අට්ඨකථා > සුත්තපිටක (අට්ඨකථා) > සංයුත්තනිකාය (අට්ඨකථා) > නිදානවග්ග-අට්ඨකථා

124. අනමතග්ගසංයුත්තස්ස ¶ ¶ ¶ පඨමෙ අනමතග්ගොති අනු අමතග්ගො, වස්සසතං වස්සසහස්සං ඤාණෙන අනුගන්ත්වාපි අමතග්ගො අවිදිතග්ගො, නාස්ස සක්කා ඉතො වා එත්තො වා අග්ගං ජානිතුං, අපරිච්ඡින්නපුබ්බාපරකොටිකොති අත්ථො. සංසාරොති ඛන්ධාදීනං අවිච්ඡින්නප්පවත්තා පටිපාටි. පුබ්බා කොටි න පඤ්ඤායතීති පුරිමමරියාදා න දිස්සති. යදග්ගෙන චස්ස පුරිමා කොටි න පඤ්ඤායති, පච්ඡිමාපි තදග්ගෙනෙව න පඤ්ඤායති, වෙමජ්ඣෙයෙව පන සත්තා සංසරන්ති. පරියාදානං ගච්ඡෙය්යාති ඉදං උපමාය ඛුද්දකත්තා වුත්තං. බාහිරසමයස්මිඤ්හි අත්ථො පරිත්තො හොති, උපමා මහතී. ‘‘හත්ථී විය අයං ගොණො, ගොණො විය සූකරො, සමුද්දො විය තළාක’’න්ති හි වුත්තෙ න තෙසං තාදිසං පමාණං හොති. බුද්ධසමයෙ පන උපමා පරිත්තා, අත්ථො මහා. පාළියඤ්හි එකො ජම්බුදීපො ගහිතො, එවරූපානං පන ජම්බුදීපානං සතෙපි සහස්සෙපි සතසහස්සෙපි තිණාදීනි තෙන උපක්කමෙන පරියාදානං ගච්ඡෙය්යුං, න ත්වෙව පුරිසස්ස මාතු මාතරොති. දුක්ඛං පච්චනුභූතන්ති තුම්හෙහි දුක්ඛං අනුභූතං. තිබ්බන්ති තස්සෙව වෙවචනං. බ්යසනන්ති ඤාතිබ්යසනාදිඅනෙකවිධං. කටසීති සුසානං, පථවීයෙව වා. සා හි පුනප්පුනං මරන්තෙහි සරීරනික්ඛෙපෙන වඩ්ඪිතා. අලමෙවාති යුත්තමෙව. පඨමං.

125. දුතියෙ මහාපථවින්ති චක්කවාළපරියන්තං මහාපථවිං. නික්ඛිපෙය්යාති තං පථවිං භින්දිත්වා වුත්තප්පමාණං ගුළිකං කරිත්වා එකමන්තං ඨපෙය්ය. දුතියං.

126. තතියෙ ¶ ¶ ¶ කන්දන්තානන්ති සසද්දං රුදමානානං. පස්සන්නන්ති සන්දිතං පවත්තං. චතූසු මහාසමුද්දෙසූති සිනෙරුරස්මීහි පරිච්ඡින්නෙසු චතූසු මහාසමුද්දෙසු. සිනෙරුස්ස හි පාචීනපස්සං රජතමයං, දක්ඛිණපස්සං මණිමයං, පච්ඡිමපස්සං ඵලිකමයං, උත්තරපස්සං සුවණ්ණමයං. පුබ්බදක්ඛිණපස්සෙහි නික්ඛන්තා රජතමණිරස්මියො එකතො හුත්වා මහාසමුද්දපිට්ඨෙන ගන්ත්වා චක්කවාළපබ්බතං ආහච්ච තිට්ඨන්ති, දක්ඛිණපච්ඡිමපස්සෙහි නික්ඛන්තා මණිඵලිකරස්මියො, පච්ඡිමුත්තරපස්සෙහි නික්ඛන්තා ඵලිකසුවණ්ණරස්මියො, උත්තරපාචීනපස්සෙහි නික්ඛන්තා සුවණ්ණරජතරස්මියො එකතො හුත්වා මහාසමුද්දපිට්ඨෙන ගන්ත්වා චක්කවාළපබ්බතං ආහච්ච තිට්ඨන්ති. තාසං රස්මීනං අන්තරෙසු චත්තාරො මහාසමුද්දා හොන්ති. තෙ සන්ධාය වුත්තං ‘‘චතූසු මහාසමුද්දෙසූ’’ති. ඤාතිබ්යසනන්තිආදීසු බ්යසනන්ති විඅසනං, විනාසොති අත්ථො. ඤාතීනං බ්යසනං ඤාතිබ්යසනං, භොගානං බ්යසනං භොගබ්යසනං. රොගො පන සයමෙව ආරොග්යං වියසති විනාසෙතීති බ්යසනං, රොගොව බ්යසනං රොගබ්යසනං. තතියං.

127. චතුත්ථෙ මාතුථඤ්ඤන්ති එකනාමිකාය මනුස්සමාතු ඛීරං. ඉමෙසඤ්හි සත්තානං ගණ්ඩුප්පාදකිපිල්ලිකාදීසු වා මච්ඡකච්ඡපාදීසු වා පක්ඛිජාතෙසු වා නිබ්බත්තකාලෙ මාතුඛීරමෙව නත්ථි, අජපසුමහිංසාදීසු නිබ්බත්තකාලෙ ඛීරං අත්ථි, තථා මනුස්සෙසු. තත්ථ අජාදිකාලෙ ච මනුස්සෙසු චාපි ‘‘දෙවී සුමනා තිස්සා’’ති එවං නානානාමිකානං කුච්ඡියං නිබ්බත්තකාලෙ අග්ගහෙත්වා තිස්සාති එකනාමිකාය එව මාතු කුච්ඡියං නිබ්බත්තකාලෙ පීතං ථඤ්ඤං චතූසු මහාසමුද්දෙසු උදකතො බහුතරන්ති වෙදිතබ්බං. චතුත්ථං.

128. පඤ්චමෙ සක්කා පන, භන්තෙති සො කිර භික්ඛු චින්තෙසි – ‘‘සත්ථා අනමතග්ගස්ස සංසාරස්ස දීඝතමත්තා ‘න සුකරං න සුකර’න්ති කථෙතියෙව ¶ , කථං නච්ඡින්දති ¶ , සක්කා නු ඛො උපමං කාරාපෙතු’’න්ති. තස්මා එවමාහ. කාසිකෙනාති තයො කප්පාසංසූ එකතො ගහෙත්වා ¶ කන්තිතසුත්තමයෙන අතිසුඛුමවත්ථෙන. තෙන පන පරිමට්ඨෙ කිත්තකං ඛීයෙය්යාති. සාසපමත්තං. පඤ්චමං.

129. ඡට්ඨෙ ආයසං නගරන්ති ආයසෙන පාකාරෙන පරික්ඛිත්තං නගරං, න පන අන්තො ආයසෙහි එකභූමිකාදිපාසාදෙහි ආකිණ්ණන්ති දට්ඨබ්බං. ඡට්ඨං.

130. සත්තමෙ අනුස්සරෙය්යුන්ති එකෙන කප්පසතසහස්සෙ අනුස්සරිතෙ අපරො තස්ස ඨිතට්ඨානතො අඤ්ඤං සතසහස්සං, අඤ්ඤොපි අඤ්ඤන්ති එවං චත්තාරොපි චත්තාරිසතසහස්සානි අනුස්සරෙය්යුං. සත්තමං.

131-132. අට්ඨමෙ යා එතස්මිං අන්තරෙ වාලිකාති යා එතස්මිං ආයාමතො පඤ්චයොජනසතිකෙ අන්තරෙ වාලිකා. නවමෙ වත්තබ්බං නත්ථි. අට්ඨමනවමානි.

133. දසමෙ අට්ඨිකඞ්කලොතිආදීනි තීණිපි රාසිවෙවචනානෙව. ඉමෙසං පන සත්තානං සඅට්ඨිකාලතො අනට්ඨිකාලොව බහුතරො. ගණ්ඩුප්පාදකාදිපාණභූතානඤ්හි එතෙසං අට්ඨිමෙව නත්ථි, මච්ඡකච්ඡපාදිභූතානං පන අට්ඨිමෙව බහුතරං, තස්මා අනට්ඨිකාලඤ්ච බහුඅට්ඨිකාලඤ්ච අග්ගහෙත්වා සමට්ඨිකාලොව ගහෙතබ්බො. උත්තරො ¶ ගිජ්ඣකූටස්සාති ගිජ්ඣකූටස්ස උත්තරපස්සෙ ඨිතො. මගධානං ගිරිබ්බජෙති මගධරට්ඨස්ස ගිරිබ්බජෙ, ගිරිපරික්ඛෙපෙ ඨිතොති අත්ථො. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති. දසමං.

134. දුතියවග්ගස්ස ¶ ¶ පඨමෙ දුග්ගතන්ති දලිද්දං කපණං. දුරූපෙතන්ති දුස්සණ්ඨානෙහි හත්ථපාදෙහි උපෙතං. පඨමං.

135. දුතියෙ සුඛිතන්ති සුඛසමප්පිතං මහද්ධනං මහාභොගං. සුසජ්ජිතන්ති අලඞ්කතපටියත්තං හත්ථික්ඛන්ධගතං මහාපරිවාරං. දුතියං.

136. තතියෙ පාවෙය්යකාති පාවෙය්යදෙසවාසිනො. සබ්බෙ ආරඤ්ඤිකාතිආදීසු ධුතඞ්ගසමාදානවසෙන තෙසං ආරඤ්ඤිකාදිභාවො වෙදිතබ්බො. සබ්බෙ සසංයොජනාති සබ්බෙ සබන්ධනා, කෙචි සොතාපන්නා, කෙචි සකදාගාමිනො, කෙචි අනාගාමිනො. තෙසු හි පුථුජ්ජනො වා ඛීණාසවො වා නත්ථි. ගුන්නන්තිආදීසු සෙතකාළාදිවණ්ණෙසු එකෙකවණ්ණකාලොව ගහෙතබ්බො. පාරිපන්ථකාති පරිපන්ථෙ තිට්ඨනකා පන්ථඝාතචොරා. පාරදාරිකාති පරදාරචාරිත්තං ආපජ්ජනකා. තතියං.

137-142. චතුත්ථාදීසු ලිඞ්ගනියමෙන චෙව චක්කවාළනියමෙන ච අත්ථො වෙදිතබ්බො. පුරිසානඤ්හි මාතුගාමකාලො, මාතුගාමානඤ්ච පුරිසකාලොති එවමෙත්ථ ලිඞ්ගනියමො. ඉමම්හා චක්කවාළා සත්තා පරචක්කවාළං, පරචක්කවාළා ච ඉමං චක්කවාළං සංසරන්ති. තෙසු ඉමස්මිං චක්කවාළෙ මාතුගාමකාලෙ මාතුභූතඤ්ඤෙව දස්සෙන්තො යො නමාතාභූතපුබ්බොති ආහ. යො නපිතාභූතපුබ්බොතිආදීසුපි එසෙව නයො. චතුත්ථාදීනි.

143. දසමෙ ¶ ¶ ¶ භූතපුබ්බන්ති අතීතකාලෙ එකං අපදානං ආහරිත්වා දස්සෙති. සමඤ්ඤා උදපාදීති පඤ්ඤත්ති අහොසි. චතූහෙන ආරොහන්තීති ඉදං ථාමමජ්ඣිමෙ සන්ධාය වුත්තං. අග්ගන්ති උත්තමං. භද්දයුගන්ති සුන්දරයුගලං. තීහෙන ආරොහන්තීති එත්තාවතා කිර ද්වින්නං බුද්ධානං අන්තරෙ යොජනං පථවී උස්සන්නා, සො පබ්බතො තියොජනුබ්බෙධො ජාතො.

අප්පං වා භිය්යොති වස්සසතතො උත්තරිං අප්පං දස වා වීසං වා වස්සානි. පුන වස්සසතමෙව ජීවනකො නාම නත්ථි, උත්තමකොටියා පන සට්ඨි වා අසීති වා වස්සානි ජීවන්ති. වස්සසතං පන අප්පත්වා පඤ්චවස්සදසවස්සාදිකාලෙ මීයමානාව බහුකා. එත්ථ ච කකුසන්ධො භගවා චත්තාලීසවස්සසහස්සායුකකාලෙ, කොණාගමනො තිංසවස්සසහස්සායුකකාලෙ නිබ්බත්තොති ඉදං අනුපුබ්බෙන පරිහීනසදිසං කතං, න පන එවං පරිහීනං, වඩ්ඪිත්වා වඩ්ඪිත්වා පරිහීනන්ති වෙදිතබ්බං. කථං? කකුසන්ධො තාව භගවා ඉමස්මිංයෙව කප්පෙ චත්තාලීසවස්සසහස්සායුකකාලෙ නිබ්බත්තො ආයුප්පමාණං පඤ්ච කොට්ඨාසෙ කත්වා චත්තාරො ඨත්වා පඤ්චමෙ විජ්ජමානෙයෙව පරිනිබ්බුතො. තං ආයු පරිහායමානං දසවස්සකාලං පත්වා පුන වඩ්ඪමානං අසඞ්ඛෙය්යං හුත්වා තතො පරිහායමානං තිංසවස්සසහස්සායුකකාලෙ ඨිතං, තදා කොණාගමනො නිබ්බත්තො. තස්මිම්පි තථෙව පරිනිබ්බුතෙ තං ආයු දසවස්සකාලං පත්වා පුන වඩ්ඪමානං අසඞ්ඛෙය්යං හුත්වා පරිහායිත්වා වීසවස්සසහස්සකාලෙ ඨිතං, තදා කස්සපො භගවා නිබ්බත්තො. තස්මිම්පි තථෙව පරිනිබ්බුතෙ තං ආයු දසවස්සකාලං පත්වා පුන වඩ්ඪමානං අසඞ්ඛෙය්යං හුත්වා පරිහායිත්වා වස්සසතකාලං පත්තං, අථ අම්හාකං සම්මාසම්බුද්ධො නිබ්බත්තො. එවං අනුපුබ්බෙන පරිහායිත්වා වඩ්ඪිත්වා වඩ්ඪිත්වා පරිහීනන්ති වෙදිතබ්බං. තත්ථ ච යං ආයුපරිමාණෙසු මන්දෙසු බුද්ධා නිබ්බත්තන්ති, තෙසම්පි තදෙව ආයුපරිමාණං හොතීති. දසමං.

අනමතග්ගසංයුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.