📜

8. වඞ්ගීසසංයුත්තං

1. නික්ඛන්තසුත්තවණ්ණනා

209. වඞ්ගීසසංයුත්තස්ස පඨමෙ අග්ගාළවෙ චෙතියෙති ආළවියං අග්ගචෙතියෙ. අනුප්පන්නෙ බුද්ධෙ අග්ගාළවගොතමකාදීනි යක්ඛනාගාදීනං භවනානි, චෙතියානි අහෙසුං. උප්පන්නෙ බුද්ධෙ තානි අපනෙත්වා මනුස්සා විහාරෙ කරිංසු. තෙසං තානෙව නාමානි ජාතානි. නිග්රොධකප්පෙනාති නිග්රොධරුක්ඛමූලවාසිනා කප්පත්ථෙරෙන. ඔහිය්යකොති ඔහීනකො. විහාරපාලොති සො කිර තදා අවස්සිකො හොති පත්තචීවරග්ගහණෙ අකොවිදො. අථ නං ථෙරා භික්ඛූ – ‘‘ආවුසො, ඉමානි ඡත්තුපාහනකත්තරයට්ඨිආදීනි ඔලොකෙන්තො නිසීදා’’ති විහාරරක්ඛකං කත්වා පිණ්ඩාය පවිසිංසු. තෙන වුත්තං ‘‘විහාරපාලො’’ති. සමලඞ්කරිත්වාති අත්තනො විභවානුරූපෙන අලඞ්කාරෙන අලඞ්කරිත්වා. චිත්තං අනුද්ධංසෙතීති කුසලචිත්තං විද්ධංසෙති විනාසෙති. තං කුතෙත්ථ ලබ්භාති එතස්මිං රාගෙ උප්පන්නෙ තං කාරණං කුතො ලබ්භා. යං මෙ පරොති යෙන මෙ කාරණෙන අඤ්ඤො පුග්ගලො වා ධම්මො වා අනභිරතිං විනොදෙත්වා ඉදානෙව අභිරතිං උප්පාදෙය්ය ආචරියුපජ්ඣායාපි මං විහාරෙ ඔහාය ගතා.

අගාරස්මාති අගාරතො නික්ඛන්තං. අනගාරියන්ති පබ්බජ්ජං උපගතන්ති අත්ථො. කණ්හතොති කණ්හපක්ඛතො මාරපක්ඛතො ආධාවන්ති. උග්ගපුත්තාති උග්ගතානං පුත්තා මහෙසක්ඛා රාජඤ්ඤභූතා. දළ්හධම්මිනොති දළ්හධනුනො, උත්තමප්පමාණං ආචරියධනුං ධාරයමානා. සහස්සං අපලායිනන්ති යෙ තෙ සමන්තා සරෙහි පරිකිරෙය්යුං, තෙසං අපලායීනං සඞ්ඛං දස්සෙන්තො ‘‘සහස්ස’’න්ති ආහ. එතතොභිය්යොති එතස්මා සහස්සා අතිරෙකතරා. නෙව මං බ්යාධයිස්සන්තීති මං චාලෙතුං න සක්ඛිස්සන්ති. ධම්මෙ සම්හි පතිට්ඨිතන්ති අනභිරතිං විනොදෙත්වා අභිරතිං උප්පාදනසමත්ථෙ සකෙ සාසනධම්මෙ පතිට්ඨිතං. ඉදං වුත්තං හොති – ඉස්සාසසහස්සෙ තාව සමන්තා සරෙහි පරිකිරන්තෙ සික්ඛිතො පුරිසො දණ්ඩකං ගහෙත්වා සබ්බෙ සරෙ සරීරෙ අපතමානෙ අන්තරාව පහරිත්වා පාදමූලෙ පාතෙති. තත්ථ එකොපි ඉස්සාසො ද්වෙ සරෙ එකතො න ඛිපති, ඉමා පන ඉත්ථියො රූපාරම්මණාදිවසෙන පඤ්ච පඤ්ච සරෙ එකතො ඛිපන්ති. එවං ඛිපන්තියො එතා සචෙපි අතිරෙකසහස්සා හොන්ති, නෙව මං චාලෙතුං සක්ඛිස්සන්තීති.

සක්ඛී හි මෙ සුතං එතන්ති මයා හි සම්මුඛා එතං සුතං. නිබ්බානගමනං මග්ගන්ති විපස්සනං සන්ධායාහ. සො හි නිබ්බානස්ස පුබ්බභාගමග්ගො, ලිඞ්ගවිපල්ලාසෙන පන ‘‘මග්ග’’න්ති ආහ. තත්ථ මෙති තස්මිං මෙ අත්තනො තරුණවිපස්සනාසඞ්ඛාතෙ නිබ්බානගමනමග්ගෙ මනො නිරතො. පාපිමාති කිලෙසං ආලපති. මච්චූතිපි තමෙව ආලපති. න මෙ මග්ගම්පි දක්ඛසීති යථා මෙ භවයොනිආදීසු ගතමග්ගම්පි න පස්සසි, තථා කරිස්සාමීති. පඨමං.

2. අරතීසුත්තවණ්ණනා

210. දුතියෙ නික්ඛමතීති විහාරා නික්ඛමති. අපරජ්ජු වා කාලෙති දුතියදිවසෙ වා භික්ඛාචාරකාලෙ. විහාරගරුකො කිරෙස ථෙරො. අරතිඤ්ච රතිඤ්චාති සාසනෙ අරතිං කාමගුණෙසු ච රතිං. සබ්බසො ගෙහසිතඤ්ච විතක්කන්ති පඤ්චකාමගුණගෙහනිස්සිතං පාපවිතක්කඤ්ච සබ්බාකාරෙන පහාය. වනථන්ති කිලෙසමහාවනං. කුහිඤ්චීති කිස්මිඤ්චි ආරම්මණෙ. නිබ්බනථොති නික්කිලෙසවනො. අරතොති තණ්හාරතිරහිතො.

පථවිඤ්ච වෙහාසන්ති පථවිට්ඨිතඤ්ච ඉත්ථිපුරිසවත්ථාලඞ්කාරාදිවණ්ණං, වෙහාසට්ඨකඤ්ච චන්දසූරියොභාසාදි. රූපගතන්ති රූපමෙව. ජගතොගධන්ති ජගතියා ඔගධං, අන්තොපථවියං නාගභවනගතන්ති අත්ථො. පරිජීයතීති පරිජීරති. සබ්බමනිච්චන්ති සබ්බං තං අනිච්චං. අයං ථෙරස්ස මහාවිපස්සනාති වදන්ති. එවං සමච්චාති එවං සමාගන්ත්වා. චරන්ති මුතත්තාති විඤ්ඤාතත්තභාවා විහරන්ති.

උපධීසූති ඛන්ධකිලෙසාභිසඞ්ඛාරෙසු. ගධිතාති ගිද්ධා. දිට්ඨසුතෙති චක්ඛුනා දිට්ඨෙ රූපෙ, සොතෙන සුතෙ සද්දෙ. පටිඝෙ ච මුතෙ චාති එත්ථ පටිඝපදෙන ගන්ධරසා ගහිතා, මුතපදෙන ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං . යො එත්ථ න ලිම්පතීති යො එතෙසු පඤ්චකාමගුණෙසු තණ්හාදිට්ඨිලෙපෙහි න ලිම්පති.

අථ සට්ඨිනිස්සිතා සවිතක්කා, පුථූ ජනතාය අධම්මා නිවිට්ඨාති අථ ඡ ආරම්මණනිස්සිතා පුථූ අධම්මවිතක්කා ජනතාය නිවිට්ඨාති අත්ථො. නච වග්ගගතස්ස කුහිඤ්චීති තෙසං වසෙන න කත්ථචි කිලෙසවග්ගගතො භවෙය්ය. නො පන දුට්ඨුල්ලභාණීති දුට්ඨුල්ලවචනභාණීපි න සියා. ස භික්ඛූති සො එවංවිධො භික්ඛු නාම හොති.

දබ්බොති දබ්බජාතිකො පණ්ඩිතො. චිරරත්තසමාහිතොති දීඝරත්තං සමාහිතචිත්තො. නිපකොති නෙපක්කෙන සමන්නාගතො පරිණතපඤ්ඤො. අපිහාලූති නිත්තණ්හො. සන්තං පදන්ති නිබ්බානං. අජ්ඣගමා මුනීති අධිගතො මුනි. පටිච්ච පරිනිබ්බුතො කඞ්ඛති කාලන්ති නිබ්බානං පටිච්ච කිලෙසපරිනිබ්බානෙන පරිනිබ්බුතො පරිනිබ්බානකාලං ආගමෙති. දුතියං.

3. පෙසලසුත්තවණ්ණනා

211. තතියෙ අතිමඤ්ඤතීති ‘‘කිං ඉමෙ මහල්ලකා? න එතෙසං පාළි, න අට්ඨකථා, න පදබ්යඤ්ජනමධුරතා, අම්හාකං පන පාළිපි අට්ඨකථාපි නයසතෙන නයසහස්සෙන උපට්ඨාතී’’ති අතික්කමිත්වා මඤ්ඤති. ගොතමාති ගොතමබුද්ධසාවකත්තා අත්තානං ආලපති. මානපථන්ති මානාරම්මණඤ්චෙව මානසහභුනො ච ධම්මෙ. විප්පටිසාරීහුවාති විප්පටිසාරී අහුවා, අහොසීති අත්ථො. මග්ගජිනොති මග්ගෙන ජිතකිලෙසො. කිත්තිඤ්ච සුඛඤ්චාති වණ්ණභණනඤ්ච කායිකචෙතසිකසුඛඤ්ච. අඛිලොධ පධානවාති අඛිලො ඉධ පධානවා වීරියසම්පන්නො. විසුද්ධොති විසුද්ධො භවෙය්ය. අසෙසන්ති නිස්සෙසං නවවිධං. විජ්ජායන්තකරොති විජ්ජාය කිලෙසානං අන්තකරො. සමිතාවීති රාගාදීනං සමිතතාය සමිතාවී. තතියං.

4. ආනන්දසුත්තවණ්ණනා

212. චතුත්ථෙ රාගොති ආයස්මා ආනන්දො මහාපුඤ්ඤො සම්භාවිතො, තං රාජරාජමහාමත්තාදයො නිමන්තෙත්වා අන්තොනිවෙසනෙ නිසීදාපෙන්ති. සබ්බාලඞ්කාරපටිමණ්ඩිතාපි ඉත්ථියො ථෙරං උපසඞ්කමිත්වා වන්දිත්වා තාලවණ්ටෙන බීජෙන්ති, උපනිසීදිත්වා පඤ්හං පුච්ඡන්ති ධම්මං සුණන්ති. තත්ථ ආයස්මතො වඞ්ගීසස්ස නවපබ්බජිතස්ස ආරම්මණං පරිග්ගහෙතුං අසක්කොන්තස්ස ඉත්ථිරූපාරම්මණෙ රාගො චිත්තං අනුද්ධංසෙති. සො සද්ධාපබ්බජිතත්තා උජුජාතිකො කුලපුත්තො ‘‘අයං මෙ රාගො වඩ්ඪිත්වා දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකං අත්ථං නාසෙය්යා’’ති චින්තෙත්වා අනන්තරං නිසින්නොව ථෙරස්ස අත්තානං ආවිකරොන්තො කාමරාගෙනාතිආදිමාහ.

තත්ථ නිබ්බාපනන්ති රාගනිබ්බානකාරණං. විපරියෙසාති විපල්ලාසෙන. සුභං රාගූපසඤ්හිතන්ති රාගට්ඨානියං ඉට්ඨාරම්මණං. පරතො පස්සාති අනිච්චතො පස්ස. මා ච අත්තතොති අත්තතො මා පස්ස. කායගතා ත්යත්ථූති කායගතා තෙ අත්ථු. අනිමිත්තඤ්ච භාවෙහීති නිච්චාදීනං නිමිත්තානං උග්ඝාටිතත්තා විපස්සනා අනිමිත්තා නාම, තං භාවෙහීති වදති. මානාභිසමයාති මානස්ස දස්සනාභිසමයා චෙව පහානාභිසමයා ච. උපසන්තොති රාගාදිසන්තතාය උපසන්තො. චතුත්ථං.

5. සුභාසිතසුත්තවණ්ණනා

213. පඤ්චමෙ අඞ්ගෙහීති කාරණෙහි, අවයවෙහි වා. මුසාවාදාවෙරමණිආදීනි හි චත්තාරි සුභාසිතවාචාය කාරණානි, සච්චවචනාදයො චත්තාරො අවයවා. කාරණත්ථෙ ච අඞ්ගසද්දෙ ‘‘චතූහී’’ති නිස්සක්කවචනං හොති, අවයවත්ථෙ කරණවචනං. සමන්නාගතාති සමනුආගතා පවත්තා යුත්තා ච. වාචාති සමුල්ලපනවාචා, යා ‘‘වාචා ගිරා බ්යප්පථො’’ති (ධ. ස. 636) ච, ‘‘නෙලා කණ්ණසුඛා’’ති (දී. නි. 1.9) ච ආගතා. ‘‘යා පන වාචාය චෙ කතං කම්ම’’න්ති එවං විඤ්ඤත්ති ච ‘‘යා චතූහි වචීදුච්චරිතෙහි ආරති…පෙ… අයං වුච්චති සම්මාවාචා’’ති (විභ. 206) එවං විරති ච, ‘‘ඵරුසවාචා, භික්ඛවෙ, ආසෙවිතා භාවිතා බහුලීකතා නිරයසංවත්තනිකා හොතී’’ති (අ. නි. 8.40) එවං චෙතනා ච වාචාති ආගතා, න සා ඉධ අධිප්පෙතා. කස්මා? අභාසිතබ්බතො. සුභාසිතාති සුට්ඨු භාසිතා. තෙනස්සා අත්ථාවහතං දීපෙති. නො දුබ්භාසිතාති න දුට්ඨු භාසිතා. තෙනස්සා අනත්ථාවහනපහානතං දීපෙති. අනවජ්ජාති රාගාදිවජ්ජරහිතා. ඉමිනාස්සා කාරණසුද්ධිං චතුදොසාභාවඤ්ච දීපෙති. අනනුවජ්ජාති අනුවාදවිමුත්තා . ඉමිනාස්සා සබ්බාකාරසම්පත්තිං දීපෙති. විඤ්ඤූනන්ති පණ්ඩිතානං. තෙන නින්දාපසංසාසු බාලා අප්පමාණාති දීපෙති.

සුභාසිතංයෙවභාසතීති පුග්ගලාධිට්ඨානාය දෙසනාය චතූසු වාචඞ්ගෙසු අඤ්ඤතරනිද්දොසවචනමෙතං. නො දුබ්භාසිතන්ති තස්සෙව වාචඞ්ගස්ස පටිපක්ඛභාසනනිවාරණං. නො දුබ්භාසිතන්ති ඉමිනා මිච්ඡාවාචප්පහානං දීපෙති. සුභාසිතන්ති ඉමිනා පහීනමිච්ඡාවාචෙන භාසිතබ්බවචනලක්ඛණං. අඞ්ගපරිදීපනත්ථං පනෙත්ථ අභාසිතබ්බං පුබ්බෙ අවත්වා භාසිතබ්බමෙවාහ. එස නයො ධම්මංයෙවාතිආදීසුපි. එත්ථ ච පඨමෙන පිසුණදොසරහිතං සමග්ගකරණං වචනං වුත්තං, දුතියෙන සම්ඵප්පලාපදොසරහිතං ධම්මතො අනපෙතං මන්තාවචනං, ඉතරෙහි ද්වීහි ඵරුසාලිකරහිතානි පියසච්චවචනානි. ඉමෙහි ඛොති ආදිනා තානි අඞ්ගානි පච්චක්ඛතො දස්සෙන්තො තං වාචං නිගමෙති. යඤ්ච අඤ්ඤෙ පටිඤ්ඤාදීහි අවයවෙහි, නාමාදීහි පදෙහි, ලිඞ්ගවචනවිභත්තිකාලකාරකසම්පත්තීහි ච සමන්නාගතං මුසාවාදාදිවාචම්පි සුභාසිතන්ති මඤ්ඤන්ති, තං පටිසෙධෙති. අවයවාදිසමන්නාගතාපි හි තථාරූපී වාචා දුබ්භාසිතාව හොති අත්තනො ච පරෙසඤ්ච අනත්ථාවහත්තා. ඉමෙහි පන චතූහඞ්ගෙහි සමන්නාගතා සචෙපි මිලක්ඛුභාසාපරියාපන්නා ඝටචෙටිකාගීතිකපරියාපන්නාපි හොති, තථාපි සුභාසිතාව ලොකියලොකුත්තරහිතසුඛාවහත්තා. තථා හි මග්ගපස්සෙ සස්සං රක්ඛන්තියා සීහළචෙටිකාය සීහළකෙනෙව ජාතිජරාමරණයුත්තං ගීතිකං ගායන්තියා සද්දං සුත්වා මග්ගං ගච්ඡන්තා සට්ඨිමත්තා විපස්සකා භික්ඛූ අරහත්තං පාපුණිංසු. තථා තිස්සො නාම ආරද්ධවිපස්සකො භික්ඛු පදුමසරසමීපෙන ගච්ඡන්තො පදුමසරෙ පදුමානි භඤ්ජිත්වා –

‘‘පාතොව ඵුල්ලිතකොකනදං, සූරියාලොකෙන භිජ්ජියතෙ;

එවං මනුස්සත්තං ගතා සත්තා, ජරාභිවෙගෙන මද්දියන්තී’’ති. –

ඉමං ගීතිකං ගායන්තියා චෙටිකාය සුත්වා අරහත්තං පත්තො.

බුද්ධන්තරෙපි අඤ්ඤතරො පුරිසො සත්තහි පුත්තෙහි සද්ධිං අටවිතො ආගම්ම අඤ්ඤතරාය ඉත්ථියා මුසලෙන තණ්ඩුලෙ කොට්ටෙන්තියා –

‘‘ජරාය පරිමද්දිතං එතං, මිලාතඡවිචම්මනිස්සිතං;

මරණෙන භිජ්ජති එතං, මච්චුස්ස ඝාසමාමිසං.

‘‘කිමීනං ආලයං එතං, නානාකුණපෙන පූරිතං;

අසුචිස්ස භාජනං එතං, කදලික්ඛන්ධසමං ඉද’’න්ති. –

ඉමං ගීතිකං සුත්වා පච්චවෙක්ඛන්තො සහ පුත්තෙහි පච්චෙකබොධිං පත්තො. එවං ඉමෙහි චතූහි අඞ්ගෙහි සමන්නාගතා වාචා සචෙපි මිලක්ඛුභාසාපරියාපන්නා ඝටචෙටිකාගීතිකපරියාපන්නාපි හොති, තථාපි සුභාසිතාති වෙදිතබ්බා. සුභාසිතත්තා එව ච අනවජ්ජා ච අනනුවජ්ජා ච විඤ්ඤූනං අත්ථත්ථිකානං අත්ථපටිසරණානං, නො බ්යඤ්ජනපටිසරණානන්ති.

සාරුප්පාහීති අනුච්ඡවිකාහි. අභිත්ථවීති පසංසි. න තාපයෙති විප්පටිසාරෙන න තාපෙය්ය න විබාධෙය්ය. පරෙති පරෙහි භින්දන්තො නාභිභවෙය්ය න බාධෙය්ය. ඉති ඉමාය ගාථාය අපිසුණවාචාවසෙන භගවන්තං ථොමෙති. පටිනන්දිතාති පියායිතා. යං අනාදායාති යං වාචං භාසන්තො පරෙසං පාපානි අප්පියානි ඵරුසවචනානි අනාදාය අත්ථබ්යඤ්ජනමධුරං පියමෙව භාසති, තං වාචං භාසෙය්යාති පියවාචාවසෙන අභිත්ථවි.

අමතාති සාධුභාවෙන අමතසදිසා. වුත්තම්පි හෙතං – ‘‘සච්චං හවෙ සාදුතරං රසාන’’න්ති (සං. නි. 1.246) නිබ්බානාමතපච්චයත්තා වා අමතා. එස ධම්මො සනන්තනොති යා අයං සච්චවාචා නාම, එස පොරාණො ධම්මො චරියා පවෙණී. ඉදමෙව හි පොරාණානං ආචිණ්ණං, න තෙ අලිකං භාසිංසු. තෙනෙවාහ – සච්චෙ අත්ථෙ ච ධම්මෙ ච, ආහු සන්තො පතිට්ඨිතාති.

තත්ථ සච්චෙ පතිට්ඨිතත්තාව අත්තනො ච පරෙසඤ්ච අත්ථෙ පතිට්ඨිතා, අත්ථෙ පතිට්ඨිතත්තා එව ධම්මෙ පතිට්ඨිතා හොන්තීති වෙදිතබ්බා. සච්චවිසෙසනමෙව වා එතං. ඉදං හි වුත්තං හොති – සච්චෙ පතිට්ඨිතා, කීදිසෙ? අත්ථෙ ච ධම්මෙ ච, යං පරෙසං අත්ථතො අනපෙතත්තා අත්ථං අනුපරොධකරං , ධම්මතො අනපෙතත්තා ධම්මං ධම්මිකමෙව අත්ථං සාධෙතීති. ඉති ඉමාය ගාථාය සච්චවචනවසෙන අභිත්ථවි.

ඛෙමන්ති අභයං නිරුපද්දවං. කෙන කාරණෙනාති චෙ. නිබ්බානපත්තියා දුක්ඛස්සන්තකිරියාය, යස්මා කිලෙසනිබ්බානං පාපෙති, වට්ටදුක්ඛස්ස ච අන්තකිරියාය සංවත්තතීති අත්ථො. අථ වා යං බුද්ධො නිබ්බානපත්තියා දුක්ඛස්සන්තකිරියායාති ද්වින්නං නිබ්බානධාතූනං අත්ථාය ඛෙමමග්ගප්පකාසනතො ඛෙමං වාචං භාසති, සා වෙ වාචානමුත්තමාති සා වාචා සබ්බවාචානං සෙට්ඨාති එවමෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. ඉති ඉමාය ගාථාය මන්තාවචනවසෙන භගවන්තං අභිත්ථවන්තො අරහත්තනිකූටෙන දෙසනං නිට්ඨපෙසීති. පඤ්චමං.

6. සාරිපුත්තසුත්තවණ්ණනා

214. ඡට්ඨෙ පොරියාති අක්ඛරාදිපරිපුණ්ණාය. විස්සට්ඨායාති අවිබද්ධාය අපලිබුද්ධාය. ධම්මසෙනාපතිස්ස හි කථෙන්තස්ස පිත්තාදීනං වසෙන අපලිබුද්ධවචනං හොති, අයදණ්ඩෙන පහතකංසතාලතො සද්දො විය නිච්ඡරති. අනෙලගලායාති අනෙලාය අගලාය නිද්දොසාය චෙව අක්ඛලිතපදබ්යඤ්ජනාය ච. ථෙරස්ස හි කථයතො පදං වා බ්යඤ්ජනං වා න පරිහායති. අත්ථස්ස විඤ්ඤාපනියාති අත්ථස්ස විඤ්ඤාපනසමත්ථාය. භික්ඛුනන්ති භික්ඛූනං.

සංඛිත්තෙනපීති ‘‘චත්තාරිමානි, ආවුසො, අරියසච්චානි. කතමානි චත්තාරි? දුක්ඛං අරියසච්චං…පෙ… ඉමානි ඛො, ආවුසො, චත්තාරි අරියසච්චානි, තස්මාතිහ, ආවුසො, ඉදං දුක්ඛං අරියසච්චන්ති යොගො කරණීයො’’ති (සං. නි. 5.1096-1098) එවං සංඛිත්තෙනපි දෙසෙති. විත්ථාරෙනපීති ‘‘කතමං, ආවුසො, දුක්ඛං අරියසච්ච’’න්තිආදිනා (ම. නි. 3.373) නයෙන තානෙව විභජන්තො විත්ථාරෙනපි භාසති. ඛන්ධාදිදෙසනාසුපි එසෙව නයො. සාළිකායිව නිග්ඝොසොති යථා මධුරං අම්බපක්කං සායිත්වා පක්ඛෙහි වාතං දත්වා මධුරස්සරං නිච්ඡාරෙන්තියා සාළිකසකුණියා නිග්ඝොසො, එවං ථෙරස්ස ධම්මං කථෙන්තස්ස මධුරො නිග්ඝොසො හොති. පටිභානං උදීරයීති සමුද්දතො ඌමියො විය අනන්තං පටිභානං උට්ඨහති. ඔධෙන්තීති ඔදහන්ති. ඡට්ඨං.

7. පවාරණාසුත්තවණ්ණනා

215. සත්තමෙ තදහූති තස්මිං අහු, තස්මිං දිවසෙති අත්ථො. උපවසන්ති එත්ථාති උපොසථො. උපවසන්තීති ච සීලෙන වා අනසනෙන වා උපෙතා හුත්වා වසන්තීති අත්ථො. සො පනෙස උපොසථදිවසො අට්ඨමීචාතුද්දසීපන්නරසීභෙදෙන තිවිධො, තස්මා සෙසද්වයනිවාරණත්ථං පන්නරසෙති වුත්තං. පවාරණායාති වස්සං-වුට්ඨ-පවාරණාය. විසුද්ධිපවාරණාතිපි එතිස්සාව නාමං. නිසින්නො හොතීති සායන්හසමයෙ සම්පත්තපරිසාය කාලයුත්තං ධම්මං දෙසෙත්වා උදකකොට්ඨකෙ ගත්තානි පරිසිඤ්චිත්වා නිවත්ථනිවාසනො එකංසං සුගතමහාචීවරං කත්වා මජ්ඣිමත්ථම්භං නිස්සාය පඤ්ඤත්තෙ වරබුද්ධාසනෙ පුරත්ථිමදිසාය උට්ඨහතො චන්දමණ්ඩලස්ස සිරිං සිරියා අභිභවමානො නිසින්නො හොති. තුණ්හීභූතං තුණ්හීභූතන්ති යතො යතො අනුවිලොකෙති, තතො තතො තුණ්හීභූතමෙව. තත්ථ හි එකභික්ඛුස්සාපි හත්ථකුක්කුච්චං වා පාදකුක්කුච්චං වා නත්ථි, සබ්බෙ නිරවා සන්තෙන ඉරියාපථෙන නිසීදිංසු. අනුවිලොකෙත්වාති දිස්සමානපඤ්චපසාදෙහි නෙත්තෙහි අනුවිලොකෙත්වා. හන්දාති වොස්සග්ගත්ථෙ නිපාතො. න ච මෙ කිඤ්චි ගරහථාති එත්ථ න ච කිඤ්චීති පුච්ඡනත්ථෙ න-කාරො. කිං මෙ කිඤ්චි ගරහථ? යදි ගරහථ, වදථ, ඉච්ඡාපෙමි වො වත්තුන්ති අත්ථො. කායිකං වා වාචසිකං වාති ඉමිනා කායවචීද්වාරානෙව පවාරෙති, න මනොද්වාරං. කස්මා? අපාකටත්තා. කායවචීද්වාරෙසු හි දොසො පාකටො හොති, න මනොද්වාරෙ. ‘‘එකමඤ්චෙ සයතොපි හි කිං චින්තෙසී’’ති? පුච්ඡිත්වා චිත්තාචාරං ජානාති. ඉති මනොද්වාරං අපාකටත්තා න පවාරෙති, නො අපරිසුද්ධත්තා. බොධිසත්තභූතස්සාපි හි තස්ස භූරිදත්තඡද්දන්තසඞ්ඛපාලධම්මපාලාදිකාලෙ මනොද්වාරං පරිසුද්ධං, ඉදානෙත්ථ වත්තබ්බමෙව නත්ථි.

එතදවොචාති ධම්මසෙනාපතිට්ඨානෙ ඨිතත්තා භික්ඛුසඞ්ඝස්ස භාරං වහන්තො එතං අවොච. න ඛො මයං, භන්තෙති, භන්තෙ, මයං භගවතො න කිඤ්චි ගරහාම. කායිකං වා වාචසිකං වාති ඉදං චතුන්නං අරක්ඛියතං සන්ධාය ථෙරො ආහ. භගවතො හි චත්තාරි අරක්ඛියානි. යථාහ –

‘‘චත්තාරිමානි , භික්ඛවෙ, තථාගතස්ස අරක්ඛියානි. කතමානි චත්තාරි? පරිසුද්ධකායසමාචාරො, භික්ඛවෙ, තථාගතො, නත්ථි තථාගතස්ස කායදුච්චරිතං, යං තථාගතො රක්ඛෙය්ය ‘මා මෙ ඉදං පරො අඤ්ඤාසී’ති. පරිසුද්ධවචීසමාචාරො, භික්ඛවෙ, තථාගතො, නත්ථි තථාගතස්ස වචීදුච්චරිතං, යං තථාගතො රක්ඛෙය්ය, ‘මා මෙ ඉදං පරො අඤ්ඤාසී’ති. පරිසුද්ධමනොසමාචාරො, භික්ඛවෙ, තථාගතො, නත්ථි තථාගතස්ස මනොදුච්චරිතං, යං තථාගතො රක්ඛෙය්ය, ‘මා මෙ ඉදං පරො අඤ්ඤාසී’ති. පරිසුද්ධාජීවො, භික්ඛවෙ, තථාගතො, නත්ථි තථාගතස්ස මිච්ඡාආජීවො, යං තථාගතො රක්ඛෙය්ය ‘‘මා මෙ ඉදං පරො අඤ්ඤාසී’’ති (අ. නි. 7.58).

ඉදානි භගවතො යථාභූතගුණෙ කථෙන්තො භගවා හි, භන්තෙතිආදිමාහ. තත්ථ අනුප්පන්නස්සාති කස්සපසම්මාසම්බුද්ධතො පට්ඨාය අඤ්ඤෙන සමණෙන වා බ්රාහ්මණෙන වා අනුප්පාදිතපුබ්බස්ස. අසඤ්ජාතස්සාති ඉදං අනුප්පන්නවෙවචනමෙව. අනක්ඛාතස්සාති අඤ්ඤෙන අදෙසිතස්ස. පච්ඡා සමන්නාගතාති පඨමගතස්ස භගවතො පච්ඡා සමනුආගතා. ඉති ථෙරො යස්මා සබ්බෙපි භගවතො සීලාදයො ගුණා අරහත්තමග්ගමෙව නිස්සාය ආගතා, තස්මා අරහත්තමග්ගමෙව නිස්සාය ගුණං කථෙසි. තෙන සබ්බගුණා කථිතාව හොන්ති. අහඤ්ච ඛො, භන්තෙති ඉදං ථෙරො සදෙවකෙ ලොකෙ අග්ගපුග්ගලස්ස අත්තනො චෙව සඞ්ඝස්ස ච කායිකවාචසිකං පවාරෙන්තො ආහ.

පිතරාපවත්තිතන්ති චක්කවත්තිම්හි කාලඞ්කතෙ වා පබ්බජිතෙ වා සත්තාහච්චයෙන චක්කං අන්තරධායති, තතො දසවිධං ද්වාදසවිධං චක්කවත්තිවත්තං පූරෙත්වා නිසින්නස්ස පුත්තස්ස අඤ්ඤං පාතුභවති, තං සො පවත්තෙති. රතනමයත්තා පන සදිසට්ඨෙන තදෙව වත්තං කත්වා ‘‘පිතරා පවත්තිත’’න්ති වුත්තං. යස්මා වා සො ‘‘අප්පොස්සුක්කො ත්වං, දෙව, හොහි, අහමනුසාසිස්සාමී’’ති ආහ, තස්මා පිතරා පවත්තිතං ආණාචක්කං අනුප්පවත්තෙති නාම. සම්මදෙව අනුප්පවත්තෙසීති සම්මා නයෙන හෙතුනා කාරණෙනෙව අනුප්පවත්තෙසි. භගවා හි චතුසච්චධම්මං කථෙති, ථෙරො තමෙව අනුකථෙති, තස්මා එවමාහ. උභතොභාගවිමුත්තාති ද්වීහි භාගෙහි විමුත්තා , අරූපාවචරසමාපත්තියා රූපකායතො විමුත්තා, අග්ගමග්ගෙන නාමකායතොති. පඤ්ඤාවිමුත්තාති පඤ්ඤාය විමුත්තා තෙවිජ්ජාදිභාවං අප්පත්තා ඛීණාසවා.

විසුද්ධියාති විසුද්ධත්ථාය. සංයොජනබන්ධනච්ඡිදාති සංයොජනසඞ්ඛාතෙ චෙව බන්ධනසඞ්ඛාතෙ ච කිලෙසෙ ඡින්දිත්වා ඨිතා. විජිතසඞ්ගාමන්ති විජිතරාගදොසමොහසඞ්ගාමං, මාරබලස්ස විජිතත්තාපි විජිතසඞ්ගාමං. සත්ථවාහන්ති අට්ඨඞ්ගිකමග්ගරථෙ ආරොපෙත්වා වෙනෙය්යසත්ථං වාහෙති සංසාරකන්තාරං උත්තාරෙතීති භගවා සත්ථවාහො, තං සත්ථවාහං. පලාපොති අන්තොතුච්ඡො දුස්සීලො. ආදිච්චබන්ධුනන්ති ආදිච්චබන්ධුං සත්ථාරං දසබලං වන්දාමීති වදති. සත්තමං.

8. පරොසහස්සසුත්තවණ්ණනා

216. අට්ඨමෙ පරොසහස්සන්ති අතිරෙකසහස්සං. අකුතොභයන්ති නිබ්බානෙ කුතොචි භයං නත්ථි, නිබ්බානප්පත්තස්ස වා කුතොචි භයං නත්ථීති නිබ්බානං අකුතොභයං නාම. ඉසීනං ඉසිසත්තමොති විපස්සිතො පට්ඨාය ඉසීනං සත්තමකො ඉසි.

කිං නු තෙ වඞ්ගීසාති ඉදං භගවා අත්ථුප්පත්තිවසෙන ආහ. සඞ්ඝමජ්ඣෙ කිර කථා උදපාදි ‘‘වඞ්ගීසත්ථෙරො විස්සට්ඨවත්තො , නෙව උද්දෙසෙ, න පරිපුච්ඡාය, න යොනිසොමනසිකාරෙ කම්මං කරොති, ගාථා බන්ධන්තො චුණ්ණියපදානි කරොන්තො විචරතී’’ති. අථ භගවා චින්තෙසි – ‘‘ඉමෙ භික්ඛූ වඞ්ගීසස්ස පටිභානසම්පත්තිං න ජානන්ති, චින්තෙත්වා චින්තෙත්වා වදතීති මඤ්ඤන්ති, පටිභානසම්පත්තිමස්ස ජානාපෙස්සාමී’’ති චින්තෙත්වා, ‘‘කිං නු තෙ වඞ්ගීසා’’තිආදිමාහ.

උම්මග්ගපථන්ති අනෙකානි කිලෙසුම්මුජ්ජනසතානි, වට්ටපථත්තා පන පථන්ති වුත්තං. පභිජ්ජ ඛිලානීති රාගඛිලාදීනි පඤ්ච භින්දිත්වා චරසි. තං පස්සථාති තං එවං අභිභුය්ය භින්දිත්වා චරන්තං බුද්ධං පස්සථ. බන්ධපමුඤ්චකරන්ති බන්ධනමොචනකරං. අසිතන්ති අනිස්සිතං. භාගසො පවිභජන්ති සතිපට්ඨානාදිකොට්ඨාසවසෙන ධම්මං විභජන්තං. පවිභජ්ජාති වා පාඨො, අඞ්ගපච්චඞ්ගකොට්ඨාසවසෙන විභජිත්වා විභජිත්වා පස්සථාති අත්ථො.

ඔඝස්සාති චතුරොඝස්ස. අනෙකවිහිතන්ති සතිපට්ඨානාදිවසෙන අනෙකවිධං. තස්මිං ච අමතෙ අක්ඛාතෙති තස්මිං තෙන අක්ඛාතෙ අමතෙ. ධම්මද්දසාති ධම්මස්ස පස්සිතාරො. ඨිතා අසංහීරාති අසංහාරියා හුත්වා පතිට්ඨිතා.

අතිවිජ්ඣාති අතිවිජ්ඣිත්වා. සබ්බට්ඨිතීනන්ති සබ්බෙසං දිට්ඨිට්ඨානානං විඤ්ඤාණට්ඨිතීනං වා . අතික්කමමද්දසාති අතික්කමභූතං නිබ්බානමද්දස. අග්ගන්ති උත්තමධම්මං. අග්ගෙති වා පාඨො, පඨමතරන්ති අත්ථො. දසද්ධානන්ති පඤ්චන්නං, අග්ගධම්මං පඤ්චවග්ගියානං, අග්ගෙ වා පඤ්චවග්ගියානං ධම්මං දෙසෙසීති අත්ථො. තස්මාති යස්මා එස ධම්මො සුදෙසිතොති ජානන්තෙන ච පමාදො න කාතබ්බො, තස්මා. අනුසික්ඛෙති තිස්සො සික්ඛා සික්ඛෙය්ය. අට්ඨමං.

9. කොණ්ඩඤ්ඤසුත්තවණ්ණනා

217. නවමෙ අඤ්ඤාසිකොණ්ඩඤ්ඤොති පඨමං ධම්මස්ස අඤ්ඤාතත්තා එවං ගහිතනාමො ථෙරො. සුචිරස්සෙවාති කීවචිරස්ස? ද්වාදසන්නං සංවච්ඡරානං. එත්තකං කාලං කත්ථ විහාසීති. ඡද්දන්තභවනෙ මන්දාකිනිපොක්ඛරණියා තීරෙ පච්චෙකබුද්ධානං වසනට්ඨානෙ. කස්මා? විහාරගරුතාය. සො හි පඤ්ඤවා මහාසාවකො. යථෙව භගවතො, එවමස්ස දසසහස්සචක්කවාළෙ දෙවමනුස්සානං අබ්භන්තරෙ ගුණා පත්ථටාව. දෙවමනුස්සා තථාගතස්ස සන්තිකං ගන්ත්වා ගන්ධමාලාදීහි පූජං කත්වා ‘‘අග්ගධම්මං පටිවිද්ධසාවකො’’ති අනන්තරං ථෙරං උපසඞ්කමිත්වා පූජෙන්ති. සන්තිකං ආගතානඤ්ච නාම තථාරූපා ධම්මකථා වා පටිසන්ථාරො වා කාතබ්බො හොති. ථෙරො ච විහාරගරුකො, තෙනස්ස සො පපඤ්චො විය උපට්ඨාති. ඉති විහාරගරුතාය තත්ථ ගන්ත්වා විහාසි.

අපරම්පි කාරණං – භික්ඛාචාරවෙලායං තාව සබ්බසාවකා වස්සග්ගෙන ගච්ඡන්ති. ධම්මදෙසනාකාලෙ පන මජ්ඣට්ඨානෙ අලඞ්කතබුද්ධාසනම්හි සත්ථරි නිසින්නෙ දක්ඛිණහත්ථපස්සෙ ධම්මසෙනාපති, වාමහත්ථපස්සෙ මහාමොග්ගල්ලානත්ථෙරො නිසීදති, තෙසං පිට්ඨිභාගෙ අඤ්ඤාසිකොණ්ඩඤ්ඤත්ථෙරස්ස ආසනං පඤ්ඤාපෙන්ති. සෙසා භික්ඛූ තං පරිවාරෙත්වා නිසීදන්ති. ද්වෙ අග්ගසාවකා අග්ගධම්මපටිවිද්ධත්තා ච මහල්ලකත්තා ච ථෙරෙ සගාරවා ථෙරං මහාබ්රහ්මං විය අග්ගික්ඛන්ධං විය ආසීවිසං විය ච මඤ්ඤමානා ධුරාසනෙ නිසීදන්තා ඔත්තප්පන්ති හරායන්ති. ථෙරො චින්තෙසි – ‘‘ඉමෙහි ධුරාසනත්ථාය කප්පසතසහස්සාධිකං අසඞ්ඛ්යෙය්යං පාරමියො පූරිතා, තෙ ඉදානි ධුරාසනෙ නිසීදන්තා මම ඔත්තප්පන්ති හරායන්ති, ඵාසුවිහාරං නෙසං කරිස්සාමී’’ති. සො පතිරූපෙ කාලෙ තථාගතං උපසඞ්කමිත්වා ‘‘ඉච්ඡාමහං, භන්තෙ, ජනපදෙ වසිතු’’න්ති ආහ, සත්ථා අනුජානි.

ථෙරො සෙනාසනං සංසාමෙත්වා පත්තචීවරමාදාය ඡද්දන්තභවනෙ මන්දාකිනිතීරං ගතො. පුබ්බෙ පච්චෙකබුද්ධානං පාරිචරියාය කතපරිචයා අට්ඨසහස්සා හත්ථිනාගා ථෙරං දිස්වාව ‘‘අම්හාකං පුඤ්ඤක්ඛෙත්තං ආගත’’න්ති නඛෙහි චඞ්කමනං නිත්තිණං කත්වා ආවරණසාඛා හරිත්වා ථෙරස්ස වසනට්ඨානං පටිජග්ගිත්වා වත්තං කත්වා සබ්බෙ සන්නිපතිත්වා මන්තයිංසු – ‘‘සචෙ හි මයං ‘අයං ථෙරස්ස කත්තබ්බං කරිස්සති, අයං කරිස්සතී’ති පටිපජ්ජිස්සාම, ථෙරො බහුඤාතිකගාමං ගතො විය යථාධොතෙනෙව පත්තෙන ගමිස්සති, වාරෙන නං පටිජග්ගිස්සාම, එකස්ස පන වාරෙ පත්තෙ සෙසෙහිපි නප්පමජ්ජිතබ්බ’’න්ති වාරං ඨපයිංසු. වාරිකනාගො පාතොව ථෙරස්ස මුඛොදකඤ්ච දන්තකට්ඨඤ්ච ඨපෙති, වත්තං කරොති.

මන්දාකිනිපොක්ඛරණී නාම චෙසා පණ්ණාසයොජනා හොති. තස්සා පඤ්චවීසතියොජනමත්තෙ ඨානෙ සෙවාලො වා පණකං වා නත්ථි, ඵලිකවණ්ණං උදකමෙව හොති. තතො පරං පන කටිප්පමාණෙ උදකෙ අඩ්ඪයොජනවිත්ථතං සෙසපදුමවනං පණ්ණාසයොජනං සරං පරික්ඛිපිත්වා ඨිතං. තදනන්තරං තාව මහන්තමෙව රත්තපදුමවනං, තදනන්තරං රත්තකුමුදවනං, තදනන්තරං සෙතකුමුදවනං, තදනන්තරං නීලුප්පලවනං, තදනන්තරං රත්තුප්පලවනං, තදනන්තරං සුගන්ධරත්තසාලිවනං, තදනන්තරං එළාලුකලාබුකුම්භණ්ඩාදීනි මධුරරසානි වල්ලිඵලානි, තදනන්තරං අඩ්ඪයොජනවිත්ථාරමෙව උච්ඡුවනං, තත්ථ පූගරුක්ඛක්ඛන්ධප්පමාණා උච්ඡූ, තදනන්තරං කදලිවනං, යතො දුවෙ පක්කානි ඛාදන්තා කිලමන්ති, තදනන්තරං චාටිප්පමාණඵලං පනසවනං, තදනන්තරං ජම්බුවනං, තදනන්තරං අම්බවනං, තදනන්තරං කපිත්ථවනන්ති. සඞ්ඛෙපතො තස්මිං දහෙ ඛාදිතබ්බයුත්තකං ඵලං නාම නත්ථීති න වත්තබ්බං. කුසුමානං පුප්ඵනසමයෙ වාතො රෙණුවට්ටිං උට්ඨාපෙත්වා පදුමිනිපත්තෙසු ඨපෙති, තත්ථ උදකඵුසිතානි පතන්ති. තතො ආදිච්චපාකෙන පච්චිත්වා පක්කපයොඝනිකා විය තිට්ඨති, එතං පොක්ඛරමධු නාම , තං ථෙරස්ස ආහරිත්වා දෙන්ති. මුළාලං නඞ්ගලසීසමත්තං හොති, තම්පි ආහරිත්වා දෙන්ති. භිසං මහාභෙරිපොක්ඛරප්පමාණං හොති, තස්ස එකස්මිං පබ්බෙ පාදඝටකප්පමාණං ඛීරං හොති, තං ආහරිත්වා දෙන්ති. පොක්ඛරට්ඨීනි මධුසක්ඛරාය යොජෙත්වා දෙන්ති. උච්ඡුං පාසාණපිට්ඨෙ ඨපෙත්වා පාදෙන අක්කමන්ති. තතො රසො පග්ඝරිත්වා සොණ්ඩිආවාටෙ පූරෙත්වා, ආදිච්චපාකෙන පච්චිත්වා ඛීරපාසාණපිණ්ඩො විය තිට්ඨති, තං ආහරිත්වා දෙන්ති. පනසකදලිඅම්බපක්කාදීසු කථාව නත්ථි.

කෙලාසපබ්බතෙ නාගදත්තො නාම දෙවපුත්තො වසති. ථෙරො කාලෙන කාලං තස්ස විමානද්වාරං ගච්ඡති. සො නවසප්පිපොක්ඛරමධුචුණ්ණයුත්තස්ස නිරුදකපායාසස්ස පත්තං පූරෙත්වා දෙති. සො කිර කස්සපබුද්ධකාලෙ වීසතිවස්සසහස්සානි සුගන්ධසප්පිනා ඛීරසලාකං අදාසි. තෙනස්සෙතං භොජනං උප්පජ්ජති. එවං ථෙරො ද්වාදස වස්සානි වසිත්වා අත්තනො ආයුසඞ්ඛාරං ඔලොකෙන්තො පරික්ඛීණභාවං ඤත්වා ‘‘කත්ථ පරිනිබ්බායිස්සාමී’’ති චින්තෙත්වා – ‘‘හත්ථිනාගෙහි මං ද්වාදස වස්සානි උපට්ඨහන්තෙහි දුක්කරං කතං, සත්ථාරං අනුජානාපෙත්වා එතෙසංයෙව සන්තිකෙ පරිනිබ්බායිස්සාමී’’ති ආකාසෙන භගවතො සන්තිකං අගමාසි. තෙන වුත්තං ‘‘සුචිරස්සෙව යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමී’’ති.

නාමඤ්චාති කස්මා නාමං සාවෙති? ථෙරඤ්හි කෙචි සඤ්ජානන්ති, කෙචි න සඤ්ජානන්ති. තත්ථ ථෙරො චින්තෙසි – ‘‘යෙ මං අජානන්තා ‘කො එස පණ්ඩරසීසො ඔභග්ගො ගොපානසිවඞ්කො මහල්ලකො සත්ථාරා සද්ධිං පටිසන්ථාරං කරොතී’ති චිත්තං පදූසෙස්සන්ති, තෙ අපායපූරකා භවිස්සන්ති. යෙ පන මං ජානන්තා – ‘දසසහස්සචක්කවාළෙ සත්ථා විය පඤ්ඤාතො පාකටො මහාසාවකො’ති චිත්තං පසාදෙස්සන්ති, තෙ සග්ගූපගා භවිස්සන්තී’’ති, සත්තානං අපායමග්ගං පිදහිත්වා සග්ගමග්ගං විවරන්තො නාමං සාවෙති.

බුද්ධානුබුද්ධොති පඨමං සත්ථා චත්තාරි සච්චානි බුජ්ඣි, පච්ඡා ථෙරො, තස්මා බුද්ධානුබුද්ධොති, වුච්චති. තිබ්බනික්කමොති බාළ්හවීරියො. විවෙකානන්ති තිණ්ණං විවෙකානං. තෙවිජ්ජො, චෙතොපරියායකොවිදොති ඡසු අභිඤ්ඤාසු චතස්සො වදති. ඉතරා ද්වෙ කිඤ්චාපි න වුත්තා, ථෙරො පන ඡළභිඤ්ඤොව. ඉමිස්සා ච ගාථාය පරියොසානෙ පරිසා සන්නිසීදි. පරිසාය සන්නිසින්නභාවං ඤත්වා ථෙරො සත්ථාරා සද්ධිං පටිසන්ථාරං කත්වා ‘‘පරික්ඛීණා මෙ, භන්තෙ, ආයුසඞ්ඛාරා, පරිනිබ්බායිස්සාමී’’ති, පරිනිබ්බානකාලං අනුජානාපෙසි . කත්ථ පරිනිබ්බායිස්සසි කොණ්ඩඤ්ඤාති? උපට්ඨාකෙහි මෙ, භන්තෙ, හත්ථිනාගෙහි දුක්කරං කතං, තෙසං සන්තිකෙති. සත්ථා අනුජානි.

ථෙරො දසබලං පදක්ඛිණං කත්වා – ‘‘පුබ්බං තං මෙ, භන්තෙ, පඨමදස්සනං, ඉදං පච්ඡිමදස්සන’’න්ති පරිදෙවන්තෙ මහාජනෙ සත්ථාරං වන්දිත්වා නික්ඛමිත්වා, ද්වාරකොට්ඨකෙ ඨිතො – ‘‘මා සොචිත්ථ, මා පරිදෙවිත්ථ, බුද්ධා වා හොන්තු බුද්ධසාවකා වා, උප්පන්නා සඞ්ඛාරා අභිජ්ජනකා නාම නත්ථී’’ති මහාජනං ඔවදිත්වා පස්සන්තස්සෙව මහාජනස්ස වෙහාසං අබ්භුග්ගම්ම මන්දාකිනිතීරෙ ඔතරිත්වා පොක්ඛරණියං න්හත්වා නිවත්ථනිවාසනො කතුත්තරාසඞ්ගො සෙනාසනං සංසාමෙත්වා ඵලසමාපත්තියා තයො යාමෙ වීතිනාමෙත්වා බලවපච්චූසසමයෙ පරිනිබ්බායි. ථෙරස්ස සහපරිනිබ්බානා හිමවති සබ්බරුක්ඛා පුප්ඵෙහි ච ඵලෙහි ච ඔනතවිනතා අහෙසුං. වාරිකනාගො ථෙරස්ස පරිනිබ්බුතභාවං අජානන්තො පාතොව මුඛොදකදන්තකට්ඨානි උපට්ඨපෙත්වා වත්තං කත්වා ඛාදනීයඵලානි ආහරිත්වා චඞ්කමනකොටියං අට්ඨාසි. සො යාව සූරියුග්ගමනා ථෙරස්ස නික්ඛමනං අපස්සන්තො ‘‘කිං නු ඛො එතං? පුබ්බෙ අය්යො පාතොව චඞ්කමති, මුඛං ධොවති. අජ්ජ පන පණ්ණසාලතොපි න නික්ඛමතී’’ති කුටිද්වාරං කම්පෙත්වා ඔලොකෙන්තො ථෙරං නිසින්නකමෙව දිස්වා හත්ථං පසාරෙත්වා පරාමසිත්වා අස්සාසපස්සාසෙ පරියෙසන්තො තෙසං අප්පවත්තිභාවං ඤත්වා – ‘‘පරිනිබ්බුතො ථෙරො’’ති සොණ්ඩං මුඛෙ පක්ඛිපිත්වා මහාරවං විරවි. සකලහිමවන්තො එකනින්නාදො අහොසි. අට්ඨනාගසහස්සානි සන්නිපතිත්වා ථෙරං ජෙට්ඨකනාගස්ස කුම්භෙ නිසීදාපෙත්වා සුපුප්ඵිතරුක්ඛසාඛා ගහෙත්වා පරිවාරෙත්වා සකලහිමවන්තං අනුවිචරිත්වා සකට්ඨානමෙව ආගතා.

සක්කො විස්සකම්මං ආමන්තෙසි – ‘‘තාත, අම්හාකං ජෙට්ඨභාතා පරිනිබ්බුතො, සක්කාරං කරිස්සාම, නවයොජනිකං සබ්බරතනමයං කූටාගාරං මාපෙහී’’ති. සො තථා කත්වා ථෙරං තත්ථ නිපජ්ජාපෙත්වා හත්ථිනාගානං අදාසි. තෙ කූටාගාරං උක්ඛිපිත්වා තියොජනසහස්සං හිමවන්තං පුනප්පුනං ආවිජ්ඣිංසු . තෙසං හත්ථතො ආකාසට්ඨකා දෙවා ගහෙත්වා සාධුකීළිතං කීළිංසු. තතො වස්සවලාහකා සීතවලාහකා උණ්හවලාහකා චාතුමහාරාජිකා තාවතිංසාති එතෙනුපායෙන යාව බ්රහ්මලොකා කූටාගාරං අගමාසි, පුන බ්රහ්මානො දෙවානන්ති අනුපුබ්බෙන හත්ථිනාගානංයෙව කූටාගාරං අදංසු. එකෙකා දෙවතා චතුරඞ්ගුලමත්තං චන්දනඝටිකං ආහරි, චිතකො නවයොජනිකො අහොසි. කූටාගාරං චිතකං ආරොපයිංසු. පඤ්ච භික්ඛුසතානි ආකාසෙනාගන්ත්වා සබ්බරත්තිං සජ්ඣායමකංසු. අනුරුද්ධත්ථෙරො ධම්මං කථෙසි, බහූනං දෙවතානං ධම්මාභිසමයො අහොසි. පුනදිවසෙ අරුණුග්ගමනවෙලායමෙව චිතකං නිබ්බාපෙත්වා සුමනමකුළවණ්ණානං ධාතූනං පරිසාවනං පූරෙත්වා භගවති නික්ඛමිත්වා වෙළුවනවිහාරකොට්ඨකං සම්පත්තෙ ආහරිත්වා සත්ථු හත්ථෙ ඨපයිංසු. සත්ථා ධාතුපරිසාවනං ගහෙත්වා පථවියා හත්ථං පසාරෙසි, මහාපථවිං භින්දිත්වා රජතබුබ්බුළසදිසං චෙතියං නික්ඛමි. සත්ථා සහත්ථෙන චෙතියෙ ධාතුයො නිධෙසි. අජ්ජාපි කිර තං චෙතියං ධරතියෙවාති. නවමං.

10. මොග්ගල්ලානසුත්තවණ්ණනා

218. දසමෙ සමන්නෙසතීති පරියෙසති පච්චවෙක්ඛති. නගස්සාති පබ්බතස්ස. මුනින්ති බුද්ධමුනිං. දුක්ඛස්ස පාරගුන්ති දුක්ඛපාරං ගතං. සමන්නෙසන්ති සමන්නෙසන්තො. එවං සබ්බඞ්ගසම්පන්නන්ති එවං සබ්බගුණසම්පන්නං. අනෙකාකාරසම්පන්නන්ති අනෙකෙහි ගුණෙහි සමන්නාගතං. දසමං.

11. ගග්ගරාසුත්තවණ්ණනා

219. එකාදසමෙ ත්යාස්සුදන්ති තෙ අස්සුදං. අස්සුදන්ති නිපාතමත්තං. වණ්ණෙනාති සරීරවණ්ණෙන. යසසාති පරිවාරෙන. විගතමලොව භාණුමාති විගතමලො ආදිච්චො විය. එකාදසමං.

12. වඞ්ගීසසුත්තවණ්ණනා

220. ද්වාදසමෙ ආයස්මාති පියවචනං. වඞ්ගීසොති තස්ස ථෙරස්ස නාමං. සො කිර පුබ්බෙ පදුමුත්තරකාලෙ පටිභානසම්පන්නං සාවකං දිස්වා දානං දත්වා පත්ථනං කත්වා කප්පසතසහස්සං පාරමියො පූරෙත්වා අම්හාකං භගවතො කාලෙ සකලජම්බුදීපෙ වාදකාමතාය ජම්බුසාඛං පරිහරිත්වා එකෙන පරිබ්බාජකෙන සද්ධිං වාදං කත්වා වාදෙ ජයපරාජයානුභාවෙන තෙනෙව පරිබ්බාජකෙන සද්ධිං සංවාසං කප්පෙත්වා වසමානාය එකිස්සා පරිබ්බාජිකාය කුච්ඡිම්හි නිබ්බත්තො වයං ආගම්ම මාතිතො පඤ්චවාදසතානි, පිතිතො පඤ්චවාදසතානීති වාදසහස්සං උග්ගණ්හිත්වා විචරති. එකඤ්ච විජ්ජං ජානාති, යං විජ්ජං පරිජප්පිත්වා මතානං සීසං අඞ්ගුලියා පහරිත්වා – ‘‘අසුකට්ඨානෙ නිබ්බත්තො’’ති ජානාති. සො අනුපුබ්බෙන ගාමනිගමාදීසු විචරන්තො පඤ්චහි මාණවකසතෙහි සද්ධිං සාවත්ථිං අනුප්පත්තො නගරද්වාරෙ සාලාය නිසීදති.

තදා ච නගරවාසිනො පුරෙභත්තං දානං දත්වා පච්ඡාභත්තං සුද්ධුත්තරාසඞ්ගා ගන්ධමාලාදිහත්ථා ධම්මස්සවනාය විහාරං ගච්ඡන්ති. මාණවො දිස්වා, ‘‘කහං ගච්ඡථා’’ති? පුච්ඡි. තෙ ‘‘දසබලස්ස සන්තිකං ධම්මස්සවනායා’’ති ආහංසු. සොපි සපරිවාරො තෙහි සද්ධිං ගන්ත්වා පටිසන්ථාරං කත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. අථ නං භගවා ආහ – ‘‘වඞ්ගීස, භද්දකං කිර සිප්පං ජානාසී’’ති. ‘‘භො ගොතම, අහං බහුසිප්පං ජානාමි. තුම්හෙ කතරං සන්ධාය වදථා’’ති? ඡවදූසකසිප්පන්ති. ආම, භො ගොතමාති. අථස්ස භගවා අත්තනො ආනුභාවෙන නිරයෙ නිබ්බත්තස්ස සීසං දස්සෙත්වා, ‘‘වඞ්ගීස, අයං කහං නිබ්බත්තො’’ති පුච්ඡි. සො මන්තං ජප්පිත්වා අඞ්ගුලියා පහරිත්වා ‘‘නිරයෙ’’ති ආහ. ‘‘සාධු, වඞ්ගීස, සුකථිත’’න්ති දෙවලොකෙ නිබ්බත්තස්ස සීසං දස්සෙසි. තම්පි සො තථෙව බ්යාකාසි. අථස්ස ඛීණාසවස්ස සීසං දස්සෙසි. සො පුනප්පුනං මන්තං පරිවත්තෙත්වාපි අඞ්ගුලියා පහරිත්වාපි නිබ්බත්තට්ඨානං න පස්සති.

අථ නං භගවා ‘‘කිලමසි, වඞ්ගීසා’’ති ආහ? ආම භො, ගොතමාති. පුනප්පුනං උපධාරෙහීති. තථා කරොන්තොපි අදිස්වා, ‘‘තුම්හෙ, භො ගොතම, ජානාථා’’ති ආහ. ආම, වඞ්ගීස, මං නිස්සාය චෙස ගතො, අහමස්ස ගතිං ජානාමීති. මන්තෙන ජානාසි, භො ගොතමාති? ආම, වඞ්ගීස, එකෙන මන්තෙනෙව ජානාමීති. භො ගොතම, මය්හං මන්තෙන ඉමං මන්තං දෙථාති. අමූලිකො, වඞ්ගීස, මය්හං මන්තොති. දෙථ, භො ගොතමාති. න සක්කා මය්හං සන්තිකෙ අපබ්බජිතස්ස දාතුන්ති. සො අන්තෙවාසිකෙ ආමන්තෙසි – ‘‘තාතා සමණො ගොතමො අතිරෙකසිප්පං ජානාති, අහං ඉමස්ස සන්තිකෙ පබ්බජිත්වා සිප්පං ගණ්හාමි, තතො සකලජම්බුදීපෙ අම්හෙහි බහුතරං ජානන්තො නාම න භවිස්සති. තුම්හෙ යාව අහං ආගච්ඡාමි, තාව අනුක්කණ්ඨිත්වා විචරථා’’ති තෙ උය්යොජෙත්වා ‘‘පබ්බාජෙථ ම’’න්ති ආහ. සත්ථා නිග්රොධකප්පස්ස පටිපාදෙසි. ථෙරො තං අත්තනො වසනට්ඨානං නෙත්වා පබ්බාජෙසි. සො පබ්බජිත්වා සත්ථු සන්තිකං ආගම්ම වන්දිත්වා ඨිතො ‘‘සිප්පං දෙථා’’ති යාචි. වඞ්ගීස, තුම්හෙ සිප්පං ගණ්හන්තා අලොණභොජනථණ්ඩිලසෙය්යාදීහි පරිකම්මං කත්වා ගණ්හථ, ඉමස්සාපි සිප්පස්ස පරිකම්මං අත්ථි, තං තාව කරොහීති. සාධු, භන්තෙති. අථස්ස සත්ථා ද්වත්තිංසාකාරකම්මට්ඨානං ආචික්ඛි. සො තං අනුලොමපටිලොමං මනසිකරොන්තො විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අනුක්කමෙන අරහත්තං පාපුණි.

විමුත්තිසුඛං පටිසංවෙදීති එවං අරහත්තං පත්වා විමුත්තිසුඛං පටිසංවෙදෙන්තො. කාවෙය්යමත්තාති කාවෙය්යෙන කබ්බකරණෙන මත්තා. ඛන්ධායතනධාතුයොති ඉමානි ඛන්ධාදීනි පකාසෙන්තො ධම්මං දෙසෙසි. යෙ නියාමගතද්දසාති යෙ නියාමගතා චෙව නියාමදස්සාති ච. ස්වාගතන්ති සුආගමනං. ඉද්ධිපත්තොම්හීති ඉමිනා ඉද්ධිවිධඤාණං ගහිතං. චෙතොපරියායකොවිදොති ඉමිනා චෙතොපරියඤාණං. දිබ්බසොතං පන අවුත්තම්පි ගහිතමෙව හොති. එවං ඡ අභිඤ්ඤාපත්තො එසො මහාසාවකොති වෙදිතබ්බො. ද්වාදසමං.

ඉති සාරත්ථප්පකාසිනියා

සංයුත්තනිකාය-අට්ඨකථාය

වඞ්ගීසසංයුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.