📜

9. වනසංයුත්තං

1. විවෙකසුත්තවණ්ණනා

221. වනසංයුත්තස්ස පඨමෙ කොසලෙසු විහරතීති සත්ථු සන්තිකෙ කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා තස්ස ජනපදස්ස සුලභභික්ඛතාය තත්ථ ගන්ත්වා විහරති. සංවෙජෙතුකාමාති විවෙකං පටිපජ්ජාපෙතුකාමා. විවෙකකාමොති තයො විවෙකෙ පත්ථයන්තො. නිච්ඡරතී බහිද්ධාති බාහිරෙසු පුථුත්තාරම්මණෙසු චරති. ජනො ජනස්මින්ති ත්වං ජනො අඤ්ඤස්මිං ජනෙ ඡන්දරාගං විනයස්සු. පජහාසීති පජහ. භවාසීති භව. සතං තං සාරයාමසෙති සතිමන්තං පණ්ඩිතං තං මයම්පි සාරයාම, සතං වා ධම්මං මයං තං සාරයාමාති අත්ථො. පාතාලරජොති අප්පතිට්ඨට්ඨෙන පාතාලසඞ්ඛාතො කිලෙසරජො. මා තං කාමරජොති අයං කාමරාගරජො තං මා අවහරි, අපායමෙව මා නෙතූති අත්ථො. පංසුකුන්ථිතොති පංසුමක්ඛිතො. විධුනන්ති විධුනන්තො. සිතං රජන්ති සරීරලග්ගං රජං. සංවෙගමාපාදීති දෙවතාපි නාම මං එවං සාරෙතීති විවෙකමාපන්නො, උත්තමවීරියං වා පග්ගය්හ පරමවිවෙකං මග්ගමෙව පටිපන්නොති. පඨමං.

2. උපට්ඨානසුත්තවණ්ණනා

222. දුතියෙ සුපතීති අයං කිර ඛීණාසවො, සො දූරෙ භික්ඛාචාරගාමං ගන්ත්වා ආගතො පණ්ණසාලාය පත්තචීවරං පටිසාමෙත්වා අවිදූරෙ ජාතස්සරං ඔතරිත්වා ගත්තානි උතුං ගාහාපෙත්වා දිවාට්ඨානං සම්මජ්ජිත්වා තත්ථ නීචමඤ්චකං පඤ්ඤාපෙත්වා නිද්දං අනොක්කමන්තොව නිපන්නො. ඛීණාසවස්සාපි හි කායදරථො හොතියෙවාති තස්ස විනොදනත්ථං, තං සන්ධාය සුපතීති වුත්තං. අජ්ඣභාසීති ‘‘අයං භික්ඛු සත්ථු සන්තිකෙ කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා දිවා සුපති, දිවාසොප්පඤ්ච නාමෙතං වඩ්ඪිතං දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකං අත්ථං නාසෙතී’’ති මඤ්ඤමානා ‘‘චොදෙස්සාමි න’’න්ති චින්තෙත්වා අභාසි.

ආතුරස්සාති ජරාතුරො රොගාතුරො කිලෙසාතුරොති තයො ආතුරා, තෙසු කිලෙසාතුරං සන්ධායෙවමාහ. සල්ලවිද්ධස්සාති සවිසෙන සත්තිසල්ලෙන විය අවිජ්ජාවිසවිට්ඨෙන තණ්හාසල්ලෙන හදයෙ විද්ධස්ස. රුප්පතොති ඝට්ටියමානස්ස.

ඉදානිස්ස කාමෙසු ආදීනවං කථයන්තී අනිච්චාතිආදිමාහ. තත්ථ අසිතන්ති තණ්හාදිට්ඨිනිස්සයෙන අනිස්සිතං. කස්මා පබ්බජිතං තපෙති එවරූපං ඛීණාසවං දිවාසොප්පං න තපති, තාදිසං පන කස්මා න තපෙස්සතීති? වදති. ථෙරස්සෙව වා එතං වචනං, තස්මා අයමෙත්ථ අත්ථො – බද්ධෙසු මුත්තං අසිතං මාදිසං ඛීණාසවපබ්බජිතං කස්මා දිවාසොප්පං තපෙ, න තපෙස්සතීති? සෙසගාථාසුපි එසෙව නයො. දෙවතාය හි වචනපක්ඛෙ – ‘‘එවරූපං ඛීණාසවපබ්බජිතං දිවාසොප්පං න තපති, තාදිසං පන කස්මා න තපෙස්සති? තපෙස්සතියෙවා’’ති අත්ථො. ථෙරස්ස වචනපක්ඛෙ – ‘‘එවරූපං මාදිසං ඛීණාසවපබ්බජිතං කස්මා දිවාසොප්පං තපෙ? න තපතියෙවා’’ති අත්ථො. අයං පනෙත්ථ අනුත්තානපදවණ්ණනා. විනයාති විනයෙන. සමතික්කමාති වට්ටමූලිකාය අවිජ්ජාය සමතික්කමෙන. තං ඤාණන්ති තං චතුසච්චඤාණං. පරමොදානන්ති පරමපරිසුද්ධං. පබ්බජිතන්ති එවරූපෙන ඤාණෙන සමන්නාගතං පබ්බජිතං. විජ්ජායාති චතුත්ථමග්ගවිජ්ජාය. ආරද්ධවීරියන්ති පග්ගහිතවීරියං පරිපුණ්ණවීරියං. දුතියං.

3. කස්සපගොත්තසුත්තවණ්ණනා

223. තතියෙ ඡෙතන්ති එකං මිගලුද්දකං. ඔවදතීති සො කිර මිගලුද්දකො පාතොව භුඤ්ජිත්වා ‘‘මිගෙ වධිස්සාමී’’ති අරඤ්ඤං පවිට්ඨො එකං රොහිතමිගං දිස්වා ‘‘සත්තියා නං පහරිස්සාමී’’ති අනුබන්ධමානො ථෙරස්ස පඨමසුත්තෙ වුත්තනයෙනෙව දිවාවිහාරං නිසින්නස්ස අවිදූරෙන පක්කමති. අථ නං ථෙරො – ‘‘උපාසක, පාණාතිපාතො නාමෙස අපායසංවත්තනිකො අප්පායුකසංවත්තනිකො, සක්කා අඤ්ඤෙනපි කසිවණිජ්ජාදිකම්මෙන දාරභරණං කාතුං, මා එවරූපං කක්ඛළකම්මං කරොහී’’ති ආහ. සොපි ‘‘මහාපංසුකූලිකත්ථෙරො කථෙතී’’ති ගාරවෙන ඨත්වා සොතුං ආරද්ධො. අථස්ස සොතුකාමතං ජනෙස්සාමීති ථෙරො අඞ්ගුට්ඨකං ජාලාපෙසි. සො අක්ඛීහිපි පස්සති, කණ්ණෙහිපි සුණාති, චිත්තං පනස්ස ‘‘අසුකට්ඨානං මිගො ගතො භවිස්සති, අසුකතිත්ථං ඔතිණ්ණො, තත්ථ නං ගන්ත්වා ඝාතෙත්වා යාවදිච්ඡකං මංසං ඛාදිත්වා සෙසං කාජෙනාදාය ගන්ත්වා පුත්තකෙ තොසෙස්සාමී’’ති එවං මිගස්සෙව අනුපදං ධාවති. එවං වික්ඛිත්තචිත්තස්ස ධම්මං දෙසෙන්තං ථෙරං සන්ධාය වුත්තං ‘‘ඔවදතී’’ති. අජ්ඣභාසීති ‘‘අයං ථෙරො අදාරුං තච්ඡන්තො විය අඛෙත්තෙ වප්පන්තො විය අත්තනොපි කම්මං නාසෙති, එතස්සාපි චොදෙස්සාමි න’’න්ති අභාසි.

අප්පපඤ්ඤන්ති නිප්පඤ්ඤං. අචෙතසන්ති කාරණජානනසමත්ථෙන චිත්තෙන රහිතං. මන්දොවාති අන්ධබාලො විය. සුණාතීති තව ධම්මකථං සුණාති. න විජානාතීති අත්ථමස්ස න ජානාති. ආලොකෙතීති තව පුථුජ්ජනිකඉද්ධියා ජලන්තං අඞ්ගුට්ඨකං ආලොකෙති. න පස්සතීති එත්ථ ‘‘නෙව තෙලං න වට්ටි න දීපකපල්ලිකා, ථෙරස්ස පන ආනුභාවෙනායං ජලතී’’ති ඉමං කාරණං න පස්සති. දස පජ්ජොතෙති දසසු අඞ්ගුලීසු දස පදීපෙ. රූපානීති කාරණරූපානි. චක්ඛූති පඤ්ඤාචක්ඛු. සංවෙගමාපාදීති කිං මෙ ඉමිනාති? වීරියං පග්ගය්හ පරමවිවෙකං අරහත්තමග්ගං පටිපජ්ජි. තතියං.

4. සම්බහුලසුත්තවණ්ණනා

224. චතුත්ථෙ සම්බහුලාති බහූ සුත්තන්තිකා ආභිධම්මිකා විනයධරා ච. විහරන්තීති සත්ථු සන්තිකෙ කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා විහරන්ති. පක්කමිංසූති තෙ කිර තස්මිං ජනපදෙ අඤ්ඤතරං ගාමං උපසඞ්කමන්තෙ දිස්වා මනුස්සා පසන්නචිත්තා ආසනසාලාය කොජවත්ථරණාදීනි පඤ්ඤාපෙත්වා යාගුඛජ්ජකානි දත්වා උපනිසීදිංසු. මහාථෙරො එකං ධම්මකථිකං ‘‘ධම්මං කථෙහී’’ති ආහ. සො චිත්තං ධම්මකථං කථෙසි. මනුස්සා පසීදිත්වා භොජනවෙලායං පණීතභොජනං අදංසු. මහාථෙරො මනුඤ්ඤං භත්තානුමොදනමකාසි. මනුස්සා භිය්යොසොමත්තාය පසන්නා ‘‘ඉධෙව, භන්තෙ, තෙමාසං වසථා’’ති පටිඤ්ඤං කාරෙත්වා ගමනාගමනසම්පන්නෙ ඨානෙ සෙනාසනානි කාරෙත්වා චතූහි පච්චයෙහි උපට්ඨහිංසු. මහාථෙරො වස්සූපනායිකදිවසෙ භික්ඛූ ඔවදි – ‘‘ආවුසො, තුම්හෙහි ගරුකස්ස සත්ථු සන්තිකෙ කම්මට්ඨානං ගහිතං, බුද්ධපාතුභාවො නාම දුල්ලභො. මාසස්ස අට්ඨ දිවසෙ ධම්මස්සවනං කත්වා ගණසඞ්ගණිකං පහාය අප්පමත්තා විහරථා’’ති. තෙ තතො පට්ඨාය යුඤ්ජන්ති ඝටෙන්ති. කදාචි සබ්බරත්තිකං ධම්මස්සවනං කරොන්ති, කදාචි පඤ්හං විස්සජ්ජෙන්ති, කදාචි පධානං කරොන්ති. තෙසං ධම්මස්සවනදිවසෙ ධම්මං කථෙන්තානංයෙව අරුණො උග්ගච්ඡති. පඤ්හාවිස්සජ්ජනදිවසෙ බ්යත්තො භික්ඛු පඤ්හං පුච්ඡති, පණ්ඩිතො විස්සජ්ජෙතීති පුච්ඡනවිස්සජ්ජනං කරොන්තානංයෙව. පධානදිවසෙ සූරියත්ථඞ්ගමනෙ ගණ්ඩිං පහරිත්වාව චඞ්කමං ඔතරිත්වා පධානං කරොන්තානංයෙව. තෙ එවං වස්සං වස්සිත්වා පවාරෙත්වා පක්කමිංසු. තං සන්ධායෙතං වුත්තං. පරිදෙවමානාති ‘‘ඉදානි තථාරූපං මධුරං ධම්මස්සවනං පඤ්හාකථනං කුතො ලභිස්සාමී’’තිආදීනි වත්වා රොදමානා.

ඛායතීති පඤ්ඤායති උපට්ඨාති. කො මෙති කහං ඉමෙ. වජ්ජිභූමියාති වජ්ජිරට්ඨාභිමුඛා ගතා. මගා වියාති යථා මගා තස්මිං තස්මිං පබ්බතපාදෙ වා වනසණ්ඩෙ වා විචරන්තා – ‘‘ඉදං අම්හාකං මාතුසන්තකං පිතුසන්තකං පවෙණිආගත’’න්ති අගහෙත්වා, යත්ථෙව නෙසං ගොචරඵාසුතා ච හොති පරිපන්ථාභාවො ච, තත්ථ විචරන්ති. එවං අනිකෙතා අගෙහා භික්ඛවොපි ‘‘අයං, ආවුසො, අම්හාකං ආචරියුපජ්ඣායානං සන්තකො පවෙණිආගතො’’ති අගහෙත්වා යත්ථෙව නෙසං උතුසප්පායං භොජනසප්පායං පුග්ගලසප්පායං සෙනාසනසප්පායං ධම්මස්සවනසප්පායඤ්ච සුලභං හොති, තත්ථ විහරන්ති. චතුත්ථං.

5. ආනන්දසුත්තවණ්ණනා

225. පඤ්චමෙ ආනන්දොති ධම්මභණ්ඩාගාරිකත්ථෙරො. අතිවෙලන්ති අතික්කන්තං වෙලං. ගිහිසඤ්ඤත්තිබහුලොති රත්තිඤ්ච දිවා ච බහුකාලං ගිහී සඤ්ඤාපයන්තො. භගවති පරිනිබ්බුතෙ මහාකස්සපත්ථෙරො ථෙරං ආහ – ‘‘ආවුසො, මයං රාජගහෙ වස්සං උපගන්ත්වා ධම්මං සඞ්ගායිස්සාම, ගච්ඡ ත්වං අරඤ්ඤං පවිසිත්වා උපරිමග්ගත්තයත්ථාය වායාමං කරොහී’’ති. සො භගවතො පත්තචීවරමාදාය කොසලරට්ඨං ගන්ත්වා එකස්මිං අරඤ්ඤාවාසෙ වසිත්වා පුනදිවසෙ එකං ගාමං පාවිසි. මනුස්සා ථෙරං දිස්වා – ‘‘භන්තෙ ආනන්ද, තුම්හෙ පුබ්බෙ සත්ථාරා සද්ධිං ආගච්ඡථ. අජ්ජ එකකාව ආගතා. කහං සත්ථාරං ඨපෙත්වා ආගතත්ථ? ඉදානි කස්ස පත්තචීවරං ගහෙත්වා විචරථ? කස්ස මුඛොදකං දන්තකට්ඨං දෙථ, පරිවෙණං සම්මජ්ජථ, වත්තපටිවත්තං කරොථා’’ති බහුං වත්වා පරිදෙවිංසු. ථෙරො – ‘‘මා, ආවුසො, සොචිත්ථ, මා පරිදෙවිත්ථ, අනිච්චා සඞ්ඛාරා’’තිආදීනි වත්වා තෙ සඤ්ඤාපෙත්වා භත්තකිච්චාවසානෙ වසනට්ඨානමෙව ගච්ඡති. මනුස්සා සායම්පි තත්ථ ගන්ත්වා තථෙව පරිදෙවන්ති. ථෙරොපි තථෙව ඔවදති. තං සන්ධායෙතං වුත්තං. අජ්ඣභාසීති ‘‘අයං ථෙරො භික්ඛුසඞ්ඝස්ස කථං සුත්වා ‘සමණධම්මං කරිස්සාමී’ති අරඤ්ඤං පවිසිත්වා ඉදානි ගිහී සඤ්ඤාපෙන්තො විහරති, සත්ථු සාසනං අසඞ්ගහිතපුප්ඵරාසි විය ඨිතං, ධම්මසඞ්ගහං න කරොති, චොදෙස්සාමි න’’න්ති චින්තෙත්වා අභාසි.

පසක්කියාති පවිසිත්වා. හදයස්මිං ඔපියාති කිච්චතො ච ආරම්මණතො ච හදයම්හි පක්ඛිපිත්වා. ‘‘නිබ්බානං පාපුණිස්සාමී’’ති වීරියං කරොන්තො නිබ්බානං කිච්චතො හදයම්හි ඔපෙති නාම, නිබ්බානාරම්මණං පන සමාපත්තිං අප්පෙත්වා නිසීදන්තො ආරම්මණතො. තදුභයම්පි සන්ධායෙසා භාසති. ඣායාති ද්වීහි ඣානෙහි ඣායිකො භව. බිළිබිළිකාති අයං ගිහීහි සද්ධිං බිළිබිළිකථා. පඤ්චමං.

6. අනුරුද්ධසුත්තවණ්ණනා

226. ඡට්ඨෙ පුරාණදුතියිකාති අනන්තරෙ අත්තභාවෙ අග්ගමහෙසී. සොභසීති පුබ්බෙපි සොභසි, ඉදානිපි සොභසි. දුග්ගතාති න ගතිදුග්ගතියා දුග්ගතා. තා හි සුගතියං ඨිතා සම්පත්තිං අනුභවන්ති, පටිපත්තිදුග්ගතියා පන දුග්ගතා. තතො චුතා හි තා නිරයෙපි උපපජ්ජන්තීති දුග්ගතා. පතිට්ඨිතාති සක්කායස්මිං හි පතිට්ඨහන්තො අට්ඨහි කාරණෙහි පතිට්ඨාති – රත්තො රාගවසෙන පතිට්ඨාති, දුට්ඨො දොසවසෙන… මූළ්හො මොහවසෙන… විනිබද්ධො මානවසෙන… පරාමට්ඨො දිට්ඨිවසෙන… ථාමගතො අනුසයවසෙන… අනිට්ඨඞ්ගතො විචිකිච්ඡාවසෙන… වික්ඛෙපගතො උද්ධච්චවසෙන පතිට්ඨාති. තාපි එවං පතිට්ඨිතාව. නරදෙවානන්ති දෙවනරානං.

නත්ථි දානීති සා කිර දෙවධීතා ථෙරෙ බලවසිනෙහා අහොසි, පටිගන්තුං නාසක්ඛි. කාලෙන ආගන්ත්වා පරිවෙණං සම්මජ්ජති, මුඛොදකං දන්තකට්ඨං පානීයං පරිභොජනීයං උපට්ඨපෙති. ථෙරො අනාවජ්ජනෙන පරිභුඤ්ජති. එකස්මිං දිවසෙ ථෙරස්ස ජිණ්ණචීවරස්ස චොළකභික්ඛං චරතො සඞ්කාරකූටෙ දිබ්බදුස්සං ඨපෙත්වා පක්කමි. ථෙරො තං දිස්වා උක්ඛිපිත්වා, ඔලොකෙන්තො දුස්සන්තං දිස්වා ‘‘දුස්සමෙත’’න්ති ඤත්වා, ‘‘අලං එත්තාවතා’’ති අග්ගහෙසි. තෙනෙවස්ස චීවරං නිට්ඨාසි. අථ ද්වෙ අග්ගසාවකා අනුරුද්ධත්ථෙරො චාති තයො ජනා චීවරං කරිංසු. සත්ථා සූචිං යොජෙත්වා අදාසි. නිට්ඨිතචීවරස්ස පිණ්ඩාය චරතො දෙවතා පිණ්ඩපාතං සමාදපෙති. සා කාලෙන එකිකා, කාලෙන අත්තදුතියා ථෙරස්ස සන්තිකං ආගච්ඡති. තදා පන අත්තතතියා ආගන්ත්වා දිවාට්ඨානෙ ථෙරං උපසඞ්කමිත්වා – ‘‘මයං මනාපකායිකා නාම මනසා ඉච්ඡිතිච්ඡිතරූපං මාපෙමා’’ති ආහ. ථෙරො – ‘‘එතා එවං වදන්ති, වීමංසිස්සාමි, සබ්බා නීලකා හොන්තූ’’ති චින්තෙසි. තා ථෙරස්ස මනං ඤත්වා සබ්බාව නීලවණ්ණා අහෙසුං, එවං පීතලොහිතඔදාතවණ්ණාති. තතො චින්තයිංසු – ‘‘ථෙරො අම්හාකං දස්සනං අස්සාදෙතී’’ති තා සමජ්ජං කාතුං ආරද්ධා, එකාපි ගායි, එකාපි නච්චි, එකාපි අච්ඡරං පහරි. ථෙරො ඉන්ද්රියානි ඔක්ඛිපි. තතො – ‘‘න අම්හාකං දස්සනං ථෙරො අස්සාදෙතී’’ති ඤත්වා සිනෙහං වා සන්ථවං වා අලභමානා නිබ්බින්දිත්වා ගන්තුමාරද්ධා. ථෙරො තාසං ගමනභාවං ඤත්වා – ‘‘මා පුනප්පුනං ආගච්ඡිංසූ’’ති අරහත්තං බ්යාකරොන්තො ඉමං ගාථමාහ. තත්ථ වික්ඛීණොති ඛීණො. ජාතිසංසාරොති තත්ථ තත්ථ ජාතිසඞ්ඛාතො සංසාරො. ඡට්ඨං.

7. නාගදත්තසුත්තවණ්ණනා

227. සත්තමෙ අතිකාලෙනාති සබ්බරත්තිං නිද්දායිත්වා බලවපච්චූසෙ කොටිසම්මුඤ්ජනියා ථොකං සම්මජ්ජිත්වා මුඛං ධොවිත්වා යාගුභික්ඛාය පාතොව පවිසති. අතිදිවාති යාගුං ආදාය ආසනසාලං ගන්ත්වා පිවිත්වා එකස්මිං ඨානෙ නිපන්නො නිද්දායිත්වා – ‘‘මනුස්සානං භොජනවෙලාය පණීතං භික්ඛං ලභිස්සාමී’’ති උපකට්ඨෙ මජ්ඣන්හිකෙ උට්ඨාය ධම්මකරණෙන උදකං ගහෙත්වා අක්ඛීනි පමජ්ජිත්වා පිණ්ඩාය චරිත්වා යාවදත්ථං භුඤ්ජිත්වා මජ්ඣන්හිකෙ වීතිවත්තෙ පටික්කමති. දිවා ච ආගන්ත්වාති අතිකාලෙ පවිට්ඨෙන නාම අඤ්ඤෙහි භික්ඛූහි පඨමතරං ආගන්තබ්බං හොති, ත්වං පන අතිවිය දිවා ආගන්ත්වා ගතාසීති අත්ථො. භායාමි නාගදත්තන්ති තං නාගදත්තං අහං භායාමි. සුප්පගබ්භන්ති සුට්ඨු පගබ්භං. කුලෙසූති ඛත්තියකුලාදිඋපට්ඨාකකුලෙසු. සත්තමං.

8. කුලඝරණීසුත්තවණ්ණනා

228. අට්ඨමෙ අජ්ඣොගාළ්හප්පත්තොති ඔගාහප්පත්තො. සො කිර සත්ථු සන්තිකෙ කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා තං වනසණ්ඩං පවිසිත්වා දුතියදිවසෙ ගාමං පිණ්ඩාය පාවිසි පාසාදිකෙහි අභික්කන්තාදීහි. අඤ්ඤතරං කුලං තස්ස ඉරියාපථෙ පසීදිත්වා පඤ්චපතිට්ඨිතෙන වන්දිත්වා පිණ්ඩපාතං අදාසි. භත්තානුමොදනං පුන සුත්වා අතිරෙකතරං පසීදිත්වා, ‘‘භන්තෙ, නිච්චකාලං ඉධෙව භික්ඛං ගණ්හථා’’ති නිමන්තෙසි. ථෙරො අධිවාසෙත්වා තෙසං ආහාරං පරිභුඤ්ජමානො වීරියං පග්ගය්හ ඝටෙන්තො අරහත්තං පත්වා චින්තෙසි – ‘‘බහූපකාරං මෙ එතං කුලං, අඤ්ඤත්ථ ගන්ත්වා කිං කරිස්සාමී’’ති? ඵලසමාපත්තිසුඛං අනුභවන්තො තත්ථෙව වසි. අජ්ඣභාසීති සා කිර ථෙරස්ස ඛීණාසවභාවං අජානන්තී චින්තෙසි – ‘‘අයං ථෙරො නෙව අඤ්ඤං ගාමං ගච්ඡති, න අඤ්ඤං ඝරං, න රුක්ඛමූලආසනසාලාදීසු නිසීදති, නිච්චකාලං ඝරං පවිසිත්වාව නිසීදති, උභොපෙතෙ ඔගාධප්පත්තා පටිගාධප්පත්තා, කදාචි එස ඉමං කුලං දූසෙය්ය, චොදෙස්සාමි න’’න්ති. තස්මා අභාසි.

සණ්ඨානෙති නගරද්වාරස්ස ආසන්නෙ මනුස්සානං භණ්ඩකං ඔතාරෙත්වා විස්සමනට්ඨානෙ. සඞ්ගම්මාති සමාගන්ත්වා. මන්තෙන්තීති කථෙන්ති. මඤ්ච තඤ්චාති මඤ්ච කථෙන්ති තඤ්ච කථෙන්ති. කිමන්තරන්ති කිං කාරණං? බහූ හි සද්දා පච්චූහාති බහුකා එතෙ ලොකස්මිං පටිලොමසද්දා. න තෙනාති තෙන කාරණෙන, තෙන වා තපස්සිනා න මඞ්කු හොතබ්බං. න හි තෙනාති න හි තෙන පරෙහි වුත්තවචනෙන සත්තො කිලිස්සති, අත්තනා කතෙන පන පාපකම්මෙනෙව කිලිස්සතීති දස්සෙති. වාතමිගො යථාති යථා වනෙ වාතමිගො වාතෙරිතානං පණ්ණාදීනං සද්දෙන පරිතස්සති, එවං යො සද්දපරිත්තාසී හොතීති අත්ථො. නාස්ස සම්පජ්ජතෙ වතන්ති තස්ස ලහුචිත්තස්ස වතං න සම්පජ්ජති. ථෙරො පන ඛීණාසවත්තා සම්පන්නවතොති වෙදිතබ්බො. අට්ඨමං.

9. වජ්ජිපුත්තසුත්තවණ්ණනා

229. නවමෙ වජ්ජිපුත්තකොති වජ්ජිරට්ඨෙ රාජපුත්තො ඡත්තං පහාය පබ්බජිතො. සබ්බරත්තිචාරොති කත්තිකනක්ඛත්තං ඝොසෙත්වා සකලනගරං ධජපටාකාදීහි පටිමණ්ඩෙත්වා පවත්තිතො සබ්බරත්තිචාරො. ඉදඤ්හි නක්ඛත්තං යාව චාතුමහාරාජිකෙහි එකාබද්ධං හොති. තූරියතාළිතවාදිතනිග්ඝොසසද්දන්ති භෙරිආදිතූරියානං තාළිතානං වීණාදීනඤ්ච වාදිතානං නිග්ඝොසසද්දං. අභාසීති වෙසාලියං කිර සත්ත රාජසහස්සානි සත්තසතානි සත්ත ච රාජානො, තත්තකාව තෙසං උපරාජසෙනාපතිආදයො . තෙසු අලඞ්කතපටියත්තෙසු නක්ඛත්තකීළනත්ථාය වීථිං ඔතිණ්ණෙසු සට්ඨිහත්ථෙ මහාචඞ්කමෙ චඞ්කමමානො නභස්ස මජ්ඣෙ ඨිතං චන්දං දිස්වා චඞ්කමනකොටියං ඵලකං නිස්සාය ඨිතො අභාසි. අපවිද්ධංවවනස්මිං දාරුකන්ති වත්ථවෙඨනාලඞ්කාරරහිතත්තා වනෙ ඡඩ්ඩිතදාරුකං විය ජාතං. පාපියොති ලාමකතරො අම්හෙහි අඤ්ඤො කොචි අත්ථි. පිහයන්තීති ථෙරො ආරඤ්ඤිකො පංසුකූලිකො පිණ්ඩපාතිකො සපදානචාරිකො අප්පිච්ඡො සන්තුට්ඨොති බහූ තුය්හං පත්ථයන්තීති අත්ථො. සග්ගගාමිනන්ති සග්ගං ගච්ඡන්තානං ගතානම්පි. නවමං.

10. සජ්ඣායසුත්තවණ්ණනා

230. දසමෙ යං සුදන්ති නිපාතමත්තං. සජ්ඣායබහුලොති නිස්සරණපරියත්තිවසෙන සජ්ඣායනතො බහුතරං කාලං සජ්ඣායන්තො. සො කිර ආචරියස්ස දිවාට්ඨානං සම්මජ්ජිත්වා ආචරියං උදික්ඛන්තො තිට්ඨති. අථ නං ආගච්ඡන්තං දිස්වාව පච්චුග්ගන්ත්වා පත්තචීවරං පටිග්ගහෙත්වා පඤ්ඤත්තාසනෙ නිසින්නස්ස තාලවණ්ටවාතං දත්වා පානීයං ආපුච්ඡිත්වා පාදෙ ධොවිත්වා තෙලං මක්ඛෙත්වා වන්දිත්වා ඨිතො උද්දෙසං ගහෙත්වා යාව සූරියත්ථඞ්ගමා සජ්ඣායං කරොති. සො න්හානකොට්ඨකෙ උදකං උපට්ඨපෙත්වා අඞ්ගාරකපල්ලෙ අග්ගිං කරොති. ආචරියස්ස න්හත්වා ආගතස්ස පාදෙසු උදකං පුඤ්ඡිත්වා පිට්ඨිපරිකම්මං කත්වා වන්දිත්වා උද්දෙසං ගහෙත්වා පඨමයාමෙ සජ්ඣායං කත්වා මජ්ඣිමයාමෙ සරීරං සමස්සාසෙත්වා පච්ඡිමයාමෙ උද්දෙසං ගහෙත්වා යාව අරුණුග්ගමනා සජ්ඣායං කත්වා නිරුද්ධසද්දං ඛයතො සම්මසති. තතො සෙසං උපාදායරූපං භූතරූපං නාමරූපන්ති පඤ්චසු ඛන්ධෙසු විපස්සනං වඩ්ඪෙත්වා අරහත්තං පාපුණි. අප්පොස්සුක්කොති උද්දෙසග්ගහණෙ ච සජ්ඣායකරණීයෙ ච නිරුස්සුක්කො. සඞ්කසායතීති යස්ස දානි අත්ථාය අහං සජ්ඣායං කරෙය්යං, සො මෙ අත්ථො මත්ථකං පත්තො. කිං මෙ ඉදානි සජ්ඣායෙනාති ඵලසමාපත්තිසුඛෙන කාලං අතිවත්තෙති. අජ්ඣභාසීති, ‘‘කිං නු ඛො අස්ස ථෙරස්ස අඵාසුකං ජාතං, උදාහුස්ස ආචරියස්ස? කෙන නු ඛො කාරණෙන පුබ්බෙ විය මධුරස්සරෙන න සජ්ඣායතී’’ති? ආගන්ත්වා සන්තිකෙ ඨිතා අභාසි.

ධම්මපදානීති ඉධ සබ්බම්පි බුද්ධවචනං අධිප්පෙතං . නාධීයසීති න සජ්ඣායසි. නාදියසීති වා පාඨො, න ගණ්හාසීති අත්ථො. පසංසන්ති ධම්මභාණකො පසංසං ලභති, ආභිධම්මිකො සුත්තන්තිකො විනයධරොතිස්ස පසංසිතා භවන්ති. විරාගෙනාති අරියමග්ගෙන. අඤ්ඤායාති ජානිත්වා. නික්ඛෙපනන්ති තස්ස දිට්ඨසුතාදිනො විස්සජ්ජනං සන්තො වදන්තීති දීපෙති, න බුද්ධවචනස්ස. එත්තාවතා ‘‘ථෙරො බුද්ධවචනං න විස්සජ්ජාපෙතී’’ති න නිච්චකාලං සජ්ඣායන්තෙනෙව භවිතබ්බං, සජ්ඣායිත්වා පන – ‘‘එත්තකස්සාහං අත්ථස්ස වා ධම්මස්ස වා ආධාරො භවිතුං සමත්ථො’’ති ඤත්වා වට්ටදුක්ඛස්ස අන්තකිරියාය පටිපජ්ජිතබ්බං. දසමං.

11. අකුසලවිතක්කසුත්තවණ්ණනා

231. එකාදසමෙ අකුසලෙ විතක්කෙති කාමවිතක්කාදයො තයො මහාවිතක්කෙ. අයොනිසො මනසිකාරාති අනුපායමනසිකාරෙන. සොති සො ත්වං. අයොනිසො පටිනිස්සජ්ජාති එතං අනුපායමනසිකාරං වජ්ජෙහි. සත්ථාරන්ති ඉමාය ගාථාය පාසාදිකකම්මට්ඨානං කථෙති. පීතිසුඛමසංසයන්ති එකංසෙනෙව බලවපීතිඤ්ච සුඛඤ්ච අධිගමිස්සසි. එකාදසමං.

12. මජ්ඣන්හිකසුත්තවණ්ණනා

232. ද්වාදසමෙ යං වත්තබ්බං, තං දෙවතාසංයුත්තෙ නන්දනවග්ගෙ වුත්තමෙව. ද්වාදසමං.

13. පාකතින්ද්රියසුත්තවණ්ණනා

233. තෙරසමං දෙවපුත්තසංයුත්තෙ ජන්තුදෙවපුත්තසුත්තෙ විත්ථාරිතමෙව. තෙරසමං.

14. ගන්ධත්ථෙනසුත්තවණ්ණනා

234. චුද්දසමෙ අජ්ඣභාසීති තං භික්ඛුං නාළෙ ගහෙත්වා පදුමං සිඞ්ඝමානං දිස්වාව – ‘‘අයං භික්ඛු සත්ථු සන්තිකෙ කම්මට්ඨානං ගහෙත්වා සමණධම්මං කාතුං අරඤ්ඤං පවිට්ඨො ගන්ධාරම්මණං උපනිජ්ඣායති, ස්වායං අජ්ජ උපසිඞ්ඝං ස්වෙපි පුනදිවසෙපි උපසිඞ්ඝිස්සති, එවමස්ස සා ගන්ධතණ්හා වඩ්ඪිත්වා දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකං අත්ථං නාසෙස්සති, මා මයි පස්සන්තියා නස්සතු, චොදෙස්සාමි න’’න්ති උපසඞ්කමිත්වා අභාසි.

එකඞ්ගමෙතංථෙය්යානන්ති ථෙනිතබ්බානං රූපාරම්මණාදීනං පඤ්චකොට්ඨාසානං ඉදං එකඞ්ගං, එකකොට්ඨාසොති අත්ථො. න හරාමීති න ගහෙත්වා ගච්ඡාමි. ආරාති දූරෙ නාළෙ ගහෙත්වා නාමෙත්වා දූරෙ ඨිතො උපසිඞ්ඝාමීති වදති. වණ්ණෙනාති කාරණෙන.

ය්වායන්ති යො අයං. තස්මිං කිර දෙවතාය සද්ධිං කථෙන්තෙයෙව එකො තාපසො ඔතරිත්වා භිසඛනනාදීනි කාතුං ආරද්ධො, තං සන්ධායෙවමාහ. ආකිණ්ණකම්මන්තොති එවං අපරිසුද්ධකම්මන්තො. අඛීණකම්මන්තොතිපි පාඨො, කක්ඛළකම්මන්තොති අත්ථො. න වුච්චතීති ගන්ධචොරොති වා පුප්ඵචොරොති වා කස්මා න වුච්චති.

ආකිණ්ණලුද්දොති බහුපාපො ගාළ්හපාපො වා, තස්මා න වුච්චති. ධාතිචෙලංව මක්ඛිතොති යථා ධාතියා නිවත්ථකිලිට්ඨවත්ථං උච්චාරපස්සාවපංසුමසිකද්දමාදීහි මක්ඛිතං, එවමෙවං රාගදොසාදීහි මක්ඛිතො. අරහාමි වත්තවෙති අරහාමි වත්තුං. දෙවතාය චොදනා කිර සුගතානුසිට්ඨිසදිසා, න තං ලාමකා හීනාධිමුත්තිකා මිච්ඡාපටිපන්නකපුග්ගලා ලභන්ති. තස්මිං පන අත්තභාවෙ මග්ගඵලානං භබ්බරූපා පුග්ගලා තං ලභන්ති, තස්මා එවමාහ.

සුචිගවෙසිනොති සුචීනි සීලසමාධිඤාණානි ගවෙසන්තස්ස. අබ්භාමත්තං වාති වලාහකකූටමත්තං විය. ජානාසීති සුද්ධො අයන්ති ජානාසි. වජ්ජාසීති වදෙය්යාසි. නෙව තං උපජීවාමාති දෙවතා කිර චින්තෙසි – ‘‘අයං භික්ඛු අත්ථි මෙ හිතකාමා දෙවතා, සා මං චොදෙස්සති සාරෙස්සතීති පමාදම්පි අනුයුඤ්ජෙය්ය, නාස්ස වචනං සම්පටිච්ඡිස්සාමී’’ති. තස්මා එවමාහ. ත්වමෙවාති ත්වංයෙව. ජානෙය්යාති ජානෙය්යාසි. යෙනාති යෙන කම්මෙන සුගතිං ගච්ඡෙය්යාසි, තං කම්මං ත්වංයෙව ජානෙය්යාසීති. චුද්දසමං.

ඉති සාරත්ථප්පකාසිනියා

සංයුත්තනිකාය-අට්ඨකථාය

වනසංයුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.