📜

3. කොසලසංයුත්තං

1. පඨමවග්ගො

1. දහරසුත්තං

112. එවං ¶ ¶ ¶ ¶ මෙ සුතං – එකං සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති ජෙතවනෙ අනාථපිණ්ඩිකස්ස ආරාමෙ. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවතා සද්ධිං සම්මොදි. සම්මොදනීයං කථං සාරණීයං වීතිසාරෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘භවම්පි නො ගොතමො අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධොති පටිජානාතී’’ති? ‘‘යඤ්හි තං, මහාරාජ, සම්මා වදමානො වදෙය්ය ‘අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධො’ති, මමෙව [මමං (සබ්බත්ථ)] තං සම්මා වදමානො වදෙය්ය. අහඤ්හි, මහාරාජ, අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධො’’ති.

‘‘යෙපි තෙ, භො ගොතම, සමණබ්රාහ්මණා සඞ්ඝිනො ගණිනො ගණාචරියා ඤාතා යසස්සිනො තිත්ථකරා සාධුසම්මතා බහුජනස්ස, සෙය්යථිදං – පූරණො කස්සපො, මක්ඛලි ගොසාලො, නිගණ්ඨො නාටපුත්තො, සඤ්චයො බෙලට්ඨපුත්තො, පකුධො කච්චායනො, අජිතො කෙසකම්බලො; තෙපි මයා ¶ ‘අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධොති පටිජානාථා’ති පුට්ඨා සමානා අනුත්තරං සම්මාසම්බොධිං අභිසම්බුද්ධොති න පටිජානන්ති. කිං පන භවං ගොතමො දහරො චෙව ජාතියා නවො ච පබ්බජ්ජායා’’ති?

‘‘චත්තාරො ¶ ඛො මෙ, මහාරාජ, දහරාති න උඤ්ඤාතබ්බා, දහරාති න පරිභොතබ්බා. කතමෙ චත්තාරො? ඛත්තියො ඛො, මහාරාජ, දහරොති න උඤ්ඤාතබ්බො, දහරොති න පරිභොතබ්බො. උරගො ඛො, මහාරාජ, දහරොති න උඤ්ඤාතබ්බො, දහරොති න පරිභොතබ්බො. අග්ගි ¶ ඛො, මහාරාජ, දහරොති න උඤ්ඤාතබ්බො, දහරොති න පරිභොතබ්බො. භික්ඛු, ඛො, මහාරාජ, දහරොති න උඤ්ඤාතබ්බො, දහරොති න පරිභොතබ්බො. ඉමෙ ඛො, මහාරාජ, චත්තාරො දහරාති න උඤ්ඤාතබ්බා, දහරාති න පරිභොතබ්බා’’ති.

ඉදමවොච ¶ භගවා. ඉදං වත්වාන සුගතො අථාපරං එතදවොච සත්ථා –

‘‘ඛත්තියං ජාතිසම්පන්නං, අභිජාතං යසස්සිනං;

දහරොති නාවජානෙය්ය, න නං පරිභවෙ නරො.

‘‘ඨානඤ්හි සො මනුජින්දො, රජ්ජං ලද්ධාන ඛත්තියො;

සො කුද්ධො රාජදණ්ඩෙන, තස්මිං පක්කමතෙ භුසං;

තස්මා තං පරිවජ්ජෙය්ය, රක්ඛං ජීවිතමත්තනො.

‘‘ගාමෙ වා යදි වා රඤ්ඤෙ, යත්ථ පස්සෙ භුජඞ්ගමං;

දහරොති නාවජානෙය්ය, න නං පරිභවෙ නරො.

‘‘උච්චාවචෙහි ¶ වණ්ණෙහි, උරගො චරති තෙජසී [තෙජසා (සී. ක.), තෙජසි (පී. ක.)];

සො ආසජ්ජ ඩංසෙ බාලං, නරං නාරිඤ්ච එකදා;

තස්මා තං පරිවජ්ජෙය්ය, රක්ඛං ජීවිතමත්තනො.

‘‘පහූතභක්ඛං ජාලිනං, පාවකං කණ්හවත්තනිං;

දහරොති නාවජානෙය්ය, න නං පරිභවෙ නරො.

‘‘ලද්ධා හි සො උපාදානං, මහා හුත්වාන පාවකො;

සො ආසජ්ජ ඩහෙ [දහෙ] බාලං, නරං නාරිඤ්ච එකදා;

තස්මා තං පරිවජ්ජෙය්ය, රක්ඛං ජීවිතමත්තනො.

‘‘වනං යදග්ගි ඩහති [දහති (ක.)], පාවකො කණ්හවත්තනී;

ජායන්ති තත්ථ පාරොහා, අහොරත්තානමච්චයෙ.

‘‘යඤ්ච ¶ ඛො සීලසම්පන්නො, භික්ඛු ඩහති තෙජසා;

න තස්ස පුත්තා පසවො, දායාදා වින්දරෙ ධනං;

අනපච්චා අදායාදා, තාලාවත්ථූ භවන්ති තෙ.

‘‘තස්මා ¶ හි පණ්ඩිතො පොසො, සම්පස්සං අත්ථමත්තනො;

භුජඞ්ගමං පාවකඤ්ච, ඛත්තියඤ්ච යසස්සිනං;

භික්ඛුඤ්ච සීලසම්පන්නං, සම්මදෙව සමාචරෙ’’ති.

එවං වුත්තෙ, රාජා පසෙනදි කොසලො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අභික්කන්තං, භන්තෙ, අභික්කන්තං, භන්තෙ! සෙය්යථාපි භන්තෙ, නික්කුජ්ජිතං [නිකුජ්ජිතං (?)] වා උක්කුජ්ජෙය්ය ¶ , පටිච්ඡන්නං වා විවරෙය්ය, මූළ්හස්ස වා මග්ගං ආචික්ඛෙය්ය ¶ , අන්ධකාරෙ වා තෙලපජ්ජොතං ධාරෙය්ය – ‘චක්ඛුමන්තො රූපානි දක්ඛන්තී’ති; එවමෙවං භගවතා අනෙකපරියායෙන ධම්මො පකාසිතො. එසාහං, භන්තෙ, භගවන්තං සරණං ගච්ඡාමි ධම්මඤ්ච භික්ඛුසඞ්ඝඤ්ච. උපාසකං මං, භන්තෙ, භගවා ධාරෙතු අජ්ජතග්ගෙ පාණුපෙතං සරණං ගත’’න්ති.

2. පුරිසසුත්තං

113. සාවත්ථිනිදානං. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කති නු ඛො, භන්තෙ, පුරිසස්ස ධම්මා අජ්ඣත්තං උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජන්ති අහිතාය දුක්ඛාය අඵාසුවිහාරායා’’ති?

‘‘තයො ඛො, මහාරාජ, පුරිසස්ස ධම්මා අජ්ඣත්තං උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජන්ති අහිතාය දුක්ඛාය අඵාසුවිහාරාය. කතමෙ තයො? ලොභො ඛො, මහාරාජ, පුරිසස්ස ධම්මො අජ්ඣත්තං උප්පජ්ජමානො උප්පජ්ජති අහිතාය දුක්ඛාය අඵාසුවිහාරාය. දොසො ඛො, මහාරාජ, පුරිසස්ස ධම්මො අජ්ඣත්තං උප්පජ්ජමානො උප්පජ්ජති අහිතාය දුක්ඛාය අඵාසුවිහාරාය. මොහො ඛො, මහාරාජ, පුරිසස්ස ධම්මො අජ්ඣත්තං උප්පජ්ජමානො උප්පජ්ජති අහිතාය දුක්ඛාය අඵාසුවිහාරාය ¶ . ඉමෙ ඛො, මහාරාජ, තයො පුරිසස්ස ධම්මා අජ්ඣත්තං උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජන්ති අහිතාය දුක්ඛාය අඵාසුවිහාරායා’’ති. ඉදමවොච…පෙ…

‘‘ලොභො ¶ දොසො ච මොහො ච, පුරිසං පාපචෙතසං;

හිංසන්ති අත්තසම්භූතා, තචසාරංව සම්ඵල’’න්ති [සප්ඵලන්ති (ස්යා. කං.)].

3. ජරාමරණසුත්තං

114. සාවත්ථිනිදානං ¶ . එකමන්තං නිසින්නො ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අත්ථි නු ඛො, භන්තෙ, ජාතස්ස අඤ්ඤත්ර ජරාමරණා’’ති? ‘‘නත්ථි ඛො, මහාරාජ, ජාතස්ස අඤ්ඤත්ර ජරාමරණා. යෙපි තෙ, මහාරාජ, ඛත්තියමහාසාලා අඩ්ඪා මහද්ධනා මහාභොගා පහූතජාතරූපරජතා ¶ පහූතවිත්තූපකරණා පහූතධනධඤ්ඤා, තෙසම්පි ජාතානං නත්ථි අඤ්ඤත්ර ජරාමරණා. යෙපි තෙ, මහාරාජ, බ්රාහ්මණමහාසාලා…පෙ… ගහපතිමහාසාලා අඩ්ඪා මහද්ධනා මහාභොගා පහූතජාතරූපරජතා පහූතවිත්තූපකරණා පහූතධනධඤ්ඤා, තෙසම්පි ජාතානං නත්ථි අඤ්ඤත්ර ජරාමරණා. යෙපි තෙ, මහාරාජ, භික්ඛූ අරහන්තො ඛීණාසවා වුසිතවන්තො කතකරණීයා ඔහිතභාරා අනුප්පත්තසදත්ථා පරික්ඛීණභවසංයොජනා සම්මදඤ්ඤාවිමුත්තා, තෙසං පායං කායො භෙදනධම්මො නික්ඛෙපනධම්මො’’ති. ඉදමවොච…පෙ…

‘‘ජීරන්ති වෙ රාජරථා සුචිත්තා,

අථො සරීරම්පි ජරං උපෙති;

සතඤ්ච ධම්මො න ජරං උපෙති,

සන්තො හවෙ සබ්භි පවෙදයන්තී’’ති.

4. පියසුත්තං

115. සාවත්ථිනිදානං ¶ . එකමන්තං නිසින්නො ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො භගවන්තං එතදවොච ¶ – ‘‘ඉධ මය්හං, භන්තෙ, රහොගතස්ස පටිසල්ලීනස්ස එවං චෙතසො පරිවිතක්කො උදපාදි – ‘කෙසං නු ඛො පියො අත්තා, කෙසං අප්පියො අත්තා’ති? තස්ස මය්හං, භන්තෙ, එතදහොසි – ‘යෙ ච ඛො කෙචි කායෙන දුච්චරිතං චරන්ති, වාචාය දුච්චරිතං චරන්ති, මනසා දුච්චරිතං චරන්ති; තෙසං අප්පියො අත්තා’. කිඤ්චාපි තෙ එවං වදෙය්යුං – ‘පියො නො අත්තා’ති, අථ ඛො තෙසං අප්පියො අත්තා. තං කිස්ස හෙතු? යඤ්හි අප්පියො අප්පියස්ස ¶ කරෙය්ය, තං තෙ අත්තනාව අත්තනො කරොන්ති; තස්මා තෙසං අප්පියො අත්තා. යෙ ච ඛො කෙචි කායෙන සුචරිතං චරන්ති, වාචාය සුචරිතං චරන්ති, මනසා සුචරිතං චරන්ති; තෙසං පියො අත්තා. කිඤ්චාපි තෙ එවං වදෙය්යුං – ‘අප්පියො නො අත්තා’ති; අථ ඛො තෙසං පියො අත්තා. තං කිස්ස හෙතු? යඤ්හි පියො පියස්ස කරෙය්ය, තං තෙ අත්තනාව අත්තනො කරොන්ති; තස්මා තෙසං පියො අත්තා’’ති.

‘‘එවමෙතං, මහාරාජ, එවමෙතං, මහාරාජ! යෙ හි කෙචි, මහාරාජ, කායෙන දුච්චරිතං චරන්ති, වාචාය දුච්චරිතං චරන්ති, මනසා දුච්චරිතං චරන්ති; තෙසං අප්පියො අත්තා. කිඤ්චාපි තෙ එවං වදෙය්යුං – ‘පියො නො අත්තා’ති, අථ ඛො තෙසං අප්පියො අත්තා. තං කිස්ස හෙතු? යඤ්හි, මහාරාජ, අප්පියො අප්පියස්ස කරෙය්ය, තං තෙ අත්තනාව අත්තනො කරොන්ති; තස්මා තෙසං අප්පියො අත්තා. යෙ ච ඛො කෙචි, මහාරාජ ¶ , කායෙන ¶ සුචරිතං චරන්ති, වාචාය සුචරිතං චරන්ති, මනසා සුචරිතං චරන්ති; තෙසං පියො අත්තා. කිඤ්චාපි තෙ එවං වදෙය්යුං – ‘අප්පියො නො අත්තා’ති; අථ ඛො තෙසං පියො අත්තා. තං කිස්ස හෙතු? යඤ්හි මහාරාජ, පියො පියස්ස කරෙය්ය, තං තෙ අත්තනාව අත්තනො කරොන්ති; තස්මා තෙසං පියො අත්තා’’ති. ඉදමවොච…පෙ…

‘‘අත්තානඤ්චෙ පියං ජඤ්ඤා, න නං පාපෙන සංයුජෙ;

න හි තං සුලභං හොති, සුඛං දුක්කටකාරිනා.

‘‘අන්තකෙනාධිපන්නස්ස, ජහතො මානුසං භවං;

කිඤ්හි තස්ස සකං හොති, කිඤ්ච ආදාය ගච්ඡති;

කිඤ්චස්ස අනුගං හොති, ඡායාව අනපායිනී [අනුපායිනී (ස්යා. කං. ක.)].

‘‘උභො ¶ පුඤ්ඤඤ්ච පාපඤ්ච, යං මච්චො කුරුතෙ ඉධ;

තඤ්හි තස්ස සකං හොති, තඤ්ච [තංව (?)] ආදාය ගච්ඡති;

තඤ්චස්ස [තංවස්ස (?)] අනුගං හොති, ඡායාව අනපායිනී.

‘‘තස්මා කරෙය්ය කල්යාණං, නිචයං සම්පරායිකං;

පුඤ්ඤානි පරලොකස්මිං, පතිට්ඨා හොන්ති පාණින’’න්ති.

5. අත්තරක්ඛිතසුත්තං

116. සාවත්ථිනිදානං. එකමන්තං නිසින්නො ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ඉධ මය්හං, භන්තෙ, රහොගතස්ස පටිසල්ලීනස්ස එවං චෙතසො පරිවිතක්කො ¶ උදපාදි – ‘කෙසං නු ඛො රක්ඛිතො අත්තා, කෙසං අරක්ඛිතො අත්තා’ති? තස්ස මය්හං, භන්තෙ, එතදහොසි – ‘යෙ ඛො කෙචි කායෙන දුච්චරිතං චරන්ති, වාචාය දුච්චරිතං චරන්ති, මනසා දුච්චරිතං චරන්ති; තෙසං අරක්ඛිතො අත්තා. කිඤ්චාපි තෙ හත්ථිකායො වා රක්ඛෙය්ය, අස්සකායො වා රක්ඛෙය්ය, රථකායො වා රක්ඛෙය්ය, පත්තිකායො ¶ වා රක්ඛෙය්ය; අථ ඛො තෙසං අරක්ඛිතො අත්තා. තං කිස්ස හෙතු? බාහිරා හෙසා රක්ඛා, නෙසා රක්ඛා අජ්ඣත්තිකා; තස්මා තෙසං අරක්ඛිතො අත්තා. යෙ ච ඛො කෙචි කායෙන සුචරිතං චරන්ති, වාචාය සුචරිතං චරන්ති, මනසා සුචරිතං චරන්ති; තෙසං රක්ඛිතො අත්තා. කිඤ්චාපි තෙ නෙව හත්ථිකායො රක්ඛෙය්ය, න අස්සකායො රක්ඛෙය්ය, න රථකායො රක්ඛෙය්ය ¶ , න පත්තිකායො රක්ඛෙය්ය; අථ ඛො තෙසං රක්ඛිතො අත්තා. තං කිස්ස හෙතු? අජ්ඣත්තිකා හෙසා රක්ඛා, නෙසා රක්ඛා බාහිරා; තස්මා තෙසං රක්ඛිතො අත්තා’’’ති.

‘‘එවමෙතං, මහාරාජ, එවමෙතං, මහාරාජ! යෙ හි කෙචි, මහාරාජ, කායෙන දුච්චරිතං චරන්ති…පෙ… තෙසං අරක්ඛිතො අත්තා. තං කිස්ස හෙතු? බාහිරා හෙසා, මහාරාජ, රක්ඛා, නෙසා රක්ඛා අජ්ඣත්තිකා; තස්මා තෙසං අරක්ඛිතො අත්තා. යෙ ච ඛො කෙචි, මහාරාජ, කායෙන සුචරිතං චරන්ති, වාචාය සුචරිතං චරන්ති, මනසා සුචරිතං චරන්ති; තෙසං රක්ඛිතො අත්තා. කිඤ්චාපි තෙ නෙව හත්ථිකායො රක්ඛෙය්ය, න අස්සකායො ¶ රක්ඛෙය්ය, න රථකායො රක්ඛෙය්ය, න පත්තිකායො රක්ඛෙය්ය; අථ ඛො තෙසං රක්ඛිතො අත්තා. තං කිස්ස හෙතු? අජ්ඣත්තිකා ¶ හෙසා, මහාරාජ, රක්ඛා, නෙසා රක්ඛා බාහිරා; තස්මා තෙසං රක්ඛිතො අත්තා’’ති. ඉදමවොච…පෙ…

‘‘කායෙන සංවරො සාධු, සාධු වාචාය සංවරො;

මනසා සංවරො සාධු, සාධු සබ්බත්ථ සංවරො;

සබ්බත්ථ සංවුතො ලජ්ජී, රක්ඛිතොති පවුච්චතී’’ති.

6. අප්පකසුත්තං

117. සාවත්ථිනිදානං. එකමන්තං නිසින්නො ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ඉධ මය්හං, භන්තෙ, රහොගතස්ස පටිසල්ලීනස්ස එවං චෙතසො පරිවිතක්කො උදපාදි – ‘අප්පකා තෙ සත්තා ලොකස්මිං යෙ උළාරෙ උළාරෙ භොගෙ ලභිත්වා න චෙව මජ්ජන්ති, න ච පමජ්ජන්ති, න ච කාමෙසු ගෙධං ආපජ්ජන්ති, න ච සත්තෙසු විප්පටිපජ්ජන්ති. අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා ලොකස්මිං යෙ උළාරෙ උළාරෙ භොගෙ ලභිත්වා මජ්ජන්ති චෙව පමජ්ජන්ති ¶ , ච කාමෙසු ච ගෙධං ආපජ්ජන්ති, සත්තෙසු ච විප්පටිපජ්ජන්තී’’’ති.

‘‘එවමෙතං, මහාරාජ, එවමෙතං, මහාරාජ! අප්පකා තෙ, මහාරාජ, සත්තා ලොකස්මිං, යෙ උළාරෙ උළාරෙ භොගෙ ලභිත්වා න චෙව මජ්ජන්ති, න ච පමජ්ජන්ති, න ච කාමෙසු ගෙධං ආපජ්ජන්ති, න ¶ ච සත්තෙසු විප්පටිපජ්ජන්ති. අථ ඛො එතෙව බහුතරා සත්තා ලොකස්මිං, යෙ උළාරෙ උළාරෙ භොගෙ ලභිත්වා ¶ මජ්ජන්ති චෙව පමජ්ජන්ති ච කාමෙසු ච ගෙධං ආපජ්ජන්ති, සත්තෙසු ච විප්පටිපජ්ජන්තී’’ති. ඉදමවොච…පෙ…

‘‘සාරත්තා කාමභොගෙසු, ගිද්ධා කාමෙසු මුච්ඡිතා;

අතිසාරං න බුජ්ඣන්ති, මිගා කූටංව ඔඩ්ඩිතං;

පච්ඡාසං කටුකං හොති, විපාකො හිස්ස පාපකො’’ති.

7. අඩ්ඩකරණසුත්තං

118. සාවත්ථිනිදානං ¶ . එකමන්තං නිසින්නො ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ඉධාහං, භන්තෙ, අඩ්ඩකරණෙ [අත්ථකරණෙ (සී. ස්යා. කං. පී.)] නිසින්නො පස්සාමි ඛත්තියමහාසාලෙපි බ්රාහ්මණමහාසාලෙපි ගහපතිමහාසාලෙපි අඩ්ඪෙ මහද්ධනෙ මහාභොගෙ පහූතජාතරූපරජතෙ පහූතවිත්තූපකරණෙ පහූතධනධඤ්ඤෙ කාමහෙතු කාමනිදානං කාමාධිකරණං සම්පජානමුසා භාසන්තෙ. තස්ස මය්හං, භන්තෙ, එතදහොසි – ‘අලං දානි මෙ අඩ්ඩකරණෙන, භද්රමුඛො දානි අඩ්ඩකරණෙන පඤ්ඤායිස්සතී’’’ති.

‘‘(එවමෙතං, මහාරාජ, එවමෙතං මහාරාජ!) [( ) සී. පී. පොත්ථකෙසු නත්ථි] යෙපි තෙ, මහාරාජ, ඛත්තියමහාසාලා බ්රාහ්මණමහාසාලා ගහපතිමහාසාලා අඩ්ඪා මහද්ධනා මහාභොගා පහූතජාතරූපරජතා පහූතවිත්තූපකරණා ¶ පහූතධනධඤ්ඤා කාමහෙතු කාමනිදානං කාමාධිකරණං සම්පජානමුසා භාසන්ති; තෙසං තං භවිස්සති දීඝරත්තං අහිතාය දුක්ඛායා’’ති. ඉදමවොච…පෙ…

‘‘සාරත්තා කාමභොගෙසු, ගිද්ධා කාමෙසු මුච්ඡිතා;

අතිසාරං න බුජ්ඣන්ති, මච්ඡා ඛිප්පංව ඔඩ්ඩිතං;

පච්ඡාසං කටුකං හොති, විපාකො හිස්ස පාපකො’’ති.

8. මල්ලිකාසුත්තං

119. සාවත්ථිනිදානං ¶ . තෙන ඛො පන සමයෙන රාජා පසෙනදි කොසලො මල්ලිකාය දෙවියා සද්ධිං උපරිපාසාදවරගතො හොති. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො මල්ලිකං දෙවිං එතදවොච – ‘‘අත්ථි නු ඛො තෙ, මල්ලිකෙ, කොචඤ්ඤො අත්තනා පියතරො’’ති? ‘‘නත්ථි ඛො මෙ, මහාරාජ, කොචඤ්ඤො අත්තනා පියතරො. තුය්හං පන, මහාරාජ, අත්ථඤ්ඤො ¶ කොචි අත්තනා පියතරො’’ති? ‘‘මය්හම්පි ඛො, මල්ලිකෙ, නත්ථඤ්ඤො කොචි අත්තනා පියතරො’’ති.

අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො පාසාදා ඔරොහිත්වා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො රාජා පසෙනදි ¶ කොසලො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ඉධාහං, භන්තෙ, මල්ලිකාය දෙවියා සද්ධිං උපරිපාසාදවරගතො මල්ලිකං දෙවිං එතදවොචං – ‘අත්ථි නු ඛො තෙ, මල්ලිකෙ, කොචඤ්ඤො ¶ අත්තනා පියතරො’ති? එවං වුත්තෙ, භන්තෙ, මල්ලිකා දෙවී මං එතදවොච – ‘නත්ථි ඛො මෙ, මහාරාජ, කොචඤ්ඤො අත්තනා පියතරො. තුය්හං පන, මහාරාජ, අත්ථඤ්ඤො කොචි අත්තනා පියතරො’ති? එවං වුත්තාහං, භන්තෙ, මල්ලිකං දෙවිං එතදවොචං – ‘මය්හම්පි ඛො, මල්ලිකෙ, නත්ථඤ්ඤො කොචි අත්තනා පියතරො’’ති.

අථ ඛො භගවා එතමත්ථං විදිත්වා තායං වෙලායං ඉමං ගාථං අභාසි –

‘‘සබ්බා දිසා අනුපරිගම්ම චෙතසා,

නෙවජ්ඣගා පියතරමත්තනා ක්වචි;

එවං පියො පුථු අත්තා පරෙසං,

තස්මා න හිංසෙ පරමත්තකාමො’’ති.

9. යඤ්ඤසුත්තං

120. සාවත්ථිනිදානං. තෙන ඛො පන සමයෙන රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස මහායඤ්ඤො පච්චුපට්ඨිතො හොති, පඤ්ච ච උසභසතානි පඤ්ච ච වච්ඡතරසතානි පඤ්ච ච වච්ඡතරිසතානි පඤ්ච ච ¶ අජසතානි පඤ්ච ච උරබ්භසතානි ථූණූපනීතානි හොන්ති යඤ්ඤත්ථාය. යෙපිස්ස තෙ හොන්ති දාසාති වා පෙස්සාති වා කම්මකරාති වා, තෙපි දණ්ඩතජ්ජිතා භයතජ්ජිතා අස්සුමුඛා රුදමානා පරිකම්මානි කරොන්ති.

අථ ඛො සම්බහුලා භික්ඛූ පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය ¶ සාවත්ථිං පිණ්ඩාය පවිසිංසු. සාවත්ථියං පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නො ඛො තෙ භික්ඛූ භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘ඉධ, භන්තෙ, රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස මහායඤ්ඤො පච්චුපට්ඨිතො ¶ හොති, පඤ්ච ච උසභසතානි පඤ්ච ච වච්ඡතරසතානි පඤ්ච ච වච්ඡතරිසතානි පඤ්ච ච අජසතානි පඤ්ච ච උරබ්භසතානි ථූණූපනීතානි හොන්ති යඤ්ඤත්ථාය ¶ . යෙපිස්ස තෙ හොන්ති දාසාති වා පෙස්සාති වා කම්මකරාති වා, තෙපි දණ්ඩතජ්ජිතා භයතජ්ජිතා අස්සුමුඛා රුදමානා පරිකම්මානි කරොන්තී’’ති.

අථ ඛො භගවා එතමත්ථං විදිත්වා තායං වෙලායං ඉමා ගාථායො අභාසි –

‘‘අස්සමෙධං පුරිසමෙධං, සම්මාපාසං වාජපෙය්යං නිරග්ගළ්හං;

මහායඤ්ඤා මහාරම්භා [වාජපෙය්යුං; නිරග්ගළං මහාරම්භා (ක.)], න තෙ හොන්ති මහප්ඵලා.

‘‘අජෙළකා ච ගාවො ච, විවිධා යත්ථ හඤ්ඤරෙ;

න තං සම්මග්ගතා යඤ්ඤං, උපයන්ති මහෙසිනො.

‘‘යෙ ච යඤ්ඤා නිරාරම්භා, යජන්ති අනුකුලං සදා;

අජෙළකා ච ගාවො ච, විවිධා නෙත්ථ හඤ්ඤරෙ;

එතං ¶ සම්මග්ගතා යඤ්ඤං, උපයන්ති මහෙසිනො.

‘‘එතං යජෙථ මෙධාවී, එසො යඤ්ඤො මහප්ඵලො;

එතඤ්හි යජමානස්ස, සෙය්යො හොති න පාපියො;

යඤ්ඤො ච විපුලො හොති, පසීදන්ති ච දෙවතා’’ති.

10. බන්ධනසුත්තං

121. තෙන ඛො පන සමයෙන රඤ්ඤා පසෙනදිනා කොසලෙන මහාජනකායො බන්ධාපිතො හොති, අප්පෙකච්චෙ රජ්ජූහි අප්පෙකච්චෙ අන්දූහි අප්පෙකච්චෙ සඞ්ඛලිකාහි.

අථ ¶ ඛො සම්බහුලා භික්ඛූ පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය සාවත්ථිං පිණ්ඩාය පවිසිංසු. සාවත්ථියං පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො තෙ භික්ඛූ භගවන්තං එතදවොචුං – ‘‘ඉධ, භන්තෙ, රඤ්ඤා පසෙනදිනා කොසලෙන මහාජනකායො ¶ බන්ධාපිතො, අප්පෙකච්චෙ රජ්ජූහි අප්පෙකච්චෙ අන්දූහි අප්පෙකච්චෙ සඞ්ඛලිකාහී’’ති.

අථ ¶ ඛො භගවා එතමත්ථං විදිත්වා තායං වෙලායං ඉමා ගාථායො අභාසි –

‘‘න ¶ තං දළ්හං බන්ධනමාහු ධීරා,

යදායසං දාරුජං පබ්බජඤ්ච;

සාරත්තරත්තා මණිකුණ්ඩලෙසු,

පුත්තෙසු දාරෙසු ච යා අපෙක්ඛා.

‘‘එතං දළ්හං බන්ධනමාහු ධීරා,

ඔහාරිනං සිථිලං දුප්පමුඤ්චං;

එතම්පි ඡෙත්වාන පරිබ්බජන්ති,

අනපෙක්ඛිනො කාමසුඛං පහායා’’ති.

පඨමො වග්ගො.

තස්සුද්දානං –

දහරො පුරිසො ජරා, පියං අත්තානරක්ඛිතො;

අප්පකා අඩ්ඩකරණං, මල්ලිකා යඤ්ඤබන්ධනන්ති.

2. දුතියවග්ගො

1. සත්තජටිලසුත්තං

122. එකං ¶ සමයං භගවා සාවත්ථියං විහරති පුබ්බාරාමෙ මිගාරමාතුපාසාදෙ. තෙන ඛො පන සමයෙන භගවා සායන්හසමයං පටිසල්ලානා වුට්ඨිතො බහිද්වාරකොට්ඨකෙ නිසින්නො හොති. අථ ¶ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි.

තෙන ¶ ඛො පන සමයෙන සත්ත ච ජටිලා සත්ත ච නිගණ්ඨා සත්ත ච අචෙලකා සත්ත ච එකසාටකා සත්ත ච පරිබ්බාජකා පරූළ්හකච්ඡනඛලොමා ඛාරිවිවිධමාදාය [ඛාරිවිධං ආදාය (පී.) දී. නි. 1.280 තදට්ඨකථාපි ඔලොකෙතබ්බා] භගවතො අවිදූරෙ අතික්කමන්ති. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො උට්ඨායාසනා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා දක්ඛිණජාණුමණ්ඩලං ¶ පථවියං නිහන්ත්වා යෙන තෙ සත්ත ච ජටිලා සත්ත ච නිගණ්ඨා සත්ත ච අචෙලකා සත්ත ච එකසාටකා සත්ත ච පරිබ්බාජකා තෙනඤ්ජලිං පණාමෙත්වා තික්ඛත්තුං නාමං සාවෙසි – ‘‘රාජාහං, භන්තෙ, පසෙනදි කොසලො…පෙ… රාජාහං, භන්තෙ, පසෙනදි කොසලො’’ති.

අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො අචිරපක්කන්තෙසු තෙසු ¶ සත්තසු ච ජටිලෙසු සත්තසු ච නිගණ්ඨෙසු සත්තසු ච අචෙලකෙසු සත්තසු ච එකසාටකෙසු සත්තසු ච පරිබ්බාජකෙසු යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘යෙ තෙ, භන්තෙ, ලොකෙ අරහන්තො වා අරහත්තමග්ගං වා සමාපන්නා එතෙ තෙසං අඤ්ඤතරා’’ති.

‘‘දුජ්ජානං ඛො එතං, මහාරාජ, තයා ගිහිනා කාමභොගිනා පුත්තසම්බාධසයනං අජ්ඣාවසන්තෙන කාසිකචන්දනං පච්චනුභොන්තෙන මාලාගන්ධවිලෙපනං ධාරයන්තෙන ජාතරූපරජතං සාදියන්තෙන – ‘ඉමෙ වා අරහන්තො, ඉමෙ වා අරහත්තමග්ගං සමාපන්නා’’’ති.

‘‘සංවාසෙන ඛො, මහාරාජ, සීලං වෙදිතබ්බං. තඤ්ච ඛො දීඝෙන අද්ධුනා, න ඉත්තරං; මනසිකරොතා, නො අමනසිකරොතා; පඤ්ඤවතා, නො දුප්පඤ්ඤෙන. සංවොහාරෙන ඛො, මහාරාජ, සොචෙය්යං වෙදිතබ්බං. තඤ්ච ඛො දීඝෙන අද්ධුනා, න ඉත්තරං; මනසිකරොතා, නො අමනසිකරොතා; පඤ්ඤවතා, නො දුප්පඤ්ඤෙන. ආපදාසු ඛො, මහාරාජ, ථාමො වෙදිතබ්බො. සො ච ඛො දීඝෙන අද්ධුනා, න ඉත්තරං; මනසිකරොතා, නො අමනසිකරොතා; පඤ්ඤවතා, නො දුප්පඤ්ඤෙන. සාකච්ඡාය ¶ , ඛො, මහාරාජ, පඤ්ඤා වෙදිතබ්බා. සා ච ඛො දීඝෙන අද්ධුනා, න ඉත්තරං; මනසිකරොතා, නො ¶ අමනසිකරොතා; පඤ්ඤවතා, නො දුප්පඤ්ඤෙනා’’ති.

‘‘අච්ඡරියං ¶ , භන්තෙ, අබ්භුතං භන්තෙ! යාව සුභාසිතමිදං, භන්තෙ, භගවතා – ‘දුජ්ජානං ඛො එතං, මහාරාජ, තයා ගිහිනා කාමභොගිනා පුත්තසම්බාධසයනං අජ්ඣාවසන්තෙන කාසිකචන්දනං පච්චනුභොන්තෙන මාලාගන්ධවිලෙපනං ධාරයන්තෙන ජාතරූපරජතං සාදියන්තෙන – ඉමෙ වා අරහන්තො, ඉමෙ වා අරහත්තමග්ගං සමාපන්නා’ති. සංවාසෙන ඛො, මහාරාජ, සීලං වෙදිතබ්බං. තඤ්ච ඛො දීඝෙන අද්ධුනා, න ඉත්තරං; මනසිකරොතා, නො අමනසිකරොතා; පඤ්ඤවතා, නො දුප්පඤ්ඤෙන. සංවොහාරෙන ඛො මහාරාජ ¶ , සොචෙය්යං වෙදිතබ්බං. තඤ්ච ඛො දීඝෙන අද්ධුනා, න ඉත්තරං; මනසිකරොතා, නො අමනසිකරොතා; පඤ්ඤවතා, නො දුප්පඤ්ඤෙන. ආපදාසු ඛො, මහාරාජ, ථාමො වෙදිතබ්බො. සො ච ඛො දීඝෙන අද්ධුනා, න ඉත්තරං; මනසිකරොතා, නො අමනසිකරොතා; පඤ්ඤවතා, නො දුප්පඤ්ඤෙන. සාකච්ඡාය ඛො, මහාරාජ, පඤ්ඤා වෙදිතබ්බා. සා ච ඛො දීඝෙන අද්ධුනා, න ඉත්තරං; මනසිකරොතා, නො අමනසිකරොතා; පඤ්ඤවතා, නො දුප්පඤ්ඤෙනා’’ති.

‘‘එතෙ, භන්තෙ, මම පුරිසා චරා ඔචරකා ජනපදං ඔචරිත්වා ආගච්ඡන්ති. තෙහි පඨමං ඔචිණ්ණං අහං පච්ඡා ඔසාපයිස්සාමි [ඔයායිස්සාමි (සී.), ඔහයිස්සාමි (ස්යා. කං.)]. ඉදානි තෙ, භන්තෙ, තං රජොජල්ලං පවාහෙත්වා සුන්හාතා සුවිලිත්තා කප්පිතකෙසමස්සූ ඔදාතවත්ථා [ඔදාතවත්ථවසනා (සී.)] පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතා සමඞ්ගීභූතා පරිචාරෙස්සන්තී’’ති.

අථ ඛො භගවා එතමත්ථං විදිත්වා තායං වෙලායං ඉමා ගාථායො අභාසි –

‘‘න වණ්ණරූපෙන නරො සුජානො,

න විස්සසෙ ඉත්තරදස්සනෙන;

සුසඤ්ඤතානඤ්හි වියඤ්ජනෙන,

අසඤ්ඤතා ලොකමිමං චරන්ති.

‘‘පතිරූපකො මත්තිකාකුණ්ඩලොව,

ලොහඩ්ඪමාසොව සුවණ්ණඡන්නො;

චරන්ති ¶ ලොකෙ [එකෙ (සී. පී.)] පරිවාරඡන්නා,

අන්තො අසුද්ධා බහි සොභමානා’’ති.

2. පඤ්චරාජසුත්තං

123. සාවත්ථිනිදානං ¶ . තෙන ඛො පන සමයෙන පඤ්චන්නං රාජූනං පසෙනදිපමුඛානං පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතානං සමඞ්ගීභූතානං පරිචාරයමානානං අයමන්තරාකථා උදපාදි – ‘‘කිං නු ඛො කාමානං අග්ග’’න්ති? තත්රෙකච්චෙ [තත්රෙකෙ (සී. පී.)] එවමාහංසු – ‘‘රූපා කාමානං අග්ග’’න්ති. එකච්චෙ එවමාහංසු ¶ – ‘‘සද්දා කාමානං අග්ග’’න්ති. එකච්චෙ එවමාහංසු – ‘‘ගන්ධා කාමානං අග්ග’’න්ති. එකච්චෙ එවමාහංසු – ‘‘රසා කාමානං අග්ග’’න්ති. එකච්චෙ එවමාහංසු ¶ – ‘‘ඵොට්ඨබ්බා කාමානං අග්ග’’න්ති. යතො ඛො තෙ රාජානො නාසක්ඛිංසු අඤ්ඤමඤ්ඤං සඤ්ඤාපෙතුං.

අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො තෙ රාජානො එතදවොච – ‘‘ආයාම, මාරිසා, යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිස්සාම; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං එතමත්ථං පටිපුච්ඡිස්සාම. යථා නො භගවා බ්යාකරිස්සති තථා නං ධාරෙස්සාමා’’ති [ධාරෙය්යාමාති (සී. ස්යා. කං. පී.)]. ‘‘එවං, මාරිසා’’ති ඛො තෙ රාජානො රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස පච්චස්සොසුං.

අථ ඛො තෙ පඤ්ච රාජානො පසෙනදිපමුඛා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නො ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො භගවන්තං එතදවොච ¶ – ‘‘ඉධ, භන්තෙ, අම්හාකං පඤ්චන්නං රාජූනං පඤ්චහි කාමගුණෙහි සමප්පිතානං සමඞ්ගීභූතානං පරිචාරයමානානං අයමන්තරාකථා උදපාදි – ‘කිං නු ඛො කාමානං අග්ග’න්ති? එකච්චෙ එවමාහංසු – ‘රූපා කාමානං අග්ග’න්ති. එකච්චෙ එවමාහංසු – ‘සද්දා කාමානං අග්ග’න්ති. එකච්චෙ එවමාහංසු – ‘ගන්ධා කාමානං අග්ග’න්ති. එකච්චෙ එවමාහංසු – ‘රසා කාමානං අග්ග’න්ති. එකච්චෙ එවමාහංසු – ‘ඵොට්ඨබ්බා කාමානං අග්ග’න්ති. කිං නු ඛො, භන්තෙ, කාමානං අග්ග’’න්ති?

‘‘මනාපපරියන්තං ඛ්වාහං, මහාරාජ, පඤ්චසු කාමගුණෙසු අග්ගන්ති වදාමි. තෙව [තෙ ච (සී. පී. ක.), යෙ ච (ස්යා. කං.)], මහාරාජ, රූපා එකච්චස්ස මනාපා හොන්ති, තෙව [තෙ ච (සී. පී. ක.)] රූපා එකච්චස්ස අමනාපා හොන්ති. යෙහි ච යො රූපෙහි අත්තමනො හොති පරිපුණ්ණසඞ්කප්පො, සො තෙහි රූපෙහි අඤ්ඤං රූපං උත්තරිතරං වා පණීතතරං වා න පත්ථෙති. තෙ තස්ස රූපා පරමා හොන්ති. තෙ තස්ස රූපා අනුත්තරා හොන්ති.

‘‘තෙව ¶ , මහාරාජ, සද්දා එකච්චස්ස මනාපා හොන්ති, තෙව සද්දා එකච්චස්ස අමනාපා හොන්ති. යෙහි ච යො සද්දෙහි අත්තමනො හොති පරිපුණ්ණසඞ්කප්පො, සො තෙහි සද්දෙහි අඤ්ඤං සද්දං උත්තරිතරං වා ¶ පණීතතරං වා න පත්ථෙති. තෙ තස්ස සද්දා පරමා හොන්ති. තෙ තස්ස සද්දා අනුත්තරා හොන්ති.

‘‘තෙව, මහාරාජ, ගන්ධා එකච්චස්ස මනාපා හොන්ති, තෙව ගන්ධා එකච්චස්ස අමනාපා හොන්ති. යෙහි ච යො ගන්ධෙහි අත්තමනො හොති පරිපුණ්ණසඞ්කප්පො, සො තෙහි ගන්ධෙහි අඤ්ඤං ගන්ධං උත්තරිතරං වා පණීතතරං වා න පත්ථෙති. තෙ තස්ස ගන්ධා පරමා හොන්ති. තෙ තස්ස ගන්ධා අනුත්තරා හොන්ති.

‘‘තෙව, මහාරාජ, රසා එකච්චස්ස මනාපා හොන්ති, තෙව රසා එකච්චස්ස අමනාපා හොන්ති. යෙහි ච යො රසෙහි අත්තමනො හොති පරිපුණ්ණසඞ්කප්පො, සො තෙහි රසෙහි අඤ්ඤං රසං උත්තරිතරං වා පණීතතරං වා න පත්ථෙති. තෙ තස්ස රසා පරමා හොන්ති. තෙ තස්ස රසා අනුත්තරා හොන්ති.

‘‘තෙව, මහාරාජ, ඵොට්ඨබ්බා එකච්චස්ස මනාපා හොන්ති, තෙව ඵොට්ඨබ්බා එකච්චස්ස අමනාපා හොන්ති. යෙහි ¶ ච යො ඵොට්ඨබ්බෙහි අත්තමනො හොති පරිපුණ්ණසඞ්කප්පො, සො තෙහි ඵොට්ඨබ්බෙහි අඤ්ඤං ඵොට්ඨබ්බං උත්තරිතරං වා පණීතතරං වා න පත්ථෙති. තෙ තස්ස ¶ ඵොට්ඨබ්බා පරමා හොන්ති. තෙ තස්ස ඵොට්ඨබ්බා අනුත්තරා හොන්තී’’ති.

තෙන ඛො පන සමයෙන චන්දනඞ්ගලිකො උපාසකො තස්සං පරිසායං නිසින්නො හොති. අථ ඛො චන්දනඞ්ගලිකො උපාසකො උට්ඨායාසනා එකංසං උත්තරාසඞ්ගං කරිත්වා යෙන භගවා තෙනඤ්ජලිං පණාමෙත්වා භගවන්තං එතදවොච – ‘‘පටිභාති මං භගවා, පටිභාති මං සුගතා’’ති. ‘‘පටිභාතු තං චන්දනඞ්ගලිකා’’ති භගවා අවොච.

අථ ඛො චන්දනඞ්ගලිකො උපාසකො භගවතො සම්මුඛා තදනුරූපාය ගාථාය අභිත්ථවි –

‘‘පදුමං ¶ යථා කොකනදං සුගන්ධං,

පාතො සියා ඵුල්ලමවීතගන්ධං;

අඞ්ගීරසං පස්ස විරොචමානං,

තපන්තමාදිච්චමිවන්තලික්ඛෙ’’ති.

අථ ¶ ඛො තෙ පඤ්ච රාජානො චන්දනඞ්ගලිකං උපාසකං පඤ්චහි උත්තරාසඞ්ගෙහි අච්ඡාදෙසුං. අථ ඛො චන්දනඞ්ගලිකො උපාසකො තෙහි පඤ්චහි උත්තරාසඞ්ගෙහි භගවන්තං අච්ඡාදෙසීති.

3. දොණපාකසුත්තං

124. සාවත්ථිනිදානං. තෙන ඛො පන සමයෙන රාජා පසෙනදි කොසලො දොණපාකකුරං [දොණපාකසුදං (සී.), දොණපාකං සුදං (පී.)] භුඤ්ජති. අථ ඛො රාජා පසෙනදි ¶ කොසලො භුත්තාවී මහස්සාසී යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි.

අථ ඛො භගවා රාජානං පසෙනදිං කොසලං භුත්තාවිං මහස්සාසිං විදිත්වා තායං වෙලායං ඉමං ගාථං අභාසි –

‘‘මනුජස්ස සදා සතීමතො,

මත්තං ජානතො ලද්ධභොජනෙ;

තනුකස්ස [තනු තස්ස (සී. පී.)] භවන්ති වෙදනා,

සණිකං ජීරති ආයුපාලය’’න්ති.

තෙන ¶ ඛො පන සමයෙන සුදස්සනො මාණවො රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස පිට්ඨිතො ඨිතො හොති. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො සුදස්සනං මාණවං ආමන්තෙසි – ‘‘එහි ත්වං, තාත සුදස්සන, භගවතො සන්තිකෙ ඉමං ගාථං පරියාපුණිත්වා මම භත්තාභිහාරෙ (භත්තාභිහාරෙ) [( ) සී. ස්යා. කං. පී. පොත්ථකෙසු නත්ථි] භාස. අහඤ්ච තෙ දෙවසිකං කහාපණසතං (කහාපණසතං) [( ) සී. ස්යා. කං. පොත්ථකෙසු නත්ථි] නිච්චං භික්ඛං පවත්තයිස්සාමී’’ති. ‘‘එවං දෙවා’’ති ඛො සුදස්සනො මාණවො රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස පටිස්සුත්වා භගවතො සන්තිකෙ ඉමං ගාථං පරියාපුණිත්වා රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස භත්තාභිහාරෙ සුදං භාසති –

‘‘මනුජස්ස ¶ සදා සතීමතො,

මත්තං ජානතො ලද්ධභොජනෙ;

තනුකස්ස ¶ භවන්ති වෙදනා,

සණිකං ජීරති ආයුපාලය’’න්ති.

අථ ¶ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො අනුපුබ්බෙන නාළිකොදනපරමතාය [නාළිකොදනමත්තාය (ක.)] සණ්ඨාසි. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො අපරෙන සමයෙන සුසල්ලිඛිතගත්තො පාණිනා ගත්තානි අනුමජ්ජන්තො තායං වෙලායං ඉමං උදානං උදානෙසි – ‘‘උභයෙන වත මං සො භගවා අත්ථෙන අනුකම්පි – දිට්ඨධම්මිකෙන චෙව අත්ථෙන සම්පරායිකෙන චා’’ති.

4. පඨමසඞ්ගාමසුත්තං

125. සාවත්ථිනිදානං. අථ ඛො රාජා මාගධො අජාතසත්තු වෙදෙහිපුත්තො චතුරඞ්ගිනිං සෙනං සන්නය්හිත්වා රාජානං පසෙනදිං කොසලං අබ්භුය්යාසි යෙන කාසි. අස්සොසි ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො – ‘‘රාජා කිර මාගධො අජාතසත්තු වෙදෙහිපුත්තො චතුරඞ්ගිනිං සෙනං සන්නය්හිත්වා මමං අබ්භුය්යාතො යෙන කාසී’’ති. අථ ¶ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො චතුරඞ්ගිනිං සෙනං සන්නය්හිත්වා රාජානං මාගධං අජාතසත්තුං වෙදෙහිපුත්තං පච්චුය්යාසි යෙන කාසි. අථ ඛො රාජා ච මාගධො අජාතසත්තු වෙදෙහිපුත්තො රාජා ච පසෙනදි කොසලො සඞ්ගාමෙසුං. තස්මිං ඛො පන සඞ්ගාමෙ රාජා මාගධො අජාතසත්තු වෙදෙහිපුත්තො රාජානං පසෙනදිං කොසලං පරාජෙසි. පරාජිතො ච රාජා පසෙනදි කොසලො සකමෙව [සඞ්ගාමා (ක.)] රාජධානිං සාවත්ථිං පච්චුය්යාසි [පායාසි (සී. පී.)].

අථ ¶ ඛො සම්බහුලා භික්ඛූ පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය සාවත්ථිං පිණ්ඩාය පවිසිංසු. සාවත්ථියං පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො තෙ භික්ඛූ භගවන්තං එතදවොචුං –

‘‘ඉධ, භන්තෙ, රාජා මාගධො අජාතසත්තු වෙදෙහිපුත්තො චතුරඞ්ගිනිං සෙනං සන්නය්හිත්වා රාජානං පසෙනදිං කොසලං අබ්භුය්යාසි යෙන කාසි. අස්සොසි ඛො, භන්තෙ, රාජා පසෙනදි කොසලො – ‘රාජා ¶ කිර මාගධො අජාතසත්තු වෙදෙහිපුත්තො චතුරඞ්ගිනිං සෙනං සන්නය්හිත්වා මමං අබ්භුය්යාතො යෙන කාසී’ති. අථ ඛො, භන්තෙ, රාජා පසෙනදි කොසලො ¶ චතුරඞ්ගිනිං සෙනං සන්නය්හිත්වා රාජානං මාගධං අජාතසත්තුං වෙදෙහිපුත්තං පච්චුය්යාසි යෙන කාසි. අථ ඛො, භන්තෙ, රාජා ච මාගධො අජාතසත්තු වෙදෙහිපුත්තො රාජා ච පසෙනදි කොසලො සඞ්ගාමෙසුං. තස්මිං ඛො පන, භන්තෙ, සඞ්ගාමෙ රාජා මාගධො අජාතසත්තු වෙදෙහිපුත්තො රාජානං පසෙනදිං කොසලං පරාජෙසි. පරාජිතො ච, භන්තෙ, රාජා පසෙනදි කොසලො සකමෙව රාජධානිං සාවත්ථිං පච්චුය්යාසී’’ති.

‘‘රාජා, භික්ඛවෙ, මාගධො අජාතසත්තු වෙදෙහිපුත්තො පාපමිත්තො පාපසහායො පාපසම්පවඞ්කො; රාජා ච ඛො, භික්ඛවෙ, පසෙනදි කොසලො කල්යාණමිත්තො කල්යාණසහායො කල්යාණසම්පවඞ්කො. අජ්ජෙව [අජ්ජතඤ්ච (සී. පී.), අජ්ජෙවං (ස්යා. කං.)], භික්ඛවෙ ¶ , රාජා පසෙනදි කොසලො ඉමං රත්තිං දුක්ඛං සෙති පරාජිතො’’ති. ඉදමවොච…පෙ…

‘‘ජයං වෙරං පසවති, දුක්ඛං සෙති පරාජිතො;

උපසන්තො සුඛං සෙති, හිත්වා ජයපරාජය’’න්ති.

5. දුතියසඞ්ගාමසුත්තං

126. [එත්ථ ‘‘අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො චතුරඞ්ගිනිං සෙනං සන්නය්හිත්වා රාජානං මාගධං අජාතසත්තුං වෙදෙහිපුත්තං අබ්භුය්යාසී’’ති ආදිනා පාඨෙන භවිතබ්බං. අට්ඨකථායං හි ‘‘අබ්භුය්යාසීති පරාජයෙ ගරහප්පත්තො…පෙ… වුත්තජයකාරණං සුත්වා අභිඋය්යාසී’’ති වුත්තං] අථ ඛො රාජා මාගධො අජාතසත්තු වෙදෙහිපුත්තො චතුරඞ්ගිනිං ¶ සෙනං සන්නය්හිත්වා රාජානං පසෙනදිං කොසලං අබ්භුය්යාසි යෙන කාසි. අස්සොසි ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො – ‘‘රාජා කිර මාගධො අජාතසත්තු වෙදෙහිපුත්තො චතුරඞ්ගිනිං සෙනං සන්නය්හිත්වා මමං අබ්භුය්යාතො යෙන කාසී’’ති. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො චතුරඞ්ගිනිං සෙනං සන්නය්හිත්වා රාජානං මාගධං අජාතසත්තුං වෙදෙහිපුත්තං පච්චුය්යාසි යෙන කාසි. අථ ඛො රාජා ච මාගධො අජාතසත්තු වෙදෙහිපුත්තො රාජා ච පසෙනදි කොසලො සඞ්ගාමෙසුං. තස්මිං ඛො පන සඞ්ගාමෙ රාජා පසෙනදි කොසලො රාජානං මාගධං අජාතසත්තුං වෙදෙහිපුත්තං පරාජෙසි, ජීවග්ගාහඤ්ච නං අග්ගහෙසි. අථ ඛො රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස එතදහොසි – ‘‘කිඤ්චාපි ඛො ම්යායං ¶ රාජා මාගධො අජාතසත්තු වෙදෙහිපුත්තො අදුබ්භන්තස්ස දුබ්භති, අථ ච පන මෙ භාගිනෙය්යො හොති. යංනූනාහං රඤ්ඤො මාගධස්ස අජාතසත්තුනො වෙදෙහිපුත්තස්ස සබ්බං හත්ථිකායං පරියාදියිත්වා සබ්බං ¶ අස්සකායං පරියාදියිත්වා සබ්බං රථකායං පරියාදියිත්වා සබ්බං ¶ පත්තිකායං පරියාදියිත්වා ජීවන්තමෙව නං ඔසජ්ජෙය්ය’’න්ති [ඔස්සජ්ජෙය්යන්ති (සී. ස්යා. කං. පී.)].

අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො රඤ්ඤො මාගධස්ස අජාතසත්තුනො වෙදෙහිපුත්තස්ස සබ්බං හත්ථිකායං පරියාදියිත්වා සබ්බං අස්සකායං පරියාදියිත්වා සබ්බං රථකායං පරියාදියිත්වා සබ්බං පත්තිකායං පරියාදියිත්වා ජීවන්තමෙව නං ඔසජ්ජි [ඔස්සජි (සී.), ඔස්සජ්ජි (ස්යා. කං. පී.)].

අථ ඛො සම්බහුලා භික්ඛූ පුබ්බණ්හසමයං නිවාසෙත්වා පත්තචීවරමාදාය සාවත්ථිං පිණ්ඩාය පවිසිංසු. සාවත්ථියං පිණ්ඩාය චරිත්වා පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තා යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමිංසු; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. එකමන්තං නිසින්නා ඛො තෙ භික්ඛූ භගවන්තං එතදවොචුං –

‘‘ඉධ ¶ , භන්තෙ, රාජා මාගධො අජාතසත්තු වෙදෙහිපුත්තො චතුරඞ්ගිනිං සෙනං සන්නය්හිත්වා රාජානං පසෙනදිං කොසලං අබ්භුය්යාසි යෙන කාසි. අස්සොසි ඛො, භන්තෙ, රාජා පසෙනදි කොසලො – ‘රාජා කිර මාගධො අජාතසත්තු වෙදෙහිපුත්තො චතුරඞ්ගිනිං සෙනං සන්නය්හිත්වා මමං අබ්භුය්යාතො යෙන කාසී’ති. අථ ඛො, භන්තෙ, රාජා පසෙනදි කොසලො චතුරඞ්ගිනිං සෙනං සන්නය්හිත්වා රාජානං මාගධං අජාතසත්තුං වෙදෙහිපුත්තං පච්චුය්යාසි යෙන කාසි. අථ ඛො, භන්තෙ, රාජා ච මාගධො අජාතසත්තු වෙදෙහිපුත්තො රාජා ච පසෙනදි කොසලො සඞ්ගාමෙසුං. තස්මිං ඛො පන, භන්තෙ, සඞ්ගාමෙ රාජා පසෙනදි කොසලො රාජානං මාගධං අජාතසත්තුං වෙදෙහිපුත්තං පරාජෙසි, ජීවග්ගාහඤ්ච නං අග්ගහෙසි. අථ ඛො, භන්තෙ, රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස ¶ කොසලස්ස එතදහොසි – ‘කිඤ්චාපි ඛො ම්යායං රාජා මාගධො අජාතසත්තු වෙදෙහිපුත්තො අදුබ්භන්තස්ස දුබ්භති, අථ ච පන මෙ භාගිනෙය්යො හොති. යංනූනාහං රඤ්ඤො මාගධස්ස අජාතසත්තුනො වෙදෙහිපුත්තස්ස සබ්බං හත්ථිකායං පරියාදියිත්වා සබ්බං අස්සකායං සබ්බං රථකායං සබ්බං පත්තිකායං පරියාදියිත්වා ජීවන්තමෙව නං ඔසජ්ජෙය්ය’’’න්ති.

‘‘අථ ¶ ඛො, භන්තෙ, රාජා පසෙනදි කොසලො රඤ්ඤො මාගධස්ස අජාතසත්තුනො වෙදෙහිපුත්තස්ස සබ්බං හත්ථිකායං පරියාදියිත්වා සබ්බං අස්සකායං පරියාදියිත්වා සබ්බං රථකායං පරියාදියිත්වා ¶ සබ්බං පත්තිකායං පරියාදියිත්වා ජීවන්තමෙව නං ඔසජ්ජී’’ති. අථ ඛො භගවා එතමත්ථං විදිත්වා තායං වෙලායං ඉමා ගාථායො අභාසි –

‘‘විලුම්පතෙව පුරිසො, යාවස්ස උපකප්පති;

යදා චඤ්ඤෙ විලුම්පන්ති, සො විලුත්තො විලුප්පති [විලුම්පති (සී. පී. ක.)].

‘‘ඨානඤ්හි මඤ්ඤති බාලො, යාව පාපං න පච්චති;

යදා ච පච්චති පාපං, අථ දුක්ඛං නිගච්ඡති.

‘‘හන්තා ලභති [ලභති හන්තා (සී. ස්යා. කං.)] හන්තාරං, ජෙතාරං ලභතෙ ජයං;

අක්කොසකො ච අක්කොසං, රොසෙතාරඤ්ච රොසකො;

අථ කම්මවිවට්ටෙන, සො විලුත්තො විලුප්පතී’’ති.

6. මල්ලිකාසුත්තං

127. සාවත්ථිනිදානං ¶ ¶ . අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. අථ ඛො අඤ්ඤතරො පුරිසො යෙන රාජා පසෙනදි කොසලො තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා රඤ්ඤො පසෙනදිස්ස කොසලස්ස උපකණ්ණකෙ ආරොචෙසි – ‘‘මල්ලිකා, දෙව, දෙවී ධීතරං විජාතා’’ති. එවං වුත්තෙ, රාජා පසෙනදි කොසලො අනත්තමනො අහොසි.

අථ ඛො භගවා රාජානං පසෙනදිං කොසලං අනත්තමනතං විදිත්වා තායං වෙලායං ඉමා ගාථායො අභාසි –

‘‘ඉත්ථීපි හි එකච්චියා, සෙය්යා පොස ජනාධිප;

මෙධාවිනී සීලවතී, සස්සුදෙවා පතිබ්බතා.

‘‘තස්සා ¶ යො ජායති පොසො, සූරො හොති දිසම්පති;

තාදිසා සුභගියා [සුභරියාපුත්තො (ක.)] පුත්තො, රජ්ජම්පි අනුසාසතී’’ති.

7. අප්පමාදසුත්තං

128. සාවත්ථිනිදානං ¶ . එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘අත්ථි නු ඛො, භන්තෙ, එකො ධම්මො යො උභො අත්ථෙ සමධිග්ගය්හ තිට්ඨති – දිට්ඨධම්මිකඤ්චෙව අත්ථං සම්පරායිකඤ්චා’’ති?

‘‘අත්ථි ඛො, මහාරාජ, එකො ධම්මො යො උභො අත්ථෙ සමධිග්ගය්හ තිට්ඨති – දිට්ඨධම්මිකඤ්චෙව අත්ථං සම්පරායිකඤ්චා’’ති.

‘‘කතමො ¶ පන, භන්තෙ, එකො ධම්මො, යො උභො අත්ථෙ සමධිග්ගය්හ තිට්ඨති – දිට්ඨධම්මිකඤ්චෙව අත්ථං සම්පරායිකඤ්චා’’ති?

‘‘අප්පමාදො ඛො, මහාරාජ, එකො ධම්මො, යො උභො අත්ථෙ සමධිග්ගය්හ තිට්ඨති – දිට්ඨධම්මිකඤ්චෙව අත්ථං සම්පරායිකඤ්චාති. සෙය්යථාපි, මහාරාජ, යානි කානිචි ජඞ්ගලානං [ජඞ්ගමානං (සී. පී.)] පාණානං පදජාතානි, සබ්බානි තානි හත්ථිපදෙ සමොධානං ගච්ඡන්ති, හත්ථිපදං තෙසං අග්ගමක්ඛායති – යදිදං මහන්තත්තෙන; එවමෙව ඛො, මහාරාජ, අප්පමාදො එකො ධම්මො, යො උභො ¶ අත්ථෙ සමධිග්ගය්හ තිට්ඨති – දිට්ඨධම්මිකඤ්චෙව අත්ථං සම්පරායිකඤ්චා’’ති. ඉදමවොච…පෙ…

‘‘ආයුං අරොගියං වණ්ණං, සග්ගං උච්චාකුලීනතං;

රතියො පත්ථයන්තෙන, උළාරා අපරාපරා.

‘‘අප්පමාදං පසංසන්ති, පුඤ්ඤකිරියාසු පණ්ඩිතා;

අප්පමත්තො උභො අත්ථෙ, අධිග්ගණ්හාති පණ්ඩිතො.

‘‘දිට්ඨෙ ¶ ධම්මෙ ච යො අත්ථො, යො චත්ථො සම්පරායිකො;

අත්ථාභිසමයා ධීරො, පණ්ඩිතොති පවුච්චතී’’ති.

8. කල්යාණමිත්තසුත්තං

129. සාවත්ථිනිදානං. එකමන්තං නිසින්නො ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘ඉධ මය්හං ¶ , භන්තෙ, රහොගතස්ස පටිසල්ලීනස්ස එවං චෙතසො පරිවිතක්කො උදපාදි – ‘ස්වාක්ඛාතො භගවතා ධම්මො, සො ච ඛො කල්යාණමිත්තස්ස කල්යාණසහායස්ස කල්යාණසම්පවඞ්කස්ස, නො පාපමිත්තස්ස නො පාපසහායස්ස නො පාපසම්පවඞ්කස්සා’’’ති.

‘‘එවමෙතං, මහාරාජ, එවමෙතං, මහාරාජ! ස්වාක්ඛාතො ¶ , මහාරාජ, මයා ධම්මො. සො ච ඛො කල්යාණමිත්තස්ස කල්යාණසහායස්ස කල්යාණසම්පවඞ්කස්ස, නො පාපමිත්තස්ස නො පාපසහායස්ස නො පාපසම්පවඞ්කස්සාති.

‘‘එකමිදාහං, මහාරාජ, සමයං සක්කෙසු විහරාමි නගරකං නාම සක්යානං නිගමො. අථ ඛො, මහාරාජ, ආනන්දො භික්ඛු යෙනාහං තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා මං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නො ඛො, මහාරාජ, ආනන්දො භික්ඛු මං එතදවොච – ‘උපඩ්ඪමිදං, භන්තෙ, බ්රහ්මචරියස්ස – යදිදං කල්යාණමිත්තතා කල්යාණසහායතා කල්යාණසම්පවඞ්කතා’’’ති.

‘‘එවං වුත්තාහං, මහාරාජ, ආනන්දං භික්ඛුං එතදවොචං – ‘මා හෙවං, ආනන්ද, මා හෙවං, ආනන්ද! සකලමෙව හිදං, ආනන්ද, බ්රහ්මචරියං – යදිදං කල්යාණමිත්තතා ¶ කල්යාණසහායතා කල්යාණසම්පවඞ්කතා. කල්යාණමිත්තස්සෙතං, ආනන්ද, භික්ඛුනො පාටිකඞ්ඛං කල්යාණසහායස්ස කල්යාණසම්පවඞ්කස්ස අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙස්සති අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරිස්සති’’’.

‘‘කථඤ්ච, ආනන්ද, භික්ඛු කල්යාණමිත්තො කල්යාණසහායො කල්යාණසම්පවඞ්කො ¶ අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති? ඉධානන්ද, භික්ඛු සම්මාදිට්ඨිං භාවෙති ¶ විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං, සම්මාසඞ්කප්පං භාවෙති…පෙ… සම්මාවාචං භාවෙති…පෙ… සම්මාකම්මන්තං භාවෙති…පෙ… සම්මාආජීවං භාවෙති…පෙ… සම්මාවායාමං භාවෙති…පෙ… සම්මාසතිං භාවෙති…පෙ… සම්මාසමාධිං භාවෙති විවෙකනිස්සිතං විරාගනිස්සිතං නිරොධනිස්සිතං වොස්සග්ගපරිණාමිං. එවං ඛො, ආනන්ද, භික්ඛු කල්යාණමිත්තො කල්යාණසහායො කල්යාණසම්පවඞ්කො අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං භාවෙති, අරියං අට්ඨඞ්ගිකං මග්ගං බහුලීකරොති. තදමිනාපෙතං, ආනන්ද, පරියායෙන වෙදිතබ්බං යථා සකලමෙවිදං බ්රහ්මචරියං – යදිදං කල්යාණමිත්තතා කල්යාණසහායතා කල්යාණසම්පවඞ්කතා’’ති.

‘‘මමඤ්හි, ආනන්ද, කල්යාණමිත්තං ආගම්ම ජාතිධම්මා සත්තා ජාතියා පරිමුච්චන්ති, ජරාධම්මා සත්තා ජරාය පරිමුච්චන්ති, බ්යාධිධම්මා සත්තා බ්යාධිතො පරිමුච්චන්ති, මරණධම්මා සත්තා මරණෙන පරිමුච්චන්ති, සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසධම්මා සත්තා සොකපරිදෙවදුක්ඛදොමනස්සුපායාසෙහි පරිමුච්චන්ති. ඉමිනා ඛො එතං, ආනන්ද, පරියායෙන වෙදිතබ්බං යථා සකලමෙවිදං ¶ බ්රහ්මචරියං – යදිදං කල්යාණමිත්තතා කල්යාණසහායතා කල්යාණසම්පවඞ්කතා’’ති.

‘‘තස්මාතිහ තෙ, මහාරාජ, එවං සික්ඛිතබ්බං – ‘කල්යාණමිත්තො භවිස්සාමි කල්යාණසහායො කල්යාණසම්පවඞ්කො’ති. එවඤ්හි තෙ ¶ , මහාරාජ, සික්ඛිතබ්බං.

‘‘කල්යාණමිත්තස්ස තෙ, මහාරාජ, කල්යාණසහායස්ස කල්යාණසම්පවඞ්කස්ස අයං එකො ¶ ධම්මො උපනිස්සාය විහාතබ්බො – අප්පමාදො කුසලෙසු ධම්මෙසු.

‘‘අප්පමත්තස්ස තෙ, මහාරාජ, විහරතො අප්පමාදං උපනිස්සාය, ඉත්ථාගාරස්ස අනුයන්තස්ස එවං භවිස්සති – ‘රාජා ඛො අප්පමත්තො විහරති, අප්පමාදං උපනිස්සාය. හන්ද, මයම්පි අප්පමත්තා විහරාම, අප්පමාදං උපනිස්සායා’’’ති.

‘‘අප්පමත්තස්ස ¶ තෙ, මහාරාජ, විහරතො අප්පමාදං උපනිස්සාය, ඛත්තියානම්පි අනුයන්තානං එවං භවිස්සති – ‘රාජා ඛො අප්පමත්තො විහරති අප්පමාදං උපනිස්සාය. හන්ද, මයම්පි අප්පමත්තා විහරාම, අප්පමාදං උපනිස්සායා’’’ති.

‘‘අප්පමත්තස්ස තෙ, මහාරාජ, විහරතො අප්පමාදං උපනිස්සාය, බලකායස්සපි එවං භවිස්සති – ‘රාජා ඛො අප්පමත්තො විහරති අප්පමාදං උපනිස්සාය. හන්ද, මයම්පි අප්පමත්තා විහරාම, අප්පමාදං උපනිස්සායා’’’ති.

‘‘අප්පමත්තස්ස තෙ, මහාරාජ, විහරතො අප්පමාදං උපනිස්සාය, නෙගමජානපදස්සපි එවං භවිස්සති – ‘රාජා ඛො අප්පමත්තො විහරති, අප්පමාදං උපනිස්සාය. හන්ද, මයම්පි අප්පමත්තා විහරාම, අප්පමාදං උපනිස්සායා’’’ති?

‘‘අප්පමත්තස්ස තෙ, මහාරාජ, විහරතො අප්පමාදං උපනිස්සාය, අත්තාපි ගුත්තො රක්ඛිතො භවිස්සති – ඉත්ථාගාරම්පි ගුත්තං රක්ඛිතං භවිස්සති, කොසකොට්ඨාගාරම්පි ගුත්තං රක්ඛිතං භවිස්සතී’’ති. ඉදමවොච…පෙ…

‘‘භොගෙ ¶ පත්ථයමානෙන, උළාරෙ අපරාපරෙ;

අප්පමාදං පසංසන්ති, පුඤ්ඤකිරියාසු පණ්ඩිතා.

‘‘අප්පමත්තො උභො අත්ථෙ, අධිග්ගණ්හාති පණ්ඩිතො;

දිට්ඨෙ ¶ ධම්මෙ ච යො අත්ථො, යො චත්ථො සම්පරායිකො;

අත්ථාභිසමයා ධීරො, පණ්ඩිතොති පවුච්චතී’’ති.

9. පඨමඅපුත්තකසුත්තං

130. සාවත්ථිනිදානං. අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො දිවා දිවස්ස යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො රාජානං පසෙනදිං කොසලං භගවා එතදවොච – ‘‘හන්ද, කුතො නු ත්වං, මහාරාජ, ආගච්ඡසි දිවා දිවස්සා’’ති?

‘‘ඉධ, භන්තෙ, සාවත්ථියං සෙට්ඨි ගහපති කාලඞ්කතො. තමහං අපුත්තකං සාපතෙය්යං රාජන්තෙපුරං අතිහරිත්වා ආගච්ඡාමි. අසීති, භන්තෙ, සතසහස්සානි හිරඤ්ඤස්සෙව, කො පන ¶ වාදො රූපියස්ස ¶ ! තස්ස ඛො පන, භන්තෙ, සෙට්ඨිස්ස ගහපතිස්ස එවරූපො භත්තභොගො අහොසි – කණාජකං භුඤ්ජති බිලඞ්ගදුතියං. එවරූපො වත්ථභොගො අහොසි – සාණං ධාරෙති තිපක්ඛවසනං. එවරූපො යානභොගො අහොසි – ජජ්ජරරථකෙන යාති පණ්ණඡත්තකෙන ධාරියමානෙනා’’ති.

‘‘එවමෙතං, මහාරාජ, එවමෙතං, මහාරාජ! අසප්පුරිසො ඛො, මහාරාජ, උළාරෙ භොගෙ ලභිත්වා නෙවත්තානං සුඛෙති පීණෙති, න මාතාපිතරො සුඛෙති පීණෙති, න පුත්තදාරං සුඛෙති පීණෙති, න දාසකම්මකරපොරිසෙ ¶ සුඛෙති පීණෙති, න මිත්තාමච්චෙ සුඛෙති පීණෙති, න සමණබ්රාහ්මණෙසු උද්ධග්ගිකං දක්ඛිණං පතිට්ඨාපෙති සොවග්ගිකං සුඛවිපාකං සග්ගසංවත්තනිකං. තස්ස තෙ භොගෙ එවං සම්මා අපරිභුඤ්ජියමානෙ [අපරිභුඤ්ජමානො (සබ්බත්ථ)] රාජානො වා හරන්ති චොරා වා හරන්ති අග්ගි වා ඩහති උදකං වා වහති අප්පියා වා දායාදා හරන්ති. එවංස තෙ [එවං සන්තෙ (සී. පී.)], මහාරාජ, භොගා සම්මා අපරිභුඤ්ජියමානා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති, නො පරිභොගං.

‘‘සෙය්යථාපි, මහාරාජ, අමනුස්සට්ඨානෙ පොක්ඛරණී අච්ඡොදකා සීතොදකා සාතොදකා සෙතොදකා සුපතිත්ථා රමණීයා. තං ජනො නෙව හරෙය්ය න පිවෙය්ය න නහායෙය්ය න යථාපච්චයං වා කරෙය්ය. එවඤ්හි තං, මහාරාජ, උදකං සම්මා අපරිභුඤ්ජියමානං [අපරිභුඤ්ජමානං (ස්යා. කං.)] පරික්ඛයං ගච්ඡෙය්ය ¶ , නො පරිභොගං. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, අසප්පුරිසො උළාරෙ භොගෙ ලභිත්වා නෙවත්තානං සුඛෙති පීණෙති, න මාතාපිතරො සුඛෙති පීණෙති, න පුත්තදාරං සුඛෙති පීණෙති, න දාසකම්මකරපොරිසෙ සුඛෙති පීණෙති, න මිත්තාමච්චෙ සුඛෙති පීණෙති, න සමණබ්රාහ්මණෙසු උද්ධග්ගිකං දක්ඛිණං පතිට්ඨාපෙති සොවග්ගිකං සුඛවිපාකං සග්ගසංවත්තනිකං. තස්ස තෙ භොගෙ එවං සම්මා අපරිභුඤ්ජියමානෙ රාජානො වා හරන්ති චොරා වා හරන්ති අග්ගි වා ඩහති උදකං වා වහති අප්පියා වා දායාදා හරන්ති. එවංස තෙ [එවං සන්තෙ (සී. පී.)], මහාරාජ, භොගා සම්මා අපරිභුඤ්ජියමානා පරික්ඛයං ගච්ඡන්ති, නො පරිභොගං.

‘‘සප්පුරිසො ච ඛො, මහාරාජ, උළාරෙ භොගෙ ලභිත්වා අත්තානං සුඛෙති පීණෙති, මාතාපිතරො සුඛෙති පීණෙති, පුත්තදාරං සුඛෙති පීණෙති, දාසකම්මකරපොරිසෙ සුඛෙති පීණෙති, මිත්තාමච්චෙ සුඛෙති පීණෙති, සමණබ්රාහ්මණෙසු උද්ධග්ගිකං දක්ඛිණං පතිට්ඨාපෙති සොවග්ගිකං ¶ සුඛවිපාකං සග්ගසංවත්තනිකං. තස්ස තෙ භොගෙ එවං සම්මා පරිභුඤ්ජියමානෙ නෙව රාජානො හරන්ති ¶ ¶ , න චොරා හරන්ති, න අග්ගි ඩහති, න උදකං වහති, න අප්පියා දායාදා හරන්ති. එවංස තෙ, මහාරාජ, භොගා සම්මා පරිභුඤ්ජියමානා පරිභොගං ගච්ඡන්ති, නො පරික්ඛයං.

‘‘සෙය්යථාපි, මහාරාජ, ගාමස්ස වා නිගමස්ස වා අවිදූරෙ පොක්ඛරණී අච්ඡොදකා සීතොදකා සාතොදකා සෙතොදකා සුපතිත්ථා රමණීයා. තඤ්ච උදකං ජනො හරෙය්යපි පිවෙය්යපි නහායෙය්යපි යථාපච්චයම්පි කරෙය්ය. එවඤ්හි තං, මහාරාජ, උදකං සම්මා පරිභුඤ්ජියමානං පරිභොගං ගච්ඡෙය්ය, නො පරික්ඛයං. එවමෙව ඛො, මහාරාජ, සප්පුරිසො උළාරෙ භොගෙ ලභිත්වා අත්තානං සුඛෙති පීණෙති, මාතාපිතරො සුඛෙති පීණෙති, පුත්තදාරං සුඛෙති පීණෙති, දාසකම්මකරපොරිසෙ සුඛෙති පීණෙති, මිත්තාමච්චෙ සුඛෙති පීණෙති, සමණබ්රාහ්මණෙසු උද්ධග්ගිකං දක්ඛිණං පතිට්ඨාපෙති සොවග්ගිකං සුඛවිපාකං සග්ගසංවත්තනිකං. තස්ස තෙ භොගෙ එවං සම්මා පරිභුඤ්ජියමානෙ නෙව රාජානො හරන්ති, න චොරා හරන්ති, න අග්ගි ඩහති, න උදකං වහති, න අප්පියා දායාදා හරන්ති. එවංස තෙ, මහාරාජ, භොගා සම්මා පරිභුඤ්ජියමානා පරිභොගං ගච්ඡන්ති, නො පරික්ඛය’’න්ති.

‘‘අමනුස්සට්ඨානෙ ¶ උදකංව සීතං,

තදපෙය්යමානං පරිසොසමෙති;

එවං ධනං කාපුරිසො ලභිත්වා,

නෙවත්තනා භුඤ්ජති නො දදාති.

ධීරො ච විඤ්ඤූ අධිගම්ම භොගෙ,

සො භුඤ්ජති කිච්චකරො ච හොති;

සො ඤාතිසඞ්ඝං නිසභො භරිත්වා,

අනින්දිතො සග්ගමුපෙති ඨාන’’න්ති.

10. දුතියඅපුත්තකසුත්තං

131. අථ ¶ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො දිවා දිවස්ස යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා ¶ එකමන්තං නිසින්නං ඛො රාජානං පසෙනදිං කොසලං භගවා එතදවොච – ‘‘හන්ද, කුතො නු ත්වං, මහාරාජ, ආගච්ඡසි දිවා දිවස්සා’’ති?

‘‘ඉධ, භන්තෙ, සාවත්ථියං සෙට්ඨි ගහපති කාලඞ්කතො. තමහං අපුත්තකං සාපතෙය්යං රාජන්තෙපුරං අතිහරිත්වා ආගච්ඡාමි. සතං, භන්තෙ, සතසහස්සානි හිරඤ්ඤස්සෙව, කො පන වාදො රූපියස්ස! තස්ස ඛො පන, භන්තෙ, සෙට්ඨිස්ස ගහපතිස්ස එවරූපො භත්තභොගො අහොසි – කණාජකං භුඤ්ජති බිලඞ්ගදුතියං. එවරූපො වත්ථභොගො අහොසි – සාණං ධාරෙති තිපක්ඛවසනං ¶ . එවරූපො යානභොගො අහොසි – ජජ්ජරරථකෙන යාති පණ්ණඡත්තකෙන ධාරියමානෙනා’’ති.

‘‘එවමෙතං, මහාරාජ, එවමෙතං, මහාරාජ! භූතපුබ්බං සො, මහාරාජ, සෙට්ඨි ගහපති තග්ගරසිඛිං නාම පච්චෙකසම්බුද්ධං පිණ්ඩපාතෙන පටිපාදෙසි. ‘දෙථ සමණස්ස පිණ්ඩ’න්ති වත්වා උට්ඨායාසනා පක්කාමි. දත්වා ච පන පච්ඡා විප්පටිසාරී අහොසි – ‘වරමෙතං පිණ්ඩපාතං දාසා වා කම්මකරා වා භුඤ්ජෙය්යු’න්ති. භාතු ච පන එකපුත්තකං සාපතෙය්යස්ස කාරණා ජීවිතා වොරොපෙසි.

‘‘යං ඛො සො, මහාරාජ, සෙට්ඨි ගහපති තග්ගරසිඛිං පච්චෙකසම්බුද්ධං පිණ්ඩපාතෙන පටිපාදෙසි, තස්ස කම්මස්ස විපාකෙන සත්තක්ඛත්තුං සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජි. තස්සෙව ¶ කම්මස්ස විපාකාවසෙසෙන ඉමිස්සායෙව සාවත්ථියා ¶ සත්තක්ඛත්තුං සෙට්ඨිත්තං කාරෙසි. යං ඛො සො, මහාරාජ, සෙට්ඨි ගහපති දත්වා පච්ඡා විප්පටිසාරී අහොසි – ‘වරමෙතං පිණ්ඩපාතං දාසා වා කම්මකරා වා භුඤ්ජෙය්යු’න්ති, තස්ස කම්මස්ස විපාකෙන නාස්සුළාරාය භත්තභොගාය චිත්තං නමති, නාස්සුළාරාය වත්ථභොගාය චිත්තං නමති, නාස්සුළාරාය යානභොගාය චිත්තං නමති, නාස්සුළාරානං පඤ්චන්නං කාමගුණානං භොගාය චිත්තං නමති. යං ඛො සො, මහාරාජ, සෙට්ඨි ගහපති භාතු ච පන එකපුත්තකං සාපතෙය්යස්ස කාරණා ජීවිතා වොරොපෙසි, තස්ස කම්මස්ස විපාකෙන බහූනි වස්සානි බහූනි වස්සසතානි බහූනි වස්සසහස්සානි බහූනි වස්සසතසහස්සානි නිරයෙ පච්චිත්ථ. තස්සෙව කම්මස්ස විපාකාවසෙසෙන ඉදං සත්තමං අපුත්තකං සාපතෙය්යං රාජකොසං පවෙසෙති. තස්ස ඛො, මහාරාජ, සෙට්ඨිස්ස ගහපතිස්ස පුරාණඤ්ච පුඤ්ඤං පරික්ඛීණං, නවඤ්ච පුඤ්ඤං අනුපචිතං. අජ්ජ පන, මහාරාජ, සෙට්ඨි ගහපති මහාරොරුවෙ නිරයෙ පච්චතී’’ති ¶ . ‘‘එවං, භන්තෙ, සෙට්ඨි ගහපති මහාරොරුවං නිරයං උපපන්නො’’ති. ‘‘එවං ¶ , මහාරාජ, සෙට්ඨි ගහපති මහාරොරුවං නිරයං උපපන්නො’’ති. ඉදමවොච…පෙ….

‘‘ධඤ්ඤං ධනං රජතං ජාතරූපං, පරිග්ගහං වාපි යදත්ථි කිඤ්චි;

දාසා කම්මකරා පෙස්සා, යෙ චස්ස අනුජීවිනො.

‘‘සබ්බං ¶ නාදාය ගන්තබ්බං, සබ්බං නික්ඛිප්පගාමිනං [නික්ඛීපගාමිනං (ස්යා. කං. ක.)];

යඤ්ච කරොති කායෙන, වාචාය උද චෙතසා.

‘‘තඤ්හි තස්ස සකං හොති, තඤ්ච ආදාය ගච්ඡති;

තඤ්චස්ස අනුගං හොති, ඡායාව අනපායිනී.

‘‘තස්මා කරෙය්ය කල්යාණං, නිචයං සම්පරායිකං;

පුඤ්ඤානි පරලොකස්මිං, පතිට්ඨා හොන්ති පාණින’’න්ති.

දුතියො වග්ගො.

තස්සුද්දානං –

ජටිලා පඤ්ච රාජානො, දොණපාකකුරෙන ච;

සඞ්ගාමෙන ද්වෙ වුත්තානි, මල්ලිකා [ධීතරා (බහූසු)] ද්වෙ අප්පමාදෙන ච;

අපුත්තකෙන ද්වෙ වුත්තා, වග්ගො තෙන පවුච්චතීති.

3. තතියවග්ගො

1. පුග්ගලසුත්තං

132. සාවත්ථිනිදානං ¶ ¶ ¶ . අථ ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො යෙන භගවා තෙනුපසඞ්කමි; උපසඞ්කමිත්වා භගවන්තං අභිවාදෙත්වා එකමන්තං නිසීදි. එකමන්තං නිසින්නං ඛො රාජානං පසෙනදිං කොසලං භගවා එතදවොච – ‘‘චත්තාරොමෙ, මහාරාජ, පුග්ගලා සන්තො සංවිජ්ජමානා ලොකස්මිං. කතමෙ චත්තාරො? තමොතමපරායනො, තමොජොතිපරායනො, ජොතිතමපරායනො, ජොතිජොතිපරායනො’’.

‘‘කථඤ්ච, මහාරාජ පුග්ගලො තමොතමපරායනො හොති? ඉධ, මහාරාජ, එකච්චො පුග්ගලො නීචෙ කුලෙ පච්චාජාතො හොති, චණ්ඩාලකුලෙ වා වෙනකුලෙ [වෙණකුලෙ (සී. ස්යා. කං. පී.)] වා නෙසාදකුලෙ වා රථකාරකුලෙ වා පුක්කුසකුලෙ වා දලිද්දෙ අප්පන්නපානභොජනෙ කසිරවුත්තිකෙ ¶ , යත්ථ කසිරෙන ඝාසච්ඡාදො ලබ්භති. සො ච හොති දුබ්බණ්ණො දුද්දසිකො ඔකොටිමකො බව්හාබාධො [බහ්වාබාධො (ක.)] කාණො වා කුණී වා ඛඤ්ජො වා පක්ඛහතො වා, න ලාභී අන්නස්ස පානස්ස වත්ථස්ස යානස්ස මාලාගන්ධවිලෙපනස්ස සෙය්යාවසථපදීපෙය්යස්ස. සො කායෙන දුච්චරිතං චරති, වාචාය දුච්චරිතං චරති, මනසා දුච්චරිතං චරති. සො කායෙන දුච්චරිතං චරිත්වා වාචාය දුච්චරිතං චරිත්වා මනසා දුච්චරිතං චරිත්වා, කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජති.

‘‘සෙය්යථාපි, මහාරාජ ¶ , පුරිසො අන්ධකාරා වා අන්ධකාරං ගච්ඡෙය්ය, තමා වා තමං ගච්ඡෙය්ය, ලොහිතමලා වා ලොහිතමලං ගච්ඡෙය්ය. තථූපමාහං, මහාරාජ, ඉමං පුග්ගලං වදාමි. එවං ඛො, මහාරාජ, පුග්ගලො තමොතමපරායනො හොති.

‘‘කථඤ්ච, මහාරාජ, පුග්ගලො තමොජොතිපරායනො හොති? ඉධ, මහාරාජ, එකච්චො පුග්ගලො නීචෙ කුලෙ පච්චාජාතො හොති, චණ්ඩාලකුලෙ වා වෙනකුලෙ වා නෙසාදකුලෙ වා රථකාරකුලෙ වා පුක්කුසකුලෙ වා දලිද්දෙ අප්පන්නපානභොජනෙ කසිරවුත්තිකෙ, යත්ථ කසිරෙන ඝාසච්ඡාදො ලබ්භති. සො ච ඛො හොති දුබ්බණ්ණො දුද්දසිකො ¶ ඔකොටිමකො බව්හාබාධො, කාණො වා ¶ කුණී වා ඛඤ්ජො වා පක්ඛහතො වා, න ලාභී අන්නස්ස පානස්ස වත්ථස්ස යානස්ස මාලාගන්ධවිලෙපනස්ස සෙය්යාවසථපදීපෙය්යස්ස. සො කායෙන සුචරිතං චරති, වාචාය සුචරිතං චරති, මනසා සුචරිතං චරති. සො කායෙන සුචරිතං චරිත්වා වාචාය සුචරිතං චරිත්වා මනසා සුචරිතං චරිත්වා, කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජති.

‘‘සෙය්යථාපි, මහාරාජ, පුරිසො පථවියා වා පල්ලඞ්කං ආරොහෙය්ය, පල්ලඞ්කා වා අස්සපිට්ඨිං ආරොහෙය්ය, අස්සපිට්ඨියා වා හත්ථික්ඛන්ධං ආරොහෙය්ය, හත්ථික්ඛන්ධා වා පාසාදං ආරොහෙය්ය. තථූපමාහං, මහාරාජ, ඉමං පුග්ගලං වදාමි. එවං ඛො, මහාරාජ, පුග්ගලො තමොජොතිපරායනො හොති.

‘‘කථඤ්ච, මහාරාජ, පුග්ගලො ජොතිතමපරායනො හොති? ඉධ ¶ , මහාරාජ, එකච්චො පුග්ගලො උච්චෙ කුලෙ පච්චාජාතො හොති, ඛත්තියමහාසාලකුලෙ වා බ්රාහ්මණමහාසාලකුලෙ වා ගහපතිමහාසාලකුලෙ වා, අඩ්ඪෙ මහද්ධනෙ මහාභොගෙ පහූතජාතරූපරජතෙ ¶ පහූතවිත්තූපකරණෙ පහූතධනධඤ්ඤෙ. සො ච හොති අභිරූපො දස්සනීයො පාසාදිකො, පරමාය වණ්ණපොක්ඛරතාය සමන්නාගතො, ලාභී අන්නස්ස පානස්ස වත්ථස්ස යානස්ස මාලාගන්ධවිලෙපනස්ස සෙය්යාවසථපදීපෙය්යස්ස. සො කායෙන දුච්චරිතං චරති, වාචාය දුච්චරිතං චරති, මනසා දුච්චරිතං චරති. සො කායෙන දුච්චරිතං චරිත්වා වාචාය දුච්චරිතං චරිත්වා මනසා දුච්චරිතං චරිත්වා, කායස්ස භෙදා පරං මරණා අපායං දුග්ගතිං විනිපාතං නිරයං උපපජ්ජති.

‘‘සෙය්යථාපි, මහාරාජ, පුරිසො පාසාදා වා හත්ථික්ඛන්ධං ඔරොහෙය්ය, හත්ථික්ඛන්ධා වා අස්සපිට්ඨිං ඔරොහෙය්ය, අස්සපිට්ඨියා වා පල්ලඞ්කං ඔරොහෙය්ය, පල්ලඞ්කා වා පථවිං ඔරොහෙය්ය, පථවියා වා අන්ධකාරං පවිසෙය්ය. තථූපමාහං, මහාරාජ, ඉමං පුග්ගලං වදාමි. එවං ඛො, මහාරාජ, පුග්ගලො ජොතිතමපරායනො හොති.

‘‘කථඤ්ච, මහාරාජ, පුග්ගලො ජොතිජොතිපරායනො හොති? ඉධ, මහාරාජ, එකච්චො පුග්ගලො උච්චෙ කුලෙ පච්චාජාතො හොති, ඛත්තියමහාසාලකුලෙ වා බ්රාහ්මණමහාසාලකුලෙ වා ගහපතිමහාසාලකුලෙ ¶ වා, අඩ්ඪෙ මහද්ධනෙ මහාභොගෙ පහූතජාතරූපරජතෙ පහූතවිත්තූපකරණෙ ¶ පහූතධනධඤ්ඤෙ. සො ච හොති අභිරූපො දස්සනීයො පාසාදිකො, පරමාය වණ්ණපොක්ඛරතාය සමන්නාගතො ¶ , ලාභී අන්නස්ස පානස්ස වත්ථස්ස යානස්ස මාලාගන්ධවිලෙපනස්ස සෙය්යාවසථපදීපෙය්යස්ස. සො කායෙන සුචරිතං චරති, වාචාය සුචරිතං චරති, මනසා සුචරිතං චරති. සො කායෙන සුචරිතං චරිත්වා වාචාය සුචරිතං චරිත්වා මනසා සුචරිතං චරිත්වා, කායස්ස භෙදා පරං මරණා සුගතිං සග්ගං ලොකං උපපජ්ජති.

‘‘සෙය්යථාපි, මහාරාජ, පුරිසො පල්ලඞ්කා වා පල්ලඞ්කං සඞ්කමෙය්ය, අස්සපිට්ඨියා වා අස්සපිට්ඨිං සඞ්කමෙය්ය, හත්ථික්ඛන්ධා වා හත්ථික්ඛන්ධං සඞ්කමෙය්ය, පාසාදා වා පාසාදං සඞ්කමෙය්ය. තථූපමාහං, මහාරාජ, ඉමං පුග්ගලං වදාමි. එවං ඛො, මහාරාජ, පුග්ගලො ජොතිජොතිපරායනො හොති. ඉමෙ ¶ ඛො, මහාරාජ, චත්තාරො පුග්ගලා සන්තො සංවිජ්ජමානා ලොකස්මි’’න්ති. ඉදමවොච…පෙ…

‘‘දලිද්දො පුරිසො රාජ, අස්සද්ධො හොති මච්ඡරී;

කදරියො පාපසඞ්කප්පො, මිච්ඡාදිට්ඨි අනාදරො.

‘‘සමණෙ බ්රාහ්මණෙ වාපි, අඤ්ඤෙ වාපි වනිබ්බකෙ;

අක්කොසති පරිභාසති, නත්ථිකො හොති රොසකො.

‘‘දදමානං නිවාරෙති, යාචමානාන භොජනං;

තාදිසො පුරිසො රාජ, මීයමානො ජනාධිප;

උපෙති නිරයං ඝොරං, තමොතමපරායනො.

‘‘දලිද්දො පුරිසො රාජ, සද්ධො හොති අමච්ඡරී;

දදාති ¶ සෙට්ඨසඞ්කප්පො, අබ්යග්ගමනසො නරො.

‘‘සමණෙ බ්රාහ්මණෙ වාපි, අඤ්ඤෙ වාපි වනිබ්බකෙ;

උට්ඨාය අභිවාදෙති, සමචරියාය සික්ඛති.

‘‘දදමානං ¶ න වාරෙති [න නිවාරෙති (සී.)], යාචමානාන භොජනං;

තාදිසො පුරිසො රාජ, මීයමානො ජනාධිප;

උපෙති තිදිවං ඨානං, තමොජොතිපරායනො.

‘‘අඩ්ඪො ¶ චෙ [අඩ්ඪො වෙ (පී. ක.)] පුරිසො රාජ, අස්සද්ධො හොති මච්ඡරී;

කදරියො පාපසඞ්කප්පො, මිච්ඡාදිට්ඨි අනාදරො.

‘‘සමණෙ බ්රාහ්මණෙ වාපි, අඤ්ඤෙ වාපි වනිබ්බකෙ;

අක්කොසති පරිභාසති, නත්ථිකො හොති රොසකො.

‘‘දදමානං නිවාරෙති, යාචමානාන භොජනං;

තාදිසො පුරිසො රාජ, මීයමානො ජනාධිප;

උපෙති නිරයං ඝොරං, ජොතිතමපරායනො.

‘‘අඩ්ඪො චෙ පුරිසො රාජ, සද්ධො හොති අමච්ඡරී;

දදාති සෙට්ඨසඞ්කප්පො, අබ්යග්ගමනසො නරො.

‘‘සමණෙ බ්රාහ්මණෙ වාපි, අඤ්ඤෙ වාපි වනිබ්බකෙ;

උට්ඨාය අභිවාදෙති, සමචරියාය සික්ඛති.

‘‘දදමානං න වාරෙති, යාචමානාන භොජනං;

තාදිසො පුරිසො රාජ, මීයමානො ජනාධිප;

උපෙති තිදිවං ඨානං, ජොතිජොතිපරායනො’’ති.

2. අය්යිකාසුත්තං

133. සාවත්ථිනිදානං ¶ . එකමන්තං නිසින්නං ඛො රාජානං පසෙනදිං කොසලං භගවා ¶ එතදවොච – ‘‘හන්ද, කුතො නු ත්වං, මහාරාජ, ආගච්ඡසි දිවාදිවස්සා’’ති?

‘‘අය්යිකා ¶ මෙ, භන්තෙ, කාලඞ්කතා ජිණ්ණා වුඩ්ඪා මහල්ලිකා අද්ධගතා වයොඅනුප්පත්තා වීසවස්සසතිකා ජාතියා. අය්යිකා ඛො පන මෙ, භන්තෙ, පියා හොති මනාපා. හත්ථිරතනෙන චෙපාහං, භන්තෙ, ලභෙය්යං ‘මා මෙ අය්යිකා කාලමකාසී’ති, හත්ථිරතනම්පාහං දදෙය්යං – ‘මා මෙ අය්යිකා කාලමකාසී’ති. අස්සරතනෙන චෙපාහං, භන්තෙ, ලභෙය්යං ‘මා මෙ අය්යිකා කාලමකාසී’ති, අස්සරතනම්පාහං දදෙය්යං – ‘මා මෙ අය්යිකා කාලමකාසී’ති. ගාමවරෙන චෙපාහං භන්තෙ, ලභෙය්යං ‘මා මෙ අය්යිකා කාලමකාසී’ති, ගාමවරම්පාහං දදෙය්යං – ‘මා මෙ අය්යිකා කාලමකාසී’ති. ජනපදපදෙසෙන [ජනපදෙන (සී. ස්යා. පී.)] චෙපාහං, භන්තෙ, ලභෙය්යං ¶ ‘මා මෙ අය්යිකා කාලමකාසී’ති, ජනපදපදෙසම්පාහං දදෙය්යං – ‘මා මෙ අය්යිකා කාලමකාසී’ති. ‘සබ්බෙ සත්තා, මහාරාජ, මරණධම්මා මරණපරියොසානා මරණං අනතීතා’ති. ‘අච්ඡරියං, භන්තෙ, අබ්භුතං, භන්තෙ! යාවසුභාසිතමිදං, භන්තෙ, භගවතා – සබ්බෙ සත්තා මරණධම්මා මරණපරියොසානා මරණං අනතීතා’’’ති.

‘‘එවමෙතං, මහාරාජ, එවමෙතං, මහාරාජ! සබ්බෙ සත්තා මරණධම්මා ¶ මරණපරියොසානා මරණං අනතීතා. සෙය්යථාපි, මහාරාජ, යානි කානිචි කුම්භකාරභාජනානි ආමකානි චෙව පක්කානි ච සබ්බානි තානි භෙදනධම්මානි භෙදනපරියොසානානි භෙදනං අනතීතානි; එවමෙව ඛො, මහාරාජ, සබ්බෙ සත්තා මරණධම්මා මරණපරියොසානා මරණං අනතීතා’’ති. ඉදමවොච…පෙ…

‘‘සබ්බෙ සත්තා මරිස්සන්ති, මරණන්තඤ්හි ජීවිතං;

යථාකම්මං ගමිස්සන්ති, පුඤ්ඤපාපඵලූපගා;

නිරයං පාපකම්මන්තා, පුඤ්ඤකම්මා ච සුග්ගතිං.

‘‘තස්මා කරෙය්ය කල්යාණං, නිචයං සම්පරායිකං;

පුඤ්ඤානි පරලොකස්මිං, පතිට්ඨා හොන්ති පාණින’’න්ති.

3. ලොකසුත්තං

134. සාවත්ථිනිදානං ¶ . එකමන්තං නිසින්නො ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො භගවන්තං එතදවොච ¶ – ‘‘කති නු ඛො, භන්තෙ, ලොකස්ස ධම්මා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජන්ති අහිතාය දුක්ඛාය අඵාසුවිහාරායා’’ති? ‘‘තයො ඛො, මහාරාජ, ලොකස්ස ධම්මා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජන්ති අහිතාය දුක්ඛාය අඵාසුවිහාරාය. කතමෙ තයො? ලොභො ඛො, මහාරාජ, ලොකස්ස ධම්මො, උප්පජ්ජමානො උප්පජ්ජති අහිතාය දුක්ඛාය අඵාසුවිහාරාය. දොසො ¶ ඛො, මහාරාජ, ලොකස්ස ධම්මො, උප්පජ්ජමානො උප්පජ්ජති අහිතාය දුක්ඛාය අඵාසුවිහාරාය. මොහො ඛො, මහාරාජ, ලොකස්ස ධම්මො, උප්පජ්ජමානො උප්පජ්ජති අහිතාය දුක්ඛාය අඵාසුවිහාරාය. ඉමෙ ඛො, මහාරාජ, තයො ලොකස්ස ධම්මා උප්පජ්ජමානා උප්පජ්ජන්ති අහිතාය දුක්ඛාය අඵාසුවිහාරායා’’ති. ඉදමවොච…පෙ…

‘‘ලොභො ¶ දොසො ච මොහො ච, පුරිසං පාපචෙතසං;

හිංසන්ති අත්තසම්භූතා, තචසාරංව සම්ඵල’’න්ති.

4. ඉස්සත්තසුත්තං

135. සාවත්ථිනිදානං. එකමන්තං නිසින්නො ඛො රාජා පසෙනදි කොසලො භගවන්තං එතදවොච – ‘‘කත්ථ නු ඛො, භන්තෙ, දානං දාතබ්බ’’න්ති? ‘‘යත්ථ ඛො, මහාරාජ, චිත්තං පසීදතී’’ති. ‘‘කත්ථ පන, භන්තෙ, දින්නං මහප්ඵල’’න්ති? ‘‘අඤ්ඤං ඛො එතං, මහාරාජ, කත්ථ දානං දාතබ්බං, අඤ්ඤං පනෙතං කත්ථ දින්නං මහප්ඵලන්ති? සීලවතො ඛො, මහාරාජ, දින්නං මහප්ඵලං, නො තථා දුස්සීලෙ. තෙන හි, මහාරාජ, තඤ්ඤෙවෙත්ථ පටිපුච්ඡිස්සාමි. යථා, තෙ ඛමෙය්ය, තථා නං බ්යාකරෙය්යාසි. තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, ඉධ ත්යස්ස යුද්ධං පච්චුපට්ඨිතං සඞ්ගාමො සමුපබ්යූළ්හො [සමූපබ්බූළ්හො (සී.), සමුපබ්බුළ්හො (පී.)]. අථ ආගච්ඡෙය්ය ඛත්තියකුමාරො අසික්ඛිතො අකතහත්ථො අකතයොග්ගො අකතූපාසනො ¶ භීරු ඡම්භී උත්රාසී පලායී. භරෙය්යාසි තං පුරිසං, අත්ථො ච තෙ තාදිසෙන පුරිසෙනා’’ති? ‘‘නාහං, භන්තෙ, භරෙය්යං තං පුරිසං, න ච මෙ අත්ථො තාදිසෙන පුරිසෙනා’’ති. ‘‘අථ ආගච්ඡෙය්ය බ්රාහ්මණකුමාරො අසික්ඛිතො…පෙ… අථ ආගච්ඡෙය්ය වෙස්සකුමාරො අසික්ඛිතො…පෙ… අථ ආගච්ඡෙය්ය සුද්දකුමාරො අසික්ඛිතො…පෙ… න ච මෙ අත්ථො තාදිසෙන පුරිසෙනා’’ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, ඉධ ත්යස්ස යුද්ධං පච්චුපට්ඨිතං සඞ්ගාමො සමුපබ්යූළ්හො. අථ ආගච්ඡෙය්ය ¶ ඛත්තියකුමාරො සුසික්ඛිතො කතහත්ථො කතයොග්ගො කතූපාසනො අභීරු අච්ඡම්භී අනුත්රාසී අපලායී. භරෙය්යාසි තං පුරිසං, අත්ථො ච තෙ තාදිසෙන පුරිසෙනා’’ති? ‘‘භරෙය්යාහං, භන්තෙ ¶ , තං පුරිසං, අත්ථො ච මෙ තාදිසෙන පුරිසෙනා’’ති. ‘‘අථ ආගච්ඡෙය්ය බ්රාහ්මණකුමාරො…පෙ… අථ ආගච්ඡෙය්ය වෙස්සකුමාරො…පෙ… අථ ආගච්ඡෙය්ය සුද්දකුමාරො සුසික්ඛිතො කතහත්ථො කතයොග්ගො කතූපාසනො අභීරු අච්ඡම්භී අනුත්රාසී අපලායී. භරෙය්යාසි තං පුරිසං, අත්ථො ච තෙ තාදිසෙන පුරිසෙනා’’ති? ‘‘භරෙය්යාහං, භන්තෙ, තං පුරිසං, අත්ථො ච මෙ තාදිසෙන පුරිසෙනා’’ති.

‘‘එවමෙව ඛො, මහාරාජ, යස්මා කස්මා චෙපි [යස්මා චෙපි (සී. ස්යා. කං. ක.)] කුලා අගාරස්මා අනගාරියං පබ්බජිතො හොති, සො ච හොති පඤ්චඞ්ගවිප්පහීනො පඤ්චඞ්ගසමන්නාගතො, තස්මිං ¶ දින්නං මහප්ඵලං හොති. කතමානි පඤ්චඞ්ගානි පහීනානි හොන්ති? කාමච්ඡන්දො පහීනො හොති, බ්යාපාදො පහීනො හොති, ථිනමිද්ධං පහීනං හොති, උද්ධච්චකුක්කුච්චං පහීනං හොති, විචිකිච්ඡා පහීනා හොති. ඉමානි පඤ්චඞ්ගානි පහීනානි හොන්ති. කතමෙහි පඤ්චහඞ්ගෙහි ¶ සමන්නාගතො හොති? අසෙක්ඛෙන සීලක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො හොති, අසෙක්ඛෙන සමාධික්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො හොති, අසෙක්ඛෙන පඤ්ඤාක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො ¶ හොති, අසෙක්ඛෙන විමුත්තික්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො හොති, අසෙක්ඛෙන විමුත්තිඤාණදස්සනක්ඛන්ධෙන සමන්නාගතො හොති. ඉමෙහි පඤ්චහඞ්ගෙහි සමන්නාගතො හොති. ඉති පඤ්චඞ්ගවිප්පහීනෙ පඤ්චඞ්ගසමන්නාගතෙ දින්නං මහප්ඵල’’න්ති. ඉදමවොච භගවා…පෙ… සත්ථා –

‘‘ඉස්සත්තං [ඉස්සත්ථං (සී. ස්යා. කං.)] බලවීරියඤ්ච [බලවිරියඤ්ච (සී. ස්යා. කං. පී.)], යස්මිං විජ්ජෙථ මාණවෙ;

තං යුද්ධත්ථො භරෙ රාජා, නාසූරං ජාතිපච්චයා.

‘‘තථෙව ඛන්තිසොරච්චං, ධම්මා යස්මිං පතිට්ඨිතා;

අරියවුත්තිං මෙධාවිං, හීනජච්චම්පි පූජයෙ.

‘‘කාරයෙ අස්සමෙ රම්මෙ, වාසයෙත්ථ බහුස්සුතෙ;

පපඤ්ච විවනෙ කයිරා, දුග්ගෙ සඞ්කමනානි ච.

‘‘අන්නං ¶ පානං ඛාදනීයං, වත්ථසෙනාසනානි ච;

දදෙය්ය උජුභූතෙසු, විප්පසන්නෙන චෙතසා.

‘‘යථා හි මෙඝො ථනයං, විජ්ජුමාලී සතක්කකු;

ථලං නින්නඤ්ච පූරෙති, අභිවස්සං වසුන්ධරං.

‘‘තථෙව සද්ධො සුතවා, අභිසඞ්ඛච්ච භොජනං;

වනිබ්බකෙ තප්පයති, අන්නපානෙන පණ්ඩිතො.

‘‘ආමොදමානො පකිරෙති, දෙථ දෙථාති භාසති;

තං ¶ හිස්ස ගජ්ජිතං හොති, දෙවස්සෙව පවස්සතො;

සා පුඤ්ඤධාරා විපුලා, දාතාරං අභිවස්සතී’’ති.

5. පබ්බතූපමසුත්තං

136. සාවත්ථිනිදානං ¶ . එකමන්තං නිසින්නං ඛො රාජානං පසෙනදිං කොසලං භගවා එතදවොච – ‘‘හන්ද, කුතො නු ත්වං, මහාරාජ, ආගච්ඡසි දිවා දිවස්සා’’ති? ‘‘යානි තානි, භන්තෙ, රඤ්ඤං ඛත්තියානං මුද්ධාවසිත්තානං ඉස්සරියමදමත්තානං කාමගෙධපරියුට්ඨිතානං ජනපදත්ථාවරියප්පත්තානං මහන්තං පථවිමණ්ඩලං අභිවිජිය අජ්ඣාවසන්තානං රාජකරණීයානි භවන්ති, තෙසු ඛ්වාහං, එතරහි උස්සුක්කමාපන්නො’’ති.

‘‘තං කිං මඤ්ඤසි, මහාරාජ, ඉධ තෙ පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය ¶ පුරත්ථිමාය දිසාය සද්ධායිකො පච්චයිකො. සො තං උපසඞ්කමිත්වා එවං වදෙය්ය – ‘යග්ඝෙ, මහාරාජ, ජානෙය්යාසි, අහං ආගච්ඡාමි පුරත්ථිමාය දිසාය. තත්ථද්දසං මහන්තං පබ්බතං අබ්භසමං සබ්බෙ පාණෙ නිප්පොථෙන්තො ආගච්ඡති. යං තෙ, මහාරාජ, කරණීයං, තං කරොහී’ති. අථ දුතියො පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය පච්ඡිමාය දිසාය…පෙ… අථ තතියො පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය උත්තරාය දිසාය…පෙ… අථ චතුත්ථො පුරිසො ආගච්ඡෙය්ය දක්ඛිණාය දිසාය සද්ධායිකො පච්චයිකො. සො තං ¶ උපසඞ්කමිත්වා එවං වදෙය්ය – ‘යග්ඝෙ මහාරාජ, ජානෙය්යාසි, අහං ආගච්ඡාමි ¶ දක්ඛිණාය දිසාය. තත්ථද්දසං මහන්තං පබ්බතං අබ්භසමං සබ්බෙ පාණෙ නිප්පොථෙන්තො ආගච්ඡති. යං තෙ, මහාරාජ, කරණීයං තං කරොහී’ති. එවරූපෙ තෙ, මහාරාජ, මහති මහබ්භයෙ සමුප්පන්නෙ දාරුණෙ මනුස්සක්ඛයෙ [මනුස්සකායෙ (ක.)] දුල්ලභෙ මනුස්සත්තෙ කිමස්ස කරණීය’’න්ති?

‘‘එවරූපෙ මෙ, භන්තෙ, මහති මහබ්භයෙ සමුප්පන්නෙ දාරුණෙ මනුස්සක්ඛයෙ දුල්ලභෙ මනුස්සත්තෙ කිමස්ස කරණීයං අඤ්ඤත්ර ධම්මචරියාය අඤ්ඤත්ර සමචරියාය අඤ්ඤත්ර කුසලකිරියාය අඤ්ඤත්ර පුඤ්ඤකිරියායා’’ති?

‘‘ආරොචෙමි ඛො තෙ, මහාරාජ, පටිවෙදෙමි ඛො තෙ, මහාරාජ, අධිවත්තති ඛො තං, මහාරාජ, ජරාමරණං. අධිවත්තමානෙ චෙ තෙ, මහාරාජ, ජරාමරණෙ කිමස්ස කරණීය’’න්ති? ‘‘අධිවත්තමානෙ ච මෙ, භන්තෙ, ජරාමරණෙ කිමස්ස කරණීයං අඤ්ඤත්ර ධම්මචරියාය සමචරියාය කුසලකිරියාය පුඤ්ඤකිරියාය? යානි තානි, භන්තෙ, රඤ්ඤං ඛත්තියානං මුද්ධාවසිත්තානං ඉස්සරියමදමත්තානං ¶ කාමගෙධපරියුට්ඨිතානං ජනපදත්ථාවරියප්පත්තානං මහන්තං පථවිමණ්ඩලං අභිවිජිය අජ්ඣාවසන්තානං හත්ථියුද්ධානි භවන්ති; තෙසම්පි, භන්තෙ, හත්ථියුද්ධානං නත්ථි ගති නත්ථි විසයො අධිවත්තමානෙ ජරාමරණෙ. යානිපි තානි, භන්තෙ, රඤ්ඤං ඛත්තියානං මුද්ධාවසිත්තානං…පෙ… අජ්ඣාවසන්තානං අස්සයුද්ධානි භවන්ති…පෙ… රථයුද්ධානි භවන්ති ¶ …පෙ… පත්තියුද්ධානි භවන්ති; තෙසම්පි ¶ , භන්තෙ, පත්තියුද්ධානං නත්ථි ගති නත්ථි විසයො අධිවත්තමානෙ ජරාමරණෙ. සන්ති ඛො පන, භන්තෙ, ඉමස්මිං රාජකුලෙ මන්තිනො මහාමත්තා, යෙ පහොන්ති [යෙසං හොන්ති (ක.)] ආගතෙ පච්චත්ථිකෙ මන්තෙහි භෙදයිතුං. තෙසම්පි, භන්තෙ, මන්තයුද්ධානං නත්ථි ගති නත්ථි විසයො අධිවත්තමානෙ ජරාමරණෙ. සංවිජ්ජති ඛො පන, භන්තෙ, ඉමස්මිං රාජකුලෙ පහූතං හිරඤ්ඤසුවණ්ණං භූමිගතඤ්චෙව වෙහාසට්ඨඤ්ච, යෙන මයං පහොම ආගතෙ පච්චත්ථිකෙ ධනෙන උපලාපෙතුං. තෙසම්පි, භන්තෙ, ධනයුද්ධානං නත්ථි ගති නත්ථි විසයො අධිවත්තමානෙ ජරාමරණෙ. අධිවත්තමානෙ ච මෙ, භන්තෙ, ජරාමරණෙ කිමස්ස කරණීයං අඤ්ඤත්ර ධම්මචරියාය සමචරියාය කුසලකිරියාය පුඤ්ඤකිරියායා’’ති?

‘‘එවමෙතං, මහාරාජ, එවමෙතං, මහාරාජ! අධිවත්තමානෙ ජරාමරණෙ කිමස්ස කරණීයං අඤ්ඤත්ර ධම්මචරියාය සමචරියාය කුසලකිරියාය පුඤ්ඤකිරියායා’’ති? ඉදමවොච භගවා…පෙ… සත්ථා –

‘‘යථාපි ¶ සෙලා විපුලා, නභං ආහච්ච පබ්බතා;

සමන්තානුපරියායෙය්යුං, නිප්පොථෙන්තො චතුද්දිසා.

‘‘එවං ජරා ච මච්චු ච, අධිවත්තන්ති පාණිනෙ [පාණිනො (සී. ස්යා. කං. පී.)];

ඛත්තියෙ බ්රාහ්මණෙ වෙස්සෙ, සුද්දෙ චණ්ඩාලපුක්කුසෙ;

න ¶ කිඤ්චි [න කඤ්චි (?)] පරිවජ්ජෙති, සබ්බමෙවාභිමද්දති.

‘‘න තත්ථ හත්ථීනං භූමි, න රථානං න පත්තියා;

න චාපි මන්තයුද්ධෙන, සක්කා ජෙතුං ධනෙන වා.

‘‘තස්මා හි පණ්ඩිතො පොසො, සම්පස්සං අත්ථමත්තනො;

බුද්ධෙ ධම්මෙ ච සඞ්ඝෙ ච, ධීරො සද්ධං නිවෙසයෙ.

‘‘යො ¶ ධම්මං චරි [ධම්මචාරී (සී. ස්යා. කං. පී.)] කායෙන, වාචාය උද චෙතසා;

ඉධෙව නං පසංසන්ති, පෙච්ච සග්ගෙ පමොදතී’’ති.

තතියො වග්ගො.

තස්සුද්දානං –

පුග්ගලො අය්යිකා ලොකො, ඉස්සත්තං [ඉස්සත්ථං (සී. ස්යා. කං.)] පබ්බතූපමා;

දෙසිතං බුද්ධසෙට්ඨෙන, ඉමං කොසලපඤ්චකන්ති.

කොසලසංයුත්තං සමත්තං.