අට්ඨකථා > සුත්තපිටක (අට්ඨකථා) > සංයුත්තනිකාය (අට්ඨකථා) > සගාථාවග්ග-අට්ඨකථා

82. දෙවපුත්තසංයුත්තස්ස ¶ ¶ ¶ පඨමෙ දෙවපුත්තොති දෙවානඤ්හි අඞ්කෙ නිබ්බත්තා පුරිසා දෙවපුත්තා නාම, ඉත්ථියො දෙවධීතරො නාම හොන්ති. නාමවසෙන අපාකටාව ‘‘අඤ්ඤතරා දෙවතා’’ති වුච්චති, පාකටො ‘‘ඉත්ථන්නාමො දෙවපුත්තො’’ති. තස්මා හෙට්ඨා ‘‘අඤ්ඤතරා දෙවතා’’ති වත්වා ඉධ ‘‘දෙවපුත්තො’’ති වුත්තං. අනුසාසන්ති අනුසිට්ඨිං. අයං කිර දෙවපුත්තො භගවතා සම්බොධිතො සත්තමෙ වස්සෙ යමකපාටිහාරියං කත්වා තිදසපුරෙ වස්සං උපගම්ම අභිධම්මං දෙසෙන්තෙන ඣානවිභඞ්ගෙ – ‘‘භික්ඛූති සමඤ්ඤාය භික්ඛු, පටිඤ්ඤාය භික්ඛූ’’ති (විභ. 510). එවං භික්ඛුනිද්දෙසං කථියමානං අස්සොසි. ‘‘එවං විතක්කෙථ, මා එවං විතක්කයිත්ථ, එවං මනසිකරොථ, මා එවං මනසාකත්ථ. ඉදං පජහථ, ඉදං උපසම්පජ්ජ විහරථා’’ති (පාරා. 19). එවරූපං පන භික්ඛුඔවාදං භික්ඛුඅනුසාසනං න අස්සොසි. සො තං සන්ධාය – ‘‘භික්ඛුං භගවා පකාසෙසි, නො ච භික්ඛුනො අනුසාස’’න්ති ආහ.

තෙන හීති යස්මා මයා භික්ඛුනො අනුසිට්ඨි න පකාසිතාති වදසි, තස්මා. තඤ්ඤෙවෙත්ථ පටිභාතූති තුය්හෙවෙසා අනුසිට්ඨිපකාසනා උපට්ඨාතූති. යො හි පඤ්හං කථෙතුකාමො හොති, න ච සක්කොති සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණෙන සද්ධිං සංසන්දිත්වා කථෙතුං. යො වා න කථෙතුකාමො හොති, සක්කොති පන කථෙතුං. යො වා ¶ නෙව කථෙතුකාමො හොති, කථෙතුං න ච සක්කොති. සබ්බෙසම්පි තෙසං භගවා පඤ්හං භාරං න කරොති. අයං පන දෙවපුත්තො කථෙතුකාමො චෙව, සක්කොති ච කථෙතුං. තස්මා තස්සෙව භාරං කරොන්තො භගවා එවමාහ. සොපි පඤ්හං කථෙසි.

තත්ථ ¶ සුභාසිතස්ස සික්ඛෙථාති සුභාසිතං සික්ඛෙය්ය, චතුසච්චනිස්සිතං දසකථාවත්ථුනිස්සිතං සත්තතිංසබොධිපක්ඛියනිස්සිතං චතුබ්බිධං වචීසුචරිතමෙව සික්ඛෙය්ය. සමණූපාසනස්ස චාති සමණෙහි උපාසිතබ්බං සමණූපාසනං ¶ නාම අට්ඨතිංසභෙදං කම්මට්ඨානං, තම්පි සික්ඛෙය්ය භාවෙය්යාති අත්ථො. බහුස්සුතානං වා භික්ඛූනං උපාසනම්පි සමණූපාසනං. තම්පි ‘කිං, භන්තෙ, කුසල’’න්තිආදිනා පඤ්හපුච්ඡනෙන පඤ්ඤාවුද්ධත්ථං සික්ඛෙය්ය. චිත්තවූපසමස්ස චාති අට්ඨසමාපත්තිවසෙන චිත්තවූපසමං සික්ඛෙය්ය. ඉති දෙවපුත්තෙන තිස්සො සික්ඛා කථිතා හොන්ති. පුරිමපදෙන හි අධිසීලසික්ඛා කථිතා, දුතියපදෙන අධිපඤ්ඤාසික්ඛා, චිත්තවූපසමෙන අධිචිත්තසික්ඛාති එවං ඉමාය ගාථාය සකලම්පි සාසනං පකාසිතමෙව හොති. පඨමං.

83. දුතියෙ ඣායීති ද්වීහි ඣානෙහි ඣායී. විමුත්තචිත්තොති කම්මට්ඨානවිමුත්තියා විමුත්තචිත්තො. හදයස්සානුපත්තින්ති අරහත්තං. ලොකස්සාති සඞ්ඛාරලොකස්ස. අනිස්සිතොති තණ්හාදිට්ඨීහි අනිස්සිතො, තණ්හාදිට්ඨියො වා අනිස්සිතො. තදානිසංසොති අරහත්තානිසංසො. ඉදං වුත්තං හොති – අරහත්තානිසංසො භික්ඛු අරහත්තං පත්ථෙන්තො ඣායී භවෙය්ය, සුවිමුත්තචිත්තො භවෙය්ය, ලොකස්ස උදයබ්බයං ඤත්වා අනිස්සිතො භවෙය්ය. තන්තිධම්මො පන ඉමස්මිං සාසනෙ පුබ්බභාගොති. දුතියං.

84. තතියෙ මාඝොති සක්කස්සෙතං නාමං. ස්වෙව වත්තෙන අඤ්ඤෙ අභිභවිත්වා දෙවිස්සරියං පත්තොති වත්රභූ, වත්රනාමකං වා අසුරං අභිභවතීති වත්රභූ. තතියං.

85. චතුත්ථං ¶ වුත්තත්ථමෙව. චතුත්ථං.

86. පඤ්චමෙ න තෙනාසීසතෙ භවන්ති තෙන කාරණෙන යං කිඤ්චි භවං න පත්ථෙති. ආයතපග්ගහො නාමෙස දෙවපුත්තො, ඛීණාසවස්ස කිච්චවොසානං නත්ථි. ඛීණාසවෙන හි ආදිතො අරහත්තප්පත්තියා ¶ වීරියං කතං ¶ , අපරභාගෙ මයා අරහත්තං පත්තන්ති මා තුණ්හී භවතු, තථෙව වීරියං දළ්හං කරොතු පරක්කමතූති චින්තෙත්වා එවමාහ.

අථ භගවා ‘‘අයං දෙවපුත්තො ඛීණාසවස්ස කිච්චවොසානං අකථෙන්තො මම සාසනං අනිය්යානිකං කථෙති, කිච්චවොසානමස්ස කථෙස්සාමී’’ති චින්තෙත්වා නත්ථි කිච්චන්තිආදිමාහ. තීසු කිර පිටකෙසු අයං ගාථා අසංකිණ්ණා. භගවතා හි අඤ්ඤත්ථ වීරියස්ස දොසො නාම දස්සිතො නත්ථි. ඉධ පන ඉමං දෙවපුත්තං පටිබාහිත්වා ‘‘ඛීණාසවෙන පුබ්බභාගෙ ආසවක්ඛයත්ථාය අරඤ්ඤෙ වසන්තෙන කම්මට්ඨානං ආදාය වීරියං කතං, අපරභාගෙ සචෙ ඉච්ඡති, කරොතු, නො චෙ ඉච්ඡති, යථාසුඛං විහරතූ’’ති ඛීණාසවස්ස කිච්චවොසානදස්සනත්ථං එවමාහ. තත්ථ ගාධන්ති පතිට්ඨං. පඤ්චමං.

87. ඡට්ඨෙ දුක්කරන්ති අයං කිර දෙවපුත්තො පුබ්බයොගාවචරො බහලකිලෙසතාය සප්පයොගෙන කිලෙසෙ වික්ඛම්භෙන්තො සමණධම්මං කත්වා පුබ්බූපනිස්සයමන්දතාය අරියභූමිං අප්පත්වාව කාලං කත්වා දෙවලොකෙ නිබ්බත්තො. සො ‘‘තථාගතස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා දුක්කරභාවං ආරොචෙස්සාමී’’ති ආගන්ත්වා එවමාහ. තත්ථ දුක්කරන්ති දසපි වස්සානි…පෙ… සට්ඨිපි යදෙතං එකන්තපරිසුද්ධස්ස සමණධම්මස්ස කරණං නාම, තං දුක්කරං. සෙඛාති සත්ත සෙඛා. සීලසමාහිතාති සීලෙන සමාහිතා සමුපෙතා. ඨිතත්තාති පතිට්ඨිතසභාවා. එවං පුච්ඡිතපඤ්හං විස්සජ්ජෙත්වා ඉදානි උපරිපඤ්හසමුට්ඨාපනත්ථං අනගාරියුපෙතස්සාතිආදිමාහ. තත්ථ ¶ අනගාරියුපෙතස්සාති අනගාරියං නිග්ගෙහභාවං උපෙතස්ස. සත්තභූමිකෙපි හි පාසාදෙ වසන්තො භික්ඛු වුඩ්ඪතරෙන ආගන්ත්වා ‘‘මය්හං ඉදං පාපුණාතී’’ති වුත්තෙ පත්තචීවරං ආදාය නික්ඛමතෙව. තස්මා ‘‘අනගාරියුපෙතො’’ති වුච්චති. තුට්ඨීති චතුපච්චයසන්තොසො. භාවනායාති චිත්තවූපසමභාවනාය.

තෙ ඡෙත්වා මච්චුනො ජාලන්ති යෙ රත්තින්දිවං ඉන්ද්රියූපසමෙ රතා, තෙ දුස්සමාදහං චිත්තං සමාදහන්ති. යෙ ච සමාහිතචිත්තා, තෙ චතුපච්චයසන්තොසං පූරෙන්තා න කිලමන්ති. යෙ සන්තුට්ඨා, තෙ සීලං පූරෙන්තා න කිලමන්ති ¶ . යෙ සීලෙ පතිට්ඨිතා සත්ත සෙඛා, තෙ අරියා මච්චුනො ජාලසඞ්ඛාතං කිලෙසජාලං ඡින්දිත්වා ගච්ඡන්ති. දුග්ගමොති ‘‘සච්චමෙතං, භන්තෙ, යෙ ඉන්ද්රියූපසමෙ ¶ රතා, තෙ දුස්සමාදහං සමාදහන්ති…පෙ… යෙ සීලෙ පතිට්ඨිතා, තෙ මච්චුනො ජාලං ඡින්දිත්වා ගච්ඡන්ති’’. කිං න ගච්ඡිස්සන්ති? අයං පන දුග්ගමො භගවා විසමො මග්ගොති ආහ. තත්ථ කිඤ්චාපි අරියමග්ගො නෙව දුග්ගමො න විසමො, පුබ්බභාගපටිපදාය පනස්ස බහූ පරිස්සයා හොන්ති. තස්මා එවං වුත්තො. අවංසිරාති ඤාණසිරෙන අධොසිරා හුත්වා පපතන්ති. අරියමග්ගං ආරොහිතුං අසමත්ථතායෙව ච තෙ අනරියමග්ගෙ පපතන්තීති ච වුච්චන්ති. අරියානං සමො මග්ගොති ස්වෙව මග්ගො අරියානං සමො හොති. විසමෙ සමාති විසමෙපි සත්තකායෙ සමායෙව. ඡට්ඨං.

88. සත්තමෙ සම්බාධෙති නීවරණසම්බාධං කාමගුණසම්බාධන්ති ද්වෙ සම්බාධා. තෙසු ඉධ නීවරණසම්බාධං අධිප්පෙතං. ඔකාසන්ති ඣානස්සෙතං නාමං. පටිලීනනිසභොති පටිලීනසෙට්ඨො. පටිලීනො නාම පහීනමානො වුච්චති. යථාහ – ‘‘කථඤ්ච, භික්ඛවෙ, භික්ඛු පටිලීනො හොති ¶ . ඉධ, භික්ඛවෙ, භික්ඛුනො අස්මිමානො පහීනො හොති උච්ඡින්නමූලො තාලාවත්ථුකතො අනභාවංකතො ආයතිං අනුප්පාදධම්මො’’ති (අ. නි. 4.38; මහානි. 87). පච්චලත්ථංසූති පටිලභිංසු. සම්මා තෙති යෙ නිබ්බානපත්තියා සතිං පටිලභිංසු, තෙ ලොකුත්තරසමාධිනාපි සුසමාහිතාති මිස්සකජ්ඣානං කථිතං. සත්තමං.

89. අට්ඨමෙ පුරාණතිත්ථකරොති පුබ්බෙ තිත්ථකරො. එත්ථ ච තිත්ථං නාම ද්වාසට්ඨි දිට්ඨියො, තිත්ථකරො නාම තාසං උප්පාදකො සත්ථා. සෙය්යථිදං නන්දො, වච්ඡො, කිසො, සංකිච්චො. පුරාණාදයො පන තිත්ථියා නාම. අයං පන දිට්ඨිං උප්පාදෙත්වා කථං සග්ගෙ නිබ්බත්තොති? කම්මවාදිතාය. එස කිර උපොසථභත්තාදීනි අදාසි, අනාථානං වත්තං පට්ඨපෙසි, පතිස්සයෙ අකාසි, පොක්ඛරණියො ඛණාපෙසි, අඤ්ඤම්පි බහුං කල්යාණං අකාසි. සො තස්ස නිස්සන්දෙන සග්ගෙ නිබ්බත්තො, සාසනස්ස ¶ පන නිය්යානිකභාවං ජානාති. සො තථාගතස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා සාසනානුච්ඡවිකා වීරියප්පටිසංයුත්තා ගාථා වක්ඛාමීති ආගන්ත්වා ඡින්ද සොතන්තිආදිමාහ.

තත්ථ ¶ ඡින්දාති අනියමිතආණත්ති. සොතන්ති තණ්හාසොතං. පරක්කම්මාති පරක්කමිත්වා වීරියං කත්වා. කාමෙති කිලෙසකාමෙපි වත්ථුකාමෙපි. පනුදාති නීහර. එකත්තන්ති ඣානං. ඉදං වුත්තං හොති – කාමෙ අජහිත්වා මුනි ඣානං න උපපජ්ජති, න පටිලභතීති අත්ථො. කයිරා චෙ කයිරාථෙනන්ති යදි වීරියං කරෙය්ය, කරෙය්යාථ, තං වීරියං න ඔසක්කෙය්ය. දළ්හමෙනං පරක්කමෙති දළ්හං එනං කරෙය්ය. සිථිලො හි පරිබ්බාජොති සිථිලගහිතා පබ්බජ්ජා. භිය්යො ආකිරතෙ රජන්ති අතිරෙකං ¶ උපරි කිලෙසරජං ආකිරති. අකතං දුක්කටං සෙය්යොති දුක්කටං අකතමෙව සෙය්යො. යං කිඤ්චීති න කෙවලං දුක්කටං කත්වා කතසාමඤ්ඤමෙව, අඤ්ඤම්පි යං කිඤ්චි සිථිලං කතං එවරූපමෙව හොති. සංකිලිට්ඨන්ති දුක්කරකාරිකවතං. ඉමස්මිං හි සාසනෙ පච්චයහෙතු සමාදින්නධුතඞ්ගවතං සංකිලිට්ඨමෙව. සඞ්කස්සරන්ති සඞ්කාය සරිතං, ‘‘ඉදම්පි ඉමිනා කතං භවිස්සති, ඉදම්පි ඉමිනා’’ති එවං ආසඞ්කිතපරිසඞ්කිතං. ආදිබ්රහ්මචරියිකාති මග්ගබ්රහ්මචරියස්ස ආදිභූතා පුබ්බපධානභූතා. අට්ඨමං.

90. නවමෙ චන්දිමාති චන්දවිමානවාසී දෙවපුත්තො. සබ්බධීති සබ්බෙසු ඛන්ධආයතනාදීසු. ලොකානුකම්පකාති තුය්හම්පි එතස්සපි තාදිසා එව. සන්තරමානොවාති තුරිතො විය. පමුඤ්චසීති අතීතත්ථෙ වත්තමානවචනං. නවමං.

91. දසමෙ සූරියොති සූරියවිමානවාසී දෙවපුත්තො. අන්ධකාරෙති චක්ඛුවිඤ්ඤාණුප්පත්තිනිවාරණෙන අන්ධභාවකරණෙ. විරොචතීති වෙරොචනො. මණ්ඩලීති මණ්ඩලසණ්ඨානො. මා, රාහු, ගිලී චරමන්තලික්ඛෙති අන්තලික්ඛෙ චරං සූරියං, රාහු, මා ගිලීති වදති. කිං පනෙස තං ගිලතීති ¶ ? ආම, ගිලති. රාහුස්ස හි අත්තභාවො මහා, උච්චත්තනෙන අට්ඨයොජනසතාධිකානි චත්තාරි යොජනසහස්සානි, බාහන්තරමස්ස ද්වාදසයොජනසතානි, බහලත්තෙන ඡ යොජනසතානි, සීසං නව යොජනසතං, නලාටං තියොජනසතං, භමුකන්තරං පණ්ණාසයොජනං, මුඛං ද්වියොජනසතං, ඝානං තියොජනසතං, මුඛාධානං තියොජනසතගම්භීරං හත්ථතලපාදතලානි පුථුලතො ද්වියොජනසතානි ¶ . අඞ්ගුලිපබ්බානි පණ්ණාස යොජනානි. සො චන්දිමසූරියෙ විරොචමානෙ දිස්වා ඉස්සාපකතො ¶ තෙසං ගමනවීථිං ඔතරිත්වා මුඛං විවරිත්වා තිට්ඨති. චන්දවිමානං සූරියවිමානං වා තියොජනසතිකෙ මහානරකෙ පක්ඛිත්තං විය හොති. විමානෙ අධිවත්ථා දෙවතා මරණභයතජ්ජිතා එකප්පහාරෙනෙව විරවන්ති. සො පන විමානං කදාචි හත්ථෙන ඡාදෙති, කදාචි හනුකස්ස හෙට්ඨා පක්ඛිපති, කදාචි ජිව්හාය පරිමජ්ජති, කදාචි අවගණ්ඩකාරකං භුඤ්ජන්තො විය කපොලන්තරෙ ඨපෙති. වෙගං පන වාරෙතුං න සක්කොති. සචෙ වාරෙස්සාමීති ගණ්ඩකං කත්වා තිට්ඨෙය්ය, මත්ථකං තස්ස භින්දිත්වා නික්ඛමෙය්ය, ආකඩ්ඪිත්වා වා නං ඔනමෙය්ය. තස්මා විමානෙන සහෙව ගච්ඡති. පජං මමන්ති චන්දිමසූරියා කිර ද්වෙපි දෙවපුත්තා මහාසමයසුත්තකථනදිවසෙ සොතාපත්තිඵලං පත්තා. තෙන භගවා ‘‘පජං මම’’න්ති ආහ, පුත්තො මම එසොති අත්ථො. දසමං.

92. දුතියවග්ගස්ස පඨමෙ කච්ඡෙවාති කච්ඡෙ විය. කච්ඡෙති පබ්බතකච්ඡෙපි නදීකච්ඡෙපි. එකොදි නිපකාති එකග්ගචිත්තා චෙව පඤ්ඤානෙපක්කෙන ච සමන්නාගතා. සතාති සතිමන්තො. ඉදං වුත්තං හොති – යෙ ඣානානි ලභිත්වා ¶ එකොදී නිපකා සතා විහරන්ති, තෙ අමකසෙ පබ්බතකච්ඡෙ වා නදීකච්ඡෙ වා මගා විය සොත්ථිං ගමිස්සන්තීති. පාරන්ති නිබ්බානං. අම්බුජොති මච්ඡො. රණඤ්ජහාති කිලෙසඤ්ජහා. යෙපි ඣානානි ලභිත්වා අප්පමත්තා කිලෙසෙ ජහන්ති, තෙ සුත්තජාලං භින්දිත්වා මච්ඡා විය නිබ්බානං ගමිස්සන්තීති වුත්තං හොති. පඨමං.

93. දුතියෙ ¶ වෙණ්ඩූති තස්ස දෙවපුත්තස්ස නාමං. පයිරුපාසියාති පරිරුපාසිත්වා. අනුසික්ඛරෙති ¶ සික්ඛන්ති. සිට්ඨිපදෙති අනුසිට්ඨිපදෙ. කාලෙ තෙ අප්පමජ්ජන්තාති කාලෙ තෙ අප්පමාදං කරොන්තා. දුතියං.

94. තතියෙ දීඝලට්ඨීති දෙවලොකෙ සබ්බෙ සමප්පමාණා තිගාවුතිකාව හොන්ති, මනුස්සලොකෙ පනස්ස දීඝත්තභාවතාය එවංනාමං අහොසි. සො පුඤ්ඤානි කත්වා දෙවලොකෙ නිබ්බත්තොපි තථෙව පඤ්ඤායි. තතියං.

95. චතුත්ථෙ ගොතමාති භගවන්තං ගොත්තෙන ආලපති. අනාවටන්ති තථාගතස්ස හි සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණං පෙසෙන්තස්ස රුක්ඛො වා පබ්බතො වා ආවරිතුං සමත්ථො නාම නත්ථි. තෙනාහ ‘‘අනාවට’’න්ති. ඉති තථාගතං ථොමෙත්වා දෙවලොකෙ අභිසඞ්ඛතපඤ්හං පුච්ඡන්තො කථංවිධන්තිආදිමාහ. තත්ථ දුක්ඛමතිච්ච ඉරියතීති දුක්ඛං අතික්කමිත්වා විහරති. සීලවාති ලොකියලොකුත්තරෙන සීලෙන සමන්නාගතො ඛීණාසවො. පඤ්ඤාදයොපි මිස්සකායෙව වෙදිතබ්බා. පූජයන්තීති ගන්ධපුප්ඵාදීහි පූජෙන්ති. චතුත්ථං.

96. පඤ්චමෙ අප්පතිට්ඨෙ අනාලම්බෙති හෙට්ඨා අපතිට්ඨෙ උපරි අනාලම්බනෙ. සුසමාහිතොති අප්පනායපි උපචාරෙනපි සුට්ඨු සමාහිතො ¶ . පහිතත්තොති පෙසිතත්තො. නන්දීරාගපරික්ඛීණොති පරික්ඛීණනන්දීරාගො. නන්දීරාගො නාම තයො කම්මාභිසඞ්ඛාරා. ඉති ඉමාය ගාථාය කාමසඤ්ඤාගහණෙන පඤ්චොරම්භාගියසංයොජනානි, රූපසංයොජනගහණෙන පඤ්ච උද්ධම්භාගියසංයොජනානි, නන්දීරාගෙන තයො කම්මාභිසඞ්ඛාරා ¶ ගහිතා. එවං යස්ස දස සංයොජනානි තයො ච කම්මාභිසඞ්ඛාරා පහීනා, සො ගම්භීරෙ මහොඝෙ න සීදතීති. කාමසඤ්ඤාය වා කාමභවො, රූපසංයොජනෙන රූපභවො ගහිතො, තෙසං ගහණෙන අරූපභවො ගහිතොව ¶ , නන්දීරාගෙන තයො කම්මාභිසඞ්ඛාරා ගහිතාති එවං යස්ස තීසු භවෙසු තයො සඞ්ඛාරා නත්ථි, සො ගම්භීරෙ න සීදතීතිපි දස්සෙති. පඤ්චමං.

98. සත්තමෙ සුබ්රහ්මාති සො කිර දෙවපුත්තො අච්ඡරාසඞ්ඝපරිවුතො නන්දනකීළිකං ගන්ත්වා පාරිච්ඡත්තකමූලෙ පඤ්ඤත්තාසනෙ නිසීදි. තං පඤ්චසතා දෙවධීතරො පරිවාරෙත්වා නිසින්නා, පඤ්චසතා රුක්ඛං අභිරුළ්හා. නනු ච දෙවතානං චිත්තවසෙන යොජනසතිකොපි රුක්ඛො ඔනමිත්වා හත්ථං ආගච්ඡති, කස්මා තා අභිරුළ්හාති. ඛිඩ්ඩාපසුතතාය. අභිරුය්හ පන මධුරස්සරෙන ගායිත්වා ගායිත්වා පුප්ඵානි පාතෙන්ති, තානි ගහෙත්වා ඉතරා එකතොවණ්ටිකමාලාදිවසෙන ගන්ථෙන්ති. අථ රුක්ඛං අභිරුළ්හා උපච්ඡෙදකකම්මවසෙන එකප්පහාරෙනෙව කාලං කත්වා අවීචිම්හි නිබ්බත්තා මහාදුක්ඛං අනුභවන්ති.

අථ කාලෙ ගච්ඡන්තෙ දෙවපුත්තො ‘‘ඉමාසං නෙව සද්දො සුය්යති, න පුප්ඵානි පාතෙන්ති. කහං නු ඛො ගතා’’ති? ආවජ්ජෙන්තො නිරයෙ නිබ්බත්තභාවං දිස්වා පියවත්ථුකසොකෙන රුප්පමානො චින්තෙසි – ‘‘එතා තාව යථාකම්මෙන ගතා, මය්හං ආයුසඞ්ඛාරො කිත්තකො’’ති. සො – ‘‘සත්තමෙ දිවසෙ මයාපි අවසෙසාහි පඤ්චසතාහි සද්ධිං කාලං කත්වා තත්ථෙව නිබ්බත්තිතබ්බ’’න්ති දිස්වා බලවතරෙන සොකෙන රුප්පි. සො – ‘‘ඉමං මය්හං සොකං සදෙවකෙ ලොකෙ අඤ්ඤත්ර තථාගතා නිද්ධමිතුං සමත්ථො නාම නත්ථී’’ති චින්තෙත්වා සත්ථු සන්තිකං ගන්ත්වා නිච්චං උත්රස්තන්ති ගාථමාහ.

තත්ථ ¶ ඉදන්ති අත්තනො චිත්තං දස්සෙති. දුතියපදං පුරිමස්සෙව ¶ වෙවචනං. නිච්චන්ති ච පදස්ස දෙවලොකෙ නිබ්බත්තකාලතො පට්ඨායාති අත්ථො න ගහෙතබ්බො, සොකුප්පත්තිකාලතො පන පට්ඨාය නිච්චන්ති වෙදිතබ්බං. අනුප්පන්නෙසු කිච්ඡෙසූති ඉතො සත්තාහච්චයෙන යානි දුක්ඛානි උප්පජ්ජිස්සන්ති, තෙසු. අථො උප්පතිතෙසු චාති යානි පඤ්චසතානං අච්ඡරානං නිරයෙ නිබ්බත්තානං දිට්ඨානි, තෙසු චාති එවං ඉමෙසු උප්පන්නානුප්පන්නෙසු දුක්ඛෙසු නිච්චං මම උත්රස්තං චිත්තං, අබ්භන්තරෙ ඩය්හමානො විය හොමි භගවාති දස්සෙති.

නාඤ්ඤත්ර ¶ බොජ්ඣා තපසාති බොජ්ඣඞ්ගභාවනඤ්ච තපොගුණඤ්ච අඤ්ඤත්ර මුඤ්චිත්වා සොත්ථිං න පස්සාමීති අත්ථො. සබ්බනිස්සග්ගාති නිබ්බානතො. එත්ථ කිඤ්චාපි බොජ්ඣඞ්ගභාවනා පඨමං ගහිතා, ඉන්ද්රියසංවරො පච්ඡා, අත්ථතො පන ඉන්ද්රියසංවරොව පඨමං වෙදිතබ්බො. ඉන්දියසංවරෙ හි ගහිතෙ චතුපාරිසුද්ධිසීලං ගහිතං හොති. තස්මිං පතිට්ඨිතො භික්ඛු නිස්සයමුත්තකො ධුතඞ්ගසඞ්ඛාතං තපොගුණං සමාදාය අරඤ්ඤං පවිසිත්වා කම්මට්ඨානං භාවෙන්තො සහ විපස්සනාය බොජ්ඣඞ්ගෙ භාවෙති. තස්ස අරියමග්ගො යං නිබ්බානං ආරම්මණං කත්වා උප්පජ්ජති, සො ‘‘සබ්බනිස්සග්ගො’’ති භගවා චතුසච්චවසෙන දෙසනං විනිවත්තෙසි. දෙවපුත්තො දෙසනාපරියොසානෙ සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨහීති. සත්තමං.

99. අට්ඨමෙ කකුධො දෙවපුත්තොති අයං කිර කොලනගරෙ මහාමොග්ගල්ලානත්ථෙරස්ස උපට්ඨාකපුත්තො දහරකාලෙයෙව ථෙරස්ස සන්තිකෙ වසන්තො ඣානං නිබ්බත්තෙත්වා කාලඞ්කතො, බ්රහ්මලොකෙ උප්පජ්ජි. තත්රාපි නං කකුධො බ්රහ්මාත්වෙව සඤ්ජානන්ති. නන්දසීති තුස්සසි. කිං ලද්ධාති තුට්ඨි නාම කිඤ්චි මනාපං ලභිත්වා හොති, තස්මා එවමාහ. කිං ජීයිත්ථාති යස්ස හි කිඤ්චි මනාපං චීවරාදිවත්ථු ජිණ්ණං හොති, සො සොචති, තස්මා එවමාහ. අරතී නාභිකීරතීති උක්කණ්ඨිතා නාභිභවති. අඝජාතස්සාති දුක්ඛජාතස්ස, වට්ටදුක්ඛෙ ඨිතස්සාති අත්ථො. නන්දීජාතස්සාති ජාතතණ්හස්ස. අඝන්ති එවරූපස්ස ¶ හි වට්ටදුක්ඛං ආගතමෙව හොති ¶ . ‘‘දුක්ඛී සුඛං පත්ථයතී’’ති හි වුත්තං. ඉති අඝජාතස්ස නන්දී හොති, සුඛවිපරිණාමෙන දුක්ඛං ආගතමෙවාති නන්දීජාතස්ස අඝං හොති. අට්ඨමං.

101. දසමෙ ආනන්දත්ථෙරස්ස අනුමානබුද්ධියා ආනුභාවප්පකාසනත්ථං අඤ්ඤතරොති ආහ. දසමං.

102. තතියවග්ගස්ස ¶ පඨමං වුත්තත්ථමෙව. පඨමං.

103. දුතියෙ පටිකච්චෙවාති පඨමංයෙව. අක්ඛච්ඡින්නොවඣායතීති අක්ඛච්ඡින්නො අවඣායති, බලවචින්තනං චින්තෙති. දුතියගාථාය අක්ඛච්ඡින්නොවාති අක්ඛච්ඡින්නො විය. දුතියං.

104. තතියෙ දායකොති දානසීලො. දානපතීති යං දානං දෙමි, තස්ස පති හුත්වා දෙමි, න දාසො න සහායො. යො හි අත්තනා මධුරං භුඤ්ජති, පරෙසං අමධුරං දෙති, සො දානසඞ්ඛාතස්ස දෙය්යධම්මස්ස දාසො හුත්වා දෙති. යො යං අත්තනා භුඤ්ජති, තදෙව දෙති, සො සහායො හුත්වා දෙති. යො පන අත්තනා යෙන තෙන යාපෙති, පරෙසං මධුරං දෙති, සො පති ජෙට්ඨකො සාමි හුත්වා දෙති. අහං ‘‘තාදිසො අහොසි’’න්ති ¶ වදති.

චතූසු ද්වාරෙසුති තස්ස කිර රඤ්ඤො සින්ධවරට්ඨං සොධිවාකරට්ඨන්ති ද්වෙ රට්ඨානි අහෙසුං, නගරං රොරුවං නාම. තස්ස එකෙකස්මිං ද්වාරෙ දෙවසිකං සතසහස්සං උප්පජ්ජති, අන්තොනගරෙ විනිච්ඡයට්ඨානෙ සතසහස්සං. සො බහුහිරඤ්ඤසුවණ්ණං රාසිභූතං දිස්වා කම්මස්සකතඤාණං උප්පාදෙත්වා චතූසු ද්වාරෙසු ¶ දානසාලායො කාරෙත්වා තස්මිං තස්මිං ද්වාරෙ උට්ඨිතආයෙන දානං දෙථාති අමච්චෙ ඨපෙසි. තෙනාහ – ‘‘චතූසු ද්වාරෙසු දානං දීයිත්ථා’’ති.

සමණබ්රාහ්මණකපණද්ධිකවනිබ්බකයාචකානන්ති එත්ථ සමණාති පබ්බජ්ජූපගතා. බ්රාහ්මණාති භොවාදිනො. සමිතපාපබාහිතපාපෙ පන සමණබ්රාහ්මණෙ එස නාලත්ථ. කපණාති දුග්ගතා දලිද්දමනුස්සා කාණකුණිආදයො. අද්ධිකාති පථාවිනො. වනිබ්බකාති යෙ ‘‘ඉට්ඨං, දින්නං, කන්තං, මනාපං, කාලෙන, අනවජ්ජං දින්නං, දදං චිත්තං පසාදෙය්ය, ගච්ඡතු භවං බ්රහ්මලොක’’න්තිආදිනා නයෙන ¶ දානස්ස වණ්ණං ථොමයමානා විචරන්ති. යාචකාති යෙ ‘‘පසතමත්තං දෙථ, සරාවමත්තං දෙථා’’තිආදීනි ච වත්වා යාචමානා විචරන්ති. ඉත්ථාගාරස්ස දානං දීයිත්ථාති පඨමද්වාරස්ස ලද්ධත්තා තත්ථ උප්පජ්ජනකසතසහස්සෙ අඤ්ඤම්පි ධනං පක්ඛිපිත්වා රඤ්ඤො අමච්චෙ හාරෙත්වා අත්තනො අමච්චෙ ඨපෙත්වා රඤ්ඤා දින්නදානතො රාජිත්ථියො මහන්තතරං දානං අදංසු. තං සන්ධායෙවමාහ. මම දානං පටික්කමීති යං මම දානං තත්ථ දීයිත්ථ, තං පටිනිවත්ති. සෙසද්වාරෙසුපි එසෙව නයො. කොචීති කත්ථචි. දීඝරත්තන්ති අසීතිවස්සසහස්සානි. එත්තකං කිර කාලං තස්ස රඤ්ඤො දානං දීයිත්ථ. තතියං.

105. චතුත්ථං වුත්තත්ථමෙව. චතුත්ථං.

106. පඤ්චමෙ ¶ කොසලෙසු විහරන්තීති භගවතො සන්තිකෙ කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා තත්ථ ගන්ත්වා විහරන්ති. උද්ධතාති අකප්පියෙ කප්පියසඤ්ඤිතාය ච කප්පියෙ අකප්පියසඤ්ඤිතාය ච අනවජ්ජෙ සාවජ්ජසඤ්ඤිතාය ච සාවජ්ජෙ අනවජ්ජසඤ්ඤිතාය ච උද්ධච්චපකතිකා හුත්වා. උන්නළාති උග්ගතනළා, උට්ඨිතතුච්ඡමානාති වුත්තං හොති. චපලාති පත්තචීවරමණ්ඩනාදිනා චාපල්ලෙන යුත්තා. මුඛරාති මුඛඛරා, ඛරවචනාති වුත්තං හොති. විකිණ්ණවාචාති අසංයතවචනා, දිවසම්පි නිරත්ථකවචනපලාපිනො. මුට්ඨස්සතිනොති නට්ඨස්සතිනො සතිවිරහිතා, ඉධ කතං එත්ථ පමුස්සන්ති. අසම්පජානාති නිප්පඤ්ඤා. අසමාහිතාති අප්පනාඋපචාරසමාධිරහිතා, චණ්ඩසොතෙ ¶ බද්ධනාවාසදිසා. විබ්භන්තචිත්තාති අනවට්ඨිතචිත්තා, පන්ථාරුළ්හබාලමිගසදිසා. පාකතින්ද්රියාති සංවරාභාවෙන ගිහිකාලෙ විය විවටඉන්ද්රියා.

ජන්තූති එවංනාමකො දෙවපුත්තො. තදහුපොසථෙති තස්මිං අහු උපොසථෙ, උපොසථදිවසෙති අත්ථො. පන්නරසෙති චාතුද්දසිකාදිපටික්ඛෙපො. උපසඞ්කමීති චොදනත්ථාය උපගතො. සො කිර චින්තෙසි – ‘‘ඉමෙ භික්ඛූ සත්ථු සන්තිකෙ කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා නික්ඛන්තා, ඉදානි පමත්තා විහරන්ති, න ඛො පනෙතෙ පාටියෙක්කං නිසින්නට්ඨානෙ චොදියමානා කථං ගණ්හිස්සන්ති, සමාගමනකාලෙ චොදිස්සාමී’’ති උපොසථදිවසෙ තෙසං සන්නිපතිතභාවං ඤත්වා උපසඞ්කමි. ගාථාහි අජ්ඣභාසීති සබ්බෙසං මජ්ඣෙ ඨත්වා ගාථා අභාසි.

තත්ථ ¶ යස්මා ගුණකථාය සද්ධිං නිග්ගුණස්ස අගුණො පාකටො හොති, තස්මා ගුණං තාව කථෙන්තො සුඛජීවිනො පුරෙ ආසුන්තිආදිමාහ. තත්ථ සුඛජීවිනො පුරෙ ආසුන්ති පුබ්බෙ භික්ඛූ සුප්පොසා සුභරා ¶ අහෙසුං, උච්චනීචකුලෙසු සපදානං චරිත්වා ලද්ධෙන මිස්සකපිණ්ඩෙන යාපෙසුන්ති අධිප්පායෙන එවමාහ. අනිච්ඡාති නිත්තණ්හා හුත්වා.

එවං පොරාණකභික්ඛූනං වණ්ණං කථෙත්වා ඉදානි තෙසං අවණ්ණං කථෙන්තො දුප්පොසන්තිආදිමාහ. තත්ථ ගාමෙ ගාමණිකා වියාති යථා ගාමෙ ගාමකුටා නානප්පකාරෙන ජනං පීළෙත්වා ඛීරදධිතණ්ඩුලාදීනි ආහරාපෙත්වා භුඤ්ජන්ති, එවං තුම්හෙපි අනෙසනාය ඨිතා තුම්හාකං ජීවිකං කප්පෙථාති අධිප්පායෙන වදති. නිපජ්ජන්තීති උද්දෙසපරිපුච්ඡාමනසිකාරෙහි අනත්ථිකා හුත්වා සයනම්හි හත්ථපාදෙ විස්සජ්ජෙත්වා නිපජ්ජන්ති. පරාගාරෙසූති පරගෙහෙසු, කුලසුණ්හාදීසූති අත්ථො. මුච්ඡිතාති කිලෙසමුච්ඡාය මුච්ඡිතා.

එකච්චෙති වත්තබ්බයුත්තකෙයෙව. අපවිද්ධාති ඡඩ්ඩිතකා. අනාථාති අපතිට්ඨා. පෙතාති සුසානෙ ඡඩ්ඩිතා කාලඞ්කතමනුස්සා. යථා හි සුසානෙ ඡඩ්ඩිතා නානාසකුණාදීහි ඛජ්ජන්ති, ඤාතකාපි නෙසං නාථකිච්චං න ¶ කරොන්ති, න රක්ඛන්ති, න ගොපයන්ති, එවමෙවං එවරූපාපි ආචරියුපජ්ඣායාදීනං සන්තිකා ඔවාදානුසාසනිං න ලභන්තීති අපවිද්ධා අනාථා, යථා පෙතා, තථෙව හොන්ති. පඤ්චමං.

107. ඡට්ඨෙ යත්ථාති චක්කවාළලොකස්ස එකොකාසෙ භුම්මං. න චවති න උපපජ්ජතීති ඉදං අපරාපරං චුතිපටිසන්ධිවසෙන ගහිතං. ගමනෙනාති පදගමනෙන. නාහං තං ලොකස්ස අන්තන්ති සත්ථා සඞ්ඛාරලොකස්ස අන්තං සන්ධාය වදති. ඤාතෙය්යන්තිආදීසු ඤාතබ්බං, දට්ඨබ්බං, පත්තබ්බන්ති අත්ථො.

ඉති දෙවපුත්තෙන චක්කවාළලොකස්ස අන්තො පුච්ඡිතො, සත්ථාරා සඞ්ඛාරලොකස්ස කථිතො. සො පන අත්තනො පඤ්හෙන සද්ධිං සත්ථු බ්යාකරණං සමෙතීති සඤ්ඤාය පසංසන්තො අච්ඡරියන්තිආදිමාහ.

දළ්හධම්මොති ¶ දළ්හධනු, උත්තමප්පමාණෙන ධනුනා සමන්නාගතො. ධනුග්ගහොති ධනුආචරියො. සුසික්ඛිතොති ¶ දස ද්වාදස වස්සානි ධනුසිප්පං සික්ඛිතො. කතහත්ථොති උසභප්පමාණෙපි වාලග්ගං විජ්ඣිතුං සමත්ථභාවෙන කතහත්ථො. කතූපාසනොති කතසරක්ඛෙපො දස්සිතසිප්පො. අසනෙනාති කණ්ඩෙන. අතිපාතෙය්යාති අතික්කමෙය්ය. යාවතා සො තාලච්ඡායං අතික්කමෙය්ය, තාවතා කාලෙන එකචක්කවාළං අතික්කමාමීති අත්තනො ජවසම්පත්තිං දස්සෙති.

පුරත්ථිමා සමුද්දා පච්ඡිමොති යථා පුරත්ථිමසමුද්දා පච්ඡිමසමුද්දො දූරෙ, එවං මෙ දූරෙ පදවීතිහාරො අහොසීති වදති. සො කිර පාචීනචක්කවාළමුඛවට්ටියං ඨිතො පාදං පසාරෙත්වා පච්ඡිමචක්කවාළමුඛවට්ටියං අක්කමති, පුන දුතියං පාදං පසාරෙත්වා පරචක්කවාළමුඛවට්ටියං අක්කමති. ඉච්ඡාගතන්ති ඉච්ඡා එව. අඤ්ඤත්රෙවාති නිප්පපඤ්චතං දස්සෙති. භික්ඛාචාරකාලෙ කිරෙස නාගලතාදන්තකට්ඨං ඛාදිත්වා අනොතත්තෙ මුඛං ධොවිත්වා කාලෙ සම්පත්තෙ උත්තරකුරුම්හි පිණ්ඩාය චරිත්වා චක්කවාළමුඛවට්ටියං නිසින්නො භත්තකිච්චං කරොති, තත්ථ මුහුත්තං විස්සමිත්වා පුන ජවති. වස්සසතායුකොති තදා දීඝායුකකාලො හොති, අයං පන වස්සසතාවසිට්ඨෙ ¶ ආයුම්හි ගමනං ආරභි. වස්සසතජීවීති තං වස්සසතං අනන්තරායෙන ජීවන්තො. අන්තරාව කාලඞ්කතොති චක්කවාළලොකස්ස අන්තං අප්පත්වා අන්තරාව මතො. සො පන තත්ථ කාලං කත්වාපි ආගන්ත්වා ඉමස්මිංයෙව චක්කවාළෙ නිබ්බත්ති. අප්පත්වාති සඞ්ඛාරලොකස්ස අන්තං අප්පත්වා. දුක්ඛස්සාති වට්ටදුක්ඛස්ස. අන්තකිරියන්ති පරියන්තකරණං. කළෙවරෙති අත්තභාවෙ. සසඤ්ඤිම්හි සමනකෙති සසඤ්ඤෙ සචිත්තෙ. ලොකන්ති දුක්ඛසච්චං. ලොකසමුදයන්ති සමුදයසච්චං. ලොකනිරොධන්ති නිරොධසච්චං. පටිපදන්ති මග්ගසච්චං. ඉති – ‘‘නාහං, ආවුසො, ඉමානි චත්තාරි සච්චානි තිණකට්ඨාදීසු පඤ්ඤපෙමි ¶ , ඉමස්මිං පන චාතුමහාභූතිකෙ කායස්මිං යෙව පඤ්ඤපෙමී’’ති දස්සෙති. සමිතාවීති සමිතපාපො. නාසීසතීති න පත්ථෙති. ඡට්ඨං.

108-109. සත්තමට්ඨමානි වුත්තත්ථානෙව. සත්තමං, අට්ඨමං.

110. නවමෙ තුය්හම්පි නො, ආනන්ද, සාරිපුත්තො රුච්චතීති සත්ථා ථෙරස්ස වණ්ණං කථෙතුකාමො, වණ්ණො ච නාමෙස විසභාගපුග්ගලස්ස සන්තිකෙ කථෙතුං න වට්ටති. තස්ස සන්තිකෙ කථිතො ¶ හි මත්ථකං න පාපුණාති. සො හි ‘‘අසුකො නාම භික්ඛු සීලවා’’ති වුත්තෙ. ‘‘කිං තස්ස සීලං? ගොරූපසීලො සො. කිං තයා අඤ්ඤො සීලවා න දිට්ඨපුබ්බො’’ති වා? ‘‘පඤ්ඤවා’’ති වුත්තෙ, ‘‘කිං පඤ්ඤො සො? කිං තයා අඤ්ඤො පඤ්ඤවා න දිට්ඨපුබ්බො’’ති? වා, ආදීනි වත්වා වණ්ණකථාය අන්තරායං කරොති. ආනන්දත්ථෙරො පන සාරිපුත්තත්ථෙරස්ස සභාගො, පණීතානි ලභිත්වා ථෙරස්ස දෙති, අත්තනො උපට්ඨාකදාරකෙ පබ්බාජෙත්වා ථෙරස්ස සන්තිකෙ උපජ්ඣං ගණ්හාපෙති, උපසම්පාදෙති. සාරිපුත්තත්ථෙරොපි ආනන්දත්ථෙරස්ස තථෙව කරොති. කිං කාරණා? අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ගුණෙසු පසීදිත්වා. ආනන්දත්ථෙරො හි – ‘‘අම්හාකං ජෙට්ඨභාතිකො එකං අසඞ්ඛ්යෙය්යං සතසහස්සඤ්ච කප්පෙ පාරමියො පූරෙත්වා සොළසවිධං පඤ්ඤං පටිවිජ්ඣිත්වා ධම්මසෙනාපතිට්ඨානෙ ඨිතො’’ති ථෙරස්ස ගුණෙසු පසීදිත්වාව ථෙරං මමායති. සාරිපුත්තත්ථෙරොපි – ‘‘සම්මාසම්බුද්ධස්ස මයා කත්තබ්බං මුඛොදකදානාදිකිච්චං සබ්බං ආනන්දො කරොති. ආනන්දං නිස්සාය අහං ඉච්ඡිතිච්ඡිතං සමාපත්තිං සමාපජ්ජිතුං ලභාමී’’ති ආයස්මතො ආනන්දස්ස ගුණෙසු ¶ පසීදිත්වාව තං මමායති. තස්මා භගවා සාරිපුත්තත්ථෙරස්ස වණ්ණං කථෙතුකාමො ආනන්දත්ථෙරස්ස සන්තිකෙ කථෙතුං ආරද්ධො.

තත්ථ තුය්හම්පීති සම්පිණ්ඩනත්ථො පි-කාරො. ඉදං වුත්තං හොති – ‘‘ආනන්ද, සාරිපුත්තස්ස ආචාරො ගොචරො විහාරො අභික්කමො ¶ පටික්කමො ආලොකිතවිලොකිතං සමිඤ්ජිතපසාරණං මය්හං රුච්චති, අසීතිමහාථෙරානං රුච්චති, සදෙවකස්ස ලොකස්ස රුච්චති. තුය්හම්පි රුච්චතී’’ති?

තතො ථෙරො සාටකන්තරෙ ලද්ධොකාසො බලවමල්ලො විය තුට්ඨමානසො හුත්වා – ‘‘සත්ථා මය්හං පියසහායස්ස වණ්ණං කථාපෙතුකාමො. ලභිස්සාමි නො අජ්ජ, දීපධජභූතං මහාජම්බුං විධුනන්තො විය වලාහකන්තරතො චන්දං නීහරිත්වා දස්සෙන්තො විය සාරිපුත්තත්ථෙරස්ස වණ්ණං කථෙතු’’න්ති චින්තෙත්වා පඨමතරං තාව චතූහි පදෙහි පුග්ගලපලාපෙ හරන්තො කස්ස හි නාම, භන්තෙ, අබාලස්සාතිආදිමාහ. බාලො හි බාලතාය, දුට්ඨො දොසතාය, මූළ්හො මොහෙන, විපල්ලත්ථචිත්තො උම්මත්තකො චිත්තවිපල්ලාසෙන වණ්ණං ‘‘වණ්ණො’’ති වා අවණ්ණං ‘‘අවණ්ණෙ’’ති වා, ‘‘අයං බුද්ධො, අයං සාවකො’’ති වා න ජානාති. අබාලාදයො පන ජානන්ති, තස්මා අබාලස්සාතිආදිමාහ. න රුච්චෙය්යාති බාලාදීනංයෙව හි සො න රුච්චෙය්ය, න අඤ්ඤස්ස කස්සචි න රුච්චෙය්ය.

එවං ¶ පුග්ගලපලාපෙ හරිත්වා ඉදානි සොළසහි පදෙහි යථාභූතං වණ්ණං කථෙන්තො පණ්ඩිතො, භන්තෙතිආදිමාහ. තත්ථ පණ්ඩිතොති පණ්ඩිච්චෙන සමන්නාගතො, චතූසු කොසල්ලෙසු ඨිතස්සෙතං නාමං. වුත්තඤ්හෙතං – ‘‘යතො ඛො, ආනන්ද, භික්ඛු ධාතුකුසලො ච හොති ආයතනකුසලො ච පටිච්චසමුප්පාදකුසලො ච ඨානාට්ඨානකුසලො ච, එත්තාවතා ඛො, ආනන්ද, ‘පණ්ඩිතො භික්ඛූ’ති අලං වචනායා’’ති (ම. නි. 3.124). මහාපඤ්ඤොතිආදීසු මහාපඤ්ඤාදීහි සමන්නාගතොති අත්ථො. තත්රිදං මහාපඤ්ඤාදීනං නානත්තං (පටි. ම. 3.4) – කතමා මහාපඤ්ඤා? මහන්තෙ සීලක්ඛන්ධෙ පරිග්ගණ්හාතීති මහාපඤ්ඤා, මහන්තෙ සමාධික්ඛන්ධෙ, පඤ්ඤාක්ඛන්ධෙ, විමුත්තික්ඛන්ධෙ, විමුත්තිඤාණදස්සනක්ඛන්ධෙ පරිග්ගණ්හාතීති මහාපඤ්ඤා. මහන්තානි ඨානාට්ඨානානි, මහාවිහාරසමාපත්තියො, මහන්තානි අරියසච්චානි, මහන්තෙ සතිපට්ඨානෙ, සම්මප්පධානෙ, ඉද්ධිපාදෙ, මහන්තානි ඉන්ද්රියානි, බලානි, බොජ්ඣඞ්ගානි, මහන්තෙ ¶ අරියමග්ගෙ ¶ , මහන්තානි සාමඤ්ඤඵලානි, මහාඅභිඤ්ඤායො, මහන්තං පරමත්ථං නිබ්බානං පරිග්ගණ්හාතීති මහාපඤ්ඤා.

සා පන ථෙරස්ස දෙවොරොහනං කත්වා සඞ්කස්සනගරද්වාරෙ ඨිතෙන සත්ථාරා පුථුජ්ජනපඤ්චකෙ පඤ්හෙ පුච්ඡිතෙ තං විස්සජ්ජෙන්තස්ස පාකටා ජාතා.

කතමා පුථුපඤ්ඤා? පුථු නානාඛන්ධෙසු, (ඤාණං පවත්තතීති පුථුපඤ්ඤා.) පුථු නානාධාතූසු, පුථු නානාආයතනෙසු, පුථු නානාපටිච්චසමුප්පාදෙසු, පුථු නානාසුඤ්ඤතමනුපලබ්භෙසු, පුථු නානාඅත්ථෙසු, ධම්මෙසු නිරුත්තීසු පටිභානෙසු, පුථු නානාසීලක්ඛන්ධෙසු, පුථු නානාසමාධි-පඤ්ඤාවිමුත්ති-විමුත්තිඤාණදස්සනක්ඛන්ධෙසු, පුථු නානාඨානාට්ඨානෙසු, පුථු නානාවිහාරසමාපත්තීසු, පුථු නානාඅරියසච්චෙසු, පුථු නානාසතිපට්ඨානෙසු, සම්මප්පධානෙසු, ඉද්ධිපාදෙසු, ඉන්ද්රියෙසු, බලෙසු, බොජ්ඣඞ්ගෙසු, පුථු නානාඅරියමග්ගෙසු, සාමඤ්ඤඵලෙසු, අභිඤ්ඤාසු, පුථු නානාජනසාධාරණෙ ධම්මෙ සමතික්කම්ම පරමත්ථෙ නිබ්බානෙ ඤාණං පවත්තතීති පුථුපඤ්ඤා.

කතමා හාසපඤ්ඤා? ඉධෙකච්චො හාසබහුලො වෙදබහුලො තුට්ඨිබහුලො පාමොජ්ජබහුලො සීලං පරිපූරෙති, ඉන්ද්රියසංවරං පරිපූරෙති, භොජනෙ මත්තඤ්ඤුතං, ජාගරියානුයොගං, සීලක්ඛන්ධං, සමාධික්ඛන්ධං, පඤ්ඤාක්ඛන්ධං, විමුත්තික්ඛන්ධං, විමුත්තිඤාණදස්සනක්ඛන්ධං පරිපූරෙතීති, හාසපඤ්ඤා. හාසබහුලො පාමොජ්ජබහුලො ඨානාට්ඨානං පටිවිජ්ඣතීති හාසපඤ්ඤා. හාසබහුලො විහාරසමාපත්තියො පරිපූරෙතීති හාසපඤ්ඤා. හාසබහුලො අරියසච්චානි පටිවිජ්ඣති. සතිපට්ඨානෙ ¶ , සම්මප්පධානෙ, ඉද්ධිපාදෙ, ඉන්ද්රියානි, බලානි ¶ , බොජ්ඣඞ්ගානි, අරියමග්ගං භාවෙතීති හාසපඤ්ඤා. හාසබහුලො සාමඤ්ඤඵලානි සච්ඡිකරොති, අභිඤ්ඤායො පටිවිජ්ඣතීති හාසපඤ්ඤා, හාසබහුලො වෙදතුට්ඨිපාමොජ්ජබහුලො පරමත්ථං නිබ්බානං සච්ඡිකරොතීති හාසපඤ්ඤා.

ථෙරො ච සරදො නාම තාපසො හුත්වා අනොමදස්සිස්ස භගවතො පාදමූලෙ අග්ගසාවකපත්ථනං පට්ඨපෙසි. තංකාලතො පට්ඨාය හාසබහුලො සීලපරිපූරණාදීනි අකාසීති හාසපඤ්ඤො.

කතමා ¶ ජවනපඤ්ඤා? යංකිඤ්චි රූපං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං…පෙ… යං දූරෙ සන්තිකෙ වා, සබ්බං රූපං අනිච්චතො ඛිප්පං ජවතීති ජවනපඤ්ඤා. දුක්ඛතො ඛිප්පං, අනත්තතො ඛිප්පං ජවතීති ජවනපඤ්ඤා. යා කාචි වෙදනා…පෙ… යා කාචි සඤ්ඤා… යෙ කෙචි සඞ්ඛාරා… යංකිඤ්චි විඤ්ඤාණං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං…පෙ… සබ්බං විඤ්ඤාණං අනිච්චතො, දුක්ඛතො, අනත්තතො ඛිප්පං ජවතීති ජවනපඤ්ඤා. චක්ඛු…පෙ… ජරාමරණං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අනිච්චතො, දුක්ඛතො, අනත්තතො ඛිප්පං ජවතීති ජවනපඤ්ඤා. රූපං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අනිච්චං ඛයට්ඨෙන, දුක්ඛං භයට්ඨෙන, අනත්තා අසාරකට්ඨෙනාති තුලයිත්වා තීරයිත්වා විභාවයිත්වා විභූතං කත්වා රූපනිරොධෙ නිබ්බානෙ ඛිප්පං ජවතීති ජවනපඤ්ඤා. වෙදනා… සඤ්ඤා… සඞ්ඛාරා… විඤ්ඤාණං… චක්ඛු…පෙ… ජරාමරණං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං අනිච්චං ඛයට්ඨෙන…පෙ… විභූතං කත්වා ජරාමරණනිරොධෙ නිබ්බානෙ ඛිප්පං ජවතීති ජවනපඤ්ඤා. රූපං අතීතානාගතපච්චුප්පන්නං…පෙ… විඤ්ඤාණං. චක්ඛු…පෙ… ජරාමරණං අනිච්චං සඞ්ඛතං පටිච්චසමුප්පන්නං ඛයධම්මං වයධම්මං විරාගධම්මං නිරොධධම්මන්ති ¶ තුලයිත්වා තීරයිත්වා විභාවයිත්වා විභූතං කත්වා ජරාමරණනිරොධෙ නිබ්බානෙ ඛිප්පං ජවතීති ජවනපඤ්ඤා.

කතමා තික්ඛපඤ්ඤා? ඛිප්පං කිලෙසෙ ඡින්දතීති තික්ඛපඤ්ඤා. උප්පන්නං කාමවිතක්කං නාධිවාසෙති, උප්පන්නං බ්යාපාදවිතක්කං… උප්පන්නං විහිංසාවිතක්කං… උප්පන්නුප්පන්නෙ පාපකෙ අකුසලෙ ධම්මෙ… උප්පන්නං රාගං… දොසං… මොහං… කොධං… උපනාහං… මක්ඛං… පළාසං… ඉස්සං… මච්ඡරියං… මායං… සාඨෙය්යං… ථම්භං… සාරම්භං… මානං… අතිමානං… මදං… පමාදං… සබ්බෙ කිලෙසෙ… සබ්බෙ දුච්චරිතෙ… සබ්බෙ අභිසඞ්ඛාරෙ… සබ්බෙ භවගාමිකම්මෙ නාධිවාසෙති පජහති විනොදෙති, බ්යන්තීකරොති, අනභාවං ගමෙතීති තික්ඛපඤ්ඤා. එකස්මිං ආසනෙ ¶ චත්තාරො ච අරියමග්ගා, චත්තාරි ච සාමඤ්ඤඵලානි, චතස්සො ච පටිසම්භිදායො, ඡ ච අභිඤ්ඤායො අධිගතා හොන්ති සච්ඡිකතා ඵස්සිතා පඤ්ඤායාති තික්ඛපඤ්ඤා.

ථෙරො ච භාගිනෙය්යස්ස දීඝනඛපරිබ්බාජකස්ස වෙදනාපරිග්ගහසුත්තෙ දෙසියමානෙ ඨිතකොව සබ්බකිලෙසෙ ඡින්දිත්වා සාවකපාරමිඤාණං පටිවිද්ධකාලතො පට්ඨාය තික්ඛපඤ්ඤො නාම ජාතො. තෙනාහ – ‘‘තික්ඛපඤ්ඤො, භන්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො’’ති.

කතමා ¶ නිබ්බෙධිකපඤ්ඤා? ඉධෙකච්චො සබ්බසඞ්ඛාරෙසු උබ්බෙගබහුලො හොති උත්තාසබහුලො උක්කණ්ඨනබහුලො අරතිබහුලො අනභිරතිබහුලො බහිමුඛො න රමති සබ්බසඞ්ඛාරෙසු, අනිබ්බිද්ධපුබ්බං අප්පදාලිතපුබ්බං ලොභක්ඛන්ධං නිබ්බිජ්ඣති පදාලෙතීති නිබ්බෙධිකපඤ්ඤා. අනිබ්බිද්ධපුබ්බං අප්පදාලිතපුබ්බං දොසක්ඛන්ධං… මොහක්ඛන්ධං… කොධං… උපනාහං…පෙ… සබ්බෙ භවගාමිකම්මෙ නිබ්බිජ්ඣති පදාලෙතීති නිබ්බෙධිකපඤ්ඤා.

අප්පිච්ඡොති සන්තගුණනිගුහනතා, පච්චයපටිග්ගහණෙ ච මත්තඤ්ඤුතා, එතං අප්පිච්ඡලක්ඛණන්ති ඉමිනා ලක්ඛණෙන සමන්නාගතො. සන්තුට්ඨොති චතූසු පච්චයෙසු යථාලාභසන්තොසො යථාබලසන්තොසො යථාසාරුප්පසන්තොසොති, ඉමෙහි තීහි සන්තොසෙහි සමන්නාගතො. පවිවිත්තොති කායවිවෙකො ච ¶ විවෙකට්ඨකායානං නෙක්ඛම්මාභිරතානං, චිත්තවිවෙකො ච පරිසුද්ධචිත්තානං පරමවොදානප්පත්තානං, උපධිවිවෙකො ච නිරුපධීනං පුග්ගලානං විසඞ්ඛාරගතානන්ති, ඉමෙසං තිණ්ණං විවෙකානං ලාභී. අසංසට්ඨොති දස්සනසංසග්ගො සවනසංසග්ගො සමුල්ලපනසංසග්ගො පරිභොගසංසග්ගො කායසංසග්ගොති, ඉමෙහි පඤ්චහි සංසග්ගෙහි විරහිතො. අයඤ්ච පඤ්චවිධො සංසග්ගො රාජූහි රාජමහාමත්තෙහි තිත්ථියෙහි තිත්ථියසාවකෙහි උපාසකෙහි උපසිකාහි භික්ඛූහි භික්ඛුනීහීති අට්ඨහි පුග්ගලෙහි සද්ධිං ජායති, සො සබ්බොපි ථෙරස්ස නත්ථීති අසංසට්ඨො.

ආරද්ධවීරියොති පග්ගහිතවීරියො පරිපුණ්ණවීරියො. තත්ථ ආරද්ධවීරියො භික්ඛු ගමනෙ උප්පන්නකිලෙසස්ස ඨානං පාපුණිතුං න දෙති, ඨානෙ උප්පන්නස්ස නිසජ්ජං, නිසජ්ජාය උප්පන්නස්ස සෙය්යං පාපුණිතුං න දෙති, තස්මිං තස්මිං ඉරියාපථෙ උප්පන්නං තත්ථ තත්ථෙව නිග්ගණ්හාති. ථෙරො පන චතුචත්තාලීස වස්සානි මඤ්චෙ පිට්ඨිං න පසාරෙති. තං සන්ධාය ‘‘ආරද්ධවීරියො’’ති ආහ. වත්තාති ¶ ඔධුනනවත්තා. භික්ඛූනං අජ්ඣාචාරං දිස්වා ‘‘අජ්ජ කථෙස්සාමි, ස්වෙ කථෙස්සාමී’’ති කථාවවත්ථානං න කරොති, තස්මිං තස්මිං යෙව ඨානෙ ඔවදති අනුසාසතීති අත්ථො.

වචනක්ඛමොති වචනං ඛමති. එකො හි පරස්ස ඔවාදං දෙති, සයං පන අඤ්ඤෙන ඔවදියමානො කුජ්ඣති. ථෙරො පන පරස්සපි ඔවාදං දෙති, සයං ¶ ඔවදියමානොපි සිරසා සම්පටිච්ඡති. එකදිවසං කිර සාරිපුත්තත්ථෙරං සත්තවස්සිකො සාමණෙරො – ‘‘භන්තෙ, සාරිපුත්ත, තුම්හාකං නිවාසනකණ්ණො ඔලම්බතී’’ති ආහ. ථෙරො කිඤ්චි අවත්වාව එකමන්තං ගන්ත්වා පරිමණ්ඩලං නිවාසෙත්වා ආගම්ම ‘‘එත්තකං වට්ටති ආචරියා’’ති අඤ්ජලිං පග්ගය්හ අට්ඨාසි.

‘‘තදහු පබ්බජිතො සන්තො, ජාතියා සත්තවස්සිකො;

සොපි මං අනුසාසෙය්ය, සම්පටිච්ඡාමි මත්ථකෙ’’ති. (මි. ප. 6.4.8) –

චොදකොති ¶ වත්ථුස්මිං ඔතිණ්ණෙ වා අනොතිණ්ණෙ වා වීතික්කමං දිස්වා – ‘‘ආවුසො, භික්ඛුනා නාම එවං නිවාසෙතබ්බං, එවං පාරුපිතබ්බං, එවං ගන්තබ්බං, එවං ඨාතබ්බං, එවං නිසීදිතබ්බං, එවං ඛාදිතබ්බං, එවං භුඤ්ජිතබ්බ’’න්ති තන්තිවසෙන අනුසිට්ඨිං දෙති.

පාපගරහීති පාපපුග්ගලෙ න පස්සෙ, න තෙසං වචනං සුණෙ, තෙහි සද්ධිං එකචක්කවාළෙපි න වසෙය්යං.

‘‘මා මෙ කදාචි පාපිච්ඡො, කුසීතො හීනවීරියො;

අප්පස්සුතො අනාදරො, සමෙතො අහු කත්ථචී’’ති. –

එවං පාපපුග්ගලෙපි ගරහති, ‘‘සමණෙන නාම රාගවසිකෙන දොසමොහවසිකෙන න හොතබ්බං, උප්පන්නො රාගො දොසො මොහො පහාතබ්බො’’ති එවං පාපධම්මෙපි ගරහතීති ද්වීහි කාරණෙහි ‘‘පාපගරහී, භන්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො’’ති වදති.

එවං ¶ ආයස්මතා ආනන්දෙන සොළසහි පදෙහි ථෙරස්ස යථාභූතවණ්ණප්පකාසනෙ කතෙ – ‘‘කිං ආනන්දො අත්තනො පියසහායස්ස වණ්ණං කථෙතුං න ලභති, කථෙතු කිං පන තෙන කථිතං තථෙව හොති, කිං සො සබ්බඤ්ඤූ’’ති? කොචි පාපපුග්ගලො වත්තුං මා ලභතූති සත්ථා තං වණ්ණභණනං අකුප්පං සබ්බඤ්ඤුභාසිතං කරොන්තො ජිනමුද්දිකාය ලඤ්ඡන්තො එවමෙතන්තිආදිමාහ.

එවං ¶ තථාගතෙන ච ආනන්දත්ථෙරෙන ච මහාථෙරස්ස වණ්ණෙ කථියමානෙ භුමට්ඨකා දෙවතා උට්ඨහිත්වා එතෙහෙව සොළසහි පදෙහි වණ්ණං කථයිංසු. තතො ආකාසට්ඨකදෙවතා සීතවලාහකා උණ්හවලාහකා චාතුමහාරාජිකාති යාව අකනිට්ඨබ්රහ්මලොකා දෙවතා උට්ඨහිත්වා එතෙහෙව සොළසහි පදෙහි වණ්ණං කථයිංසු. එතෙනුපායෙන එකචක්කවාළං ආදිං කත්වා දසසු චක්කවාළසහස්සෙසු දෙවතා උට්ඨහිත්වා කථයිංසු. අථායස්මතො සාරිපුත්තස්ස සද්ධිවිහාරිකො සුසීමො දෙවපුත්තො චින්තෙසි – ‘‘ඉමා දෙවතා අත්තනො අත්තනො නක්ඛත්තකීළං පහාය ¶ තත්ථ තත්ථ ගන්ත්වා මය්හං උපජ්ඣායස්සෙව වණ්ණං කථෙන්ති, ගච්ඡාමි තථාගතස්ස සන්තිකං, ගන්ත්වා එතදෙව වණ්ණභණනං දෙවතාභාසිතං කරොමී’’ති, සො තථා අකාසි. තං දස්සෙතුං අථ ඛො සුසීමොතිආදි වුත්තං.

උච්චාවචාති අඤ්ඤෙසු ඨානෙසු පණීතං උච්චං වුච්චති, හීනං අවචං. ඉධ පන උච්චාවචාති නානාවිධා වණ්ණනිභා. තස්සා කිර දෙවපරිසාය නීලට්ඨානං අතිනීලං, පීතකට්ඨානං අතිපීතකං, ලොහිතට්ඨානං අතිලොහිතං, ඔදාතට්ඨානං අච්චොදාතන්ති, චතුබ්බිධා වණ්ණනිභා පාතුභවි. තෙනෙව සෙය්යථාපි නාමාති චතස්සො උපමා ආගතා. තත්ථ සුභොති සුන්දරො. ජාතිමාති ජාතිසම්පන්නො. සුපරිකම්මකතොති ධොවනාදිපරිකම්මෙන සුට්ඨු පරිකම්මකතො. පණ්ඩුකම්බලෙ නික්ඛිත්තොති රත්තකම්බලෙ ඨපිතො. එවමෙවන්ති රත්තකම්බලෙ නික්ඛිත්තමණි විය සබ්බා එකප්පහාරෙනෙව විරොචිතුං ආරද්ධා. නික්ඛන්ති අතිරෙකපඤ්චසුවණ්ණෙන කතපිළන්ධනං. තඤ්හි ඝට්ටනමජ්ජනක්ඛමං හොති. ජම්බොනදන්ති මහාජම්බුසාඛාය පවත්තනදියං නිබ්බත්තං, මහාජම්බුඵලරසෙ වා පථවියං පවිට්ඨෙ සුවණ්ණඞ්කුරා උට්ඨහන්ති, තෙන සුවණ්ණෙන කතපිළන්ධනන්තිපි අත්ථො. දක්ඛකම්මාරපුත්තඋක්කාමුඛසුකුසලසම්පහට්ඨන්ති සුකුසලෙන කම්මාරපුත්තෙන උක්කාමුඛෙ පචිත්වා සම්පහට්ඨං. ධාතුවිභඞ්ගෙ (ම. නි. 3.357 ආදයො) අකතභණ්ඩං ගහිතං, ඉධ පන කතභණ්ඩං.

විද්ධෙති දූරීභූතෙ. දෙවෙති ආකාසෙ. නභං අබ්භුස්සක්කමානොති ආකාසං අභිලඞ්ඝන්තො. ඉමිනා ¶ තරුණසූරියභාවො දස්සිතො. සොරතොති ¶ සොරච්චෙන සමන්නාගතො. දන්තොති නිබ්බිසෙවනො. සත්ථුවණ්ණාභතොති ¶ සත්ථාරා ආභතවණ්ණො. සත්ථා හි අට්ඨපරිසමජ්ඣෙ නිසීදිත්වා ‘‘සෙවථ, භික්ඛවෙ, සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානෙ’’තිආදිනා (ම. නි. 3.371) නයෙන ථෙරස්ස වණ්ණං ආහරීති ථෙරො ආභතවණ්ණො නාම හොති. කාලං කඞ්ඛතීති පරිනිබ්බානකාලං පත්ථෙති. ඛීණාසවො හි නෙව මරණං අභිනන්දති, න ජීවිතං පත්ථෙති, දිවසසඞ්ඛෙපං වෙතනං ගහෙත්වා ඨිතපුරිසො විය කාලං පන පත්ථෙති, ඔලොකෙන්තො තිට්ඨතීති අත්ථො. තෙනෙවාහ –

‘‘නාභිනන්දාමි මරණං, නාභිනන්දාමි ජීවිතං;

කාලඤ්ච පටිකඞ්ඛාමි, නිබ්බිසං භතකො යථා’’ති. (ථෙරගා. 1001-1002); නවමං;

10. නානාතිත්ථියසාවකසුත්තවණ්ණනා

111. දසමෙ නානාතිත්ථියසාවකාති තෙ කිර කම්මවාදිනො අහෙසුං, තස්මා දානාදීනි පුඤ්ඤානි කත්වා සග්ගෙ නිබ්බත්තා, තෙ ‘‘අත්තනො අත්තනො සත්ථරි පසාදෙන නිබ්බත්තම්හා’’ති සඤ්ඤිනො හුත්වා ‘‘ගච්ඡාම දසබලස්ස සන්තිකෙ ඨත්වා අම්හාකං සත්ථාරානං වණ්ණං කථෙස්සාමා’’ති ආගන්ත්වා පච්චෙකගාථාහි කථයිංසු. තත්ථ ඡින්දිතමාරිතෙති ඡින්දිතෙ ච මාරිතෙ ච. හතජානීසූති පොථනෙ ච ධනජානීසු ච. පුඤ්ඤං වා පනාති අත්තනො පුඤ්ඤම්පි න සමනුපස්සති, සඞ්ඛෙපතො පුඤ්ඤාපුඤ්ඤානං විපාකො නත්ථීති වදති. ස වෙ විස්සාසමාචික්ඛීති සො – ‘‘එවං කතපාපානම්පි කතපුඤ්ඤානම්පි විපාකො නත්ථී’’ති වදන්තො සත්තානං විස්සාසං අවස්සයං පතිට්ඨං ආචික්ඛති, තස්මා මානනං වන්දනං පූජනං අරහතීති වදති.

තපොජිගුච්ඡායාති කායකිලමථතපෙන පාපජිගුච්ඡනෙන. සුසංවුතත්තොති සමන්නාගතො පිහිතො වා. ජෙගුච්ඡීති තපෙන පාපජිගුච්ඡකො. නිපකොති පණ්ඩිතො. චාතුයාමසුසංවුතොති චාතුයාමෙන සුසංවුතො. චාතුයාමො ¶ නාම සබ්බවාරිවාරිතො ච හොති සබ්බවාරියුත්තො ච සබ්බවාරිධුතො ච සබ්බවාරිඵුටො චාති ඉමෙ චත්තාරො කොට්ඨාසා. තත්ථ සබ්බවාරිවාරිතොති වාරිතසබ්බඋදකො, පටික්ඛිත්තසබ්බසීතොදකොති අත්ථො. සො කිර සීතොදකෙ සත්තසඤ්ඤී හොති ¶ , තස්මා තං න වලඤ්ජෙති. සබ්බවාරියුත්තොති සබ්බෙන පාපවාරණෙන යුතො. සබ්බවාරිධුතොති සබ්බෙන පාපවාරණෙන ධුතපාපො ¶ . සබ්බවාරිඵුටොති සබ්බෙන පාපවාරණෙන ඵුට්ඨො. දිට්ඨං සුතඤ්ච ආචික්ඛන්ති දිට්ඨං ‘‘දිට්ඨං මෙ’’ති සුතං ‘‘සුතං මෙ’’ති ආචික්ඛන්තො, න නිගුහන්තො. න හි නූන කිබ්බිසීති එවරූපො සත්ථා කිබ්බිසකාරකො නාම න හොති.

නානාතිත්ථියෙති සො කිර නානාතිත්ථියානංයෙව උපට්ඨාකො, තස්මා තෙ ආරබ්භ වදති. පකුධකො කාතියානොති පකුධො කච්චායනො. නිගණ්ඨොති නාටපුත්තො. මක්ඛලිපූරණාසෙති මක්ඛලි ච පූරණො ච. සාමඤ්ඤප්පත්තාති සමණධම්මෙ කොටිප්පත්තා. න හි නූන තෙති සප්පුරිසෙහි න දූරෙ, තෙයෙව ලොකෙ සප්පුරිසාති වදති. පච්චභාසීති ‘‘අයං ආකොටකො ඉමෙසං නග්ගනිස්සිරිකානං දසබලස්ස සන්තිකෙ ඨත්වා වණ්ණං කථෙතීති තෙසං අවණ්ණං කථෙස්සාමී’’ති පතිඅභාසීති.

තත්ථ සහාචරිතෙනාති සහ චරිතමත්තෙන. ඡවො සිගාලොති ලාමකො කාලසිගාලො. කොත්ථුකොති තස්සෙව වෙවචනං. සඞ්කස්සරාචාරොති ආසඞ්කිතසමාචාරො. න සතං සරික්ඛොති පණ්ඩිතානං සප්පුරිසානං සදිසො න හොති, කිං ත්වං කාලසිගාලසදිසෙ තිත්ථියෙ සීහෙ කරොසීති?

අන්වාවිසිත්වාති ‘‘අයං එවරූපානං සත්ථාරානං අවණ්ණං කථෙති, තෙනෙව නං මුඛෙන වණ්ණං කථාපෙස්සාමී’’ති චින්තෙත්වා තස්ස සරීරෙ අනුආවිසි අධිමුච්චි, එවං අන්වාවිසිත්වා. ආයුත්තාති තපොජිගුච්ඡනෙ යුත්තපයුත්තා. පාලයං පවිවෙකියන්ති පවිවෙකං පාලයන්තා. තෙ කිර ‘‘න්හාපිතපවිවෙකං පාලෙස්සාමා’’ති ¶ සයං කෙසෙ ලුඤ්චන්ති. ‘‘චීවරපවිවෙකං පාතෙස්සාමා’’ති නග්ගා විචරන්ති. ‘‘පිණ්ඩපාතපවිවෙකං පාලෙස්සාමා’’ති සුනඛා විය භූමියං වා භුඤ්ජන්ති හත්ථෙසු වා. ‘‘සෙනාසනපවිවෙකං පාලෙස්සාමා’’ති කණ්ටකසෙය්යාදීනි කප්පෙන්ති. රූපෙ නිවිට්ඨාති තණ්හාදිට්ඨීහි රූපෙ පතිට්ඨිතා. දෙවලොකාභිනන්දිනොති දෙවලොකපත්ථනකාමා. මාතියාති මච්චා, තෙ වෙ මච්චා පරලොකත්ථාය සම්මා අනුසාසන්තීති වදති.

ඉති ¶ විදිත්වාති ‘‘අයං පඨමං එතෙසං අවණ්ණං කථෙත්වා ඉදානි වණ්ණං කථෙති, කො නු ඛො එසො’’ති ආවජ්ජෙන්තො ජානිත්වාව. යෙ චන්තලික්ඛස්මිං පභාසවණ්ණාති යෙ අන්තලික්ඛෙ චන්දොභාසසූරියොභාසසඤ්ඣාරාගඉන්දධනුතාරකරූපානං පභාසවණ්ණා. සබ්බෙව තෙ තෙති සබ්බෙව තෙ තයා. නමුචීති මාරං ආලපති. ආමිසංව මච්ඡානං වධාය ඛිත්තාති යථා මච්ඡානං වධත්ථාය බළිසලග්ගං ¶ ආමිසං ඛිපති, එවං තයා පසංසමානෙන එතෙ රූපා සත්තානං වධාය ඛිත්තාති වදති.

මාණවගාමියොති අයං කිර දෙවපුත්තො බුද්ධුපට්ඨාකො. රාජගහීයානන්ති රාජගහපබ්බතානං. සෙතොති කෙලාසො. අඝගාමිනන්ති ආකාසගාමීනං. උදධිනන්ති උදකනිධානානං. ඉදං වුත්තං හොති – යථා රාජගහීයානං පබ්බතානං විපුලො සෙට්ඨො, හිමවන්තපබ්බතානං කෙලාසො, ආකාසගාමීනං ආදිච්චො, උදකනිධානානං සමුද්දො, නක්ඛත්තානං චන්දො, එවං සදෙවකස්ස ලොකස්ස බුද්ධො සෙට්ඨොති. දසමං.

දෙවපුත්තසංයුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.