්තං අනුපරිධාවන්ති අනුපරිවත්තන්ති, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි, සම්මාවායාමො, සම්මාසති.

140. ‘‘තත්ර, භික්ඛවෙ, සම්මාදිට්ඨි පුබ්බඞ්ගමා හොති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, සම්මාදිට්ඨි පුබ්බඞ්ගමා හොති? මිච්ඡාආජීවං ‘මිච්ඡාආජීවො’ති පජානාති, සම්මාආජීවං ‘සම්මාආජීවො’ති පජානාති; සාස්ස ¶ හොති සම්මාදිට්ඨි. කතමො ච, භික්ඛවෙ, මිච්ඡාආජීවො? කුහනා, ලපනා, නෙමිත්තිකතා, නිප්පෙසිකතා, ලාභෙන ලාභං නිජිගීසනතා [නිජිගිං සනතා (සී. ස්යා. කං. පී.)] – අයං, භික්ඛවෙ, මිච්ඡාආජීවො. කතමො ච, භික්ඛවෙ, සම්මාආජීවො? සම්මාආජීවංපහං, භික්ඛවෙ ¶ , ද්වායං වදාමි – අත්ථි, භික්ඛවෙ, සම්මාආජීවො සාසවො පුඤ්ඤභාගියො උපධිවෙපක්කො; අත්ථි, භික්ඛවෙ, සම්මාආජීවො අරියො අනාසවො ලොකුත්තරො මග්ගඞ්ගො. කතමො ච, භික්ඛවෙ, සම්මාආජීවො සාසවො පුඤ්ඤභාගියො උපධිවෙපක්කො? ඉධ, භික්ඛවෙ, අරියසාවකො මිච්ඡාආජීවං පහාය සම්මාආජීවෙන ජීවිකං කප්පෙති – අයං, භික්ඛවෙ, සම්මාආජීවො සාසවො පුඤ්ඤභාගියො උපධිවෙපක්කො. කතමො ච, භික්ඛවෙ, සම්මාආජීවො අරියො අනාසවො ලොකුත්තරො මග්ගඞ්ගො? යා ඛො, භික්ඛවෙ, අරියචිත්තස්ස අනාසවචිත්තස්ස අරියමග්ගසමඞ්ගිනො අරියමග්ගං භාවයතො මිච්ඡාආජීවා ආරති විරති පටිවිරති වෙරමණී – අයං, භික්ඛවෙ, සම්මාආජීවො අරියො අනාසවො ලොකුත්තරො මග්ගඞ්ගො. සො මිච්ඡාආජීවස්ස පහානාය වායමති, සම්මාආජීවස්ස උපසම්පදාය ¶ ; ස්වාස්ස හොති සම්මාවායාමො. සො සතො මිච්ඡාආජීවං පජහති, සතො සම්මාආජීවං උපසම්පජ්ජ විහරති; සාස්ස හොති සම්මාසති. ඉතියිමෙ තයො ධම්මා සම්මාආජීවං අනුපරිධාවන්ති ¶ අනුපරිවත්තන්ති, සෙය්යථිදං – සම්මාදිට්ඨි, සම්මාවායාමො, සම්මාසති.

141. ‘‘තත්ර, භික්ඛවෙ, සම්මාදිට්ඨි පුබ්බඞ්ගමා හොති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, සම්මාදිට්ඨි පුබ්බඞ්ගමා හොති? සම්මාදිට්ඨිස්ස ¶ , භික්ඛවෙ, සම්මාසඞ්කප්පො පහොති, සම්මාසඞ්කප්පස්ස සම්මාවාචා පහොති, සම්මාවාචස්ස සම්මාකම්මන්තො පහොති, සම්මාකම්මන්තස්ස සම්මාආජීවො පහොති, සම්මාආජීවස්ස සම්මාවායාමො පහොති, සම්මාවායාමස්ස සම්මාසති පහොති, සම්මාසතිස්ස සම්මාසමාධි පහොති, සම්මාසමාධිස්ස සම්මාඤාණං පහොති, සම්මාඤාණස්ස සම්මාවිමුත්ති පහොති. ඉති ඛො, භික්ඛවෙ, අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතො සෙක්ඛො [අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතා සෙඛා පටිපදා (සී.), අට්ඨඞ්ගසමන්නාගතො සෙඛො පාටිපදො (පී. ක.) ( ) නත්ථි සී. ස්යා. කං. පී. පොත්ථකෙසු], දසඞ්ගසමන්නාගතො අරහා හොති. (තත්රපි සම්මාඤාණෙන අනෙකෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා විගතා භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති).

142. ‘‘තත්ර, භික්ඛවෙ, සම්මාදිට්ඨි පුබ්බඞ්ගමා හොති. කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, සම්මාදිට්ඨි පුබ්බඞ්ගමා හොති? සම්මාදිට්ඨිස්ස, භික්ඛවෙ, මිච්ඡාදිට්ඨි නිජ්ජිණ්ණා හොති. යෙ ච මිච්ඡාදිට්ඨිපච්චයා අනෙකෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා සම්භවන්ති තෙ ¶ චස්ස නිජ්ජිණ්ණා හොන්ති. සම්මාදිට්ඨිපච්චයා අනෙකෙ කුසලා ධම්මා භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති. සම්මාසඞ්කප්පස්ස, භික්ඛවෙ, මිච්ඡාසඞ්කප්පො නිජ්ජිණ්ණො හොති…පෙ… සම්මාවාචස්ස, භික්ඛවෙ, මිච්ඡාවාචා නිජ්ජිණ්ණා හොති… සම්මාකම්මන්තස්ස, භික්ඛවෙ, මිච්ඡාකම්මන්තො නිජ්ජිණ්ණො හොති… සම්මාආජීවස්ස, භික්ඛවෙ, මිච්ඡාආජීවො නිජ්ජිණ්ණො හොති… සම්මාවායාමස්ස ¶ , භික්ඛවෙ ¶ , මිච්ඡාවායාමො නිජ්ජිණ්ණො හොති… සම්මාසතිස්ස, භික්ඛවෙ, මිච්ඡාසති නිජ්ජිණ්ණා හොති… සම්මාසමාධිස්ස, භික්ඛවෙ, මිච්ඡාසමාධි නිජ්ජිණ්ණො හොති… සම්මාඤාණස්ස, භික්ඛවෙ, මිච්ඡාඤාණං නිජ්ජිණ්ණං හොති… සම්මාවිමුත්තස්ස, භික්ඛවෙ, මිච්ඡාවිමුත්ති නිජ්ජිණ්ණා හොති. යෙ ච මිච්ඡාවිමුත්තිපච්චයා අනෙකෙ පාපකා අකුසලා ධම්මා සම්භවන්ති තෙ චස්ස නිජ්ජිණ්ණා හොන්ති. සම්මාවිමුත්තිපච්චයා ච අනෙකෙ කුසලා ධම්මා භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡන්ති.

‘‘ඉති ඛො, භික්ඛවෙ, වීසති කුසලපක්ඛා, වීසති අකුසලපක්ඛා – මහාචත්තාරීසකො ¶ ධම්මපරියායො පවත්තිතො අප්පටිවත්තියො සමණෙන වා බ්රාහ්මණෙන වා දෙවෙන වා මාරෙන වා බ්රහ්මුනා වා කෙනචි වා ලොකස්මිං.

143. ‘‘යො හි කොචි, භික්ඛවෙ, සමණො වා බ්රාහ්මණො වා ඉමං මහාචත්තාරීසකං ධම්මපරියායං ගරහිතබ්බං පටික්කොසිතබ්බං මඤ්ඤෙය්ය තස්ස දිට්ඨෙව ධම්මෙ දසසහධම්මිකා වාදානුවාදා ගාරය්හං ඨානං ආගච්ඡන්ති – සම්මාදිට්ඨිං චෙ භවං ගරහති, යෙ ච මිච්ඡාදිට්ඨී සමණබ්රාහ්මණා තෙ භොතො පුජ්ජා, තෙ භොතො පාසංසා; සම්මාසඞ්කප්පං චෙ භවං ගරහති ¶ , යෙ ච මිච්ඡාසඞ්කප්පා සමණබ්රාහ්මණා තෙ භොතො පුජ්ජා, තෙ භොතො පාසංසා; සම්මාවාචං චෙ භවං ගරහති…පෙ… සම්මාකම්මන්තං චෙ භවං ගරහති… සම්මාආජීවං චෙ භවං ගරහති… සම්මාවායාමං චෙ භවං ගරහති… සම්මාසතිං චෙ භවං ගරහති… සම්මාසමාධිං චෙ භවං ගරහති… සම්මාඤාණං චෙ භවං ගරහති ¶ … සම්මාවිමුත්තිං චෙ භවං ගරහති, යෙ ච මිච්ඡාවිමුත්තී සමණබ්රාහ්මණා තෙ භොතො පුජ්ජා, තෙ භොතො පාසංසා. යො කොචි, භික්ඛවෙ, සමණො වා බ්රාහ්මණො වා ඉමං මහාචත්තාරීසකං ධම්මපරියායං ගරහිතබ්බං පටික්කොසිතබ්බං මඤ්ඤෙය්ය තස්ස දිට්ඨෙව ධම්මෙ ඉමෙ දසසහධම්මිකා වාදානුවාදා ගාරය්හං ඨානං ආගච්ඡන්ති. යෙපි තෙ, භික්ඛවෙ, අහෙසුං ඔක්කලා වස්සභඤ්ඤා [වයභිඤ්ඤා (ක.) සං. නි. 3.62; අ. නි. 4.30 පස්සිතබ්බං] අහෙතුවාදා අකිරියවාදා නත්ථිකවාදා තෙපි මහාචත්තාරීසකං ධම්මපරියායං න ගරහිතබ්බං ¶ නපටික්කොසිතබ්බං අමඤ්ඤිංසු [මඤ්ඤෙය්යුං (ක.)]. තං කිස්ස හෙතු? නින්දාබ්යාරොසඋපාරම්භභයා’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

මහාචත්තාරීසකසුත්තං නිට්ඨිතං සත්තමං.

8. ආනාපානස්සතිසුත්තං

144. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති පුබ්බාරාමෙ මිගාරමාතුපාසාදෙ සම්බහුලෙහි අභිඤ්ඤාතෙහි අභිඤ්ඤාතෙහි ථෙරෙහි සාවකෙහි සද්ධිං – ආයස්මතා ච සාරිපුත්තෙන ආයස්මතා ච මහාමොග්ගල්ලානෙන [මහාමොග්ගලානෙන (ක.)] ආයස්මතා ච මහාකස්සපෙන ආයස්මතා ච මහාකච්චායනෙන ආයස්මතා ච මහාකොට්ඨිකෙන ආයස්මතා ච මහාකප්පිනෙන ආයස්මතා ච මහාචුන්දෙන ආයස්මතා ච අනුරුද්ධෙන ¶ ආයස්මතා ච රෙවතෙන ආයස්මතා ච ආනන්දෙන, අඤ්ඤෙහි ච අභිඤ්ඤාතෙහි අභිඤ්ඤාතෙහි ථෙරෙහි සාවකෙහි සද්ධිං.

තෙන ඛො පන සමයෙන ථෙරා භික්ඛූ නවෙ භික්ඛූ ඔවදන්ති අනුසාසන්ති. අප්පෙකච්චෙ ථෙරා භික්ඛූ දසපි භික්ඛූ ඔවදන්ති අනුසාසන්ති, අප්පෙකච්චෙ ථෙරා භික්ඛූ වීසම්පි භික්ඛූ ඔවදන්ති අනුසාසන්ති, අප්පෙකච්චෙ ථෙරා භික්ඛූ තිංසම්පි භික්ඛූ ඔවදන්ති අනුසාසන්ති, අප්පෙකච්චෙ ථෙරා භික්ඛූ චත්තාරීසම්පි භික්ඛූ ඔවදන්ති අනුසාසන්ති. තෙ ච නවා භික්ඛූ ථෙරෙහි භික්ඛූහි ඔවදියමානා අනුසාසියමානා උළාරං පුබ්බෙනාපරං විසෙසං ජානන්ති [පජානන්ති (ස්යා. කං.), සඤ්ජානන්ති (ක.)].

145. තෙන ඛො පන සමයෙන භගවා තදහුපොසථෙ පන්නරසෙ පවාරණාය පුණ්ණාය පුණ්ණමාය රත්තියා භික්ඛුසඞ්ඝපරිවුතො අබ්භොකාසෙ නිසින්නො හොති. අථ ඛො භගවා තුණ්හීභූතං තුණ්හීභූතං භික්ඛුසඞ්ඝං අනුවිලොකෙත්වා ¶ භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘ආරද්ධොස්මි, භික්ඛවෙ, ඉමාය පටිපදාය; ආරද්ධචිත්තොස්මි, භික්ඛවෙ, ඉමාය පටිපදාය. තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, භිය්යොසොමත්තාය වීරියං ආරභථ අප්පත්තස්ස පත්තියා, අනධිගතස්ස අධිගමාය ¶ , අසච්ඡිකතස්ස සච්ඡිකිරියාය. ඉධෙවාහං සාවත්ථියං කොමුදිං චාතුමාසිනිං ආගමෙස්සාමී’’ති. අස්සොසුං ඛො ජානපදා භික්ඛූ – ‘‘භගවා කිර තත්ථෙව සාවත්ථියං කොමුදිං චාතුමාසිනිං ආගමෙස්සතී’’ති. තෙ ජානපදා භික්ඛූ සාවත්ථිං [සාවත්ථියං (ස්යා. කං. පී. ක.)] ඔසරන්ති භගවන්තං දස්සනාය. තෙ ච ඛො ථෙරා භික්ඛූ භිය්යොසොමත්තාය නවෙ භික්ඛූ ඔවදන්ති අනුසාසන්ති. අප්පෙකච්චෙ ථෙරා භික්ඛූ දසපි භික්ඛූ ඔවදන්ති අනුසාසන්ති, අප්පෙකච්චෙ ථෙරා භික්ඛූ වීසම්පි භික්ඛූ ඔවදන්ති අනුසාසන්ති ¶ , අප්පෙකච්චෙ ථෙරා භික්ඛූ තිංසම්පි භික්ඛූ ඔවදන්ති අනුසාසන්ති, අප්පෙකච්චෙ ථෙරා භික්ඛූ චත්තාරීසම්පි භික්ඛූ ඔවදන්ති අනුසාසන්ති. තෙ ච නවා භික්ඛූ ථෙරෙහි භික්ඛූහි ඔවදියමානා අනුසාසියමානා උළාරං ¶ පුබ්බෙනාපරං විසෙසං ජානන්ති.

146. තෙන ඛො පන සමයෙන භගවා තදහුපොසථෙ පන්නරසෙ කොමුදියා චාතුමාසිනියා පුණ්ණාය පුණ්ණමාය රත්තියා භික්ඛුසඞ්ඝපරිවුතො අබ්භොකාසෙ නිසින්නො හොති. අථ ඛො භගවා තුණ්හීභූතං තුණ්හීභූතං භික්ඛුසඞ්ඝං අනුවිලොකෙත්වා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘අපලාපායං, භික්ඛවෙ, පරිසා; නිප්පලාපායං, භික්ඛවෙ, පරිසා; සුද්ධා සාරෙ [සුද්ධසාරෙ පතිට්ඨිතා (ස්යා. කං. පී.)] පතිට්ඨිතා. තථාරූපො අයං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුසඞ්ඝො; තථාරූපා අයං, භික්ඛවෙ, පරිසා යථාරූපා ¶ පරිසා ආහුනෙය්යා පාහුනෙය්යා දක්ඛිණෙය්යා අඤ්ජලිකරණීයා අනුත්තරං පුඤ්ඤක්ඛෙත්තං ලොකස්ස. තථාරූපො අයං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුසඞ්ඝො; තථාරූපා අයං, භික්ඛවෙ, පරිසා යථාරූපාය පරිසාය අප්පං දින්නං බහු හොති, බහු දින්නං බහුතරං. තථාරූපො අයං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුසඞ්ඝො; තථාරූපා අයං, භික්ඛවෙ, පරිසා යථාරූපා පරිසා දුල්ලභා දස්සනාය ලොකස්ස. තථාරූපො අයං, භික්ඛවෙ, භික්ඛුසඞ්ඝො; තථාරූපා අයං, භික්ඛවෙ, පරිසා යථාරූපං පරිසං අලං යොජනගණනානි දස්සනාය ගන්තුං පුටොසෙනාපි’’ [පුටොසෙනාපි, තථාරූපො අයං භික්ඛවෙ භික්ඛුසංඝො, තථාරූපා අයං පරිසා (සී. පී. ක.)].

147. ‘‘සන්ති, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ ඉමස්මිං භික්ඛුසඞ්ඝෙ අරහන්තො ඛීණාසවා වුසිතවන්තො කතකරණීයා ඔහිතභාරා අනුප්පත්තසදත්ථා පරික්ඛීණභවසංයොජනා සම්මදඤ්ඤාවිමුත්තා – එවරූපාපි, භික්ඛවෙ, සන්ති භික්ඛූ ඉමස්මිං භික්ඛුසඞ්ඝෙ ¶ . සන්ති, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ ඉමස්මිං භික්ඛුසඞ්ඝෙ පඤ්චන්නං ඔරම්භාගියානං සංයොජනානං පරික්ඛයා ඔපපාතිකා තත්ථ පරිනිබ්බායිනො අනාවත්තිධම්මා තස්මා ලොකා – එවරූපාපි, භික්ඛවෙ, සන්ති භික්ඛූ ඉමස්මිං භික්ඛුසඞ්ඝෙ. සන්ති, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ ඉමස්මිං භික්ඛුසඞ්ඝෙ තිණ්ණං සංයොජනානං පරික්ඛයා රාගදොසමොහානං තනුත්තා සකදාගාමිනො සකිදෙව [සකිං දෙව (ක.)] ඉමං ලොකං ආගන්ත්වා දුක්ඛස්සන්තං ¶ කරිස්සන්ති – එවරූපාපි, භික්ඛවෙ, සන්ති භික්ඛූ ඉමස්මිං භික්ඛුසඞ්ඝෙ ¶ . සන්ති, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ ඉමස්මිං භික්ඛුසඞ්ඝෙ තිණ්ණං සංයොජනානං පරික්ඛයා සොතාපන්නා අවිනිපාතධම්මා නියතා සම්බොධිපරායනා – එවරූපාපි, භික්ඛවෙ, සන්ති භික්ඛූ ඉමස්මිං භික්ඛුසඞ්ඝෙ.

‘‘සන්ති, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ ඉමස්මිං භික්ඛුසඞ්ඝෙ චතුන්නං සතිපට්ඨානානං භාවනානුයොගමනුයුත්තා විහරන්ති ¶ – එවරූපාපි, භික්ඛවෙ, සන්ති භික්ඛූ ඉමස්මිං භික්ඛුසඞ්ඝෙ. සන්ති, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ ඉමස්මිං භික්ඛුසඞ්ඝෙ චතුන්නං සම්මප්පධානානං භාවනානුයොගමනුයුත්තා විහරන්ති…පෙ… චතුන්නං ඉද්ධිපාදානං… පඤ්චන්නං ඉන්ද්රියානං… පඤ්චන්නං බලානං… සත්තන්නං බොජ්ඣඞ්ගානං… අරියස්ස අට්ඨඞ්ගිකස්ස මග්ගස්ස භාවනානුයොගමනුයුත්තා විහරන්ති – එවරූපාපි, භික්ඛවෙ, සන්ති භික්ඛූ ඉමස්මිං භික්ඛුසඞ්ඝෙ. සන්ති, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ ඉමස්මිං භික්ඛුසඞ්ඝෙ මෙත්තාභාවනානුයොගමනුයුත්තා විහරන්ති… කරුණාභාවනානුයොගමනුයුත්තා ¶ විහරන්ති… මුදිතාභාවනානුයොගමනුයුත්තා විහරන්ති… උපෙක්ඛාභාවනානුයොගමනුයුත්තා විහරන්ති… අසුභභාවනානුයොගමනුයුත්තා විහරන්ති… අනිච්චසඤ්ඤාභාවනානුයොගමනුයුත්තා විහරන්ති – එවරූපාපි, භික්ඛවෙ, සන්ති භික්ඛූ ඉමස්මිං භික්ඛුසඞ්ඝෙ. සන්ති, භික්ඛවෙ, භික්ඛූ ඉමස්මිං භික්ඛුසඞ්ඝෙ ආනාපානස්සතිභාවනානුයොගමනුයුත්තා විහරන්ති. ආනාපානස්සති, භික්ඛවෙ, භාවිතා බහුලීකතා මහප්ඵලා හොති මහානිසංසා. ආනාපානස්සති, භික්ඛවෙ, භාවිතා බහුලීකතා චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ පරිපූරෙති. චත්තාරො සතිපට්ඨානා ¶ භාවිතා බහුලීකතා සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ පරිපූරෙන්ති. සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා භාවිතා බහුලීකතා විජ්ජාවිමුත්තිං පරිපූරෙන්ති.

148. ‘‘කථං භාවිතා ච, භික්ඛවෙ, ආනාපානස්සති කථං බහුලීකතා මහප්ඵලා හොති මහානිසංසා? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරඤ්ඤගතො වා රුක්ඛමූලගතො වා සුඤ්ඤාගාරගතො වා නිසීදති පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා උජුං ¶ කායං පණිධාය පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා. සො සතොව අස්සසති සතොව [සතො (සී. ස්යා. කං. පී.)] පස්සසති.

‘‘දීඝං වා අස්සසන්තො ‘දීඝං අස්සසාමී’ති පජානාති, දීඝං වා පස්සසන්තො ‘දීඝං පස්සසාමී’ති පජානාති; රස්සං වා අස්සසන්තො ‘රස්සං අස්සසාමී’ති පජානාති, රස්සං වා පස්සසන්තො ‘රස්සං පස්සසාමී’ති පජානාති; ‘සබ්බකායපටිසංවෙදී අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘සබ්බකායපටිසංවෙදී පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘පස්සම්භයං කායසඞ්ඛාරං අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘පස්සම්භයං කායසඞ්ඛාරං පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති.

‘‘‘පීතිපටිසංවෙදී අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘පීතිපටිසංවෙදී පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘සුඛපටිසංවෙදී අස්සසිස්සාමී’ති ¶ සික්ඛති, ‘සුඛපටිසංවෙදී පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘චිත්තසඞ්ඛාරපටිසංවෙදී අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘චිත්තසඞ්ඛාරපටිසංවෙදී පස්සසිස්සාමී’ති ¶ සික්ඛති; ‘පස්සම්භයං චිත්තසඞ්ඛාරං අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘පස්සම්භයං චිත්තසඞ්ඛාරං පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති.

‘‘‘චිත්තපටිසංවෙදී අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘චිත්තපටිසංවෙදී පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘අභිප්පමොදයං චිත්තං අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘අභිප්පමොදයං චිත්තං පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති ¶ ; ‘සමාදහං චිත්තං අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘සමාදහං චිත්තං පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘විමොචයං චිත්තං අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘විමොචයං චිත්තං පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති.

‘‘‘අනිච්චානුපස්සී අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘අනිච්චානුපස්සී පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘විරාගානුපස්සී අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘විරාගානුපස්සී පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘නිරොධානුපස්සී අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘නිරොධානුපස්සී පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘පටිනිස්සග්ගානුපස්සී අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘පටිනිස්සග්ගානුපස්සී පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති. එවං භාවිතා ඛො, භික්ඛවෙ, ආනාපානස්සති එවං බහුලීකතා මහප්ඵලා හොති මහානිසංසා.

149. ‘‘කථං ¶ භාවිතා ච, භික්ඛවෙ, ආනාපානස්සති කථං බහුලීකතා චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ පරිපූරෙති? යස්මිං සමයෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු දීඝං වා අස්සසන්තො ‘දීඝං අස්සසාමී’ති පජානාති, දීඝං වා පස්සසන්තො ‘දීඝං පස්සසාමී’ති පජානාති; රස්සං වා අස්සසන්තො ‘රස්සං අස්සසාමී’ති පජානාති, රස්සං වා පස්සසන්තො ‘රස්සං පස්සසාමී’ති පජානාති; ‘සබ්බකායපටිසංවෙදී අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘සබ්බකායපටිසංවෙදී පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘පස්සම්භයං කායසඞ්ඛාරං අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘පස්සම්භයං කායසඞ්ඛාරං පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; කායෙ කායානුපස්සී, භික්ඛවෙ, තස්මිං සමයෙ භික්ඛු විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. කායෙසු කායඤ්ඤතරාහං, භික්ඛවෙ, එවං වදාමි යදිදං – අස්සාසපස්සාසා. තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, කායෙ ¶ කායානුපස්සී තස්මිං සමයෙ භික්ඛු විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං.

‘‘යස්මිං සමයෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ¶ ‘පීතිපටිසංවෙදී අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘පීතිපටිසංවෙදී ¶ පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘සුඛපටිසංවෙදී අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘සුඛපටිසංවෙදී පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘චිත්තසඞ්ඛාරපටිසංවෙදී අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘චිත්තසඞ්ඛාරපටිසංවෙදී පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘පස්සම්භයං චිත්තසඞ්ඛාරං අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘පස්සම්භයං චිත්තසඞ්ඛාරං පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී, භික්ඛවෙ, තස්මිං සමයෙ භික්ඛු විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. වෙදනාසු වෙදනාඤ්ඤතරාහං, භික්ඛවෙ, එවං වදාමි යදිදං – අස්සාසපස්සාසානං සාධුකං මනසිකාරං. තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, වෙදනාසු වෙදනානුපස්සී තස්මිං සමයෙ භික්ඛු විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං.

‘‘යස්මිං සමයෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ‘චිත්තපටිසංවෙදී අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘චිත්තපටිසංවෙදී පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘අභිප්පමොදයං චිත්තං අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘අභිප්පමොදයං චිත්තං පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘සමාදහං චිත්තං අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘සමාදහං චිත්තං පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘විමොචයං චිත්තං අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘විමොචයං ¶ චිත්තං පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී, භික්ඛවෙ, තස්මිං සමයෙ භික්ඛු විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. නාහං, භික්ඛවෙ, මුට්ඨස්සතිස්ස අසම්පජානස්ස ¶ ආනාපානස්සතිං වදාමි. තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, චිත්තෙ චිත්තානුපස්සී තස්මිං සමයෙ භික්ඛු විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං.

‘‘යස්මිං සමයෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ‘අනිච්චානුපස්සී අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘අනිච්චානුපස්සී පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘විරාගානුපස්සී අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘විරාගානුපස්සී පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘නිරොධානුපස්සී අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘නිරොධානුපස්සී පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘පටිනිස්සග්ගානුපස්සී අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘පටිනිස්සග්ගානුපස්සී පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී, භික්ඛවෙ, තස්මිං සමයෙ භික්ඛු විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. සො යං තං අභිජ්ඣාදොමනස්සානං ¶ පහානං තං පඤ්ඤාය දිස්වා සාධුකං අජ්ඣුපෙක්ඛිතා හොති. තස්මාතිහ, භික්ඛවෙ, ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී තස්මිං සමයෙ භික්ඛු විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං.

‘‘එවං ¶ භාවිතා ඛො, භික්ඛවෙ, ආනාපානස්සති එවං බහුලීකතා චත්තාරො සතිපට්ඨානෙ පරිපූරෙති.

150. ‘‘කථං භාවිතා ච, භික්ඛවෙ, චත්තාරො සතිපට්ඨානා කථං බහුලීකතා සත්ත බොජ්ඣඞ්ගෙ පරිපූරෙන්ති? යස්මිං සමයෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං, උපට්ඨිතාස්ස තස්මිං සමයෙ සති හොති අසම්මුට්ඨා [අප්පම්මුට්ඨා (ස්යා. කං.)]. යස්මිං සමයෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො උපට්ඨිතා සති හොති ¶ අසම්මුට්ඨා, සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො ආරද්ධො හොති. සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං තස්මිං සමයෙ භික්ඛු භාවෙති, සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති.

‘‘සො තථාසතො විහරන්තො තං ධම්මං පඤ්ඤාය පවිචිනති පවිචයති [පවිචරති (සී. ස්යා. කං. පී.)] පරිවීමංසං ආපජ්ජති. යස්මිං සමයෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු තථාසතො විහරන්තො ¶ තං ධම්මං පඤ්ඤාය පවිචිනති පවිචයති පරිවීමංසං ආපජ්ජති, ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො ආරද්ධො හොති, ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගං තස්මිං සමයෙ භික්ඛු භාවෙති, ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති.

‘‘තස්ස තං ධම්මං පඤ්ඤාය පවිචිනතො පවිචයතො පරිවීමංසං ආපජ්ජතො ආරද්ධං හොති වීරියං අසල්ලීනං. යස්මිං සමයෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො තං ධම්මං පඤ්ඤාය පවිචිනතො පවිචයතො පරිවීමංසං ආපජ්ජතො ආරද්ධං හොති වීරියං අසල්ලීනං, වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො ආරද්ධො හොති, වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගං තස්මිං සමයෙ භික්ඛු භාවෙති, වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති.

‘‘ආරද්ධවීරියස්ස උප්පජ්ජති පීති නිරාමිසා. යස්මිං සමයෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො ආරද්ධවීරියස්ස උප්පජ්ජති පීති ¶ නිරාමිසා, පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො ආරද්ධො හොති, පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං තස්මිං සමයෙ භික්ඛු භාවෙති, පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති.

‘‘පීතිමනස්ස කායොපි පස්සම්භති, චිත්තම්පි පස්සම්භති. යස්මිං ¶ සමයෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො ¶ පීතිමනස්ස කායොපි පස්සම්භති, චිත්තම්පි පස්සම්භති, පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො ආරද්ධො හොති, පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගං තස්මිං සමයෙ භික්ඛු භාවෙති, පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති.

‘‘පස්සද්ධකායස්ස සුඛිනො චිත්තං සමාධියති. යස්මිං සමයෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පස්සද්ධකායස්ස සුඛිනො චිත්තං සමාධියති, සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො ආරද්ධො හොති, සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගං තස්මිං සමයෙ භික්ඛු භාවෙති, සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති.

‘‘සො තථාසමාහිතං චිත්තං සාධුකං අජ්ඣුපෙක්ඛිතා හොති. යස්මිං සමයෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු තථාසමාහිතං චිත්තං සාධුකං අජ්ඣුපෙක්ඛිතා හොති, උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො ආරද්ධො හොති, උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං තස්මිං සමයෙ භික්ඛු භාවෙති, උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති.

151. ‘‘යස්මිං ¶ සමයෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං, උපට්ඨිතාස්ස තස්මිං සමයෙ සති හොති අසම්මුට්ඨා. යස්මිං සමයෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො උපට්ඨිතා සති හොති අසම්මුට්ඨා, සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො ආරද්ධො හොති, සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං තස්මිං සමයෙ භික්ඛු භාවෙති, සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති.

‘‘සො ¶ තථාසතො විහරන්තො තං ධම්මං පඤ්ඤාය පවිචිනති පවිචයති පරිවීමංසං ආපජ්ජති. යස්මිං සමයෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු තථාසතො විහරන්තො තං ධම්මං පඤ්ඤාය පවිචිනති පවිචයති පරිවීමංසං ආපජ්ජති, ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො ආරද්ධො හොති, ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගං ¶ තස්මිං සමයෙ භික්ඛු භාවෙති, ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති.

‘‘තස්ස ¶ තං ධම්මං පඤ්ඤාය පවිචිනතො පවිචයතො පරිවීමංසං ආපජ්ජතො ආරද්ධං හොති වීරියං අසල්ලීනං. යස්මිං සමයෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො තං ධම්මං පඤ්ඤාය පවිචිනතො පවිචයතො පරිවීමංසං ආපජ්ජතො ආරද්ධං හොති වීරියං අසල්ලීනං, වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො ආරද්ධො හොති, වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගං තස්මිං සමයෙ භික්ඛු භාවෙති, වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති.

‘‘ආරද්ධවීරියස්ස උප්පජ්ජති පීති නිරාමිසා. යස්මිං සමයෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො ආරද්ධවීරියස්ස උප්පජ්ජති පීති නිරාමිසා, පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො ආරද්ධො හොති, පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං තස්මිං සමයෙ භික්ඛු භාවෙති, පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති.

‘‘පීතිමනස්ස කායොපි පස්සම්භති, චිත්තම්පි පස්සම්භති. යස්මිං සමයෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පීතිමනස්ස කායොපි පස්සම්භති, චිත්තම්පි පස්සම්භති, පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො ආරද්ධො හොති, පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගං තස්මිං සමයෙ ¶ භික්ඛු භාවෙති, පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති.

‘‘පස්සද්ධකායස්ස ¶ සුඛිනො චිත්තං සමාධියති. යස්මිං සමයෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො පස්සද්ධකායස්ස සුඛිනො චිත්තං සමාධියති, සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො ආරද්ධො හොති, සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගං තස්මිං සමයෙ භික්ඛු භාවෙති, සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති.

‘‘සො තථාසමාහිතං චිත්තං සාධුකං අජ්ඣුපෙක්ඛිතා හොති. යස්මිං සමයෙ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු තථාසමාහිතං චිත්තං සාධුකං අජ්ඣුපෙක්ඛිතා හොති, උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො ආරද්ධො හොති, උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං තස්මිං සමයෙ භික්ඛු භාවෙති, උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගො තස්මිං සමයෙ භික්ඛුනො භාවනාපාරිපූරිං ගච්ඡති. එවං භාවිතා ඛො, භික්ඛවෙ, චත්තාරො සතිපට්ඨානා එවං බහුලීකතා සත්ත සම්බොජ්ඣඞ්ගෙ පරිපූරෙන්ති.

152. ‘‘කථං ¶ භාවිතා ච, භික්ඛවෙ, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා කථං බහුලීකතා විජ්ජාවිමුත්තිං පරිපූරෙන්ති ¶ ? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. ධම්මවිචයසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති…පෙ… වීරියසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති… පීතිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති… පස්සද්ධිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති… සමාධිසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති… උපෙක්ඛාසම්බොජ්ඣඞ්ගං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං භාවිතා ඛො, භික්ඛවෙ, සත්ත බොජ්ඣඞ්ගා එවං බහුලීකතා විජ්ජාවිමුත්තිං පරිපූරෙන්තී’’ති.

ඉදමවොච ¶ භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

ආනාපානස්සතිසුත්තං නිට්ඨිතං අට්ඨමං.

9. කායගතාසතිසුත්තං

153. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. අථ ඛො සම්බහුලානං භික්ඛූනං පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තානං උපට්ඨානසාලායං සන්නිසින්නානං සන්නිපතිතානං අයමන්තරාකථා ¶ උදපාදි – ‘‘අච්ඡරියං, ආවුසො, අබ්භුතං, ආවුසො! යාවඤ්චිදං තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන කායගතාසති [කායගතා සති (ස්යා. කං. පී.)] භාවිතා බහුලීකතා මහප්ඵලා වුත්තා මහානිසංසා’’ති. අයඤ්ච හිදං තෙසං භික්ඛූනං අන්තරාකථා විප්පකතා හොති, අථ ඛො භගවා සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙන උපට්ඨානසාලා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. නිසජ්ජ ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘කාය නුත්ථ, භික්ඛවෙ, එතරහි කථාය සන්නිසින්නා, කා ච පන වො අන්තරාකථා විප්පකතා’’ති? ‘‘ඉධ ¶ , භන්තෙ, අම්හාකං පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තානං උපට්ඨානසාලායං සන්නිසින්නානං සන්නිපතිතානං අයමන්තරාකථා උදපාදි – ‘අච්ඡරියං, ආවුසො, අබ්භුතං, ආවුසො! යාවඤ්චිදං තෙන භගවතා ජානතා පස්සතා අරහතා සම්මාසම්බුද්ධෙන කායගතාසති භාවිතා බහුලීකතා මහප්ඵලා වුත්තා මහානිසංසා’ති. අයං ඛො නො, භන්තෙ, අන්තරාකථා විප්පකතා, අථ භගවා අනුප්පත්තො’’ති.

154. ‘‘කථං ¶ භාවිතා ච, භික්ඛවෙ, කායගතාසති කථං බහුලීකතා මහප්ඵලා හොති මහානිසංසා? ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අරඤ්ඤගතො වා රුක්ඛමූලගතො වා සුඤ්ඤාගාරගතො වා නිසීදති පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා උජුං කායං පණිධාය පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා. සො සතොව අස්සසති සතොව පස්සසති; දීඝං වා අස්සසන්තො ‘දීඝං අස්සසාමී’ති පජානාති, දීඝං වා පස්සසන්තො ‘දීඝං පස්සසාමී’ති පජානාති; රස්සං වා අස්සසන්තො ‘රස්සං අස්සසාමී’ති පජානාති, රස්සං වා පස්සසන්තො ‘රස්සං පස්සසාමී’ති පජානාති; ‘සබ්බකායපටිසංවෙදී අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘සබ්බකායපටිසංවෙදී පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති; ‘පස්සම්භයං කායසඞ්ඛාරං අස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති, ‘පස්සම්භයං කායසඞ්ඛාරං පස්සසිස්සාමී’ති සික්ඛති. තස්ස එවං අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො යෙ ගෙහසිතා [ගෙහස්සිතා (ටීකා)] සරසඞ්කප්පා තෙ පහීයන්ති ¶ . තෙසං පහානා අජ්ඣත්තමෙව චිත්තං සන්තිට්ඨති සන්නිසීදති එකොදි හොති [එකොදී හොති (සී.), එකොදිභොති (ස්යා. කං.)] සමාධියති. එවං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායගතාසතිං [කායගතං සතිං (ස්යා. කං. පී.)] භාවෙති.

‘‘පුන ¶ චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ගච්ඡන්තො වා ‘ගච්ඡාමී’ති පජානාති, ඨිතො වා ‘ඨිතොම්හී’ති පජානාති, නිසින්නො වා ‘නිසින්නොම්හී’ති පජානාති, සයානො වා ‘සයානොම්හී’ති පජානාති. යථා යථා වා පනස්ස කායො පණිහිතො හොති, තථා තථා නං පජානාති. තස්ස එවං අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො යෙ ගෙහසිතා සරසඞ්කප්පා තෙ පහීයන්ති. තෙසං පහානා අජ්ඣත්තමෙව චිත්තං ¶ සන්තිට්ඨති සන්නිසීදති එකොදි හොති සමාධියති. එවම්පි, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායගතාසතිං භාවෙති.

‘‘පුන ¶ චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු අභික්කන්තෙ පටික්කන්තෙ සම්පජානකාරී හොති, ආලොකිතෙ විලොකිතෙ සම්පජානකාරී හොති, සමිඤ්ජිතෙ පසාරිතෙ සම්පජානකාරී හොති, සඞ්ඝාටිපත්තචීවරධාරණෙ සම්පජානකාරී හොති, අසිතෙ පීතෙ ඛායිතෙ සායිතෙ සම්පජානකාරී හොති, උච්චාරපස්සාවකම්මෙ සම්පජානකාරී හොති, ගතෙ ඨිතෙ නිසින්නෙ සුත්තෙ ජාගරිතෙ භාසිතෙ තුණ්හීභාවෙ සම්පජානකාරී හොති. තස්ස එවං අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො යෙ ගෙහසිතා සරසඞ්කප්පා තෙ පහීයන්ති. තෙසං පහානා අජ්ඣත්තමෙව චිත්තං සන්තිට්ඨති සන්නිසීදති එකොදි හොති සමාධියති. එවම්පි, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායගතාසතිං භාවෙති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඉමමෙව කායං උද්ධං පාදතලා අධො කෙසමත්ථකා තචපරියන්තං පූරං නානප්පකාරස්ස අසුචිනො පච්චවෙක්ඛති – ‘අත්ථි ඉමස්මිං කායෙ කෙසා ලොමා නඛා දන්තා තචො මංසං න්හාරු [නහාරු (සී. ස්යා. කං. පී.)] අට්ඨි අට්ඨිමිඤ්ජං වක්කං හදයං යකනං කිලොමකං පිහකං පප්ඵාසං අන්තං අන්තගුණං උදරියං කරීසං පිත්තං සෙම්හං පුබ්බො ලොහිතං සෙදො මෙදො අස්සු වසා ඛෙළො සිඞ්ඝාණිකා ලසිකා මුත්ත’න්ති.

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, උභතොමුඛා පුතොළි [මූතොළී (සී. ස්යා. කං. පී.)] පූරා නානාවිහිතස්ස ධඤ්ඤස්ස, සෙය්යථිදං – සාලීනං වීහීනං මුග්ගානං මාසානං තිලානං තණ්ඩුලානං, තමෙනං ¶ චක්ඛුමා පුරිසො මුඤ්චිත්වා පච්චවෙක්ඛෙය්ය – ‘ඉමෙ සාලී ඉමෙ වීහී ඉමෙ මුග්ගා ඉමෙ මාසා ඉමෙ තිලා ඉමෙ තණ්ඩුලා’ති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඉමමෙව කායං උද්ධං පාදතලා අධො කෙසමත්ථකා තචපරියන්තං පූරං ¶ ¶ නානප්පකාරස්ස අසුචිනො පච්චවෙක්ඛති – ‘අත්ථි ඉමස්මිං කායෙ කෙසා ලොමා නඛා දන්තා තචො මංසං න්හාරු අට්ඨි අට්ඨිමිඤ්ජං වක්කං හදයං යකනං කිලොමකං පිහකං පප්ඵාසං අන්තං අන්තගුණං උදරියං කරීසං පිත්තං සෙම්හං පුබ්බො ලොහිතං සෙදො මෙදො අස්සු වසා ඛෙළො සිඞ්ඝාණිකා ලසිකා මුත්ත’න්ති. තස්ස එවං අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො යෙ ගෙහසිතා සරසඞ්කප්පා තෙ පහීයන්ති. තෙසං පහානා අජ්ඣත්තමෙව චිත්තං සන්තිට්ඨති සන්නිසීදති එකොදි හොති සමාධියති. එවම්පි, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායගතාසතිං භාවෙති.

‘‘පුන ¶ චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඉමමෙව කායං යථාඨිතං යථාපණිහිතං ධාතුසො පච්චවෙක්ඛති – ‘අත්ථි ඉමස්මිං කායෙ පථවීධාතු ආපොධාතු තෙජොධාතු වායොධාතූ’ති.

‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, දක්ඛො ගොඝාතකො වා ගොඝාතකන්තෙවාසී වා ගාවිං වධිත්වා චතුමහාපථෙ [චාතුම්මහාපථෙ (සී. ස්යා. කං. පී.)] බිලසො විභජිත්වා [පටිවිභජිත්වා (සී. ස්යා. කං. පී.)] නිසින්නො අස්ස; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඉමමෙව කායං යථාඨිතං යථාපණිහිතං ධාතුසො පච්චවෙක්ඛති – ‘අත්ථි ඉමස්මිං කායෙ පථවීධාතු ආපොධාතු තෙජොධාතු වායොධාතූ’ති. තස්ස එවං අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො යෙ ගෙහසිතා ¶ සරසඞ්කප්පා තෙ පහීයන්ති. තෙසං පහානා අජ්ඣත්තමෙව චිත්තං සන්තිට්ඨති සන්නිසීදති එකොදි හොති සමාධියති. එවම්පි, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායගතාසතිං භාවෙති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සෙය්යථාපි පස්සෙය්ය සරීරං සිවථිකාය [සීවථිකාය (සී. ස්යා. කං. පී.)] ඡඩ්ඩිතං එකාහමතං වා ද්වීහමතං වා තීහමතං වා උද්ධුමාතකං විනීලකං විපුබ්බකජාතං. සො ඉමමෙව කායං උපසංහරති – ‘අයම්පි ඛො කායො එවංධම්මො එවංභාවී එවංඅනතීතො’ති [එතං අනතීතොති (සී.)]. තස්ස එවං අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො යෙ ගෙහසිතා සරසඞ්කප්පා තෙ පහීයන්ති. තෙසං පහානා අජ්ඣත්තමෙව චිත්තං සන්තිට්ඨති සන්නිසීදති එකොදි හොති සමාධියති. එවම්පි, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායගතාසතිං භාවෙති.

‘‘පුන ¶ චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සෙය්යථාපි පස්සෙය්ය සරීරං සිවථිකාය ඡඩ්ඩිතං කාකෙහි වා ඛජ්ජමානං කුලලෙහි වා ඛජ්ජමානං ගිජ්ඣෙහි වා ඛජ්ජමානං කඞ්කෙහි වා ඛජ්ජමානං සුනඛෙහි වා ඛජ්ජමානං බ්යග්ඝෙහි වා ඛජ්ජමානං දීපීහි වා ඛජ්ජමානං සිඞ්ගාලෙහි වා [ගිජ්ඣෙහි වා ඛජ්ජමානං සුවානෙහි වා ඛජ්ජමානං සිගාලෙහි වා (සී. ස්යා. කං. පී.)] ඛජ්ජමානං විවිධෙහි වා පාණකජාතෙහි ඛජ්ජමානං. සො ඉමමෙව කායං උපසංහරති – ‘අයම්පි ¶ ඛො කායො එවංධම්මො එවංභාවී එවංඅනතීතො’ති. තස්ස එවං අප්පමත්තස්ස…පෙ… එවම්පි, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායගතාසතිං භාවෙති.

‘‘පුන ¶ චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සෙය්යථාපි පස්සෙය්ය සරීරං සිවථිකාය ඡඩ්ඩිතං අට්ඨිකසඞ්ඛලිකං සමංසලොහිතං න්හාරුසම්බන්ධං…පෙ… අට්ඨිකසඞ්ඛලිකං ¶ නිම්මංසලොහිතමක්ඛිතං න්හාරුසම්බන්ධං…පෙ… අට්ඨිකසඞ්ඛලිකං අපගතමංසලොහිතං න්හාරුසම්බන්ධං…පෙ… අට්ඨිකානි අපගතසම්බන්ධානි [අපගතනහාරූසම්බන්ධානි (ස්යා. කං.)] දිසාවිදිසාවික්ඛිත්තානි [දිසාවිදිසාසු වික්ඛිතානි (සී. පී.)] අඤ්ඤෙන හත්ථට්ඨිකං අඤ්ඤෙන පාදට්ඨිකං අඤ්ඤෙන ගොප්ඵකට්ඨිකං [අඤ්ඤෙන ගොප්ඵකට්ඨිකන්ති ඉදං සී. ස්යා. කං. පී. පොත්ථකෙසු නත්ථි] අඤ්ඤෙන ජඞ්ඝට්ඨිකං අඤ්ඤෙන ඌරුට්ඨිකං අඤ්ඤෙන කටිට්ඨිකං [අඤ්ඤෙන කටට්ඨිකං අඤ්ඤෙන පිට්ඨිකණ්ඩකං අඤ්ඤෙන සීසකටාහං (සී. ස්යා. කං. පී.)] අඤ්ඤෙන ඵාසුකට්ඨිකං අඤ්ඤෙන පිට්ඨිට්ඨිකං අඤ්ඤෙන ඛන්ධට්ඨිකං අඤ්ඤෙන ගීවට්ඨිකං අඤ්ඤෙන හනුකට්ඨිකං අඤ්ඤෙන දන්තට්ඨිකං අඤ්ඤෙන සීසකටාහං [අඤ්ඤෙන කටට්ඨිකං අඤ්ඤෙන පිට්ඨිකණ්ඩකං අඤ්ඤෙන සීසකටාහං (සී. ස්යා. කං. පී.)]. සො ඉමමෙව කායං උපසංහරති – ‘අයම්පි ඛො කායො එවංධම්මො එවංභාවී එවංඅනතීතො’ති. තස්ස එවං අප්පමත්තස්ස…පෙ… එවම්පි, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායගතාසතිං භාවෙති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සෙය්යථාපි පස්සෙය්ය සරීරං සිවථිකාය ඡඩ්ඩිතං – අට්ඨිකානි සෙතානි සඞ්ඛවණ්ණපටිභාගානි [සඞ්ඛවණ්ණූපනිභානි (සී. ස්යා. කං. පී.)] …පෙ… අට්ඨිකානි පුඤ්ජකිතානි තෙරොවස්සිකානි…පෙ… අට්ඨිකානි පූතීනි චුණ්ණකජාතානි. සො ඉමමෙව කායං උපසංහරති – ‘අයම්පි ඛො කායො එවංධම්මො එවංභාවී එවංඅනතීතො’ති. තස්ස එවං අප්පමත්තස්ස…පෙ… එවම්පි, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායගතාසතිං භාවෙති.

155. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ඉමමෙව කායං විවෙකජෙන පීතිසුඛෙන අභිසන්දෙති ¶ පරිසන්දෙති පරිපූරෙති පරිප්ඵරති, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස විවෙකජෙන පීතිසුඛෙන අප්ඵුටං හොති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, දක්ඛො න්හාපකො [නහාපකො (සී. ස්යා. කං. පී.)] වා න්හාපකන්තෙවාසී වා කංසථාලෙ න්හානීයචුණ්ණානි [නහානීයචුණ්ණානි (සී. ස්යා. කං. පී.)] ආකිරිත්වා ¶ උදකෙන පරිප්ඵොසකං පරිප්ඵොසකං සන්නෙය්ය, සායං න්හානීයපිණ්ඩි [සාස්ස නහානීයපිණ්ඩී (සී. ස්යා. කං. පී.)] ස්නෙහානුගතා ස්නෙහපරෙතා සන්තරබාහිරා ඵුටා ස්නෙහෙන න ච පග්ඝරිණී; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඉමමෙව කායං විවෙකජෙන පීතිසුඛෙන ¶ අභිසන්දෙති පරිසන්දෙති පරිපූරෙති පරිප්ඵරති; නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස ¶ විවෙකජෙන පීතිසුඛෙන අප්ඵුටං හොති. තස්ස එවං අප්පමත්තස්ස…පෙ… එවම්පි, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායගතාසතිං භාවෙති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු විතක්කවිචාරානං වූපසමා…පෙ… දුතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ඉමමෙව කායං සමාධිජෙන පීතිසුඛෙන අභිසන්දෙති පරිසන්දෙති පරිපූරෙති පරිප්ඵරති; නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස සමාධිජෙන පීතිසුඛෙන අප්ඵුටං හොති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, උදකරහදො ගම්භීරො උබ්භිදොදකො [උබ්භිතොදකො (ස්යා. කං. ක.)]. තස්ස නෙවස්ස පුරත්ථිමාය දිසාය උදකස්ස ආයමුඛං න පච්ඡිමාය දිසාය උදකස්ස ආයමුඛං න උත්තරාය දිසාය උදකස්ස ආයමුඛං න දක්ඛිණාය දිසාය උදකස්ස ආයමුඛං; දෙවො ච න කාලෙන කාලං සම්මා ධාරං අනුප්පවෙච්ඡෙය්ය; අථ ඛො තම්හාව උදකරහදා සීතා වාරිධාරා උබ්භිජ්ජිත්වා තමෙව උදකරහදං සීතෙන වාරිනා අභිසන්දෙය්ය පරිසන්දෙය්ය පරිපූරෙය්ය පරිප්ඵරෙය්ය, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො උදකරහදස්ස සීතෙන වාරිනා අප්ඵුටං අස්ස; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඉමමෙව කායං සමාධිජෙන පීතිසුඛෙන අභිසන්දෙති පරිසන්දෙති පරිපූරෙති පරිප්ඵරති, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස සමාධිජෙන ¶ පීතිසුඛෙන අප්ඵුටං හොති. තස්ස එවං අප්පමත්තස්ස…පෙ… එවම්පි, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායගතාසතිං භාවෙති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පීතියා ච විරාගා…පෙ… තතියං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ඉමමෙව කායං නිප්පීතිකෙන සුඛෙන අභිසන්දෙති පරිසන්දෙති පරිපූරෙති පරිප්ඵරති, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස නිප්පීතිකෙන සුඛෙන අප්ඵුටං හොති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, උප්පලිනියං වා පදුමිනියං වා පුණ්ඩරීකිනියං වා අප්පෙකච්චානි උප්පලානි වා පදුමානි වා පුණ්ඩරීකානි වා ¶ උදකෙ ජාතානි උදකෙ සංවඩ්ඪානි උදකානුග්ගතානි අන්තොනිමුග්ගපොසීනි ¶ , තානි යාව චග්ගා යාව ච මූලා සීතෙන වාරිනා අභිසන්නානි පරිසන්නානි [අභිසන්දානි පරිසන්දානි (ක.)] පරිපූරානි පරිප්ඵුටානි, නාස්ස [න නෙසං (?)] කිඤ්චි සබ්බාවතං උප්පලානං වා පදුමානං වා පුණ්ඩරීකානං වා සීතෙන වාරිනා අප්ඵුටං අස්ස; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඉමමෙව කායං නිප්පීතිකෙන සුඛෙන අභිසන්දෙති පරිසන්දෙති පරිපූරෙති ¶ පරිප්ඵරති, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස නිප්පීතිකෙන සුඛෙන අප්ඵුටං හොති. තස්ස එවං අප්පමත්තස්ස…පෙ… එවම්පි, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායගතාසතිං භාවෙති.

‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සුඛස්ස ච පහානා…පෙ… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. සො ඉමමෙව කායං පරිසුද්ධෙන චෙතසා පරියොදාතෙන ඵරිත්වා නිසින්නො හොති; නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස පරිසුද්ධෙන චෙතසා පරියොදාතෙන අප්ඵුටං හොති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ ¶ , පුරිසො ඔදාතෙන වත්ථෙන සසීසං පාරුපිත්වා නිසින්නො අස්ස, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස ඔදාතෙන වත්ථෙන අප්ඵුටං අස්ස; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, භික්ඛු ඉමමෙව කායං පරිසුද්ධෙන චෙතසා පරියොදාතෙන ඵරිත්වා නිසින්නො හොති, නාස්ස කිඤ්චි සබ්බාවතො කායස්ස පරිසුද්ධෙන චෙතසා පරියොදාතෙන අප්ඵුටං හොති. තස්ස එවං අප්පමත්තස්ස ආතාපිනො පහිතත්තස්ස විහරතො යෙ ගෙහසිතා සරසඞ්කප්පා තෙ පහීයන්ති. තෙසං පහානා අජ්ඣත්තමෙව චිත්තං සන්තිට්ඨති, සන්නිසීදති එකොදි හොති සමාධියති. එවම්පි, භික්ඛවෙ, භික්ඛු කායගතාසතිං භාවෙති.

156. ‘‘යස්ස කස්සචි, භික්ඛවෙ, කායගතාසති භාවිතා බහුලීකතා, අන්තොගධාවාස්ස [අන්තොගධා තස්ස (සී. පී.)] කුසලා ධම්මා යෙ කෙචි විජ්ජාභාගියා. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, යස්ස කස්සචි මහාසමුද්දො චෙතසා ඵුටො, අන්තොගධාවාස්ස කුන්නදියො යා කාචි සමුද්දඞ්ගමා; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යස්ස කස්සචි කායගතාසති භාවිතා බහුලීකතා, අන්තොගධාවාස්ස කුසලා ධම්මා යෙ කෙචි විජ්ජාභාගියා.

‘‘යස්ස කස්සචි, භික්ඛවෙ, කායගතාසති අභාවිතා අබහුලීකතා, ලභති තස්ස මාරො ඔතාරං, ලභති තස්ස මාරො ආරම්මණං [ආරමණං (?)]. සෙය්යථාපි ¶ , භික්ඛවෙ, පුරිසො ගරුකං සිලාගුළං අල්ලමත්තිකාපුඤ්ජෙ පක්ඛිපෙය්ය. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, අපි නු තං ගරුකං සිලාගුළං අල්ලමත්තිකාපුඤ්ජෙ ලභෙථ ඔතාර’’න්ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘එවමෙව ¶ ඛො ¶ , භික්ඛවෙ, යස්ස කස්සචි කායගතාසති අභාවිතා අබහුලීකතා, ලභති තස්ස මාරො ඔතාරං, ලභති තස්ස මාරො ආරම්මණං. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, සුක්ඛං කට්ඨං කොළාපං [කොළාපං ආරකා උදකා ථලෙ නික්ඛිත්තං (ක.)]; අථ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය උත්තරාරණිං ආදාය – ‘අග්ගිං අභිනිබ්බත්තෙස්සාමි, තෙජො පාතුකරිස්සාමී’ති. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, අපි නු සො පුරිසො අමුං සුක්ඛං කට්ඨං කොළාපං උත්තරාරණිං ආදාය අභිමන්ථෙන්තො [අභිමන්ථෙන්තො (ස්යා. කං. පී. ක.)] අග්ගිං අභිනිබ්බත්තෙය්ය, තෙජො පාතුකරෙය්යා’’ති? ‘‘එවං ¶ , භන්තෙ’’. ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යස්ස කස්සචි කායගතාසති අභාවිතා අබහුලීකතා, ලභති තස්ස මාරො ඔතාරං, ලභති තස්ස මාරො ආරම්මණං. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, උදකමණිකො රිත්තො තුච්ඡො ආධාරෙ ඨපිතො; අථ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය උදකභාරං ආදාය. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, අපි නු සො පුරිසො ලභෙථ උදකස්ස නික්ඛෙපන’’න්ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යස්ස කස්සචි කායගතාසති අභාවිතා අබහුලීකතා, ලභති තස්ස මාරො ඔතාරං, ලභති තස්ස මාරො ආරම්මණං’’.

157. ‘‘යස්ස කස්සචි, භික්ඛවෙ, කායගතාසති භාවිතා බහුලීකතා, න තස්ස ලභති මාරො ඔතාරං, න තස්ස ලභති මාරො ආරම්මණං. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, පුරිසො ලහුකං සුත්තගුළං සබ්බසාරමයෙ අග්ගළඵලකෙ පක්ඛිපෙය්ය. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, අපි නු සො පුරිසො තං ලහුකං සුත්තගුළං සබ්බසාරමයෙ අග්ගළඵලකෙ ලභෙථ ඔතාර’’න්ති? ‘‘නො ¶ හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යස්ස කස්සචි කායගතාසති භාවිතා බහුලීකතා, න තස්ස ලභති මාරො ඔතාරං, න තස්ස ලභති මාරො ආරම්මණං. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, අල්ලං කට්ඨං සස්නෙහං [සස්නෙහං ආරකා උදකා ථලෙ නික්ඛිත්තං (ක.)]; අථ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය උත්තරාරණිං ආදාය – ‘අග්ගිං අභිනිබ්බත්තෙස්සාමි, තෙජො පාතුකරිස්සාමී’ති. තං කිං ¶ මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, අපි නු සො පුරිසො අමුං අල්ලං කට්ඨං සස්නෙහං උත්තරාරණිං ආදාය අභිමන්ථෙන්තො අග්ගිං අභිනිබ්බත්තෙය්ය, තෙජො පාතුකරෙය්යා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ ¶ , යස්ස කස්සචි කායගතාසති භාවිතා බහුලීකතා, න තස්ස ලභති මාරො ඔතාරං, න තස්ස ලභති මාරො ආරම්මණං. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, උදකමණිකො පූරො උදකස්ස සමතිත්තිකො කාකපෙය්යො ආධාරෙ ඨපිතො; අථ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය උදකභාරං ආදාය. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, අපි නු සො පුරිසො ලභෙථ උදකස්ස නික්ඛෙපන’’න්ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යස්ස කස්සචි කායගතාසති භාවිතා බහුලීකතා, න තස්ස ලභති මාරො ඔතාරං, න තස්ස ලභති මාරො ආරම්මණං’’.

158. ‘‘යස්ස කස්සචි, භික්ඛවෙ, කායගතාසති භාවිතා බහුලීකතා, සො යස්ස යස්ස අභිඤ්ඤාසච්ඡිකරණීයස්ස ධම්මස්ස චිත්තං අභිනින්නාමෙති අභිඤ්ඤාසච්ඡිකිරියාය, තත්ර තත්රෙව සක්ඛිභබ්බතං පාපුණාති සති සතිආයතනෙ. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, උදකමණිකො පූරො උදකස්ස සමතිත්තිකො ¶ කාකපෙය්යො ආධාරෙ ඨපිතො. තමෙනං බලවා පුරිසො යතො යතො ආවිඤ්ඡෙය්ය, ආගච්ඡෙය්ය උදක’’න්ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යස්ස කස්සචි කායගතාසති භාවිතා ¶ බහුලීකතා සො, යස්ස යස්ස අභිඤ්ඤාසච්ඡිකරණීයස්ස ධම්මස්ස චිත්තං අභිනින්නාමෙති අභිඤ්ඤාසච්ඡිකිරියාය, තත්ර තත්රෙව සක්ඛිභබ්බතං පාපුණාති සති සතිආයතනෙ. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, සමෙ භූමිභාගෙ චතුරස්සා පොක්ඛරණී [පොක්ඛරිණී (සී.)] අස්ස ආළිබන්ධා පූරා උදකස්ස සමතිත්තිකා කාකපෙය්යා. තමෙනං බලවා පුරිසො යතො යතො ආළිං මුඤ්චෙය්ය ආගච්ඡෙය්ය උදක’’න්ති? ‘‘එවං ¶ , භන්තෙ’’. ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යස්ස කස්සචි කායගතාසති භාවිතා බහුලීකතා, සො යස්ස යස්ස අභිඤ්ඤාසච්ඡිකරණීයස්ස ධම්මස්ස චිත්තං අභිනින්නාමෙති අභිඤ්ඤාසච්ඡිකිරියාය, තත්ර තත්රෙව සක්ඛිභබ්බතං පාපුණාති සති සතිආයතනෙ. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, සුභූමියං චතුමහාපථෙ ආජඤ්ඤරථො යුත්තො අස්ස ඨිතො ඔධස්තපතොදො [ඔභස්තපතොදො (ක.), උභන්තරපටොදො (ස්යා. කං.) අව + ධංසු + ත = ඔධස්ත-ඉතිපදවිභාගො]; තමෙනං දක්ඛො යොග්ගාචරියො අස්සදම්මසාරථි අභිරුහිත්වා වාමෙන හත්ථෙන රස්මියො ගහෙත්වා දක්ඛිණෙන හත්ථෙන පතොදං ගහෙත්වා යෙනිච්ඡකං යදිච්ඡකං සාරෙය්යාපි ¶ පච්චාසාරෙය්යාපි; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යස්ස කස්සචි කායගතාසති භාවිතා බහුලීකතා, සො යස්ස යස්ස අභිඤ්ඤාසච්ඡිකරණීයස්ස ධම්මස්ස චිත්තං අභිනින්නාමෙති අභිඤ්ඤාසච්ඡිකිරියාය ¶ , තත්ර තත්රෙව සක්ඛිභබ්බතං පාපුණාති සති සතිආයතනෙ’’.

159. ‘‘කායගතාය, භික්ඛවෙ, සතියා ආසෙවිතාය භාවිතාය බහුලීකතාය යානීකතාය වත්ථුකතාය අනුට්ඨිතාය පරිචිතාය සුසමාරද්ධාය දසානිසංසා පාටිකඞ්ඛා. අරතිරතිසහො හොති, න ච තං අරති සහති, උප්පන්නං අරතිං අභිභුය්ය විහරති.

‘‘භයභෙරවසහො හොති, න ච තං භයභෙරවං සහති, උප්පන්නං භයභෙරවං අභිභුය්ය විහරති.

‘‘ඛමො හොති සීතස්ස උණ්හස්ස ජිඝච්ඡාය පිපාසාය ඩංසමකසවාතාතපසරීසපසම්ඵස්සානං දුරුත්තානං දුරාගතානං වචනපථානං, උප්පන්නානං සාරීරිකානං වෙදනානං දුක්ඛානං තිබ්බානං ඛරානං කටුකානං අසාතානං අමනාපානං පාණහරානං අධිවාසකජාතිකො හොති.

‘‘චතුන්නං ඣානානං ආභිචෙතසිකානං දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරානං ¶ නිකාමලාභී හොති අකිච්ඡලාභී අකසිරලාභී.

‘‘සො අනෙකවිහිතං ඉද්ධිවිධං පච්චානුභොති. එකොපි හුත්වා බහුධා හොති, බහුධාපි හුත්වා එකො හොති, ආවිභාවං…පෙ… යාව බ්රහ්මලොකාපි කායෙන වසං වත්තෙති.

‘‘දිබ්බාය ¶ සොතධාතුයා විසුද්ධාය අතික්කන්තමානුසිකාය උභො සද්දෙ සුණාති දිබ්බෙ ච මානුසෙ ච, යෙ දූරෙ සන්තිකෙ ච…පෙ….

‘‘පරසත්තානං පරපුග්ගලානං චෙතසා චෙතො පරිච්ච පජානාති. සරාගං වා චිත්තං ‘සරාගං චිත්ත’න්ති පජානාති, වීතරාගං වා චිත්තං…පෙ… සදොසං වා චිත්තං… වීතදොසං වා චිත්තං… සමොහං වා චිත්තං… වීතමොහං වා චිත්තං… සංඛිත්තං වා ¶ චිත්තං… වික්ඛිත්තං වා චිත්තං… මහග්ගතං වා චිත්තං… අමහග්ගතං වා චිත්තං… සඋත්තරං වා චිත්තං… අනුත්තරං වා චිත්තං… සමාහිතං වා චිත්තං… අසමාහිතං වා චිත්තං… විමුත්තං වා චිත්තං… අවිමුත්තං වා චිත්තං ‘අවිමුත්තං චිත්ත’න්ති පජානාති.

‘‘සො අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති, සෙය්යථිදං – එකම්පි ¶ ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො…පෙ… ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති.

‘‘දිබ්බෙන ¶ චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ, සුගතෙ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති.

‘‘ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරති.

‘‘කායගතාය, භික්ඛවෙ, සතියා ආසෙවිතාය භාවිතාය බහුලීකතාය යානීකතාය වත්ථුකතාය අනුට්ඨිතාය පරිචිතාය සුසමාරද්ධාය ඉමෙ දසානිසංසා පාටිකඞ්ඛා’’ති.

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

කායගතාසතිසුත්තං නිට්ඨිතං නවමං.

10. සඞ්ඛාරුපපත්තිසුත්තං

160. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච – ‘‘සඞ්ඛාරුපපත්තිං [සඞ්ඛාරූපපත්තිං (ස්යා. කං.), සඞ්ඛාරුප්පත්තිං (සී. පී.)] වො, භික්ඛවෙ, දෙසෙස්සාමි, තං සුණාථ, සාධුකං මනසි කරොථ; භාසිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –

161. ‘‘ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සද්ධාය සමන්නාගතො හොති, සීලෙන සමන්නාගතො හොති, සුතෙන සමන්නාගතො හොති, චාගෙන සමන්නාගතො හොති, පඤ්ඤාය සමන්නාගතො හොති. තස්ස එවං හොති – ‘අහො වතාහං කායස්ස භෙදා පරං මරණා ඛත්තියමහාසාලානං [ඛත්තියමහාසාලානං වා (ස්යා. කං. පී.)] සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය’න්ති. සො තං චිත්තං දහති, තං චිත්තං අධිට්ඨාති, තං චිත්තං භාවෙති ¶ . තස්ස තෙ සඞ්ඛාරා ච විහාරා [විහාරො (සී. පී.)] ච එවං භාවිතා එවං බහුලීකතා ¶ තත්රුපපත්තියා [තත්රූපපත්තියා (ස්යා. කං.), තත්රුප්පත්තියා (සී. පී.)] සංවත්තන්ති. අයං, භික්ඛවෙ, මග්ගො අයං පටිපදා තත්රුපපත්තියා සංවත්තති.

162. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සද්ධාය සමන්නාගතො හොති, සීලෙන සමන්නාගතො හොති, සුතෙන සමන්නාගතො හොති, චාගෙන සමන්නාගතො හොති, පඤ්ඤාය සමන්නාගතො හොති. තස්ස එවං හොති – ‘අහො වතාහං කායස්ස භෙදා පරං මරණා බ්රාහ්මණමහාසාලානං…පෙ… ගහපතිමහාසාලානං ¶ [බ්රාහ්මණමහාසාලානං වා ගහපතිමහාසාලානං වා (ස්යා. කං. පී.)] සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය’න්ති. සො තං චිත්තං දහති, තං චිත්තං අධිට්ඨාති, තං චිත්තං භාවෙති. තස්ස තෙ සඞ්ඛාරා ච විහාරා ච එවං භාවිතා එවං බහුලීකතා තත්රුපපත්තියා සංවත්තන්ති. අයං, භික්ඛවෙ, මග්ගො අයං පටිපදා තත්රුපපත්තියා සංවත්තති.

163. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සද්ධාය සමන්නාගතො හොති, සීලෙන සමන්නාගතො හොති, සුතෙන සමන්නාගතො හොති, චාගෙන සමන්නාගතො හොති, පඤ්ඤාය සමන්නාගතො හොති. තස්ස සුතං හොති – ‘චාතුමහාරාජිකා [චාතුම්මහාරාජිකා (සී. ස්යා. කං. පී.)] දෙවා දීඝායුකා වණ්ණවන්තො සුඛබහුලා’ති. තස්ස එවං හොති – ‘අහො වතාහං කායස්ස භෙදා පරං මරණා චාතුමහාරාජිකානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය’න්ති ¶ . සො තං චිත්තං දහති, තං චිත්තං අධිට්ඨාති, තං චිත්තං භාවෙති. තස්ස තෙ සඞ්ඛාරා ච විහාරා ච එවං භාවිතා එවං බහුලීකතා තත්රුපපත්තියා සංවත්තන්ති. අයං, භික්ඛවෙ, මග්ගො අයං පටිපදා තත්රුපපත්තියා සංවත්තති.

164. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සද්ධාය සමන්නාගතො හොති, සීලෙන සමන්නාගතො හොති, සුතෙන සමන්නාගතො හොති, චාගෙන සමන්නාගතො හොති, පඤ්ඤාය සමන්නාගතො හොති. තස්ස සුතං හොති – තාවතිංසා දෙවා…පෙ… යාමා දෙවා… තුසිතා දෙවා… නිම්මානරතී දෙවා… පරනිම්මිතවසවත්තී දෙවා දීඝායුකා වණ්ණවන්තො සුඛබහුලාති. තස්ස එවං හොති – ‘අහො වතාහං කායස්ස භෙදා පරං මරණා පරනිම්මිතවසවත්තීනං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය’න්ති ¶ . සො තං චිත්තං දහති, තං චිත්තං අධිට්ඨාති, තං චිත්තං භාවෙති. තස්ස තෙ සඞ්ඛාරා ච විහාරා ච එවං ¶ භාවිතා එවං බහුලීකතා තත්රුපපත්තියා සංවත්තන්ති. අයං, භික්ඛවෙ, මග්ගො අයං පටිපදා තත්රුපපත්තියා සංවත්තති.

165. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සද්ධාය සමන්නාගතො ¶ හොති, සීලෙන සමන්නාගතො හොති, සුතෙන සමන්නාගතො හොති, චාගෙන සමන්නාගතො හොති, පඤ්ඤාය සමන්නාගතො හොති. තස්ස සුතං හොති – ‘සහස්සො බ්රහ්මා දීඝායුකො වණ්ණවා සුඛබහුලො’ති. සහස්සො, භික්ඛවෙ, බ්රහ්මා සහස්සිලොකධාතුං [සහස්සිං ලොකධාතුං (සී.)] ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා [අධිමුඤ්චිත්වා (ක.)] විහරති. යෙපි තත්ථ සත්තා උපපන්නා තෙපි ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, චක්ඛුමා පුරිසො එකං ආමණ්ඩං හත්ථෙ කරිත්වා පච්චවෙක්ඛෙය්ය; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, සහස්සො බ්රහ්මා සහස්සිලොකධාතුං ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති. යෙපි තත්ථ සත්තා උපපන්නා තෙපි ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති. තස්ස එවං හොති – ‘අහො වතාහං කායස්ස භෙදා පරං මරණා සහස්සස්ස බ්රහ්මුනො සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය’න්ති. සො තං චිත්තං දහති, තං චිත්තං අධිට්ඨාති, තං චිත්තං භාවෙති. තස්ස තෙ සඞ්ඛාරා ච විහාරා ච එවං භාවිතා එවං බහුලීකතා තත්රුපපත්තියා සංවත්තන්ති. අයං, භික්ඛවෙ, මග්ගො අයං පටිපදා තත්රුපපත්තියා සංවත්තති.

166. ‘‘පුන ¶ චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සද්ධාය සමන්නාගතො හොති, සීලෙන සමන්නාගතො හොති, සුතෙන… චාගෙන… පඤ්ඤාය සමන්නාගතො හොති. තස්ස සුතං හොති – ද්විසහස්සො බ්රහ්මා…පෙ… තිසහස්සො බ්රහ්මා… චතුසහස්සො බ්රහ්මා… පඤ්චසහස්සො බ්රහ්මා දීඝායුකො වණ්ණවා ¶ සුඛබහුලොති. පඤ්චසහස්සො, භික්ඛවෙ, බ්රහ්මා පඤ්චසහස්සිලොකධාතුං ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති. යෙපි තත්ථ සත්තා උපපන්නා තෙපි ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, චක්ඛුමා පුරිසො පඤ්ච ආමණ්ඩානි හත්ථෙ කරිත්වා පච්චවෙක්ඛෙය්ය; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, පඤ්චසහස්සො බ්රහ්මා පඤ්චසහස්සිලොකධාතුං ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති. යෙපි තත්ථ සත්තා උපපන්නා තෙපි ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති. තස්ස එවං හොති – ‘අහො වතාහං කායස්ස භෙදා පරං මරණා පඤ්චසහස්සස්ස බ්රහ්මුනො සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය’න්ති. සො තං චිත්තං දහති, තං චිත්තං අධිට්ඨාති, තං චිත්තං භාවෙති. තස්ස ¶ තෙ සඞ්ඛාරා ච විහාරා ච එවං භාවිතා එවං බහුලීකතා තත්රුපපත්තියා සංවත්තන්ති. අයං, භික්ඛවෙ, මග්ගො අයං පටිපදා තත්රුපපත්තියා සංවත්තති.

167. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සද්ධාය සමන්නාගතො හොති, සීලෙන සමන්නාගතො හොති, සුතෙන… චාගෙන… පඤ්ඤාය සමන්නාගතො හොති. තස්ස සුතං හොති – ‘දසසහස්සො ¶ බ්රහ්මා දීඝායුකො වණ්ණවා සුඛබහුලො’ති. දසසහස්සො, භික්ඛවෙ, බ්රහ්මා දසසහස්සිලොකධාතුං ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා ¶ විහරති. යෙපි තත්ථ සත්තා උපපන්නා තෙපි ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, මණි වෙළුරියො සුභො ජාතිමා අට්ඨංසො සුපරිකම්මකතො පණ්ඩුකම්බලෙ නික්ඛිත්තො භාසතෙ ච තපතෙ ච [භාසති ච තපති ච (සී. ස්යා. කං. පී.)] විරොචති ච; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, දසසහස්සො බ්රහ්මා දසසහස්සිලොකධාතුං ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති. යෙපි තත්ථ සත්තා උපපන්නා තෙපි ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති. තස්ස එවං හොති – ‘අහො වතාහං කායස්ස භෙදා පරං මරණා දසසහස්සස්ස බ්රහ්මුනො සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය’න්ති. සො තං චිත්තං දහති, තං චිත්තං අධිට්ඨාති, තං චිත්තං භාවෙති. තස්ස තෙ සඞ්ඛාරා ච විහාරා ච එවං භාවිතා එවං බහුලීකතා තත්රුපපත්තියා සංවත්තන්ති. අයං, භික්ඛවෙ, මග්ගො අයං පටිපදා තත්රුපපත්තියා සංවත්තති.

168. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සද්ධාය සමන්නාගතො හොති, සීලෙන… සුතෙන… චාගෙන… පඤ්ඤාය සමන්නාගතො හොති. තස්ස සුතං හොති – ‘සතසහස්සො බ්රහ්මා දීඝායුකො වණ්ණවා සුඛබහුලො’ති. සතසහස්සො, භික්ඛවෙ, බ්රහ්මා සතසහස්සිලොකධාතුං ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති. යෙපි තත්ථ සත්තා උපපන්නා තෙපි ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, නික්ඛං ජම්බොනදං [නෙක්ඛං (සී. ස්යා. කං. පී.)] දක්ඛකම්මාරපුත්තඋක්කාමුඛසුකුසලසම්පහට්ඨං ¶ පණ්ඩුකම්බලෙ ¶ නික්ඛිත්තං භාසතෙ ච තපතෙ ච විරොචති ච; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, සතසහස්සො බ්රහ්මා සතසහස්සිලොකධාතුං ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති. යෙපි තත්ථ සත්තා උපපන්නා තෙපි ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති. තස්ස එවං හොති – ‘අහො වතාහං කායස්ස භෙදා පරං මරණා සතසහස්සස්ස බ්රහ්මුනො සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය’න්ති ¶ . සො තං චිත්තං දහති, තං චිත්තං අධිට්ඨාති, තං චිත්තං භාවෙති. තස්ස තෙ සඞ්ඛාරා ච විහාරා ච එවං භාවිතා එවං බහුලීකතා තත්රුපපත්තියා සංවත්තන්ති. අයං, භික්ඛවෙ, මග්ගො අයං පටිපදා තත්රුපපත්තියා සංවත්තති.

169. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සද්ධාය සමන්නාගතො හොති, සීලෙන… සුතෙන… චාගෙන… පඤ්ඤාය සමන්නාගතො හොති. තස්ස සුතං හොති – ආභා දෙවා…පෙ… පරිත්තාභා දෙවා… අප්පමාණාභා දෙවා… ආභස්සරා දෙවා දීඝායුකා වණ්ණවන්තො සුඛබහුලාති. තස්ස එවං හොති – ‘අහො වතාහං කායස්ස භෙදා පරං මරණා ආභස්සරානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය’න්ති. සො තං චිත්තං දහති, තං චිත්තං අධිට්ඨාති, තං චිත්තං භාවෙති. තස්ස තෙ සඞ්ඛාරා ච විහාරා ච එවං භාවිතා එවං බහුලීකතා තත්රුපපත්තියා සංවත්තන්ති. අයං, භික්ඛවෙ, මග්ගො අයං පටිපදා තත්රුපපත්තියා සංවත්තති.

170. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සද්ධාය සමන්නාගතො හොති, සීලෙන ¶ … සුතෙන… චාගෙන… පඤ්ඤාය සමන්නාගතො හොති. තස්ස සුතං හොති – පරිත්තසුභා දෙවා…පෙ… අප්පමාණසුභා දෙවා… සුභකිණ්හා දෙවා දීඝායුකා වණ්ණවන්තො සුඛබහුලාති. තස්ස එවං හොති – ‘අහො වතාහං කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුභකිණ්හානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය’න්ති. සො තං චිත්තං දහති, තං චිත්තං අධිට්ඨාති, තං චිත්තං භාවෙති. තස්ස තෙ සඞ්ඛාරා ච විහාරා ච එවං භාවිතා එවං බහුලීකතා තත්රුපපත්තියා සංවත්තන්ති. අයං, භික්ඛවෙ, මග්ගො අයං පටිපදා තත්රුපපත්තියා සංවත්තති.

171. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සද්ධාය සමන්නාගතො හොති, සීලෙන… සුතෙන… චාගෙන… පඤ්ඤාය සමන්නාගතො හොති. තස්ස ¶ සුතං හොති – වෙහප්ඵලා දෙවා…පෙ… අවිහා දෙවා… අතප්පා දෙවා… සුදස්සා දෙවා… සුදස්සී දෙවා… අකනිට්ඨා දෙවා දීඝායුකා වණ්ණවන්තො සුඛබහුලාති. තස්ස එවං හොති – ‘අහො වතාහං කායස්ස භෙදා පරං මරණා ¶ අකනිට්ඨානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය’න්ති. සො තං චිත්තං දහති, තං චිත්තං අධිට්ඨාති, තං චිත්තං භාවෙති. තස්ස තෙ සඞ්ඛාරා ච විහාරා ¶ ච එවං භාවිතා එවං බහුලීකතා තත්රුපපත්තියා සංවත්තන්ති. අයං, භික්ඛවෙ, මග්ගො අයං පටිපදා තත්රුපපත්තියා සංවත්තති.

172. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සද්ධාය සමන්නාගතො හොති, සීලෙන… සුතෙන… චාගෙන… පඤ්ඤාය සමන්නාගතො හොති. තස්ස සුතං හොති – ‘ආකාසානඤ්චායතනූපගා දෙවා දීඝායුකා චිරට්ඨිතිකා සුඛබහුලා’ති ¶ . තස්ස එවං හොති – ‘අහො වතාහං කායස්ස භෙදා පරං මරණා ආකාසානඤ්චායතනූපගානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය’න්ති. සො තං චිත්තං දහති, තං චිත්තං අධිට්ඨාති, තං චිත්තං භාවෙති. තස්ස තෙ සඞ්ඛාරා ච විහාරා ච එවං භාවිතා එවං බහුලීකතා තත්රුපපත්තියා සංවත්තන්ති. අයං, භික්ඛවෙ, මග්ගො අයං පටිපදා තත්රුපපත්තියා සංවත්තති.

173. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සද්ධාය සමන්නාගතො හොති, සීලෙන… සුතෙන… චාගෙන… පඤ්ඤාය සමන්නාගතො හොති. තස්ස සුතං හොති – ‘විඤ්ඤාණඤ්චායතනූපගා දෙවා දීඝායුකා චිරට්ඨිතිකා සුඛබහුලා’ති. තස්ස එවං හොති – ‘අහො වතාහං කායස්ස භෙදා පරං මරණා විඤ්ඤාණඤ්චායතනූපගානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය’න්ති. සො තං චිත්තං දහති, තං චිත්තං අධිට්ඨාති, තං චිත්තං භාවෙති. තස්ස තෙ සඞ්ඛාරා ච විහාරා ච එවං භාවිතා එවං බහුලීකතා තත්රුපපත්තියා සංවත්තන්ති. අයං, භික්ඛවෙ, මග්ගො අයං පටිපදා තත්රුපපත්තියා සංවත්තති.

174. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සද්ධාය සමන්නාගතො හොති, සීලෙන… සුතෙන… චාගෙන… පඤ්ඤාය සමන්නාගතො හොති. තස්ස සුතං හොති – ආකිඤ්චඤ්ඤායතනූපගා දෙවා…පෙ… නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනූපගා දෙවා දීඝායුකා චිරට්ඨිතිකා සුඛබහුලාති. තස්ස එවං හොති – ‘අහො වතාහං කායස්ස භෙදා පරං මරණා නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනූපගානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජෙය්ය’න්ති. සො තං චිත්තං දහති, තං චිත්තං අධිට්ඨාති, තං චිත්තං භාවෙති. තස්ස තෙ සඞ්ඛාරා ච විහාරා ච එවං භාවිතා එවං බහුලීකතා තත්රුපපත්තියා සංවත්තන්ති. අයං, භික්ඛවෙ, මග්ගො අයං පටිපදා තත්රුපපත්තියා සංවත්තති.

175. ‘‘පුන ¶ චපරං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු සද්ධාය සමන්නාගතො හොති, සීලෙන… සුතෙන… චාගෙන… ¶ පඤ්ඤාය සමන්නාගතො හොති. තස්ස එවං හොති ¶ – ‘අහො වතාහං ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය’න්ති. සො ආසවානං ඛයා අනාසවං චෙතොවිමුත්තිං පඤ්ඤාවිමුත්තිං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහරති. අයං, භික්ඛවෙ, භික්ඛු න කත්ථචි උපපජ්ජතී’’ති [න කත්ථචි උපපජ්ජති, න කුහිඤ්චි උපපජ්ජතීති (සී. පී.), න කත්ථචි උපපජ්ජති, න කුහිඤ්චි උපසම්පජ්ජ විහරතීති. (ක.)].

ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.

සඞ්ඛාරුපපත්තිසුත්තං නිට්ඨිතං දසමං.

අනුපදවග්ගො නිට්ඨිතො දුතියො.

තස්සුද්දානං –

අනුපාද-සොධන-පොරිසධම්මො, සෙවිතබ්බ-බහුධාතු-විභත්ති;

බුද්ධස්ස කිත්තිනාම-චත්තාරීසෙන, ආනාපානො කායගතො උපපත්ති [ඉතො පරං ස්යා. කං. ක. පොත්ථකෙසු එවම්පි දිස්සති –-§චන්දකෙ විමලෙ පරිසුද්ධෙ, පුණ්ණසම්මොදිනිරොධඅත්තනො;§දන්ධා බහුජනසෙවිතං ධම්මවරං, යං අනුපදං වග්ගවරං දුතියාති].