📜
8. වඞ්ගීසසංයුත්තං
1. නික්ඛන්තසුත්තවණ්ණනා
209. ආළවියන්ති ¶ ¶ ආළවිනගරසමීපෙ. අග්ගචෙතියෙති ගොතමකචෙතියාදීහි උත්තමචෙතියෙ. තං කිර භූමිරාමණෙය්යකභාවෙන මනුඤ්ඤතාය පධානයුත්තතාදිසම්පත්තියා ච ඉතරචෙතියෙහි සෙට්ඨසම්මතං. කප්පත්ථෙරෙනාති ‘‘කප්පො’’ති ගොත්තතො ආගතනාමො ථෙරො, සහස්සපුරාණජටිලානං අබ්භන්තරෙ අයං මහාථෙරො. ඔහීනකොති ථෙරෙසු ගාමං පිණ්ඩාය පවිට්ඨෙසු විහාරෙ එව අවහීනකො ඨිතො. තත්ථ කාරණමාහ ‘‘විහාරපාලො’’තිආදි. සමලඞ්කරිත්වාති සමං අලඞ්කාරෙන අලඞ්කරිත්වා. කුසලචිත්තං විද්ධංසෙති පවත්තිතුං අප්පදානවසෙන. එතස්මින්ති එතස්මිං රාගෙ උප්පන්නෙ. ‘‘එකස්මි’’න්ති වා පාඨො, එකස්මිං විසභාගවත්ථුකෙ රාගෙ උප්පන්නෙ. ධම්මො වාති මම චිත්තෙ උප්පජ්ජනකතො අඤ්ඤො ධම්මො වා. යෙන කාරණෙන පරො අනභිරතිං විනොදෙත්වා ඉදානෙව අභිරතිං උප්පාදෙය්ය, තං කාරණං කුතො ලබ්භාති යොජනා, තං කාරණං නත්ථීති අත්ථො, තස්ස අභාවකාරණවචනං.
අනගාරියන්ති අගාරවිරහතො අනගාරං පබ්බජ්ජා. තත්ථ නියුත්තත්තා අනගාරියං ක-කාරස්ස ය-කාරං කත්වා, පබ්බජිතන්ති අත්ථො. ආධාවන්තීති හදයං අභිභවිත්වා ධාවන්ති. උග්ගතානන්ති උළාරානං පුත්තා. තෙනාහ ‘‘මහෙසක්ඛා රාජඤ්ඤභූතා’’ති. උත්තමප්පමාණන්ති සහස්සපලං සමන්තාති සමන්තතො. පරිකිරෙය්යුන්ති විජ්ඣෙය්යුං. එතස්මා සහස්සාති යථාවුත්තා ධනුග්ගහසහස්සතො. අතිරෙකතරා අනෙකසහස්සා. ඉත්ථියො ඔලොකනසිතලපිතරොදිතසරෙ ඛිපන්තියො. නෙව මං බ්යාධයිස්සන්ති නෙව මං නිජ්ඣායිස්සන්ති. ‘‘බ්යාධයිස්සතී’’ති පාඨොති වුත්තං ‘‘චාලෙතුං න සක්ඛිස්සතීති අත්ථො’’ති. ධම්මෙ සම්හීති සකෙ සන්තිකෙ පතිට්ඨිතෙ සාසනධම්මෙ. තෙනාහ ‘‘අනභිරතිංවිනොදෙත්වා’’තිආදි.
මග්ගන්ති ‘‘මග්ගො’’ති වත්තබ්බෙ ලිඞ්ගවිපල්ලාසෙන වුත්තං. තෙනාහ ‘‘සො හි නිබ්බානස්ස පුබ්බභාගමග්ග්ගො’’ති.
නික්ඛන්තසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
2. අරතිසුත්තවණ්ණනා
210. විහාරගරුකො ¶ ¶ කිරෙස ථෙරොති එතෙන ථෙරො අත්තනො සද්ධිවිහාරිකං වඞ්ගීසං ඔවදිතුං අනවසරො. තෙන අන්තරන්තරා තස්ස චිත්තං රාගො අනුද්ධංසෙතීති දස්සෙති. සාසනෙ අරතින්ති සීලපරිපූරණෙ සමථවිපස්සනාභාවනාය ච අනභිරතිං. කාමගුණෙසු ච රතින්ති පඤ්චසු කාමකොට්ඨාසෙසු අස්සාදං. පාපවිතක්කන්ති කාමසඞ්කප්පං. සබ්බාකාරෙනාති සබ්බෙ තදඞ්ගවික්ඛම්භනසමුච්ඡින්දනාකාරෙන. යථා මහන්තං අරඤ්ඤං වනථන්ති, එවං මහන්තං කිලෙසවනං ‘‘වනථ’’න්ති වුත්තං.
පථවිඤ්ච වෙහාසන්ති භුම්මත්ථෙ පච්චත්තවචනං, තස්මා පථවියං ආකාසෙ චාති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘පථවිට්ඨිත’’න්තිආදි. ජගතීති ච පථවියා වෙවචනං. තෙනාහ ‘‘අන්තොපථවිය’’න්ති. පරිජීරතීති සබ්බ්බසො ජරං පාපුණාති. සමාගන්ත්වාති ඤාණෙන සමාගන්ත්වාති අත්ථො. තෙනාහ ‘‘මුතත්තාති විඤ්ඤාතත්තභාවා’’ති.
පටිඝපදෙන ගන්ධරසා ගහිතා ඝානජිව්හානං පටිහනනවසෙන පවත්තනතො. මුතපදෙන ඵොට්ඨබ්බාරම්මණං ගහිතං මුත්වා ගහෙතබ්බතො. න ලිප්පතීති න මක්ඛීයති.
සට්ඨි-සද්දො ඡ-සද්දෙන සමානත්ථොති ‘‘සට්ඨිනිස්සිතා’’ති පදස්ස ‘‘ඡආරම්මණනිස්සිතා’’ති අත්ථො වුත්තො. පුථූ අධම්මවිතක්කාති රූපවිතක්කාදිවසෙන බහූ නානාවිතක්කා මිච්ඡාසඞ්කප්පා. ජනතාය නිවිට්ඨාති මහාජනෙ පතිට්ඨිතා. තෙසං වසෙනාති තෙසම්පි මිච්ඡාවිතක්කානං වසෙන. න කත්ථචි ආරම්මණෙ. කිලෙසවග්ගගතොති කිලෙසසඞ්ගණිකං උපගතො න භවෙය්ය, කිලෙසවිතක්කා න උප්පාදෙතබ්බාති අත්ථො. දුට්ඨුල්ලවචනං කාමපටිසංයුත්තකථා.
දබ්බජාතිකොති දබ්බරූපො. නෙපක්කෙනාති කොසල්ලෙන. නිබ්බානං පටිච්චාති අසඞ්ඛතධාතුං ආරම්මණවසෙන පටිච්ච. පරිනිබ්බානකාලන්ති අනුපාදිසෙසනිබ්බානකාලං.
අරතිසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
3. පෙසලසුත්තවණ්ණනා
211. එතෙසන්ති ¶ එතෙසං මහල්ලකානං. න පාළි ආගච්ඡති අප්පගුණභාවතො. න ච පාළි ¶ උපට්ඨාති, එකාය පාළියා සති පාළිගතියා තථා තථා උපට්ඨානම්පි නෙසං නත්ථීති වදති. න අට්ඨකථාති එත්ථාපි එසෙව නයො. සිථිලධනිතාදිතංතංබ්යඤ්ජනබුද්ධිං අහාපෙත්වා උච්චාරණං පදබ්යඤ්ජනමධුරතා. අතික්කමිත්වා මඤ්ඤති අඤ්ඤෙ භික්ඛූ. හීළනවසෙන අභිභවිත්වා පටිභානසුතෙන අත්තානං පසංසති සම්භාවෙති. මානස්ස පවත්තිතාය සහජාතනිස්සයාදිපච්චයධම්මා තංසහභුධම්මා. මානවසෙන විප්පටිසාරී අහුවා. මා අහොසීති යොජනා. වණ්ණභණනන්ති පරෙහි කිරියමානං ගුණාභිත්ථවං. අඛිලොති පඤ්චචෙතොඛිලරහිතො. නිස්සෙසං නවවිධන්ති නවවිධම්පි මානං කස්සචි එකදෙසස්සපි අසෙසතො. විජ්ජායාති අග්ගමග්ගවිජ්ජාය. අච්චන්තමෙව සමිතතාය වූපසමිතතාය සමිතාවී.
පෙසලසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
4. ආනන්දසුත්තවණ්ණනා
212. රාගොති එත්ථ ආයස්මතො වඞ්ගීසස්ස රාගස්ස උප්පත්තියා කාරණං විභාවෙතුං ‘‘ආයස්මා ආනන්දො’’තිආදි වුත්තං. තන්ති ආනන්දත්ථෙරං. ආරම්මණං පරිග්ගහෙතුන්ති කායවෙදනාදිභෙදං ආරම්මණං සතිගොචරං. අසුභදුක්ඛාදිතො, රූපාදිඑකෙකමෙව වා ඡළාරම්මණං අනිච්චදුක්ඛාදිතො පරිග්ගණ්හිතුං පරිච්ඡිජ්ජ ජානිතුං. ඉත්ථිරූපාරම්මණෙති ඉත්ථිසන්තානෙ රූපසභාවෙ ආරම්මණෙ.
නිබ්බාපනන්ති නිබ්බාපයති එතෙනාති නිබ්බාපනං. විපල්ලාසෙනාති අසුභෙ ‘‘සුභ’’න්ති විපල්ලාසභාවහෙතු. රාගට්ඨානියන්ති රාගුප්පත්තිහෙතු. ඉට්ඨාරම්මණන්ති සුභාරම්මණං. එත්ථ ච ඉට්ඨාරම්මණසීසෙන තත්ථ ඉට්ඨාකාරග්ගහණං වදති. තඤ්හි වජ්ජනීයං. පරතොති අවසවත්තනත්ථෙන අඤ්ඤතො. සඞ්ඛාරා හි ‘‘මා භිජ්ජන්තූ’’ති ඉච්ඡිතාපි භිජ්ජන්තෙව, තස්මා තෙ අවසවත්තිත්තා පරො නාම, සා ච නෙසං පරතා අනිච්චදස්සනෙන පාකටා හොතීති වුත්තං ‘‘පරතො පස්සාති අනිච්චතො පස්සා’’ති. කාමං විපස්සනා සඞ්ඛාරනිමිත්තං න ¶ පරිච්චජති සඞ්ඛාරෙ ආරබ්භ වත්තනතො, යෙසං පන නිමිත්තානං අග්ගහණෙන අනිමිත්තාති ගහිතුං අරහති, තං දස්සෙතුං ‘‘නිච්චාදීනං නිමිත්තාන’’න්තිආදි වුත්තං. සලක්ඛණ-සාමඤ්ඤලක්ඛණ-දස්සනවසෙන මානස්ස දස්සනාභිසමයො, විපස්සනාය පහානාභිසමයො. ‘‘මග්ගෙනා’’ති වදන්ති, මග්ගෙනෙව පන අසම්මොහතො පරිඤ්ඤාපටිවෙධවසෙන දස්සනාභිසමයො, පහානපටිවෙධවසෙන පහානාභිසමයො. රාගාදිසන්තතායාති රාගාදීනං සමුච්ඡෙදවසෙන පටිප්පස්සද්ධිවසෙන වූපසමෙතබ්බතො සන්තභාවෙන.
ආනන්දසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
5. සුභාසිතසුත්තවණ්ණනා
213. අඞ්ගීයන්ති ¶ හෙතුභාවෙන ආගමභාවෙන අවයවභාවෙන වා ඤායන්තීති අඞ්ගානි, කාරණානි, අවයවා වාති ආහ ‘‘අඞ්ගෙහීති කාරණෙහි, අවයවෙහි වා’’ති. විරතියො සුභාසිතවාචාය පුබ්බං පතිට්ඨිතා හොන්තීති මුසාවාදාවෙරමණිආදයො තස්සා විසෙසහෙතූති ආහ ‘‘මුසාවාදා…පෙ… කාරණානී’’ති. යස්මා අරියවොහාරා විසෙසතො චෙතනාසභාවා, තස්මා වචීසුචරිතසමුදායස්ස සච්චවාචාදයො අඞ්ගභූතාති ආහ ‘‘සච්චවචනාදයො චත්තාරො අවයවා’’ති. නිස්සක්කවචනන්ති හෙතුම්හි නිස්සක්කවචනං. තෙනාහ ‘‘සමනුආගතා පවත්තා’’ති. වාචා හි තාය විරතියා සම්මා අනුරූපතො ආගතා පවත්තාති ‘‘සමන්නාගතා’’ති වුච්චති. කරණවචනන්ති සහයොගෙ කරණවචනං. තෙනාහ ‘‘යුත්තා’’ති. සහජාතාපි හි චෙතනා යථාසමාදින්නාය විරතියා සම්මා අනුරූපතො යුත්තාති වත්තුං අරහති.
සමුල්ලපනවාචාති සද්දවාචා, සා වුච්චතීති වාචා නාම. විඤ්ඤත්ති පන වුච්චති එතායාති වාචා නාම, තථා විරති චෙතනාවාචා. න සා ඉධ අධිප්පෙතාති සා චෙතනාවාචා විඤ්ඤත්තිවාචා විය ඉධ ඉමස්මිං සුත්තෙ න අධිප්පෙතා ‘‘සුභාසිතා හොතී’’ති වචනතො. තෙනාහ ‘‘අභාසිතබ්බතො’’ති. සුට්ඨු භාසිතාති සම්මා ඤායෙන භාසිතා වචීසුචරිතභාවතො. අත්ථාවහතන්ති හිතාවහකාලං පති ආහ. කාරණසුද්ධින්ති ¶ යොනිසොමනසිකාරෙන කාරණවිසුද්ධිං. දොසාභාවන්ති අගතිගමනාදිදොසාභාවං. රාගදොසාදිවිනිමුත්තඤ්හි තං භාසතො අනුරොධවිරොධවිවජ්ජනතො අගතිගමනං දූරසමුග්ඝාටිතමෙවාති. අනුවාදවිමුත්තාති අපවාදවිරහිතා. සබ්බාකාරසම්පත්තිං දීපෙති, අසති හි සබ්බාකාරසම්පතියං අනුවජ්ජතාපි.
කිඤ්චාපි පුබ්බෙ ධම්මාධිට්ඨානා දෙසනා ආරද්ධා, පුග්ගලජ්ඣාසයතො පන පුග්ගලාධිට්ඨානාය…පෙ… වචනමෙතං. කාමඤ්චෙත්ථ ‘‘අඤ්ඤතරනිද්දොසවචන’’න්ති අවිසෙසතො වුත්තං, ‘‘ධම්මංයෙව භාසතී’’තිආදිනා පන අධම්මදොසාදිරහිතාය වාචාය වුච්චමානත්තා ඉධාපි සුභාසිතා වාචා අධිප්පෙතාති. ‘‘සුභාසිතංයෙවා’’ති අවධාරණෙන නිවත්තිතං සරූපතො දස්සෙති ‘‘නො දුබ්භාසිත’’න්ති ඉමිනා. තෙනාහ ‘‘තස්සෙව වාචඞ්ගස්ස පටිපක්ඛභාසනනිවාරණ’’න්ති. පටියොගීනිවත්තනත්ථො හි එව-සද්දො, තෙන පිසුණවාචාපටික්ඛෙපො දස්සිතො. ‘‘සුභාසිත’’න්ති වා ඉමිනා චතුබ්බිධං වචීසුචරිතං ගහිතන්ති ‘‘නො දුබ්භාසිතන්ති ඉමිනා මිච්ඡාවාචප්පහානං දීපෙතී’’ති වුත්තං. සබ්බවචීසුචරිතසාධාරණවචනඤ්හි සුභාසිතන්ති. තෙන පරභෙදනාදිකං අසබ්භාදිකඤ්ච බොධිසත්තානං වචනං අපිසුණාදිවිසයන්ති දට්ඨබ්බං. භාසිතබ්බවචනලක්ඛණන්ති භාසිතබ්බස්ස ¶ වචනස්ස සභාවලක්ඛණං දීපෙතීති ආනෙත්වා සම්බන්ධො. යදි එවං නනු අභාසිතබ්බං පඨමං වත්වා භාසිතබ්බං පච්ඡා වත්තබ්බං යථා ‘‘වාමං මුඤ්ච, දක්ඛිණං ගණ්හා’’ති ආහ ‘‘අඞ්ගපරිදීපනත්ථං පනා’’තිආදි.
පඨමෙනාති ‘‘සුභාසිත’’න්ති පදෙන. ධම්මතො අනපෙතන්ති අත්තනො පරෙසඤ්ච හිතසුඛාවහධම්මතො අනපෙතං. මන්තාවචනන්ති මන්තාය පවත්තෙතබ්බවචනං. පඤ්ඤවා අවිකිණ්ණවාචො හි න ච අනත්ථාවහං වාචං භාසති. ඉතරෙහි ද්වීහීති තතියචතුත්ථපදෙහි. ‘‘ඉමෙහි ඛොතිආදීනීති කරණෙ එතං උපයොගවචන’’න්ති කෙචි. තං වාචන්ති යථාවුත්තං චතුරඞ්ගිකං. යඤ්ච වාචං මඤ්ඤන්තීති සම්බන්ධො. අඤ්ඤෙති ඉතො බාහිරකා ඤායවාදිනො අක්ඛරචින්තකා ච. ‘‘පටිඤ්ඤාහෙතුඋදාහරණූපනයනිගමනානි අවයවා වාක්යස්සා’’ති වදන්ති. නාමාදීහීති නාමාඛ්යාතපදෙහි. ලිඞ්ගං ඉත්ථිලිඞ්ගාදි වචනං එකවචනාදි. පඨමාදි විභත්ති අතීතාදි කාලං. කත්තා සම්පදානං ¶ අපාදානං කරණං අධිකරණං කම්මඤ්ච කාරකං. සම්පත්තීහි සමන්නාගතන්ති එතෙ අවයවාදිකෙ සම්පාදෙත්වා වුත්තං. තං පටිසෙධෙතීති තං යථාවුත්තවිසෙසම්පි වාචං ‘‘ඉමෙහි ඛො’’ති වදන්තො භගවා පටිසෙධෙති. ඛො-සද්දො හෙත්ථ අවධාරණත්ථො. තෙනාහ ‘‘අවයවාදී’’තිආදි. යා කාචි අසභාවනිරුත්තිලක්ඛණා. සා මිලක්ඛුභාසා. සීහළකෙනෙවාති සීහළභාසාය පරියාපන්නෙන වචනෙන. අරහත්තං පාපුණිංසූති සංසාරෙ අතිවිය සඤ්ජාතසංවෙගා තන්නිස්සරණෙ නින්නපොණමානසා හුත්වා විපස්සනං උස්සුක්කාපෙත්වා මග්ගපටිපාටියා අරහත්තං පාපුණිංසු.
පාතොව ඵුල්ලිතකොකනදන්ති පාතොව සංඵුල්ලපදුමං. භිජ්ජියතෙති නිබ්භිජ්ජියති නිබ්භිග්ගො ජායති. මනුස්සත්තං ගතාති මනුස්සත්තභාවං උපගතා.
බුද්ධන්තරෙති බුද්ධුප්පාදන්තරෙ ද්වින්නං බුද්ධුප්පාදානං අන්තරා. තදා හි පච්චෙකබුද්ධානං සාසනෙ, න බුද්ධසාසනෙ දිප්පමානෙ.
ජරාය පරිමද්දිතන්ති යථා හත්ථචරණාදිඅඞ්ගානි සිථිලානි හොන්ති, චක්ඛාදීනි ඉන්ද්රියානි සවිසයග්ගහණෙ අසමත්ථානි හොන්ති, යොබ්බනං සබ්බසො විගතං, කායබලං අපගතං, සතිමතිධිතිආදයො විප්පයුත්තා, පුබ්බෙ අත්තනො ඔවාදපටිකරා පුත්තදාරාදයොපි අපසාදකා, පරෙහි වුට්ඨාපනීයසංවෙසනීයතා පුනදෙව බාලභාවප්පත්ති ච හොන්ති, එවං ජරාය සබ්බසො විමද්දිතං. එතන්ති සරීරං වදති. මිලාතඡවිචම්මනිස්සිතන්ති ජිණ්ණභාවෙන අප්පමංසලොහිතත්තා මිලාතෙහි ¶ ගතයොබ්බනෙහි ධම්මෙහි සන්නිස්සිතං. ඝාසමාමිසන්ති ඝාසභූතං ආමිසං මච්චුනා ගිලිත්වා විය පතිට්ඨපෙතබ්බතො. කෙසලොමාදිනානාකුණපපූරිතං. තතො එව අසුචිභාජනං එතං. සබ්බථාපි නිස්සාරතාය කදලික්ඛන්ධසමං.
අනුච්ඡවිකාහීති සම්මාසම්බුද්ධස්ස අනුරූපාහි. න තාපෙය්යාති චිත්තඤ්ච කායඤ්ච න තාපෙය්ය. තාපනා චෙත්ථ සම්පති ආයති ච විසාදනා. න බාධෙය්යාති ‘‘නාභිභවෙය්යා’’ති පදස්ස අත්ථදස්සනං. අපිසුණවාචාවසෙනාති සබ්බසො පහීනපිසුණවාචතාවසෙන. පාපානීති ලාමකානි නිකිට්ඨකානි. තෙනාහ ‘‘අප්පියානී’’තිආදි. අනාදායාති අග්ගහෙත්වා.
සාධුභාවෙනාති ¶ නිද්දොසමධුරභාවෙන. අමතසදිසාති සදිසෙ තබ්බොහාරොති, කාරණෙ වායං කාරියවොහාරොති ආහ ‘‘නිබ්බානාමතපච්චයත්තා වා’’ති. පච්චයවසෙන හි සා තදා දස්සනප්පවත්ති. චරියාති චාරිත්තං. පොරාණා නාම පඨමකප්පිකා, බුද්ධාදයො වා අරියා.
පතිට්ඨිතාති නිච්චලභාවෙන අට්ඨිං කත්වා පච්චයායත්තභාවතො අවිසංවාදනකා. උභයථා පටිපත්තිං ආහ ‘‘අත්තනො ච පරෙසඤ්ච අත්ථෙ පතිට්ඨිතා’’ති. අත්ථෙ දිට්ඨධම්මිකසම්පරායිකාදිහිතෙ පතිට්ඨිතත්තා එව ධම්මෙ අවිහිංසාදිධම්මෙ පතිට්ඨිතා. අනුපරොධකරන්ති එතෙන හිතපරියායොයං අත්ථ-සද්දොති දස්සෙති. ධම්මිකන්ති ධම්මතො අනපෙතං, අත්ථධම්මූපසංහිතං වා.
නිබ්බානප්පත්තියාති නිබ්බානප්පත්තියත්ථං. දුක්ඛස්ස අන්තකිරියාය අන්තකරණත්ථං. යස්මා බුද්ධො ඛෙමාය භාසති, තස්මා ඛෙමුප්පත්තිහෙතුයා ඛෙමා, තස්මා සා සබ්බවාචානං උත්තමාති එවම්පෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. මන්තාවචනවසෙනාති සබ්බදොසරහිතවසෙන.
සුභාසිතසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
6. සාරිපුත්තසුත්තවණ්ණනා
214. වාක්කරණචාතුරියතො වචනගුණහෙතූනං පූරියා පූරෙ භවාති පොරී, තාය පොරියා. තෙනාහ ‘‘අක්ඛරාදිපරිපුණ්ණායා’’ති. අවිබද්ධායාති පිත්තාදීහි න විබද්ධාය අනුපද්දුතාය. තෙනාහ ‘‘අපලිබුද්ධායා’’තිආදි. නිද්දොසායාති අත්ථතො බ්යඤ්ජනතො විගතදොසාය. අක්ඛලිතපදබ්යඤ්ජනායාති ¶ අගලිතපදබ්යඤ්ජනාය, අත්ථස්ස විඤ්ඤාපනියාති දිට්ඨධම්මිකාදිඅත්ථස්ස බොධනෙ පරියත්තාය. භික්ඛුනන්ති ගාථාසුඛත්ථං රස්සං කත්වා වුත්තං.
‘‘සංඛිත්තෙනපි දෙසෙති, විත්ථාරෙනපි භාසතී’’ති නයිදං පඨමං උද්දිසිත්වා තස්ස අත්ථස්ස කිත්තනවසෙන පවත්තිතං වචනං සන්ධාය වුත්තං. සා හි විත්ථාරදෙසනා එව හොති. යා පන දෙසනා කදාචි ධම්මපටිග්ගාහකානං අජ්ඣාසයවසෙන ¶ සංඛිත්තෙනෙව දස්සෙත්වා නික්ඛිපති, යා ච කදාචි විත්ථාරෙන, තදුභයං සන්ධාය වුත්තං. තෙනාහ ‘‘චත්තාරිමානී’’තිආදි. සභාවමධුරො පච්චයවසෙන මධුරතරො හොතීති දස්සෙතුං ‘‘යථා’’තිආදි වුත්තං. විවිධාකාරං කත්වා ධම්මං කථෙතුං පටිභාතීති පටිභානං, දෙසනාපකාරඤාණං. තෙනාහ ‘‘සමුද්දතො’’තිආදි. ඔදහන්තීති අවජානනවසෙන ගමෙන්ති.
සාරිපුත්තසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
7. පවාරණාසුත්තවණ්ණනා
215. තස්මිං අහූති තස්මිං අහනීති ආහ ‘‘තස්මිං දිවසෙ’’ති. අනසනෙනාති සබ්බසො ආහාරස්ස අභුඤ්ජනෙන. සාසනිකසීලෙන බාහිරකඅනසනෙන වා උපෙතා හුත්වාති යොජනා. වා-සද්දෙන ඛීරපානමධුසායනාදීනිපි සඞ්ගණ්හාති. පකාරෙහි දිට්ඨාදීහි වාරෙති කායකම්මාදිකෙ සරාපෙති ගාරය්හෙ කරොති එතායාති පවාරණා, පටිපත්තිවිසොධනාය අත්තනො අත්තනො වජ්ජසොධනාය ඔකාසදානං. යස්මා යෙභුය්යෙන වස්සංවුට්ඨෙහි කාතබ්බා එසා විසුද්ධිදෙසනා, තස්මා වුත්තං ‘‘වස්සංවුට්ඨපවාරණාය. විසුද්ධිපවාරණාතිපි එතිස්සාව නාම’’න්ති. තදා තස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස තුණ්හීභාවස්ස අනවසෙසතායපි වණ්ණං දස්සෙතුං පාළියං ‘‘තුණ්හීභූත’’න්ති වුත්තන්ති ආහ ‘‘යතො යතො…පෙ…නත්ථී’’ති. හත්ථස්ස කුක්කුච්චතා අසංයමො අසම්පජඤ්ඤකිරියා හත්ථකුක්කුච්චං. තථා පාදකුක්කුච්චං වෙදිතබ්බං, වා-සද්දො අවුත්තවිකප්පත්ථො, තෙන තදඤ්ඤෙසමභාවො විභාවිතොති දට්ඨබ්බං.
පඤ්චපසාදෙහීති පඤ්චවණ්ණෙහි පසාදෙහි. වොස්සග්ගත්ථො යථාරුචි කිරියාය වොස්සජ්ජනං. පුච්ඡනත්ථෙති පටික්ඛෙපමුඛෙනෙව පුච්ඡනත්ථෙ නකාරො, මෙ කිඤ්චි කිරියං වා වාචසිකං වා න ගරහථ, කිං නු ගරහථ කායවාචාහීති අත්ථො. කෙචි ‘‘ද්වාරානෙවා’’ති ද්වාරසීසෙන ද්වාරප්පවත්තචරියං වදන්ති. විසුද්ධිපවාරණාය අධිප්පෙතත්තා යෙන පවාරිතං, තෙනෙව විසුද්ධීති ඤායති, යෙන න පවාරිතං. කිං නු තං අවිසුද්ධන්ති සියා කස්සචි පුථුජ්ජනස්ස ආසඞ්කා? තන්නිවාරණත්ථමාහ ¶ ‘‘නො අපරිසුද්ධත්තා’’ති. මනොද්වාරං ¶ පරිසුද්ධං අසුචිකාරකඋපක්කිලෙසානං දූරීකතත්තා. ඉදානි එතරහි බුද්ධකාලෙ. එත්ථාති මනොද්වාරපරිසුද්ධියං.
කායවචීසමාචාරපරිසුද්ධියා පවෙදිතාය මනොසමාචාරපරිසුද්ධි අත්ථතො පවෙදිතාව හොතීති ‘‘කායිකං වා වාචසිකං වා’’ඉච්චෙවාහ. තථා හි වුත්තං ‘‘කායිකං වා වාචසිකං වාති ඉදං චතුන්නං අරක්ඛියතං සන්ධාය ථෙරො ආහා’’ති. ‘‘භික්ඛවෙ, පවාරෙමි වො’’ති භික්ඛුසඞ්ඝවිසයත්තා පවාරණාය තත්ථ භික්ඛුසඞ්ඝෙන වත්තබ්බං පටිවචනං දෙන්තො ධම්මසෙනාපති ‘‘භික්ඛුසඞ්ඝස්ස භාරං වහන්තො’’ති වුත්තො. තෙනාහ ‘‘න ඛො මයං, භන්තෙ’’තිආදි. අරක්ඛියානීති පරානුවාදතො න භායිතබ්බානි සුපරිසුද්ධභාවතො.
‘‘අනුප්පන්නස්සා’’ති ඉදං අධිප්පායිකවචනන්ති තදධිප්පායං විවරන්තො ‘‘කස්සපසම්මාසම්බුද්ධතො පට්ඨායා’’තිආදිමාහ. කස්සපසම්මාසම්බුද්ධතොති විභත්තෙ නිස්සක්කං, තස්මා කස්සපසම්මාසම්බුද්ධතො ඔරන්ති අත්ථොති. අඤ්ඤෙනාති ඉතො භගවතො අඤ්ඤෙන. අනුප්පාදිතපුබ්බස්සාති පරසන්තානෙ න උප්පාදිතපුබ්බස්ස. සසන්තානෙ පන පච්චෙකබුද්ධානං වසෙන න උප්පාදිතොති න සක්කා වත්තුං. සමනුආගතාති සම්මා අනු උපගතා. භගවතො සීලාදයො ගුණාති බුද්ධභූතස්ස ගුණා අධිප්පෙතාති ආහ ‘‘අරහත්තමග්ගමෙව නිස්සාය ආගතා’’ති. සබ්බගුණාති දසබලඤාණාදයො සබ්බෙ බුද්ධගුණා. භන්තෙති එත්ථ ඉතිසද්දො ආදිඅත්ථො. තෙන ‘‘ඉමෙසං පන…පෙ… වාචසිකං වා’’ති යාවායං පාළිපදෙසො, තං සබ්බං ගණ්හාති. තෙනාහ ‘‘ඉදං ථෙරො…පෙ… පවාරෙන්තො ආහා’’ති.
යං අත්තනො පුඤ්ඤානුභාවසිද්ධං චක්කරතනං නිප්පරියායතො තෙන පවත්තිතං නාම, න ඉතරන්ති පඨමනයො වුත්තො. යස්මා පවත්තිතස්සෙව අනුපවත්තනං, පඨමනයො ච තංසදිසෙ තබ්බොහාරවසෙන වුත්තොති තං අනාදියිත්වා දුතියනයො වුත්තො. දසවිධන්ති අන්තොජනස්මිං, බලකායෙ රක්ඛාවරණගුත්තියා සංවිධානං, ඛත්තියෙසු අනුයුත්තෙසු, බ්රාහ්මණගහපතිකෙසු, නෙගමජානපදෙසු, සමණබ්රාහ්මණෙසු, මිගපක්ඛීසු අධම්මචාරපටික්ඛෙපො, අධනානං ධනානුප්පදානං, සමණබ්රාහ්මණෙ උපසඞ්කමිත්වා පඤ්හපුච්ඡනන්ති එවං දසවිධං. තත්ථ ගහපතිකෙ පක්ඛිජාතෙ ච විසුං කත්වා ගහණවසෙන ද්වාදසවිධං. චක්කවත්තිවත්තන්ති චක්කවත්තිභාවාවහං වත්තං. යස්මා යාථාවතො ¶ පවත්තිතං, තදනුරූපකං පන ඤායෙන යුත්තකෙන පවත්තිතං නාම හොතීති ආහ ‘‘සම්මා නයෙන හෙතුනා කාරණෙනා’’ති. උභතොභාගවිමුත්තාති උභයභාගෙහි උභයභාගතො විමුත්තාති අයමෙත්ථ අත්ථොති දස්සෙති ‘‘ද්වීහි භාගෙහි විමුත්තා, අරූපා…පෙ… නාමකායතො’’ති ඉමිනා. තෙවිජ්ජාදිභාවන්ති ¶ තෙවිජ්ජඡළභිඤ්ඤචතුප්පටිසම්භිදභාවං. පඤ්ඤාවිමුත්තා හි තං තිවිධං අප්පත්තා කෙවලං පඤ්ඤාය එව විමුත්තා.
විසුද්ධත්ථායාති විසුද්ධිපවාරණත්ථාය. සංයොජනට්ඨෙන සංයොජනසඞ්ඛාතෙ චෙව බන්ධනට්ඨෙන බන්ධනසඞ්ඛාතෙ ච. විජිතසඞ්ගාමන්ති යථා රාගාදයො පුන න සීසං උක්ඛිපන්ති, එවං අරියමග්ගසෙනාය වසෙන විජිතසඞ්ගාමං. තෙනාහ ‘‘විජිතරාගදොසමොහසඞ්ගාම’’න්ති. මාරබලස්සාති මාරසෙනාය, මාරස්ස වා සාමත්ථියස්ස. වෙනෙය්යසත්ථන්ති විනෙතබ්බජනසමූහං. සකටාදිසත්ථසභාගතො විනෙය්යොව සත්ථොති තං වෙනෙය්යසත්ථං. සීලසාරාදිඅභාවතො අන්තොතුච්ඡො.
පවාරණාසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
8. පරොසහස්සසුත්තවණ්ණනා
216. සහස්සතො පරං අඩ්ඪතෙය්යභික්ඛුසතං තදා භගවන්තං පයිරුපාසතීති ආහ ‘‘පරොසහස්සන්ති අතිරෙකසහස්ස’’න්ති. නිබ්බානෙ කුතොචි භයං නත්ථීති කුතොචිපි කාරණතො නිබ්බානෙ භයං නත්ථි අසඞ්ඛතභාවෙන සබ්බසො ඛෙමත්තා. තෙනාහ භගවා – ‘‘ඛෙමඤ්ච වො, භික්ඛවෙ, ධම්මං දෙසෙස්සාමි ඛෙමගාමිනිඤ්ච පටිපද’’න්තිආදි (සං. නි. 4.379-408). න කුතොචි භයං එතස්මිං අධිගතෙති අකුතොභයං, නිබ්බානං. තෙනාහ ‘‘නිබ්බානප්පත්තස්සා’’තිආදි. විපස්සිතො පට්ඨායාති අම්හාකං භගවතො නාමවසෙන ඉසීනං සත්තමභාවදස්සනත්ථං වුත්තං. තෙ හි තත්ථ තත්ථ සුත්තෙ බහුසො කිත්තිතා. ඉසීනන්ති වා පච්චෙකබුද්ධසාවකබාහිරකඉසීනං සත්තමො උත්තරො සෙට්ඨොති අත්ථො.
අට්ඨුප්පත්තිවසෙනාති ¶ කාරණසමුට්ඨානවසෙන. තදස්ස අට්ඨුප්පත්තිං විභාවෙතුං ‘‘සඞ්ඝමජ්ඣෙ’’තිආදි වුත්තං. පටිභානසම්පන්නවාචාය අඤ්ඤෙ ඊසති අභිභවතීති වඞ්ගීසො. තෙනාහ ‘‘පටිභානසම්පත්ති’’න්තිආදි.
කිලෙසුම්මුජ්ජනසතානීති රාගාදිකිලෙසානං රජ්ජනදුස්සනාදිනයෙහි සවිසයෙ අයොනිසො උට්ඨානානි. යදි අනෙකානි සතානි, අථ කස්මා ‘‘උම්මග්ගපථ’’න්ති? වුත්තන්ති ආහ ‘‘වට්ටපථත්තා පන පථ’’න්ති. රාගදොසමොහමානදිට්ඨිවසෙන රාගඛිලාදීනි පඤ්චඛිලානි. විභජන්තන්ති විභජනවසෙන කථෙන්තං. විභජිත්වාති ඤාණෙන විවෙචෙත්වා.
අමතෙ ¶ අක්ඛාතෙති අමතාවහෙ ධම්මෙ දෙසිතෙ. ධම්මස්ස පස්සිතාරො සච්චසම්පටිවෙධෙන. අසංහීරා දිට්ඨිවාතෙහි.
අතිවිජ්ඣිත්වාති පටිවිජ්ඣිත්වා. අතික්කමභූතන්ති අතික්කමනට්ඨෙන භූතං. දසද්ධානන්ති දසන්නං උපඩ්ඪානං. තෙනාහ ‘‘පඤ්චන්න’’න්ති. ජානන්තෙනාති ධම්මස්ස සුදුල්ලභතං ජානන්තෙන.
පරොසහස්සසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
9. කොණ්ඩඤ්ඤසුත්තවණ්ණනා
217. එවංගහිතනාමොති ‘‘අඤ්ඤාසි වත, භො, කොණ්ඩඤ්ඤො’’ති සත්ථු වචනං නිස්සාය භික්ඛූහි අඤ්ඤෙහි කොණ්ඩඤ්ඤනාමකෙහි විසෙසනත්ථං එවංගහිතනාමො. ද්වාදසන්නං සංවච්ඡරානං වසෙන චිරස්සං. ඡද්දන්තභවනෙති ඡද්දන්තනාගරාජභවනට්ඨානෙ. පඤ්ඤවා මහාසාවකො රත්තඤ්ඤුතාය. ‘‘දසසහස්සචක්කවාළෙ දෙවමනුස්සානන්ති දසසහස්සචක්කවාළෙ දෙවානං, ඉමස්මිං චක්කවාළෙ දෙවමනුස්සානඤ්චාති එවං දසසහස්සචක්කවාළෙ දෙවමනුස්සාන’’න්ති වදන්ති. අග්ගන්තිආදිතො. තත්ථාති මන්දාකිනිතීරෙ.
වස්සග්ගෙනාති වස්සපටිපාටියා. තන්ති අඤ්ඤාසිකොණ්ඩඤ්ඤත්ථෙරං. මහාබ්රහ්මානං විය ලොකියමනුස්සා හරායන්ති. පාමොක්ඛභූතො ආයස්මා ¶ ථෙරො අන්තරන්තරා තත්ථ තත්ථ ජනපදෙ වසිත්වා තදනුක්කමෙන මන්දාකිනිතීරං උපගතො, තස්මා වුත්තං – ‘‘ඉච්ඡාමහං, භන්තෙ, ජනපදෙ වසිතු’’න්ති.
ආනුභාවසම්පන්නා දිබ්බායුකා තෙ හත්ථිනාගාති වුත්තං ‘‘පුබ්බෙ පච්චෙකබුද්ධානං පාරිචරියාය කතපරිචයා’’ති. ථෙරස්ස සඤ්චරණට්ඨානෙ ආවරණසාඛා හරිත්වා අපනෙත්වා. මුඛොදකඤ්චෙව දන්තකට්ඨඤ්ච ඨපෙතීති සළලදෙවදාරුකට්ඨාදීනි අඤ්ඤමඤ්ඤං ඝංසිත්වා අග්ගිං නිබ්බත්තෙත්වා ජාලෙත්වා තත්ථ පාසාණඛණ්ඩානි තාපෙත්වා තානි දණ්ඩකෙහි වට්ටෙත්වා තළාකාසු උදකසොණ්ඩීසු ඛිපිත්වා උදකස්ස තත්තභාවං ඤත්වා නාගලතාදන්තකට්ඨං උපනෙන්තො මුඛොදකඤ්ච ඨපෙති. වත්තං කරොතීති අන්තොකුටියා බහි ච පමුඛෙපි අඞ්ගණෙපි සාඛාභඞ්ගෙහි සම්මජ්ජන්තො වක්ඛමානනයෙන ආහාරං උපනෙන්තො වත්තං කරොති.
පතිට්ඨප්පමාණෙති කටිප්පමාණෙ, අයමෙව වා පාඨො තාව මහන්තමෙවාති යාව මහන්තං සෙතපදුමවනං ¶ , තාව මහන්තමෙව. එසෙව නයො රත්තකුමුදවනාදීසු. ඛාදන්තා මනුස්සා. පක්කපයොඝනිකා වියාති සුපක්කපයොඝනං විය. ඝනභාවෙන පන පක්ඛිත්තඛුද්දමධු විය හොති. තෙනාහ ‘‘එතං පොක්ඛරමධු නාමා’’ති. මුළාලන්ති සෙතපදුමානං මූලං. භිසන්ති තෙසංයෙව කන්දං. එකස්මිං පබ්බෙති එකෙකස්මිං පබ්බන්තරෙ. පාදඝටකන්ති දොණස්ස චතුභාගො සණ්ඨානතො ඛුද්දකො, තස්මා පාදඝටකප්පමාණන්ති තුම්බමත්තං. සොණ්ඩිආවාටෙති ඛුද්දකසොණ්ඩියො චෙව ඛුද්දකආවාටෙ ච.
එතං භොජනන්ති යථාවුත්තං නිරුදකපායසභොජනං. කෙචි සඤ්ජානන්ති යෙ ථෙරා වුඩ්ඪතරා. කෙචි න සඤ්ජානන්ති යෙ නවා අචිරපබ්බජිතා.
බුද්ධානුබුද්ධොති බුද්ධස්ස අනුබුද්ධො. බාළ්හවීරියොති චතුන්නං සම්මප්පධානානං වසෙන චිරනිචිතවීරියො. තිණ්ණං විවෙකානන්ති කායචිත්තඋපධිවිවෙකානං ලාභීති යොජනා. චතස්සො වදති වඞ්ගීසත්ථෙරො සයංපටිභානං, න සෙසාභිඤ්ඤානං අභාවතොති ආහ ‘‘ඉතරා’’තිආදි. පරිසා සන්නිසීදි නිස්සද්දභාවෙන තුණ්හී අහොසීති අත්ථො. අනුජානාපෙසීති පඨමං අත්තනා ඤාතං උපට්ඨිතං අත්තනො පරිනිබ්බානකාලං අනු පච්ඡා සත්ථාරං ජානාපෙසීති එවං එත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො.
තන්ති ¶ ආසාළ්හිපුණ්ණමාය ඉසිපතනෙ යං දස්සනං, යං වා දුක්කරචරියායං තුම්හාකං උපට්ඨානං ආදිතො දස්සනං, තං, භන්තෙ, පඨමදස්සනං. ඔනතවිනතාති හෙට්ඨා උපරි ච ඔනතා විනතා. කම්පෙත්වාති ථොකං චාලෙත්වා දස්සනත්ථං එකනින්නාදො තෙසං හත්ථිනාගානඤ්චෙව නාගයක්ඛකුම්භණ්ඩානං දෙවතානඤ්ච සද්දෙන. බ්රහ්මානො දෙවානං අදංසූති සම්බන්ධො.
සජ්ඣායමකංසු පසාදනීයෙසු පසාදවසෙන සන්නිපතිතපරිසාය පසාදජනනත්ථං භගවති නික්ඛමිත්වාති භගවති ගන්ධකුටිතො නික්ඛමිත්වා. ධරතියෙවාති අදුට්ඨතං පත්වා තිට්ඨතෙව.
කොණ්ඩඤ්ඤසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
10. මොග්ගල්ලානසුත්තවණ්ණනා
218. පච්චවෙක්ඛතීති තෙසං අරියානං චිත්තං අත්තනො ඤාණචක්ඛුනා පති අවෙක්ඛති පච්චවෙක්ඛති. පබ්බතස්සාති ඉසිගිලිපබ්බතස්ස. දුක්ඛපාරං ගතන්ති වට්ටදුක්ඛස්ස පාරං පරියන්තං ගතං ¶ . සබ්බගුණසම්පන්නන්ති සබ්බෙහි බුද්ධගුණෙහි ච සාවකගුණෙහි ච පරිපුණ්ණං. අනෙකාකාරසම්පන්නන්ති රූපඝොසලූඛධම්මප්පමාණිකානං සත්තානං තෙහි තෙහි ආකාරෙහි සබ්බෙසඤ්ච අනෙකෙහි අනන්තාපරිමෙය්යෙහි පසීදිතබ්බාකාරෙහි සමන්නාගතං. තෙ පන ආකාරා යස්මා අනඤ්ඤසාධාරණා බුද්ධගුණා එව, තස්මා ආහ ‘‘අනෙකෙහි ගුණෙහි සමන්නාගත’’න්ති.
මොග්ගල්ලානසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
11. ගග්ගරාසුත්තවණ්ණනා
219. තෙති තෙ දෙවමනුස්සෙ. ‘‘සරීරවණ්ණෙනාති සරීරෙ ඡවිවණ්ණෙනා’’ති වදන්ති. සරීරවණ්ණෙනාති වා ධම්මරූපකායගුණෙන. ‘‘යසසා’’තිපි පාඨො, සො එවත්ථො. විගතමලොති අබ්භාමහිකාදීහි විගතූපක්කිලෙසො ¶ . භාණු වුච්චති පභා, සාතිසයො භාණු එතස්ස අත්ථීති භාණුමා. සූරියොති ආහ ‘‘ආදිච්චො වියා’’ති.
ගග්ගරාසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
12. වඞ්ගීසසුත්තවණ්ණනා
220. සො කිර විචරතීති සම්බන්ධො. ‘‘යථායං දීපො ජම්බුදීපොති ජම්බුනා පඤ්ඤාතො, එවාහම්පි තෙන ජම්බුනා පඤ්ඤායිස්ස’’න්ති ජම්බුසාඛං පරිහරිත්වා. වාදං කත්වාති ‘‘ඉමස්මිං වාදෙ සචෙ තෙ පරාජයො හොති, ත්වං මෙ දාසො හොහි. සචෙ මෙ පරාජයො, අහං තෙ භරියා’’ති එවං කතිකං කත්වා. වාදෙ ජයපරාජයානුභාවෙනාති තථාපවත්තිතෙ වාදෙ පරිබ්බාජකස්ස ජයානුභාවෙන චෙව අත්තනො පරාජයෙන ච. වයං ආගම්මාති සිප්පුග්ගහණවයං ආගම්ම. විජ්ජන්ති මන්තං.
නිබ්බත්තගතිවිභාවනවසෙන ඡවසීසභාවං දූසෙති විනාසෙතීති ඡවදූසකං සිප්පං, තථාපවත්තං මන්තපදං. අත්තනො ආනුභාවෙනාති නිරයෙ නිබ්බත්තසත්තස්ස සීසං යත්ථ කත්ථචි ඨිතං බුද්ධානුභාවෙන ආනෙත්වා දස්සෙත්වා. ඛීණාසවස්ස සීසන්ති පරමප්පිච්ඡතාය කඤ්චිපි අජානාපෙත්වා අරඤ්ඤං පවිසිත්වා පරිනිබ්බුතස්ස ඛීණාසවස්ස ඡඩ්ඩිතං සීසකටාහං. දස්සෙසීති අත්තනො ආනුභාවෙන ආනෙත්වා දස්සෙසි.
‘‘තුම්හෙ, භො ගොතම, ජානාථා’’ති කාමං වඞ්ගීසො නිබ්බත්තට්ඨානං සන්ධාය පුච්ඡති, භගවා පන ¶ අනුපාදිසෙසනිබ්බානං සන්ධාය ‘‘ආම, වඞ්ගීස…පෙ… ගතිං ජානාමී’’ති ආහ. වුත්තඤ්හෙතං ‘‘නිබ්බානං අරහතො ගතී’’ති. වඞ්ගීසො සයං මන්තබලෙන ගතිපරියාපන්නස්ස ගතිං ජානන්තො භගවන්තම්පි ‘‘අයම්පි තථා’’ති මඤ්ඤමානො ‘‘මන්තෙන ජානාසි, භො ගොතමා’’ති ආහ. භගවා අත්තනො බුද්ධඤාණමෙව මන්තං කත්වා දීපෙන්තො ‘‘ආම, වඞ්ගීස, එකෙන මන්තෙනෙව ජානාමී’’ති ආහ. මුධා එව දාතබ්බන්ති අමූලිකො. අනන්තරහිතාය භූමියා සයනං ථණ්ඩිලසෙය්යා. ආදි-සද්දෙන සායතතියං උදකොරොහණභූමිහරණාදිං සඞ්ගණ්හාති. සො තං…පෙ… අරහත්තං පාපුණීති ඉමිනා වඞ්ගීසත්ථෙරො පබ්බජිත්වා න චිරස්සෙව සුඛාය පටිපදාය අරහත්තං පත්තො විය දිස්සති, න ඛො පනෙතං ¶ එවං දට්ඨබ්බං, ආයතිං ථෙරො පබ්බජිත්වා සමථවිපස්සනාසු කම්මං ආරභිත්වාපි දුක්ඛාය පටිපදාය තාදිසං කාලං වීතිනාමෙත්වා අරහත්තං පාපුණි. තෙනාහ –
‘‘නික්ඛන්තං වත මං සන්තං, අගාරස්මානගාරියං;
විතක්කා උපධාවන්ති, පගබ්භා කණ්හතො ඉමෙ’’. (සං. නි. 1.209; ථෙරගා. 1218);
ආයස්මතො වඞ්ගීසස්ස අනභිරති උප්පන්නා හොති, රාගො චිත්තං අනුද්ධංසෙති, ‘‘කාමරාගෙන ඩය්හාමි, චිත්තං මෙ පරිඩය්හතී’’තිආදි (ථෙරගා. 1232).
විමුත්තිසුඛන්ති සබ්බසො කිලෙසවිමුත්තියං නිබ්බානෙ ච උප්පන්නං සම්පතිඅරහත්තඵලසුඛං පටිසංවෙදෙන්තොති යථාපරිච්ඡින්නං කාලං පති සම්මදෙව වෙදෙන්තො අනුභවන්තො. කවිනා කතං, තතො වා ආගතං, තස්ස වා ඉදන්ති කාවෙයං, තදෙවෙත්ථ ‘‘කාවෙය්ය’’න්ති වුත්තං. යෙ නියාමගතද්දසාති යෙ භික්ඛූ අරියා බුද්ධානං සාවකා ඵලට්ඨභාවෙන නියාමගතා චෙව මග්ගට්ඨභාවෙන නියාමදසා ච. නියාමොති හි සම්මත්තනියාමො අධිප්පෙතො. සුආගමනන්ති මම ඉමස්ස සත්ථුනො සන්තිකෙ ආගමනං උපගමනං, ඉමස්මිඤ්ච ධම්මවිනයෙ ආගමනං පබ්බජනං උපසම්පදා සුන්දරං ආගමනං. තත්ථ කාරණමාහ ‘‘තිස්සො විජ්ජා’’තිආදි. අවුත්තම්පි ගාථාය අත්ථතො ගහිතමෙව ථෙරස්ස ඡළභිඤ්ඤභාවතො.
වඞ්ගීසසුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.
සාරත්ථප්පකාසිනියා සංයුත්තනිකාය-අට්ඨකථාය
වඞ්ගීසසංයුත්තවණ්ණනාය ලීනත්ථප්පකාසනා සමත්තා.