📜

2. දෙවපුත්තසංයුත්තං

1. පඨමවග්ගො

1. පඨමකස්සපසුත්තං

82. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. අථ ඛො කස්සපො දෙවපුත්තො අභික්කන්තාය රත්තියා අභික්කන්තවණ්ණො කෙවලකප්පං ජෙතවනං ඔභාසෙත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතො ඛො කස්සපො දෙවපුත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘භික්ඛුං භගවා පකාසෙසි, නො ච භික්ඛුනො අනුසාස’’න්ති. ‘‘තෙන හි කස්සප, තඤ්ඤෙවෙත්ථ පටිභාතූ’’ති.

‘‘සුභාසිතස්ස සික්ඛෙථ, සමණූපාසනස්ස ච;

එකාසනස්ස ච රහො, චිත්තවූපසමස්ස චා’’ති.

ඉදමවොච කස්සපො දෙවපුත්තො; සමනුඤ්ඤො සත්ථා අහොසි. අථ ඛො කස්සපො දෙවපුත්තො ‘‘සමනුඤ්ඤො මෙ සත්ථා’’ති භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා තත්ථෙවන්තරධායීති.

2. දුතියකස්සපසුත්තං

83. සාවත්ථිනිදානං. එකමන්තං ඨිතො ඛො කස්සපො දෙවපුත්තො භගවතො සන්තිකෙ ඉමං ගාථං අභාසි –

‘‘භික්ඛු සියා ඣායී විමුත්තචිත්තො,

ආකඞ්ඛෙ චෙ හදයස්සානුපත්තිං;

ලොකස්ස ඤත්වා උදයබ්බයඤ්ච,

සුචෙතසො අනිස්සිතො තදානිසංසො’’ති.

3. මාඝසුත්තං

84. සාවත්ථිනිදානං . අථ ඛො මාඝො දෙවපුත්තො අභික්කන්තාය රත්තියා අභික්කන්තවණ්ණො කෙවලකප්පං ජෙතවනං ඔභාසෙත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි . එකමන්තං ඨිතො ඛො මාඝො දෙවපුත්තො භගවන්තං ගාථාය අජ්ඣභාසි –

‘‘කිංසු ඡෙත්වා සුඛං සෙති, කිංසු ඡෙත්වා න සොචති;

කිස්සස්සු එකධම්මස්ස, වධං රොචෙසි ගොතමා’’ති.

‘‘කොධං ඡෙත්වා සුඛං සෙති, කොධං ඡෙත්වා න සොචති;

කොධස්ස විසමූලස්ස, මධුරග්ගස්ස වත්රභූ;

වධං අරියා පසංසන්ති, තඤ්හි ඡෙත්වා න සොචතී’’ති.

4. මාගධසුත්තං

85. සාවත්ථිනිදානං. එකමන්තං ඨිතො ඛො මාගධො දෙවපුත්තො භගවන්තං ගාථාය අජ්ඣභාසි –

‘‘කති ලොකස්මිං පජ්ජොතා, යෙහි ලොකො පකාසති;

භවන්තං පුට්ඨුමාගම්ම, කථං ජානෙමු තං මය’’න්ති.

‘‘චත්තාරො ලොකෙ පජ්ජොතා, පඤ්චමෙත්ථ න විජ්ජති;

දිවා තපති ආදිච්චො, රත්තිමාභාති චන්දිමා.

‘‘අථ අග්ගි දිවාරත්තිං, තත්ථ තත්ථ පකාසති;

සම්බුද්ධො තපතං සෙට්ඨො, එසා ආභා අනුත්තරා’’ති.

5. දාමලිසුත්තං

86. සාවත්ථිනිදානං. අථ ඛො දාමලි දෙවපුත්තො අභික්කන්තාය රත්තියා අභික්කන්තවණ්ණො කෙවලකප්පං ජෙතවනං ඔභාසෙත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතො ඛො දාමලි දෙවපුත්තො භගවතො සන්තිකෙ ඉමං ගාථං අභාසි –

‘‘කරණීයමෙතං බ්රාහ්මණෙන, පධානං අකිලාසුනා;

කාමානං විප්පහානෙන, න තෙනාසීසතෙ භව’’න්ති.

‘‘නත්ථි කිච්චං බ්රාහ්මණස්ස (දාමලීති භගවා),

කතකිච්චො හි බ්රාහ්මණො.

‘‘යාව න ගාධං ලභති නදීසු,

ආයූහති සබ්බගත්තෙභි ජන්තු;

ගාධඤ්ච ලද්ධාන ථලෙ ඨිතො යො,

නායූහතී පාරගතො හි සොව [සොති (සී. පී. ක.), හොති (ස්යා. කං.), සො (?)].

‘‘එසූපමා දාමලි බ්රාහ්මණස්ස,

ඛීණාසවස්ස නිපකස්ස ඣායිනො;

පප්පුය්ය ජාතිමරණස්ස අන්තං,

නායූහතී පාරගතො හි සො’’ති [හොතීති (ස්යා. කං.)].

6. කාමදසුත්තං

87. සාවත්ථිනිදානං . එකමන්තං ඨිතො ඛො කාමදො දෙවපුත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘දුක්කරං භගවා, සුදුක්කරං භගවා’’ති.

‘‘දුක්කරං වාපි කරොන්ති (කාමදාති භගවා),

සෙඛා සීලසමාහිතා;

ඨිතත්තා අනගාරියුපෙතස්ස,

තුට්ඨි හොති සුඛාවහා’’ති.

‘‘දුල්ලභා භගවා යදිදං තුට්ඨී’’ති.

‘‘දුල්ලභං වාපි ලභන්ති (කාමදාති භගවා),

චිත්තවූපසමෙ රතා;

යෙසං දිවා ච රත්තො ච,

භාවනාය රතො මනො’’ති.

‘‘දුස්සමාදහං භගවා යදිදං චිත්ත’’න්ති.

‘‘දුස්සමාදහං වාපි සමාදහන්ති (කාමදාති භගවා),

ඉන්ද්රියූපසමෙ රතා;

තෙ ඡෙත්වා මච්චුනො ජාලං,

අරියා ගච්ඡන්ති කාමදා’’ති.

‘‘දුග්ගමො භගවා විසමො මග්ගො’’ති.

‘‘දුග්ගමෙ විසමෙ වාපි, අරියා ගච්ඡන්ති කාමද;

අනරියා විසමෙ මග්ගෙ, පපතන්ති අවංසිරා;

අරියානං සමො මග්ගො, අරියා හි විසමෙ සමා’’ති.

7. පඤ්චාලචණ්ඩසුත්තං

88. සාවත්ථිනිදානං . එකමන්තං ඨිතො ඛො පඤ්චාලචණ්ඩො දෙවපුත්තො භගවතො සන්තිකෙ ඉමං ගාථං අභාසි –

‘‘සම්බාධෙ වත ඔකාසං, අවින්දි භූරිමෙධසො;

යො ඣානමබුජ්ඣි [ඣානමබුධා (ක. සී.), ඣානමබුද්ධි (ස්යා. කං. පී. ක.)] බුද්ධො, පටිලීනනිසභො මුනී’’ති.

‘‘සම්බාධෙ වාපි වින්දන්ති (පඤ්චාලචණ්ඩාති භගවා),

ධම්මං නිබ්බානපත්තියා;

යෙ සතිං පච්චලත්ථංසු,

සම්මා තෙ සුසමාහිතා’’ති.

8. තායනසුත්තං

89. සාවත්ථිනිදානං. අථ ඛො තායනො දෙවපුත්තො පුරාණතිත්ථකරො අභික්කන්තාය රත්තියා අභික්කන්තවණ්ණො කෙවලකප්පං ජෙතවනං ඔභාසෙත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතො ඛො තායනො දෙවපුත්තො භගවතො සන්තිකෙ ඉමා ගාථායො අභාසි –

‘‘ඡින්ද සොතං පරක්කම්ම, කාමෙ පනුද බ්රාහ්මණ;

නප්පහාය මුනී කාමෙ, නෙකත්තමුපපජ්ජති.

‘‘කයිරා චෙ කයිරාථෙනං, දළ්හමෙනං පරක්කමෙ;

සිථිලො හි පරිබ්බාජො, භිය්යො ආකිරතෙ රජං.

‘‘අකතං දුක්කටං [දුක්කතං (සී. පී.)] සෙය්යො, පච්ඡා තපති දුක්කටං;

කතඤ්ච සුකතං සෙය්යො, යං කත්වා නානුතප්පති.

‘‘කුසො යථා දුග්ගහිතො, හත්ථමෙවානුකන්තති;

සාමඤ්ඤං දුප්පරාමට්ඨං, නිරයායූපකඩ්ඪති.

‘‘යං කිඤ්චි සිථිලං කම්මං, සංකිලිට්ඨඤ්ච යං වතං;

සඞ්කස්සරං බ්රහ්මචරියං, න තං හොති මහප්ඵල’’න්ති.

ඉදමවොච තායනො දෙවපුත්තො; ඉදං වත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා තත්ථෙවන්තරධායීති.

අථ ඛො භගවා තස්සා රත්තියා අච්චයෙන භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘ඉමං, භික්ඛවෙ, රත්තිං තායනො නාම දෙවපුත්තො පුරාණතිත්ථකරො අභික්කන්තාය රත්තියා අභික්කන්තවණ්ණො කෙවලකප්පං ජෙතවනං ඔභාසෙත්වා යෙනාහං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා මං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතො ඛො, භික්ඛවෙ, තායනො දෙවපුත්තො මම සන්තිකෙ ඉමා ගාථායො අභාසි –

‘‘ඡින්ද සොතං පරක්කම්ම, කාමෙ පනුද බ්රාහ්මණ;

නප්පහාය මුනී කාමෙ, නෙකත්තමුපපජ්ජති.

‘‘කයිරා චෙ කයිරාථෙනං, දළ්හමෙනං පරක්කමෙ;

සිථිලො හි පරිබ්බාජො, භිය්යො ආකිරතෙ රජං.

‘‘අකතං දුක්කටං සෙය්යො, පච්ඡා තපති දුක්කටං;

කතඤ්ච සුකතං සෙය්යො, යං කත්වා නානුතප්පති.

‘‘කුසො යථා දුග්ගහිතො, හත්ථමෙවානුකන්තති;

සාමඤ්ඤං දුප්පරාමට්ඨං, නිරයායූපකඩ්ඪති.

‘‘යං කිඤ්චි සිථිලං කම්මං, සංකිලිට්ඨඤ්ච යං වතං;

සඞ්කස්සරං බ්රහ්මචරියං, න තං හොති මහප්ඵල’’න්ති.

‘‘ඉදමවොච, භික්ඛවෙ, තායනො දෙවපුත්තො, ඉදං වත්වා මං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා තත්ථෙවන්තරධායි. උග්ගණ්හාථ, භික්ඛවෙ, තායනගාථා; පරියාපුණාථ, භික්ඛවෙ, තායනගාථා; ධාරෙථ, භික්ඛවෙ, තායනගාථා. අත්ථසංහිතා, භික්ඛවෙ, තායනගාථා ආදිබ්රහ්මචරියිකා’’ති.

9. චන්දිමසුත්තං

90. සාවත්ථිනිදානං . තෙන ඛො පන සමයෙන චන්දිමා දෙවපුත්තො රාහුනා අසුරින්දෙන ගහිතො හොති. අථ ඛො චන්දිමා දෙවපුත්තො භගවන්තං අනුස්සරමානො තායං වෙලායං ඉමං ගාථං අභාසි –

‘‘නමො තෙ බුද්ධ වීරත්ථු, විප්පමුත්තොසි සබ්බධි;

සම්බාධපටිපන්නොස්මි, තස්ස මෙ සරණං භවා’’ති.

අථ ඛො භගවා චන්දිමං දෙවපුත්තං ආරබ්භ රාහුං අසුරින්දං ගාථාය අජ්ඣභාසි –

‘‘තථාගතං අරහන්තං, චන්දිමා සරණං ගතො;

රාහු චන්දං පමුඤ්චස්සු, බුද්ධා ලොකානුකම්පකා’’ති.

අථ ඛො රාහු අසුරින්දො චන්දිමං දෙවපුත්තං මුඤ්චිත්වා තරමානරූපො යෙන වෙපචිත්ති අසුරින්දො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා සංවිග්ගො ලොමහට්ඨජාතො එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතං ඛො රාහුං අසුරින්දං වෙපචිත්ති අසුරින්දො ගාථාය අජ්ඣභාසි –

‘‘කිං නු සන්තරමානොව, රාහු චන්දං පමුඤ්චසි;

සංවිග්ගරූපො ආගම්ම, කිං නු භීතොව තිට්ඨසී’’ති.

‘‘සත්තධා මෙ ඵලෙ මුද්ධා, ජීවන්තො න සුඛං ලභෙ;

බුද්ධගාථාභිගීතොම්හි, නො චෙ මුඤ්චෙය්ය චන්දිම’’න්ති.

10. සූරියසුත්තං

91. සාවත්ථිනිදානං. තෙන ඛො පන සමයෙන සූරියො දෙවපුත්තො රාහුනා අසුරින්දෙන ගහිතො හොති. අථ ඛො සූරියො දෙවපුත්තො භගවන්තං අනුස්සරමානො තායං වෙලායං ඉමං ගාථං අභාසි –

‘‘නමො තෙ බුද්ධ වීරත්ථු, විප්පමුත්තොසි සබ්බධි;

සම්බාධපටිපන්නොස්මි, තස්ස මෙ සරණං භවා’’ති.

අථ ඛො භගවා සූරියං දෙවපුත්තං ආරබ්භ රාහුං අසුරින්දං ගාථාහි අජ්ඣභාසි –

‘‘තථාගතං අරහන්තං, සූරියො සරණං ගතො;

රාහු සූරියං [සුරියං (සී. ස්යා. කං. පී.)] පමුඤ්චස්සු, බුද්ධා ලොකානුකම්පකා.

‘‘යො අන්ධකාරෙ තමසි පභඞ්කරො,

වෙරොචනො මණ්ඩලී උග්ගතෙජො;

මා රාහු ගිලී චරමන්තලික්ඛෙ,

පජං මමං රාහු පමුඤ්ච සූරිය’’න්ති.

අථ ඛො රාහු අසුරින්දො සූරියං දෙවපුත්තං මුඤ්චිත්වා තරමානරූපො යෙන වෙපචිත්ති අසුරින්දො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා සංවිග්ගො ලොමහට්ඨජාතො එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතං ඛො රාහුං අසුරින්දං වෙපචිත්ති අසුරින්දො ගාථාය අජ්ඣභාසි –

‘‘කිං නු සන්තරමානොව, රාහු සූරියං පමුඤ්චසි;

සංවිග්ගරූපො ආගම්ම, කිං නු භීතොව තිට්ඨසී’’ති.

‘‘සත්තධා මෙ ඵලෙ මුද්ධා, ජීවන්තො න සුඛං ලභෙ;

බුද්ධගාථාභිගීතොම්හි, නො චෙ මුඤ්චෙය්ය සූරිය’’න්ති.

පඨමො වග්ගො.

තස්සුද්දානං –

ද්වෙ කස්සපා ච මාඝො ච, මාගධො දාමලි කාමදො;

පඤ්චාලචණ්ඩො තායනො, චන්දිමසූරියෙන තෙ දසාති.

2. අනාථපිණ්ඩිකවග්ගො

1. චන්දිමසසුත්තං

92. සාවත්ථිනිදානං . අථ ඛො චන්දිමසො [චන්දිමාසො (ක.)] දෙවපුත්තො අභික්කන්තාය රත්තියා අභික්කන්තවණ්ණො කෙවලකප්පං ජෙතවනං ඔභාසෙත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි . එකමන්තං ඨිතො ඛො චන්දිමසො දෙවපුත්තො භගවතො සන්තිකෙ ඉමං ගාථං අභාසි –

‘‘තෙ හි සොත්ථිං ගමිස්සන්ති, කච්ඡෙ වාමකසෙ මගා;

ඣානානි උපසම්පජ්ජ, එකොදි නිපකා සතා’’ති.

‘‘තෙ හි පාරං ගමිස්සන්ති, ඡෙත්වා ජාලංව අම්බුජො;

ඣානානි උපසම්පජ්ජ, අප්පමත්තා රණඤ්ජහා’’ති.

2. වෙණ්ඩුසුත්තං

93. එකමන්තං ඨිතො ඛො වෙණ්ඩු [වෙණ්හු (සී.)] දෙවපුත්තො භගවතො සන්තිකෙ ඉමං ගාථං අභාසි –

‘‘සුඛිතාව තෙ [සුඛිතා වත තෙ (සී. ස්යා. කං.)] මනුජා, සුගතං පයිරුපාසිය;

යුඤ්ජං [යුජ්ජ (සී.), යුඤ්ජ (ස්යා. කං. පී.)] ගොතමසාසනෙ, අප්පමත්තා නු සික්ඛරෙ’’ති.

‘‘යෙ මෙ පවුත්තෙ සිට්ඨිපදෙ [සත්ථිපදෙ (සී. ස්යා. කං. පී.)] (වෙණ්ඩූති භගවා),

අනුසික්ඛන්ති ඣායිනො;

කාලෙ තෙ අප්පමජ්ජන්තා,

න මච්චුවසගා සියු’’න්ති.

3. දීඝලට්ඨිසුත්තං

94. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙ. අථ ඛො දීඝලට්ඨි දෙවපුත්තො අභික්කන්තාය රත්තියා අභික්කන්තවණ්ණො කෙවලකප්පං වෙළුවනං ඔභාසෙත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතො ඛො දීඝලට්ඨි දෙවපුත්තො භගවතො සන්තිකෙ ඉමං ගාථං අභාසි –

‘‘භික්ඛු සියා ඣායී විමුත්තචිත්තො,

ආකඞ්ඛෙ චෙ හදයස්සානුපත්තිං;

ලොකස්ස ඤත්වා උදයබ්බයඤ්ච,

සුචෙතසො අනිස්සිතො තදානිසංසො’’ති.

4. නන්දනසුත්තං

95. එකමන්තං ඨිතො ඛො නන්දනො දෙවපුත්තො භගවන්තං ගාථාය අජ්ඣභාසි –

‘‘පුච්ඡාමි තං ගොතම භූරිපඤ්ඤ,

අනාවටං භගවතො ඤාණදස්සනං;

කථංවිධං සීලවන්තං වදන්ති,

කථංවිධං පඤ්ඤවන්තං වදන්ති;

කථංවිධො දුක්ඛමතිච්ච ඉරියති,

කථංවිධං දෙවතා පූජයන්තී’’ති.

‘‘යො සීලවා පඤ්ඤවා භාවිතත්තො,

සමාහිතො ඣානරතො සතීමා;

සබ්බස්ස සොකා විගතා පහීනා,

ඛීණාසවො අන්තිමදෙහධාරී.

‘‘තථාවිධං සීලවන්තං වදන්ති,

තථාවිධං පඤ්ඤවන්තං වදන්ති;

තථාවිධො දුක්ඛමතිච්ච ඉරියති,

තථාවිධං දෙවතා පූජයන්තී’’ති.

5. චන්දනසුත්තං

96. එකමන්තං ඨිතො ඛො චන්දනො දෙවපුත්තො භගවන්තං ගාථාය අජ්ඣභාසි –

‘‘කථංසු [කොසුධ (සී.)] තරති ඔඝං, රත්තින්දිවමතන්දිතො;

අප්පතිට්ඨෙ අනාලම්බෙ, කො ගම්භීරෙ න සීදතී’’ති.

‘‘සබ්බදා සීලසම්පන්නො, පඤ්ඤවා සුසමාහිතො;

ආරද්ධවීරියො පහිතත්තො, ඔඝං තරති දුත්තරං.

‘‘විරතො කාමසඤ්ඤාය, රූපසංයොජනාතිගො;

නන්දීරාගපරික්ඛීණො, සො ගම්භීරෙ න සීදතී’’ති.

6. වාසුදත්තසුත්තං

97. එකමන්තං ඨිතො ඛො වාසුදත්තො දෙවපුත්තො භගවතො සන්තිකෙ ඉමං ගාථං අභාසි –

‘‘සත්තියා විය ඔමට්ඨො, ඩය්හමානොව [ඩය්හමානෙව (සබ්බත්ථ)] මත්ථකෙ;

කාමරාගප්පහානාය, සතො භික්ඛු පරිබ්බජෙ’’ති.

‘‘සත්තියා විය ඔමට්ඨො, ඩය්හමානොව මත්ථකෙ;

සක්කායදිට්ඨිප්පහානාය, සතො භික්ඛු පරිබ්බජෙ’’ති.

7. සුබ්රහ්මසුත්තං

98. එකමන්තං ඨිතො ඛො සුබ්රහ්මා දෙවපුත්තො භගවන්තං ගාථාය අජ්ඣභාසි –

‘‘නිච්චං උත්රස්තමිදං චිත්තං, නිච්චං උබ්බිග්ගමිදං [උබ්බිග්ගිදං (මහාසතිපට්ඨානසුත්තවණ්ණනායං)] මනො;

අනුප්පන්නෙසු කිච්ඡෙසු [කිච්චෙසු (බහූසු)], අථො උප්පතිතෙසු ච;

සචෙ අත්ථි අනුත්රස්තං, තං මෙ අක්ඛාහි පුච්ඡිතො’’ති.

‘‘නාඤ්ඤත්ර බොජ්ඣා තපසා [බොජ්ඣඞ්ගතපසා (සී. ස්යා. කං. පී.)], නාඤ්ඤත්රින්ද්රියසංවරා;

නාඤ්ඤත්ර සබ්බනිස්සග්ගා, සොත්ථිං පස්සාමි පාණින’’න්ති.

‘‘ඉදමවොච…පෙ… තත්ථෙවන්තරධායී’’ති.

8. කකුධසුත්තං

99. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාකෙතෙ විහරති අඤ්ජනවනෙ මිගදායෙ. අථ ඛො කකුධො දෙවපුත්තො අභික්කන්තාය රත්තියා අභික්කන්තවණ්ණො කෙවලකප්පං අඤ්ජනවනං ඔභාසෙත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතො ඛො කකුධො දෙවපුත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘නන්දසි, සමණා’’ති? ‘‘කිං ලද්ධා, ආවුසො’’ති? ‘‘තෙන හි, සමණ, සොචසී’’ති? ‘‘කිං ජීයිත්ථ, ආවුසො’’ති? ‘‘තෙන හි, සමණ, නෙව නන්දසි න ච [නෙව (සී. ස්යා. කං.)] සොචසී’’ති? ‘‘එවමාවුසො’’ති.

‘‘කච්චි ත්වං අනඝො [අනිඝො (සබ්බත්ථ)] භික්ඛු, කච්චි නන්දී [නන්දි (සී. ස්යා. කං.)] න විජ්ජති;

කච්චි තං එකමාසීනං, අරතී නාභිකීරතී’’ති.

‘‘අනඝො වෙ අහං යක්ඛ, අථො නන්දී න විජ්ජති;

අථො මං එකමාසීනං, අරතී නාභිකීරතී’’ති.

‘‘කථං ත්වං අනඝො භික්ඛු, කථං නන්දී න විජ්ජති;

කථං තං එකමාසීනං, අරතී නාභිකීරතී’’ති.

‘‘අඝජාතස්ස වෙ නන්දී, නන්දීජාතස්ස වෙ අඝං;

අනන්දී අනඝො භික්ඛු, එවං ජානාහි ආවුසො’’ති.

‘‘චිරස්සං වත පස්සාමි, බ්රාහ්මණං පරිනිබ්බුතං;

අනන්දිං අනඝං භික්ඛුං, තිණ්ණං ලොකෙ විසත්තික’’න්ති.

9. උත්තරසුත්තං

100. රාජගහනිදානං . එකමන්තං ඨිතො ඛො උත්තරො දෙවපුත්තො භගවතො සන්තිකෙ ඉමං ගාථං අභාසි –

‘‘උපනීයති ජීවිතමප්පමායු,

ජරූපනීතස්ස න සන්ති තාණා;

එතං භයං මරණෙ පෙක්ඛමානො,

පුඤ්ඤානි කයිරාථ සුඛාවහානී’’ති.

‘‘උපනීයති ජීවිතමප්පමායු,

ජරූපනීතස්ස න සන්ති තාණා;

එතං භයං මරණෙ පෙක්ඛමානො,

ලොකාමිසං පජහෙ සන්තිපෙක්ඛො’’ති.

10. අනාථපිණ්ඩිකසුත්තං

101. එකමන්තං ඨිතො ඛො අනාථපිණ්ඩිකො දෙවපුත්තො භගවතො සන්තිකෙ ඉමා ගාථායො අභාසි –

‘‘ඉදඤ්හි තං ජෙතවනං, ඉසිසඞ්ඝනිසෙවිතං;

ආවුත්ථං ධම්මරාජෙන, පීතිසඤ්ජනනං මම.

‘‘කම්මං විජ්ජා ච ධම්මො ච, සීලං ජීවිතමුත්තමං;

එතෙන මච්චා සුජ්ඣන්ති, න ගොත්තෙන ධනෙන වා.

‘‘තස්මා හි පණ්ඩිතො පොසො, සම්පස්සං අත්ථමත්තනො;

යොනිසො විචිනෙ ධම්මං, එවං තත්ථ විසුජ්ඣති.

‘‘සාරිපුත්තොව පඤ්ඤාය, සීලෙන උපසමෙන ච;

යොපි පාරඞ්ගතො භික්ඛු, එතාවපරමො සියා’’ති.

ඉදමවොච අනාථපිණ්ඩිකො දෙවපුත්තො. ඉදං වත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා තත්ථෙවන්තරධායීති.

අථ ඛො භගවා තස්සා රත්තියා අච්චයෙන භික්ඛූ ආමන්තෙසි – ‘‘ඉමං, භික්ඛවෙ, රත්තිං අඤ්ඤතරො දෙවපුත්තො අභික්කන්තාය රත්තියා අභික්කන්තවණ්ණො කෙවලකප්පං ජෙතවනං ඔභාසෙත්වා යෙනාහං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා මං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතො ඛො, භික්ඛවෙ, සො දෙවපුත්තො මම සන්තිකෙ ඉමා ගාථායො අභාසි –

‘‘ඉදඤ්හි තං ජෙතවනං, ඉසිසඞ්ඝනිසෙවිතං;

ආවුත්ථං ධම්මරාජෙන, පීතිසඤ්ජනනං මම.

‘‘කම්මං විජ්ජා ච ධම්මො ච, සීලං ජීවිතමුත්තමං;

එතෙන මච්චා සුජ්ඣන්ති, න ගොත්තෙන ධනෙන වා.

‘‘තස්මා හි පණ්ඩිතො පොසො, සම්පස්සං අත්ථමත්තනො;

යොනිසො විචිනෙ ධම්මං, එවං තත්ථ විසුජ්ඣති.

‘‘සාරිපුත්තොව පඤ්ඤාය, සීලෙන උපසමෙන ච;

යොපි පාරඞ්ගතො භික්ඛු, එතාවපරමො සියා’’ති.

‘‘ඉදමවොච, භික්ඛවෙ, සො දෙවපුත්තො. ඉදං වත්වා මං අභිවාදෙත්වා පදක්ඛිණං කත්වා තත්ථෙවන්තරධායී’’ති.

එවං වුත්තෙ, ආයස්මා ආනන්දො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘සො හි නූන, භන්තෙ, අනාථපිණ්ඩිකො දෙවපුත්තො භවිස්සති. අනාථපිණ්ඩිකො ගහපති ආයස්මන්තෙ සාරිපුත්තෙ අභිප්පසන්නො අහොසී’’ති. ‘‘සාධු සාධු, ආනන්ද, යාවතකං ඛො, ආනන්ද, තක්කාය පත්තබ්බං අනුප්පත්තං තං තයා. අනාථපිණ්ඩිකො හි සො, ආනන්ද, දෙවපුත්තො’’ති.

අනාථපිණ්ඩිකවග්ගො දුතියො.

තස්සුද්දානං –

චන්දිමසො [චන්දිමාසො (පී. ක.)] ච වෙණ්ඩු [වෙණ්හු (සී. ක.)] ච, දීඝලට්ඨි ච නන්දනො;

චන්දනො වාසුදත්තො ච, සුබ්රහ්මා කකුධෙන ච;

උත්තරො නවමො වුත්තො, දසමො අනාථපිණ්ඩිකොති.

3. නානාතිත්ථියවග්ගො

1. සිවසුත්තං

102. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. අථ ඛො සිවො දෙවපුත්තො අභික්කන්තාය රත්තියා අභික්කන්තවණ්ණො කෙවලකප්පං ජෙතවනං ඔභාසෙත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතො ඛො සිවො දෙවපුත්තො භගවතො සන්තිකෙ ඉමා ගාථායො අභාසි –

‘‘සබ්භිරෙව සමාසෙථ, සබ්භි කුබ්බෙථ සන්ථවං;

සතං සද්ධම්මමඤ්ඤාය, සෙය්යො හොති න පාපියො.

‘‘සබ්භිරෙව සමාසෙථ, සබ්භි කුබ්බෙථ සන්ථවං;

සතං සද්ධම්මමඤ්ඤාය, පඤ්ඤා ලබ්භති නාඤ්ඤතො.

‘‘සබ්භිරෙව සමාසෙථ, සබ්භි කුබ්බෙථ සන්ථවං;

සතං සද්ධම්මමඤ්ඤාය, සොකමජ්ඣෙ න සොචති.

‘‘සබ්භිරෙව සමාසෙථ, සබ්භි කුබ්බෙථ සන්ථවං;

සතං සද්ධම්මමඤ්ඤාය, ඤාතිමජ්ඣෙ විරොචති.

‘‘සබ්භිරෙව සමාසෙථ, සබ්භි කුබ්බෙථ සන්ථවං;

සතං සද්ධම්මමඤ්ඤාය, සත්තා ගච්ඡන්ති සුග්ගතිං.

‘‘සබ්භිරෙව සමාසෙථ, සබ්භි කුබ්බෙථ සන්ථවං;

සතං සද්ධම්මමඤ්ඤාය, සත්තා තිට්ඨන්ති සාතත’’න්ති.

අථ ඛො භගවා සිවං දෙවපුත්තං ගාථාය පච්චභාසි –

‘‘සබ්භිරෙව සමාසෙථ, සබ්භි කුබ්බෙථ සන්ථවං;

සතං සද්ධම්මමඤ්ඤාය, සබ්බදුක්ඛා පමුච්චතී’’ති.

2. ඛෙමසුත්තං

103. එකමන්තං ඨිතො ඛො ඛෙමො දෙවපුත්තො භගවතො සන්තිකෙ ඉමා ගාථායො අභාසි –

‘‘චරන්ති බාලා දුම්මෙධා, අමිත්තෙනෙව අත්තනා;

කරොන්තා පාපකං කම්මං, යං හොති කටුකප්ඵලං.

‘‘න තං කම්මං කතං සාධු, යං කත්වා අනුතප්පති;

යස්ස අස්සුමුඛො රොදං, විපාකං පටිසෙවති.

‘‘තඤ්ච කම්මං කතං සාධු, යං කත්වා නානුතප්පති;

යස්ස පතීතො සුමනො, විපාකං පටිසෙවති.

‘‘පටිකච්චෙව [පටිගච්චෙව (සී.)] තං කයිරා, යං ජඤ්ඤා හිතමත්තනො;

න සාකටිකචින්තාය, මන්තා ධීරො පරක්කමෙ.

‘‘යථා සාකටිකො මට්ඨං [පන්ථං (සී.), පසත්ථං (ස්යා. කං.)], සමං හිත්වා මහාපථං;

විසමං මග්ගමාරුය්හ, අක්ඛච්ඡින්නොව ඣායති.

‘‘එවං ධම්මා අපක්කම්ම, අධම්මමනුවත්තිය;

මන්දො මච්චුමුඛං පත්තො, අක්ඛච්ඡින්නොව ඣායතී’’ති.

3. සෙරීසුත්තං

104. එකමන්තං ඨිතො ඛො සෙරී දෙවපුත්තො භගවන්තං ගාථාය අජ්ඣභාසි –

‘‘අන්නමෙවාභිනන්දන්ති , උභයෙ දෙවමානුසා;

අථ කො නාම සො යක්ඛො, යං අන්නං නාභිනන්දතී’’ති.

‘‘යෙ නං දදන්ති සද්ධාය, විප්පසන්නෙන චෙතසා;

තමෙව අන්නං භජති, අස්මිං ලොකෙ පරම්හි ච.

‘‘තස්මා විනෙය්ය මච්ඡෙරං, දජ්ජා දානං මලාභිභූ;

පුඤ්ඤානි පරලොකස්මිං, පතිට්ඨා හොන්ති පාණින’’න්ති.

‘‘අච්ඡරියං , භන්තෙ, අබ්භුතං, භන්තෙ! යාවසුභාසිතමිදං, භන්තෙ, භගවතා –

‘‘යෙ නං දදන්ති සද්ධාය, විප්පසන්නෙන චෙතසා;

තමෙව අන්නං භජති, අස්මිං ලොකෙ පරම්හි ච.

‘‘තස්මා විනෙය්ය මච්ඡෙරං, දජ්ජා දානං මලාභිභූ;

පුඤ්ඤානි පරලොකස්මිං, පතිට්ඨා හොන්ති පාණින’’න්ති.

‘‘භූතපුබ්බාහං, භන්තෙ, සිරී [සෙරී (සී. ස්යා. කං. පී.)] නාම රාජා අහොසිං දායකො දානපති දානස්ස වණ්ණවාදී. තස්ස මය්හං, භන්තෙ, චතූසු ද්වාරෙසු දානං දීයිත්ථ සමණ-බ්රාහ්මණ-කපණද්ධික-වනිබ්බකයාචකානං. අථ ඛො මං, භන්තෙ, ඉත්ථාගාරං උපසඞ්කමිත්වා එතදවොච [ඉත්ථාගාරා උපසඞ්කමිත්වා එතදවොචුං (ක.)] – ‘දෙවස්ස ඛො [දෙවස්සෙව ඛො (ක. සී.)] දානං දීයති; අම්හාකං දානං න දීයති. සාධු මයම්පි දෙවං නිස්සාය දානානි දදෙය්යාම, පුඤ්ඤානි කරෙය්යාමා’ති. තස්ස මය්හං, භන්තෙ, එතදහොසි – ‘අහං ඛොස්මි දායකො දානපති දානස්ස වණ්ණවාදී. දානං දස්සාමාති වදන්තෙ කින්ති වදෙය්ය’න්ති? සො ඛ්වාහං, භන්තෙ, පඨමං ද්වාරං ඉත්ථාගාරස්ස අදාසිං. තත්ථ ඉත්ථාගාරස්ස දානං දීයිත්ථ; මම දානං පටික්කමි.

‘‘අථ ඛො මං, භන්තෙ, ඛත්තියා අනුයන්තා උපසඞ්කමිත්වා එතදවොචුං – ‘දෙවස්ස ඛො දානං දීයති; ඉත්ථාගාරස්ස දානං දීයති; අම්හාකං දානං න දීයති. සාධු මයම්පි දෙවං නිස්සාය දානානි දදෙය්යාම, පුඤ්ඤානි කරෙය්යාමා’ති . තස්ස මය්හං, භන්තෙ, එතදහොසි – ‘අහං ඛොස්මි දායකො දානපති දානස්ස වණ්ණවාදී. දානං දස්සාමාති වදන්තෙ කින්ති වදෙය්ය’න්ති ? සො ඛ්වාහං, භන්තෙ, දුතියං ද්වාරං ඛත්තියානං අනුයන්තානං අදාසිං. තත්ථ ඛත්තියානං අනුයන්තානං දානං දීයිත්ථ, මම දානං පටික්කමි.

‘‘අථ ඛො මං, භන්තෙ, බලකායො උපසඞ්කමිත්වා එතදවොච – ‘දෙවස්ස ඛො දානං දීයති; ඉත්ථාගාරස්ස දානං දීයති; ඛත්තියානං අනුයන්තානං දානං දීයති; අම්හාකං දානං න දීයති. සාධු මයම්පි දෙවං නිස්සාය දානානි දදෙය්යාම, පුඤ්ඤානි කරෙය්යාමා’ති. තස්ස මය්හං, භන්තෙ, එතදහොසි – ‘අහං ඛොස්මි දායකො දානපති දානස්ස වණ්ණවාදී. දානං දස්සාමාති වදන්තෙ කින්ති වදෙය්ය’න්ති? සො ඛ්වාහං භන්තෙ, තතියං ද්වාරං බලකායස්ස අදාසිං. තත්ථ බලකායස්ස දානං දීයිත්ථ, මම දානං පටික්කමි.

‘‘අථ ඛො මං, භන්තෙ, බ්රාහ්මණගහපතිකා උපසඞ්කමිත්වා එතදවොචුං – ‘දෙවස්ස ඛො දානං දීයති; ඉත්ථාගාරස්ස දානං දීයති; ඛත්තියානං අනුයන්තානං දානං දීයති; බලකායස්ස දානං දීයති; අම්හාකං දානං න දීයති. සාධු මයම්පි දෙවං නිස්සාය දානානි දදෙය්යාම, පුඤ්ඤානි කරෙය්යාමා’ති. තස්ස මය්හං, භන්තෙ, එතදහොසි – ‘අහං ඛොස්මි දායකො දානපති දානස්ස වණ්ණවාදී. දානං දස්සාමාති වදන්තෙ කින්ති වදෙය්ය’න්ති? සො ඛ්වාහං, භන්තෙ, චතුත්ථං ද්වාරං බ්රාහ්මණගහපතිකානං අදාසිං. තත්ථ බ්රාහ්මණගහපතිකානං දානං දීයිත්ථ, මම දානං පටික්කමි.

‘‘අථ ඛො මං, භන්තෙ, පුරිසා උපසඞ්කමිත්වා එතදවොචුං – ‘න ඛො දානි දෙවස්ස කොචි දානං දීයතී’ති. එවං වුත්තාහං, භන්තෙ, තෙ පුරිසෙ එතදවොචං – ‘තෙන හි, භණෙ, යො බාහිරෙසු ජනපදෙසු ආයො සඤ්ජායති තතො උපඩ්ඪං අන්තෙපුරෙ පවෙසෙථ, උපඩ්ඪං තත්ථෙව දානං දෙථ සමණ-බ්රාහ්මණ-කපණද්ධික-වනිබ්බක-යාචකාන’න්ති . සො ඛ්වාහං, භන්තෙ, එවං දීඝරත්තං කතානං පුඤ්ඤානං එවං දීඝරත්තං කතානං කුසලානං ධම්මානං පරියන්තං නාධිගච්ඡාමි – එත්තකං පුඤ්ඤන්ති වා එත්තකො පුඤ්ඤවිපාකොති වා එත්තකං සග්ගෙ ඨාතබ්බන්ති වාති. අච්ඡරියං, භන්තෙ, අබ්භුතං, භන්තෙ! යාවසුභාසිතමිදං, භන්තෙ, භගවතා –

‘‘යෙ නං දදන්ති සද්ධාය, විප්පසන්නෙන චෙතසා;

තමෙව අන්නං භජති, අස්මිං ලොකෙ පරම්හි ච.

‘‘තස්මා විනෙය්ය මච්ඡෙරං, දජ්ජා දානං මලාභිභූ;

පුඤ්ඤානි පරලොකස්මිං, පතිට්ඨා හොන්ති පාණින’’න්ති.

4. ඝටීකාරසුත්තං

105. එකමන්තං ඨිතො ඛො ඝටීකාරො දෙවපුත්තො භගවතො සන්තිකෙ ඉමං ගාථං අභාසි –

‘‘අවිහං උපපන්නාසෙ, විමුත්තා සත්ත භික්ඛවො;

රාගදොසපරික්ඛීණා, තිණ්ණා ලොකෙ විසත්තික’’න්ති.

‘‘කෙ ච තෙ අතරුං පඞ්කං, මච්චුධෙය්යං සුදුත්තරං;

කෙ හිත්වා මානුසං දෙහං, දිබ්බයොගං උපච්චගු’’න්ති.

‘‘උපකො පලගණ්ඩො [ඵලගණ්ඩො (ක.)] ච, පුක්කුසාති ච තෙ තයො;

භද්දියො ඛණ්ඩදෙවො ච, බාහුරග්ගි ච සඞ්ගියො [බාහුදන්තී ච පිඞ්ගියො (සී. ස්යා.)];

තෙ හිත්වා මානුසං දෙහං, දිබ්බයොගං උපච්චගු’’න්ති.

‘‘කුසලී භාසසී තෙසං, මාරපාසප්පහායිනං;

කස්ස තෙ ධම්මමඤ්ඤාය, අච්ඡිදුං භවබන්ධන’’න්ති.

‘‘න අඤ්ඤත්ර භගවතා, නාඤ්ඤත්ර තව සාසනා;

යස්ස තෙ ධම්මමඤ්ඤාය, අච්ඡිදුං භවබන්ධනං.

‘‘යත්ථ නාමඤ්ච රූපඤ්ච, අසෙසං උපරුජ්ඣති;

තං තෙ ධම්මං ඉධඤ්ඤාය, අච්ඡිදුං භවබන්ධන’’න්ති.

‘‘ගම්භීරං භාසසී වාචං, දුබ්බිජානං සුදුබ්බුධං;

කස්ස ත්වං ධම්මමඤ්ඤාය, වාචං භාසසි ඊදිස’’න්ති.

‘‘කුම්භකාරො පුරෙ ආසිං, වෙකළිඞ්ගෙ ඝටීකරො;

මාතාපෙත්තිභරො ආසිං, කස්සපස්ස උපාසකො.

‘‘විරතො මෙථුනා ධම්මා, බ්රහ්මචාරී නිරාමිසො;

අහුවා තෙ සගාමෙය්යො, අහුවා තෙ පුරෙ සඛා.

‘‘සොහමෙතෙ පජානාමි, විමුත්තෙ සත්ත භික්ඛවො;

රාගදොසපරික්ඛීණෙ, තිණ්ණෙ ලොකෙ විසත්තික’’න්ති.

‘‘එවමෙතං තදා ආසි, යථා භාසසි භග්ගව;

කුම්භකාරො පුරෙ ආසි, වෙකළිඞ්ගෙ ඝටීකරො.

‘‘මාතාපෙත්තිභරො ආසි, කස්සපස්ස උපාසකො;

විරතො මෙථුනා ධම්මා, බ්රහ්මචාරී නිරාමිසො;

අහුවා මෙ සගාමෙය්යො, අහුවා මෙ පුරෙ සඛා’’ති.

‘‘එවමෙතං පුරාණානං, සහායානං අහු සඞ්ගමො;

උභින්නං භාවිතත්තානං, සරීරන්තිමධාරින’’න්ති.

5. ජන්තුසුත්තං

106. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං සම්බහුලා භික්ඛූ, කොසලෙසු විහරන්ති හිමවන්තපස්සෙ අරඤ්ඤකුටිකාය උද්ධතා උන්නළා චපලා මුඛරා විකිණ්ණවාචා මුට්ඨස්සතිනො අසම්පජානා අසමාහිතා විබ්භන්තචිත්තා පාකතින්ද්රියා.

අථ ඛො ජන්තු දෙවපුත්තො තදහුපොසථෙ පන්නරසෙ යෙන තෙ භික්ඛූ තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා තෙ භික්ඛූ ගාථාහි අජ්ඣභාසි –

‘‘සුඛජීවිනො පුරෙ ආසුං, භික්ඛූ ගොතමසාවකා;

අනිච්ඡා පිණ්ඩමෙසනා [පිණ්ඩමෙසානා (?)], අනිච්ඡා සයනාසනං;

ලොකෙ අනිච්චතං ඤත්වා, දුක්ඛස්සන්තං අකංසු තෙ.

‘‘දුප්පොසං කත්වා අත්තානං, ගාමෙ ගාමණිකා විය;

භුත්වා භුත්වා නිපජ්ජන්ති, පරාගාරෙසු මුච්ඡිතා.

‘‘සඞ්ඝස්ස අඤ්ජලිං කත්වා, ඉධෙකච්චෙ වදාමහං [වන්දාමහං (ක.)];

අපවිද්ධා අනාථා තෙ, යථා පෙතා තථෙව තෙ [තථෙව ච (සී.)].

‘‘යෙ ඛො පමත්තා විහරන්ති, තෙ මෙ සන්ධාය භාසිතං;

යෙ අප්පමත්තා විහරන්ති, නමො තෙසං කරොමහ’’න්ති.

6. රොහිතස්සසුත්තං

107. සාවත්ථිනිදානං. එකමන්තං ඨිතො ඛො රොහිතස්සො දෙවපුත්තො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘යත්ථ නු ඛො, භන්තෙ, න ජායති න ජීයති න මීයති [න ජිය්යති න මිය්යති (ස්යා. කං. ක.)] න චවති න උපපජ්ජති, සක්කා නු ඛො සො, භන්තෙ, ගමනෙන ලොකස්ස අන්තො ඤාතුං වා දට්ඨුං වා පාපුණිතුං වා’’ති? ‘‘යත්ථ ඛො, ආවුසො, න ජායති න ජීයති න මීයති න චවති න උපපජ්ජති, නාහං තං ගමනෙන ලොකස්ස අන්තං ඤාතෙය්යං දට්ඨෙය්යං පත්තෙය්යන්ති වදාමී’’ති.

‘‘අච්ඡරියං, භන්තෙ, අබ්භුතං, භන්තෙ! යාවසුභාසිතමිදං, භන්තෙ, භගවතා – ‘යත්ථ ඛො, ආවුසො, න ජායති න ජීයති න මීයති න චවති න උපපජ්ජති, නාහං තං ගමනෙන ලොකස්ස අන්තං ඤාතෙය්යං දට්ඨෙය්යං පත්තෙය්යන්ති වදාමී’ති.

‘‘භූතපුබ්බාහං, භන්තෙ, රොහිතස්සො නාම ඉසි අහොසිං භොජපුත්තො ඉද්ධිමා වෙහාසඞ්ගමො. තස්ස මය්හං, භන්තෙ, එවරූපො ජවො අහොසි; සෙය්යථාපි නාම දළ්හධම්මා [දළ්හධම්මො (සබ්බත්ථ) ටීකා ච මොග්ගල්ලානබ්යාකරණං ච ඔලොකෙතබ්බං] ධනුග්ගහො සුසික්ඛිතො කතහත්ථො කතයොග්ගො කතූපාසනො ලහුකෙන අසනෙන අප්පකසිරෙනෙව තිරියං තාලච්ඡායං අතිපාතෙය්ය. තස්ස මය්හං, භන්තෙ, එවරූපො පදවීතිහාරො අහොසි; සෙය්යථාපි නාම පුරත්ථිමා සමුද්දා පච්ඡිමො සමුද්දො. තස්ස මය්හං, භන්තෙ, එවරූපං ඉච්ඡාගතං උප්පජ්ජි – ‘අහං ගමනෙන ලොකස්ස අන්තං පාපුණිස්සාමී’ති. සො ඛ්වාහං, භන්තෙ, එවරූපෙන ජවෙන සමන්නාගතො එවරූපෙන ච පදවීතිහාරෙන අඤ්ඤත්රෙව අසිත-පීත-ඛායිත-සායිතා අඤ්ඤත්ර උච්චාර-පස්සාවකම්මා අඤ්ඤත්ර නිද්දාකිලමථපටිවිනොදනා වස්සසතායුකො වස්සසතජීවී වස්සසතං ගන්ත්වා අප්පත්වාව ලොකස්ස අන්තං අන්තරාව කාලඞ්කතො.

‘‘අච්ඡරියං, භන්තෙ, අබ්භුතං, භන්තෙ! යාවසුභාසිතමිදං, භන්තෙ, භගවතා – ‘යත්ථ ඛො, ආවුසො, න ජායති න ජීයති න මීයති න චවති න උපපජ්ජති, නාහං තං ගමනෙන ලොකස්ස අන්තං ඤාතෙය්යං දට්ඨෙය්යං පත්තෙය්යන්ති වදාමී’’’ති.

‘‘න ඛො පනාහං, ආවුසො, අප්පත්වා ලොකස්ස අන්තං දුක්ඛස්ස අන්තකිරියං වදාමි. අපි ච ඛ්වාහං, ආවුසො, ඉමස්මිංයෙව බ්යාමමත්තෙ කළෙවරෙ සසඤ්ඤිම්හි සමනකෙ ලොකඤ්ච පඤ්ඤපෙමි ලොකසමුදයඤ්ච ලොකනිරොධඤ්ච ලොකනිරොධගාමිනිඤ්ච පටිපදන්ති.

‘‘ගමනෙන න පත්තබ්බො, ලොකස්සන්තො කුදාචනං;

න ච අප්පත්වා ලොකන්තං, දුක්ඛා අත්ථි පමොචනං.

‘‘තස්මා හවෙ ලොකවිදූ සුමෙධො,

ලොකන්තගූ වුසිතබ්රහ්මචරියො;

ලොකස්ස අන්තං සමිතාවි ඤත්වා,

නාසීසති ලොකමිමං පරඤ්චා’’ති.

7. නන්දසුත්තං

108. එකමන්තං ඨිතො ඛො නන්දො දෙවපුත්තො භගවතො සන්තිකෙ ඉමං ගාථං අභාසි –

‘‘අච්චෙන්ති කාලා තරයන්ති රත්තියො,

වයොගුණා අනුපුබ්බං ජහන්ති;

එතං භයං මරණෙ පෙක්ඛමානො,

පුඤ්ඤානි කයිරාථ සුඛාවහානී’’ති.

‘‘අච්චෙන්ති කාලා තරයන්ති රත්තියො,

වයොගුණා අනුපුබ්බං ජහන්ති;

එතං භයං මරණෙ පෙක්ඛමානො,

ලොකාමිසං පජහෙ සන්තිපෙක්ඛො’’ති.

8. නන්දිවිසාලසුත්තං

109. එකමන්තං ඨිතො ඛො නන්දිවිසාලො දෙවපුත්තො භගවන්තං ගාථාය අජ්ඣභාසි –

‘‘චතුචක්කං නවද්වාරං, පුණ්ණං ලොභෙන සංයුතං;

පඞ්කජාතං මහාවීර, කථං යාත්රා භවිස්සතී’’ති.

‘‘ඡෙත්වා නද්ධිං වරත්තඤ්ච, ඉච්ඡාලොභඤ්ච පාපකං;

සමූලං තණ්හමබ්බුය්හ, එවං යාත්රා භවිස්සතී’’ති.

9. සුසිමසුත්තං

110. සාවත්ථිනිදානං . අථ ඛො ආයස්මා ආනන්දො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො ආයස්මන්තං ආනන්දං භගවා එතදවොච – ‘‘තුය්හම්පි නො, ආනන්ද, සාරිපුත්තො රුච්චතී’’ති?

‘‘කස්ස හි නාම, භන්තෙ, අබාලස්ස අදුට්ඨස්ස අමූළ්හස්ස අවිපල්ලත්ථචිත්තස්ස ආයස්මා සාරිපුත්තො න රුච්චෙය්ය? පණ්ඩිතො, භන්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො . මහාපඤ්ඤො, භන්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො. පුථුපඤ්ඤො, භන්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො. හාසපඤ්ඤො [හාසුපඤ්ඤො (සී.)], භන්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො. ජවනපඤ්ඤො, භන්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො. තික්ඛපඤ්ඤො, භන්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො. නිබ්බෙධිකපඤ්ඤො, භන්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො. අප්පිච්ඡො, භන්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො. සන්තුට්ඨො, භන්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො. පවිවිත්තො, භන්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො. අසංසට්ඨො, භන්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො. ආරද්ධවීරියො, භන්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො. වත්තා, භන්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො. වචනක්ඛමො, භන්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො. චොදකො, භන්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො. පාපගරහී, භන්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො. කස්ස හි නාම, භන්තෙ, අබාලස්ස අදුට්ඨස්ස අමූළ්හස්ස අවිපල්ලත්ථචිත්තස්ස ආයස්මා සාරිපුත්තො න රුච්චෙය්යා’’ති?

‘‘එවමෙතං , ආනන්ද, එවමෙතං, ආනන්ද! කස්ස හි නාම, ආනන්ද, අබාලස්ස අදුට්ඨස්ස අමූළ්හස්ස අවිපල්ලත්ථචිත්තස්ස සාරිපුත්තො න රුච්චෙය්ය? පණ්ඩිතො, ආනන්ද, සාරිපුත්තො. මහාපඤ්ඤො, ආනන්ද, සාරිපුත්තො. පුථුපඤ්ඤො, ආනන්ද, සාරිපුත්තො. හාසපඤ්ඤො, ආනන්ද, සාරිපුත්තො. ජවනපඤ්ඤො, ආනන්ද, සාරිපුත්තො. තික්ඛපඤ්ඤො, ආනන්ද, සාරිපුත්තො. නිබ්බෙධිකපඤ්ඤො, ආනන්ද, සාරිපුත්තො. අප්පිච්ඡො, ආනන්ද, සාරිපුත්තො. සන්තුට්ඨො, ආනන්ද, සාරිපුත්තො. පවිවිත්තො, ආනන්ද, සාරිපුත්තො. අසංසට්ඨො, ආනන්ද, සාරිපුත්තො. ආරද්ධවීරියො, ආනන්ද, සාරිපුත්තො. වත්තා, ආනන්ද, සාරිපුත්තො. වචනක්ඛමො, ආනන්ද, සාරිපුත්තො . චොදකො, ආනන්ද, සාරිපුත්තො. පාපගරහී, ආනන්ද, සාරිපුත්තො. කස්ස හි නාම, ආනන්ද, අබාලස්ස අදුට්ඨස්ස අමූළ්හස්ස අවිපල්ලත්ථචිත්තස්ස සාරිපුත්තො න රුච්චෙය්යා’’ති?

අථ ඛො සුසිමො [සුසීමො (සී.)] දෙවපුත්තො ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස වණ්ණෙ භඤ්ඤමානෙ මහතියා දෙවපුත්තපරිසාය පරිවුතො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨාසි. එකමන්තං ඨිතො ඛො සුසිමො දෙවපුත්තො භගවන්තං එතදවොච –

‘‘එවමෙතං , භගවා, එවමෙතං, සුගත. කස්ස හි නාම, භන්තෙ, අබාලස්ස අදුට්ඨස්ස අමූළ්හස්ස අවිපල්ලත්ථචිත්තස්ස ආයස්මා සාරිපුත්තො න රුච්චෙය්ය? පණ්ඩිතො, භන්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො. මහාපඤ්ඤො, භන්තෙ, පුථුපඤ්ඤො, භන්තෙ, හාසපඤ්ඤො, භන්තෙ, ජවනපඤ්ඤො, භන්තෙ, තික්ඛපඤ්ඤො, භන්තෙ, නිබ්බෙධිකපඤ්ඤො, භන්තෙ, අප්පිච්ඡො, භන්තෙ, සන්තුට්ඨො, භන්තෙ, පවිවිත්තො, භන්තෙ, අසංසට්ඨො, භන්තෙ, ආරද්ධවීරියො, භන්තෙ, වත්තා, භන්තෙ, වචනක්ඛමො, භන්තෙ, චොදකො, භන්තෙ, පාපගරහී, භන්තෙ, ආයස්මා සාරිපුත්තො. කස්ස හි නාම, භන්තෙ, අබාලස්ස අදුට්ඨස්ස අමූළ්හස්ස අවිපල්ලත්ථචිත්තස්ස ආයස්මා සාරිපුත්තො න රුච්චෙය්ය?

‘‘අහම්පි හි, භන්තෙ, යඤ්ඤදෙව දෙවපුත්තපරිසං උපසඞ්කමිං, එතදෙව බහුලං සද්දං සුණාමි – ‘පණ්ඩිතො ආයස්මා සාරිපුත්තො; මහාපඤ්ඤො ආයස්මා, පුථුපඤ්ඤො ආයස්මා, හාසපඤ්ඤො ආයස්මා, ජවනපඤ්ඤො ආයස්මා, තික්ඛපඤ්ඤො ආයස්මා, නිබ්බෙධිකපඤ්ඤො ආයස්මා, අප්පිච්ඡො ආයස්මා, සන්තුට්ඨො ආයස්මා, පවිවිත්තො ආයස්මා, අසංසට්ඨො ආයස්මා, ආරද්ධවීරියො ආයස්මා, වත්තා ආයස්මා, වචනක්ඛමො ආයස්මා, චොදකො ආයස්මා, පාපගරහී ආයස්මා සාරිපුත්තො’ති . කස්ස හි නාම, භන්තෙ, අබාලස්ස අදුට්ඨස්ස අමූළ්හස්ස අවිපල්ලත්ථචිත්තස්ස ආයස්මා සාරිපුත්තො න රුච්චෙය්යා’’ති?

අථ ඛො සුසිමස්ස දෙවපුත්තස්ස දෙවපුත්තපරිසා ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස වණ්ණෙ භඤ්ඤමානෙ අත්තමනා පමුදිතා පීතිසොමනස්සජාතා උච්චාවචා වණ්ණනිභා උපදංසෙති.

‘‘සෙය්යථාපි නාම මණි වෙළුරියො සුභො ජාතිමා අට්ඨංසො සුපරිකම්මකතො පණ්ඩුකම්බලෙ නික්ඛිත්තො භාසතෙ ච තපතෙ ච විරොචති ච; එවමෙවං සුසිමස්ස දෙවපුත්තස්ස දෙවපුත්තපරිසා ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස වණ්ණෙ භඤ්ඤමානෙ අත්තමනා පමුදිතා පීතිසොමනස්සජාතා උච්චාවචා වණ්ණනිභා උපදංසෙති.

‘‘සෙය්යථාපි නාම නික්ඛං ජම්බොනදං දක්ඛකම්මාරපුත්තඋක්කාමුඛසුකුසලසම්පහට්ඨං පණ්ඩුකම්බලෙ නික්ඛිත්තං භාසතෙ ච තපතෙ ච විරොචති ච; එවමෙවං සුසිමස්ස දෙවපුත්තස්ස දෙවපුත්තපරිසා ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස වණ්ණෙ භඤ්ඤමානෙ අත්තමනා පමුදිතා පීතිසොමනස්සජාතා උච්චාවචා වණ්ණනිභා උපදංසෙති.

‘‘සෙය්යථාපි නාම සරදසමයෙ විද්ධෙ විගතවලාහකෙ දෙවෙ රත්තියා පච්චූසසමයං ඔසධිතාරකා භාසතෙ ච තපතෙ ච විරොචති ච; එවමෙවං සුසිමස්ස දෙවපුත්තස්ස දෙවපුත්තපරිසා ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස වණ්ණෙ භඤ්ඤමානෙ අත්තමනා පමුදිතා පීතිසොමනස්සජාතා උච්චාවචා වණ්ණනිභා උපදංසෙති.

‘‘සෙය්යථාපි නාම සරදසමයෙ විද්ධෙ විගතවලාහකෙ දෙවෙ ආදිච්චො නභං අබ්භුස්සක්කමානො [අබ්භුස්සුක්කමානො (සී. ස්යා. කං. පී.), අබ්භුග්ගමමානො (දී. නි. 2.258)] සබ්බං ආකාසගතං තමගතං අභිවිහච්ච භාසතෙ ච තපතෙ ච විරොචති ච; එවමෙවං සුසිමස්ස දෙවපුත්තස්ස දෙවපුත්තපරිසා ආයස්මතො සාරිපුත්තස්ස වණ්ණෙ භඤ්ඤමානෙ අත්තමනා පමුදිතා පීතිසොමනස්සජාතා උච්චාවචා වණ්ණනිභා උපදංසෙති.

අථ ඛො සුසිමො දෙවපුත්තො ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං ආරබ්භ භගවතො සන්තිකෙ ඉමං ගාථං අභාසි –

‘‘පණ්ඩිතොති සමඤ්ඤාතො, සාරිපුත්තො අකොධනො;

අප්පිච්ඡො සොරතො දන්තො, සත්ථුවණ්ණාභතො ඉසී’’ති.

අථ ඛො භගවා ආයස්මන්තං සාරිපුත්තං ආරබ්භ සුසිමං දෙවපුත්තං ගාථාය පච්චභාසි –

‘‘පණ්ඩිතොති සමඤ්ඤාතො, සාරිපුත්තො අකොධනො;

අප්පිච්ඡො සොරතො දන්තො, කාලං කඞ්ඛති සුදන්තො’’ [කාලං කඞ්ඛති භතකො සුදන්තො (සී.), කාලං කඞ්ඛති භාවිතො සුදන්තො (ස්යා. කං.), කාලං කඞ්ඛති භතිකො සුදන්තො (පී.)] ති.

10. නානාතිත්ථියසාවකසුත්තං

111. එවං මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා රාජගහෙ විහරති වෙළුවනෙ කලන්දකනිවාපෙ. අථ ඛො සම්බහුලා නානාතිත්ථියසාවකා දෙවපුත්තා අසමො ච සහලි [සහලී (සී. ස්යා. කං. පී.)] ච නීකො [නිඞ්කො (සී. පී.), නිකො (ස්යා. කං.)] ච ආකොටකො ච වෙගබ්භරි ච [වෙටම්බරී ච (සී. ස්යා. කං. පී.)] මාණවගාමියො ච අභික්කන්තාය රත්තියා අභික්කන්තවණ්ණා කෙවලකප්පං වෙළුවනං ඔභාසෙත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං අට්ඨංසු. එකමන්තං ඨිතො ඛො අසමො දෙවපුත්තො පූරණං කස්සපං ආරබ්භ භගවතො සන්තිකෙ ඉමං ගාථං අභාසි –

‘‘ඉධ ඡින්දිතමාරිතෙ, හතජානීසු කස්සපො;

න පාපං සමනුපස්සති, පුඤ්ඤං වා පන අත්තනො;

ස වෙ විස්සාසමාචික්ඛි, සත්ථා අරහති මානන’’න්ති.

අථ ඛො සහලි දෙවපුත්තො මක්ඛලිං ගොසාලං ආරබ්භ භගවතො සන්තිකෙ ඉමං ගාථං අභාසි –

‘‘තපොජිගුච්ඡාය සුසංවුතත්තො,

වාචං පහාය කලහං ජනෙන;

සමොසවජ්ජා විරතො සච්චවාදී,

න හි නූන තාදිසං කරොති [න හ නුන තාදී පකරොති (සී. ස්යා. කං.)] පාප’’න්ති.

අථ ඛො නීකො දෙවපුත්තො නිගණ්ඨං නාටපුත්තං [නාථපුත්තං (සී.)] ආරබ්භ භගවතො සන්තිකෙ ඉමං ගාථං අභාසි –

‘‘ජෙගුච්ඡී නිපකො භික්ඛු, චාතුයාමසුසංවුතො;

දිට්ඨං සුතඤ්ච ආචික්ඛං, න හි නූන කිබ්බිසී සියා’’ති.

අථ ඛො ආකොටකො දෙවපුත්තො නානාතිත්ථියෙ ආරබ්භ භගවතො සන්තිකෙ ඉමං ගාථං අභාසි –

‘‘පකුධකො කාතියානො නිගණ්ඨො,

යෙ චාපිමෙ මක්ඛලිපූරණාසෙ;

ගණස්ස සත්ථාරො සාමඤ්ඤප්පත්තා,

න හි නූන තෙ සප්පුරිසෙහි දූරෙ’’ති.

අථ ඛො වෙගබ්භරි දෙවපුත්තො ආකොටකං දෙවපුත්තං ගාථාය පච්චභාසි –

‘‘සහාචරිතෙන [සහාරවෙනාපි (ක. සී.), සගාරවෙනාපි (පී.)] ඡවො සිගාලො [සිඞ්ගාලො (ක.)],

න කොත්ථුකො සීහසමො කදාචි;

නග්ගො මුසාවාදී ගණස්ස සත්ථා,

සඞ්කස්සරාචාරො න සතං සරික්ඛො’’ති.

අථ ඛො මාරො පාපිමා බෙගබ්භරිං දෙවපුත්තං අන්වාවිසිත්වා භගවතො සන්තිකෙ ඉමං ගාථං අභාසි –

‘‘තපොජිගුච්ඡාය ආයුත්තා, පාලයං පවිවෙකියං;

රූපෙ ච යෙ නිවිට්ඨාසෙ, දෙවලොකාභිනන්දිනො;

තෙ වෙ සම්මානුසාසන්ති, පරලොකාය මාතියා’’ති.

අථ ඛො භගවා, ‘මාරො අයං පාපිමා’ ඉති විදිත්වා, මාරං පාපිමන්තං ගාථාය පච්චභාසි –

‘‘යෙ කෙචි රූපා ඉධ වා හුරං වා,

යෙ චන්තලික්ඛස්මිං පභාසවණ්ණා;

සබ්බෙව තෙ තෙ නමුචිප්පසත්ථා,

ආමිසංව මච්ඡානං වධාය ඛිත්තා’’ති.

අථ ඛො මාණවගාමියො දෙවපුත්තො භගවන්තං ආරබ්භ භගවතො සන්තිකෙ ඉමා ගාථායො අභාසි –

‘‘විපුලො රාජගහීයානං, ගිරිසෙට්ඨො පවුච්චති;

සෙතො හිමවතං සෙට්ඨො, ආදිච්චො අඝගාමිනං.

‘‘සමුද්දො උදධිනං සෙට්ඨො, නක්ඛත්තානඤ්ච චන්දිමා [නක්ඛත්තානංව චන්දිමා (ක.)];

සදෙවකස්ස ලොකස්ස, බුද්ධො අග්ගො පවුච්චතී’’ති.

නානාතිත්ථියවග්ගො තතියො.

තස්සුද්දානං –

සිවො ඛෙමො ච සෙරී ච, ඝටී ජන්තු ච රොහිතො;

නන්දො නන්දිවිසාලො ච, සුසිමො නානාතිත්ථියෙන තෙ දසාති.

දෙවපුත්තසංයුත්තං සමත්තං.