📜
3. සුඤ්ඤතවග්ගො
1. චූළසුඤ්ඤතසුත්තං
176. එවං ¶ ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති පුබ්බාරාමෙ මිගාරමාතුපාසාදෙ. අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘එකමිදං, භන්තෙ, සමයං භගවා සක්කෙසු විහරති නගරකං නාම සක්යානං නිගමො. තත්ථ මෙ, භන්තෙ, භගවතො සම්මුඛා සුතං, සම්මුඛා පටිග්ගහිතං – ‘සුඤ්ඤතාවිහාරෙනාහං, ආනන්ද, එතරහි බහුලං විහරාමී’ති. කච්චි මෙතං, භන්තෙ, සුස්සුතං සුග්ගහිතං සුමනසිකතං සූපධාරිත’’න්ති? ‘‘තග්ඝ තෙ එතං, ආනන්ද, සුස්සුතං සුග්ගහිතං සුමනසිකතං සූපධාරිතං. පුබ්බෙපාහං [පුබ්බෙචාහං (සී. ස්යා. කං. පී.)], ආනන්ද, එතරහිපි [එතරහි ච (සබ්බත්ථ)] සුඤ්ඤතාවිහාරෙන බහුලං විහරාමි. සෙය්යථාපි, ආනන්ද, අයං මිගාරමාතුපාසාදො සුඤ්ඤො හත්ථිගවස්සවළවෙන, සුඤ්ඤො ජාතරූපරජතෙන, සුඤ්ඤො ඉත්ථිපුරිසසන්නිපාතෙන අත්ථි චෙවිදං අසුඤ්ඤතං යදිදං – භික්ඛුසඞ්ඝං පටිච්ච එකත්තං; එවමෙව ඛො, ආනන්ද, භික්ඛු අමනසිකරිත්වා ගාමසඤ්ඤං, අමනසිකරිත්වා මනුස්සසඤ්ඤං, අරඤ්ඤසඤ්ඤං පටිච්ච මනසි කරොති එකත්තං ¶ . තස්ස අරඤ්ඤසඤ්ඤාය චිත්තං පක්ඛන්දති පසීදති සන්තිට්ඨති අධිමුච්චති. සො එවං පජානාති – ‘යෙ අස්සු දරථා ගාමසඤ්ඤං පටිච්ච තෙධ න සන්ති, යෙ අස්සු දරථා මනුස්සසඤ්ඤං පටිච්ච තෙධ න සන්ති, අත්ථි චෙවායං දරථමත්තා යදිදං – අරඤ්ඤසඤ්ඤං පටිච්ච එකත්ත’න්ති. සො ‘සුඤ්ඤමිදං සඤ්ඤාගතං ගාමසඤ්ඤායා’ති පජානාති, ‘සුඤ්ඤමිදං සඤ්ඤාගතං මනුස්සසඤ්ඤායා’ති පජානාති, ‘අත්ථි චෙවිදං අසුඤ්ඤතං යදිදං – අරඤ්ඤසඤ්ඤං පටිච්ච එකත්ත’න්ති. ඉති යඤ්හි ඛො තත්ථ න හොති තෙන තං සුඤ්ඤං සමනුපස්සති, යං පන තත්ථ අවසිට්ඨං ¶ හොති තං ‘සන්තමිදං ¶ අත්ථී’’’ති පජානාති. එවම්පිස්ස එසා, ආනන්ද, යථාභුච්චා අවිපල්ලත්ථා පරිසුද්ධා සුඤ්ඤතාවක්කන්ති භවති.
177. ‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, භික්ඛු අමනසිකරිත්වා මනුස්සසඤ්ඤං, අමනසිකරිත්වා අරඤ්ඤසඤ්ඤං, පථවීසඤ්ඤං පටිච්ච මනසි කරොති එකත්තං. තස්ස පථවීසඤ්ඤාය ¶ චිත්තං පක්ඛන්දති පසීදති සන්තිට්ඨති අධිමුච්චති. සෙය්යථාපි, ආනන්ද, ආසභචම්මං සඞ්කුසතෙන සුවිහතං විගතවලිකං; එවමෙව ඛො, ආනන්ද, භික්ඛු යං ඉමිස්සා පථවියා උක්කූලවික්කූලං නදීවිදුග්ගං ඛාණුකණ්ටකට්ඨානං පබ්බතවිසමං තං සබ්බං [සබ්බං (ක.)] අමනසිකරිත්වා පථවීසඤ්ඤං පටිච්ච මනසි කරොති එකත්තං. තස්ස පථවීසඤ්ඤාය චිත්තං පක්ඛන්දති පසීදති සන්තිට්ඨති අධිමුච්චති. සො එවං පජානාති – ‘යෙ අස්සු දරථා මනුස්සසඤ්ඤං පටිච්ච තෙධ න සන්ති, යෙ අස්සු දරථා අරඤ්ඤසඤ්ඤං ¶ පටිච්ච තෙධ න සන්ති, අත්ථි චෙවායං දරථමත්තා යදිදං – පථවීසඤ්ඤං පටිච්ච එකත්ත’න්ති. සො ‘සුඤ්ඤමිදං සඤ්ඤාගතං මනුස්සසඤ්ඤායා’ති පජානාති, ‘සුඤ්ඤමිදං සඤ්ඤාගතං අරඤ්ඤසඤ්ඤායා’ති පජානාති, ‘අත්ථි චෙවිදං අසුඤ්ඤතං යදිදං – පථවීසඤ්ඤං පටිච්ච එකත්ත’න්ති. ඉති යඤ්හි ඛො තත්ථ න හොති තෙන තං සුඤ්ඤං සමනුපස්සති, යං පන තත්ථ අවසිට්ඨං හොති තං ‘සන්තමිදං අත්ථී’ති පජානාති. එවම්පිස්ස එසා, ආනන්ද, යථාභුච්චා අවිපල්ලත්ථා පරිසුද්ධා සුඤ්ඤතාවක්කන්ති භවති.
178. ‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, භික්ඛු අමනසිකරිත්වා අරඤ්ඤසඤ්ඤං, අමනසිකරිත්වා පථවීසඤ්ඤං, ආකාසානඤ්චායතනසඤ්ඤං පටිච්ච මනසි කරොති එකත්තං. තස්ස ආකාසානඤ්චායතනසඤ්ඤාය චිත්තං පක්ඛන්දති පසීදති සන්තිට්ඨති අධිමුච්චති. සො එවං පජානාති – ‘යෙ අස්සු දරථා අරඤ්ඤසඤ්ඤං පටිච්ච තෙධ න සන්ති, යෙ අස්සු දරථා පථවීසඤ්ඤං ¶ පටිච්ච තෙධ න සන්ති, අත්ථි චෙවායං දරථමත්තා යදිදං – ආකාසානඤ්චායතනසඤ්ඤං පටිච්ච එකත්ත’න්ති. සො ‘සුඤ්ඤමිදං සඤ්ඤාගතං අරඤ්ඤසඤ්ඤායා’ති පජානාති, ‘සුඤ්ඤමිදං සඤ්ඤාගතං පථවීසඤ්ඤායා’ති පජානාති, ‘අත්ථි චෙවිදං අසුඤ්ඤතං යදිදං – ආකාසානඤ්චායතනසඤ්ඤං පටිච්ච එකත්ත’න්ති. ඉති යඤ්හි ඛො තත්ථ න හොති තෙන තං සුඤ්ඤං සමනුපස්සති, යං පන තත්ථ අවසිට්ඨං හොති තං ‘සන්තමිදං අත්ථී’ති පජානාති. එවම්පිස්ස එසා, ආනන්ද ¶ , යථාභුච්චා අවිපල්ලත්ථා පරිසුද්ධා සුඤ්ඤතාවක්කන්ති භවති.
179. ‘‘පුන ¶ චපරං, ආනන්ද, භික්ඛු අමනසිකරිත්වා පථවීසඤ්ඤං, අමනසිකරිත්වා ආකාසානඤ්චායතනසඤ්ඤං, විඤ්ඤාණඤ්චායතනසඤ්ඤං පටිච්ච මනසි කරොති එකත්තං. තස්ස විඤ්ඤාණඤ්චායතනසඤ්ඤාය චිත්තං පක්ඛන්දති පසීදති සන්තිට්ඨති අධිමුච්චති. සො එවං පජානාති – ‘යෙ අස්සු දරථා පථවීසඤ්ඤං ¶ පටිච්ච තෙධ න සන්ති, යෙ අස්සු දරථා ආකාසානඤ්චායතනසඤ්ඤං පටිච්ච තෙධ න සන්ති, අත්ථි චෙවායං දරථමත්තා යදිදං – විඤ්ඤාණඤ්චායතනසඤ්ඤං පටිච්ච එකත්ත’න්ති. සො ‘සුඤ්ඤමිදං සඤ්ඤාගතං පථවීසඤ්ඤායා’ති පජානාති, ‘සුඤ්ඤමිදං සඤ්ඤාගතං ආකාසානඤ්චායතනසඤ්ඤායා’ති පජානාති, ‘අත්ථි චෙවිදං අසුඤ්ඤතං යදිදං – විඤ්ඤාණඤ්චායතනසඤ්ඤං පටිච්ච එකත්ත’න්ති. ඉති යඤ්හි ඛො තත්ථ න හොති තෙන තං සුඤ්ඤං සමනුපස්සති, යං පන තත්ථ අවසිට්ඨං හොති තං ‘සන්තමිදං අත්ථී’ති පජානාති. එවම්පිස්ස එසා, ආනන්ද, යථාභුච්චා අවිපල්ලත්ථා පරිසුද්ධා සුඤ්ඤතාවක්කන්ති භවති.
180. ‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, භික්ඛු අමනසිකරිත්වා ආකාසානඤ්චායතනසඤ්ඤං, අමනසිකරිත්වා විඤ්ඤාණඤ්චායතනසඤ්ඤං, ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඤ්ඤං පටිච්ච මනසි කරොති එකත්තං. තස්ස ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඤ්ඤාය චිත්තං පක්ඛන්දති පසීදති සන්තිට්ඨති අධිමුච්චති. සො එවං පජානාති – ‘යෙ අස්සු දරථා ආකාසානඤ්චායතනසඤ්ඤං පටිච්ච තෙධ න ¶ සන්ති, යෙ අස්සු දරථා විඤ්ඤාණඤ්චායතනසඤ්ඤං පටිච්ච තෙධ න සන්ති, අත්ථි චෙවායං දරථමත්තා යදිදං – ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඤ්ඤං පටිච්ච එකත්ත’න්ති. සො ‘සුඤ්ඤමිදං සඤ්ඤාගතං ආකාසානඤ්චායතනසඤ්ඤායා’ති පජානාති, ‘සුඤ්ඤමිදං ¶ සඤ්ඤාගතං විඤ්ඤාණඤ්චායතනසඤ්ඤායා’ති පජානාති, ‘අත්ථි චෙවිදං අසුඤ්ඤතං යදිදං – ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඤ්ඤං පටිච්ච එකත්ත’න්ති. ඉති යඤ්හි ඛො තත්ථ න හොති තෙන තං සුඤ්ඤං සමනුපස්සති, යං පන තත්ථ අවසිට්ඨං හොති තං ‘සන්තමිදං අත්ථී’ති පජානාති. එවම්පිස්ස එසා, ආනන්ද, යථාභුච්චා අවිපල්ලත්ථා පරිසුද්ධා සුඤ්ඤතාවක්කන්ති භවති.
181. ‘‘පුන චපරං, ආනන්ද භික්ඛු අමනසිකරිත්වා විඤ්ඤාණඤ්චායතනසඤ්ඤං, අමනසිකරිත්වා ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඤ්ඤං, නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤං පටිච්ච මනසි කරොති එකත්තං. තස්ස නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤාය චිත්තං පක්ඛන්දති පසීදති සන්තිට්ඨති අධිමුච්චති. සො එවං පජානාති – ‘යෙ අස්සු දරථා විඤ්ඤාණඤ්චායතනසඤ්ඤං පටිච්ච තෙධ න ¶ සන්ති, යෙ අස්සු දරථා ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඤ්ඤං පටිච්ච තෙධ න සන්ති, අත්ථි චෙවායං දරථමත්තා යදිදං – නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤං පටිච්ච එකත්ත’න්ති. සො ‘සුඤ්ඤමිදං සඤ්ඤාගතං විඤ්ඤාණඤ්චායතනසඤ්ඤායා’ති පජානාති, ‘සුඤ්ඤමිදං සඤ්ඤාගතං ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඤ්ඤායා’ති පජානාති, ‘අත්ථි චෙවිදං අසුඤ්ඤතං ¶ යදිදං – නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤං පටිච්ච එකත්ත’න්ති ¶ . ඉති යඤ්හි ඛො තත්ථ න හොති තෙන තං සුඤ්ඤං සමනුපස්සති, යං පන තත්ථ අවසිට්ඨං හොති තං ‘සන්තමිදං අත්ථී’ති පජානාති. එවම්පිස්ස එසා, ආනන්ද, යථාභුච්චා අවිපල්ලත්ථා පරිසුද්ධා සුඤ්ඤතාවක්කන්ති භවති.
182. ‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, භික්ඛු අමනසිකරිත්වා ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඤ්ඤං, අමනසිකරිත්වා නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤං, අනිමිත්තං චෙතොසමාධිං පටිච්ච මනසි කරොති එකත්තං. තස්ස අනිමිත්තෙ චෙතොසමාධිම්හි චිත්තං පක්ඛන්දති පසීදති සන්තිට්ඨති අධිමුච්චති. සො එවං පජානාති – ‘යෙ අස්සු දරථා ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඤ්ඤං පටිච්ච තෙධ න සන්ති, යෙ අස්සු දරථා නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤං පටිච්ච තෙධ න සන්ති, අත්ථි චෙවායං දරථමත්තා යදිදං – ඉමමෙව කායං පටිච්ච සළායතනිකං ජීවිතපච්චයා’ති ¶ . සො ‘සුඤ්ඤමිදං සඤ්ඤාගතං ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඤ්ඤායා’ති පජානාති, ‘සුඤ්ඤමිදං සඤ්ඤාගතං නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤායා’ති පජානාති, ‘අත්ථි චෙවිදං අසුඤ්ඤතං යදිදං – ඉමමෙව කායං පටිච්ච සළායතනිකං ජීවිතපච්චයා’ති. ඉති යඤ්හි ඛො තත්ථ න හොති තෙන තං සුඤ්ඤං සමනුපස්සති, යං පන තත්ථ අවසිට්ඨං හොති තං ‘සන්තමිදං අත්ථී’ති පජානාති. එවම්පිස්ස එසා, ආනන්ද, යථාභුච්චා අවිපල්ලත්ථා පරිසුද්ධා සුඤ්ඤතාවක්කන්ති භවති.
183. ‘‘පුන චපරං, ආනන්ද, භික්ඛු අමනසිකරිත්වා ආකිඤ්චඤ්ඤායතනසඤ්ඤං, අමනසිකරිත්වා නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනසඤ්ඤං, අනිමිත්තං චෙතොසමාධිං ¶ පටිච්ච මනසි කරොති එකත්තං. තස්ස අනිමිත්තෙ චෙතොසමාධිම්හි චිත්තං පක්ඛන්දති පසීදති සන්තිට්ඨති අධිමුච්චති. සො එවං පජානාති – ‘අයම්පි ඛො අනිමිත්තො චෙතොසමාධි අභිසඞ්ඛතො අභිසඤ්චෙතයිතො’. ‘යං ඛො පන කිඤ්චි අභිසඞ්ඛතං අභිසඤ්චෙතයිතං තදනිච්චං නිරොධධම්ම’න්ති පජානාති. තස්ස එවං ජානතො එවං පස්සතො කාමාසවාපි චිත්තං විමුච්චති, භවාසවාපි චිත්තං විමුච්චති, අවිජ්ජාසවාපි චිත්තං විමුච්චති. විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං හොති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාති. සො එවං පජානාති – ‘යෙ අස්සු දරථා ¶ කාමාසවං පටිච්ච තෙධ න සන්ති, යෙ අස්සු දරථා භවාසවං පටිච්ච තෙධ න සන්ති, යෙ අස්සු දරථා අවිජ්ජාසවං පටිච්ච තෙධ න සන්ති, අත්ථි චෙවායං දරථමත්තා යදිදං – ඉමමෙව කායං පටිච්ච සළායතනිකං ¶ ජීවිතපච්චයා’ති. සො ‘සුඤ්ඤමිදං සඤ්ඤාගතං කාමාසවෙනා’ති පජානාති, ‘සුඤ්ඤමිදං සඤ්ඤාගතං භවාසවෙනා’ති පජානාති, ‘සුඤ්ඤමිදං සඤ්ඤාගතං අවිජ්ජාසවෙනා’ති පජානාති, ‘අත්ථි චෙවිදං අසුඤ්ඤතං යදිදං – ඉමමෙව කායං පටිච්ච සළායතනිකං ජීවිතපච්චයා’ති. ඉති යඤ්හි ඛො තත්ථ න හොති තෙන තං සුඤ්ඤං සමනුපස්සති, යං පන තත්ථ අවසිට්ඨං හොති තං ‘සන්තමිදං අත්ථී’ති පජානාති. එවම්පිස්ස එසා, ආනන්ද, යථාභුච්චා අවිපල්ලත්ථා ¶ පරිසුද්ධා පරමානුත්තරා සුඤ්ඤතාවක්කන්ති භවති.
184. ‘‘යෙපි හි කෙචි, ආනන්ද, අතීතමද්ධානං සමණා වා බ්රාහ්මණා ¶ වා පරිසුද්ධං පරමානුත්තරං සුඤ්ඤතං උපසම්පජ්ජ විහරිංසු, සබ්බෙ තෙ ඉමංයෙව පරිසුද්ධං පරමානුත්තරං සුඤ්ඤතං උපසම්පජ්ජ විහරිංසු. යෙපි [යෙ (සී. පී.)] හි කෙචි, ආනන්ද, අනාගතමද්ධානං සමණා වා බ්රාහ්මණා වා පරිසුද්ධං පරමානුත්තරං සුඤ්ඤතං උපසම්පජ්ජ විහරිස්සන්ති, සබ්බෙ තෙ ඉමංයෙව පරිසුද්ධං පරමානුත්තරං සුඤ්ඤතං උපසම්පජ්ජ විහරිස්සන්ති. යෙපි [යෙ (සී. පී.)] හි කෙචි, ආනන්ද, එතරහි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා පරිසුද්ධං පරමානුත්තරං සුඤ්ඤතං උපසම්පජ්ජ විහරන්ති, සබ්බෙ තෙ ඉමංයෙව පරිසුද්ධං පරමානුත්තරං සුඤ්ඤතං උපසම්පජ්ජ විහරන්ති. තස්මාතිහ, ආනන්ද, ‘පරිසුද්ධං පරමානුත්තරං සුඤ්ඤතං උපසම්පජ්ජ විහරිස්සාමා’ති [විහරිස්සාමීති (පී. ක.)] – එවඤ්හි වො [තෙ (ක.)], ආනන්ද, සික්ඛිතබ්බ’’න්ති.
ඉදමවොච භගවා. අත්තමනො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො භාසිතං අභිනන්දීති.
චූළසුඤ්ඤතසුත්තං නිට්ඨිතං පඨමං.
2. මහාසුඤ්ඤතසුත්තං
185. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සක්කෙසු විහරති කපිලවත්ථුස්මිං නිග්රොධාරාමෙ. අථ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය කපිලවත්ථුං පිණ්ඩාය පාවිසි. කපිලවත්ථුස්මිං පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො යෙන කාළඛෙමකස්ස සක්කස්ස විහාරො තෙනුපසඞ්කමි දිවාවිහාරාය. තෙන ඛො පන සමයෙන කාළඛෙමකස්ස ¶ සක්කස්ස විහාරෙ සම්බහුලානි සෙනාසනානි පඤ්ඤත්තානි හොන්ති. අද්දසා ඛො භගවා කාළඛෙමකස්ස සක්කස්ස විහාරෙ සම්බහුලානි සෙනාසනානි ¶ පඤ්ඤත්තානි. දිස්වාන භගවතො එතදහොසි – ‘‘සම්බහුලානි ඛො කාළඛෙමකස්ස සක්කස්ස විහාරෙ සෙනාසනානි පඤ්ඤත්තානි. සම්බහුලා නු ඛො ඉධ භික්ඛූ විහරන්තී’’ති.
186. තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා ආනන්දො සම්බහුලෙහි භික්ඛූහි සද්ධිං ඝටාය සක්කස්ස විහාරෙ චීවරකම්මං කරොති. අථ ඛො භගවා සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙන ඝටාය සක්කස්ස විහාරො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. නිසජ්ජ ඛො භගවා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘සම්බහුලානි ඛො, ආනන්ද, කාළඛෙමකස්ස ¶ සක්කස්ස විහාරෙ සෙනාසනානි පඤ්ඤත්තානි. සම්බහුලා නු ඛො එත්ථ භික්ඛූ විහරන්තී’’ති? ‘‘සම්බහුලානි, භන්තෙ, කාළඛෙමකස්ස සක්කස්ස විහාරෙ සෙනාසනානි පඤ්ඤත්තානි. සම්බහුලා භික්ඛූ එත්ථ විහරන්ති. චීවරකාරසමයො නො, භන්තෙ, වත්තතී’’ති.
‘‘න ඛො, ආනන්ද, භික්ඛු සොභති සඞ්ගණිකාරාමො සඞ්ගණිකරතො සඞ්ගණිකාරාමතං අනුයුත්තො ගණාරාමො ගණරතො ගණසම්මුදිතො. සො වතානන්ද, භික්ඛු සඞ්ගණිකාරාමො සඞ්ගණිකරතො සඞ්ගණිකාරාමතං අනුයුත්තො ගණාරාමො ගණරතො ගණසම්මුදිතො යං තං නෙක්ඛම්මසුඛං පවිවෙකසුඛං උපසමසුඛං සම්බොධිසුඛං [සම්බොධසුඛං (සී. පී.), සම්බොධසුඛං චිත්තෙකග්ගතාසුඛං (ක.) උපරි අරණවිභඞ්ගසුත්තෙ පන සම්බොධිසුඛන්ත්වෙව දිස්සති] තස්ස සුඛස්ස නිකාමලාභී භවිස්සති අකිච්ඡලාභී අකසිරලාභීති – නෙතං ඨානං විජ්ජති. යො ච ඛො සො, ආනන්ද, භික්ඛු එකො ගණස්මා වූපකට්ඨො විහරති තස්සෙතං භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං යං තං නෙක්ඛම්මසුඛං පවිවෙකසුඛං උපසමසුඛං සම්බොධිසුඛං ¶ තස්ස සුඛස්ස නිකාමලාභී භවිස්සති අකිච්ඡලාභී අකසිරලාභීති – ඨානමෙතං විජ්ජති.
‘‘සො වතානන්ද, භික්ඛු සඞ්ගණිකාරාමො සඞ්ගණිකරතො සඞ්ගණිකාරාමතං අනුයුත්තො ගණාරාමො ගණරතො ගණසම්මුදිතො සාමායිකං වා කන්තං චෙතොවිමුත්තිං උපසම්පජ්ජ විහරිස්සති අසාමායිකං වා අකුප්පන්ති – නෙතං ඨානං විජ්ජති. යො ච ඛො සො, ආනන්ද, භික්ඛු එකො ගණස්මා වූපකට්ඨො ¶ විහරති තස්සෙතං භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං සාමායිකං වා කන්තං චෙතොවිමුත්තිං ¶ උපසම්පජ්ජ විහරිස්සති අසාමායිකං වා අකුප්පන්ති – ඨානමෙතං විජ්ජති.
‘‘නාහං, ආනන්ද, එකං රූපම්පි [එකරූපම්පි (සී.)] සමනුපස්සාමි යත්ථ රත්තස්ස යථාභිරතස්ස රූපස්ස විපරිණාමඤ්ඤථාභාවා න උප්පජ්ජෙය්යුං සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සූපායාසා.
187. ‘‘අයං ¶ ඛො පනානන්ද, විහාරො තථාගතෙන අභිසම්බුද්ධො යදිදං – සබ්බනිමිත්තානං අමනසිකාරා අජ්ඣත්තං සුඤ්ඤතං උපසම්පජ්ජ විහරිතුං [විහරතං (ක. සී.), විහරති (ස්යා. කං. ක.)]. තත්ර චෙ, ආනන්ද, තථාගතං ඉමිනා විහාරෙන විහරන්තං භවන්ති [භගවන්තං (සී. ස්යා. කං. ක.)] උපසඞ්කමිතාරො භික්ඛූ භික්ඛුනියො උපාසකා උපාසිකායො රාජානො රාජමහාමත්තා තිත්ථියා තිත්ථියසාවකා. තත්රානන්ද, තථාගතො විවෙකනින්නෙනෙව චිත්තෙන විවෙකපොණෙන විවෙකපබ්භාරෙන වූපකට්ඨෙන නෙක්ඛම්මාභිරතෙන බ්යන්තීභූතෙන සබ්බසො ආසවට්ඨානීයෙහි ධම්මෙහි අඤ්ඤදත්ථු උය්යොජනිකපටිසංයුත්තංයෙව කථං කත්තා හොති. තස්මාතිහානන්ද, භික්ඛු චෙපි ආකඞ්ඛෙය්ය – ‘අජ්ඣත්තං සුඤ්ඤතං උපසම්පජ්ජ විහරෙය්ය’න්ති, තෙනානන්ද, භික්ඛුනා අජ්ඣත්තමෙව චිත්තං සණ්ඨපෙතබ්බං සන්නිසාදෙතබ්බං එකොදි කාතබ්බං සමාදහාතබ්බං.
188. ‘‘කථඤ්චානන්ද, භික්ඛු අජ්ඣත්තමෙව චිත්තං සණ්ඨපෙති සන්නිසාදෙති එකොදිං කරොති [එකොදිකරොති (සී. ස්යා. කං. පී.)] සමාදහති? ඉධානන්ද, භික්ඛු විවිච්චෙව කාමෙහි විවිච්ච අකුසලෙහි ධම්මෙහි…පෙ… පඨමං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති…පෙ… දුතියං ඣානං… තතියං ඣානං… චතුත්ථං ඣානං උපසම්පජ්ජ විහරති. එවං ඛො, ආනන්ද, භික්ඛු අජ්ඣත්තමෙව චිත්තං සණ්ඨපෙති සන්නිසාදෙති එකොදිං කරොති සමාදහති. සො ¶ අජ්ඣත්තං සුඤ්ඤතං මනසි කරොති. තස්ස අජ්ඣත්තං සුඤ්ඤතං මනසිකරොතො සුඤ්ඤතාය චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චති ¶ . එවං සන්තමෙතං, ආනන්ද, භික්ඛු එවං පජානාති – ‘අජ්ඣත්තං ¶ සුඤ්ඤතං ඛො මෙ මනසිකරොතො අජ්ඣත්තං සුඤ්ඤතාය චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චතී’ති. ඉතිහ තත්ථ සම්පජානො හොති. සො බහිද්ධා සුඤ්ඤතං මනසි කරොති…පෙ… සො අජ්ඣත්තබහිද්ධා සුඤ්ඤතං මනසි කරොති ¶ …පෙ… සො ආනෙඤ්ජං මනසි කරොති. තස්ස ආනෙඤ්ජං මනසිකරොතො ආනෙඤ්ජාය චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චති. එවං සන්තමෙතං, ආනන්ද, භික්ඛු එවං පජානාති – ‘ආනෙඤ්ජං ඛො මෙ මනසිකරොතො ආනෙඤ්ජාය චිත්තං න පක්ඛන්දති නප්පසීදති න සන්තිට්ඨති න විමුච්චතී’ති. ඉතිහ තත්ථ සම්පජානො හොති.
‘‘තෙනානන්ද, භික්ඛුනා තස්මිංයෙව පුරිමස්මිං සමාධිනිමිත්තෙ අජ්ඣත්තමෙව චිත්තං සණ්ඨපෙතබ්බං සන්නිසාදෙතබ්බං එකොදි කාතබ්බං සමාදහාතබ්බං. සො අජ්ඣත්තං සුඤ්ඤතං මනසි කරොති. තස්ස අජ්ඣත්තං සුඤ්ඤතං මනසිකරොතො අජ්ඣත්තං සුඤ්ඤතාය චිත්තං පක්ඛන්දති පසීදති සන්තිට්ඨති විමුච්චති. එවං සන්තමෙතං, ආනන්ද, භික්ඛු එවං පජානාති – ‘අජ්ඣත්තං සුඤ්ඤතං ඛො මෙ මනසිකරොතො අජ්ඣත්තං සුඤ්ඤතාය චිත්තං පක්ඛන්දති පසීදති සන්තිට්ඨති විමුච්චතී’ති. ඉතිහ තත්ථ සම්පජානො හොති. සො බහිද්ධා සුඤ්ඤතං මනසි කරොති…පෙ… සො අජ්ඣත්තබහිද්ධා සුඤ්ඤතං මනසි කරොති…පෙ… සො ආනෙඤ්ජං මනසි කරොති. තස්ස ආනෙඤ්ජං මනසිකරොතො ආනෙඤ්ජාය චිත්තං පක්ඛන්දති පසීදති සන්තිට්ඨති විමුච්චති. එවං සන්තමෙතං, ආනන්ද, භික්ඛු එවං පජානාති – ‘ආනෙඤ්ජං ඛො මෙ ¶ මනසිකරොතො ආනෙඤ්ජාය චිත්තං පක්ඛන්දති පසීදති සන්තිට්ඨති විමුච්චතී’ති. ඉතිහ තත්ථ සම්පජානො හොති.
189. ‘‘තස්ස චෙ, ආනන්ද, භික්ඛුනො ඉමිනා විහාරෙන විහරතො චඞ්කමාය චිත්තං නමති, සො චඞ්කමති – ‘එවං මං චඞ්කමන්තං නාභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවිස්සන්තී’ති ¶ . ඉතිහ තත්ථ සම්පජානො හොති. තස්ස චෙ, ආනන්ද, භික්ඛුනො ඉමිනා විහාරෙන විහරතො ඨානාය චිත්තං නමති, සො තිට්ඨති – ‘එවං මං ඨිතං නාභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවිස්සන්තී’ති. ඉතිහ තත්ථ සම්පජානො හොති. තස්ස චෙ, ආනන්ද, භික්ඛුනො ඉමිනා විහාරෙන විහරතො නිසජ්ජාය චිත්තං නමති, සො නිසීදති – ‘එවං මං නිසින්නං නාභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවිස්සන්තී’ති. ඉතිහ තත්ථ සම්පජානො හොති. තස්ස චෙ, ආනන්ද, භික්ඛුනො ඉමිනා විහාරෙන විහරතො සයනාය චිත්තං නමති ¶ , සො සයති – ‘එවං මං සයන්තං නාභිජ්ඣාදොමනස්සා පාපකා අකුසලා ධම්මා අන්වාස්සවිස්සන්තී’ති. ඉතිහ තත්ථ සම්පජානො හොති.
‘‘තස්ස ¶ චෙ, ආනන්ද, භික්ඛුනො ඉමිනා විහාරෙන විහරතො කථාය [භස්සාය (සී.), භාසාය (ස්යා. කං. පී.)] චිත්තං නමති, සො – ‘යායං කථා හීනා ගම්මා පොථුජ්ජනිකා අනරියා අනත්ථසංහිතා න නිබ්බිදාය න විරාගාය න නිරොධාය න උපසමාය න අභිඤ්ඤාය න සම්බොධාය න නිබ්බානාය සංවත්තති, සෙය්යථිදං – රාජකථා චොරකථා මහාමත්තකථා සෙනාකථා භයකථා යුද්ධකථා ¶ අන්නකථා පානකථා වත්ථකථා සයනකථා මාලාකථා ගන්ධකථා ඤාතිකථා යානකථා ගාමකථා නිගමකථා නගරකථා ජනපදකථා ඉත්ථිකථා සුරාකථා විසිඛාකථා කුම්භට්ඨානකථා පුබ්බපෙතකථා නානත්තකථා ලොකක්ඛායිකා සමුද්දක්ඛායිකා ඉතිභවාභවකථා ඉති වා ඉති – එවරූපිං කථං න කථෙස්සාමී’ති. ඉතිහ තත්ථ සම්පජානො හොති. යා ච ඛො අයං, ආනන්ද, කථා අභිසල්ලෙඛිකා චෙතොවිනීවරණසප්පායා [චෙතොවිචාරණසප්පායා (සී. ස්යා. කං.), චෙතොවිවරණසප්පායා (පී.)] එකන්තනිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය උපසමාය අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය නිබ්බානාය සංවත්තති, සෙය්යථිදං – අප්පිච්ඡකථා සන්තුට්ඨිකථා පවිවෙකකථා අසංසග්ගකථා වීරියාරම්භකථා සීලකථා සමාධිකථා පඤ්ඤාකථා විමුත්තිකථා විමුත්තිඤාණදස්සනකථා ඉති – ‘එවරූපිං කථං කථෙස්සාමී’ති. ඉතිහ තත්ථ සම්පජානො හොති.
‘‘තස්ස චෙ, ආනන්ද, භික්ඛුනො ඉමිනා විහාරෙන විහරතො විතක්කාය ¶ චිත්තං නමති, සො – ‘යෙ තෙ විතක්කා හීනා ගම්මා පොථුජ්ජනිකා අනරියා අනත්ථසංහිතා න නිබ්බිදාය න විරාගාය න නිරොධාය න උපසමාය න අභිඤ්ඤාය න සම්බොධාය න නිබ්බානාය සංවත්තන්ති, සෙය්යථිදං – කාමවිතක්කො බ්යාපාදවිතක්කො විහිංසාවිතක්කො ඉති එවරූපෙ විතක්කෙ [එවරූපෙන විතක්කෙන (සී. ස්යා. කං. ක.)] න විතක්කෙස්සාමී’ති. ඉතිහ තත්ථ සම්පජානො හොති. යෙ ච ඛො ඉමෙ, ආනන්ද, විතක්කා අරියා නිය්යානිකා නිය්යන්ති තක්කරස්ස සම්මාදුක්ඛක්ඛයාය, සෙය්යථිදං – නෙක්ඛම්මවිතක්කො අබ්යාපාදවිතක්කො අවිහිංසාවිතක්කො ඉති – ‘එවරූපෙ විතක්කෙ [එවරූපෙන විතක්කෙන (ක.)] විතක්කෙස්සාමී’ති. ඉතිහ තත්ථ සම්පජානො හොති.
190. ‘‘පඤ්ච ¶ ඛො ඉමෙ, ආනන්ද, කාමගුණා. කතමෙ පඤ්ච? චක්ඛුවිඤ්ඤෙය්යා රූපා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා රජනීයා, සොතවිඤ්ඤෙය්යා ¶ සද්දා… ඝානවිඤ්ඤෙය්යා ගන්ධා… ජිව්හාවිඤ්ඤෙය්යා රසා… කායවිඤ්ඤෙය්යා ඵොට්ඨබ්බා ඉට්ඨා කන්තා මනාපා පියරූපා කාමූපසංහිතා ¶ රජනීයා – ඉමෙ ඛො, ආනන්ද, පඤ්ච කාමගුණා යත්ථ භික්ඛුනා අභික්ඛණං සකං චිත්තං පච්චවෙක්ඛිතබ්බං – ‘අත්ථි නු ඛො මෙ ඉමෙසු පඤ්චසු කාමගුණෙසු අඤ්ඤතරස්මිං වා අඤ්ඤතරස්මිං වා ආයතනෙ උප්පජ්ජති චෙතසො සමුදාචාරො’ති? සචෙ, ආනන්ද, භික්ඛු පච්චවෙක්ඛමානො එවං පජානාති – ‘අත්ථි ඛො මෙ ඉමෙසු පඤ්චසු කාමගුණෙසු අඤ්ඤතරස්මිං වා අඤ්ඤතරස්මිං වා ආයතනෙ උප්පජ්ජති චෙතසො සමුදාචාරො’ති, එවං සන්තමෙතං [එවං සන්තං (අට්ඨ.)], ආනන්ද, භික්ඛු එවං පජානාති – ‘යො ඛො ඉමෙසු පඤ්චසු කාමගුණෙසු ඡන්දරාගො සො මෙ නප්පහීනො’ති. ඉතිහ තත්ථ සම්පජානො හොති. සචෙ පනානන්ද, භික්ඛු පච්චවෙක්ඛමානො එවං පජානාති – ‘නත්ථි ඛො මෙ ඉමෙසු පඤ්චසු කාමගුණෙසු අඤ්ඤතරස්මිං වා අඤ්ඤතරස්මිං වා ආයතනෙ උප්පජ්ජති චෙතසො සමුදාචාරො’ති, එවං සන්තමෙතං, ආනන්ද, භික්ඛු එවං පජානාති – ‘යො ඛො ඉමෙසු පඤ්චසු කාමගුණෙසු ඡන්දරාගො සො මෙ පහීනො’ති. ඉතිහ තත්ථ සම්පජානො හොති.
191. ‘‘පඤ්ච ඛො ඉමෙ, ආනන්ද, උපාදානක්ඛන්ධා යත්ථ භික්ඛුනා උදයබ්බයානුපස්සිනා විහාතබ්බං – ‘ඉති රූපං ඉති රූපස්ස සමුදයො ¶ ඉති රූපස්ස අත්ථඞ්ගමො, ඉති වෙදනා… ¶ ඉති සඤ්ඤා… ඉති සඞ්ඛාරා… ඉති විඤ්ඤාණං ඉති විඤ්ඤාණස්ස සමුදයො ඉති විඤ්ඤාණස්ස අත්ථඞ්ගමො’ති. තස්ස ඉමෙසු පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු උදයබ්බයානුපස්සිනො විහරතො යො පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු අස්මිමානො සො පහීයති. එවං සන්තමෙතං, ආනන්ද, භික්ඛු එවං පජානාති – ‘යො ඛො ඉමෙසු පඤ්චසු උපාදානක්ඛන්ධෙසු අස්මිමානො සො මෙ පහීනො’ති. ඉතිහ තත්ථ සම්පජානො හොති. ඉමෙ ඛො තෙ, ආනන්ද, ධම්මා එකන්තකුසලා කුසලායාතිකා [ධම්මා එකන්තකුසලායතිකා (සබ්බත්ථ) අට්ඨකථාටීකා ඔලොකෙතබ්බා] අරියා ලොකුත්තරා අනවක්කන්තා පාපිමතා. තං කිං මඤ්ඤසි, ආනන්ද, කං අත්ථවසං සම්පස්සමානො අරහති සාවකො සත්ථාරං අනුබන්ධිතුං අපි පණුජ්ජමානො’’ති [අපි පනුජ්ජමානොපීති (ක. සී.), අපි පයුජ්ජමානොති (ස්යා. කං. පී.)]? ‘‘භගවංමූලකා නො, භන්තෙ, ධම්මා භගවංනෙත්තිකා භගවංපටිසරණා ¶ . සාධු වත, භන්තෙ, භගවන්තංයෙව පටිභාතු එතස්ස භාසිතස්ස අත්ථො. භගවතො සුත්වා භික්ඛූ ධාරෙස්සන්තී’’ති.
192. ‘‘න ඛො, ආනන්ද, අරහති සාවකො සත්ථාරං අනුබන්ධිතුං, යදිදං සුත්තං ගෙය්යං වෙය්යාකරණං තස්ස හෙතු [වෙය්යාකරණස්ස හෙතු (ක.)]. තං කිස්ස හෙතු? දීඝරත්තස්ස [දීඝරත්තං + අස්සාති පදච්ඡෙදො] හි තෙ, ආනන්ද, ධම්මා සුතා ධාතා වචසා පරිචිතා මනසානුපෙක්ඛිතා දිට්ඨියා සුප්පටිවිද්ධා. යා ච ඛො අයං, ආනන්ද, කථා අභිසල්ලෙඛිකා චෙතොවිනීවරණසප්පායා එකන්තනිබ්බිදාය විරාගාය නිරොධාය උපසමා අභිඤ්ඤාය සම්බොධාය ¶ නිබ්බානාය සංවත්තති, සෙය්යථිදං – අප්පිච්ඡකථා සන්තුට්ඨිකථා පවිවෙකකථා අසංසග්ගකථා වීරියාරම්භකථා සීලකථා සමාධිකථා ¶ පඤ්ඤාකථා විමුත්තිකථා විමුත්තිඤාණදස්සනකථා – එවරූපියා ඛො, ආනන්ද, කථාය හෙතු අරහති සාවකො සත්ථාරං අනුබන්ධිතුං අපි පණුජ්ජමානො.
‘‘එවං සන්තෙ ඛො, ආනන්ද, ආචරියූපද්දවො හොති, එවං සන්තෙ අන්තෙවාසූපද්දවො හොති, එවං සන්තෙ බ්රහ්මචාරූපද්දවො හොති.
193. ‘‘කථඤ්චානන්ද, ආචරියූපද්දවො හොති? ඉධානන්ද, එකච්චො සත්ථා විවිත්තං සෙනාසනං භජති අරඤ්ඤං රුක්ඛමූලං පබ්බතං කන්දරං ගිරිගුහං සුසානං වනපත්ථං ¶ අබ්භොකාසං පලාලපුඤ්ජං. තස්ස තථාවූපකට්ඨස්ස විහරතො අන්වාවත්තන්ති [අන්වාවට්ටන්ති (සී. ස්යා. කං. පී.)] බ්රාහ්මණගහපතිකා නෙගමා චෙව ජානපදා ච. සො අන්වාවත්තන්තෙසු බ්රාහ්මණගහපතිකෙසු නෙගමෙසු චෙව ජානපදෙසු ච මුච්ඡං නිකාමයති [මුච්ඡති කාමයති (සී. පී.) අට්ඨකථායං පන න තථා දිස්සති], ගෙධං ආපජ්ජති, ආවත්තති බාහුල්ලාය. අයං වුච්චතානන්ද, උපද්දවො [උපද්දුතො (සී. පී.)] ආචරියො. ආචරියූපද්දවෙන අවධිංසු නං පාපකා අකුසලා ධම්මා සංකිලෙසිකා පොනොබ්භවිකා [පොනොභවිකා (සී. පී.)] සදරා දුක්ඛවිපාකා ආයතිං ජාතිජරාමරණියා. එවං ඛො, ආනන්ද, ආචරියූපද්දවො හොති.
194. ‘‘කථඤ්චානන්ද, අන්තෙවාසූපද්දවො හොති? තස්සෙව ඛො පනානන්ද, සත්ථු සාවකො තස්ස සත්ථු විවෙකමනුබ්රූහයමානො විවිත්තං සෙනාසනං භජති ¶ අරඤ්ඤං රුක්ඛමූලං පබ්බතං කන්දරං ගිරිගුහං සුසානං වනපත්ථං අබ්භොකාසං පලාලපුඤ්ජං. තස්ස තථාවූපකට්ඨස්ස විහරතො අන්වාවත්තන්ති බ්රාහ්මණගහපතිකා නෙගමා චෙව ජානපදා ච. සො අන්වාවත්තන්තෙසු ¶ බ්රාහ්මණගහපතිකෙසු නෙගමෙසු චෙව ජානපදෙසු ච මුච්ඡං නිකාමයති, ගෙධං ආපජ්ජති, ආවත්තති බාහුල්ලාය. අයං වුච්චතානන්ද, උපද්දවො අන්තෙවාසී. අන්තෙවාසූපද්දවෙන අවධිංසු නං පාපකා අකුසලා ධම්මා සංකිලෙසිකා පොනොබ්භවිකා සදරා දුක්ඛවිපාකා ආයතිං ජාතිජරාමරණියා. එවං ඛො, ආනන්ද, අන්තෙවාසූපද්දවො හොති.
195. ‘‘කථඤ්චානන්ද, බ්රහ්මචාරූපද්දවො හොති? ඉධානන්ද, තථාගතො ලොකෙ උප්පජ්ජති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං ¶ බුද්ධො භගවා. සො විවිත්තං සෙනාසනං භජති අරඤ්ඤං රුක්ඛමූලං පබ්බතං කන්දරං ගිරිගුහං සුසානං වනපත්ථං අබ්භොකාසං පලාලපුඤ්ජං. තස්ස තථාවූපකට්ඨස්ස විහරතො අන්වාවත්තන්ති බ්රාහ්මණගහපතිකා නෙගමා චෙව ජානපදා ච. සො අන්වාවත්තන්තෙසු බ්රාහ්මණගහපතිකෙසු නෙගමෙසු චෙව ජානපදෙසු ච න මුච්ඡං නිකාමයති, න ගෙධං ආපජ්ජති, න ආවත්තති ¶ බාහුල්ලාය. තස්සෙව ඛො පනානන්ද, සත්ථු සාවකො තස්ස සත්ථු විවෙකමනුබ්රූහයමානො විවිත්තං සෙනාසනං භජති අරඤ්ඤං රුක්ඛමූලං පබ්බතං කන්දරං ගිරිගුහං සුසානං වනපත්ථං අබ්භොකාසං පලාලපුඤ්ජං. තස්ස තථාවූපකට්ඨස්ස විහරතො අන්වාවත්තන්ති බ්රාහ්මණගහපතිකා නෙගමා චෙව ජානපදා ච. සො අන්වාවත්තන්තෙසු බ්රාහ්මණගහපතිකෙසු නෙගමෙසු චෙව ජානපදෙසු ච මුච්ඡං නිකාමයති, ගෙධං ¶ ආපජ්ජති, ආවත්තති බාහුල්ලාය. අයං වුච්චතානන්ද, උපද්දවො බ්රහ්මචාරී. බ්රහ්මචාරූපද්දවෙන අවධිංසු නං පාපකා අකුසලා ධම්මා සංකිලෙසිකා පොනොබ්භවිකා සදරා දුක්ඛවිපාකා ආයතිං ජාතිජරාමරණියා. එවං ඛො, ආනන්ද, බ්රහ්මචාරූපද්දවො හොති.
‘‘තත්රානන්ද, යො චෙවායං ආචරියූපද්දවො, යො ච අන්තෙවාසූපද්දවො අයං තෙහි බ්රහ්මචාරූපද්දවො දුක්ඛවිපාකතරො චෙව කටුකවිපාකතරො ච, අපි ච විනිපාතාය සංවත්තති.
196. ‘‘තස්මාතිහ මං, ආනන්ද, මිත්තවතාය සමුදාචරථ, මා සපත්තවතාය. තං වො භවිස්සති දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය.
‘‘කථඤ්චානන්ද ¶ , සත්ථාරං සාවකා සපත්තවතාය සමුදාචරන්ති, නො මිත්තවතාය? ඉධානන්ද, සත්ථා සාවකානං ධම්මං දෙසෙති අනුකම්පකො හිතෙසී අනුකම්පං උපාදාය – ‘ඉදං වො හිතාය, ඉදං වො සුඛායා’ති. තස්ස සාවකා න සුස්සූසන්ති, න සොතං ඔදහන්ති, න අඤ්ඤා චිත්තං ¶ උපට්ඨපෙන්ති, වොක්කම්ම ච සත්ථුසාසනා වත්තන්ති. එවං ඛො, ආනන්ද, සත්ථාරං සාවකා සපත්තවතාය සමුදාචරන්ති, නො මිත්තවතාය.
‘‘කථඤ්චානන්ද, සත්ථාරං සාවකා මිත්තවතාය සමුදාචරන්ති, නො සපත්තවතාය? ඉධානන්ද, සත්ථා සාවකානං ධම්මං දෙසෙති අනුකම්පකො හිතෙසී අනුකම්පං උපාදාය – ‘ඉදං වො හිතාය, ඉදං වො සුඛායා’ති. තස්ස සාවකා සුස්සූසන්ති, සොතං ඔදහන්ති, අඤ්ඤා චිත්තං උපට්ඨපෙන්ති, න ¶ ච වොක්කම සත්ථුසාසනා වත්තන්ති. එවං ඛො, ආනන්ද, සත්ථාරං සාවකා මිත්තවතාය සමුදාචරන්ති, නො සපත්තවතාය.
‘‘තස්මාතිහ ¶ මං, ආනන්ද, මිත්තවතාය සමුදාචරථ, මා සපත්තවතාය. තං වො භවිස්සති දීඝරත්තං හිතාය සුඛාය. න වො අහං, ආනන්ද, තථා පරක්කමිස්සාමි යථා කුම්භකාරො ආමකෙ ආමකමත්තෙ. නිග්ගය්හ නිග්ගය්හාහං, ආනන්ද, වක්ඛාමි; පවය්හ පවය්හ, ආනන්ද, වක්ඛාමි [පවය්හ පවය්හ (සී. පී.), පග්ගය්හ පග්ගය්හ ආනන්ද වක්ඛාමි (ක.)]. යො සාරො සො ඨස්සතී’’ති.
ඉදමවොච භගවා. අත්තමනො ආයස්මා ආනන්දො භගවතො භාසිතං අභිනන්දීති.
මහාසුඤ්ඤතසුත්තං නිට්ඨිතං දුතියං.
3. අච්ඡරියඅබ්භුතසුත්තං
197. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. අථ ඛො සම්බහුලානං භික්ඛූනං පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තානං උපට්ඨානසාලායං සන්නිසින්නානං සන්නිපතිතානං අයමන්තරාකථා උදපාදි – ‘‘අච්ඡරියං, ආවුසො, අබ්භුතං, ආවුසො, තථාගතස්ස මහිද්ධිකතා මහානුභාවතා, යත්ර හි නාම තථාගතො ¶ අතීතෙ බුද්ධෙ පරිනිබ්බුතෙ ඡින්නපපඤ්චෙ ඡින්නවටුමෙ පරියාදින්නවට්ටෙ සබ්බදුක්ඛවීතිවත්තෙ ජානිස්සති [අනුස්සරිස්සති ජානිස්සති (ක.)] – ‘එවංජච්චා තෙ භගවන්තො අහෙසුං’ ඉතිපි, ‘එවංනාමා තෙ භගවන්තො අහෙසුං’ ඉතිපි, ‘එවංගොත්තා තෙ භගවන්තො අහෙසුං’ ඉතිපි, ‘එවංසීලා තෙ භගවන්තො අහෙසුං’ ඉතිපි, ‘එවංධම්මා තෙ භගවන්තො අහෙසුං’ ඉතිපි, ‘එවංපඤ්ඤා තෙ භගවන්තො අහෙසුං’ ඉතිපි, ‘එවංවිහාරී තෙ භගවන්තො අහෙසුං’ ඉතිපි, ‘එවංවිමුත්තා තෙ භගවන්තො අහෙසුං’ ඉතිපී’’ති! එවං වුත්තෙ, ආයස්මා ආනන්දො තෙ භික්ඛූ එතදවොච – ‘‘අච්ඡරියා චෙව, ආවුසො, තථාගතා අච්ඡරියධම්මසමන්නාගතා ච; අබ්භුතා චෙව, ආවුසො, තථාගතා අබ්භුතධම්මසමන්නාගතා චා’’ති. අයඤ්ච ¶ හිදං තෙසං භික්ඛූනං අන්තරාකථා විප්පකතා හොති.
198. අථ ඛො භගවා සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො යෙනුපට්ඨානසාලා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි ¶ . නිසජ්ජ ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘කාය නුත්ථ, භික්ඛවෙ, එතරහි කථාය සන්නිසින්නා, කා ච පන වො අන්තරාකථා විප්පකතා’’ති? ‘‘ඉධ, භන්තෙ, අම්හාකං පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තානං උපට්ඨානසාලායං සන්නිසින්නානං සන්නිපතිතානං අයමන්තරාකථා උදපාදි – ‘අච්ඡරියං, ආවුසො, අබ්භුතං, ආවුසො, තථාගතස්ස මහිද්ධිකතා මහානුභාවතා, යත්ර හි නාම තථාගතො අතීතෙ බුද්ධෙ පරිනිබ්බුතෙ ඡින්නපපඤ්චෙ ඡින්නවටුමෙ පරියාදින්නවට්ටෙ සබ්බදුක්ඛවීතිවත්තෙ ජානිස්සති – එවංජච්චා තෙ භගවන්තො අහෙසුං ඉතිපි, එවංනාමා… එවංගොත්තා… එවංසීලා… එවංධම්මා.. එවංපඤ්ඤා… එවංවිහාරී… එවංවිමුත්තා තෙ භගවන්තො අහෙසුං ඉතිපී’ති! එවං වුත්තෙ, භන්තෙ, ආයස්මා ආනන්දො අම්හෙ එතදවොච – ‘අච්ඡරියා චෙව, ආවුසො, තථාගතා අච්ඡරියධම්මසමන්නාගතා ච, අබ්භුතා ¶ චෙව, ආවුසො, තථාගතා අබ්භුතධම්මසමන්නාගතා චා’ති. අයං ඛො නො, භන්තෙ, අන්තරාකථා විප්පකතා; අථ භගවා අනුප්පත්තො’’ති.
199. අථ ඛො භගවා ආයස්මන්තං ආනන්දං ආමන්තෙසි – ‘‘තස්මාතිහ තං, ආනන්ද, භිය්යොසොමත්තාය පටිභන්තු තථාගතස්ස අච්ඡරියා අබ්භුතධම්මා’’ති [අබ්භුතා ධම්මාති (?)].
‘‘සම්මුඛා ¶ මෙතං, භන්තෙ, භගවතො සුතං, සම්මුඛා පටිග්ගහිතං – ‘සතො සම්පජානො, ආනන්ද, බොධිසත්තො තුසිතං කායං උපපජ්ජී’ති. යම්පි, භන්තෙ, සතො සම්පජානො බොධිසත්තො තුසිතං කායං උපපජ්ජි ඉදංපාහං ¶ , භන්තෙ, භගවතො අච්ඡරියං අබ්භුතධම්මං ධාරෙමි.
‘‘සම්මුඛා මෙතං, භන්තෙ, භගවතො සුතං, සම්මුඛා පටිග්ගහිතං – ‘සතො සම්පජානො, ආනන්ද, බොධිසත්තො තුසිතෙ කායෙ අට්ඨාසී’ති. යම්පි, භන්තෙ, සතො සම්පජානො බොධිසත්තො තුසිතෙ කායෙ අට්ඨාසි ඉදංපාහං [ඉදංපහං (සී. ස්යා. කං. පී.)], භන්තෙ, භගවතො අච්ඡරියං අබ්භුතධම්මං ධාරෙමි.
200. ‘‘සම්මුඛා මෙතං, භන්තෙ, භගවතො සුතං, සම්මුඛා පටිග්ගහිතං – ‘යාවතායුකං, ආනන්ද, බොධිසත්තො තුසිතෙ කායෙ අට්ඨාසී’ති. යම්පි, භන්තෙ, යාවතායුකං බොධිසත්තො තුසිතෙ කායෙ අට්ඨාසි ඉදංපාහං, භන්තෙ, භගවතො අච්ඡරියං අබ්භුතධම්මං ධාරෙමි.
‘‘සම්මුඛා මෙතං, භන්තෙ, භගවතො සුතං, සම්මුඛා පටිග්ගහිතං – ‘සතො සම්පජානො, ආනන්ද, බොධිසත්තො තුසිතා, කායා චවිත්වා මාතුකුච්ඡිං ඔක්කමී’ති. යම්පි, භන්තෙ ¶ , සතො සම්පජානො බොධිසත්තො තුසිතා කායා චවිත්වා මාතුකුච්ඡිං ඔක්කමි ඉදංපාහං, භන්තෙ, භගවතො අච්ඡරියං අබ්භුතධම්මං ධාරෙමි.
201. ‘‘සම්මුඛා මෙතං, භන්තෙ, භගවතො සුතං, සම්මුඛා පටිග්ගහිතං – ‘යදා, ආනන්ද, බොධිසත්තො තුසිතා කායා චවිත්වා මාතුකුච්ඡිං ඔක්කමති, අථ සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්රහ්මකෙ සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය අප්පමාණො උළාරො ඔභාසො ලොකෙ පාතුභවති අතික්කම්මෙව දෙවානං දෙවානුභාවං. යාපි තා ලොකන්තරිකා අඝා අසංවුතා අන්ධකාරා අන්ධකාරතිමිසා, යත්ථපිමෙ චන්දිමසූරියා එවංමහිද්ධිකා එවංමහානුභාවා ¶ ආභාය නානුභොන්ති ¶ තත්ථපි අප්පමාණො උළාරො ඔභාසො ලොකෙ පාතුභවති අතික්කම්මෙව දෙවානං දෙවානුභාවං. යෙපි තත්ථ සත්තා උපපන්නා තෙපි තෙනොභාසෙන අඤ්ඤමඤ්ඤං සඤ්ජානන්ති – අඤ්ඤෙපි කිර, භො, සන්ති සත්තා ඉධූපපන්නාති. අයඤ්ච දසසහස්සී ලොකධාතු සඞ්කම්පති සම්පකම්පති සම්පවෙධති ¶ අප්පමාණො ච උළාරො ඔභාසො ලොකෙ පාතුභවති අතික්කම්මෙව දෙවානං දෙවානුභාව’න්ති. යම්පි, භන්තෙ…පෙ… ඉදංපාහං, භන්තෙ, භගවතො අච්ඡරියං අබ්භුතධම්මං ධාරෙමි.
202. ‘‘සම්මුඛා මෙතං, භන්තෙ, භගවතො සුතං, සම්මුඛා පටිග්ගහිතං – ‘යදා, ආනන්ද, බොධිසත්තො මාතුකුච්ඡිං ඔක්කන්තො හොති, චත්තාරො දෙවපුත්තා චතුද්දිසං ආරක්ඛාය උපගච්ඡන්ති – මා නං බොධිසත්තං වා බොධිසත්තමාතරං වා මනුස්සො වා අමනුස්සො වා කොචි වා විහෙඨෙසී’ති. යම්පි, භන්තෙ…පෙ… ඉදංපාහං, භන්තෙ, භගවතො අච්ඡරියං අබ්භුතධම්මං ධාරෙමි.
203. ‘‘සම්මුඛා මෙතං, භන්තෙ, භගවතො සුතං, සම්මුඛා පටිග්ගහිතං – ‘යදා, ආනන්ද, බොධිසත්තො මාතුකුච්ඡිං ඔක්කන්තො හොති, පකතියා සීලවතී බොධිසත්තමාතා හොති විරතා පාණාතිපාතා විරතා අදින්නාදානා විරතා කාමෙසුමිච්ඡාචාරා විරතා මුසාවාදා විරතා සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨානා’ති. යම්පි, භන්තෙ…පෙ… ඉදංපාහං, භන්තෙ, භගවතො අච්ඡරියං අබ්භුතධම්මං ධාරෙමි.
‘‘සම්මුඛා ¶ මෙතං, භන්තෙ, භගවතො සුතං, සම්මුඛා පටිග්ගහිතං – ‘යදා ¶ , ආනන්ද, බොධිසත්තො මාතුකුච්ඡිං ඔක්කන්තො හොති, න බොධිසත්තමාතු පුරිසෙසු මානසං උප්පජ්ජති කාමගුණූපසංහිතං, අනතික්කමනීයා ච බොධිසත්තමාතා හොති කෙනචි පුරිසෙන රත්තචිත්තෙනා’ති. යම්පි, භන්තෙ…පෙ… ඉදංපාහං, භන්තෙ, භගවතො අච්ඡරියං අබ්භුතධම්මං ධාරෙමි.
‘‘සම්මුඛා මෙතං, භන්තෙ, භගවතො සුතං, සම්මුඛා පටිග්ගහිතං – ‘යදා, ආනන්ද, බොධිසත්තො මාතුකුච්ඡිං ඔක්කන්තො හොති, ලාභිනී බොධිසත්තමාතා හොති පඤ්චන්නං කාමගුණානං. සා පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතා සමඞ්ගීභූතා පරිචාරෙතී’ති. යම්පි, භන්තෙ…පෙ… ඉදංපාහං, භන්තෙ, භගවතො අච්ඡරියං අබ්භුතධම්මං ධාරෙමි.
204. ‘‘සම්මුඛා ¶ මෙතං, භන්තෙ, භගවතො සුතං, සම්මුඛා පටිග්ගහිතං – ‘යදා, ආනන්ද, බොධිසත්තො මාතුකුච්ඡිං ඔක්කන්තො හොති, න බොධිසත්තමාතු කොචිදෙව ආබාධො උප්පජ්ජති; සුඛිනී බොධිසත්තමාතා හොති අකිලන්තකායා; බොධිසත්තඤ්ච බොධිසත්තමාතා තිරොකුච්ඡිගතං ¶ පස්සති සබ්බඞ්ගපච්චඞ්ගං අහීනින්ද්රියං. සෙය්යථාපි, ආනන්ද, මණි වෙළුරියො සුභො ජාතිමා අට්ඨංසො සුපරිකම්මකතො. තත්රාස්ස සුත්තං ආවුතං නීලං වා පීතං වා ලොහිතං වා ඔදාතං වා පණ්ඩුසුත්තං වා. තමෙනං චක්ඛුමා පුරිසො හත්ථෙ කරිත්වා පච්චවෙක්ඛෙය්ය – අයං ඛො මණි වෙළුරියො සුභො ජාතිමා අට්ඨංසො සුපරිකම්මකතො, තත්රිදං සුත්තං ආවුතං නීලං වා පීතං වා ලොහිතං වා ඔදාතං වා පණ්ඩුසුත්තං වාති. එවමෙව ඛො, ආනන්ද, යදා බොධිසත්තො මාතුකුච්ඡිං ඔක්කන්තො හොති ¶ , න බොධිසත්තමාතු කොචිදෙව ආබාධො උප්පජ්ජති; සුඛිනී බොධිසත්තමාතා හොති අකිලන්තකායා; බොධිසත්තඤ්ච බොධිසත්තමාතා තිරොකුච්ඡිගතං පස්සති සබ්බඞ්ගපච්චඞ්ගං අහීනින්ද්රිය’න්ති. යම්පි, භන්තෙ…පෙ… ඉදංපාහං, භන්තෙ, භගවතො අච්ඡරියං අබ්භුතධම්මං ධාරෙමි.
205. ‘‘සම්මුඛා ¶ මෙතං, භන්තෙ, භගවතො සුතං, සම්මුඛා පටිග්ගහිතං – ‘සත්තාහජාතෙ, ආනන්ද, බොධිසත්තෙ බොධිසත්තමාතා කාලං කරොති, තුසිතං කායං උපපජ්ජතී’ති. යම්පි, භන්තෙ…පෙ… ඉදංපාහං, භන්තෙ, භගවතො අච්ඡරියං අබ්භුතධම්මං ධාරෙමි.
‘‘සම්මුඛා මෙතං, භන්තෙ, භගවතො සුතං, සම්මුඛා පටිග්ගහිතං – ‘යථා ඛො පනානන්ද, අඤ්ඤා ඉත්ථිකා නව වා දස වා මාසෙ ගබ්භං කුච්ඡිනා පරිහරිත්වා විජායන්ති, න හෙවං බොධිසත්තං බොධිසත්තමාතා විජායති. දසෙව මාසානි බොධිසත්තං බොධිසත්තමාතා කුච්ඡිනා පරිහරිත්වා විජායතී’ති. යම්පි, භන්තෙ…පෙ… ඉදංපාහං, භන්තෙ, භගවතො අච්ඡරියං අබ්භුතධම්මං ධාරෙමි.
‘‘සම්මුඛා මෙතං, භන්තෙ, භගවතො සුතං, සම්මුඛා පටිග්ගහිතං – ‘යථා ඛො පනානන්ද, අඤ්ඤා ඉත්ථිකා නිසින්නා වා නිපන්නා වා විජායන්ති, න හෙවං බොධිසත්තං බොධිසත්තමාතා විජායති. ඨිතාව බොධිසත්තං බොධිසත්තමාතා විජායතී’ති. යම්පි, භන්තෙ…පෙ… ඉදංපාහං, භන්තෙ, භගවතො අච්ඡරියං අබ්භුතධම්මං ධාරෙමි.
‘‘සම්මුඛා ¶ මෙතං, භන්තෙ, භගවතො සුතං, සම්මුඛා පටිග්ගහිතං – ‘යදා ¶ , ආනන්ද, බොධිසත්තො මාතුකුච්ඡිම්හා නික්ඛමති, දෙවා නං පඨමං පටිග්ගණ්හන්ති පච්ඡා මනුස්සා’ති. යම්පි, භන්තෙ…පෙ… ඉදංපාහං, භන්තෙ, භගවතො අච්ඡරියං අබ්භුතධම්මං ධාරෙමි.
206. ‘‘සම්මුඛා ¶ මෙතං, භන්තෙ, භගවතො සුතං, සම්මුඛා පටිග්ගහිතං – ‘යදා, ආනන්ද, බොධිසත්තො මාතුකුච්ඡිම්හා නික්ඛමති, අප්පත්තොව බොධිසත්තො පථවිං හොති, චත්තාරො නං දෙවපුත්තා පටිග්ගහෙත්වා මාතු පුරතො ඨපෙන්ති – අත්තමනා, දෙවි, හොහි; මහෙසක්ඛො තෙ පුත්තො උප්පන්නො’ති. යම්පි, භන්තෙ…පෙ… ඉදංපාහං, භන්තෙ, භගවතො අච්ඡරියං අබ්භුතධම්මං ධාරෙමි.
‘‘සම්මුඛා මෙතං, භන්තෙ, භගවතො සුතං, සම්මුඛා පටිග්ගහිතං – ‘යදා, ආනන්ද, බොධිසත්තො මාතුකුච්ඡිම්හා නික්ඛමති, විසදොව නික්ඛමති අමක්ඛිතො උදෙන [උද්දෙන (සී. ස්යා. කං. පී.)] අමක්ඛිතො සෙම්හෙන අමක්ඛිතො රුහිරෙන අමක්ඛිතො කෙනචි ¶ අසුචිනා සුද්ධො විසදො [විසුද්ධො (ස්යා.)]. සෙය්යථාපි, ආනන්ද, මණිරතනං කාසිකෙ වත්ථෙ නික්ඛිත්තං නෙව මණිරතනං කාසිකං වත්ථං මක්ඛෙති නාපි කාසිකං වත්ථං මණිරතනං මක්ඛෙති. තං කිස්ස හෙතු? උභින්නං සුද්ධත්තා. එවමෙව ඛො, ආනන්ද, යදා බොධිසත්තො මාතුකුච්ඡිම්හා නික්ඛමති, විසදොව නික්ඛමති අමක්ඛිතො උදෙන අමක්ඛිතො සෙම්හෙන අමක්ඛිතො රුහිරෙන අමක්ඛිතො කෙනචි අසුචිනා සුද්ධො විසදො’ති. යම්පි, භන්තෙ…පෙ… ඉදංපාහං, භන්තෙ, භගවතො අච්ඡරියං අබ්භුතධම්මං ධාරෙමි.
‘‘සම්මුඛා ¶ මෙතං, භන්තෙ, භගවතො සුතං, සම්මුඛා පටිග්ගහිතං – ‘යදා, ආනන්ද, බොධිසත්තො මාතුකුච්ඡිම්හා නික්ඛමති, ද්වෙ උදකස්ස ධාරා අන්තලික්ඛා පාතුභවන්ති – එකා සීතස්ස, එකා උණ්හස්ස; යෙන බොධිසත්තස්ස උදකකිච්චං කරොන්ති මාතු චා’ති. යම්පි, භන්තෙ…පෙ… ඉදංපාහං, භන්තෙ, භගවතො අච්ඡරියං අබ්භුතධම්මං ධාරෙමි.
207. ‘‘සම්මුඛා ¶ මෙතං, භන්තෙ, භගවතො සුතං, සම්මුඛා පටිග්ගහිතං – ‘සම්පතිජාතො, ආනන්ද, බොධිසත්තො සමෙහි පාදෙහි පථවියං පතිට්ඨහිත්වා උත්තරාභිමුඛො සත්තපදවීතිහාරෙන ගච්ඡති, සෙතම්හි ඡත්තෙ අනුධාරියමානෙ, සබ්බා ච දිසා විලොකෙති, ආසභිඤ්ච වාචං භාසති – අග්ගොහමස්මි ලොකස්ස, ජෙට්ඨොහමස්මි ලොකස්ස, සෙට්ඨොහමස්මි ලොකස්ස. අයමන්තිමා ජාති ¶ , නත්ථි දානි පුනබ්භවො’ති. යම්පි, භන්තෙ…පෙ… ඉදංපාහං, භන්තෙ, භගවතො අච්ඡරියං අබ්භුතධම්මං ධාරෙමි.
‘‘සම්මුඛා මෙතං, භන්තෙ, භගවතො සුතං, සම්මුඛා පටිග්ගහිතං – ‘යදා, ආනන්ද, බොධිසත්තො මාතුකුච්ඡිම්හා නික්ඛමති, අථ සදෙවකෙ ලොකෙ සමාරකෙ සබ්රහ්මකෙ සස්සමණබ්රාහ්මණියා පජාය සදෙවමනුස්සාය අප්පමාණො උළාරො ඔභාසො ලොකෙ පාතුභවති අතික්කම්මෙව දෙවානං දෙවානුභාවං. යාපි තා ලොකන්තරිකා අඝා අසංවුතා අන්ධකාරා අන්ධකාරතිමිසා යත්ථපිමෙ චන්දිමසූරියා එවංමහිද්ධිකා එවංමහානුභාවා ආභාය නානුභොන්ති තත්ථපි ¶ අප්පමාණො උළාරො ඔභාසො ලොකෙ පාතුභවති අතික්කම්මෙව දෙවානං දෙවානුභාවං. යෙපි තත්ථ ¶ සත්තා උපපන්නා තෙපි තෙනොභාසෙන අඤ්ඤමඤ්ඤං සඤ්ජානන්ති – අඤ්ඤෙපි කිර, භො, සන්ති සත්තා ඉධූපපන්නාති. අයඤ්ච දසසහස්සී ලොකධාතු සඞ්කම්පති සම්පකම්පති සම්පවෙධති, අප්පමාණො ච උළාරො ඔභාසො ලොකෙ පාතුභවති අතික්කම්මෙව දෙවානං දෙවානුභාව’න්ති. යම්පි, භන්තෙ…පෙ… ඉදංපාහං, භන්තෙ, භගවතො අච්ඡරියං අබ්භුතධම්මං ධාරෙමී’’ති.
208. ‘‘තස්මාතිහ ත්වං, ආනන්ද, ඉදම්පි තථාගතස්ස අච්ඡරියං අබ්භුතධම්මං ධාරෙහි. ඉධානන්ද, තථාගතස්ස විදිතා වෙදනා උප්පජ්ජන්ති, විදිතා උපට්ඨහන්ති, විදිතා අබ්භත්ථං ගච්ඡන්ති; විදිතා සඤ්ඤා උප්පජ්ජන්ති, විදිතා උපට්ඨහන්ති, විදිතා අබ්භත්ථං ගච්ඡන්ති; විදිතා විතක්කා උප්පජ්ජන්ති, විදිතා උපට්ඨහන්ති, විදිතා අබ්භත්ථං ගච්ඡන්ති. ඉදම්පි ඛො, ත්වං, ආනන්ද, තථාගතස්ස අච්ඡරියං අබ්භුතධම්මං ධාරෙහී’’ති. ‘‘යම්පි, භන්තෙ, භගවතො විදිතා වෙදනා උප්පජ්ජන්ති, විදිතා උපට්ඨහන්ති, විදිතා අබ්භත්ථං ගච්ඡන්ති; විදිතා සඤ්ඤා… විදිතා විතක්කා උප්පජ්ජන්ති, විදිතා උපට්ඨහන්ති, විදිතා අබ්භත්ථං ගච්ඡන්ති. ඉදංපාහං, භන්තෙ, භගවතො අච්ඡරියං අබ්භුතධම්මං ධාරෙමී’’ති.
ඉදමවොච ආයස්මා ආනන්දො. සමනුඤ්ඤො සත්ථා අහොසි; අත්තමනා ච තෙ භික්ඛූ ආයස්මතො ආනන්දස්ස භාසිතං අභිනන්දුන්ති.
අච්ඡරියඅබ්භුතසුත්තං නිට්ඨිතං තතියං.
4. බාකුලසුත්තං
209. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං ආයස්මා බාකුලො [බක්කුලො (සී. ස්යා. කං. පී.)] රාජගහෙ විහරති වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙ. අථ ඛො අචෙලකස්සපො ආයස්මතො ¶ බාකුලස්ස පුරාණගිහිසහායො යෙනායස්මා ¶ බාකුලො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතා බාකුලෙන සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො අචෙලකස්සපො ආයස්මන්තං බාකුලං එතදවොච –
‘‘කීවචිරං පබ්බජිතොසි, ආවුසො බාකුලා’’ති? ‘‘අසීති මෙ, ආවුසො, වස්සානි පබ්බජිතස්සා’’ති. ‘‘ඉමෙහි පන තෙ, ආවුසො බාකුල, අසීතියා වස්සෙහි කතික්ඛත්තුං මෙථුනො ධම්මො පටිසෙවිතො’’ති? ‘‘න ඛො මං, ආවුසො කස්සප, එවං පුච්ඡිතබ්බං – ‘ඉමෙහි පන තෙ, ආවුසො බාකුල, අසීතියා වස්සෙහි කතික්ඛත්තුං මෙථුනො ධම්මො පටිසෙවිතො’ති. එවඤ්ච ඛො මං, ආවුසො කස්සප, පුච්ඡිතබ්බං – ‘ඉමෙහි පන තෙ, ආවුසො බාකුල, අසීතියා වස්සෙහි කතික්ඛත්තුං කාමසඤ්ඤා උප්පන්නපුබ්බා’’’ති? ( ) [(ඉමෙහි පන තෙ ආවුසො බක්කුල අසීතියො වස්සෙහි කතික්ඛත්තුං කාමසඤ්ඤා උප්පන්නපුබ්බාති.) (සී. පී.)]
210. ‘‘අසීති මෙ, ආවුසො ¶ , වස්සානි පබ්බජිතස්ස නාභිජානාමි කාමසඤ්ඤං උප්පන්නපුබ්බං. යංපායස්මා බාකුලො අසීතියා වස්සෙහි නාභිජානාති කාමසඤ්ඤං උප්පන්නපුබ්බං ඉදම්පි මයං ආයස්මතො බාකුලස්ස අච්ඡරියං අබ්භුතධම්මං ධාරෙම.
‘‘අසීති මෙ, ආවුසො, වස්සානි පබ්බජිතස්ස නාභිජානාමි බ්යාපාදසඤ්ඤං…පෙ… විහිංසාසඤ්ඤං උප්පන්නපුබ්බං. යංපායස්මා බාකුලො අසීතියා වස්සෙහි නාභිජානාති විහිංසාසඤ්ඤං උප්පන්නපුබ්බං, ඉදම්පි මයං ආයස්මතො බාකුලස්ස අච්ඡරියං අබ්භුතධම්මං ධාරෙම.
‘‘අසීති මෙ, ආවුසො, වස්සානි පබ්බජිතස්ස නාභිජානාමි කාමවිතක්කං උප්පන්නපුබ්බං. යංපායස්මා බාකුලො අසීතියා වස්සෙහි නාභිජානාති කාමවිතක්කං උප්පන්නපුබ්බං, ඉදම්පි මයං ආයස්මතො බාකුලස්ස අච්ඡරියං අබ්භුතධම්මං ධාරෙම.
‘‘අසීති ¶ මෙ, ආවුසො, වස්සානි පබ්බජිතස්ස නාභිජානාමි බ්යාපාදවිතක්කං…පෙ… විහිංසාවිතක්කං උප්පන්නපුබ්බං. යංපායස්මා බාකුලො අසීතියා වස්සෙහි ¶ නාභිජානාති විහිංසාවිතක්කං උප්පන්නපුබ්බං, ඉදම්පි මයං ආයස්මතො බාකුලස්ස අච්ඡරියං අබ්භුතධම්මං ධාරෙම.
211. ‘‘අසීති ¶ මෙ, ආවුසො, වස්සානි පබ්බජිතස්ස නාභිජානාමි ගහපතිචීවරං සාදිතා. යංපායස්මා බාකුලො අසීතියා වස්සෙහි නාභිජානාති ගහපතිචීවරං සාදිතා, ඉදම්පි මයං ආයස්මතො බාකුලස්ස අච්ඡරියං අබ්භුතධම්මං ධාරෙම.
‘‘අසීති මෙ, ආවුසො, වස්සානි පබ්බජිතස්ස නාභිජානාමි සත්ථෙන චීවරං ඡින්දිතා. යංපායස්මා බාකුලො අසීතියා වස්සෙහි නාභිජානාති සත්ථෙන චීවරං ඡින්දිතා…පෙ… ධාරෙම.
‘‘අසීති මෙ, ආවුසො, වස්සානි පබ්බජිතස්ස නාභිජානාමි සූචියා චීවරං සිබ්බිතා…පෙ… නාභිජානාමි රජනෙන චීවරං රජිතා… නාභිජානාමි කථිනෙ [කඨිනෙ (සී. ස්යා. කං. පී.)] චීවරං සිබ්බිතා… නාභිජානාමි සබ්රහ්මචාරීනං චීවරකම්මෙ විචාරිතා [සබ්රහ්මචාරී චීවරකම්මෙ බ්යාපාරිතා (සී. පී.)] … නාභිජානාමි නිමන්තනං සාදිතා… නාභිජානාමි එවරූපං චිත්තං උප්පන්නපුබ්බං ¶ – ‘අහො වත මං කොචි නිමන්තෙය්යා’ති… නාභිජානාමි අන්තරඝරෙ නිසීදිතා… නාභිජානාමි අන්තරඝරෙ භුඤ්ජිතා… නාභිජානාමි මාතුගාමස්ස අනුබ්යඤ්ජනසො නිමිත්තං ගහෙතා… නාභිජානාමි මාතුගාමස්ස ධම්මං දෙසිතා අන්තමසො චතුප්පදම්පි ගාථං… නාභිජානාමි භික්ඛුනුපස්සයං උපසඞ්කමිතා… නාභිජානාමි භික්ඛුනියා ධම්මං දෙසිතා… නාභිජානාමි සික්ඛමානාය ධම්මං දෙසිතා… නාභිජානාමි සාමණෙරියා ධම්මං දෙසිතා… නාභිජානාමි පබ්බාජෙතා… නාභිජානාමි උපසම්පාදෙතා… නාභිජානාමි නිස්සයං දාතා… නාභිජානාමි සාමණෙරං උපට්ඨාපෙතා… නාභිජානාමි ජන්තාඝරෙ න්හායිතා… නාභිජානාමි චුණ්ණෙන න්හායිතා… නාභිජානාමි සබ්රහ්මචාරීගත්තපරිකම්මෙ ¶ විචාරිතා [බ්යාපාරිතා (සී. පී.)] … නාභිජානාමි ආබාධං උප්පන්නපුබ්බං, අන්තමසො ගද්දූහනමත්තම්පි… නාභිජානාමි භෙසජ්ජං උපහරිතා, අන්තමසො හරිතකිඛණ්ඩම්පි… නාභිජානාමි අපස්සෙනකං අපස්සයිතා… නාභිජානාමි සෙය්යං කප්පෙතා. යංපායස්මා…පෙ… ධාරෙම.
‘‘අසීති මෙ, ආවුසො, වස්සානි පබ්බජිතස්ස නාභිජානාමි ගාමන්තසෙනාසනෙ වස්සං උපගන්තා ¶ . යංපායස්මා බාකුලො අසීතියා වස්සෙහි ¶ නාභිජානාති ගාමන්තසෙනාසනෙ වස්සං උපගන්තා, ඉදම්පි මයං ආයස්මතො බාකුලස්ස අච්ඡරියං අබ්භුතධම්මං ධාරෙම.
‘‘සත්තාහමෙව ඛො ¶ අහං, ආවුසො, සරණො රට්ඨපිණ්ඩං භුඤ්ජිං; අථ අට්ඨමියං අඤ්ඤා උදපාදි. යංපායස්මා බාකුලො සත්තාහමෙව සරණො රට්ඨපිණ්ඩං භුඤ්ජි; අථ අට්ඨමියං අඤ්ඤා උදපාදි ඉදම්පි මයං ආයස්මතො බාකුලස්ස අච්ඡරියං අබ්භුතධම්මං ධාරෙම.
212. ‘‘ලභෙය්යාහං, ආවුසො බාකුල, ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ පබ්බජ්ජං, ලභෙය්යං උපසම්පද’’න්ති. අලත්ථ ඛො අචෙලකස්සපො ඉමස්මිං ධම්මවිනයෙ පබ්බජ්ජං, අලත්ථ උපසම්පදං. අචිරූපසම්පන්නො පනායස්මා කස්සපො එකො වූපකට්ඨො අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො නචිරස්සෙව – යස්සත්ථාය කුලපුත්තා සම්මදෙව අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජන්ති තදනුත්තරං – බ්රහ්මචරියපරියොසානං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා උපසම්පජ්ජ විහාසි. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති අබ්භඤ්ඤාසි. අඤ්ඤතරො ඛො පනායස්මා කස්සපො අරහතං අහොසි.
අථ ඛො ආයස්මා බාකුලො අපරෙන සමයෙන අවාපුරණං [අපාපුරණං (සී. ස්යා. කං. පී.)] ආදාය විහාරෙන විහාරං උපසඞ්කමිත්වා එවමාහ – ‘‘අභික්කමථායස්මන්තො, අභික්කමථායස්මන්තො. අජ්ජ මෙ පරිනිබ්බානං භවිස්සතී’’ති. ‘‘යංපායස්මා බාකුලො අවාපුරණං ආදාය විහාරෙන විහාරං උපසඞ්කමිත්වා එවමාහ – ‘අභික්කමථායස්මන්තො, අභික්කමථායස්මන්තො; අජ්ජ මෙ පරිනිබ්බානං භවිස්සතී’ති, ඉදම්පි මයං ආයස්මතො බාකුලස්ස අච්ඡරියං අබ්භුතධම්මං ධාරෙම’’.
ආයස්මා ¶ ¶ බාකුලො මජ්ඣෙ භික්ඛුසඞ්ඝස්ස නිසින්නකොව පරිනිබ්බායි. ‘‘යංපායස්මා බාකුලො මජ්ඣෙ භික්ඛුසඞ්ඝස්ස නිසින්නකොව පරිනිබ්බායි, ඉදම්පි මයං ආයස්මතො බාකුලස්ස අච්ඡරියං අබ්භුතධම්මං ධාරෙමා’’ති.
බාකුලසුත්තං නිට්ඨිතං චතුත්ථං.
5. දන්තභූමිසුත්තං
213. එවං ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන අචිරවතො සමණුද්දෙසො අරඤ්ඤකුටිකායං විහරති. අථ ඛො ජයසෙනො රාජකුමාරො ජඞ්ඝාවිහාරං අනුචඞ්කමමානො අනුවිචරමානො යෙන අචිරවතො සමණුද්දෙසො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා අචිරවතෙන සමණුද්දෙසෙන සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ජයසෙනො රාජකුමාරො අචිරවතං සමණුද්දෙසං එතදවොච –
‘‘සුතං මෙතං, භො අග්ගිවෙස්සන – ‘ඉධ භික්ඛු අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො ඵුසෙය්ය චිත්තස්ස එකග්ගත’න්ති. ‘එවමෙතං, රාජකුමාර, එවමෙතං, රාජකුමාර. ඉධ භික්ඛු අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො ඵුසෙය්ය චිත්තස්ස එකග්ගත’න්ති. ‘සාධු මෙ භවං අග්ගිවෙස්සනො යථාසුතං යථාපරියත්තං ධම්මං දෙසෙතූ’ති. ‘න ඛො තෙ අහං, රාජකුමාර, සක්කොමි යථාසුතං යථාපරියත්තං ධම්මං දෙසෙතුං. අහඤ්ච හි තෙ, රාජකුමාර, යථාසුතං යථාපරියත්තං ධම්මං දෙසෙය්යං, ත්වඤ්ච මෙ භාසිතස්ස අත්ථං න ආජානෙය්යාසි; සො මමස්ස කිලමථො, සා මමස්ස විහෙසා’ති. ‘දෙසෙතු ¶ මෙ භවං අග්ගිවෙස්සනො යථාසුතං යථාපරියත්තං ධම්මං. අප්පෙවනාමාහං භොතො අග්ගිවෙස්සනස්ස ¶ භාසිතස්ස අත්ථං ආජානෙය්ය’න්ති. ‘දෙසෙය්යං ඛො තෙ අහං, රාජකුමාර, යථාසුතං යථාපරියත්තං ධම්මං. සචෙ මෙ ත්වං භාසිතස්ස අත්ථං ආජානෙය්යාසි, ඉච්චෙතං කුසලං; නො චෙ මෙ ත්වං භාසිතස්ස අත්ථං ආජානෙය්යාසි, යථාසකෙ තිට්ඨෙය්යාසි, න මං තත්ථ උත්තරිං පටිපුච්ඡෙය්යාසී’ති. ‘දෙසෙතු මෙ භවං අග්ගිවෙස්සනො යථාසුතං යථාපරියත්තං ධම්මං. සචෙ අහං භොතො අග්ගිවෙස්සනස්ස භාසිතස්ස අත්ථං ආජානිස්සාමි [ආජානෙය්යාමි (ක.)], ඉච්චෙතං කුසලං; නො චෙ අහං භොතො අග්ගිවෙස්සනස්ස භාසිතස්ස අත්ථං ආජානිස්සාමි, යථාසකෙ තිට්ඨිස්සාමි [තිට්ඨෙය්යාමි (ක.)], නාහං තත්ථ භවන්තං අග්ගිවෙස්සනං උත්තරිං පටිපුච්ඡිස්සාමී’’’ති.
214. අථ ¶ ඛො අචිරවතො සමණුද්දෙසො ජයසෙනස්ස රාජකුමාරස්ස යථාසුතං යථාපරියත්තං ධම්මං දෙසෙසි. එවං වුත්තෙ, ජයසෙනො රාජකුමාරො අචිරවතං සමණුද්දෙසං එතදවොච ¶ – ‘‘අට්ඨානමෙතං, භො අග්ගිවෙස්සන, අනවකාසො යං භික්ඛු අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො ඵුසෙය්ය චිත්තස්ස එකග්ගත’’න්ති. අථ ඛො ජයසෙනො රාජකුමාරො අචිරවතස්ස සමණුද්දෙසස්ස අට්ඨානතඤ්ච අනවකාසතඤ්ච පවෙදෙත්වා උට්ඨායාසනා පක්කාමි.
අථ ඛො අචිරවතො සමණුද්දෙසො අචිරපක්කන්තෙ ජයසෙනෙ රාජකුමාරෙ යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො අචිරවතො සමණුද්දෙසො යාවතකො අහොසි ජයසෙනෙන රාජකුමාරෙන සද්ධිං කථාසල්ලාපො තං සබ්බං භගවතො ආරොචෙසි.
එවං ¶ වුත්තෙ, භගවා අචිරවතං සමණුද්දෙසං එතදවොච – ‘‘තං කුතෙත්ථ, අග්ගිවෙස්සන, ලබ්භා. යං තං නෙක්ඛම්මෙන ඤාතබ්බං නෙක්ඛම්මෙන දට්ඨබ්බං නෙක්ඛම්මෙන පත්තබ්බං නෙක්ඛම්මෙන සච්ඡිකාතබ්බං තං වත ජයසෙනො රාජකුමාරො කාමමජ්ඣෙ වසන්තො කාමෙ පරිභුඤ්ජන්තො කාමවිතක්කෙහි ඛජ්ජමානො කාමපරිළාහෙන පරිඩය්හමානො කාමපරියෙසනාය ¶ උස්සුකො [උස්සුක්කො (සබ්බත්ථ)] ඤස්සති වා දක්ඛති වා සච්ඡි වා කරිස්සතී’’ති – නෙතං ඨානං විජ්ජති.
215. ‘‘සෙය්යථාපිස්සු, අග්ගිවෙස්සන, ද්වෙ හත්ථිදම්මා වා අස්සදම්මා වා ගොදම්මා වා සුදන්තා සුවිනීතා, ද්වෙ හත්ථිදම්මා වා අස්සදම්මා වා ගොදම්මා වා අදන්තා අවිනීතා. තං කිං මඤ්ඤසි, අග්ගිවෙස්සන, යෙ තෙ ද්වෙ හත්ථිදම්මා වා අස්සදම්මා වා ගොදම්මා වා සුදන්තා සුවිනීතා, අපි නු තෙ දන්තාව දන්තකාරණං ගච්ඡෙය්යුං, දන්තාව දන්තභූමිං සම්පාපුණෙය්යු’’න්ති? ‘‘එවං, භන්තෙ’’. ‘‘යෙ පන තෙ ද්වෙ හත්ථිදම්මා වා අස්සදම්මා වා ගොදම්මා වා අදන්තා අවිනීතා, අපි නු තෙ අදන්තාව දන්තකාරණං ගච්ඡෙය්යුං, අදන්තාව දන්තභූමිං සම්පාපුණෙය්යුං, සෙය්යථාපි තෙ ද්වෙ හත්ථිදම්මා වා අස්සදම්මා වා ගොදම්මා වා සුදන්තා සුවිනීතා’’ති? ‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’. ‘‘එවමෙව ඛො, අග්ගිවෙස්සන, යං තං නෙක්ඛම්මෙන ඤාතබ්බං නෙක්ඛම්මෙන දට්ඨබ්බං නෙක්ඛම්මෙන පත්තබ්බං නෙක්ඛම්මෙන සච්ඡිකාතබ්බං තං වත ජයසෙනො රාජකුමාරො කාමමජ්ඣෙ වසන්තො කාමෙ ¶ පරිභුඤ්ජන්තො ¶ කාමවිතක්කෙහි ඛජ්ජමානො කාමපරිළාහෙන පරිඩය්හමානො කාමපරියෙසනාය උස්සුකො ඤස්සති වා දක්ඛති වා සච්ඡි වා කරිස්සතී’’ති – නෙතං ඨානං විජ්ජති.
216. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , අග්ගිවෙස්සන, ගාමස්ස වා නිගමස්ස වා අවිදූරෙ මහාපබ්බතො. තමෙනං ද්වෙ සහායකා තම්හා ගාමා වා නිගමා වා නික්ඛමිත්වා හත්ථවිලඞ්ඝකෙන යෙන සො පබ්බතො තෙනුපසඞ්කමෙය්යුං; උපසඞ්කමිත්වා එකො සහායකො හෙට්ඨා පබ්බතපාදෙ තිට්ඨෙය්ය, එකො සහායකො උපරිපබ්බතං ආරොහෙය්ය. තමෙනං හෙට්ඨා පබ්බතපාදෙ ඨිතො සහායකො උපරිපබ්බතෙ ඨිතං සහායකං එවං වෙදය්ය – ‘යං, සම්ම, කිං ත්වං පස්සසි උපරිපබ්බතෙ ඨිතො’ති? සො එවං වදෙය්ය – ‘පස්සාමි ඛො අහං, සම්ම, උපරිපබ්බතෙ ඨිතො ආරාමරාමණෙය්යකං වනරාමණෙය්යකං භූමිරාමණෙය්යකං පොක්ඛරණීරාමණෙය්යක’’’න්ති.
‘‘සො එවං වදෙය්ය – ‘අට්ඨානං ඛො එතං, සම්ම ¶ , අනවකාසො යං ත්වං උපරිපබ්බතෙ ඨිතො පස්සෙය්යාසි ආරාමරාමණෙය්යකං වනරාමණෙය්යකං භූමිරාමණෙය්යකං පොක්ඛරණීරාමණෙය්යක’න්ති. තමෙනං උපරිපබ්බතෙ ඨිතො සහායකො හෙට්ඨිමපබ්බතපාදං ඔරොහිත්වා තං සහායකං බාහායං ගහෙත්වා උපරිපබ්බතං ආරොපෙත්වා මුහුත්තං අස්සාසෙත්වා එවං වදෙය්ය – ‘යං, සම්ම, කිං ත්වං පස්සසි උපරිපබ්බතෙ ඨිතො’ති? සො එවං වදෙය්ය – ‘පස්සාමි ඛො අහං, සම්ම, උපරිපබ්බතෙ ඨිතො ආරාමරාමණෙය්යකං වනරාමණෙය්යකං භූමිරාමණෙය්යකං පොක්ඛරණීරාමණෙය්යක’’’න්ති ¶ .
‘‘සො එවං වදෙය්ය – ‘ඉදානෙව ඛො තෙ, සම්ම, භාසිතං – මයං එවං ආජානාම – අට්ඨානං ඛො එතං සම්ම, අනවකාසො යං ත්වං උපරිපබ්බතෙ ඨිතො පස්සෙය්යාසි ආරාමරාමණෙය්යකං වනරාමණෙය්යකං භූමිරාමණෙය්යකං පොක්ඛරණීරාමණෙය්යක’න්ති. ඉදානෙව ච පන තෙ භාසිතං මයං එවං ආජානාම – ‘පස්සාමි ඛො අහං, සම්ම, උපරිපබ්බතෙ ඨිතො ආරාමරාමණෙය්යකං වනරාමණෙය්යකං භූමිරාමණෙය්යකං පොක්ඛරණීරාමණෙය්යක’න්ති. සො එවං වදෙය්ය – ‘තථා හි පනාහං, සම්ම, ඉමිනා මහතා පබ්බතෙන ආවුතො [ආවටො (සී. අට්ඨ. පී.), ආවුටො (ස්යා. කං. ක.)] දට්ඨෙය්යං නාද්දස’’’න්ති.
‘‘අතො ¶ මහන්තතරෙන, අග්ගිවෙස්සන, අවිජ්ජාඛන්ධෙන ජයසෙනො රාජකුමාරො ආවුතො නිවුතො [නිවුටො (ස්යා. කං. පී. ක.)] ඔඵුටො [ඔවුතො (සී.), ඔවුටො (ස්යා. කං. පී.)] පරියොනද්ධො. සො වත යං තං නෙක්ඛම්මෙන ඤාතබ්බං නෙක්ඛම්මෙන දට්ඨබ්බං නෙක්ඛම්මෙන පත්තබ්බං නෙක්ඛම්මෙන සච්ඡිකාතබ්බං තං වත ජයසෙනො රාජකුමාරො කාමමජ්ඣෙ වසන්තො කාමෙ පරිභුඤ්ජන්තො කාමවිතක්කෙහි ඛජ්ජමානො කාමපරිළාහෙන පරිඩය්හමානො කාමපරියෙසනාය උස්සුකො ඤස්සති වා දක්ඛති වා සච්ඡි වා කරිස්සතීති – නෙතං ඨානං විජ්ජති ¶ . සචෙ ඛො තං, අග්ගිවෙස්සන, ජයසෙනස්ස රාජකුමාරස්ස ඉමා ද්වෙ උපමා පටිභායෙය්යුං [පටිභාසෙය්යුං (සී. ස්යා. කං. පී.)], අනච්ඡරියං තෙ ජයසෙනො රාජකුමාරො පසීදෙය්ය, පසන්නො ච තෙ පසන්නාකාරං කරෙය්යා’’ති. ‘‘කුතො පන මං, භන්තෙ, ජයසෙනස්ස රාජකුමාරස්ස ඉමා ද්වෙ උපමා පටිභායිස්සන්ති [පටිභාසිස්සන්ති (සී. ස්යා. කං. පී.)] අනච්ඡරියා පුබ්බෙ අස්සුතපුබ්බා, සෙය්යථාපි ¶ භගවන්ත’’න්ති?
217. ‘‘සෙය්යථාපි ¶ , අග්ගිවෙස්සන, රාජා ඛත්තියො මුද්ධාවසිත්තො නාගවනිකං ආමන්තෙති – ‘එහි ත්වං, සම්ම නාගවනික, රඤ්ඤො නාගං අභිරුහිත්වා නාගවනං පවිසිත්වා ආරඤ්ඤකං නාගං අතිපස්සිත්වා රඤ්ඤො නාගස්ස ගීවායං උපනිබන්ධාහී’ති. ‘එවං, දෙවා’ති ඛො, අග්ගිවෙස්සන, නාගවනිකො රඤ්ඤො ඛත්තියස්ස මුද්ධාවසිත්තස්ස පටිස්සුත්වා රඤ්ඤො නාගං අභිරුහිත්වා නාගවනං පවිසිත්වා ආරඤ්ඤකං නාගං අතිපස්සිත්වා රඤ්ඤො නාගස්ස ගීවායං උපනිබන්ධති. තමෙනං රඤ්ඤො නාගො අබ්භොකාසං නීහරති. එත්තාවතා ඛො, අග්ගිවෙස්සන, ආරඤ්ඤකො නාගො අබ්භොකාසං ගතො හොති. එත්ථගෙධා [එතගෙධා (සී. පී.)] හි, අග්ගිවෙස්සන, ආරඤ්ඤකා නාගා යදිදං – නාගවනං. තමෙනං නාගවනිකො රඤ්ඤො ඛත්තියස්ස මුද්ධාවසිත්තස්ස ආරොචෙසි – ‘අබ්භොකාසගතො ඛො [ඛො තෙ (ස්යා. කං. ක.)], දෙව, ආරඤ්ඤකො නාගො’ති. අථ ඛො අග්ගිවෙස්සන, තමෙනං රාජා ඛත්තියො මුද්ධාවසිත්තො හත්ථිදමකං ආමන්තෙසි – ‘එහි ත්වං, සම්ම හත්ථිදමක, ආරඤ්ඤකං නාගං දමයාහි ආරඤ්ඤකානඤ්චෙව සීලානං අභිනිම්මදනාය ආරඤ්ඤකානඤ්චෙව සරසඞ්කප්පානං අභිනිම්මදනාය ආරඤ්ඤකානඤ්චෙව දරථකිලමථපරිළාහානං අභිනිම්මදනාය ගාමන්තෙ අභිරමාපනාය මනුස්සකන්තෙසු සීලෙසු සමාදපනායා’’’ති [සමාදාපනායාති (?)].
‘‘‘එවං ¶ , දෙවා’ති ඛො, අග්ගිවෙස්සන, හත්ථිදමකො රඤ්ඤො ඛත්තියස්ස මුද්ධාවසිත්තස්ස පටිස්සුත්වා මහන්තං ථම්භං පථවියං නිඛණිත්වා ආරඤ්ඤකස්ස නාගස්ස ගීවායං උපනිබන්ධති ආරඤ්ඤකානඤ්චෙව ¶ සීලානං අභිනිම්මදනාය ආරඤ්ඤකානඤ්චෙව සරසඞ්කප්පානං අභිනිම්මදනාය ආරඤ්ඤකානඤ්චෙව දරථකිලමථපරිළාහානං අභිනිම්මදනාය ගාමන්තෙ අභිරමාපනාය මනුස්සකන්තෙසු සීලෙසු සමාදපනාය. තමෙනං හත්ථිදමකො යා සා වාචා නෙලා කණ්ණසුඛා පෙමනීයා හදයඞ්ගමා පොරී බහුජනකන්තා බහුජනමනාපා තථාරූපාහි වාචාහි සමුදාචරති. යතො ඛො, අග්ගිවෙස්සන, ආරඤ්ඤකො නාගො හත්ථිදමකස්ස යා සා වාචා නෙලා කණ්ණසුඛා පෙමනීයා හදයඞ්ගමා පොරී බහුජනකන්තා බහුජනමනාපා ¶ තථාරූපාහි වාචාහි සමුදාචරියමානො සුස්සූසති, සොතං ඔදහති, අඤ්ඤා චිත්තං උපට්ඨාපෙති; තමෙනං හත්ථිදමකො උත්තරි තිණඝාසොදකං අනුප්පවෙච්ඡති.
‘‘යතො ¶ ඛො, අග්ගිවෙස්සන, ආරඤ්ඤකො නාගො හත්ථිදමකස්ස තිණඝාසොදකං පටිග්ගණ්හාති, තත්ර හත්ථිදමකස්ස එවං හොති – ‘ජීවිස්සති ඛො [නු ඛො (සී. ක.)] දානි ආරඤ්ඤකො [රඤ්ඤො (සී. පී.)] නාගො’ති. තමෙනං හත්ථිදමකො උත්තරි කාරණං කාරෙති – ‘ආදිය, භො, නික්ඛිප, භො’ති. යතො ඛො, අග්ගිවෙස්සන, ආරඤ්ඤකො නාගො හත්ථිදමකස්ස ආදානනික්ඛෙපෙ වචනකරො හොති ඔවාදප්පටිකරො, තමෙනං හත්ථිදමකො උත්තරි කාරණං කාරෙති – ‘අභික්කම, භො, පටික්කම, භො’ති. යතො ඛො, අග්ගිවෙස්සන, ආරඤ්ඤකො නාගො හත්ථිදමකස්ස අභික්කමපටික්කමවචනකරො හොති ඔවාදප්පටිකරො, තමෙනං හත්ථිදමකො උත්තරි කාරණං කාරෙති – ‘උට්ඨහ, භො, නිසීද, භො’ති. යතො ඛො, අග්ගිවෙස්සන, ආරඤ්ඤකො නාගො හත්ථිදමකස්ස උට්ඨානනිසජ්ජාය ¶ වචනකරො හොති ඔවාදප්පටිකරො, තමෙනං හත්ථිදමකො උත්තරි ආනෙඤ්ජං නාම කාරණං කාරෙති, මහන්තස්ස ඵලකං සොණ්ඩාය උපනිබන්ධති, තොමරහත්ථො ච පුරිසො උපරිගීවාය නිසින්නො හොති, සමන්තතො ච තොමරහත්ථා පුරිසා පරිවාරෙත්වා ඨිතා හොන්ති, හත්ථිදමකො ච දීඝතොමරයට්ඨිං ගහෙත්වා පුරතො ඨිතො හොති. සො ආනෙඤ්ජං කාරණං කාරියමානො නෙව පුරිමෙ පාදෙ චොපෙති න පච්ඡිමෙ පාදෙ චොපෙති, න පුරිමකායං චොපෙති න පච්ඡිමකායං චොපෙති, න සීසං චොපෙති, න කණ්ණෙ චොපෙති, න දන්තෙ චොපෙති ¶ , න නඞ්ගුට්ඨං චොපෙති, න සොණ්ඩං චොපෙති. සො හොති ආරඤ්ඤකො නාගො ඛමො සත්තිප්පහාරානං අසිප්පහාරානං උසුප්පහාරානං සරපත්තප්පහාරානං [පරසත්ථප්පහාරානං (සී.), පරසත්තුප්පහාරානං (ස්යා. කං. පී.)] භෙරිපණවවංසසඞ්ඛඩිණ්ඩිමනින්නාදසද්දානං [භෙරිපණවසඞ්ඛතිණවනින්නාදසද්දානං (පී.)] සබ්බවඞ්කදොසනිහිතනින්නීතකසාවො රාජාරහො රාජභොග්ගො රඤ්ඤො අඞ්ගන්තෙව සඞ්ඛං ගච්ඡති.
218. ‘‘එවමෙව ¶ ඛො, අග්ගිවෙස්සන, ඉධ තථාගතො ලොකෙ උප්පජ්ජති අරහං සම්මාසම්බුද්ධො විජ්ජාචරණසම්පන්නො සුගතො ලොකවිදූ අනුත්තරො පුරිසදම්මසාරථි සත්ථා දෙවමනුස්සානං බුද්ධො භගවා. සො ඉමං ලොකං සදෙවකං සමාරකං සබ්රහ්මකං සස්සමණබ්රාහ්මණිං පජං සදෙවමනුස්සං සයං අභිඤ්ඤා සච්ඡිකත්වා පවෙදෙති. සො ධම්මං දෙසෙති ආදිකල්යාණං මජ්ඣෙකල්යාණං පරියොසානකල්යාණං සාත්ථං සබ්යඤ්ජනං, කෙවලපරිපුණ්ණං පරිසුද්ධං බ්රහ්මචරියං පකාසෙති. තං ධම්මං සුණාති ගහපති ¶ වා ගහපතිපුත්තො වා අඤ්ඤතරස්මිං වා කුලෙ පච්චාජාතො. සො තං ධම්මං සුත්වා තථාගතෙ සද්ධං පටිලභති. සො තෙන සද්ධාපටිලාභෙන සමන්නාගතො ඉති පටිසඤ්චික්ඛති – ‘සම්බාධො ඝරාවාසො රජාපථො, අබ්භොකාසො පබ්බජ්ජා. නයිදං සුකරං අගාරං අජ්ඣාවසතා එකන්තපරිපුණ්ණං එකන්තපරිසුද්ධං සඞ්ඛලිඛිතං බ්රහ්මචරියං චරිතුං. යංනූනාහං කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජෙය්ය’න්ති.
‘‘සො ¶ අපරෙන සමයෙන අප්පං වා භොගක්ඛන්ධං පහාය මහන්තං වා භොගක්ඛන්ධං පහාය අප්පං වා ඤාතිපරිවට්ටං පහාය මහන්තං වා ඤාතිපරිවට්ටං පහාය කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කාසායානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජති. එත්තාවතා ඛො, අග්ගිවෙස්සන, අරියසාවකො අබ්භොකාසගතො හොති. එත්ථගෙධා හි, අග්ගිවෙස්සන, දෙවමනුස්සා යදිදං – පඤ්ච කාමගුණා. තමෙනං තථාගතො උත්තරිං විනෙති – ‘එහි ත්වං, භික්ඛු, සීලවා හොහි, පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතො විහරාහි ආචාරගොචරසම්පන්නො, අණුමත්තෙසු වජ්ජෙසු භයදස්සාවී, සමාදාය සික්ඛස්සු සික්ඛාපදෙසූ’’’ති.
‘‘යතො ඛො, අග්ගිවෙස්සන, අරියසාවකො සීලවා හොති, පාතිමොක්ඛසංවරසංවුතො විහරති ආචාරගොචරසම්පන්නො අණුමත්තෙසු වජ්ජෙසු ¶ භයදස්සාවී, සමාදාය සික්ඛති සික්ඛාපදෙසු, තමෙනං තථාගතො උත්තරිං විනෙති – ‘එහි ත්වං, භික්ඛු, ඉන්ද්රියෙසු ගුත්තද්වාරො හොහි, චක්ඛුනා රූපං දිස්වා මා නිමිත්තග්ගාහී…පෙ… (යථා ගණකමොග්ගල්ලානසුත්තන්තෙ, එවං විත්ථාරෙතබ්බානි.) ¶
219. ‘‘සො ¶ ඉමෙ පඤ්ච නීවරණෙ පහාය ¶ චෙතසො උපක්කිලෙසෙ පඤ්ඤාය දුබ්බලීකරණෙ කායෙ කායානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. වෙදනාසු…පෙ… චිත්තෙ…පෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරති ආතාපී සම්පජානො සතිමා විනෙය්ය ලොකෙ අභිජ්ඣාදොමනස්සං. සෙය්යථාපි, අග්ගිවෙස්සන, හත්ථිදමකො මහන්තං ථම්භං පථවියං නිඛණිත්වා ආරඤ්ඤකස්ස නාගස්ස ගීවායං උපනිබන්ධති ආරඤ්ඤකානඤ්චෙව සීලානං අභිනිම්මදනාය ආරඤ්ඤකානඤ්චෙව සරසඞ්කප්පානං අභිනිම්මදනාය ආරඤ්ඤකානඤ්චෙව දරථකිලමථපරිළාහානං අභිනිම්මදනාය ගාමන්තෙ අභිරමාපනාය මනුස්සකන්තෙසු සීලෙසු සමාදපනාය; එවමෙව ඛො, අග්ගිවෙස්සන, අරියසාවකස්ස ඉමෙ චත්තාරො සතිපට්ඨානා චෙතසො උපනිබන්ධනා හොන්ති ගෙහසිතානඤ්චෙව සීලානං අභිනිම්මදනාය ගෙහසිතානඤ්චෙව සරසඞ්කප්පානං අභිනිම්මදනාය ගෙහසිතානඤ්චෙව දරථකිලමථපරිළාහානං අභිනිම්මදනාය ඤායස්ස අධිගමාය නිබ්බානස්ස සච්ඡිකිරියාය.
220. ‘‘තමෙනං තථාගතො උත්තරිං විනෙති – ‘එහි ත්වං, භික්ඛු, කායෙ කායානුපස්සී විහරාහි ¶ , මා ච කාමූපසංහිතං විතක්කං විතක්කෙසි. වෙදනාසු… චිත්තෙ… ධම්මෙසු ධම්මානුපස්සී විහරාහි, මා ච කාමූපසංහිතං විතක්කං විතක්කෙසී’’’ති.
‘‘සො විතක්කවිචාරානං වූපසමා අජ්ඣත්තං සම්පසාදනං චෙතසො එකොදිභාවං අවිතක්කං අවිචාරං සමාධිජං පීතිසුඛං දුතියං ඣානං…පෙ… තතියං ඣානං… චතුත්ථං ඣානං ¶ උපසම්පජ්ජ විහරති. සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ පුබ්බෙනිවාසානුස්සතිඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙති. සො අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති, සෙය්යථිදං – එකම්පි ජාතිං ද්වෙපි ජාතියො…පෙ… ඉති සාකාරං සඋද්දෙසං අනෙකවිහිතං පුබ්බෙනිවාසං අනුස්සරති.
221. ‘‘සො ¶ එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ සත්තානං චුතූපපාතඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙති. සො දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සති චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ, සුගතෙ දුග්ගතෙ…පෙ… යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාති.
‘‘සො එවං සමාහිතෙ චිත්තෙ පරිසුද්ධෙ පරියොදාතෙ අනඞ්ගණෙ විගතූපක්කිලෙසෙ මුදුභූතෙ කම්මනියෙ ඨිතෙ ආනෙඤ්ජප්පත්තෙ ආසවානං ඛයඤාණාය චිත්තං අභිනින්නාමෙති. සො ‘ඉදං දුක්ඛ’න්ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛසමුදයො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං දුක්ඛනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති; ‘ඉමෙ ආසවා’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං ආසවසමුදයො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං ආසවනිරොධො’ති යථාභූතං පජානාති, ‘අයං ආසවනිරොධගාමිනී පටිපදා’ති යථාභූතං පජානාති. තස්ස ¶ එවං ජානතො එවං පස්සතො කාමාසවාපි චිත්තං විමුච්චති, භවාසවාපි චිත්තං විමුච්චති, අවිජ්ජාසවාපි චිත්තං විමුච්චති. විමුත්තස්මිං විමුත්තමිති ඤාණං හොති. ‘ඛීණා ජාති, වුසිතං බ්රහ්මචරියං, කතං කරණීයං, නාපරං ඉත්ථත්තායා’ති පජානාති.
‘‘සො හොති භික්ඛු ඛමො සීතස්ස උණ්හස්ස ජිඝච්ඡාය පිපාසාය ඩංසමකසවාතාතපසරීසපසම්ඵස්සානං ¶ දුරුත්තානං දුරාගතානං වචනපථානං, උප්පන්නානං සාරීරිකානං ¶ වෙදනානං දුක්ඛානං තිබ්බානං ඛරානං කටුකානං අසාතානං අමනාපානං පාණහරානං අධිවාසකජාතිකො හොති සබ්බරාගදොසමොහනිහිතනින්නීතකසාවො ආහුනෙය්යො පාහුනෙය්යො දක්ඛිණෙය්යො අඤ්ජලිකරණීයො අනුත්තරං පුඤ්ඤක්ඛෙත්තං ලොකස්ස.
222. ‘‘මහල්ලකො චෙපි, අග්ගිවෙස්සන, රඤ්ඤො නාගො අදන්තො අවිනීතො කාලඞ්කරොති, ‘අදන්තමරණං [අදන්තං මරණං (ක.)] මහල්ලකො රඤ්ඤො නාගො කාලඞ්කතො’ත්වෙව සඞ්ඛං ගච්ඡති; මජ්ඣිමො චෙපි, අග්ගිවෙස්සන, රඤ්ඤො නාගො. දහරො චෙපි, අග්ගිවෙස්සන, රඤ්ඤො නාගො අදන්තො අවිනීතො කාලඞ්කරොති ¶ , ‘අදන්තමරණං දහරො රඤ්ඤො නාගො කාලඞ්කතො’ත්වෙව සඞ්ඛං ගච්ඡති; එවමෙව ඛො, අග්ගිවෙස්සන, ථෙරො චෙපි භික්ඛු අඛීණාසවො කාලඞ්කරොති, ‘අදන්තමරණං ථෙරො භික්ඛු කාලඞ්කතො’ත්වෙව සඞ්ඛං ගච්ඡති; මජ්ඣිමො චෙපි, අග්ගිවෙස්සන, භික්ඛු. නවො චෙපි, අග්ගිවෙස්සන, භික්ඛු අඛීණාසවො කාලඞ්කරොති, ‘අදන්තමරණං නවො භික්ඛු කාලඞ්කතො’ත්වෙව සඞ්ඛං ගච්ඡති.
‘‘මහල්ලකො ¶ චෙපි, අග්ගිවෙස්සන, රඤ්ඤො නාගො සුදන්තො සුවිනීතො කාලඞ්කරොති, ‘දන්තමරණං මහල්ලකො රඤ්ඤො නාගො කාලඞ්කතො’ත්වෙව සඞ්ඛං ගච්ඡති; මජ්ඣිමො චෙපි, අග්ගිවෙස්සන, රඤ්ඤො නාගො… දහරො චෙපි, අග්ගිවෙස්සන, රඤ්ඤො නාගො සුදන්තො සුවිනීතො කාලඞ්කරොති, ‘දන්තමරණං දහරො රඤ්ඤො නාගො කාලඞ්කතො’ත්වෙව සඞ්ඛං ගච්ඡති; එවමෙව ඛො, අග්ගිවෙස්සන, ථෙරො චෙපි භික්ඛු ඛීණාසවො කාලඞ්කරොති, ‘දන්තමරණං ථෙරො භික්ඛු කාලඞ්කතො’ත්වෙව සඞ්ඛං ගච්ඡති; මජ්ඣිමො චෙපි, අග්ගිවෙස්සන, භික්ඛු. නවො චෙපි, අග්ගිවෙස්සන, භික්ඛු ඛීණාසවො කාලඞ්කරොති, ‘දන්තමරණං නවො භික්ඛු කාලඞ්කතො’ත්වෙව සඞ්ඛං ගච්ඡතී’’ති.
ඉදමවොච භගවා. අත්තමනො අචිරවතො සමණුද්දෙසො භගවතො භාසිතං අභිනන්දීති.
දන්තභූමිසුත්තං නිට්ඨිතං පඤ්චමං.
6. භූමිජසුත්තං
223. එවං ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙ. අථ ඛො ආයස්මා භූමිජො පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය යෙන ජයසෙනස්ස රාජකුමාරස්ස නිවෙසනං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. අථ ඛො ජයසෙනො රාජකුමාරො යෙනායස්මා භූමිජො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මතා භූමිජෙන සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ජයසෙනො රාජකුමාරො ආයස්මන්තං භූමිජං එතදවොච – ‘‘සන්ති, භො භූමිජ, එකෙ සමණබ්රාහ්මණා ¶ එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ‘ආසඤ්චෙපි කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, අභබ්බා [චරති, අභබ්බො (සී. පී.) එවමුපරිපි එකවචනෙනෙව දිස්සති] ඵලස්ස අධිගමාය; අනාසඤ්චෙපි [ආසඤ්ච අනාසඤ්ච චෙපි (අට්ඨ.)] කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, අභබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය; ආසඤ්ච අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, අභබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය; නෙවාසං නානාසඤ්චෙපි කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, අභබ්බා ඵලස්ස අධිගමායා’ති. ඉධ භොතො භූමිජස්ස සත්ථා කිංවාදී [කිංවාදී කිංදිට්ඨී (ස්යා. කං. ක.)] කිමක්ඛායී’’ති? ‘‘න ඛො මෙතං, රාජකුමාර, භගවතො සම්මුඛා සුතං, සම්මුඛා පටිග්ගහිතං. ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං භගවා එවං බ්යාකරෙය්ය – ‘ආසඤ්චෙපි කරිත්වා අයොනිසො බ්රහ්මචරියං චරන්ති, අභබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය ¶ ; අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා අයොනිසො බ්රහ්මචරියං චරන්ති, අභබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය; ආසඤ්ච අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා අයොනිසො බ්රහ්මචරියං චරන්ති, අභබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය; නෙවාසං නානාසඤ්චෙපි කරිත්වා අයොනිසො බ්රහ්මචරියං චරන්ති, අභබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය. ආසඤ්චෙපි කරිත්වා යොනිසො බ්රහ්මචරියං චරන්ති, භබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය ¶ ; අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා යොනිසො බ්රහ්මචරියං චරන්ති, භබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය; ආසඤ්ච අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා යොනිසො බ්රහ්මචරියං චරන්ති, භබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය; නෙවාසං නානාසඤ්චෙපි කරිත්වා යොනිසො බ්රහ්මචරියං චරන්ති, භබ්බා ඵලස්ස අධිගමායා’ති. න ඛො මෙ තං, රාජකුමාර, භගවතො සම්මුඛා සුතං, සම්මුඛා පටිග්ගහිතං. ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං භගවා එවං බ්යාකරෙය්යා’’ති. ‘‘සචෙ ඛො භොතො භූමිජස්ස සත්ථා එවංවාදී [එවංවාදී එවංදිට්ඨී (ස්යා. කං. ක.)] එවමක්ඛායී, අද්ධා භොතො භූමිජස්ස සත්ථා සබ්බෙසංයෙව පුථුසමණබ්රාහ්මණානං මුද්ධානං [බුද්ධානං (ක.) මුද්ධානන්තිමුද්ධං, මත්ථකන්ති අත්ථො] මඤ්ඤෙ ආහච්ච තිට්ඨතී’’ති ¶ . අථ ඛො ජයසෙනො රාජකුමාරො ආයස්මන්තං භූමිජං සකෙනෙව ථාලිපාකෙන පරිවිසි.
224. අථ ඛො ආයස්මා භූමිජො පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො ආයස්මා භූමිජො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ඉධාහං, භන්තෙ, පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය යෙන ජයසෙනස්ස රාජකුමාරස්ස නිවෙසනං තෙනුපසඞ්කමිං; උපසඞ්කමිත්වා ¶ පඤ්ඤත්තෙ ¶ ආසනෙ නිසීදිං. අථ ඛො, භන්තෙ, ජයසෙනො රාජකුමාරො යෙනාහං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා මයා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො, භන්තෙ, ජයසෙනො රාජකුමාරො මං එතදවොච – ‘සන්ති, භො භූමිජ, එකෙ සමණබ්රාහ්මණා එවංවාදිනො එවංදිට්ඨිනො – ආසඤ්චෙපි කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, අභබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය; අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා…පෙ… ආසඤ්ච අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, අභබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය; නෙවාසං නානාසඤ්චෙපි ¶ කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, අභබ්බා ඵලස්ස අධිගමායා’ති. ‘ඉධ භොතො භූමිජස්ස සත්ථා කිංවාදී කිමක්ඛායී’ති? එවං වුත්තෙ අහං, භන්තෙ, ජයසෙනං රාජකුමාරං එතදවොචං – ‘න ඛො මෙ තං, රාජකුමාර, භගවතො සම්මුඛා සුතං, සම්මුඛා පටිග්ගහිතං. ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං භගවා එවං බ්යාකරෙය්ය – ආසඤ්චෙපි කරිත්වා අයොනිසො බ්රහ්මචරියං චරන්ති, අභබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය; අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා අයොනිසො බ්රහ්මචරියං චරන්ති, අභබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය; ආසඤ්ච අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා අයොනිසො බ්රහ්මචරියං චරන්ති, අභබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය; නෙවාසං නානාසඤ්චෙපි කරිත්වා අයොනිසො බ්රහ්මචරියං චරන්ති, අභබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය. ආසඤ්චෙපි කරිත්වා යොනිසො බ්රහ්මචරියං චරන්ති, භබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය; අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා…පෙ… ආසඤ්ච අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා…පෙ… නෙවාසං නානාසඤ්චෙපි කරිත්වා යොනිසො බ්රහ්මචරියං චරන්ති, භබ්බා ඵලස්ස අධිගමායාති. න ඛො මෙ තං, රාජකුමාර, භගවතො සම්මුඛා සුතං, සම්මුඛා පටිග්ගහිතං. ඨානඤ්ච ඛො එතං විජ්ජති යං භගවා එවං බ්යාකරෙය්යා’ති. ‘සචෙ භොතො භූමිජස්ස සත්ථා එවංවාදී එවමක්ඛායී, අද්ධා භොතො භූමිජස්ස සත්ථා සබ්බෙසංයෙව පුථුසමණබ්රාහ්මණානං මුද්ධානං මඤ්ඤෙ ආහච්ච තිට්ඨතී’ති. ‘කච්චාහං, භන්තෙ, එවං පුට්ඨො එවං බ්යාකරමානො වුත්තවාදී චෙව භගවතො හොමි, න ච භගවන්තං අභූතෙන අබ්භාචික්ඛාමි, ධම්මස්ස චානුධම්මං බ්යාකරොමි, න ච කොචි සහධම්මිකො වාදානුවාදො ගාරය්හං ඨානං ආගච්ඡතී’’’ති?
‘‘තග්ඝ ¶ ¶ ත්වං, භූමිජ, එවං පුට්ඨො එවං බ්යාකරමානො වුත්තවාදී චෙව මෙ හොසි, න ච මං අභූතෙන අබ්භාචික්ඛසි, ධම්මස්ස චානුධම්මං බ්යාකරොසි, න ච කොචි සහධම්මිකො වාදානුවාදො ගාරය්හං ඨානං ආගච්ඡති. යෙ හි කෙචි, භූමිජ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා මිච්ඡාදිට්ඨිනො මිච්ඡාසඞ්කප්පා මිච්ඡාවාචා ¶ මිච්ඡාකම්මන්තා මිච්ඡාආජීවා මිච්ඡාවායාමා මිච්ඡාසතී මිච්ඡාසමාධිනො තෙ ආසඤ්චෙපි කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, අභබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය; අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, අභබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය; ආසඤ්ච අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, අභබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය; නෙවාසං නානාසඤ්චෙපි කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, අභබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය. තං කිස්ස හෙතු? අයොනි ¶ හෙසා, භූමිජ, ඵලස්ස අධිගමාය.
225. ‘‘සෙය්යථාපි, භූමිජ, පුරිසො තෙලත්ථිකො තෙලගවෙසී තෙලපරියෙසනං චරමානො වාලිකං දොණියා ආකිරිත්වා උදකෙන පරිප්ඵොසකං පරිප්ඵොසකං පීළෙය්ය. ආසඤ්චෙපි කරිත්වා වාලිකං දොණියා ආකිරිත්වා උදකෙන පරිප්ඵොසකං පරිප්ඵොසකං පීළෙය්ය, අභබ්බො තෙලස්ස අධිගමාය; අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා වාලිකං දොණියා ආකිරිත්වා උදකෙන පරිප්ඵොසකං පරිප්ඵොසකං පීළෙය්ය, අභබ්බො තෙලස්ස අධිගමාය; ආසඤ්ච අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා වාලිකං දොණියා ආකිරිත්වා උදකෙන පරිප්ඵොසකං පරිප්ඵොසකං පීළෙය්ය, අභබ්බො තෙලස්ස අධිගමාය; නෙවාසං නානාසඤ්චෙපි කරිත්වා වාලිකං දොණියා ආකිරිත්වා උදකෙන පරිප්ඵොසකං පරිප්ඵොසකං පීළෙය්ය, අභබ්බො තෙලස්ස අධිගමාය. තං කිස්ස හෙතු? අයොනි හෙසා, භූමිජ, තෙලස්ස අධිගමාය. එවමෙව ඛො, භූමිජ, යෙ හි කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා මිච්ඡාදිට්ඨිනො මිච්ඡාසඞ්කප්පා මිච්ඡාවාචා මිච්ඡාකම්මන්තා මිච්ඡාආජීවා මිච්ඡාවායාමා මිච්ඡාසතී මිච්ඡාසමාධිනො තෙ ආසඤ්චෙපි කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, අභබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය; අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, අභබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය; ආසඤ්ච අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, අභබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය; නෙවාසං නානාසඤ්චෙපි කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, අභබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය. තං ¶ කිස්ස හෙතු? අයොනි හෙසා, භූමිජ, ඵලස්ස අධිගමාය.
‘‘සෙය්යථාපි ¶ , භූමිජ, පුරිසො ඛීරත්ථිකො ඛීරගවෙසී ඛීරපරියෙසනං චරමානො ගාවිං තරුණවච්ඡං විසාණතො ආවිඤ්ඡෙය්ය ¶ [ආවිඤ්ජෙය්ය (සී. ස්යා. කං. පී.)]. ආසඤ්චෙපි කරිත්වා ගාවිං තරුණවච්ඡං විසාණතො ආවිඤ්ඡෙය්ය, අභබ්බො ඛීරස්ස අධිගමාය; අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා…පෙ… ආසඤ්ච අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා…පෙ… නෙවාසං ¶ නානාසඤ්චෙපි කරිත්වා ගාවිං තරුණවච්ඡං විසාණතො ආවිඤ්ඡෙය්ය, අභබ්බො ඛීරස්ස අධිගමාය. තං කිස්ස හෙතු? අයොනි හෙසා, භූමිජ, ඛීරස්ස අධිගමාය. එවමෙව ඛො, භූමිජ, යෙ හි කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා මිච්ඡාදිට්ඨිනො…පෙ… මිච්ඡාසමාධිනො තෙ ආසඤ්චෙපි කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, අභබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය; අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා…පෙ… ආසඤ්ච අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා…පෙ… නෙවාසං නානාසඤ්චෙපි කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, අභබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය. තං කිස්ස හෙතු? අයොනි හෙසා, භූමිජ, ඵලස්ස අධිගමාය.
226. ‘‘සෙය්යථාපි, භූමිජ, පුරිසො නවනීතත්ථිකො නවනීතගවෙසී නවනීතපරියෙසනං චරමානො උදකං කලසෙ ආසිඤ්චිත්වා මත්ථෙන [මන්ථෙන (සී.), මත්තෙන (ක.)] ආවිඤ්ඡෙය්ය. ආසඤ්චෙපි කරිත්වා උදකං කලසෙ ආසිඤ්චිත්වා මත්ථෙන ආවිඤ්ඡෙය්ය, අභබ්බො නවනීතස්ස අධිගමාය; අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා…පෙ… ආසඤ්ච අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා…පෙ… නෙවාසං නානාසඤ්චෙපි කරිත්වා උදකං කලසෙ ආසිඤ්චිත්වා මත්ථෙන ආවිඤ්ඡෙය්ය, අභබ්බො නවනීතස්ස අධිගමාය. තං කිස්ස හෙතු? අයොනි හෙසා, භූමිජ, නවනීතස්ස අධිගමාය. එවමෙව ඛො, භූමිජ, යෙ හි කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා මිච්ඡාදිට්ඨිනො…පෙ… මිච්ඡාසමාධිනො තෙ ආසඤ්චෙපි කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, අභබ්බා ¶ ඵලස්ස අධිගමාය; අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා…පෙ… ආසඤ්ච අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා…පෙ… නෙවාසං නානාසඤ්චෙපි කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, අභබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය. තං කිස්ස හෙතු? අයොනි හෙසා, භූමිජ, ඵලස්ස අධිගමාය.
‘‘සෙය්යථාපි, භූමිජ, පුරිසො අග්ගිත්ථිකො [අග්ගත්ථිකො (සී.)] අග්ගිගවෙසී අග්ගිපරියෙසනං චරමානො අල්ලං කට්ඨං සස්නෙහං උත්තරාරණිං ¶ ආදාය අභිමන්ථෙය්ය [අභිමත්ථෙය්ය (ස්යා. කං. පී. ක.)]. ආසඤ්චෙපි කරිත්වා අල්ලං කට්ඨං සස්නෙහං උත්තරාරණිං ආදාය අභිමන්ථෙය්ය, අභබ්බො අග්ගිස්ස අධිගමාය; අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා…පෙ… ආසඤ්ච අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා…පෙ… නෙවාසං නානාසඤ්චෙපි කරිත්වා අල්ලං කට්ඨං සස්නෙහං උත්තරාරණිං ආදාය අභිමන්ථෙය්ය, අභබ්බො අග්ගිස්ස අධිගමාය. තං කිස්ස හෙතු? අයොනි හෙසා, භූමිජ, අග්ගිස්ස අධිගමාය. එවමෙව ඛො, භූමිජ, යෙ හි කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා ¶ මිච්ඡාදිට්ඨිනො…පෙ… මිච්ඡාසමාධිනො තෙ ආසඤ්චෙපි කරිත්වා ¶ බ්රහ්මචරියං චරන්ති, අභබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය; අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා…පෙ…ආසඤ්ච අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා…පෙ… නෙවාසං නානාසඤ්චෙපි කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, අභබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය. තං කිස්ස හෙතු? අයොනි හෙසා, භූමිජ, ඵලස්ස අධිගමාය. යෙ හි කෙචි, භූමිජ, සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සම්මාදිට්ඨිනො සම්මාසඞ්කප්පා සම්මාවාචා සම්මාකම්මන්තා සම්මාආජීවා සම්මාවායාමා සම්මාසතී සම්මාසමාධිනො තෙ ආසඤ්චෙපි කරිත්වා බ්රහ්මචරියං ¶ චරන්ති, භබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය; අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, භබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය; ආසඤ්ච අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, භබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය; නෙවාසං නානාසඤ්චෙපි කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, භබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය. තං කිස්ස හෙතු? යොනි හෙසා, භූමිජ, ඵලස්ස අධිගමාය.
227. ‘‘සෙය්යථාපි, භූමිජ, පුරිසො තෙලත්ථිකො තෙලගවෙසී තෙලපරියෙසනං චරමානො තිලපිට්ඨං දොණියා ආකිරිත්වා උදකෙන පරිප්ඵොසකං පරිප්ඵොසකං පීළෙය්ය. ආසඤ්චෙපි කරිත්වා තිලපිට්ඨං දොණියා ආකිරිත්වා උදකෙන පරිප්ඵොසකං පරිප්ඵොසකං පීළෙය්ය, භබ්බො තෙලස්ස අධිගමාය; අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා…පෙ… ආසඤ්ච අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා…පෙ… නෙවාසං නානාසඤ්චෙපි කරිත්වා තිලපිට්ඨං දොණියා ආකිරිත්වා උදකෙන පරිප්ඵොසකං පරිප්ඵොසකං පීළෙය්ය, භබ්බො තෙලස්ස අධිගමාය. තං කිස්ස හෙතු? යොනි හෙසා, භූමිජ, තෙලස්ස අධිගමාය. එවමෙව ඛො, භූමිජ, යෙ හි කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සම්මාදිට්ඨිනො…පෙ… සම්මාසමාධිනො තෙ ආසඤ්චෙපි කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, භබ්බා ¶ ඵලස්ස අධිගමාය; අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා…පෙ… ආසඤ්ච අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා…පෙ… නෙවාසං නානාසඤ්චෙපි කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, භබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය. තං කිස්ස හෙතු? යොනි හෙසා, භූමිජ, ඵලස්ස අධිගමාය.
‘‘සෙය්යථාපි, භූමිජ, පුරිසො ඛීරත්ථිකො ඛීරගවෙසී ඛීරපරියෙසනං චරමානො ¶ ගාවිං තරුණවච්ඡං ථනතො ආවිඤ්ඡෙය්ය. ආසඤ්චෙපි කරිත්වා ගාවිං තරුණවච්ඡං ථනතො ආවිඤ්ඡෙය්ය, භබ්බො ඛීරස්ස අධිගමාය; අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා…පෙ… ආසඤ්ච අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා…පෙ… නෙවාසං නානාසඤ්චෙපි කරිත්වා ගාවිං තරුණවච්ඡං ථනතො ආවිඤ්ඡෙය්ය, භබ්බො ඛීරස්ස අධිගමාය. තං කිස්ස හෙතු? යොනි හෙසා, භූමිජ, ඛීරස්ස ¶ අධිගමාය. එවමෙව ¶ ඛො, භූමිජ, යෙ හි කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සම්මාදිට්ඨිනො…පෙ… සම්මාසමාධිනො තෙ ආසඤ්චෙපි කරිත්වා…පෙ… අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා…පෙ… ආසඤ්ච අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා…පෙ… නෙවාසං නානාසඤ්චෙපි කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, භබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය. තං කිස්ස හෙතු? යොනි හෙසා, භූමිජ, ඵලස්ස අධිගමාය.
228. ‘‘සෙය්යථාපි, භූමිජ, පුරිසො නවනීතත්ථිකො නවනීතගවෙසී නවනීතපරියෙසනං චරමානො දධිං කලසෙ ආසිඤ්චිත්වා මත්ථෙන ආවිඤ්ඡෙය්ය. ආසඤ්චෙපි කරිත්වා දධිං කලසෙ ආසිඤ්චිත්වා මත්ථෙන ආවිඤ්ඡෙය්ය, භබ්බො නවනීතස්ස අධිගමාය; අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා… ආසඤ්ච අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා… නෙවාසං නානාසඤ්චෙපි කරිත්වා දධිං කලසෙ ආසිඤ්චිත්වා මත්ථෙන ආවිඤ්ඡෙය්ය, භබ්බො නවනීතස්ස අධිගමාය. තං කිස්ස හෙතු? යොනි හෙසා, භූමිජ, නවනීතස්ස අධිගමාය. එවමෙව ඛො, භූමිජ, යෙ හි කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සම්මාදිට්ඨිනො…පෙ… සම්මාසමාධිනො තෙ ආසඤ්චෙපි කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, භබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය; අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා… ආසඤ්ච අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා ¶ … නෙවාසං නානාසඤ්චෙපි කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, භබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය. තං කිස්ස හෙතු? යොනි හෙසා, භූමිජ, ඵලස්ස අධිගමාය.
‘‘සෙය්යථාපි, භූමිජ, පුරිසො අග්ගිත්ථිකො අග්ගිගවෙසී අග්ගිපරියෙසනං චරමානො සුක්ඛං කට්ඨං කොළාපං උත්තරාරණිං ආදාය අභිමන්ථෙය්ය; ( ) [(භබ්බො අග්ගිස්ස අධිගමාය) (සබ්බත්ථ)] ආසඤ්චෙපි කරිත්වා… අනාසඤ්චෙපි ¶ කරිත්වා.. ආසඤ්ච අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා… නෙවාසං නානාසඤ්චෙපි කරිත්වා සුක්ඛ කට්ඨං කොළාපං උත්තරාරණිං ආදාය අභිමන්ථෙය්ය, භබ්බො අග්ගිස්ස අධිගමාය. තං කිස්ස හෙතු? යොනි හෙසා, භූමිජ, අග්ගිස්ස අධිගමාය. එවමෙව ඛො, භූමිජ, යෙ හි කෙචි සමණා වා බ්රාහ්මණා වා සම්මාදිට්ඨිනො…පෙ… සම්මාසමාධිනො තෙ ආසඤ්චෙපි කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, භබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය; අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, භබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය; ආසඤ්ච අනාසඤ්චෙපි කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, භබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය; නෙවාසං නානාසඤ්චෙපි කරිත්වා බ්රහ්මචරියං චරන්ති, භබ්බා ඵලස්ස අධිගමාය. තං කිස්ස හෙතු? යොනි හෙසා, භූමිජ, ඵලස්ස අධිගමාය.
‘‘සචෙ ¶ ¶ ඛො තං, භූමිජ, ජයසෙනස්ස රාජකුමාරස්ස ඉමා චතස්සො උපමා පටිභායෙය්යුං අනච්ඡරියං තෙ ජයසෙනො රාජකුමාරො පසීදෙය්ය, පසන්නො ච තෙ පසන්නාකාරං කරෙය්යා’’ති. ‘‘කුතො පන මං, භන්තෙ, ජයසෙනස්ස ¶ රාජකුමාරස්ස ඉමා චතස්සො උපමා පටිභායිස්සන්ති අනච්ඡරියා පුබ්බෙ අස්සුතපුබ්බා, සෙය්යථාපි භගවන්ත’’න්ති?
ඉදමවොච භගවා. අත්තමනො ආයස්මා භූමිජො භගවතො භාසිතං අභිනන්දීති.
භූමිජසුත්තං නිට්ඨිතං ඡට්ඨං.
7. අනුරුද්ධසුත්තං
229. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. අථ ඛො පඤ්චකඞ්ගො ථපති අඤ්ඤතරං පුරිසං ආමන්තෙසි – ‘‘එහි ත්වං, අම්භො පුරිස, යෙනායස්මා අනුරුද්ධො තෙනුපසඞ්කම; උපසඞ්කමිත්වා මම වචනෙන ආයස්මතො අනුරුද්ධස්ස ¶ පාදෙ සිරසා වන්දාහි [වන්දාහි, එවඤ්ච වදෙහි (සී. පී.)] – ‘පඤ්චකඞ්ගො, භන්තෙ, ථපති ආයස්මතො අනුරුද්ධස්ස පාදෙ සිරසා වන්දතී’ති; එවඤ්ච වදෙහි [එවඤ්ච වදෙති (සී. පී.)] – ‘අධිවාසෙතු කිර, භන්තෙ, ආයස්මා අනුරුද්ධො පඤ්චකඞ්ගස්ස ථපතිස්ස ස්වාතනාය අත්තචතුත්ථො භත්තං; යෙන ච කිර, භන්තෙ, ආයස්මා අනුරුද්ධො පගෙවතරං ආගච්ඡෙය්ය; පඤ්චකඞ්ගො, භන්තෙ, ථපති [පඤ්චකඞ්ගො ථපති (සී. පී.)] බහුකිච්චො බහුකරණීයො රාජකරණීයෙනා’’’ති. ‘‘එවං, භන්තෙ’’ති ඛො සො පුරිසො පඤ්චකඞ්ගස්ස ථපතිස්ස පටිස්සුත්වා යෙනායස්මා අනුරුද්ධො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තං අනුරුද්ධං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො සො පුරිසො ආයස්මන්තං අනුරුද්ධං එතදවොච – ‘‘පඤ්චකඞ්ගො, භන්තෙ, ථපති ආයස්මතො අනුරුද්ධස්ස පාදෙ සිරසා වන්දති, එවඤ්ච වදෙති – ‘අධිවාසෙතු කිර, භන්තෙ, ආයස්මා අනුරුද්ධො පඤ්චකඞ්ගස්ස ථපතිස්ස ස්වාතනාය අත්තචතුත්ථො භත්තං; යෙන ච කිර, භන්තෙ, ආයස්මා අනුරුද්ධො පගෙවතරං ආගච්ඡෙය්ය; පඤ්චකඞ්ගො, භන්තෙ, ථපති බහුකිච්චො බහුකරණීයො රාජකරණීයෙනා’’’ති. අධිවාසෙසි ඛො ¶ ආයස්මා අනුරුද්ධො තුණ්හීභාවෙන.
230. අථ ¶ ඛො ආයස්මා අනුරුද්ධො තස්සා රත්තියා අච්චයෙන පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය යෙන පඤ්චකඞ්ගස්ස ථපතිස්ස නිවෙසනං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ නිසීදි. අථ ඛො පඤ්චකඞ්ගො ථපති ආයස්මන්තං අනුරුද්ධං පණීතෙන ඛාදනීයෙන භොජනීයෙන සහත්ථා සන්තප්පෙසි සම්පවාරෙසි. අථ ඛො පඤ්චකඞ්ගො ථපති ආයස්මන්තං අනුරුද්ධං භුත්තාවිං ඔනීතපත්තපාණිං අඤ්ඤතරං නීචං ආසනං ගහෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො පඤ්චකඞ්ගො ථපති ආයස්මන්තං අනුරුද්ධං එතදවොච –
‘‘ඉධ මං, භන්තෙ, ථෙරා භික්ඛූ උපසඞ්කමිත්වා එවමාහංසු – ‘අප්පමාණං, ගහපති, චෙතොවිමුත්තිං ¶ භාවෙහී’ති [අප්පමාණා ගහපති චෙතොවිමුත්ති භාවෙතබ්බාති (ක.)]. එකච්චෙ ථෙරා එවමාහංසු – ‘මහග්ගතං, ගහපති, චෙතොවිමුත්තිං භාවෙහී’ති. යා චායං, භන්තෙ, අප්පමාණා චෙතොවිමුත්ති යා ච මහග්ගතා චෙතොවිමුත්ති – ඉමෙ ධම්මා නානත්ථා චෙව නානාබ්යඤ්ජනා ¶ ච, උදාහු එකත්ථා බ්යඤ්ජනමෙව නාන’’න්ති? ‘‘තෙන හි, ගහපති, තං යෙවෙත්ථ පටිභාතු. අපණ්ණකන්තෙ ඉතො භවිස්සතී’’ති. ‘‘මය්හං ඛො, භන්තෙ, එවං හොති – ‘යා චායං අප්පමාණා චෙතොවිමුත්ති යා ච මහග්ගතා චෙතොවිමුත්ති ඉමෙ ධම්මා එකත්ථා බ්යඤ්ජනමෙව නාන’’’න්ති. ‘‘යා චායං, ගහපති, අප්පමාණා චෙතොවිමුත්ති යා ච මහග්ගතා චෙතොවිමුත්ති ඉමෙ ධම්මා නානත්ථා චෙව නානාබ්යඤ්ජනා ච ¶ . තදමිනාපෙතං, ගහපති, පරියායෙන වෙදිතබ්බං යථා ඉමෙ ධම්මා නානත්ථා චෙව නානාබ්යඤ්ජනා ච’’.
‘‘කතමා ච, ගහපති, අප්පමාණා චෙතොවිමුත්ති? ඉධ, ගහපති, භික්ඛු මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති, තථා දුතියං තථා තතියං තථා චතුත්ථං; ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං මෙත්තාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාබජ්ඣෙන ඵරිත්වා විහරති. කරුණාසහගතෙන චෙතසා… මුදිතාසහගතෙන චෙතසා… උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා එකං දිසං ඵරිත්වා විහරති, තථා දුතියං තථා තතියං තථා චතුත්ථං; ඉති උද්ධමධො තිරියං සබ්බධි සබ්බත්තතාය සබ්බාවන්තං ලොකං උපෙක්ඛාසහගතෙන චෙතසා විපුලෙන මහග්ගතෙන අප්පමාණෙන අවෙරෙන අබ්යාබජ්ඣෙන ඵරිත්වා විහරති. අයං වුච්චති, ගහපති, අප්පමාණා චෙතොවිමුත්ති.
231. ‘‘කතමා ¶ ච, ගහපති, මහග්ගතා චෙතොවිමුත්ති? ඉධ, ගහපති, භික්ඛු යාවතා එකං රුක්ඛමූලං මහග්ගතන්ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති. අයං වුච්චති, ගහපති, මහග්ගතා චෙතොවිමුත්ති. ඉධ පන, ගහපති, භික්ඛු යාවතා ද්වෙ වා තීණි වා රුක්ඛමූලානි මහග්ගතන්ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති. අයම්පි [අයං (ස්යා. කං. ක.)] වුච්චති, ගහපති, මහග්ගතා චෙතොවිමුත්ති. ඉධ පන, ගහපති, භික්ඛු යාවතා එකං ගාමක්ඛෙත්තං මහග්ගතන්ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති. අයම්පි වුච්චති, ගහපති, මහග්ගතා චෙතොවිමුත්ති. ඉධ පන, ගහපති ¶ , භික්ඛු යාවතා ද්වෙ ¶ වා තීණි වා ගාමක්ඛෙත්තානි මහග්ගතන්ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති. අයම්පි වුච්චති, ගහපති, මහග්ගතා චෙතොවිමුත්ති. ඉධ පන, ගහපති, භික්ඛු යාවතා එකං මහාරජ්ජං මහග්ගතන්ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති. අයම්පි වුච්චති, ගහපති, මහග්ගතා චෙතොවිමුත්ති. ඉධ පන, ගහපති, භික්ඛු යාවතා ද්වෙ වා ¶ තීණි වා මහාරජ්ජානි මහග්ගතන්ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති. අයම්පි වුච්චති, ගහපති, මහග්ගතා චෙතොවිමුත්ති. ඉධ පන, ගහපති, භික්ඛු යාවතා සමුද්දපරියන්තං පථවිං මහග්ගතන්ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති. අයම්පි වුච්චති, ගහපති, මහග්ගතා චෙතොවිමුත්ති. ඉමිනා ඛො එතං, ගහපති, පරියායෙන වෙදිතබ්බං යථා ඉමෙ ධම්මා නානත්ථා චෙව නානාබ්යඤ්ජනා ච.
232. ‘‘චතස්සො ඛො ඉමා ගහපති, භවූපපත්තියො. කතමා චතස්සො? ඉධ, ගහපති, එකච්චො ‘පරිත්තාභා’ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති. සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා පරිත්තාභානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජති. ඉධ පන, ගහපති, එකච්චො ‘අප්පමාණාභා’ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති. සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා අප්පමාණාභානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජති. ඉධ පන, ගහපති, එකච්චො ‘සංකිලිට්ඨාභා’ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති. සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා සංකිලිට්ඨාභානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජති. ඉධ පන, ගහපති, එකච්චො ‘පරිසුද්ධාභා’ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා ¶ විහරති. සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා පරිසුද්ධාභානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජති. ඉමා ඛො, ගහපති, චතස්සො භවූපපත්තියො.
‘‘හොති ඛො සො, ගහපති, සමයො, යා තා දෙවතා එකජ්ඣං සන්නිපතන්ති, තාසං එකජ්ඣං සන්නිපතිතානං වණ්ණනානත්තඤ්හි ඛො පඤ්ඤායති නො ච ආභානානත්තං ¶ . සෙය්යථාපි, ගහපති, පුරිසො සම්බහුලානි තෙලප්පදීපානි එකං ඝරං පවෙසෙය්ය. තෙසං එකං ඝරං පවෙසිතානං අච්චිනානත්තඤ්හි ඛො පඤ්ඤායෙථ, නො ච ආභානානත්තං; එවමෙව ඛො, ගහපති, හොති ඛො සො සමයො, යා තා දෙවතා එකජ්ඣං සන්නිපතන්ති ¶ තාසං එකජ්ඣං සන්නිපතිතානං වණ්ණනානත්තඤ්හි ඛො පඤ්ඤායති, නො ච ආභානානත්තං.
‘‘හොති ඛො සො, ගහපති, සමයො, යා තා දෙවතා තතො විපක්කමන්ති, තාසං තතො විපක්කමන්තීනං වණ්ණනානත්තඤ්චෙව පඤ්ඤායති ආභානානත්තඤ්ච. සෙය්යථාපි, ගහපති, පුරිසො තානි සම්බහුලානි තෙලප්පදීපානි තම්හා ඝරා නීහරෙය්ය. තෙසං තතො නීහතානං [නීහරන්තානං (සී. ස්යා. කං. පී.)] අච්චිනානත්තඤ්චෙව පඤ්ඤායෙථ ආභානානත්තඤ්ච; එවමෙව ඛො, ගහපති, හොති ඛො සො සමයො, යා ¶ තා දෙවතා තතො විපක්කමන්ති, තාසං තතො විපක්කමන්තීනං වණ්ණනානත්තඤ්චෙව පඤ්ඤායති ආභානානත්තඤ්ච.
‘‘න ඛො, ගහපති, තාසං දෙවතානං එවං හොති – ‘ඉදං අම්හාකං නිච්චන්ති ¶ වා ධුවන්ති වා සස්සත’න්ති වා, අපි ච යත්ථ යත්ථෙව තා [යා (ක.)] දෙවතා අභිනිවිසන්ති තත්ථ තත්ථෙව තා දෙවතා අභිරමන්ති. සෙය්යථාපි, ගහපති, මක්ඛිකානං කාජෙන වා පිටකෙන වා හරීයමානානං න එවං හොති – ‘ඉදං අම්හාකං නිච්චන්ති වා ධුවන්ති වා සස්සත’න්ති වා, අපි ච යත්ථ යත්ථෙව තා [යා (ක.)] මක්ඛිකා අභිනිවිසන්ති තත්ථ තත්ථෙව තා මක්ඛිකා අභිරමන්ති; එවමෙව ඛො, ගහපති, තාසං දෙවතානං න එවං හොති – ‘ඉදං අම්හාකං නිච්චන්ති වා ධුවන්ති වා සස්සත’න්ති වා, අපි ච යත්ථ යත්ථෙව තා දෙවතා අභිනිවිසන්ති තත්ථ තත්ථෙව තා දෙවතා අභිරමන්තී’’ති.
233. එවං වුත්තෙ, ආයස්මා සභියො කච්චානො [කච්චායනො (සී.)] ආයස්මන්තං අනුරුද්ධං එතදවොච – ‘‘සාධු, භන්තෙ අනුරුද්ධ! අත්ථි ච මෙ එත්ථ උත්තරිං පටිපුච්ඡිතබ්බං. යා තා, භන්තෙ, දෙවතා ආභා සබ්බා තා පරිත්තාභා උදාහු සන්තෙත්ථ එකච්චා දෙවතා අප්පමාණාභා’’ති? ‘‘තදඞ්ගෙන ඛො, ආවුසො කච්චාන, සන්තෙත්ථ එකච්චා දෙවතා පරිත්තාභා, සන්ති පනෙත්ථ එකච්චා දෙවතා අප්පමාණාභා’’ති. ‘‘කො නු ඛො, භන්තෙ අනුරුද්ධ, හෙතු කො පච්චයො යෙන තාසං දෙවතානං එකං දෙවනිකායං උපපන්නානං ¶ සන්තෙත්ථ ¶ එකච්චා දෙවතා පරිත්තාභා, සන්ති පනෙත්ථ එකච්චා දෙවතා අප්පමාණාභා’’ති?
‘‘තෙන හාවුසො කච්චාන, තංයෙවෙත්ථ පටිපුච්ඡිස්සාමි. යථා තෙ ඛමෙය්ය තථා නං බ්යාකරෙය්යාසි. තං කිං මඤ්ඤසි, ආවුසො කච්චාන ¶ , ය්වායං භික්ඛු යාවතා එකං රුක්ඛමූලං ‘මහග්ගත’න්ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති, යොචායං [යොපායං (ක.)] භික්ඛු යාවතා ද්වෙ වා තීණි වා රුක්ඛමූලානි ‘මහග්ගත’න්ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති – ඉමාසං උභින්නං චිත්තභාවනානං කතමා චිත්තභාවනා මහග්ගතතරා’’ති? ‘‘ය්වායං, භන්තෙ, භික්ඛු යාවතා ද්වෙ වා තීණි වා රුක්ඛමූලානි ‘මහග්ගත’න්ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති – අයං ඉමාසං උභින්නං චිත්තභාවනානං මහග්ගතතරා’’ති.
‘‘තං ¶ කිං මඤ්ඤසි, ආවුසො කච්චාන, ය්වායං භික්ඛු යාවතා ද්වෙ වා තීණි වා රුක්ඛමූලානි ‘මහග්ගත’න්ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති, යොචායං භික්ඛු යාවතා එකං ගාමක්ඛෙත්තං ‘මහග්ගත’න්ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති – ඉමාසං උභින්නං චිත්තභාවනානං කතමා චිත්තභාවනා මහග්ගතතරා’’ති? ‘‘ය්වායං, භන්තෙ, භික්ඛු යාවතා එකං ගාමක්ඛෙත්තං ‘මහග්ගත’න්ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති – අයං ඉමාසං උභින්නං චිත්තභාවනානං මහග්ගතතරා’’ති.
‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ආවුසො කච්චාන, ය්වායං භික්ඛු යාවතා එකං ගාමක්ඛෙත්තං ‘මහග්ගත’න්ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති, යොචායං භික්ඛු යාවතා ද්වෙ වා තීණි වා ගාමක්ඛෙත්තානි ‘මහග්ගත’න්ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති – ඉමාසං උභින්නං චිත්තභාවනානං කතමා චිත්තභාවනා මහග්ගතතරා’’ති? ‘‘ය්වායං, භන්තෙ, භික්ඛු යාවතා ද්වෙ වා තීණි වා ගාමක්ඛෙත්තානි ‘මහග්ගත’න්ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති ¶ – අයං ඉමාසං උභින්නං චිත්තභාවනානං මහග්ගතතරා’’ති.
‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ආවුසො කච්චාන, ය්වායං භික්ඛු යාවතා ද්වෙ වා තීණි වා ගාමක්ඛෙත්තානි ‘මහග්ගත’න්ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා ¶ විහරති, යොචායං භික්ඛු යාවතා එකං මහාරජ්ජං ‘මහග්ගත’න්ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති – ඉමාසං උභින්නං චිත්තභාවනානං කතමා චිත්තභාවනා ¶ මහග්ගතතරා’’ති? ‘‘ය්වායං, භන්තෙ, භික්ඛු යාවතා එකං මහාරජ්ජං ‘මහග්ගත’න්ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති – අයං ඉමාසං උභින්නං චිත්තභාවනානං මහග්ගතතරා’’ති.
‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, ආවුසො කච්චාන, ය්වායං භික්ඛු යාවතා එකං මහාරජ්ජං ‘මහග්ගත’න්ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති, යොචායං භික්ඛු යාවතා ද්වෙ වා තීණි වා මහාරජ්ජානි ‘මහග්ගත’න්ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති – ඉමාසං උභින්නං චිත්තභාවනානං කතමා චිත්තභාවනා මහග්ගතතරා’’ති? ‘‘ය්වායං, භන්තෙ, භික්ඛු යාවතා ද්වෙ වා තීණි වා මහාරජ්ජානි ‘මහග්ගත’න්ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති – අයං ඉමාසං උභින්නං චිත්තභාවනානං මහග්ගතතරා’’ති.
‘‘තං ¶ කිං මඤ්ඤසි, ආවුසො කච්චාන, ය්වායං භික්ඛු යාවතා ද්වෙ වා තීණි වා මහාරජ්ජානි ‘මහග්ගත’න්ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති, යොචායං භික්ඛු යාවතා සමුද්දපරියන්තං පථවිං ‘මහග්ගත’න්ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති – ඉමාසං උභින්නං චිත්තභාවනානං කතමා චිත්තභාවනා මහග්ගතතරා’’ති? ‘‘ය්වායං, භන්තෙ, භික්ඛු යාවතා සමුද්දපරියන්තං ¶ පථවිං ‘මහග්ගත’න්ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති – අයං ඉමාසං උභින්නං චිත්තභාවනානං මහග්ගතතරා’’ති? ‘‘අයං ඛො, ආවුසො කච්චාන, හෙතු අයං පච්චයො, යෙන තාසං දෙවතානං එකං දෙවනිකායං උපපන්නානං සන්තෙත්ථ එකච්චා දෙවතා පරිත්තාභා, සන්ති පනෙත්ථ එකච්චා දෙවතා අප්පමාණාභා’’ති.
234. ‘‘සාධු, භන්තෙ අනුරුද්ධ! අත්ථි ච මෙ එත්ථ උත්තරිං පටිපුච්ඡිතබ්බං. යාවතා [යා තා (ක.)], භන්තෙ, දෙවතා ආභා සබ්බා තා සංකිලිට්ඨාභා උදාහු සන්තෙත්ථ එකච්චා දෙවතා පරිසුද්ධාභා’’ති? ‘‘තදඞ්ගෙන ¶ ඛො, ආවුසො කච්චාන, සන්තෙත්ථ එකච්චා දෙවතා සංකිලිට්ඨාභා, සන්ති පනෙත්ථ එකච්චා දෙවතා පරිසුද්ධාභා’’ති. ‘‘කො නු ඛො, භන්තෙ, අනුරුද්ධ, හෙතු කො පච්චයො, යෙන තාසං දෙවතානං එකං දෙවනිකායං උපපන්නානං සන්තෙත්ථ එකච්චා දෙවතා සංකිලිට්ඨාභා, සන්ති පනෙත්ථ එකච්චා දෙවතා පරිසුද්ධාභා’’ති?
‘‘තෙන ¶ , හාවුසො කච්චාන, උපමං තෙ කරිස්සාමි. උපමායපිධෙකච්චෙ [උපමායමිධෙකච්චෙ (ක.)] විඤ්ඤූ පුරිසා භාසිතස්ස අත්ථං ආජානන්ති. සෙය්යථාපි, ආවුසො කච්චාන, තෙලප්පදීපස්ස ඣායතො තෙලම්පි අපරිසුද්ධං වට්ටිපි අපරිසුද්ධා. සො තෙලස්සපි අපරිසුද්ධත්තා වට්ටියාපි අපරිසුද්ධත්තා අන්ධන්ධං විය ඣායති; එවමෙව ඛො, ආවුසො කච්චාන, ඉධෙකච්චො භික්ඛු ‘සංකිලිට්ඨාභා’ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති, තස්ස කායදුට්ඨුල්ලම්පි න සුප්පටිප්පස්සද්ධං හොති, ථිනමිද්ධම්පි න සුසමූහතං හොති ¶ , උද්ධච්චකුක්කුච්චම්පි න සුප්පටිවිනීතං හොති. සො කායදුට්ඨුල්ලස්සපි න සුප්පටිප්පස්සද්ධත්තා ථිනමිද්ධස්සපි න සුසමූහතත්තා උද්ධච්චකුක්කුච්චස්සපි න සුප්පටිවිනීතත්තා අන්ධන්ධං විය ඣායති. සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා සංකිලිට්ඨාභානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජති. සෙය්යථාපි, ආවුසො කච්චාන, තෙලප්පදීපස්ස ඣායතො තෙලම්පි පරිසුද්ධං වට්ටිපි පරිසුද්ධා. සො තෙලස්සපි පරිසුද්ධත්තා වට්ටියාපි පරිසුද්ධත්තා න අන්ධන්ධං විය ඣායති; එවමෙව ඛො, ආවුසො කච්චාන, ඉධෙකච්චො භික්ඛු ‘පරිසුද්ධාභා’ති ඵරිත්වා අධිමුච්චිත්වා විහරති. තස්ස කායදුට්ඨුල්ලම්පි සුප්පටිප්පස්සද්ධං හොති, ථිනමිද්ධම්පි සුසමූහතං හොති, උද්ධච්චකුක්කුච්චම්පි ¶ සුප්පටිවිනීතං හොති. සො කායදුට්ඨුල්ලස්සපි සුප්පටිප්පස්සද්ධත්තා ථිනමිද්ධස්සපි සුසමූහතත්තා උද්ධච්චකුක්කුච්චස්සපි සුප්පටිවිනීතත්තා න අන්ධන්ධං විය ඣායති. සො කායස්ස භෙදා පරං මරණා පරිසුද්ධාභානං දෙවානං සහබ්යතං උපපජ්ජති. අයං ¶ ඛො, ආවුසො කච්චාන, හෙතු අයං පච්චයො යෙන තාසං දෙවතානං එකං දෙවනිකායං උපපන්නානං සන්තෙත්ථ එකච්චා දෙවතා සංකිලිට්ඨාභා, සන්ති පනෙත්ථ එකච්චා දෙවතා පරිසුද්ධාභා’’ති.
235. එවං වුත්තෙ, ආයස්මා සභියො කච්චානො ආයස්මන්තං අනුරුද්ධං එතදවොච – ‘‘සාධු, භන්තෙ අනුරුද්ධ! න, භන්තෙ, ආයස්මා අනුරුද්ධො එවමාහ – ‘එවං මෙ සුත’න්ති වා ‘එවං අරහති භවිතු’න්ති වා; අථ ච පන, භන්තෙ, ආයස්මා අනුරුද්ධො ‘එවම්පි තා දෙවතා ¶ , ඉතිපි තා දෙවතා’ත්වෙව භාසති. තස්ස මය්හං, භන්තෙ, එවං හොති – ‘අද්ධා ආයස්මතා අනුරුද්ධෙන තාහි දෙවතාහි සද්ධිං සන්නිවුත්ථපුබ්බඤ්චෙව සල්ලපිතපුබ්බඤ්ච සාකච්ඡා ච සමාපජ්ජිතපුබ්බා’’’ති. ‘‘අද්ධා ඛො අයං, ආවුසො කච්චාන, ආසජ්ජ උපනීය වාචා භාසිතා, අපි ච තෙ අහං බ්යාකරිස්සාමි – ‘දීඝරත්තං ඛො මෙ, ආවුසො ¶ කච්චාන, තාහි දෙවතාහි සද්ධිං සන්නිවුත්ථපුබ්බඤ්චෙව සල්ලපිතපුබ්බඤ්ච සාකච්ඡා ච සමාපජ්ජිතපුබ්බා’’’ති.
එවං වුත්තෙ, ආයස්මා සභියො කච්චානො පඤ්චකඞ්ගං ථපතිං එතදවොච – ‘‘ලාභා තෙ, ගහපති, සුලද්ධං තෙ, ගහපති, යං ත්වඤ්චෙව තං කඞ්ඛාධම්මං පහාසි [පජහසි (ක.)], මයඤ්චිමං [යම්පිමං (සී. ස්යා. කං. පී.)] ධම්මපරියායං අලත්ථම්හා සවනායා’’ති.
අනුරුද්ධසුත්තං නිට්ඨිතං සත්තමං.
8. උපක්කිලෙසසුත්තං
236. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා කොසම්බියං විහරති ඝොසිතාරාමෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන කොසම්බියං භික්ඛූ භණ්ඩනජාතා කලහජාතා විවාදාපන්නා අඤ්ඤමඤ්ඤං මුඛසත්තීහි විතුදන්තා විහරන්ති. අථ ඛො අඤ්ඤතරො භික්ඛු යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ¶ භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතො ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ඉධ, භන්තෙ, කොසම්බියං භික්ඛූ භණ්ඩනජාතා කලහජාතා විවාදාපන්නා අඤ්ඤමඤ්ඤං මුඛසත්තීහි විතුදන්තා විහරන්ති. සාධු, භන්තෙ, භගවා යෙන තෙ භික්ඛූ තෙනුපසඞ්කමතු අනුකම්පං උපාදායා’’ති. අධිවාසෙසි භගවා තුණ්හීභාවෙන. අථ ඛො භගවා යෙන තෙ භික්ඛූ තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා තෙ භික්ඛූ එතදවොච – ‘‘අලං, භික්ඛවෙ, මා භණ්ඩනං, මා කලහං, මා විග්ගහං, මා විවාද’’න්ති.
එවං වුත්තෙ, අඤ්ඤතරො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ආගමෙතු, භන්තෙ! භගවා ධම්මස්සාමී; අප්පොස්සුක්කො, භන්තෙ, භගවා දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරං අනුයුත්තො විහරතු; මයමෙතෙන භණ්ඩනෙන කලහෙන විග්ගහෙන විවාදෙන පඤ්ඤායිස්සාමා’’ති. දුතියම්පි ඛො භගවා තෙ භික්ඛූ එතදවොච – ‘‘අලං, භික්ඛවෙ, මා භණ්ඩනං, මා කලහං, මා විග්ගහං, මා විවාද’’න්ති. දුතියම්පි ඛො සො ¶ භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ආගමෙතු, භන්තෙ! භගවා ධම්මස්සාමී; අප්පොස්සුක්කො, භන්තෙ, භගවා දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරං අනුයුත්තො විහරතු; මයමෙතෙන භණ්ඩනෙන කලහෙන විග්ගහෙන විවාදෙන පඤ්ඤායිස්සාමා’’ති. තතියම්පි ¶ ඛො භගවා තෙ භික්ඛූ එතදවොච – ‘‘අලං, භික්ඛවෙ, මා භණ්ඩනං, මා කලහං, මා විග්ගහං, මා විවාද’’න්ති. තතියම්පි ඛො සො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ආගමෙතු, භන්තෙ, භගවා ධම්මස්සාමී; අප්පොස්සුක්කො, භන්තෙ, භගවා දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරං අනුයුත්තො විහරතු; මයමෙතෙන භණ්ඩනෙන කලහෙන විග්ගහෙන විවාදෙන පඤ්ඤායිස්සාමා’’ති.
අථ ¶ ඛො භගවා පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය කොසම්බිං පිණ්ඩාය පාවිසි. කොසම්බියං පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො සෙනාසනං සංසාමෙත්වා පත්තචීවරමාදාය ඨිතකොව ඉමා ගාථා අභාසි –
‘‘පුථුසද්දො ¶ සමජනො, න බාලො කොචි මඤ්ඤථ;
සඞ්ඝස්මිං භිජ්ජමානස්මිං, නාඤ්ඤං භිය්යො අමඤ්ඤරුං.
‘‘පරිමුට්ඨා පණ්ඩිතාභාසා, වාචාගොචරභාණිනො;
යාවිච්ඡන්ති මුඛායාමං, යෙන නීතා න තං විදූ.
‘‘අක්කොච්ඡි මං අවධි මං, අජිනි මං අහාසි මෙ;
යෙ ච තං උපනය්හන්ති, වෙරං තෙසං න සම්මති.
‘‘අක්කොච්ඡි මං අවධි මං, අජිනි මං අහාසි මෙ;
යෙ ¶ ච තං නුපනය්හන්ති, වෙරං තෙසූපසම්මති.
‘‘න හි වෙරෙන වෙරානි, සම්මන්තීධ කුදාචනං;
අවෙරෙන ච සම්මන්ති, එස ධම්මො සනන්තනො.
‘‘පරෙ ච න විජානන්ති, මයමෙත්ථ යමාමසෙ;
යෙ ච තත්ථ විජානන්ති, තතො සම්මන්ති මෙධගා.
‘‘අට්ඨිච්ඡින්නා පාණහරා, ගවස්සධනහාරිනො;
රට්ඨං විලුම්පමානානං, තෙසම්පි හොති සඞ්ගති;
කස්මා තුම්හාකං නො සියා.
‘‘සචෙ ¶ ලභෙථ නිපකං සහායං,
සද්ධිං චරං සාධුවිහාරි ධීරං;
අභිභුය්ය සබ්බානි පරිස්සයානි,
චරෙය්ය තෙනත්තමනො සතීමා.
‘‘නො ¶ චෙ ලභෙථ නිපකං සහායං,
සද්ධිං චරං සාධුවිහාරි ධීරං;
රාජාව රට්ඨං විජිතං පහාය,
එකො චරෙ මාතඞ්ගරඤ්ඤෙව නාගො.
‘‘එකස්ස චරිතං සෙය්යො, නත්ථි බාලෙ සහායතා;
එකො චරෙ න ච පාපානි කයිරා,
අප්පොස්සුක්කො මාතඞ්ගරඤ්ඤෙව නාගො’’ති.
238. අථ ¶ ඛො භගවා ඨිතකොව ඉමා ගාථා භාසිත්වා යෙන බාලකලොණකාරගාමො [බාලකලොණකගාමො (ක.), තථා විනයෙපි] තෙනුපසඞ්කමි. තෙන ඛො පන සමයෙන ¶ ආයස්මා භගු බාලකලොණකාරගාමෙ විහරති. අද්දසා ඛො ආයස්මා භගු භගවන්තං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන ආසනං පඤ්ඤපෙසි උදකඤ්ච පාදානං ධොවනං [උදකඤ්ච පාදානං (සී. ස්යා. කං. පී.)]. නිසීදි භගවා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ. නිසජ්ජ පාදෙ පක්ඛාලෙසි. ආයස්මාපි ඛො භගු භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො ආයස්මන්තං භගුං භගවා එතදවොච – ‘‘කච්චි, භික්ඛු, ඛමනීයං, කච්චි යාපනීයං, කච්චි පිණ්ඩකෙන න කිලමසී’’ති? ‘‘ඛමනීයං භගවා, යාපනීයං භගවා, න චාහං, භන්තෙ, පිණ්ඩකෙන කිලමාමී’’ති. අථ ඛො භගවා ආයස්මන්තං භගුං ධම්මියා කථාය සන්දස්සෙත්වා සමාදපෙත්වා සමුත්තෙජෙත්වා සම්පහංසෙත්වා උට්ඨායාසනා යෙන පාචීනවංසදායො තෙනුපසඞ්කමි.
තෙන ඛො පන සමයෙන ආයස්මා ච අනුරුද්ධො ආයස්මා ච නන්දියො [භද්දියො (ම. නි. 2.166 නළකපානෙ] ආයස්මා ච කිමිලො [කිම්බිලො (සී. ස්යා. කං. පී.)] පාචීනවංසදායෙ විහරන්ති. අද්දසා ඛො දායපාලො භගවන්තං දූරතොව ආගච්ඡන්තං. දිස්වාන භගවන්තං එතදවොච – ‘‘මා, මහාසමණ, එතං දායං පාවිසි. සන්තෙත්ථ තයො කුලපුත්තා ¶ අත්තකාමරූපා විහරන්ති. මා තෙසං අඵාසුමකාසී’’ති. අස්සොසි ඛො ආයස්මා අනුරුද්ධො දායපාලස්ස භගවතා සද්ධිං මන්තයමානස්ස. සුත්වාන දායපාලං එතදවොච – ‘‘මා, ආවුසො දායපාල, භගවන්තං වාරෙසි. සත්ථා නො භගවා අනුප්පත්තො’’ති.
239. අථ ¶ ¶ ඛො ආයස්මා අනුරුද්ධො යෙනායස්මා ච නන්දියො යෙනායස්මා ච කිමිලො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ආයස්මන්තඤ්ච නන්දියං ආයස්මන්තඤ්ච කිමිලං එතදවොච – ‘‘අභික්කමථායස්මන්තො, අභික්කමථායස්මන්තො, සත්ථා නො භගවා අනුප්පත්තො’’ති. අථ ඛො ආයස්මා ච අනුරුද්ධො ආයස්මා ච නන්දියො ආයස්මා ච කිමිලො භගවන්තං පච්චුග්ගන්ත්වා එකො භගවතො පත්තචීවරං පටිග්ගහෙසි, එකො ආසනං පඤ්ඤපෙසි, එකො පාදොදකං උපට්ඨපෙසි. නිසීදි භගවා පඤ්ඤත්තෙ ආසනෙ. නිසජ්ජ පාදෙ පක්ඛාලෙසි. තෙපි ඛො ආයස්මන්තො භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නං ඛො ආයස්මන්තං අනුරුද්ධං භගවා එතදවොච – ‘‘කච්චි වො, අනුරුද්ධා, ඛමනීයං, කච්චි යාපනීයං, කච්චි පිණ්ඩකෙන න කිලමථා’’ති? ‘‘ඛමනීයං ¶ භගවා, යාපනීයං භගවා, න ච මයං, භන්තෙ, පිණ්ඩකෙන කිලමාමා’’ති. ‘‘කච්චි පන වො, අනුරුද්ධා, සමග්ගා සම්මොදමානා අවිවදමානා ඛීරොදකීභූතා අඤ්ඤමඤ්ඤං පියචක්ඛූහි සම්පස්සන්තා විහරථා’’ති? ‘‘තග්ඝ මයං, භන්තෙ, සමග්ගා සම්මොදමානා අවිවදමානා ඛීරොදකීභූතා අඤ්ඤමඤ්ඤං පියචක්ඛූහි සම්පස්සන්තා විහරාමා’’ති. ‘‘යථා කථං පන තුම්හෙ, අනුරුද්ධා, සමග්ගා සම්මොදමානා අවිවදමානා ඛීරොදකීභූතා අඤ්ඤමඤ්ඤං පියචක්ඛූහි සම්පස්සන්තා විහරථා’’ති? ‘‘ඉධ මය්හං, භන්තෙ, එවං හොති – ‘ලාභා වත මෙ, සුලද්ධං වත ¶ මෙ යොහං එවරූපෙහි සබ්රහ්මචාරීහි සද්ධිං විහරාමී’ති. තස්ස මය්හං, භන්තෙ, ඉමෙසු ආයස්මන්තෙසු මෙත්තං කායකම්මං පච්චුපට්ඨිතං ආවි චෙව රහො ච, මෙත්තං වචීකම්මං පච්චුපට්ඨිතං ආවි චෙව රහො ච, මෙත්තං මනොකම්මං පච්චුපට්ඨිතං ආවි චෙව රහො ච. තස්ස, මය්හං, භන්තෙ, එවං හොති – ‘යංනූනාහං සකං චිත්තං නික්ඛිපිත්වා ඉමෙසංයෙව ආයස්මන්තානං චිත්තස්ස වසෙන වත්තෙය්ය’න්ති. සො ඛො අහං, භන්තෙ, සකං චිත්තං නික්ඛිපිත්වා ඉමෙසංයෙව ආයස්මන්තානං චිත්තස්ස වසෙන වත්තාමි. නානා හි ඛො නො, භන්තෙ, කායා, එකඤ්ච පන මඤ්ඤෙ චිත්ත’’න්ති.
ආයස්මාපි ඛො නන්දියො…පෙ… ආයස්මාපි ඛො කිමිලො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘මය්හම්පි ඛො, භන්තෙ, එවං හොති – ‘ලාභා වත මෙ, සුලද්ධං වත මෙ යොහං එවරූපෙහි සබ්රහ්මචාරීහි ¶ සද්ධිං විහරාමී’ති. තස්ස මය්හං, භන්තෙ, ඉමෙසු ආයස්මන්තෙසු මෙත්තං කායකම්මං පච්චුපට්ඨිතං ආවි චෙව රහො ච, මෙත්තං වචීකම්මං පච්චුපට්ඨිතං ආවි චෙව රහො ච, මෙත්තං මනොකම්මං පච්චුපට්ඨිතං ¶ ආවි චෙව රහො ච. තස්ස මය්හං, භන්තෙ, එවං හොති – ‘යංනූනාහං සකං චිත්තං නික්ඛිපිත්වා ඉමෙසංයෙව ආයස්මන්තානං චිත්තස්ස වසෙන වත්තෙය්ය’න්ති. සො ඛො අහං, භන්තෙ, සකං චිත්තං නික්ඛිපිත්වා ඉමෙසංයෙව ආයස්මන්තානං චිත්තස්ස වසෙන වත්තාමි. නානා හි ඛො නො, භන්තෙ, කායා, එකඤ්ච පන මඤ්ඤෙ චිත්තන්ති. එවං ඛො මයං, භන්තෙ, සමග්ගා සම්මොදමානා අවිවදමානා ඛීරොදකීභූතා ¶ අඤ්ඤමඤ්ඤං පියචක්ඛූහි සම්පස්සන්තා විහරාමා’’ති.
240. ‘‘සාධු, සාධු, අනුරුද්ධා! කච්චි පන වො, අනුරුද්ධා, අප්පමත්තා ආතාපිනො පහිතත්තා විහරථා’’ති? ‘‘තග්ඝ ¶ මයං, භන්තෙ, අප්පමත්තා ආතාපිනො පහිතත්තා විහරාමා’’ති. ‘‘යථා කථං පන තුම්හෙ, අනුරුද්ධා, අප්පමත්තා ආතාපිනො පහිතත්තා විහරථා’’ති? ‘‘ඉධ, භන්තෙ, අම්හාකං යො පඨමං ගාමතො පිණ්ඩාය පටික්කමති, සො ආසනානි පඤ්ඤපෙති, පානීයං පරිභොජනීයං උපට්ඨාපෙති, අවක්කාරපාතිං උපට්ඨාපෙති. යො පච්ඡා ගාමතො පිණ්ඩාය පටික්කමති – සචෙ හොති භුත්තාවසෙසො, සචෙ ආකඞ්ඛති, භුඤ්ජති; නො චෙ ආකඞ්ඛති, අප්පහරිතෙ වා ඡඩ්ඩෙති අපාණකෙ වා උදකෙ ඔපිලාපෙති – සො ආසනානි පටිසාමෙති, පානීයං පරිභොජනීයං පටිසාමෙති, අවක්කාරපාතිං ධොවිත්වා පටිසාමෙති, භත්තග්ගං සම්මජ්ජති. යො පස්සති පානීයඝටං වා පරිභොජනීයඝටං වා වච්චඝටං වා රිත්තං තුච්ඡං සො උපට්ඨාපෙති. සචස්ස හොති අවිසය්හං, හත්ථවිකාරෙන දුතියං ආමන්තෙත්වා හත්ථවිලඞ්ඝකෙන උපට්ඨාපෙම [උපට්ඨපෙති (සී.)], න ත්වෙව මයං, භන්තෙ, තප්පච්චයා වාචං භින්දාම. පඤ්චාහිකං ඛො පන මයං, භන්තෙ, සබ්බරත්තිං ධම්මියා කථාය සන්නිසීදාම. එවං ඛො මයං, භන්තෙ, අප්පමත්තා ආතාපිනො පහිතත්තා විහරාමා’’ති.
241. ‘‘සාධු, සාධු, අනුරුද්ධා! අත්ථි පන වො, අනුරුද්ධා, එවං අප්පමත්තානං ආතාපීනං පහිතත්තානං විහරතං උත්තරිමනුස්සධම්මා අලමරියඤාණදස්සනවිසෙසො ¶ අධිගතො ඵාසුවිහාරො’’ති? ‘‘ඉධ මයං, භන්තෙ, අප්පමත්තා ආතාපිනො පහිතත්තා විහරන්තා ඔභාසඤ්චෙව සඤ්ජානාම දස්සනඤ්ච රූපානං. සො ඛො පන නො ඔභාසො නචිරස්සෙව අන්තරධායති දස්සනඤ්ච රූපානං; තඤ්ච නිමිත්තං නප්පටිවිජ්ඣාමා’’ති.
‘‘තං ¶ ¶ ඛො පන වො, අනුරුද්ධා, නිමිත්තං පටිවිජ්ඣිතබ්බං. අහම්පි සුදං, අනුරුද්ධා, පුබ්බෙව සම්බොධා අනභිසම්බුද්ධො බොධිසත්තොව සමානො ඔභාසඤ්චෙව සඤ්ජානාමි දස්සනඤ්ච රූපානං. සො ඛො පන මෙ ඔභාසො නචිරස්සෙව ¶ අන්තරධායති දස්සනඤ්ච රූපානං. තස්ස මය්හං, අනුරුද්ධා, එතදහොසි – ‘කො නු ඛො හෙතු කො පච්චයො යෙන මෙ ඔභාසො අන්තරධායති දස්සනඤ්ච රූපාන’න්ති? තස්ස මය්හං, අනුරුද්ධා, එතදහොසි – ‘විචිකිච්ඡා ඛො මෙ උදපාදි, විචිකිච්ඡාධිකරණඤ්ච පන මෙ සමාධි චවි. සමාධිම්හි චුතෙ ඔභාසො අන්තරධායති දස්සනඤ්ච රූපානං. සොහං තථා කරිස්සාමි යථා මෙ පුන න විචිකිච්ඡා උප්පජ්ජිස්සතී’’’ති.
‘‘සො ඛො අහං, අනුරුද්ධා, අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො ඔභාසඤ්චෙව සඤ්ජානාමි දස්සනඤ්ච රූපානං. සො ඛො පන මෙ ඔභාසො නචිරස්සෙව අන්තරධායති දස්සනඤ්ච රූපානං. තස්ස මය්හං, අනුරුද්ධා, එතදහොසි – ‘කො නු ඛො හෙතු කො පච්චයො යෙන මෙ ඔභාසො අන්තරධායති දස්සනඤ්ච රූපාන’න්ති? තස්ස මය්හං, අනුරුද්ධා, එතදහොසි – ‘අමනසිකාරො ඛො මෙ උදපාදි, අමනසිකාරාධිකරණඤ්ච පන මෙ සමාධි චවි. සමාධිම්හි චුතෙ ඔභාසො ¶ අන්තරධායති දස්සනඤ්ච රූපානං. සොහං තථා කරිස්සාමි යථා මෙ පුන න විචිකිච්ඡා උප්පජ්ජිස්සති න අමනසිකාරො’’’ති.
‘‘සො ඛො අහං, අනුරුද්ධා…පෙ… තස්ස මය්හං, අනුරුද්ධා, එතදහොසි – ‘ථිනමිද්ධං ඛො මෙ උදපාදි, ථිනමිද්ධාධිකරණඤ්ච පන මෙ සමාධි චවි. සමාධිම්හි චුතෙ ඔභාසො අන්තරධායති දස්සනඤ්ච රූපානං. සොහං තථා කරිස්සාමි යථා මෙ පුන න විචිකිච්ඡා උප්පජ්ජිස්සති න අමනසිකාරො න ථිනමිද්ධ’’’න්ති.
‘‘සො ඛො අහං, අනුරුද්ධා…පෙ… තස්ස මය්හං, අනුරුද්ධා, එතදහොසි – ‘ඡම්භිතත්තං ඛො මෙ උදපාදි, ඡම්භිතත්තාධිකරණඤ්ච පන මෙ සමාධි චවි. සමාධිම්හි චුතෙ ඔභාසො අන්තරධායති දස්සනඤ්ච රූපානං. සෙය්යථාපි, අනුරුද්ධා, පුරිසො අද්ධානමග්ගප්පටිපන්නො, තස්ස උභතොපස්සෙ වට්ටකා [වධකා (සී. ස්යා. කං. පී.)] උප්පතෙය්යුං, තස්ස තතොනිදානං ඡම්භිතත්තං උප්පජ්ජෙය්ය; එවමෙව ඛො මෙ, අනුරුද්ධා, ඡම්භිතත්තං උදපාදි, ඡම්භිතත්තාධිකරණඤ්ච පන මෙ සමාධි චවි. සමාධිම්හි ¶ චුතෙ ඔභාසො ¶ අන්තරධායති දස්සනඤ්ච රූපානං. සොහං තථා කරිස්සාමි ¶ යථා මෙ පුන න විචිකිච්ඡා උප්පජ්ජිස්සති න අමනසිකාරො න ථිනමිද්ධං න ඡම්භිතත්ත’’’න්ති.
‘‘සො ඛො අහං, අනුරුද්ධා…පෙ… තස්ස මය්හං, අනුරුද්ධා, එතදහොසි – ‘උප්පිලං [උබ්බිල්ලං (සී. පී.), උබ්බිලං (ස්යා. කං.)] ඛො මෙ උදපාදි, උප්පිලාධිකරණඤ්ච පන මෙ සමාධි චවි. සමාධිම්හි චුතෙ ඔභාසො අන්තරධායති දස්සනඤ්ච රූපානං ¶ . සෙය්යථාපි, අනුරුද්ධා, පුරිසො එකං නිධිමුඛං ගවෙසන්තො සකිදෙව පඤ්චනිධිමුඛානි අධිගච්ඡෙය්ය, තස්ස තතොනිදානං උප්පිලං උප්පජ්ජෙය්ය; එවමෙව ඛො මෙ, අනුරුද්ධා, උප්පිලං උදපාදි, උප්පිලාධිකරණඤ්ච පන මෙ සමාධි චවි. සමාධිම්හි චුතෙ ඔභාසො අන්තරධායති දස්සනඤ්ච රූපානං. සොහං තථා කරිස්සාමි යථා මෙ පුන න විචිකිච්ඡා උප්පජ්ජිස්සති, න අමනසිකාරො, න ථිනමිද්ධං, න ඡම්භිතත්තං, න උප්පිල’’’න්ති.
‘‘සො ඛො අහං, අනුරුද්ධා…පෙ… තස්ස මය්හං, අනුරුද්ධා, එතදහොසි – ‘දුට්ඨුල්ලං ඛො මෙ උදපාදි, දුට්ඨුල්ලාධිකරණඤ්ච පන මෙ සමාධි චවි. සමාධිම්හි චුතෙ ඔභාසො අන්තරධායති දස්සනඤ්ච රූපානං. සොහං තථා කරිස්සාමි යථා මෙ පුන න විචිකිච්ඡා උප්පජ්ජිස්සති, න අමනසිකාරො, න ථිනමිද්ධං, න ඡම්භිතත්තං, න උප්පිලං, න දුට්ඨුල්ල’’’න්ති.
‘‘සො ඛො අහං, අනුරුද්ධා…පෙ… තස්ස මය්හං, අනුරුද්ධා, එතදහොසි – ‘අච්චාරද්ධවීරියං ඛො මෙ උදපාදි, අච්චාරද්ධවීරියාධිකරණඤ්ච පන මෙ සමාධි චවි. සමාධිම්හි චුතෙ ඔභාසො අන්තරධායති දස්සනඤ්ච රූපානං. සෙය්යථාපි, අනුරුද්ධා, පුරිසො උභොහි හත්ථෙහි වට්ටකං ගාළ්හං ගණ්හෙය්ය, සො තත්ථෙව පතමෙය්ය [මතමෙය්ය (බහූසු) ප + තං + එය්ය = පතමෙය්ය-ඉති පදවිභාගො]; එවමෙව ඛො මෙ, අනුරුද්ධා, අච්චාරද්ධවීරියං උදපාදි, අච්චාරද්ධවීරියාධිකරණඤ්ච පන මෙ සමාධි චවි. සමාධිම්හි චුතෙ ඔභාසො අන්තරධායති ¶ දස්සනඤ්ච රූපානං. සොහං තථා කරිස්සාමි යථා මෙ පුන න විචිකිච්ඡා උප්පජ්ජිස්සති, න අමනසිකාරො, න ථිනමිද්ධං, න ඡම්භිතත්තං, න උප්පිලං, න දුට්ඨුල්ලං, න අච්චාරද්ධවීරිය’’’න්ති.
‘‘සො ඛො අහං, අනුරුද්ධා…පෙ… තස්ස මය්හං, අනුරුද්ධා, එතදහොසි – ‘අතිලීනවීරියං ඛො මෙ උදපාදි ¶ , අතිලීනවීරියාධිකරණඤ්ච පන මෙ ¶ සමාධි චවි. සමාධිම්හි ¶ චුතෙ ඔභාසො අන්තරධායති දස්සනඤ්ච රූපානං. සෙය්යථාපි, අනුරුද්ධා, පුරිසො වට්ටකං සිථිලං ගණ්හෙය්ය, සො තස්ස හත්ථතො උප්පතෙය්ය; එවමෙව ඛො මෙ, අනුරුද්ධා, අතිලීනවීරියං උදපාදි, අතිලීනවීරියාධිකරණඤ්ච පන මෙ සමාධි චවි. සමාධිම්හි චුතෙ ඔභාසො අන්තරධායති දස්සනඤ්ච රූපානං. සොහං තථා කරිස්සාමි යථා මෙ පුන න විචිකිච්ඡා උප්පජ්ජිස්සති, න අමනසිකාරො, න ථිනමිද්ධං, න ඡම්භිතත්තං, න උප්පිලං, න දුට්ඨුල්ලං, න අච්චාරද්ධවීරියං, න අතිලීනවීරිය’’’න්ති.
‘‘සො ඛො අහං, අනුරුද්ධා…පෙ… තස්ස මය්හං, අනුරුද්ධා, එතදහොසි – ‘අභිජප්පා ඛො මෙ උදපාදි, අභිජප්පාධිකරණඤ්ච පන මෙ සමාධි චවි. සමාධිම්හි චුතෙ ඔභාසො අන්තරධායති දස්සනඤ්ච රූපානං. සොහං තථා කරිස්සාමි යථා මෙ පුන න විචිකිච්ඡා උප්පජ්ජිස්සති, න අමනසිකාරො, න ථිනමිද්ධං, න ඡම්භිතත්තං, න උප්පිලං, න දුට්ඨුල්ලං, න අච්චාරද්ධවීරියං, න අතිලීනවීරියං, න අභිජප්පා’’’ති.
‘‘සො ¶ ඛො අහං, අනුරුද්ධා…පෙ… තස්ස මය්හං, අනුරුද්ධා, එතදහොසි – ‘නානත්තසඤ්ඤා ඛො මෙ උදපාදි, නානත්තසඤ්ඤාධිකරණඤ්ච පන මෙ සමාධි චවි. සමාධිම්හි චුතෙ ඔභාසො අන්තරධායති දස්සනඤ්ච රූපානං. සොහං තථා කරිස්සාමි යථා මෙ පුන න විචිකිච්ඡා උප්පජ්ජිස්සති, න අමනසිකාරො, න ථිනමිද්ධං, න ඡම්භිතත්තං, න උප්පිලං, න දුට්ඨුල්ලං, න අච්චාරද්ධවීරියං, න අතිලීනවීරියං, න අභිජප්පා, න නානත්තසඤ්ඤා’’’ති.
‘‘සො ඛො අහං, අනුරුද්ධා, අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො ඔභාසඤ්චෙව සඤ්ජානාමි දස්සනඤ්ච රූපානං. සො ඛො පන මෙ ඔභාසො නචිරස්සෙව අන්තරධායති දස්සනඤ්ච රූපානං. තස්ස මය්හං අනුරුද්ධා එතදහොසි – ‘කො නු ඛො හෙතු කො පච්චයො යෙන මෙ ඔභාසො අන්තරධායති දස්සනඤ්ච රූපාන’න්ති. තස්ස මය්හං, අනුරුද්ධා, එතදහොසි – ‘අතිනිජ්ඣායිතත්තං ඛො මෙ රූපානං උදපාදි, අතිනිජ්ඣායිතත්තාධිකරණඤ්ච පන මෙ රූපානං සමාධි චවි. සමාධිම්හි චුතෙ ඔභාසො අන්තරධායති දස්සනඤ්ච රූපානං. සොහං තථා කරිස්සාමි යථා මෙ පුන න විචිකිච්ඡා උප්පජ්ජිස්සති, න අමනසිකාරො, න ථිනමිද්ධං, න ඡම්භිතත්තං, න උප්පිලං, න දුට්ඨුල්ලං, න අච්චාරද්ධවීරියං, න අතිලීනවීරියං, න අභිජප්පා, න නානත්තසඤ්ඤා, න අතිනිජ්ඣායිතත්තං රූපාන’’’න්ති.
242. ‘‘සො ¶ ¶ ඛො අහං, අනුරුද්ධා, ‘විචිකිච්ඡා චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති ¶ – ඉති විදිත්වා විචිකිච්ඡං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසං පජහිං, ‘අමනසිකාරො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා අමනසිකාරං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසං පජහිං, ‘ථිනමිද්ධං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා ථිනමිද්ධං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසං පජහිං, ‘ඡම්භිතත්තං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා ඡම්භිතත්තං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසං පජහිං, ‘උප්පිලං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා උප්පිලං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසං පජහිං, ‘දුට්ඨුල්ලං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා දුට්ඨුල්ලං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසං පජහිං, ‘අච්චාරද්ධවීරියං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා අච්චාරද්ධවීරියං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසං පජහිං, ‘අතිලීනවීරියං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා අතිලීනවීරියං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසං පජහිං, ‘අභිජප්පා චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා අභිජප්පං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසං පජහිං, ‘නානත්තසඤ්ඤා චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා නානත්තසඤ්ඤං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසං පජහිං, ‘අතිනිජ්ඣායිතත්තං රූපානං චිත්තස්ස ¶ උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා අතිනිජ්ඣායිතත්තං රූපානං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසං පජහිං.
243. ‘‘සො ඛො අහං, අනුරුද්ධා, අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො ඔභාසඤ්හි ඛො සඤ්ජානාමි, න ච රූපානි පස්සාමි; රූපානි හි ඛො පස්සාමි, න ච ඔභාසං සඤ්ජානාමි – ‘කෙවලම්පි රත්තිං, කෙවලම්පි දිවං [දිවසං (සී. ස්යා. කං. පී.)], කෙවලම්පි රත්තින්දිවං’ [රත්තිදිවං (ක.)]. තස්ස මය්හං, අනුරුද්ධා, එතදහොසි – ‘කො නු ඛො හෙතු කො පච්චයො ය්වාහං ඔභාසඤ්හි ඛො සඤ්ජානාමි න ච රූපානි පස්සාමි; රූපානි හි ඛො [ඛො තස්මිං සමයෙ (සී. ක.)] පස්සාමි න ච ඔභාසං සඤ්ජානාමි – කෙවලම්පි රත්තිං, කෙවලම්පි දිවං, කෙවලම්පි රත්තින්දිව’න්ති. තස්ස මය්හං, අනුරුද්ධා, එතදහොසි ¶ – ‘යස්මිඤ්හි ඛො අහං සමයෙ රූපනිමිත්තං අමනසිකරිත්වා ඔභාසනිමිත්තං මනසි කරොමි, ඔභාසඤ්හි ඛො තස්මිං සමයෙ සඤ්ජානාමි, න ච රූපානි පස්සාමි. යස්මිං පනාහං සමයෙ ඔභාසනිමිත්තං අමනසිකරිත්වා රූපනිමිත්තං මනසි කරොමි, රූපානි හි ඛො තස්මිං සමයෙ පස්සාමි න ච ඔභාසං සඤ්ජානාමි – කෙවලම්පි රත්තිං, කෙවලම්පි දිවං, කෙවලම්පි රත්තින්දිව’’’න්ති.
‘‘සො ¶ ඛො අහං, අනුරුද්ධා, අප්පමත්තො ආතාපී පහිතත්තො විහරන්තො පරිත්තඤ්චෙව ඔභාසං සඤ්ජානාමි, පරිත්තානි ච රූපානි පස්සාමි; අප්පමාණඤ්චෙව ඔභාසං සඤ්ජානාමි, අප්පමාණානි ¶ ච රූපානි පස්සාමි – කෙවලම්පි රත්තිං, කෙවලම්පි දිවං, කෙවලම්පි රත්තින්දිවං. තස්ස මය්හං, අනුරුද්ධා, එතදහොසි – ‘කො නු ඛො හෙතු කො පච්චයො ය්වාහං පරිත්තඤ්චෙව ඔභාසං සඤ්ජානාමි, පරිත්තානි ච රූපානි පස්සාමි ¶ ; අප්පමාණඤ්චෙව ඔභාසං සඤ්ජානාමි, අප්පමාණානි ච රූපානි පස්සාමි – කෙවලම්පි රත්තිං, කෙවලම්පි දිවං, කෙවලම්පි රත්තින්දිව’න්ති. තස්ස මය්හං, අනුරුද්ධා, එතදහොසි – ‘යස්මිං ඛො මෙ සමයෙ පරිත්තො සමාධි හොති, පරිත්තං මෙ තස්මිං සමයෙ චක්ඛු හොති. සොහං පරිත්තෙන චක්ඛුනා පරිත්තඤ්චෙව ඔභාසං සඤ්ජානාමි, පරිත්තානි ච රූපානි පස්සාමි. යස්මිං පන මෙ සමයෙ අප්පමාණො සමාධි හොති, අප්පමාණං මෙ තස්මිං සමයෙ චක්ඛු හොති. සොහං අප්පමාණෙන චක්ඛුනා අප්පමාණඤ්චෙව ඔභාසං සඤ්ජානාමි, අප්පමාණානි ච රූපානි පස්සාමි – කෙවලම්පි රත්තිං, කෙවලම්පි දිවං, කෙවලම්පි රත්තින්දිව’’’න්ති.
244. යතො ඛො මෙ ¶ , අනුරුද්ධා, ‘විචිකිච්ඡා චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා විචිකිච්ඡා චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො පහීනො අහොසි, ‘අමනසිකාරො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා අමනසිකාරො චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො පහීනො අහොසි, ‘ථිනමිද්ධං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා ථිනමිද්ධං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො පහීනො අහොසි, ‘ඡම්භිතත්තං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා ඡම්භිතත්තං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො පහීනො අහොසි, ‘උප්පිලං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා උප්පිලං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො පහීනො අහොසි, ‘දුට්ඨුල්ලං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා දුට්ඨුල්ලං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො පහීනො අහොසි, ‘අච්චාරද්ධවීරියං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා අච්චාරද්ධවීරියං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො පහීනො අහොසි, ‘අතිලීනවීරියං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා අතිලීනවීරියං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො පහීනො අහොසි, ‘අභිජප්පා චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා අභිජප්පා චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො පහීනො අහොසි, ‘නානත්තසඤ්ඤා චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා නානත්තසඤ්ඤා චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො පහීනො අහොසි, ‘අතිනිජ්ඣායිතත්තං රූපානං චිත්තස්ස ¶ උපක්කිලෙසො’ති – ඉති විදිත්වා ¶ අතිනිජ්ඣායිතත්තං රූපානං චිත්තස්ස උපක්කිලෙසො පහීනො අහොසි.
245. ‘‘තස්ස ¶ මය්හං, අනුරුද්ධා, එතදහොසි – ‘යෙ ඛො මෙ චිත්තස්ස උපක්කිලෙසා තෙ මෙ පහීනා. හන්ද, දානාහං තිවිධෙන සමාධිං භාවෙමී’ති [භාවෙසින්ති (සී. ස්යා. කං.)]. සො ඛො අහං, අනුරුද්ධා, සවිතක්කම්පි සවිචාරං සමාධිං භාවෙසිං [භාවෙමි (ක.)], අවිතක්කම්පි විචාරමත්තං සමාධිං භාවෙසිං, අවිතක්කම්පි අවිචාරං සමාධිං භාවෙසිං, සප්පීතිකම්පි සමාධිං භාවෙසිං, නිප්පීතිකම්පි සමාධිං භාවෙසිං, සාතසහගතම්පි සමාධිං භාවෙසිං, උපෙක්ඛාසහගතම්පි සමාධිං භාවෙසිං. යතො ඛො මෙ, අනුරුද්ධා, සවිතක්කොපි සවිචාරො සමාධි භාවිතො අහොසි, අවිතක්කොපි විචාරමත්තො සමාධි භාවිතො අහොසි, අවිතක්කොපි අවිචාරො සමාධි භාවිතො අහොසි, සප්පීතිකොපි සමාධි භාවිතො අහොසි, නිප්පීතිකොපි සමාධි භාවිතො අහොසි, සාතසහගතොපි සමාධි භාවිතො අහොසි, උපෙක්ඛාසහගතොපි සමාධි භාවිතො අහොසි. ඤාණඤ්ච පන මෙ දස්සනං උදපාදි, අකුප්පා මෙ චෙතොවිමුත්ති. අයමන්තිමා ජාති, නත්ථි දානි පුනබ්භවො’’ති.
ඉදමවොච භගවා. අත්තමනො ආයස්මා අනුරුද්ධො භගවතො භාසිතං අභිනන්දීති.
උපක්කිලෙසසුත්තං නිට්ඨිතං අට්ඨමං.
9. බාලපණ්ඩිතසුත්තං
246. එවං ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –
‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ, බාලස්ස බාලලක්ඛණානි බාලනිමිත්තානි බාලාපදානානි. කතමානි තීණි? ඉධ, භික්ඛවෙ, බාලො දුච්චින්තිතචින්තී ච හොති දුබ්භාසිතභාසී ච දුක්කටකම්මකාරී ච. නො චෙතං [නො චෙදං (සං. නි. 3.27-28)], භික්ඛවෙ, බාලො ¶ දුච්චින්තිතචින්තී ච අභවිස්ස දුබ්භාසිතභාසී ච දුක්කටකම්මකාරී ච කෙන නං [න තෙන නං (ක.), න නං (?)] පණ්ඩිතා ජානෙය්යුං – ‘බාලො අයං භවං අසප්පුරිසො’ති? යස්මා ච ඛො, භික්ඛවෙ, බාලො දුච්චින්තිතචින්තී ච හොති දුබ්භාසිතභාසී ච දුක්කටකම්මකාරී ච තස්මා නං පණ්ඩිතා ජානන්ති – ‘බාලො අයං භවං අසප්පුරිසො’ති. ස ඛො සො, භික්ඛවෙ, බාලො තිවිධං දිට්ඨෙව ධම්මෙ දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති. සචෙ, භික්ඛවෙ, බාලො සභායං වා නිසින්නො හොති, රථිකාය [රථියාය (බහූසු)] වා නිසින්නො හොති, සිඞ්ඝාටකෙ වා නිසින්නො හොති; තත්ර චෙ ජනො තජ්ජං තස්සාරුප්පං කථං මන්තෙති. සචෙ, භික්ඛවෙ, බාලො පාණාතිපාතී හොති, අදින්නාදායී හොති, කාමෙසුමිච්ඡාචාරී හොති, මුසාවාදී හොති, සුරාමෙරයමජ්ජපමාදට්ඨායී හොති, තත්ර, භික්ඛවෙ, බාලස්ස එවං හොති ¶ – ‘යං ඛො ජනො තජ්ජං තස්සාරුප්පං කථං මන්තෙති, සංවිජ්ජන්තෙව තෙ [සංවිජ්ජන්තෙ තෙ ච (සී. ස්යා. කං. පී.)] ධම්මා මයි, අහඤ්ච තෙසු ධම්මෙසු සන්දිස්සාමී’ති. ඉදං, භික්ඛවෙ, බාලො පඨමං දිට්ඨෙව ධම්මෙ දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති.
247. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, බාලො පස්සති රාජානො චොරං ආගුචාරිං ගහෙත්වා විවිධා කම්මකාරණා කාරෙන්තෙ – කසාහිපි තාළෙන්තෙ ¶ වෙත්තෙහිපි තාළෙන්තෙ අද්ධදණ්ඩකෙහිපි තාළෙන්තෙ හත්ථම්පි ඡින්දන්තෙ පාදම්පි ඡින්දන්තෙ හත්ථපාදම්පි ඡින්දන්තෙ කණ්ණම්පි ඡින්දන්තෙ නාසම්පි ඡින්දන්තෙ කණ්ණනාසම්පි ඡින්දන්තෙ බිලඞ්ගථාලිකම්පි කරොන්තෙ සඞ්ඛමුණ්ඩිකම්පි කරොන්තෙ රාහුමුඛම්පි කරොන්තෙ ජොතිමාලිකම්පි කරොන්තෙ හත්ථපජ්ජොතිකම්පි කරොන්තෙ එරකවත්තිකම්පි කරොන්තෙ චීරකවාසිකම්පි කරොන්තෙ එණෙය්යකම්පි කරොන්තෙ බළිසමංසිකම්පි කරොන්තෙ කහාපණිකම්පි කරොන්තෙ ¶ ඛාරාපතච්ඡිකම්පි [ඛාරාපටිච්ඡකම්පි (ක.)] කරොන්තෙ පලිඝපරිවත්තිකම්පි කරොන්තෙ පලාලපීඨකම්පි [පලාලපිට්ඨකම්පි (පී.)] කරොන්තෙ තත්තෙනපි තෙලෙන ඔසිඤ්චන්තෙ සුනඛෙහිපි ඛාදාපෙන්තෙ ජීවන්තම්පි සූලෙ උත්තාසෙන්තෙ අසිනාපි සීසං ඡින්දන්තෙ. තත්ර, භික්ඛවෙ, බාලස්ස එවං හොති – ‘යථාරූපානං ඛො පාපකානං කම්මානං හෙතු රාජානො චොරං ආගුචාරිං ගහෙත්වා විවිධා කම්මකාරණා කාරෙන්ති – කසාහිපි තාළෙන්ති…පෙ… අසිනාපි සීසං ඡින්දන්ති; සංවිජ්ජන්තෙව තෙ ධම්මා මයි, අහඤ්ච තෙසු ධම්මෙසු සන්දිස්සාමි. මං චෙපි රාජානො [සචෙ මම්පි (ක.)] ජානෙය්යුං, මම්පි රාජානො ගහෙත්වා ¶ විවිධා ¶ කම්මකාරණා කාරෙය්යුං – කසාහිපි තාළෙය්යුං…පෙ… ජීවන්තම්පි සූලෙ උත්තාසෙය්යුං, අසිනාපි සීසං ඡින්දෙය්යු’න්ති. ඉදම්පි, භික්ඛවෙ, බාලො දුතියං දිට්ඨෙව ධම්මෙ දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති.
248. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, බාලං පීඨසමාරූළ්හං වා මඤ්චසමාරූළ්හං වා ඡමායං [ඡමාය (සී. පී.)] වා සෙමානං, යානිස්ස පුබ්බෙ පාපකානි කම්මානි කතානි කායෙන දුච්චරිතානි වාචාය දුච්චරිතානි මනසා දුච්චරිතානි තානිස්ස තම්හි සමයෙ ඔලම්බන්ති අජ්ඣොලම්බන්ති අභිප්පලම්බන්ති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, මහතං පබ්බතකූටානං ඡායා සායන්හසමයං පථවියා ඔලම්බන්ති අජ්ඣොලම්බන්ති අභිප්පලම්බන්ති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, බාලං පීඨසමාරූළ්හං වා මඤ්චසමාරූළ්හං වා ඡමායං වා සෙමානං, යානිස්ස පුබ්බෙ පාපකානි ¶ කම්මානි කතානි කායෙන දුච්චරිතානි වාචාය දුච්චරිතානි මනසා දුච්චරිතානි තානිස්ස තම්හි සමයෙ ඔලම්බන්ති අජ්ඣොලම්බන්ති අභිප්පලම්බන්ති. තත්ර, භික්ඛවෙ, බාලස්ස එවං හොති – ‘අකතං වත මෙ කල්යාණං, අකතං කුසලං, අකතං භීරුත්තාණං; කතං පාපං, කතං ලුද්දං, කතං කිබ්බිසං. යාවතා, භො, අකතකල්යාණානං අකතකුසලානං අකතභීරුත්තාණානං කතපාපානං කතලුද්දානං කතකිබ්බිසානං ගති තං ගතිං පෙච්ච ගච්ඡාමී’ති. සො සොචති කිලමති පරිදෙවති උරත්තාළිං කන්දති සම්මොහං ආපජ්ජති. ඉදම්පි, භික්ඛවෙ, බාලො තතියං දිට්ඨෙව ධම්මෙ දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති.
‘‘ස ¶ ඛො සො, භික්ඛවෙ, බාලො කායෙන දුච්චරිතං චරිත්වා වාචාය දුච්චරිතං චරිත්වා මනසා දුච්චරිතං චරිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජති. යං ඛො තං, භික්ඛවෙ, සම්මා වදමානො වදෙය්ය – ‘එකන්තං අනිට්ඨං එකන්තං අකන්තං එකන්තං අමනාප’න්ති, නිරයමෙව තං සම්මා වදමානො වදෙය්ය – ‘එකන්තං අනිට්ඨං එකන්තං ¶ අකන්තං එකන්තං අමනාප’න්ති. යාවඤ්චිදං, භික්ඛවෙ, උපමාපි [උපමාහිපි (සී.)] න සුකරා යාව දුක්ඛා නිරයා’’ති.
249. එවං වුත්තෙ, අඤ්ඤතරො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච – ‘‘සක්කා පන, භන්තෙ, උපමං කාතු’’න්ති? ‘‘සක්කා භික්ඛූ’’ති භගවා අවොච. සෙය්යථාපි, භික්ඛු, චොරං ආගුචාරිං ගහෙත්වා රඤ්ඤො දස්සෙය්යුං – ‘අයං ඛො, දෙව, චොරො ආගුචාරී, ඉමස්ස යං ඉච්ඡසි තං දණ්ඩං පණෙහී’ති. තමෙනං රාජා එවං වදෙය්ය – ‘ගච්ඡථ, භො, ඉමං පුරිසං පුබ්බණ්හසමයං සත්තිසතෙන හනථා’ති ¶ . තමෙනං පුබ්බණ්හසමයං සත්තිසතෙන හනෙය්යුං. අථ රාජා මජ්ඣන්හිකසමයං [මජ්ඣන්තිකසමයං (සී. ස්යා. කං. ක.), මජ්ඣන්තිකං සමයං (පී.)] එවං වදෙය්ය – ‘අම්භො, කථං සො පුරිසො’ති? ‘‘‘තථෙව, දෙව, ජීවතී’ති. තමෙනං රාජා එවං වදෙය්ය – ‘ගච්ඡථ, භො, තං පුරිසං මජ්ඣන්හිකසමයං සත්තිසතෙන හනථා’ති. තමෙනං මජ්ඣන්හිකසමයං සත්තිසතෙන හනෙය්යුං. අථ රාජා සායන්හසමයං එවං වදෙය්ය – ‘අම්භො, කථං සො පුරිසො’ති? ‘තථෙව, දෙව, ජීවතී’ති. තමෙනං රාජා එවං වදෙය්ය – ‘ගච්ඡථ, භො, තං පුරිසං සායන්හසමයං සත්තිසතෙන හනථා’ති. තමෙනං සායන්හසමයං ¶ සත්තිසතෙන හනෙය්යුං. තං කිං මඤ්ඤථ ¶ , භික්ඛවෙ, අපි නු සො පුරිසො තීහි සත්තිසතෙහි හඤ්ඤමානො තතොනිදානං දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදියෙථා’’ති? ‘‘එකිස්සාපි, භන්තෙ, සත්තියා හඤ්ඤමානො සො පුරිසො තතොනිදානං දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදියෙථ, කො පන වාදො තීහි සත්තිසතෙහී’’ති?
250. අථ ඛො භගවා පරිත්තං පාණිමත්තං පාසාණං ගහෙත්වා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, කතමො නු ඛො මහන්තතරො – යො චායං මයා පරිත්තො පාණිමත්තො පාසාණො ගහිතො, යො ච හිමවා පබ්බතරාජා’’ති? ‘‘අප්පමත්තකො අයං, භන්තෙ, භගවතා පරිත්තො පාණිමත්තො පාසාණො ගහිතො, හිමවන්තං පබ්බතරාජානං උපනිධාය සඞ්ඛම්පි න උපෙති, කලභාගම්පි න උපෙති, උපනිධම්පි [උපනිධිම්පි (සී. පී.)] න උපෙති’’. ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යං සො පුරිසො තීහි සත්තිසතෙහි හඤ්ඤමානො තතොනිදානං දුක්ඛං දොමනස්සං පටිසංවෙදෙති තං නිරයකස්ස දුක්ඛස්ස උපනිධාය සඞ්ඛම්පි න උපෙති, කලභාගම්පි න උපෙති, උපනිධම්පි න උපෙති’’.
‘‘තමෙනං, භික්ඛවෙ, නිරයපාලා පඤ්චවිධබන්ධනං නාම කම්මකාරණං කරොන්ති – තත්තං අයොඛිලං [අයොඛීලං (සී. ස්යා. කං. පී.)] හත්ථෙ ගමෙන්ති, තත්තං අයොඛිලං දුතියෙ හත්ථෙ ගමෙන්ති, තත්තං අයොඛිලං පාදෙ ගමෙන්ති, තත්තං අයොඛිලං දුතියෙ පාදෙ ගමෙන්ති, තත්තං අයොඛිලං මජ්ඣෙ උරස්මිං ගමෙන්ති. සො තත්ථ ¶ දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදෙති, න ච තාව කාලං කරොති යාව න තං පාපකම්මං බ්යන්තීහොති [බ්යන්තිහොති (පී. ක.)]. තමෙනං, භික්ඛවෙ, නිරයපාලා ¶ සංවෙසෙත්වා කුඨාරීහි [කුධාරීහි (ක.)] තච්ඡන්ති. සො තත්ථ දුක්ඛා තිබ්බා…පෙ… බ්යන්තීහොති. තමෙනං, භික්ඛවෙ, නිරයපාලා උද්ධංපාදං අධොසිරං ගහෙත්වා වාසීහි තච්ඡන්ති. සො ¶ තත්ථ දුක්ඛා තිබ්බා…පෙ… බ්යන්තීහොති. තමෙනං, භික්ඛවෙ, නිරයපාලා රථෙ යොජෙත්වා ආදිත්තාය පථවියා සම්පජ්ජලිතාය සජොතිභූතාය [සඤ්ජොතිභූතාය (ස්යා. කං. පී.)] සාරෙන්තිපි පච්චාසාරෙන්තිපි ¶ . සො තත්ථ දුක්ඛා තිබ්බා…පෙ… බ්යන්තීහොති. තමෙනං, භික්ඛවෙ, නිරයපාලා මහන්තං අඞ්ගාරපබ්බතං ආදිත්තං සම්පජ්ජලිතං සජොතිභූතං ආරොපෙන්තිපි ඔරොපෙන්තිපි. සො තත්ථ දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදෙති, න ච තාව කාලං කරොති යාව න තං පාපකම්මං බ්යන්තීහොති. තමෙනං, භික්ඛවෙ, නිරයපාලා උද්ධංපාදං අධොසිරං ගහෙත්වා තත්තාය ලොහකුම්භියා පක්ඛිපන්ති ආදිත්තාය සම්පජ්ජලිතාය සජොතිභූතාය. සො තත්ථ ඵෙණුද්දෙහකං පච්චති. සො තත්ථ ඵෙණුද්දෙහකං පච්චමානො සකිම්පි උද්ධං ගච්ඡති, සකිම්පි අධො ගච්ඡති, සකිම්පි තිරියං ගච්ඡති. සො තත්ථ දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදෙති, න ච තාව කාලඞ්කරොති යාව න තං පාපකම්මං බ්යන්තීහොති. තමෙනං, භික්ඛවෙ, නිරයපාලා [නිරයපාලා පුනප්පුනං (ක.)] මහානිරයෙ පක්ඛිපන්ති. සො ඛො පන, භික්ඛවෙ, මහානිරයො –
‘‘චතුක්කණ්ණො චතුද්වාරො, විභත්තො භාගසො මිතො;
අයොපාකාරපරියන්තො, අයසා පටිකුජ්ජිතො.
‘‘තස්ස අයොමයා භූමි, ජලිතා තෙජසා යුතා;
සමන්තා යොජනසතං, ඵරිත්වා තිට්ඨති ¶ සබ්බදා’’.
‘‘අනෙකපරියායෙනපි ඛො අහං, භික්ඛවෙ, නිරයකථං කථෙය්යං; යාවඤ්චිදං, භික්ඛවෙ, න සුකරා අක්ඛානෙන පාපුණිතුං යාව දුක්ඛා නිරයා.
251. ‘‘සන්ති, භික්ඛවෙ, තිරච්ඡානගතා පාණා තිණභක්ඛා. තෙ අල්ලානිපි තිණානි සුක්ඛානිපි තිණානි දන්තුල්ලෙහකං ඛාදන්ති. කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, තිරච්ඡානගතා පාණා තිණභක්ඛා? හත්ථී අස්සා ගොණා ගද්රභා අජා මිගා, යෙ වා පනඤ්ඤෙපි කෙචි තිරච්ඡානගතා ¶ පාණා තිණභක්ඛා. ස ඛො සො, භික්ඛවෙ, බාලො ඉධ පුබ්බෙ රසාදො ඉධ පාපානි කම්මානි කරිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා තෙසං සත්තානං සහබ්යතං උපපජ්ජති යෙ තෙ සත්තා තිණභක්ඛා.
‘‘සන්ති, භික්ඛවෙ, තිරච්ඡානගතා පාණා ගූථභක්ඛා. තෙ දූරතොව ගූථගන්ධං ඝායිත්වා ධාවන්ති – ‘එත්ථ භුඤ්ජිස්සාම, එත්ථ භුඤ්ජිස්සාමා’ති. සෙය්යථාපි ¶ නාම බ්රාහ්මණා ආහුතිගන්ධෙන ධාවන්ති – ‘එත්ථ භුඤ්ජිස්සාම, එත්ථ භුඤ්ජිස්සාමා’ති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, සන්ති තිරච්ඡානගතා පාණා ගූථභක්ඛා, තෙ දූරතොව ගූථගන්ධං ¶ ඝායිත්වා ධාවන්ති – ‘එත්ථ භුඤ්ජිස්සාම, එත්ථ භුඤ්ජිස්සාමා’ති. කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, තිරච්ඡානගතා පාණා ගූථභක්ඛා? කුක්කුටා සූකරා සොණා සිඞ්ගාලා, යෙ වා පනඤ්ඤෙපි කෙචි තිරච්ඡානගතා පාණා ගූථභක්ඛා. ස ඛො සො, භික්ඛවෙ, බාලො ඉධ පුබ්බෙ රසාදො ඉධ පාපානි කම්මානි කරිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා තෙසං සත්තානං සහබ්යතං ¶ උපපජ්ජති යෙ තෙ සත්තා ගූථභක්ඛා.
‘‘සන්ති, භික්ඛවෙ, තිරච්ඡානගතා පාණා අන්ධකාරෙ ජායන්ති අන්ධකාරෙ ජීයන්ති [ජිය්යන්ති (ක.)] අන්ධකාරෙ මීයන්ති [මිය්යන්ති (ක.)]. කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, තිරච්ඡානගතා පාණා අන්ධකාරෙ ජායන්ති අන්ධකාරෙ ජීයන්ති අන්ධකාරෙ මීයන්ති? කීටා පුළවා [පටඞ්ගා (ස්යා. කං. ක.)] ගණ්ඩුප්පාදා, යෙ වා පනඤ්ඤෙපි කෙචි තිරච්ඡානගතා පාණා අන්ධකාරෙ ජායන්ති අන්ධකාරෙ ජීයන්ති අන්ධකාරෙ මීයන්ති. ස ඛො සො, භික්ඛවෙ, බාලො ඉධ පුබ්බෙ රසාදො, ඉධ පාපානි කම්මානි කරිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා තෙසං සත්තානං සහබ්යතං උපපජ්ජති යෙ තෙ සත්තා අන්ධකාරෙ ජායන්ති අන්ධකාරෙ ජීයන්ති අන්ධකාරෙ මීයන්ති.
‘‘සන්ති, භික්ඛවෙ, තිරච්ඡානගතා පාණා උදකස්මිං ජායන්ති උදකස්මිං ජීයන්ති උදකස්මිං මීයන්ති. කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, තිරච්ඡානගතා පාණා උදකස්මිං ජායන්ති උදකස්මිං ජීයන්ති උදකස්මිං මීයන්ති? මච්ඡා කච්ඡපා සුසුමාරා, යෙ වා පනඤ්ඤෙපි කෙචි තිරච්ඡානගතා පාණා උදකස්මිං ජායන්ති උදකස්මිං ජීයන්ති උදකස්මිං මීයන්ති. ස ඛො සො, භික්ඛවෙ, බාලො ඉධ පුබ්බෙ රසාදො ඉධ පාපානි කම්මානි කරිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා තෙසං සත්තානං සහබ්යතං උපපජ්ජති යෙ තෙ සත්තා උදකස්මිං ජායන්ති උදකස්මිං ජීයන්ති උදකස්මිං මීයන්ති.
‘‘සන්ති ¶ , භික්ඛවෙ, තිරච්ඡානගතා පාණා අසුචිස්මිං ජායන්ති අසුචිස්මිං ¶ ජීයන්ති අසුචිස්මිං මීයන්ති. කතමෙ ච, භික්ඛවෙ, තිරච්ඡානගතා පාණා අසුචිස්මිං ජායන්ති අසුචිස්මිං ජීයන්ති අසුචිස්මිං මීයන්ති? යෙ තෙ, භික්ඛවෙ, සත්තා පූතිමච්ඡෙ වා ජායන්ති පූතිමච්ඡෙ වා ජීයන්ති පූතිමච්ඡෙ වා මීයන්ති පූතිකුණපෙ වා…පෙ… පූතිකුම්මාසෙ වා… චන්දනිකාය වා… ඔලිගල්ලෙ ¶ වා ජායන්ති, (යෙ වා පනඤ්ඤෙපි කෙචි තිරච්ඡානගතා පාණා අසුචිස්මිං ජායන්ති අසුචිස්මිං ජීයන්ති අසුචිස්මිං මීයන්ති.) [( ) නත්ථි සී. ස්යා. කං. පී. පොත්ථකෙසු] ස ඛො සො, භික්ඛවෙ, බාලො ¶ ඉධ පුබ්බෙ රසාදො ඉධ පාපානි කම්මානි කරිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා තෙසං සත්තානං සහබ්යතං උපපජ්ජති යෙ තෙ සත්තා අසුචිස්මිං ජායන්ති අසුචිස්මිං ජීයන්ති අසුචිස්මිං මීයන්ති.
‘‘අනෙකපරියායෙනපි ඛො අහං, භික්ඛවෙ, තිරච්ඡානයොනිකථං කථෙය්යං; යාවඤ්චිදං, භික්ඛවෙ, න සුකරං අක්ඛානෙන පාපුණිතුං යාව දුක්ඛා තිරච්ඡානයොනි.
252. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, පුරිසො එකච්ඡිග්ගලං යුගං මහාසමුද්දෙ පක්ඛිපෙය්ය. තමෙනං පුරත්ථිමො වාතො පච්ඡිමෙන සංහරෙය්ය, පච්ඡිමො වාතො පුරත්ථිමෙන සංහරෙය්ය, උත්තරො වාතො දක්ඛිණෙන සංහරෙය්ය, දක්ඛිණො වාතො උත්තරෙන සංහරෙය්ය. තත්රාස්ස කාණො කච්ඡපො, සො වස්සසතස්ස වස්සසතස්ස [වස්සසතස්ස වස්සසහස්සස්ස වස්සසතසහස්සස්ස (සී.), වස්සසතස්ස (ස්යා. කං. පී.)] අච්චයෙන සකිං උම්මුජ්ජෙය්ය. තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, අපි නු සො කාණො කච්ඡපො අමුස්මිං එකච්ඡිග්ගලෙ යුගෙ ගීවං පවෙසෙය්යා’’ති? (‘‘නො හෙතං, භන්තෙ’’.) [( ) නත්ථි සී. පී. පොත්ථකෙසු] ‘‘යදි පන [යදි නූන (සී. ස්යා. කං. පී.)], භන්තෙ, කදාචි කරහචි ¶ දීඝස්ස අද්ධුනො අච්චයෙනා’’ති. ‘‘ඛිප්පතරං ඛො සො, භික්ඛවෙ, කාණො කච්ඡපො අමුස්මිං එකච්ඡිග්ගලෙ යුගෙ ගීවං පවෙසෙය්ය, අතො දුල්ලභතරාහං, භික්ඛවෙ, මනුස්සත්තං වදාමි සකිං විනිපාතගතෙන බාලෙන. තං කිස්ස හෙතු? න හෙත්ථ, භික්ඛවෙ, අත්ථි ධම්මචරියා සමචරියා කුසලකිරියා පුඤ්ඤකිරියා. අඤ්ඤමඤ්ඤඛාදිකා එත්ථ, භික්ඛවෙ, වත්තති දුබ්බලඛාදිකා’’.
‘‘ස ඛො සො, භික්ඛවෙ, බාලො සචෙ කදාචි කරහචි දීඝස්ස අද්ධුනො අච්චයෙන මනුස්සත්තං ආගච්ඡති, යානි තානි නීචකුලානි – චණ්ඩාලකුලං වා නෙසාදකුලං වා වෙනකුලං [වෙණකුලං (සී. පී.)] වා රථකාරකුලං වා පුක්කුසකුලං වා. තථාරූපෙ කුලෙ පච්චාජායති දලිද්දෙ අප්පන්නපානභොජනෙ කසිරවුත්තිකෙ, යත්ථ කසිරෙන ඝාසච්ඡාදො ලබ්භති. සො ච හොති දුබ්බණ්ණො දුද්දසිකො ¶ ඔකොටිමකො ¶ බව්හාබාධො [බහ්වාබාධො (ක.)] කාණො වා කුණී වා ඛුජ්ජො වා පක්ඛහතො වා න ලාභී අන්නස්ස පානස්ස වත්ථස්ස ¶ යානස්ස මාලාගන්ධවිලෙපනස්ස සෙය්යාවසථපදීපෙය්යස්ස. සො කායෙන දුච්චරිතං චරති වාචාය දුච්චරිතං චරති මනසා දුච්චරිතං චරති. සො කායෙන දුච්චරිතං චරිත්වා වාචාය දුච්චරිතං චරිත්වා මනසා දුච්චරිතං චරිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජති.
‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, අක්ඛධුත්තො පඨමෙනෙව කලිග්ගහෙන පුත්තම්පි ජීයෙථ, දාරම්පි ජීයෙථ, සබ්බං සාපතෙය්යම්පි ජීයෙථ, උත්තරිපි අධිබන්ධං ¶ [අනුබන්ධං (සී. පී.), අද්ධුබන්ධං (ස්යා. කං.)] නිගච්ඡෙය්ය. අප්පමත්තකො සො, භික්ඛවෙ, කලිග්ගහො යං සො අක්ඛධුත්තො පඨමෙනෙව කලිග්ගහෙන පුත්තම්පි ජීයෙථ, දාරම්පි ජීයෙථ, සබ්බං සාපතෙය්යම්පි ජීයෙථ, උත්තරිපි අධිබන්ධං නිගච්ඡෙය්ය. අථ ඛො අයමෙව තතො මහන්තතරො කලිග්ගහො යං සො බාලො කායෙන දුච්චරිතං චරිත්වා වාචාය දුච්චරිතං චරිත්වා මනසා දුච්චරිතං චරිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජති. අයං, භික්ඛවෙ, කෙවලා පරිපූරා [කෙවලපරිපූරා (සී. පී.) ම. නි. 1.244 පාළියා සංසන්දෙතබ්බා] බාලභූමී’’ති.
253. ‘‘තීණිමානි, භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතස්ස පණ්ඩිතලක්ඛණානි පණ්ඩිතනිමිත්තානි පණ්ඩිතාපදානානි. කතමානි තීණි? ඉධ, භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතො සුචින්තිතචින්තී ච හොති සුභාසිතභාසී ච සුකතකම්මකාරී ච. නො චෙතං, භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතො සුචින්තිතචින්තී ච අභවිස්ස සුභාසිතභාසී ච සුකතකම්මකාරී ච, කෙන නං [න තෙන නං (ක.), න නං (?)] පණ්ඩිතා ජානෙය්යුං – ‘පණ්ඩිතො අයං භවං සප්පුරිසො’ති? යස්මා ච ඛො, භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතො සුචින්තිතචින්තී ච හොති සුභාසිතභාසී ච සුකතකම්මකාරී ච තස්මා නං පණ්ඩිතා ජානන්ති – ‘පණ්ඩිතො අයං භවං සප්පුරිසො’ති. ස ඛො සො, භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතො තිවිධං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සුඛං සොමනස්සං පටිසංවෙදෙති. සචෙ, භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතො සභායං වා නිසින්නො හොති, රථිකාය වා නිසින්නො හොති, සිඞ්ඝාටකෙ වා නිසින්නො හොති; තත්ර චෙ ජනො තජ්ජං තස්සාරුප්පං කථං මන්තෙති ¶ . සචෙ, භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතො පාණාතිපාතා ¶ පටිවිරතො හොති, අදින්නාදානා පටිවිරතො හොති, කාමෙසුමිච්ඡාචාරා ¶ පටිවිරතො හොති, මුසාවාදා පටිවිරතො හොති, සුරාමෙරයමජ්ජප්පමාදට්ඨානා පටිවිරතො හොති; තත්ර, භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතස්ස එවං හොති – ‘යං ඛො ජනො තජ්ජං තස්සාරුප්පං කථං මන්තෙති; සංවිජ්ජන්තෙව තෙ ධම්මා මයි, අහඤ්ච තෙසු ධම්මෙසු සන්දිස්සාමී’ති. ඉදං, භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතො පඨමං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සුඛං සොමනස්සං පටිසංවෙදෙති.
254. ‘‘පුන ¶ චපරං, භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතො පස්සති රාජානො චොරං ආගුචාරිං ගහෙත්වා විවිධා කම්මකාරණා කාරෙන්තෙ – කසාහිපි තාළෙන්තෙ වෙත්තෙහිපි තාළෙන්තෙ අද්ධදණ්ඩකෙහිපි තාළෙන්තෙ හත්ථම්පි ඡින්දන්තෙ පාදම්පි ඡින්දන්තෙ හත්ථපාදම්පි ඡින්දන්තෙ කණ්ණම්පි ඡින්දන්තෙ නාසම්පි ඡින්දන්තෙ කණ්ණනාසම්පි ඡින්දන්තෙ බිලඞ්ගථාලිකම්පි කරොන්තෙ සඞ්ඛමුණ්ඩිකම්පි කරොන්තෙ රාහුමුඛම්පි කරොන්තෙ ජොතිමාලිකම්පි කරොන්තෙ හත්ථපජ්ජොතිකම්පි කරොන්තෙ එරකවත්තිකම්පි කරොන්තෙ චීරකවාසිකම්පි කරොන්තෙ එණෙය්යකම්පි කරොන්තෙ බලිසමංසිකම්පි කරොන්තෙ කහාපණිකම්පි කරොන්තෙ ඛාරාපතච්ඡිකම්පි කරොන්තෙ පලිඝපරිවත්තිකම්පි කරොන්තෙ පලාලපීඨකම්පි කරොන්තෙ තත්තෙනපි තෙලෙන ඔසිඤ්චන්තෙ සුනඛෙහිපි ඛාදාපෙන්තෙ ජීවන්තම්පි සූලෙ උත්තාසෙන්තෙ අසිනාපි සීසං ඡින්දන්තෙ. තත්ර, භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතස්ස එවං හොති – ‘යථාරූපානං ඛො පාපකානං කම්මානං හෙතු රාජානො චොරං ආගුචාරිං ගහෙත්වා විවිධා කම්මකාරණා කාරෙන්ති කසාහිපි තාළෙන්ති, වෙත්තෙහිපි තාළෙන්ති, අද්ධදණ්ඩකෙහිපි තාළෙන්ති, හත්ථම්පි ඡින්දන්ති ¶ , පාදම්පි ඡින්දන්ති, හත්ථපාදම්පි ඡින්දන්ති, කණ්ණම්පි ඡින්දන්ති, නාසම්පි ඡින්දන්ති, කණ්ණනාසම්පි ඡින්දන්ති, බිලඞ්ගථාලිකම්පි කරොන්ති, සඞ්ඛමුණ්ඩිකම්පි කරොන්ති, රාහුමුඛම්පි කරොන්ති, ජොතිමාලිකම්පි කරොන්ති, හත්ථපජ්ජොතිකම්පි කරොන්ති, එරකවත්තිකම්පි කරොන්ති, චීරකවාසිකම්පි කරොන්ති, එණෙය්යකම්පි කරොන්ති, බලිසමංසිකම්පි කරොන්ති, කහාපණිකම්පි කරොන්ති, ඛාරාපතච්ඡිකම්පි කරොන්ති, පලිඝපරිවත්තිකම්පි කරොන්ති, පලාලපීඨකම්පි කරොන්ති, තත්තෙනපි තෙලෙන ඔසිඤ්චන්ති, සුනඛෙහිපි ඛාදාපෙන්ති, ජීවන්තම්පි සූලෙ උත්තාසෙන්ති, අසිනාපි සීසං ඡින්දන්ති, න තෙ ධම්මා මයි සංවිජ්ජන්ති, අහඤ්ච න තෙසු ධම්මෙසු සන්දිස්සාමී’ති. ඉදම්පි, භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතො දුතියං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සුඛං සොමනස්සං පටිසංවෙදෙති.
255. ‘‘පුන ¶ චපරං, භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතං පීඨසමාරූළ්හං වා මඤ්චසමාරූළ්හං වා ඡමායං වා සෙමානං, යානිස්ස පුබ්බෙ කල්යාණානි කම්මානි කතානි කායෙන සුචරිතානි වාචාය සුචරිතානි මනසා සුචරිතානි තානිස්ස තම්හි සමයෙ ඔලම්බන්ති…පෙ… සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, මහතං පබ්බතකූටානං ඡායා සායන්හසමයං පථවියා ඔලම්බන්ති අජ්ඣොලම්බන්ති අභිප්පලම්බන්ති; එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතං පීඨසමාරූළ්හං වා මඤ්චසමාරූළ්හං වා ඡමායං වා සෙමානං යානිස්ස පුබ්බෙ කල්යාණානි කම්මානි කතානි කායෙන සුචරිතානි වාචාය සුචරිතානි මනසා සුචරිතානි තානිස්ස තම්හි සමයෙ ඔලම්බන්ති අජ්ඣොලම්බන්ති අභිප්පලම්බන්ති. තත්ර, භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතස්ස එවං හොති ¶ – ‘අකතං වත මෙ පාපං, අකතං ලුද්දං, අකතං කිබ්බිසං; කතං කල්යාණං, කතං කුසලං, කතං භීරුත්තාණං. යාවතා, භො, අකතපාපානං අකතලුද්දානං අකතකිබ්බිසානං කතකල්යාණානං කතකුසලානං කතභීරුත්තාණානං ¶ ගති තං ගතිං පෙච්ච ගච්ඡාමී’ති. සො න සොචති, න කිලමති, න පරිදෙවති, න උරත්තාළිං කන්දති, න සම්මොහං ආපජ්ජති. ඉදම්පි, භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතො තතියං දිට්ඨෙව ධම්මෙ සුඛං සොමනස්සං පටිසංවෙදෙති.
‘‘ස ඛො සො, භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතො කායෙන සුචරිතං චරිත්වා වාචාය සුචරිතං චරිත්වා මනසා සුචරිතං චරිත්වා කායස්ස භෙදා ¶ පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජති. යං ඛො තං, භික්ඛවෙ, සම්මා වදමානො වදෙය්ය – ‘එකන්තං ඉට්ඨං එකන්තං කන්තං එකන්තං මනාප’න්ති, සග්ගමෙව තං සම්මා වදමානො වදෙය්ය – ‘එකන්තං ඉට්ඨං එකන්තං කන්තං එකන්තං මනාප’න්ති. යාවඤ්චිදං, භික්ඛවෙ, උපමාපි න සුකරා යාව සුඛා සග්ගා’’ති.
256. එවං වුත්තෙ, අඤ්ඤතරො භික්ඛු භගවන්තං එතදවොච – ‘‘සක්කා පන, භන්තෙ, උපමං කාතු’’න්ති? ‘‘සක්කා භික්ඛූ’’ති භගවා අවොච. ‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, රාජා චක්කවත්තී සත්තහි රතනෙහි සමන්නාගතො චතූහි ච ඉද්ධීහි තතොනිදානං සුඛං සොමනස්සං පටිසංවෙදෙති. කතමෙහි සත්තහි? ඉධ, භික්ඛවෙ, රඤ්ඤො ඛත්තියස්ස මුද්ධාවසිත්තස්ස තදහුපොසථෙ පන්නරසෙ සීසංන්හාතස්ස උපොසථිකස්ස උපරිපාසාදවරගතස්ස දිබ්බං ¶ චක්කරතනං පාතුභවති සහස්සාරං සනෙමිකං සනාභිකං සබ්බාකාරපරිපූරං. තං දිස්වාන රඤ්ඤො ඛත්තියස්ස මුද්ධාවසිත්තස්ස එවං හොති [එතදහොසි (ස්යා. කං. ක.)] – ‘සුතං ඛො පන මෙතං ¶ යස්ස රඤ්ඤො ඛත්තියස්ස මුද්ධාවසිත්තස්ස තදහුපොසථෙ පන්නරසෙ සීසංන්හාතස්ස උපොසථිකස්ස උපරිපාසාදවරගතස්ස දිබ්බං චක්කරතනං පාතුභවති සහස්සාරං සනෙමිකං සනාභිකං සබ්බාකාරපරිපූරං, සො හොති රාජා චක්කවත්තීති. අස්සං නු ඛො අහං රාජා චක්කවත්තී’’’ති?
‘‘අථ ඛො, භික්ඛවෙ, රාජා ඛත්තියො මුද්ධාවසිත්තො වාමෙන හත්ථෙන භිඞ්කාරං ගහෙත්වා දක්ඛිණෙන හත්ථෙන චක්කරතනං අබ්භුක්කිරති – ‘පවත්තතු භවං චක්කරතනං, අභිවිජිනාතු භවං චක්කරතන’න්ති. අථ ඛො තං, භික්ඛවෙ, චක්කරතනං පුරත්ථිමං දිසං පවත්තති. අන්වදෙව රාජා චක්කවත්තී සද්ධිං චතුරඞ්ගිනියා සෙනාය. යස්මිං ඛො පන, භික්ඛවෙ, පදෙසෙ චක්කරතනං පතිට්ඨාති තත්ථ රාජා චක්කවත්තී වාසං උපෙති සද්ධිං චතුරඞ්ගිනියා සෙනාය. යෙ ඛො පන, භික්ඛවෙ ¶ , පුරත්ථිමාය දිසාය පටිරාජානො තෙ රාජානං චක්කවත්තිං උපසඞ්කමිත්වා එවමාහංසු – ‘එහි ඛො, මහාරාජ! ස්වාගතං තෙ, මහාරාජ [ස්වාගතං මහාරාජ (සී. ස්යා. කං. පී.)]! සකං තෙ, මහාරාජ! අනුසාස, මහාරාජා’ති ¶ . රාජා චක්කවත්තී එවමාහ – ‘පාණො න හන්තබ්බො, අදින්නං නාදාතබ්බං, කාමෙසුමිච්ඡා න චරිතබ්බා, මුසා න භාසිතබ්බා, මජ්ජං න පාතබ්බං, යථාභුත්තඤ්ච භුඤ්ජථා’ති. යෙ ඛො පන, භික්ඛවෙ, පුරත්ථිමාය දිසාය පටිරාජානො තෙ රඤ්ඤො චක්කවත්තිස්ස අනුයන්තා [අනුයුත්තා (සී. ස්යා. කං. පී.)] භවන්ති [අහෙසුං (ස්යා. කං. ක.)].
257. ‘‘අථ ඛො තං, භික්ඛවෙ, චක්කරතනං පුරත්ථිමං ¶ සමුද්දං අජ්ඣොගාහෙත්වා [අජ්ඣොගහෙත්වා (සී. ස්යා. කං. පී.)] පච්චුත්තරිත්වා දක්ඛිණං දිසං පවත්තති…පෙ… දක්ඛිණං සමුද්දං අජ්ඣොගාහෙත්වා පච්චුත්තරිත්වා පච්ඡිමං දිසං පවත්තති… පච්ඡිමං සමුද්දං අජ්ඣොගාහෙත්වා පච්චුත්තරිත්වා උත්තරං දිසං පවත්තති අන්වදෙව රාජා චක්කවත්තී සද්ධිං චතුරඞ්ගිනියා සෙනාය. යස්මිං ඛො පන, භික්ඛවෙ, පදෙසෙ චක්කරතනං පතිට්ඨාති තත්ථ රාජා චක්කවත්තී වාසං උපෙති සද්ධිං චතුරඞ්ගිනියා සෙනාය.
‘‘යෙ ඛො පන, භික්ඛවෙ, උත්තරාය දිසාය පටිරාජානො තෙ රාජානං චක්කවත්තිං උපසඞ්කමිත්වා එවමාහංසු – ‘එහි ඛො, මහාරාජ! ස්වාගතං තෙ, මහාරාජ! සකං තෙ, මහාරාජ! අනුසාස, මහාරාජා’ති. රාජා චක්කවත්තී එවමාහ – ‘පාණො න හන්තබ්බො, අදින්නං නාදාතබ්බං, කාමෙසුමිච්ඡා න ¶ චරිතබ්බා, මුසා න භාසිතබ්බා, මජ්ජං න පාතබ්බං; යථාභුත්තඤ්ච භුඤ්ජථා’ති. යෙ ඛො පන, භික්ඛවෙ, උත්තරාය දිසාය පටිරාජානො තෙ රඤ්ඤො චක්කවත්තිස්ස අනුයන්තා භවන්ති.
‘‘අථ ඛො තං, භික්ඛවෙ, චක්කරතනං සමුද්දපරියන්තං පථවිං අභිවිජිනිත්වා තමෙව රාජධානිං පච්චාගන්ත්වා රඤ්ඤො චක්කවත්තිස්ස අන්තෙපුරද්වාරෙ අක්ඛාහතං මඤ්ඤෙ තිට්ඨති රඤ්ඤො චක්කවත්තිස්ස අන්තෙපුරද්වාරං උපසොභයමානං. රඤ්ඤො, භික්ඛවෙ, චක්කවත්තිස්ස එවරූපං චක්කරතනං පාතුභවති.
258. ‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, රඤ්ඤො චක්කවත්තිස්ස හත්ථිරතනං පාතුභවති – සබ්බසෙතො සත්තප්පතිට්ඨො ඉද්ධිමා වෙහාසඞ්ගමො උපොසථො ¶ නාම නාගරාජා. තං දිස්වාන රඤ්ඤො චක්කවත්තිස්ස චිත්තං පසීදති – ‘භද්දකං වත, භො, හත්ථියානං, සචෙ දමථං උපෙය්යා’ති. අථ ඛො තං, භික්ඛවෙ, හත්ථිරතනං ¶ සෙය්යථාපි නාම භද්දො හත්ථාජානීයො දීඝරත්තං සුපරිදන්තො එවමෙව දමථං උපෙති. භූතපුබ්බං, භික්ඛවෙ, රාජා චක්කවත්තී තමෙව හත්ථිරතනං වීමංසමානො පුබ්බණ්හසමයං ¶ අභිරුහිත්වා සමුද්දපරියන්තං පථවිං අනුසංයායිත්වා තමෙව රාජධානිං පච්චාගන්ත්වා පාතරාසමකාසි. රඤ්ඤො, භික්ඛවෙ, චක්කවත්තිස්ස එවරූපං හත්ථිරතනං පාතුභවති.
‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, රඤ්ඤො චක්කවත්තිස්ස අස්සරතනං පාතුභවති – සබ්බසෙතො කාළසීසො මුඤ්ජකෙසො ඉද්ධිමා වෙහාසඞ්ගමො වලාහකො නාම අස්සරාජා. තං දිස්වාන රඤ්ඤො චක්කවත්තිස්ස චිත්තං පසීදති – ‘භද්දකං වත, භො, අස්සයානං, සචෙ දමථං උපෙය්යා’ති. අථ ඛො තං, භික්ඛවෙ, අස්සරතනං සෙය්යථාපි නාම භද්දො අස්සාජානීයො දීඝරත්තං සුපරිදන්තො එවමෙව දමථං උපෙති. භූතපුබ්බං, භික්ඛවෙ, රාජා චක්කවත්තී තමෙව අස්සරතනං වීමංසමානො පුබ්බණ්හසමයං අභිරුහිත්වා සමුද්දපරියන්තං පථවිං අනුසංයායිත්වා තමෙව රාජධානිං පච්චාගන්ත්වා පාතරාසමකාසි. රඤ්ඤො, භික්ඛවෙ, චක්කවත්තිස්ස එවරූපං අස්සරතනං පාතුභවති.
‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, රඤ්ඤො චක්කවත්තිස්ස මණිරතනං පාතුභවති. සො හොති මණි වෙළුරියො සුභො ජාතිමා අට්ඨංසො සුපරිකම්මකතො ¶ . තස්ස ඛො පන, භික්ඛවෙ, මණිරතනස්ස ආභා සමන්තා යොජනං ඵුටා හොති. භූතපුබ්බං, භික්ඛවෙ, රාජා චක්කවත්තී තමෙව මණිරතනං වීමංසමානො චතුරඞ්ගිනිං ¶ සෙනං සන්නය්හිත්වා මණිං ධජග්ගං ආරොපෙත්වා රත්තන්ධකාරතිමිසාය පායාසි. යෙ ඛො පන, භික්ඛවෙ, සමන්තා ගාමා අහෙසුං තෙ තෙනොභාසෙන කම්මන්තෙ පයොජෙසුං ‘දිවා’ති මඤ්ඤමානා. රඤ්ඤො, භික්ඛවෙ, චක්කවත්තිස්ස එවරූපං මණිරතනං පාතුභවති.
‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, රඤ්ඤො චක්කවත්තිස්ස ඉත්ථිරතනං පාතුභවති. සා අභිරූපා දස්සනීයා පාසාදිකා පරමාය වණ්ණපොක්ඛරතාය සමන්නාගතා නාතිදීඝා නාතිරස්සා නාතිකිසා ¶ නාතිථූලා නාතිකාළිකා [නාතිකාළී (සී. පී.)] නාච්චොදාතා, අතික්කන්තා මානුසං වණ්ණං, අප්පත්තා දිබ්බං වණ්ණං. තස්ස ඛො පන, භික්ඛවෙ, ඉත්ථිරතනස්ස එවරූපො කායසම්ඵස්සො හොති සෙය්යථාපි නාම තූලපිචුනො වා කප්පාසපිචුනො වා. තස්ස ඛො පන, භික්ඛවෙ, ඉත්ථිරතනස්ස සීතෙ උණ්හානි ගත්තානි හොන්ති, උණ්හෙ සීතානි ගත්තානි හොන්ති. තස්ස ඛො පන, භික්ඛවෙ, ඉත්ථිරතනස්ස කායතො චන්දනගන්ධො වායති, මුඛතො උප්පලගන්ධො වායති. තං ඛො පන, භික්ඛවෙ, ඉත්ථිරතනං රඤ්ඤො චක්කවත්තිස්ස පුබ්බුට්ඨායිනී හොති පච්ඡානිපාතිනී කිංකාරපටිස්සාවිනී මනාපචාරිනී පියවාදිනී. තං ඛො පන, භික්ඛවෙ, ඉත්ථිරතනං රාජානං චක්කවත්තිං ¶ මනසාපි නො අතිචරති, කුතො පන කායෙන? රඤ්ඤො, භික්ඛවෙ, චක්කවත්තිස්ස එවරූපං ඉත්ථිරතනං ¶ පාතුභවති.
‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, රඤ්ඤො චක්කවත්තිස්ස ගහපතිරතනං පාතුභවති. තස්ස කම්මවිපාකජං දිබ්බචක්ඛු පාතුභවති, යෙන නිධිං පස්සති සස්සාමිකම්පි අස්සාමිකම්පි. සො රාජානං චක්කවත්තිං උපසඞ්කමිත්වා එවමාහ – ‘අප්පොස්සුක්කො ත්වං, දෙව, හොහි. අහං තෙ ධනෙන ධනකරණීයං [ධනෙන කරණීයං (ක.)] කරිස්සාමී’ති. භූතපුබ්බං, භික්ඛවෙ, රාජා චක්කවත්තී තමෙව ගහපතිරතනං වීමංසමානො නාවං අභිරුහිත්වා මජ්ඣෙ ගඞ්ගාය නදියා සොතං ඔගාහිත්වා [ඔගහෙත්වා (සී. පී.)] ගහපතිරතනං එතදවොච – ‘අත්ථො මෙ, ගහපති, හිරඤ්ඤසුවණ්ණෙනා’ති. ‘තෙන හි, මහාරාජ, එකං තීරං නාවා උපෙතූ’ති. ‘ඉධෙව මෙ, ගහපති, අත්ථො හිරඤ්ඤසුවණ්ණෙනා’ති. අථ ඛො තං, භික්ඛවෙ, ගහපතිරතනං උභොහි හත්ථෙහි උදකෙ ඔමසිත්වා පූරං හිරඤ්ඤසුවණ්ණස්ස කුම්භිං උද්ධරිත්වා රාජානං චක්කවත්තිං එතදවොච – ‘අලමෙත්තාවතා, මහාරාජ! කතමෙත්තාවතා, මහාරාජ! පූජිතමෙත්තාවතා, මහාරාජා’ති. රාජා චක්කවත්තී එවමාහ – ‘අලමෙත්තාවතා, ගහපති! කතමෙත්තාවතා, ගහපති! පූජිතමෙත්තාවතා, ගහපතී’ති ¶ . රඤ්ඤො, භික්ඛවෙ, චක්කවත්තිස්ස එවරූපං ගහපතිරතනං පාතුභවති.
‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, රඤ්ඤො චක්කවත්තිස්ස පරිණායකරතනං ¶ පාතුභවති – පණ්ඩිතො බ්යත්තො මෙධාවී පටිබලො රාජානං චක්කවත්තිං උපයාපෙතබ්බං උපයාපෙතුං [උපට්ඨපෙතබ්බං උපට්ඨපෙතුං (සී. ස්යා. කං. පී.)] අපයාපෙතබ්බං අපයාපෙතුං ඨපෙතබ්බං ඨපෙතුං. සො රාජානං චක්කවත්තිං උපසඞ්කමිත්වා එවමාහ – ‘අප්පොස්සුක්කො ත්වං ¶ , දෙව, හොහි. අහමනුසාසිස්සාමී’ති. රඤ්ඤො, භික්ඛවෙ, චක්කවත්තිස්ස එවරූපං පරිණායකරතනං පාතුභවති. රාජා, භික්ඛවෙ, චක්කවත්තී ඉමෙහි සත්තහි රතනෙහි සමන්නාගතො හොති.
259. ‘‘කතමාහි චතූහි ඉද්ධීහි? ඉධ, භික්ඛවෙ, රාජා චක්කවත්තී අභිරූපො හොති දස්සනීයො පාසාදිකො පරමාය වණ්ණපොක්ඛරතාය සමන්නාගතො අතිවිය අඤ්ඤෙහි මනුස්සෙහි. රාජා, භික්ඛවෙ, චක්කවත්තී ඉමාය පඨමාය ඉද්ධියා සමන්නාගතො හොති.
‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, රාජා චක්කවත්තී දීඝායුකො හොති චිරට්ඨිතිකො අතිවිය අඤ්ඤෙහි ¶ මනුස්සෙහි. රාජා, භික්ඛවෙ, චක්කවත්තී ඉමාය දුතියාය ඉද්ධියා සමන්නාගතො හොති.
‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, රාජා චක්කවත්තී අප්පාබාධො හොති අප්පාතඞ්කො සමවෙපාකිනියා ගහණියා සමන්නාගතො නාතිසීතාය නාච්චුණ්හාය අතිවිය අඤ්ඤෙහි මනුස්සෙහි. රාජා, භික්ඛවෙ, චක්කවත්තී ඉමාය තතියාය ඉද්ධියා සමන්නාගතො හොති.
‘‘පුන චපරං, භික්ඛවෙ, රාජා චක්කවත්තී බ්රාහ්මණගහපතිකානං පියො හොති මනාපො. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, පිතා පුත්තානං පියො හොති මනාපො, එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, රාජා චක්කවත්තී බ්රාහ්මණගහපතිකානං පියො හොති මනාපො. රඤ්ඤොපි, භික්ඛවෙ, චක්කවත්තිස්ස බ්රාහ්මණගහපතිකා පියා හොන්ති මනාපා. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, පිතු පුත්තා පියා හොන්ති මනාපා, එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, රඤ්ඤොපි චක්කවත්තිස්ස බ්රාහ්මණගහපතිකා ¶ පියා හොන්ති මනාපා.
‘‘භූතපුබ්බං ¶ , භික්ඛවෙ, රාජා චක්කවත්තී චතුරඞ්ගිනියා සෙනාය උය්යානභූමිං නිය්යාසි. අථ ඛො, භික්ඛවෙ, බ්රාහ්මණගහපතිකා රාජානං චක්කවත්තිං උපසඞ්කමිත්වා එවමාහංසු – ‘අතරමානො, දෙව, යාහි යථා තං මයං චිරතරං පස්සෙය්යාමා’ති. රාජාපි, භික්ඛවෙ, චක්කවත්තී සාරථිං ආමන්තෙසි – ‘අතරමානො ¶ , සාරථි, පෙසෙහි යථා මං බ්රාහ්මණගහපතිකා චිරතරං පස්සෙය්යු’න්ති. රාජා, භික්ඛවෙ, චක්කවත්තී ඉමාය චතුත්ථාය ඉද්ධියා සමන්නාගතො හොති. රාජා, භික්ඛවෙ, චක්කවත්තී ඉමාහි චතූහි ඉද්ධීහි සමන්නාගතො හොති.
‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, අපි නු ඛො රාජා චක්කවත්තී ඉමෙහි සත්තහි රතනෙහි සමන්නාගතො ඉමාහි චතූහි ච ඉද්ධීහි තතොනිදානං සුඛං සොමනස්සං පටිසංවෙදියෙථා’’ති? ‘‘එකමෙකෙනපි, භන්තෙ, රතනෙන [තෙන රතනෙන (සී.)] සමන්නාගතො රාජා චක්කවත්තී තතොනිදානං සුඛං සොමනස්සං පටිසංවෙදියෙථ, කො පන වාදො සත්තහි රතනෙහි චතූහි ච ඉද්ධීහී’’ති?
260. අථ ඛො භගවා පරිත්තං පාණිමත්තං පාසාණං ගහෙත්වා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘තං කිං මඤ්ඤථ, භික්ඛවෙ, කතමො නු ඛො මහන්තතරො – යො චායං මයා පරිත්තො පාණිමත්තො පාසාණො ¶ ගහිතො යො ච හිමවා පබ්බතරාජා’’ති? ‘‘අප්පමත්තකො අයං, භන්තෙ, භගවතා පරිත්තො පාණිමත්තො පාසාණො ගහිතො; හිමවන්තං පබ්බතරාජානං උපනිධාය සඞ්ඛම්පි න උපෙති; කලභාගම්පි න උපෙති; උපනිධම්පි න උපෙතී’’ති. ‘‘එවමෙව ඛො, භික්ඛවෙ, යං රාජා චක්කවත්තී සත්තහි රතනෙහි සමන්නාගතො ¶ චතූහි ච ඉද්ධීහි තතොනිදානං සුඛං සොමනස්සං පටිසංවෙදෙති තං දිබ්බස්ස සුඛස්ස උපනිධාය සඞ්ඛම්පි න උපෙති; කලභාගම්පි න උපෙති; උපනිධම්පි න උපෙති’’.
‘‘ස ඛො සො, භික්ඛවෙ, පණ්ඩිතො සචෙ කදාචි කරහචි දීඝස්ස අද්ධුනො අච්චයෙන මනුස්සත්තං ආගච්ඡති, යානි තානි උච්චාකුලානි – ඛත්තියමහාසාලකුලං වා බ්රාහ්මණමහාසාලකුලං වා ගහපතිමහාසාලකුලං වා තථාරූපෙ කුලෙ පච්චාජායති අඩ්ඪෙ මහද්ධනෙ මහාභොගෙ පහූතජාතරූපරජතෙ පහූතවිත්තූපකරණෙ පහූතධනධඤ්ඤෙ. සො ච හොති අභිරූපො දස්සනීයො පාසාදිකො පරමාය ¶ වණ්ණපොක්ඛරතාය සමන්නාගතො, ලාභී අන්නස්ස පානස්ස වත්ථස්ස යානස්ස මාලාගන්ධවිලෙපනස්ස සෙය්යාවසථපදීපෙය්යස්ස. සො කායෙන සුචරිතං චරති, වාචාය සුචරිතං චරති, මනසා සුචරිතං චරති. සො කායෙන ¶ සුචරිතං චරිත්වා, වාචාය සුචරිතං චරිත්වා, මනසා සුචරිතං චරිත්වා, කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජති. සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, අක්ඛධුත්තො පඨමෙනෙව කටග්ගහෙන මහන්තං භොගක්ඛන්ධං අධිගච්ඡෙය්ය; අප්පමත්තකො සො, භික්ඛවෙ, කටග්ගහො යං සො අක්ඛධුත්තො පඨමෙනෙව කටග්ගහෙන මහන්තං භොගක්ඛන්ධං අධිගච්ඡෙය්ය. අථ ඛො අයමෙව තතො මහන්තතරො කටග්ගහො යං සො පණ්ඩිතො කායෙන සුචරිතං චරිත්වා, වාචාය සුචරිතං චරිත්වා, මනසා සුචරිතං චරිත්වා කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ¶ ලොකං උපපජ්ජති. අයං, භික්ඛවෙ, කෙවලා පරිපූරා පණ්ඩිතභූමී’’ති.
ඉදමවොච භගවා. අත්තමනා තෙ භික්ඛූ භගවතො භාසිතං අභිනන්දුන්ති.
බාලපණ්ඩිතසුත්තං නිට්ඨිතං නවමං.
10. දෙවදූතසුත්තං
261. එවං ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. තත්ර ඛො භගවා භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘භික්ඛවො’’ති. ‘‘භදන්තෙ’’ති තෙ භික්ඛූ භගවතො පච්චස්සොසුං. භගවා එතදවොච –
‘‘සෙය්යථාපි, භික්ඛවෙ, ද්වෙ අගාරා සද්වාරා [සන්ධිද්වාරා (ක.)], තත්ථ චක්ඛුමා පුරිසො මජ්ඣෙ ඨිතො පස්සෙය්ය මනුස්සෙ ගෙහං පවිසන්තෙපි නික්ඛමන්තෙපි අනුචඞ්කමන්තෙපි අනුවිචරන්තෙපි; එවමෙව ඛො අහං, භික්ඛවෙ, දිබ්බෙන චක්ඛුනා විසුද්ධෙන අතික්කන්තමානුසකෙන සත්තෙ පස්සාමි චවමානෙ උපපජ්ජමානෙ හීනෙ පණීතෙ සුවණ්ණෙ දුබ්බණ්ණෙ, සුගතෙ දුග්ගතෙ යථාකම්මූපගෙ සත්තෙ පජානාමි – ‘ඉමෙ වත භොන්තො සත්තා කායසුචරිතෙන සමන්නාගතා වචීසුචරිතෙන සමන්නාගතා මනොසුචරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං අනුපවාදකා ¶ සම්මාදිට්ඨිකා සම්මාදිට්ඨිකම්මසමාදානා; තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපන්නා. ඉමෙ වා පන භොන්තො සත්තා කායසුචරිතෙන සමන්නාගතා වචීසුචරිතෙන සමන්නාගතා මනොසුචරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං ¶ අනුපවාදකා සම්මාදිට්ඨිකා සම්මාදිට්ඨිකම්මසමාදානා; තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා මනුස්සෙසු උපපන්නා. ඉමෙ වත භොන්තො සත්තා කායදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා වචීදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා මනොදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං උපවාදකා මිච්ඡාදිට්ඨිකා මිච්ඡාදිට්ඨිකම්මසමාදානා ¶ ; තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා පෙත්තිවිසයං උපපන්නා. ඉමෙ වා පන භොන්තො සත්තා කායදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා වචීදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා මනොදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං උපවාදකා මිච්ඡාදිට්ඨිකා මිච්ඡාදිට්ඨිකම්මසමාදානා; තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා තිරච්ඡානයොනිං උපපන්නා. ඉමෙ වා පන භොන්තො සත්තා කායදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා වචීදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා මනොදුච්චරිතෙන සමන්නාගතා අරියානං උපවාදකා මිච්ඡාදිට්ඨිකා මිච්ඡාදිට්ඨිකම්මසමාදානා; තෙ කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපන්නා’’’ති.
262. ‘‘තමෙනං, භික්ඛවෙ, නිරයපාලා නානාබාහාසු ගහෙත්වා යමස්ස රඤ්ඤො දස්සෙන්ති – ‘අයං, දෙව, පුරිසො අමත්තෙය්යො අපෙත්තෙය්යො අසාමඤ්ඤො අබ්රාහ්මඤ්ඤො, න කුලෙ ජෙට්ඨාපචායී. ඉමස්ස ¶ දෙවො දණ්ඩං පණෙතූ’ති. තමෙනං, භික්ඛවෙ, යමො රාජා පඨමං දෙවදූතං සමනුයුඤ්ජති සමනුගාහති සමනුභාසති – ‘අම්භො පුරිස, න ත්වං අද්දස මනුස්සෙසු පඨමං දෙවදූතං පාතුභූත’න්ති? සො එවමාහ – ‘නාද්දසං, භන්තෙ’ති.
‘‘තමෙනං, භික්ඛවෙ, යමො රාජා එවමාහ – ‘අම්භො පුරිස, න ත්වං අද්දස මනුස්සෙසු දහරං කුමාරං මන්දං උත්තානසෙය්යකං සකෙ මුත්තකරීසෙ පලිපන්නං සෙමාන’න්ති? සො එවමාහ – ‘අද්දසං, භන්තෙ’’’ති.
‘‘තමෙනං, භික්ඛවෙ, යමො රාජා එවමාහ – ‘අම්භො පුරිස, තස්ස තෙ විඤ්ඤුස්ස සතො මහල්ලකස්ස ¶ න එතදහොසි – අහම්පි ඛොම්හි ජාතිධම්මො, ජාතිං අනතීතො. හන්දාහං කල්යාණං කරොමි කායෙන වාචාය මනසා’ති? සො එවමාහ – ‘නාසක්ඛිස්සං, භන්තෙ, පමාදස්සං, භන්තෙ’’’ති.
‘‘තමෙනං ¶ , භික්ඛවෙ, යමො රාජා එවමාහ – ‘අම්භො පුරිස, පමාදවතාය න කල්යාණමකාසි කායෙන වාචාය මනසා. තග්ඝ ත්වං, අම්භො පුරිස, තථා කරිස්සන්ති යථා තං පමත්තං. තං ඛො පන තෙ එතං පාපකම්මං [පාපං කම්මං (සී. පී.)] නෙව මාතරා කතං න පිතරා කතං ¶ න භාතරා කතං න භගිනියා කතං න මිත්තාමච්චෙහි කතං න ඤාතිසාලොහිතෙහි කතං න සමණබ්රාහ්මණෙහි කතං න දෙවතාහි කතං, තයාවෙතං පාපකම්මං [පාපං කම්මං (සී. පී.)] කතං, ත්වඤ්ඤෙවෙතස්ස විපාකං පටිසංවෙදිස්සසී’’’ති.
263. ‘‘තමෙනං, භික්ඛවෙ, යමො රාජා පඨමං දෙවදූතං සමනුයුඤ්ජිත්වා සමනුගාහිත්වා සමනුභාසිත්වා දුතියං දෙවදූතං සමනුයුඤ්ජති සමනුගාහති සමනුභාසති – ‘අම්භො පුරිස, න ත්වං අද්දස මනුස්සෙසු දුතියං දෙවදූතං පාතුභූත’න්ති? සො එවමාහ – ‘නාද්දසං, භන්තෙ’’’ති.
‘‘තමෙනං, භික්ඛවෙ, යමො රාජා එවමාහ – ‘අම්භො පුරිස, න ත්වං අද්දස මනුස්සෙසු ඉත්ථිං වා පුරිසං වා ( ) [(ආසීතිකං වා නාවුතිකං වා වස්සසතිකං වා ජාතියා) (ක. සී. ස්යා. කං. පී.) තිකඞ්ගුත්තරෙපි] ජිණ්ණං ගොපානසිවඞ්කං භොග්ගං දණ්ඩපරායනං පවෙධමානං ගච්ඡන්තං ආතුරං ගතයොබ්බනං ඛණ්ඩදන්තං පලිතකෙසං විලූනං ඛලිතසිරං [ඛලිතංසිරො (සී.), ඛලිතංසිරං (ස්යා. කං. පී.)] වලිනං තිලකාහතගත්ත’න්ති? සො එවමාහ – ‘අද්දසං, භන්තෙ’’’ති.
‘‘තමෙනං ¶ , භික්ඛවෙ, යමො රාජා එවමාහ – ‘අම්භො පුරිස, තස්ස තෙ විඤ්ඤුස්ස සතො ¶ මහල්ලකස්ස න එතදහොසි – අහම්පි ඛොම්හි ජරාධම්මො, ජරං අනතීතො. හන්දාහං කල්යාණං කරොමි කායෙන වාචාය මනසා’ති? සො එවමාහ – ‘නාසක්ඛිස්සං, භන්තෙ, පමාදස්සං, භන්තෙ’’’ති.
‘‘තමෙනං, භික්ඛවෙ, යමො රාජා එවමාහ – ‘අම්භො පුරිස, පමාදවතාය න කල්යාණමකාසි කායෙන වාචාය මනසා. තග්ඝ ත්වං, අම්භො පුරිස, තථා කරිස්සන්ති යථා තං පමත්තං. තං ඛො පන තෙ එතං පාපකම්මං නෙව මාතරා කතං න පිතරා කතං න භාතරා කතං න භගිනියා කතං න මිත්තාමච්චෙහි කතං න ඤාතිසාලොහිතෙහි කතං න ¶ සමණබ්රාහ්මණෙහි කතං න දෙවතාහි කතං, තයාවෙතං පාපකම්මං කතං, ත්වඤ්ඤෙවෙතස්ස විපාකං පටිසංවෙදිස්සසී’’’ති.
264. ‘‘තමෙනං, භික්ඛවෙ, යමො රාජා දුතියං දෙවදූතං සමනුයුඤ්ජිත්වා සමනුගාහිත්වා සමනුභාසිත්වා තතියං දෙවදූතං සමනුයුඤ්ජති සමනුගාහති සමනුභාසති – ‘අම්භො ¶ පුරිස, න ත්වං අද්දස මනුස්සෙසු තතියං දෙවදූතං පාතුභූත’න්ති? සො එවමාහ – ‘නාද්දසං, භන්තෙ’’’ති.
‘‘තමෙනං, භික්ඛවෙ, යමො රාජා එවමාහ – ‘අම්භො පුරිස, න ත්වං අද්දස මනුස්සෙසු ඉත්ථිං වා පුරිසං වා ආබාධිකං දුක්ඛිතං බාළ්හගිලානං සකෙ මුත්තකරීසෙ පලිපන්නං සෙමානං අඤ්ඤෙහි වුට්ඨාපියමානං අඤ්ඤෙහි සංවෙසියමාන’න්ති? සො එවමාහ – ‘අද්දසං, භන්තෙ’’’ති.
‘‘තමෙනං, භික්ඛවෙ, යමො රාජා එවමාහ – ‘අම්භො පුරිස, තස්ස තෙ විඤ්ඤුස්ස සතො මහල්ලකස්ස න එතදහොසි – අහම්පි ඛොම්හි බ්යාධිධම්මො ¶ , බ්යාධිං අනතීතො. හන්දාහං කල්යාණං කරොමි කායෙන වාචාය මනසා’ති? සො එවමාහ – ‘නාසක්ඛිස්සං, භන්තෙ, පමාදස්සං, භන්තෙ’’’ති.
‘‘තමෙනං, භික්ඛවෙ, යමො රාජා එවමාහ – ‘අම්භො පුරිස, පමාදවතාය න කල්යාණමකාසි කායෙන වාචාය මනසා. තග්ඝ ත්වං, අම්භො පුරිස, තථා කරිස්සන්ති යථා තං පමත්තං. තං ඛො පන තෙ එතං පාපකම්මං නෙව මාතරා කතං න පිතරා කතං න භාතරා කතං ¶ න භගිනියා කතං න මිත්තාමච්චෙහි කතං න ඤාතිසාලොහිතෙහි කතං න සමණබ්රාහ්මණෙහි කතං න දෙවතාහි කතං, තයාවෙතං පාපකම්මං කතං, ත්වඤ්ඤෙවෙතස්ස විපාකං පටිසංවෙදිස්සසී’’’ති.
265. ‘‘තමෙනං, භික්ඛවෙ, යමො රාජා තතියං දෙවදූතං සමනුයුඤ්ජිත්වා සමනුගාහිත්වා සමනුභාසිත්වා චතුත්ථං දෙවදූතං සමනුයුඤ්ජති සමනුගාහති සමනුභාසති – ‘අම්භො පුරිස, න ත්වං අද්දස මනුස්සෙසු චතුත්ථං දෙවදූතං පාතුභූත’න්ති? සො එවමාහ – ‘නාද්දසං, භන්තෙ’’’ති.
‘‘තමෙනං, භික්ඛවෙ, යමො රාජා එවමාහ – ‘අම්භො පුරිස, න ත්වං අද්දස මනුස්සෙසු රාජානො චොරං ආගුචාරිං ගහෙත්වා විවිධා කම්මකාරණා කාරෙන්තෙ – කසාහිපි තාළෙන්තෙ වෙත්තෙහිපි තාළෙන්තෙ අද්ධදණ්ඩකෙහිපි තාළෙන්තෙ හත්ථම්පි ඡින්දන්තෙ පාදම්පි ඡින්දන්තෙ හත්ථපාදම්පි ඡින්දන්තෙ කණ්ණම්පි ඡින්දන්තෙ ¶ නාසම්පි ඡින්දන්තෙ කණ්ණනාසම්පි ඡින්දන්තෙ බිලඞ්ගථාලිකම්පි කරොන්තෙ සඞ්ඛමුණ්ඩිකම්පි කරොන්තෙ රාහුමුඛම්පි කරොන්තෙ ජොතිමාලිකම්පි කරොන්තෙ හත්ථපජ්ජොතිකම්පි කරොන්තෙ ¶ එරකවත්තිකම්පි කරොන්තෙ චීරකවාසිකම්පි කරොන්තෙ එණෙය්යකම්පි කරොන්තෙ බළිසමංසිකම්පි කරොන්තෙ කහාපණිකම්පි කරොන්තෙ ඛාරාපතච්ඡිකම්පි කරොන්තෙ පලිඝපරිවත්තිකම්පි කරොන්තෙ පලාලපීඨකම්පි කරොන්තෙ තත්තෙනපි තෙලෙන ඔසිඤ්චන්තෙ සුනඛෙහිපි ඛාදාපෙන්තෙ ජීවන්තම්පි සූලෙ උත්තාසෙන්තෙ අසිනාපි සීසං ඡින්දන්තෙ’ති? සො එවමාහ – ‘අද්දසං, භන්තෙ’’’ති.
‘‘තමෙනං, භික්ඛවෙ, යමො රාජා එවමාහ – ‘අම්භො පුරිස, තස්ස තෙ විඤ්ඤුස්ස සතො මහල්ලකස්ස න එතදහොසි – යෙ කිර, භො, පාපකානි කම්මානි කරොන්ති තෙ දිට්ඨෙව ධම්මෙ එවරූපා විවිධා කම්මකාරණා කරීයන්ති, කිමඞ්ගං [කිමඞ්ග (සී. පී.)] පන පරත්ථ ¶ ! හන්දාහං කල්යාණං කරොමි කායෙන වාචාය මනසා’ති? සො එවමාහ – ‘නාසක්ඛිස්සං, භන්තෙ, පමාදස්සං, භන්තෙ’’’ති.
‘‘තමෙනං, භික්ඛවෙ, යමො රාජා එවමාහ – ‘අම්භො පුරිස, පමාදවතාය න කල්යාණමකාසි කායෙන වාචාය මනසා. තග්ඝ ත්වං, අම්භො පුරිස, තථා කරිස්සන්ති යථා තං පමත්තං. තං ඛො පන තෙ එතං පාපකම්මං නෙව මාතරා කතං න පිතරා කතං න භාතරා කතං න භගිනියා කතං න මිත්තාමච්චෙහි කතං න ඤාතිසාලොහිතෙහි කතං න සමණබ්රාහ්මණෙහි කතං ¶ න දෙවතාහි කතං, තයාවෙතං පාපකම්මං කතං, ත්වඤ්ඤෙවෙතස්ස විපාකං පටිසංවෙදිස්සසී’’’ති.
266. ‘‘තමෙනං, භික්ඛවෙ, යමො රාජා චතුත්ථං දෙවදූතං සමනුයුඤ්ජිත්වා සමනුගාහිත්වා සමනුභාසිත්වා පඤ්චමං දෙවදූතං සමනුයුඤ්ජති ¶ සමනුගාහති සමනුභාසති – ‘අම්භො පුරිස, න ත්වං අද්දස මනුස්සෙසු පඤ්චමං දෙවදූතං පාතුභූත’න්ති? සො එවමාහ – ‘නාද්දසං, භන්තෙ’’’ති.
‘‘තමෙනං, භික්ඛවෙ, යමො රාජා එවමාහ – ‘අම්භො පුරිස, න ත්වං අද්දස මනුස්සෙසු ඉත්ථිං වා පුරිසං වා එකාහමතං වා ද්වීහමතං වා තීහමතං වා උද්ධුමාතකං විනීලකං විපුබ්බකජාත’න්ති? සො එවමාහ – ‘අද්දසං, භන්තෙ’’’ති.
‘‘තමෙනං ¶ , භික්ඛවෙ, යමො රාජා එවමාහ – ‘අම්භො පුරිස, තස්ස තෙ විඤ්ඤුස්ස සතො මහල්ලකස්ස න එතදහොසි – අහම්පි ඛොම්හි මරණධම්මො, මරණං අනතීතො. හන්දාහං කල්යාණං කරොමි කායෙන වාචාය මනසා’ති? සො එවමාහ – ‘නාසක්ඛිස්සං, භන්තෙ, පමාදස්සං, භන්තෙ’’’ති.
‘‘තමෙනං, භික්ඛවෙ, යමො රාජා එවමාහ – ‘අම්භො පුරිස, පමාදවතාය න කල්යාණමකාසි කායෙන වාචාය මනසා. තග්ඝ ත්වං, අම්භො පුරිස, තථා කරිස්සන්ති යථා තං පමත්තං. තං ඛො පන තෙ එතං පාපකම්මං නෙව මාතරා කතං න පිතරා කතං න භාතරා කතං න භගිනියා කතං න මිත්තාමච්චෙහි කතං න ඤාතිසාලොහිතෙහි කතං න සමණබ්රාහ්මණෙහි කතං න දෙවතාහි කතං, තයාවෙතං පාපකම්මං කතං, ත්වඤ්ඤෙවෙතස්ස විපාකං පටිසංවෙදිස්සසී’’’ති.
267. ‘‘තමෙනං, භික්ඛවෙ, යමො රාජා පඤ්චමං දෙවදූතං සමනුයුඤ්ජිත්වා සමනුගාහිත්වා සමනුභාසිත්වා තුණ්හී හොති. තමෙනං, භික්ඛවෙ, නිරයපාලා පඤ්චවිධබන්ධනං ¶ නාම කම්මකාරණං කරොන්ති – තත්තං අයොඛිලං හත්ථෙ ගමෙන්ති, තත්තං අයොඛිලං දුතියෙ ¶ හත්ථෙ ගමෙන්ති, තත්තං අයොඛිලං පාදෙ ගමෙන්ති, තත්තං අයොඛිලං දුතියෙ පාදෙ ගමෙන්ති, තත්තං අයොඛිලං මජ්ඣෙඋරස්මිං ¶ ගමෙන්ති. සො තත්ථ දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදෙති, න ච තාව කාලං කරොති යාව න තං පාපකම්මං බ්යන්තීහොති. තමෙනං, භික්ඛවෙ, නිරයපාලා සංවෙසෙත්වා කුඨාරීහි තච්ඡන්ති…පෙ… තමෙනං, භික්ඛවෙ, නිරයපාලා උද්ධංපාදං අධොසිරං ගහෙත්වා වාසීහි තච්ඡන්ති…පෙ… තමෙනං, භික්ඛවෙ, නිරයපාලා රථෙ යොජෙත්වා ආදිත්තාය පථවියා සම්පජ්ජලිතාය සජොතිභූතාය සාරෙන්තිපි, පච්චාසාරෙන්තිපි…පෙ… තමෙනං, භික්ඛවෙ, නිරයපාලා මහන්තං අඞ්ගාරපබ්බතං ආදිත්තං සම්පජ්ජලිතං සජොතිභූතං ආරොපෙන්තිපි ඔරොපෙන්තිපි…පෙ… තමෙනං, භික්ඛවෙ, නිරයපාලා උද්ධංපාදං අධොසිරං ගහෙත්වා තත්තාය ලොහකුම්භියා පක්ඛිපන්ති ආදිත්තාය සම්පජ්ජලිතාය සජොතිභූතාය. සො තත්ථ ඵෙණුද්දෙහකං පච්චති. සො තත්ථ ඵෙණුද්දෙහකං පච්චමානො සකිම්පි උද්ධං ගච්ඡති, සකිම්පි අධො ගච්ඡති, සකිම්පි තිරියං ගච්ඡති. සො තත්ථ දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදෙති, න ච තාව කාලඞ්කරොති යාව න තං පාපකම්මං බ්යන්තීහොති. තමෙනං, භික්ඛවෙ, නිරයපාලා මහානිරයෙ පක්ඛිපන්ති. සො ඛො පන, භික්ඛවෙ, මහානිරයො –
‘‘චතුක්කණ්ණො ¶ චතුද්වාරො, විභත්තො භාගසො මිතො;
අයොපාකාරපරියන්තො, අයසා පටිකුජ්ජිතො.
‘‘තස්ස අයොමයා භූමි, ජලිතා තෙජසායුතා;
සමන්තා යොජනසතං, ඵරිත්වා තිට්ඨති සබ්බදා’’ ¶ .
268. ‘‘තස්ස ඛො පන, භික්ඛවෙ, මහානිරයස්ස පුරත්ථිමාය භිත්තියා අච්චි උට්ඨහිත්වා පච්ඡිමාය භිත්තියා පටිහඤ්ඤති, පච්ඡිමාය භිත්තියා අච්චි උට්ඨහිත්වා පුරත්ථිමාය භිත්තියා ¶ පටිහඤ්ඤති, උත්තරාය භිත්තියා අච්චි උට්ඨහිත්වා දක්ඛිණාය භිත්තියා පටිහඤ්ඤති, දක්ඛිණාය භිත්තියා අච්චි උට්ඨහිත්වා උත්තරාය භිත්තියා පටිහඤ්ඤති, හෙට්ඨා අච්චි උට්ඨහිත්වා උපරි පටිහඤ්ඤති, උපරිතො අච්චි උට්ඨහිත්වා හෙට්ඨා පටිහඤ්ඤති. සො තත්ථ දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදෙති, න ච තාව කාලඞ්කරොති යාව න තං පාපකම්මං බ්යන්තීහොති.
‘‘හොති ¶ ඛො සො, භික්ඛවෙ, සමයො යං කදාචි කරහචි දීඝස්ස අද්ධුනො අච්චයෙන තස්ස මහානිරයස්ස පුරත්ථිමං ද්වාරං අපාපුරීයති [අවාපුරීයති (සී.)]. සො තත්ථ සීඝෙන ජවෙන ධාවති. තස්ස සීඝෙන ජවෙන ධාවතො ඡවිම්පි ඩය්හති, චම්මම්පි ඩය්හති, මංසම්පි ඩය්හති, න්හාරුම්පි ඩය්හති, අට්ඨීනිපි සම්පධූපායන්ති, උබ්භතං තාදිසමෙව හොති. යතො ච ඛො සො, භික්ඛවෙ, බහුසම්පත්තො හොති, අථ තං ද්වාරං පිධීයති [පිථීයති (සී. ස්යා. කං. පී.)]. සො තත්ථ දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදෙති, න ච තාව කාලඞ්කරොති යාව න තං පාපකම්මං බ්යන්තීහොති.
‘‘හොති ඛො සො, භික්ඛවෙ, සමයො යං කදාචි කරහචි දීඝස්ස අද්ධුනො අච්චයෙන තස්ස මහානිරයස්ස පච්ඡිමං ද්වාරං අපාපුරීයති…පෙ… උත්තරං ද්වාරං අපාපුරීයති…පෙ… දක්ඛිණං ද්වාරං අපාපුරීයති ¶ . සො තත්ථ සීඝෙන ජවෙන ධාවති. තස්ස සීඝෙන ජවෙන ධාවතො ඡවිම්පි ඩය්හති, චම්මම්පි ඩය්හති, මංසම්පි ඩය්හති, න්හාරුම්පි ඩය්හති, අට්ඨීනිපි සම්පධූපායන්ති, උබ්භතං තාදිසමෙව හොති. යතො ච ඛො සො, භික්ඛවෙ, බහුසම්පත්තො හොති, අථ තං ද්වාරං පිධීයති. සො තත්ථ දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදෙති, න ච තාව කාලඞ්කරොති යාව න තං පාපකම්මං බ්යන්තීහොති.
‘‘හොති ¶ ඛො සො, භික්ඛවෙ, සමයො යං කදාචි කරහචි දීඝස්ස අද්ධුනො අච්චයෙන තස්ස මහානිරයස්ස පුරත්ථිමං ද්වාරං අපාපුරීයති. සො තත්ථ සීඝෙන ජවෙන ධාවති. තස්ස සීඝෙන ජවෙන ධාවතො ඡවිම්පි ඩය්හති, චම්මම්පි ඩය්හති, මංසම්පි ඩය්හති, න්හාරුම්පි ඩය්හති, අට්ඨීනිපි සම්පධූපායන්ති, උබ්භතං තාදිසමෙව හොති. සො තෙන ද්වාරෙන නික්ඛමති.
269. ‘‘තස්ස ඛො පන, භික්ඛවෙ, මහානිරයස්ස සමනන්තරා ¶ සහිතමෙව මහන්තො ගූථනිරයො. සො තත්ථ පතති. තස්මිං ඛො පන, භික්ඛවෙ, ගූථනිරයෙ සූචිමුඛා පාණා ඡවිං ඡින්දන්ති, ඡවිං ඡෙත්වා චම්මං ඡින්දන්ති, චම්මං ඡෙත්වා මංසං ඡින්දන්ති, මංසං ඡෙත්වා න්හාරුං ඡින්දන්ති, න්හාරුං ඡෙත්වා අට්ඨිං ඡින්දන්ති, අට්ඨිං ඡෙත්වා අට්ඨිමිඤ්ජං ඛාදන්ති. සො තත්ථ දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදෙති, න ච තාව කාලඞ්කරොති යාව න තං පාපකම්මං බ්යන්තීහොති.
‘‘තස්ස ¶ ඛො පන, භික්ඛවෙ, ගූථනිරයස්ස සමනන්තරා සහිතමෙව මහන්තො ¶ කුක්කුලනිරයො. සො තත්ථ පතති. සො තත්ථ දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදෙති, න ච තාව කාලඞ්කරොති යාව න තං පාපකම්මං බ්යන්තීහොති.
‘‘තස්ස ඛො පන, භික්ඛවෙ, කුක්කුලනිරයස්ස සමනන්තරා සහිතමෙව මහන්තං සිම්බලිවනං උද්ධං [උච්චං (ස්යා. කං.), උබ්භතො (ක.)] යොජනමුග්ගතං සොළසඞ්ගුලකණ්ටකං [සොළසඞ්ගුලකණ්ඩකං (සී.)] ආදිත්තං සම්පජ්ජලිතං සජොතිභූතං. තත්ථ ආරොපෙන්තිපි ඔරොපෙන්තිපි. සො තත්ථ දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදෙති, න ච තාව කාලඞ්කරොති යාව න තං පාපකම්මං බ්යන්තීහොති.
‘‘තස්ස ඛො පන, භික්ඛවෙ, සිම්බලිවනස්ස සමනන්තරා සහිතමෙව මහන්තං අසිපත්තවනං. සො තත්ථ පවිසති. තස්ස වාතෙරිතානි පත්තානි පතිතානි හත්ථම්පි ඡින්දන්ති, පාදම්පි ඡින්දන්ති, හත්ථපාදම්පි ඡින්දන්ති, කණ්ණම්පි ඡින්දන්ති, නාසම්පි ඡින්දන්ති, කණ්ණනාසම්පි ඡින්දන්ති. සො තත්ථ දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදෙති, න ච තාව කාලඞ්කරොති යාව න තං පාපකම්මං බ්යන්තීහොති.
‘‘තස්ස ඛො පන, භික්ඛවෙ, අසිපත්තවනස්ස සමනන්තරා සහිතමෙව මහතී ඛාරොදකා නදී [ඛාරොදිකා නදී (සී.)]. සො තත්ථ පතති. සො තත්ථ අනුසොතම්පි වුය්හති ¶ , පටිසොතම්පි වුය්හති, අනුසොතපටිසොතම්පි වුය්හති. සො තත්ථ දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදෙති, න ච තාව කාලඞ්කරොති යාව න තං පාපකම්මං බ්යන්තීහොති.
270. ‘‘තමෙනං, භික්ඛවෙ, නිරයපාලා බලිසෙන උද්ධරිත්වා ¶ ථලෙ පතිට්ඨාපෙත්වා ¶ එවමාහංසු – ‘අම්භො පුරිස, කිං ඉච්ඡසී’ති? සො එවමාහ – ‘ජිඝච්ඡිතොස්මි, භන්තෙ’ති. තමෙනං, භික්ඛවෙ, නිරයපාලා තත්තෙන අයොසඞ්කුනා මුඛං විවරිත්වා ආදිත්තෙන සම්පජ්ජලිතෙන සජොතිභූතෙන තත්තං ලොහගුළං මුඛෙ පක්ඛිපන්ති ආදිත්තං සම්පජ්ජලිතං සජොතිභූතං. සො තස්ස [තං තස්ස (ක.), තස්ස (සී. පී.)] ඔට්ඨම්පි දහති [ඩය්හති (සී. ස්යා. කං. පී.)], මුඛම්පි දහති, කණ්ඨම්පි දහති, උරම්පි [උදරම්පි (සී. ස්යා. කං.)] දහති, අන්තම්පි අන්තගුණම්පි ආදාය අධොභාගා නික්ඛමති. සො තත්ථ දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදෙති, න ච තාව කාලඞ්කරොති යාව න තං පාපකම්මං බ්යන්තීහොති.
‘‘තමෙනං ¶ , භික්ඛවෙ, නිරයපාලා එවමාහංසු – ‘අම්භො පුරිස, කිං ඉච්ඡසී’ති? සො එවමාහ – ‘පිපාසිතොස්මි, භන්තෙ’ති. තමෙනං, භික්ඛවෙ, නිරයපාලා තත්තෙන අයොසඞ්කුනා මුඛං විවරිත්වා ආදිත්තෙන සම්පජ්ජලිතෙන සජොතිභූතෙන තත්තං තම්බලොහං මුඛෙ ආසිඤ්චන්ති ආදිත්තං සම්පජ්ජලිතං සජොතිභූතං. තං තස්ස [එත්ථ පන පාඨභෙදො නත්ථි] ඔට්ඨම්පි දහති, මුඛම්පි දහති, කණ්ඨම්පි දහති, උරම්පි දහති, අන්තම්පි අන්තගුණම්පි ආදාය අධොභාගා නික්ඛමති. සො තත්ථ දුක්ඛා තිබ්බා ඛරා කටුකා වෙදනා වෙදෙති, න ච තාව කාලඞ්කරොති, යාව න තං පාපකම්මං බ්යන්තීහොති. තමෙනං, භික්ඛවෙ, නිරයපාලා පුන මහානිරයෙ පක්ඛිපන්ති.
‘‘භූතපුබ්බං, භික්ඛවෙ, යමස්ස රඤ්ඤො එතදහොසි – ‘යෙ කිර ¶ , භො, ලොකෙ පාපකානි අකුසලානි කම්මානි කරොන්ති තෙ එවරූපා විවිධා කම්මකාරණා කරීයන්ති. අහො වතාහං මනුස්සත්තං ලභෙය්යං. තථාගතො ච ලොකෙ උප්පජ්ජෙය්ය අරහං සම්මාසම්බුද්ධො. තඤ්චාහං භගවන්තං පයිරුපාසෙය්යං. සො ච මෙ භගවා ධම්මං දෙසෙය්ය. තස්ස චාහං භගවතො ධම්මං ආජානෙය්ය’න්ති. තං ඛො පනාහං, භික්ඛවෙ, නාඤ්ඤස්ස සමණස්ස වා බ්රාහ්මණස්ස වා සුත්වා වදාමි, අපි ච යදෙව සාමං ඤාතං සාමං දිට්ඨං සාමං විදිතං තදෙවාහං වදාමී’’ති.
271. ඉදමවොච ¶ ¶ භගවා. ඉදං වත්වාන [ඉදං වත්වා (සී. පී.) එවමීදිසෙසු ඨානෙසු] සුගතො අථාපරං එතදවොච සත්ථා –
‘‘චොදිතා දෙවදූතෙහි, යෙ පමජ්ජන්ති මාණවා;
තෙ දීඝරත්තං සොචන්ති, හීනකායූපගා නරා.
‘‘යෙ ච ඛො දෙවදූතෙහි, සන්තො සප්පුරිසා ඉධ;
චොදිතා නප්පමජ්ජන්ති, අරියධම්මෙ කුදාචනං.
‘‘උපාදානෙ භයං දිස්වා, ජාතිමරණසම්භවෙ;
අනුපාදා විමුච්චන්ති, ජාතිමරණසඞ්ඛයෙ.
‘‘තෙ ¶ ඛෙමප්පත්තා සුඛිනො, දිට්ඨධම්මාභිනිබ්බුතා;
සබ්බවෙරභයාතීතා, සබ්බදුක්ඛං [සබ්බදුක්ඛා (ක.)] උපච්චගු’’න්ති.
දෙවදූතසුත්තං නිට්ඨිතං දසමං.
සුඤ්ඤතවග්ගො නිට්ඨිතො තතියො.
තස්සුද්දානං ¶ –
ද්විධාව සුඤ්ඤතා හොති, අබ්භුතධම්මබාකුලං;
අචිරවතභූමිජනාමො, අනුරුද්ධුපක්කිලෙසං;
බාලපණ්ඩිතො දෙවදූතඤ්ච තෙ දසාති.