📜

5. කස්සපසංයුත්තං

1. සන්තුට්ඨසුත්තවණ්ණනා

144. කස්සපසංයුත්තස්ස පඨමෙ සන්තුට්ඨායන්ති සන්තුට්ඨො අයං. ඉතරීතරෙනාති න ථූලසුඛුමලූඛපණීතථිරජිණ්ණානං යෙන කෙනචි, අථ ඛො යථාලද්ධාදීනං ඉතරීතරෙන යෙන කෙනචි සන්තුට්ඨොති අත්ථො. චීවරස්මිඤ්හි තයො සන්තොසා යථාලාභසන්තොසො යථාබලසන්තොසො යථාසාරුප්පසන්තොසොති. පිණ්ඩපාතාදීසුපි එසෙව නයො.

තෙසං අයං පභෙදසංවණ්ණනා – ඉධ භික්ඛු චීවරං ලභති සුන්දරං වා අසුන්දරං වා, සො තෙනෙව යාපෙති, අඤ්ඤං න පත්ථෙති, ලභන්තොපි න ගණ්හාති. අයමස්ස චීවරෙ යථාලාභසන්තොසො. අථ පන පකතිදුබ්බලො වා හොති ආබාධජරාභිභූතො වා, ගරුචීවරං පාරුපන්තො කිලමති, සො සභාගෙන භික්ඛුනා සද්ධිං තං පරිවත්තෙත්වා ලහුකෙන යාපෙන්තොපි සන්තුට්ඨොව හොති. අයමස්ස චීවරෙ යථාබලසන්තොසො. අපරො පණීතපච්චයලාභී හොති, සො පට්ටචීවරාදීනං අඤ්ඤතරං මහග්ඝචීවරං බහූනි වා චීවරානි ලභිත්වා – ‘‘ඉදං ථෙරානං චිරපබ්බජිතානං, ඉදං බහුස්සුතානං අනුරූපං, ඉදං ගිලානානං, ඉදං අප්පලාභීනං හොතූ’’ති දත්වා තෙසං පුරාණචීවරං වා සඞ්කාරකූටාදිතො වා පන නන්තකානි උච්චිනිත්වා තෙහි සඞ්ඝාටිං කත්වා ධාරෙන්තොපි සන්තුට්ඨොව හොති. අයමස්ස චීවරෙ යථාසාරුප්පසන්තොසො.

ඉධ පන භික්ඛු පිණ්ඩපාතං ලභති ලූඛං වා පණීතං වා, සො තෙනෙව යාපෙති, අඤ්ඤං න පත්ථෙති, ලභන්තොපි න ගණ්හාති. අයමස්ස පිණ්ඩපාතෙ යථාලාභ සන්තොසො. යො පන අත්තනො පකතිවිරුද්ධං වා බ්යාධිවිරුද්ධං වා පිණ්ඩපාතං ලභති, යෙනස්ස පරිභුත්තෙන අඵාසු හොති, සො සභාගස්ස භික්ඛුනො තං දත්වා තස්ස හත්ථතො සප්පායභොජනං භුත්වා සමණධම්මං කරොන්තොපි සන්තුට්ඨොව හොති. අයමස්ස පිණ්ඩපාතෙ යථාබලසන්තොසො. අපරො බහුං පණීතං පිණ්ඩපාතං ලභති, සො තං චීවරං විය චිරපබ්බජිත-බහුස්සුත-අප්පලාභගිලානානං දත්වා , තෙසං වා සෙසකං පිණ්ඩාය වා චරිත්වා මිස්සකාහාරං භුඤ්ජන්තොපි සන්තුට්ඨොව හොති. අයමස්ස පිණ්ඩපාතෙ යථාසාරුප්පසන්තොසො.

ඉධ පන භික්ඛු සෙනාසනං ලභති මනාපං වා අමනාපං වා, සො තෙන නෙව සොමනස්සං න පටිඝං උප්පාදෙති, අන්තමසො තිණසන්ථාරකෙනාපි යථාලද්ධෙනෙව තුස්සති. අයමස්ස සෙනාසනෙ යථාලාභසන්තොසො. යො පන අත්තනො පකතිවිරුද්ධං වා බ්යාධිවිරුද්ධං වා සෙනාසනං ලභති, යත්ථස්ස වසතො අඵාසු හොති, සො තං සභාගස්ස භික්ඛුනො දත්වා තස්ස සන්තකෙ සප්පායසෙනාසනෙ වසන්තොපි සන්තුට්ඨොව හොති. අයමස්ස සෙනාසනෙ යථාබලසන්තොසො. අපරො මහාපුඤ්ඤො ලෙණමණ්ඩපකූටාගාරාදීනි බහූනි පණීතසෙනාසනානි ලභති, සො තානි චීවරාදීනි විය චිරපබ්බජිතබහුස්සුතඅප්පලාභගිලානානං දත්වා යත්ථ කත්ථචි වසන්තොපි සන්තුට්ඨොව හොති. අයමස්ස සෙනාසනෙ යථාසාරුප්පසන්තොසො. යොපි ‘‘උත්තමසෙනාසනං නාම පමාදට්ඨානං, තත්ථ නිසින්නස්ස ථිනමිද්ධං ඔක්කමති, නිද්දාභිභූතස්ස පටිබුජ්ඣතො පාපවිතක්කා පාතුභවන්තී’’ති පටිසඤ්චික්ඛිත්වා තාදිසං සෙනාසනං පත්තම්පි න සම්පටිච්ඡති, සො තං පටික්ඛිපිත්වා අබ්භොකාසරුක්ඛමූලාදීසු වසන්තො සන්තුට්ඨොව හොති. අයම්පි සෙනාසනෙ යථාසාරුප්පසන්තොසො.

ඉධ පන භික්ඛු භෙසජ්ජං ලභති ලූඛං වා පණීතං වා, සො යං ලභති තෙනෙව තුස්සති, අඤ්ඤං න පත්ථෙති, ලභන්තොපි න ගණ්හාති. අයමස්ස ගිලානපච්චයෙ යථාලාභසන්තොසො. යො පන තෙලෙනත්ථිකො ඵාණිතං ලභති, සො තං සභාගස්ස භික්ඛුනො දත්වා තස්ස හත්ථතො තෙලං ගහෙත්වා වා අඤ්ඤදෙව වා පරියෙසිත්වා භෙසජ්ජං කරොන්තොපි සන්තුට්ඨොව හොති. අයමස්ස ගිලානපච්චයෙ යථාබලසන්තොසො. අපරො මහාපුඤ්ඤො බහුං තෙලමධුඵාණිතාදිපණීතභෙසජ්ජං ලභති, සො තං චීවරං විය චිරපබ්බජිත-බහුස්සුත-අප්පලාභගිලානානං දත්වා තෙසං ආභතෙන යෙන කෙනචි යාපෙන්තොපි සන්තුට්ඨොව හොති. යො පන එකස්මිං භාජනෙ මුත්තහරීතකං ඨපෙත්වා එකස්මිං චතුමධුරං ‘‘ගණ්හ, භන්තෙ, යදිච්ඡසී’’ති වුච්චමානො සචස්ස තෙසු අඤ්ඤතරෙනපි රොගො වූපසම්මති, අථ ‘‘මුත්තහරීතකං නාම බුද්ධාදීහි වණ්ණිත’’න්ති චතුමධුරං පටික්ඛිපිත්වා මුත්තහරීතකෙන භෙසජ්ජං කරොන්තො පරමසන්තුට්ඨොව හොති. අයමස්ස ගිලානපච්චයෙ යථාසාරුප්පසන්තොසො. ඉති ඉමෙ තයො සන්තොසෙ සන්ධාය ‘‘සන්තුට්ඨායං, භික්ඛවෙ, කස්සපො ඉතරීතරෙන චීවරෙනා’’ති වුත්තං.

වණ්ණවාදීති එකො සන්තුට්ඨො හොති, සන්තොසස්ස වණ්ණං න කථෙති. එකො න සන්තුට්ඨො හොති, සන්තොසස්ස වණ්ණං කථෙති. එකො නෙව සන්තුට්ඨො හොති, න සන්තොසස්ස වණ්ණං කථෙති. එකො සන්තුට්ඨො ච හොති, සන්තොසස්ස ච වණ්ණං කථෙති. අයං තාදිසොති දස්සෙතුං ඉතරීතරචීවරසන්තුට්ඨියා ච වණ්ණවාදීති වුත්තං. අනෙසනන්ති දූතෙය්යපහිණගමනානුයොගප්පභෙදං නානප්පකාරං අනෙසනං. අලද්ධාති අලභිත්වා. යථා ච එකච්චො ‘‘කථං නු ඛො චීවරං ලභිස්සාමී’’ති පුඤ්ඤවන්තෙහි භික්ඛූහි සද්ධිං එකතො හුත්වා කොහඤ්ඤං කරොන්තො උත්තසති පරිතස්සති, අයං එවං අලද්ධා ච චීවරං න පරිතස්සති. ලද්ධා චාති ධම්මෙන සමෙන ලභිත්වා. අගධිතොති විගතලොභගෙධො. අමුච්ඡිතොති අධිමත්තතණ්හාය මුච්ඡං අනාපන්නො. අනජ්ඣාපන්නොති තණ්හාය අනොත්ථටො අපරියොනද්ධො. ආදීනවදස්සාවීති අනෙසනාපත්තියඤ්ච ගධිතපරිභොගෙ ච ආදීනවං පස්සමානො. නිස්සරණපඤ්ඤොති, ‘‘යාවදෙව සීතස්ස පටිඝාතායා’’ති වුත්තනිස්සරණමෙව ජානන්තො පරිභුඤ්ජතීති අත්ථො. ඉතරීතරෙන පිණ්ඩපාතෙනාතිආදීසුපි යථාලද්ධාදීනං යෙන කෙනචි පිණ්ඩපාතෙන, යෙන කෙනචි සෙනාසනෙන, යෙන කෙනචි ගිලානපච්චයභෙසජ්ජපරික්ඛාරෙනාති එවමත්ථො දට්ඨබ්බො.

කස්සපෙන වා හි වො, භික්ඛවෙ, ඔවදිස්සාමීති එත්ථ යථා මහාකස්සපත්ථෙරො චතූසු පච්චයෙසු තීහි සන්තොසෙහි සන්තුට්ඨො, තුම්හෙපි තථාරූපා භවථාති ඔවදන්තො කස්සපෙන ඔවදති නාම. යො වා පනස්ස කස්සපසදිසොති එත්ථාපි යො වා පනඤ්ඤොපි කස්සපසදිසො මහාකස්සපත්ථෙරො විය චතූසු පච්චයෙසු තීහි සන්තොසෙහි සන්තුට්ඨො භවෙය්ය, තුම්හෙපි තථාරූපා භවථාති ඔවදන්තො කස්සපසදිසෙන ඔවදති නාම. තථත්තාය පටිපජ්ජිතබ්බන්ති ‘‘සම්මාසම්බුද්ධස්ස ඉමාය ඉමස්මිං සන්තුට්ඨිසුත්තෙ වුත්තසල්ලෙඛාචාරපටිපත්තියා කථනං නාම භාරො, අම්හාකම්පි ඉමං පටිපත්තිං පරිපූරං කත්වා පූරණං භාරොයෙව, ආගතො ඛො පන භාරො ගහෙතබ්බො’’ති චින්තෙත්වා යථා මයා කථිතං, තථත්තාය තථාභාවාය තුම්හෙහිපි පටිපජ්ජිතබ්බන්ති. පඨමං.

2. අනොත්තප්පීසුත්තවණ්ණනා

145. දුතියෙ අනාතාපීති යං වීරියං කිලෙසෙ ආතපති, තෙන රහිතො. අනොත්තප්පීති නිබ්භයො කිලෙසුප්පත්තිතො කුසලානුප්පත්තිතො ච භයරහිතො. සම්බොධායාති සම්බුජ්ඣනත්ථාය. නිබ්බානායාති නිබ්බානසච්ඡිකිරියාය. අනුත්තරස්ස යොගක්ඛෙමස්සාති අරහත්තස්ස තඤ්හි අනුත්තරඤ්චෙව චතූහි ච යොගෙහි ඛෙමං.

අනුප්පන්නාතිආදීසු යෙ පුබ්බෙ අප්පටිලද්ධපුබ්බං චීවරාදිං වා පච්චයං උපට්ඨාකසද්ධිවිහාරික-අන්තෙවාසීනං වා අඤ්ඤතරතො මනුඤ්ඤවත්ථුං පටිලභිත්වා තං සුභං සුඛන්ති අයොනිසො ගණ්හන්තස්ස අඤ්ඤතරං වා පන අනනුභූතපුබ්බං ආරම්මණං යථා තථා වා අයොනිසො ආවජ්ජෙන්තස්ස ලොභාදයො පාපකා අකුසලා ධම්මා උප්පජ්ජන්ති, තෙ අනුප්පන්නාති වෙදිතබ්බා. අඤ්ඤථා හි අනමතග්ගෙ සංසාරෙ අනුප්පන්නා නාම පාපකා ධම්මා නත්ථි. අනුභූතපුබ්බෙපි ච වත්ථුම්හි ආරම්මණෙ වා යස්ස පකතිබුද්ධියා වා උද්දෙසපරිපුච්ඡාය වා පරියත්තිනවකම්මයොනිසොමනසිකාරානං වා අඤ්ඤතරවසෙන පුබ්බෙ අනුප්පජ්ජිත්වා පච්ඡා තාදිසෙන පච්චයෙන සහසා උප්පජ්ජන්ති, ඉමෙපි ‘‘අනුප්පන්නා උප්පජ්ජමානා අනත්ථාය සංවත්තෙය්යු’’න්ති වෙදිතබ්බා. තෙසුයෙව පන වත්ථාරම්මණෙසු පුනප්පුනං උප්පජ්ජමානා නප්පහීයන්ති නාම, තෙ ‘‘උප්පන්නා අප්පහීයමානා අනත්ථාය සංවත්තෙය්යු’’න්ති වෙදිතබ්බා. අයමෙත්ථ සඞ්ඛෙපො, විත්ථාරතො පන උප්පන්නානුප්පන්නභෙදො ච පහානප්පහානවිධානඤ්ච සබ්බං විසුද්ධිමග්ගෙ ඤාණදස්සනවිසුද්ධිනිද්දෙසෙ කථිතං.

අනුප්පන්නාමෙ කුසලා ධම්මාති අප්පටිලද්ධාපි සීලසමාධිමග්ගඵලසඞ්ඛාතා අනවජ්ජධම්මා. උප්පන්නාති තෙයෙව පටිලද්ධා. නිරුජ්ඣමානා අනත්ථාය සංවත්තෙය්යුන්ති තෙ සීලාදිධම්මා පරිහානිවසෙන පුන අනුප්පත්තියා නිරුජ්ඣමානා අනත්ථාය සංවත්තෙය්යුන්ති වෙදිතබ්බා. එත්ථ ච ලොකියා පරිහායන්ති, ලොකුත්තරානං පරිහානි නත්ථීති. ‘‘උප්පන්නානං කුසලානං ධම්මානං ඨිතියා’’ති ඉමස්ස පන සම්මප්පධානස්ස වසෙනායං දෙසනා කතා. දුතියමග්ගො වා සීඝං අනුප්පජ්ජමානො, පඨමමග්ගො නිරුජ්ඣමානො අනත්ථාය සංවත්තෙය්යාති එවම්පෙත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො. ඉති ඉමස්මිං සුත්තෙ ඉමෙ චත්තාරො සම්මප්පධානා පුබ්බභාගවිපස්සනාවසෙන කථිතාති. දුතියං.

3. චන්දූපමසුත්තවණ්ණනා

146. තතියෙ චන්දූපමාති චන්දසදිසා හුත්වා. කිං පරිමණ්ඩලතාය? නො, අපිච ඛො යථා චන්දො ගගනතලං පක්ඛන්දමානො න කෙනචි සද්ධිං සන්ථවං වා සිනෙහං වා ආලයං වා නිකන්තිං වා පත්ථනං වා පරියුට්ඨානං වා කරොති, න ච න හොති මහාජනස්ස පියො මනාපො, තුම්හෙපි එවං කෙනචි සද්ධිං සන්ථවාදීනං අකරණෙන බහුජනස්ස පියා මනාපා චන්දූපමා හුත්වා ඛත්තියකුලාදීනි චත්තාරි කුලානි උපසඞ්කමථාති අත්ථො. අපිච යථා චන්දො අන්ධකාරං විධමති, ආලොකං ඵරති, එවං කිලෙසන්ධකාරවිධමනෙන ඤාණාලොකඵරණෙන චාපි චන්දූපමා හුත්වාති එවමාදීහිපි නයෙහි එත්ථ අත්ථො දට්ඨබ්බො.

අපකස්සෙව කායං අපකස්ස චිත්තන්ති තෙනෙව සන්ථවාදීනං අකරණෙන කායඤ්ච චිත්තඤ්ච අපකස්සිත්වා, අපනෙත්වාති අත්ථො. යො හි භික්ඛු අරඤ්ඤෙපි න වසති, කාමවිතක්කාදයොපි විතක්කෙති, අයං නෙව කායං අපකස්සති, න චිත්තං. යො හි අරඤ්ඤෙපි ඛො විහරති, කාමවිතක්කාදයො පන විතක්කෙති, අයං කායමෙව අපකස්සති, න චිත්තං. යො ගාමන්තෙ වසති , කාමවිතක්කාදයොපි ඛො න ච විතක්කෙති, අයං චිත්තමෙව අපකස්සති, න කායං. යො පන අරඤ්ඤෙ චෙව වසති, කාමවිතක්කාදයො ච න විතක්කෙති, අයං උභයම්පි අපකස්සති. එවරූපා හුත්වා කුලානි උපසඞ්කමථාති දීපෙන්තො ‘‘අපකස්සෙව කායං අපකස්ස චිත්ත’’න්ති ආහ.

නිච්චනවකාති නිච්චං නවකාව, ආගන්තුකසදිසා එව හුත්වාති අත්ථො. ආගන්තුකො හි පටිපාටියා සම්පත්තගෙහං පවිසිත්වා සචෙ නං ඝරසාමිකා දිස්වා, ‘‘අම්හාකං පුත්තභාතරො විප්පවාසං ගතා එවං විචරිංසූ’’ති අනුකම්පමානා නිසීදාපෙත්වා භොජෙන්ති, භුත්තමත්තොයෙව ‘‘තුම්හාකං භාජනං ගණ්හථා’’ති උට්ඨාය පක්කමති, න තෙහි සද්ධිං සන්ථවං වා කරොති, න කිච්චකරණීයානි වා සංවිදහති, එවං තුම්හෙපි පටිපාටියා සම්පත්තඝරං පවිසිත්වා යං ඉරියාපථෙසු පසන්නා මනුස්සා දෙන්ති, තං ගහෙත්වා ඡින්නසන්ථවා, තෙසං කිච්චකරණීයෙ අබ්යාවටා හුත්වා නික්ඛමථාති දීපෙති.

ඉමස්ස පන නිච්චනවකභාවස්ස ආවිභාවත්ථං ද්වෙභාතිකවත්ථු කථෙතබ්බං – වසාළනගරගාමතො කිර ද්වෙ භාතිකා නික්ඛමිත්වා පබ්බජිතා, තෙ චූළනාගත්ථෙරො ච මහානාගත්ථෙරො චාති පඤ්ඤායිංසු. තෙ චිත්තලපබ්බතෙ තිංස වස්සානි වසිත්වා අරහත්තං පත්තා ‘‘මාතරං පස්සිස්සාමා’’ති ආගන්ත්වා වසාළනගරවිහාරෙ වසිත්වා පුනදිවසෙ මාතුගාමං පිණ්ඩාය පවිසිංසු. මාතාපි තෙසං උළුඞ්කෙන යාගුං නීහරිත්වා එකස්ස පත්තෙ ආකිරි. තස්සා තං ඔලොකයමානාය පුත්තසිනෙහො උප්පජ්ජි. අථ නං ආහ – ‘‘ත්වං, තාත, මය්හං පුත්තො මහානාගො’’ති. ථෙරො ‘‘පච්ඡිමං ථෙරං පුච්ඡ උපාසිකෙ’’ති වත්වා පක්කාමි. පච්ඡිමථෙරස්සපි යාගුං දත්වා, ‘‘තාත, ත්වං මය්හං පුත්තො චූළනාගො’’ති පුච්ඡි? ථෙරො ‘‘කිං, උපාසිකෙ, පුරිමං ථෙරං න පුච්ඡසී’’ති? වත්වා පක්කාමි. එවං මාතරාපි සද්ධිං ඡින්නසන්ථවො භික්ඛු නිච්චනවකො නාම හොති.

අප්පගබ්භාති න පගබ්භා, අට්ඨට්ඨානෙන කායපාගබ්භියෙන, චතුට්ඨානෙන වචීපාගබ්භියෙන, අනෙකට්ඨානෙන මනොපාගබ්භියෙන ච විරහිතාති අත්ථො. අට්ඨට්ඨානං කායපාගබ්භියං නාම සඞ්ඝගණපුග්ගල-භොජනසාලා-ජන්තාඝරනහානතිත්ථ-භික්ඛාචාරමග්ග-අන්තරඝරප්පවෙසනෙසු කායෙන අප්පතිරූපකරණං. සෙය්යථිදං – ඉධෙකච්චො සඞ්ඝමජ්ඣෙ පල්ලත්ථිකාය වා නිසීදති පාදෙ පාදං ආධායිත්වා වාති එවමාදි (මහානි. 165). තථා ගණමජ්ඣෙ. ගණමජ්ඣෙති චතුපරිසසන්නිපාතෙ වා සුත්තන්තිකගණාදිසන්නිපාතෙ වා. තථා වුඩ්ඪතරෙ පුග්ගලෙ. භොජනසාලාය පන වුඩ්ඪානං ආසනං න දෙති, නවානං ආසනං පටිබාහති. තථා ජන්තාඝරෙ. වුඩ්ඪෙ චෙත්ථ අනාපුච්ඡා අග්ගිජලනාදීනි කරොති. න්හානතිත්ථෙ ච යදිදං ‘‘දහරො වුඩ්ඪොති පමාණං අකත්වා ආගතපටිපාටියා න්හායිතබ්බ’’න්ති වුත්තං, තම්පි අනාදියන්තො පච්ඡා ආගන්ත්වා උදකං ඔතරිත්වා වුඩ්ඪෙ ච නවෙ ච බාධති. භික්ඛාචාරමග්ගෙ පන අග්ගාසනඅග්ගොදකඅග්ගපිණ්ඩානං අත්ථාය පුරතො ගච්ඡති බාහාය බාහං පහරන්තො. අන්තරඝරප්පවෙසනෙ වුඩ්ඪෙහි පඨමතරං පවිසති, දහරෙහි සද්ධිං කායකීළනකං කරොතීති එවමාදි.

චතුට්ඨානං වචීපාගබ්භියං නාම සඞ්ඝගණපුග්ගලඅන්තරඝරෙසු අප්පතිරූපවාචානිච්ඡාරණං. සෙය්යථිදං – ඉධෙකච්චො සඞ්ඝමජ්ඣෙ අනාපුච්ඡා ධම්මං භාසති. තථා පුබ්බෙ වුත්තප්පකාරස්ස ගණස්ස මජ්ඣෙ පුග්ගලස්ස ච සන්තිකෙ, තත්ථෙව මනුස්සෙහි පඤ්හං පුට්ඨො වුඩ්ඪතරං අනාපුච්ඡා විස්සජ්ජෙති. අන්තරඝරෙ පන ‘‘ඉත්ථන්නාමෙ කිං අත්ථි? කිං යාගු, උදාහු ඛාදනීයං භොජනීයං? කිං මෙ දස්සසි? කිං අජ්ජ ඛාදිස්සාම? කිං භුඤ්ජිස්සාම? කිං පිවිස්සාමා’’තිආදීනි භාසති.

අනෙකට්ඨානං මනොපාගබ්භියං නාම තෙසු තෙසු ඨානෙසු කායවාචාහි අජ්ඣාචාරං අනාපජ්ජිත්වාපි මනසාව කාමවිතක්කාදීනං විතක්කනං. අපිච දුස්සීලස්සෙව සතො ‘‘සීලවාති මං ජනො ජානාතූ’’ති එවං පවත්තා පාපිච්ඡතාපි මනොපාගබ්භියං. ඉති සබ්බෙසම්පි ඉමෙසං පාගබ්භියානං අභාවෙන අප්පගබ්භා හුත්වා උපසඞ්කමථාති වදති.

ජරුදපානන්ති ජිණ්ණකූපං. පබ්බතවිසමන්ති පබ්බතෙ විසමං පපාතට්ඨානං. නදීවිදුග්ගන්ති නදියා විදුග්ගං ඡින්නතටට්ඨානං. අපකස්සෙව කායන්ති තාදිසානි ඨානානි යො ඛිඩ්ඩාදිපසුතො කායං අනපකස්ස එකතොභාරියං අකත්වාව වායුපත්ථම්භකං අග්ගාහාපෙත්වා චිත්තම්පි අනපකස්ස ‘‘එත්ථ පතිතො හත්ථපාදභඤ්ජනාදීනි පාපුණාතී’’ති අනාදීනවදස්සාවිතාය අනුබ්බෙජෙත්වා සම්පියායමානො ඔලොකෙති, සො පතිත්වා හත්ථපාදභඤ්ජනාදිඅනත්ථං පාපුණාති. යො පන උදකත්ථිකො වා අඤ්ඤෙන වා කෙනචි කිච්චෙන ඔලොකෙතුකාමො කායං අපකස්ස එකතො භාරියං කත්වා වායුපත්ථම්භකං ගාහාපෙත්වා, චිත්තම්පි අපකස්ස ආදීනවදස්සනෙන සංවෙජෙත්වා ඔලොකෙති, සො න පතති, යථාරුචිං ඔලොකෙත්වා සුඛී යෙනකාමං පක්කමති.

එවමෙවඛොති එත්ථ ඉදං ඔපම්මසංසන්දනං – ජරුදපානාදයො විය හි චත්තාරි කුලානි, ඔලොකනපුරිසො විය භික්ඛු. යථා අනපකට්ඨකායචිත්තො තානි ඔලොකෙන්තො පුරිසො තත්ථ පතති, එවං අරක්ඛිතෙහි කායාදීහි කුලානි උපසඞ්කමන්තො භික්ඛු කුලෙසු බජ්ඣති, තතො නානප්පකාරං සීලපාදභඤ්ජනාදිඅනත්ථං පාපුණාති. යථා පන අපකට්ඨකායචිත්තො පුරිසො තත්ථ න පතති, එවං රක්ඛිතෙනෙව කායෙන රක්ඛිතෙහි චිත්තෙහි රක්ඛිතාය වාචාය සුප්පට්ඨිතාය සතියා අපකට්ඨකායචිත්තො හුත්වා කුලානි උපසඞ්කමන්තො භික්ඛු කුලෙසු න බජ්ඣති. අථස්ස යථා තත්ථ අපතිතස්ස පුරිසස්ස, න පාදා භඤ්ජන්ති, එවං සීලපාදො න භිජ්ජති. යථා හත්ථා න භඤ්ජන්ති, එවං සද්ධාහත්ථො න භිජ්ජති. යථා කුච්ඡි න භිජ්ජති, එවං සමාධිකුච්ඡි න භිජ්ජති. යථා සීසං න භිජ්ජති, එවං ඤාණසීසං න භිජ්ජති, යථා ච තං ඛාණුකණ්ටකාදයො න විජ්ඣන්ති, එවමිමං රාගකණ්ටකාදයො න විජ්ඣන්ති. යථා සො නිරුපද්දවො යථාරුචි ඔලොකෙත්වා සුඛී යෙනකාමං පක්කමති, එවං භික්ඛු කුලානි නිස්සාය චීවරාදයො පච්චයෙ පටිසෙවන්තො කම්මට්ඨානං වඩ්ඪෙත්වා සඞ්ඛාරෙ සම්මසන්තො අරහත්තං පත්වා ලොකුත්තරසුඛෙන සුඛිතො යෙනකාමං අගතපුබ්බං නිබ්බානදිසං ගච්ඡති.

ඉදානි යො හීනාධිමුත්තිකො මිච්ඡාපටිපන්නො එවං වදෙය්ය ‘‘සම්මාසම්බුද්ධො ‘තිවිධං පාගබ්භියං පහාය නිච්චනවකත්තෙන චන්දූපමා කුලානි උපසඞ්කමථා’ති වදන්තො අට්ඨානෙ ඨපෙති, අසය්හං භාරං ආරොපෙති, යං න සක්කා කාතුං තං කාරෙතී’’ති, තස්ස වාදපථං පච්ඡින්දිත්වා, ‘‘සක්කා එවං කාතුං, අත්ථි එවරූපො භික්ඛූ’’ති දස්සෙන්තො කස්සපො, භික්ඛවෙතිආදිමාහ.

ආකාසෙ පාණිං චාලෙසීති නීලෙ ගගනන්තරෙ යමකවිජ්ජුතං චාරයමානො විය හෙට්ඨාභාගං උපරිභාගං උභතොපස්සෙසු පාණිං සඤ්චාරෙසි. ඉදඤ්ච පන තෙපිටකෙ බුද්ධවචනෙ අසම්භින්නපදං නාම. අත්තමනොති තුට්ඨචිත්තො සකමනො, න දොමනස්සෙන පච්ඡින්දිත්වා ගහිතමනො. කස්සපස්ස, භික්ඛවෙති ඉදම්පි පුරිමනයෙනෙව පරවාදං පච්ඡින්දිත්වා අත්ථි එවරූපො භික්ඛූති දස්සනත්ථං වුත්තං.

පසන්නාකාරංකරෙය්යුන්ති චීවරාදයො පච්චයෙ දදෙය්යුං. තථත්තාය පටිපජ්ජෙය්යුන්ති සීලස්ස ආගතට්ඨානෙ සීලං පූරයමානා, සමාධිවිපස්සනා මග්ගඵලානං ආගතට්ඨානෙ තානි තානි සම්පාදයමානා තථාභාවාය පටිපජ්ජෙය්යුං. අනුදයන්ති රක්ඛණභාවං. අනුකම්පන්ති මුදුචිත්තතං. උභයඤ්චෙතං කාරුඤ්ඤස්සෙව වෙවචනං. කස්සපො, භික්ඛවෙති ඉදම්පි පුරිමනයෙනෙව පරවාදං පච්ඡින්දිත්වා අත්ථි එවරූපො භික්ඛූති දස්සනත්ථං වුත්තං. කස්සපෙන වාති එත්ථ චන්දොපමාදිවසෙන යොජනං කත්වා පුරිමනයෙනෙව අත්ථො වෙදිතබ්බො. තතියං.

4. කුලූපකසුත්තවණ්ණනා

147. චතුත්ථෙ කුලූපකොති කුලඝරානං උපගන්තා. දෙන්තුයෙව මෙති දදන්තුයෙව මය්හං. සන්දීයතීති අට්ටීයති පීළියති. සෙසමෙත්ථ වුත්තනයානුසාරෙනෙව වෙදිතබ්බං. චතුත්ථං.

5. ජිණ්ණසුත්තවණ්ණනා

148. පඤ්චමෙ ජිණ්ණොති ථෙරො මහල්ලකො. ගරුකානීති තං සත්ථු සන්තිකා ලද්ධකාලතො පට්ඨාය ඡින්නභින්නට්ඨානෙ සුත්තසංසිබ්බනෙන චෙව අග්ගළදානෙන ච අනෙකානි පටලානි හුත්වා ගරුකානි ජාතානි. නිබ්බසනානීති පුබ්බෙ භගවතා නිවාසෙත්වා අපනීතතාය එවංලද්ධනාමානි. තස්මාති යස්මා ත්වං ජිණ්ණො චෙව ගරුපංසුකූලො ච. ගහපතානීති පංසුකූලිකඞ්ගං විස්සජ්ජෙත්වා ගහපතීහි දින්නචීවරානි ධාරෙහීති වදති. නිමන්තනානීති පිණ්ඩපාතිකඞ්ගං විස්සජ්ජෙත්වා සලාකභත්තාදීනි නිමන්තනානි භුඤ්ජාහීති වදති. මම ච සන්තිකෙති ආරඤ්ඤිකඞ්ගං විස්සජ්ජෙත්වා ගාමන්තසෙනාසනෙයෙව වසාහීති වදති.

නනු ච යථා රාජා සෙනාපතිං සෙනාපතිට්ඨානෙ ඨපෙත්වා තස්ස රාජූපට්ඨානාදිනා අත්තනො කම්මෙන ආරාධෙන්තස්සෙව තං ඨානන්තරං ගහෙත්වා අඤ්ඤස්ස දදමානො අයුත්තං නාම කරොති, එවං සත්ථා මහාකස්සපත්ථෙරස්ස පච්චුග්ගමනත්ථාය තිගාවුතං මග්ගං ගන්ත්වා රාජගහස්ස ච නාළන්දාය ච අන්තරෙ බහුපුත්තකරුක්ඛමූලෙ නිසින්නො තීහි ඔවාදෙහි උපසම්පාදෙත්වා තෙන සද්ධිං අත්තනො චීවරං පරිවත්තෙත්වා ථෙරං ජාතිආරඤ්ඤිකඞ්ගඤ්චෙව ජාතිපංසුකූලිකඞ්ගඤ්ච අකාසි, සො තස්මිං කත්තුකම්යතාඡන්දෙන සත්ථු චිත්තං ආරාධෙන්තස්සෙව පංසුකූලාදීනි විස්සජ්ජාපෙත්වා ගහපතිචීවරපටිග්ගහණාදීසු නියොජෙන්තො අයුත්තං නාම කරොතීති. න කරොති. කස්මා? අත්තජ්ඣාසයත්තා. න හි සත්ථා ධුතඞ්ගානි විස්සජ්ජාපෙතුකාමො, යථා පන අඝට්ටිතා භෙරිආදයො සද්දං න විස්සජ්ජෙන්ති, එවං අඝට්ටිතා එවරූපා පුග්ගලා න සීහනාදං නදන්තීති නදාපෙතුකාමො සීහනාදජ්ඣාසයෙන එවමාහ. ථෙරොපි සත්ථු අජ්ඣාසයානුරූපෙනෙව ‘‘අහං ඛො, භන්තෙ, දීඝරත්තං ආරඤ්ඤිකො චෙවා’’තිආදිනා නයෙන සීහනාදං නදති.

දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරන්ති දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරො නාම ආරඤ්ඤිකස්සෙව ලබ්භති, නො ගාමන්තවාසිනො. ගාමන්තස්මිඤ්හි වසන්තො දාරකසද්දං සුණාති, අසප්පායරූපානි පස්සති, අසප්පායෙ සද්දෙ සුණාති, තෙනස්ස අනභිරති උප්පජ්ජති. ආරඤ්ඤිකො පන ගාවුතං වා අඩ්ඪයොජනං වා අතික්කමිත්වා අරඤ්ඤං අජ්ඣොගාහෙත්වා වසන්තො දීපිබ්යග්ඝසීහාදීනං සද්දෙ සුණාති, යෙසං සවනපච්චයා අමානුසිකාසවනරති උප්පජ්ජති. යං සන්ධාය වුත්තං –

‘‘සුඤ්ඤාගාරං පවිට්ඨස්ස, සන්තචිත්තස්ස භික්ඛුනො;

අමානුසී රතී හොති, සම්මා ධම්මං විපස්සතො.

‘‘යතො යතො සම්මසති, ඛන්ධානං උදයබ්බයං;

ලභතී පීතිපාමොජ්ජං, අමතං තං විජානතං. (ධ. ප. 373-374);

‘‘පුරතො පච්ඡතො වාපි, අපරො චෙ න විජ්ජති;

තත්ථෙව ඵාසු භවති, එකස්ස රමතො වනෙ’’ති.

තථා පිණ්ඩපාතිකස්සෙව ලබ්භති, නො අපිණ්ඩපාතිකස්ස. අපිණ්ඩපාතිකො හි අකාලචාරී හොති, තුරිතචාරං ගච්ඡති, පරිවත්තෙති, පලිබුද්ධොව ගච්ඡති, තත්ථ ච බහුසංසයො හොති. පිණ්ඩපාතිකො පන න අකාලචාරී හොති, න තුරිතචාරං ගච්ඡති, න පරිවත්තෙති, අපලිබුද්ධොව ගච්ඡති, තත්ථ ච න බහුසංසයො හොති.

කථං? අපිණ්ඩපාතිකො හි ගාමතො දූරවිහාරෙ වසමානො කාලස්සෙව ‘‘යාගුං වා පාරිවාසිකභත්තං වා ලච්ඡාමි, ආසනසාලාය වා පන උද්දෙසභත්තාදීසු කිඤ්චිදෙව මය්හං පාපුණිස්සතී’’ති මක්කටකසුත්තානි ඡින්දන්තො සයිතගොරූපානි උට්ඨාපෙන්තො පාතොව ගච්ඡන්තො අකාලචාරී හොති. මනුස්සෙ ඛෙත්තකම්මාදීනං අත්ථාය ගෙහා නික්ඛන්තෙයෙව සම්පාපුණිතුං මිගං අනුබන්ධන්තො විය වෙගෙන ගච්ඡන්තො තුරිතචාරී හොති. අන්තරා කිඤ්චිදෙව දිස්වා ‘‘අසුකඋපාසකො වා අසුකඋපාසිකා වා ගෙහෙ, නො ගෙහෙ’’ති පුච්ඡති, ‘‘නො ගෙහෙ’’ති සුත්වා ‘‘ඉදානි කුතො ලභිස්සාමී’’ති? අග්ගිදඩ්ඪො විය පවෙධති, සයං පච්ඡිමදිසං ගන්තුකාමො පාචීනදිසාය සලාකං ලභිත්වා අඤ්ඤං පච්ඡිමදිසාය ලද්ධසලාකං උපසඞ්කමිත්වා, ‘‘භන්තෙ, අහං පච්ඡිමදිසං ගමිස්සාමි, මම සලාකං තුම්හෙ ගණ්හථ, තුම්හාකං සලාකං මය්හං දෙථා’’ති සලාකං පරිවත්තෙති. එකං වා පන සලාකභත්තං ආහරිත්වා පරිභුඤ්ජන්තො ‘‘අපරස්සාපි සලාකභත්තස්ස පත්තං දෙථා’’ති මනුස්සෙහි වුත්තෙ, ‘‘භන්තෙ, තුම්හාකං පත්තං දෙථ, අහං මය්හං පත්තෙ භත්තං පක්ඛිපිත්වා තුම්හාකං පත්තං දස්සාමී’’ති අඤ්ඤස්ස පත්තං දාපෙත්වා භත්තෙ ආහටෙ අත්තනො පත්තෙ පක්ඛිපිත්වා පත්තං පටිදෙන්තො පත්තං පරිවත්තෙති නාම. විහාරෙ රාජරාජමහාමත්තාදයො මහාදානං දෙන්ති, ඉමිනා ච භිය්යො දූරගාමෙ සලාකා ලද්ධා, තත්ථ අගච්ඡන්තො පුන සත්තාහං සලාකං න ලභතීති අලාභභයෙන ගච්ඡති, එවං ගච්ඡන්තො පලිබුද්ධො හුත්වා ගච්ඡති නාම. යස්ස චෙස සලාකභත්තාදිනො අත්ථාය ගච්ඡති, ‘‘තං දස්සන්ති නු ඛො මෙ, උදාහු න දස්සන්ති, පණීතං නු ඛො දස්සන්ති, උදාහු ලූඛං, ථොකං නු ඛො, උදාහු බහුකං, සීතලං නු ඛො, උදාහු උණ්හ’’න්ති එවං තත්ථ ච බහුසංසයො හොති.

පිණ්ඩපාතිකො පන කාලස්සෙව වුට්ඨාය වත්තපටිවත්තං කත්වා සරීරං පටිජග්ගිත්වා වසනට්ඨානං පවිසිත්වා කම්මට්ඨානං මනසිකත්වා කාලං සල්ලක්ඛෙත්වා මහාජනස්ස උළුඞ්කභික්ඛාදීනි දාතුං පහොනකකාලෙ ගච්ඡතීති න අකාලචාරී හොති, එකෙකං පදවාරං ඡ කොට්ඨාසෙ කත්වා විපස්සන්තො ගච්ඡතීති න තුරිතචාරී හොති, අත්තනො ගරුභාවෙන ‘‘අසුකො ගෙහෙ, න ගෙහෙ’’ති න පුච්ඡති, සලාකභත්තාදීනියෙව න ගණ්හාති. අගණ්හන්තො කිං පරිවත්තෙස්සති? න අඤ්ඤස්ස වසෙන පලිබුද්ධොව හොති , කම්මට්ඨානං මනසිකරොන්තො යථාරුචි ගච්ඡති, ඉතරො විය න බහුසංසයො හොති. එකස්මිං ගාමෙ වා වීථියා වා අලභිත්වා අඤ්ඤත්ථ චරති. තස්මිම්පි අලභිත්වා අඤ්ඤත්ථ චරන්තො මිස්සකොදනං සඞ්කඩ්ඪිත්වා අමතං විය පරිභුඤ්ජිත්වා ගච්ඡති.

පංසුකූලිකස්සෙව ලබ්භති, නො අපංසුකූලිකස්ස. අපංසුකූලිකො හි වස්සාවාසිකං පරියෙසන්තො චරති, න සෙනාසනසප්පායං පරියෙසති. පංසුකූලිකො පන න වස්සාවාසිකං පරියෙසන්තො චරති, සෙනාසනසප්පායමෙව පරියෙසති. තෙචීවරිකස්සෙව ලබ්භති, න ඉතරස්ස. අතෙචීවරිකො හි බහුභණ්ඩො බහුපරික්ඛාරො හොති, තෙනස්ස ඵාසුවිහාරො නත්ථි. අප්පිච්ඡාදීනඤ්චෙව ලබ්භති, න ඉතරෙසන්ති. තෙන වුත්තං – ‘‘අත්තනො ච දිට්ඨධම්මසුඛවිහාරං සම්පස්සමානො’’ති. පඤ්චමං.

6. ඔවාදසුත්තවණ්ණනා

149. ඡට්ඨෙ අහං වාති කස්මා ආහ? ථෙරං අත්තනො ඨානෙ ඨපනත්ථං. කිං සාරිපුත්තමොග්ගල්ලානා නත්ථීති? අත්ථි. එවං පනස්ස අහොසි ‘‘ඉමෙ න චිරං ඨස්සන්ති, කස්සපො පන වීසවස්සසතායුකො, සො මයි පරිනිබ්බුතෙ සත්තපණ්ණිගුහායං නිසීදිත්වා ධම්මවිනයසඞ්ගහං කත්වා මම සාසනං පඤ්චවස්සසහස්සපරිමාණකාලපවත්තනකං කරිස්සති, අත්තනො තං ඨානෙ ඨපෙමි, එවං භික්ඛූ කස්සපස්ස සුස්සූසිතබ්බං මඤ්ඤිස්සන්තී’’ති. තස්මා එවමාහ. දුබ්බචාති දුක්ඛෙන වත්තබ්බා. දොවචස්සකරණෙහීති දුබ්බචභාවකරණෙහි. අප්පදක්ඛිණග්ගාහිනොති අනුසාසනිං සුත්වා පදක්ඛිණං න ගණ්හන්ති යථානුසිට්ඨං න පටිපජ්ජන්ති, අප්පටිපජ්ජන්තා වාමගාහිනො නාම ජාතාති දස්සෙති. අච්චාවදන්තෙති අතික්කම්ම වදන්තෙ, සුතපරියත්තිං නිස්සාය අතිවිය වාදං කරොන්තෙති අත්ථො. කො බහුතරං භාසිස්සතීති ධම්මං කථෙන්තො කො බහුං භාසිස්සති, කිං ත්වං, උදාහු අහන්ති? කො සුන්දරතරන්ති, එකො බහුං භාසන්තො අසහිතං අමධුරං භාසති, එකො සහිතං මධුරං, තං සන්ධායාහ ‘‘කො සුන්දරතර’’න්ති? එකො පන බහුඤ්ච සුන්දරඤ්ච කථෙන්තො චිරං න භාසති, ලහුඤ්ඤෙව උට්ඨාති, එකො අද්ධානං පාපෙති, තං සන්ධායාහ ‘‘කො චිරතර’’න්ති? ඡට්ඨං.

7. දුතියඔවාදසුත්තවණ්ණනා

150. සත්තමෙ සද්ධාති ඔකප්පනසද්ධා. වීරියන්ති කායිකචෙතසිකං වීරියං. පඤ්ඤාති කුසලධම්මජානනපඤ්ඤා. න සන්ති භික්ඛූ ඔවාදකාති ඉමස්ස පුග්ගලස්ස ඔවාදකා අනුසාසකා කල්යාණමිත්තා නත්ථීති ඉදං, භන්තෙ, පරිහානන්ති දස්සෙති. සත්තමං.

8. තතියඔවාදසුත්තවණ්ණනා

151. අට්ඨමෙ තථා හි පනාති පුබ්බෙ සොවචස්සතාය, එතරහි ච දොවචස්සතාය කාරණපට්ඨපනෙ නිපාතො. තත්රාති තෙසු ථෙරෙසු. කො නාමායං භික්ඛූති කො නාමො අයං භික්ඛු? කිං තිස්සත්ථෙරො කිං නාගත්ථෙරොති? තත්රාති තස්මිං එවං සක්කාරෙ කයිරමානෙ. තථත්තායාති තථාභාවාය, ආරඤ්ඤිකාදිභාවායාති අත්ථො. සබ්රහ්මචාරිකාමොති ‘‘ඉමෙ මං පරිවාරෙත්වා චරන්තූ’’ති එවං කාමෙති ඉච්ඡති පත්ථෙතීති සබ්රහ්මචාරිකාමො. තථත්තායාති ලාභසක්කාරනිබ්බත්තනත්ථාය. බ්රහ්මචාරුපද්දවෙනාති යො සබ්රහ්මචාරීනං චතූසු පච්චයෙසු අධිමත්තච්ඡන්දරාගො උපද්දවොති වුච්චති, තෙන උපද්දුතා. අභිපත්ථනාති අධිමත්තපත්ථනා. බ්රහ්මචාරිඅභිපත්ථනෙනාති බ්රහ්මචාරීනං අධිමත්තපත්ථනාසඞ්ඛාතෙන චතුපච්චයභාවෙන. අට්ඨමං.

9. ඣානාභිඤ්ඤසුත්තවණ්ණනා

152. නවමෙ යාවදෙව ආකඞ්ඛාමීති යාවදෙව ඉච්ඡාමි. යානි පන ඉතො පරං විවිච්චෙව කාමෙහීතිආදිනා නයෙන චත්තාරි රූපාවචරජ්ඣානානි, සබ්බසො රූපසඤ්ඤානං සමතික්කමාතිආදිනා නයෙන චතස්සො අරූපසමාපත්තියො, සබ්බසො නෙවසඤ්ඤානාසඤ්ඤායතනං සමතික්කම්ම සඤ්ඤාවෙදයිතනිරොධන්ති එවං නිරොධසමාපත්ති, අනෙකවිහිතංඉද්ධිවිධන්තිආදිනා නයෙන පඤ්ච ලොකිකාභිඤ්ඤා ච වුත්තා. තත්ථ යං වත්තබ්බං සියා, තං සබ්බං අනුපදවණ්ණනාය චෙව භාවනාවිධානෙන ච සද්ධිං විසුද්ධිමග්ගෙ (විසුද්ධි. 1.69) විත්ථාරිතමෙව. ඡළභිඤ්ඤාය පන ආසවානං ඛයාති ආසවානං ඛයෙන. අනාසවන්ති ආසවානං අපච්චයභූතං. චෙතොවිමුත්තින්ති අරහත්තඵලසමාධිං. පඤ්ඤාවිමුත්තින්ති අරහත්තඵලපඤ්ඤං. නවමං.

10. උපස්සයසුත්තවණ්ණනා

153. දසමෙ ආයාම, භන්තෙති කස්මා භික්ඛුනීඋපස්සයගමනං යාචති? න ලාභසක්කාරහෙතු, කම්මට්ඨානත්ථිකා පනෙත්ථ භික්ඛුනියො අත්ථි, තා උස්සුක්කාපෙත්වා කම්මට්ඨානං කථාපෙස්සාමීති යාචති. නනු ච සො සයම්පි තෙපිටකො බහුස්සුතො, කිං සයං කථෙතුං න සක්කොතීති? නො න සක්කොති. බුද්ධපටිභාගස්ස පන සාවකස්ස කථං සද්ධාතබ්බං මඤ්ඤිස්සන්තීති යාචති. බහුකිච්චො ත්වං බහුකරණීයොති කිං ථෙරො නවකම්මාදිපසුතො, යෙන නං එවමාහාති? නො, සත්ථරි පන පරිනිබ්බුතෙ චතස්සො පරිසා ආනන්දත්ථෙරං උපසඞ්කමිත්වා, ‘‘භන්තෙ, ඉදානි කස්ස පත්තචීවරං ගහෙත්වා චරථ, කස්ස පරිවෙණං සම්මජ්ජථ, කස්ස මුඛොදකං දෙථා’’ති රොදන්ති පරිදෙවන්ති. ථෙරො ‘‘අනිච්චා සඞ්ඛාරා, වුද්ධසරීරෙපි නිල්ලජ්ජොව මච්චුරාජා පහරි. එසා සඞ්ඛාරානං ධම්මතා, මා සොචිත්ථ, මා පරිදෙවිත්ථා’’ති පරිසං සඤ්ඤාපෙති. ඉදමස්ස බහුකිච්චං. තං සන්ධාය ථෙරො එවමාහ. සන්දස්සෙසීති පටිපත්තිගුණං දස්සෙසි. සමාදපෙසීති ගණ්හාපෙසි. සමුත්තෙජෙසීති සමුස්සාහෙසි. සම්පහංසෙසීති පටිලද්ධගුණෙන මොදාපෙසි.

ථුල්ලතිස්සාති සරීරෙන ථූලා, නාමෙන තිස්සා. වෙදෙහමුනිනොති පණ්ඩිතමුනිනො. පණ්ඩිතො හි ඤාණසඞ්ඛාතෙන වෙදෙන ඊහති සබ්බකිච්චානි කරොති, තස්මා ‘‘වෙදෙහො’’ති වුච්චති. වෙදෙහො ච සො මුනි චාති, වෙදෙහමුනි. ධම්මංභාසිතබ්බං මඤ්ඤතීති තිපිටකධරස්ස ධම්මභණ්ඩාගාරිකස්ස සම්මුඛෙ සයං අරඤ්ඤවාසී පංසුකූලිකො සමානො ‘‘ධම්මකථිකො අහ’’න්ති ධම්මං භාසිතබ්බං මඤ්ඤති. ඉදං කිං පන, කථං පනාති? අවජානමානා භණති. අස්සොසීති අඤ්ඤෙන ආගන්ත්වා ආරොචිතවසෙන අස්සොසි. ආගමෙහි ත්වං, ආවුසොති තිට්ඨ ත්වං, ආවුසො. මා තෙ සඞ්ඝො උත්තරි උපපරික්ඛීති මා භික්ඛුසඞ්ඝො අතිරෙකඔකාසෙ තං උපපරික්ඛීති. ඉදං වුත්තං හොති – ‘‘ආනන්දෙන බුද්ධපටිභාගො සාවකො වාරිතො, එකා භික්ඛුනී න වාරිතා, තාය සද්ධිං සන්ථවො වා සිනෙහො වා භවිස්සතී’’ති මා තං සඞ්ඝො එවං අමඤ්ඤීති.

ඉදානි අත්තනො බුද්ධපටිභාගභාවං දීපෙන්තො තං කිං මඤ්ඤසි, ආවුසොතිආදිමාහ? සත්තරතනන්ති සත්තහත්ථප්පමාණං. නාගන්ති හත්ථිං. අඩ්ඪට්ඨරතනං වාති අඩ්ඪරතනෙන ඌනඅට්ඨරතනං, පුරිමපාදතො පට්ඨාය යාව කුම්භා විදත්ථාධිකසත්තහත්ථුබ්බෙධන්ති අත්ථො. තාලපත්තිකායාති තරුණතාලපණ්ණෙන. චවිත්ථාති චුතා, න මතා වා නට්ඨා වා, බුද්ධපටිභාගස්ස පන සාවකස්ස උපවාදං වත්වා මහාකස්සපත්ථෙරෙ ඡහි අභිඤ්ඤාහි සීහනාදං නදන්තෙ තස්සා කාසාවානි කණ්ටකසාඛා විය කච්ඡුසාඛා විය ච සරීරං ඛාදිතුං ආරද්ධානි, තානි හාරෙත්වා සෙතකානි නිවත්ථක්ඛණෙයෙවස්සා චිත්තස්සාදො උදපාදීති. දසමං.

11. චීවරසුත්තවණ්ණනා

154. එකාදසමෙ දක්ඛිණාගිරිස්මින්ති රාජගහං පරිවාරෙත්වා ඨිතස්ස ගිරිනො දක්ඛිණභාගෙ ජනපදො දක්ඛිණාගිරි නාම, තස්මිං චාරිකං චරතීති අත්ථො. චාරිකා ච නාම දුවිධා හොති තුරිතචාරිකා ච අතුරිතචාරිකා ච. තත්ථ යං එකච්චො එකං කාසාවං නිවාසෙත්වා එකං පාරුපිත්වා පත්තචීවරං අංසෙ ලග්ගෙත්වා ඡත්තං ආදාය සරීරතො සෙදෙහි පග්ඝරන්තෙහි දිවසෙන සත්තට්ඨයොජනානි ගච්ඡති, යං වා පන බුද්ධා කිඤ්චිදෙව බොධනෙය්යසත්තං දිස්වා යොජනසතම්පි යොජනසහස්සම්පි ඛණෙන ගච්ඡන්ති, එසා තුරිතචාරිකා නාම. දෙවසිකං පන ගාවුතං අඩ්ඪයොජනං තිගාවුතං යොජනන්ති එත්තකං අද්ධානං අජ්ජතනාය නිමන්තනං අධිවාසයතො ජනසඞ්ගහං කරොතො ගමනං, එසා අතුරිතචාරිකා නාම. අයං ඉධ අධිප්පෙතා.

නනු ච ථෙරො පඤ්චවීසති වස්සානි ඡායා විය දසබලස්ස පච්ඡතො පච්ඡතො ගච්ඡන්තොව අහොසි, ‘‘කහං ආනන්දො’’ති වචනස්ස ඔකාසමෙව න අදාසි, සො කිස්මිං කාලෙ භික්ඛුසඞ්ඝෙන සද්ධිං චාරිකං චරිතුං ඔකාසං ලභතීති? සත්ථු පරිනිබ්බානසංවච්ඡරෙ. පරිනිබ්බුතෙ කිර සත්ථරි මහාකස්සපත්ථෙරො සත්ථු පරිනිබ්බානෙ සන්නිපතිතස්ස භික්ඛුසඞ්ඝස්ස මජ්ඣෙ නිසීදිත්වා ධම්මවිනයසඞ්ගායනත්ථං පඤ්චසතෙ භික්ඛූ උච්චිනිත්වා, ‘‘ආවුසො, මයං රාජගහෙ වස්සං වසන්තා ධම්මවිනයං සඞ්ගායිස්සාම, තුම්හෙ පුරෙ වස්සූපනායිකාය අත්තනො පලිබොධං උච්ඡින්දිත්වා රාජගහෙ සන්නිපතථා’’ති වත්වා අත්තනා රාජගහං ගතො. ආනන්දත්ථෙරොපි භගවතො පත්තචීවරං ආදාය මහාජනං සඤ්ඤාපෙන්තො සාවත්ථිං ගන්ත්වා තතො නික්ඛම්ම රාජගහං ගච්ඡන්තො දක්ඛිණාගිරිස්මිං චාරිකං චරි. තං සන්ධායෙතං වුත්තං.

යෙභුය්යෙනකුමාරභූතාති යෙ තෙ හීනායාවත්තා නාම, තෙ යෙභුය්යෙන කුමාරකා දහරා තරුණා එකවස්සිකද්වෙවස්සිකා භික්ඛූ චෙව අනුපසම්පන්නකුමාරකා ච. කස්මා පනෙතෙ පබ්බජිතා, කස්මා හීනායාවත්තාති? තෙසං කිර මාතාපිතරො චින්තෙසුං – ‘‘ආනන්දත්ථෙරො සත්ථු විස්සාසිකො අට්ඨ වරෙ යාචිත්වා උපට්ඨහති, ඉච්ඡිතිච්ඡිතට්ඨානං සත්ථාරං ගහෙත්වා ගන්තුං සක්කොති, අම්හාකං දාරකෙ එතස්ස සන්තිකෙ පබ්බාජෙම, සො සත්ථාරං ගහෙත්වා ආගමිස්සති, තස්මිං ආගතෙ මයං මහාසක්කාරං කාතුං ලභිස්සාමා’’ති. ඉමිනා තාව කාරණෙන නෙසං ඤාතකා තෙ පබ්බාජෙසුං. සත්ථරි පන පරිනිබ්බුතෙ තෙසං සා පත්ථනා උපච්ඡින්නා, අථ තෙ එකදිවසෙනෙව උප්පබ්බාජෙසුං.

යථාභිරන්තන්ති යථාරුචියා යථාඅජ්ඣාසයෙන. තිකභොජනං පඤ්ඤත්තන්ති, ඉදං ‘‘ගණභොජනෙ අඤ්ඤත්ර සමයා පාචිත්තිය’’න්ති (පාචි. 211). ඉදං සන්ධාය වුත්තං. තත්ථ හි තිණ්ණං ජනානං අකප්පියනිමන්තනං සාදියිත්වා එකතො පටිග්ගණ්හන්තානම්පි අනාපත්ති, තස්මා ‘‘තිකභොජන’’න්ති වුත්තං.

දුම්මඞ්කූනං පුග්ගලානං නිග්ගහායාති දුස්සීලපුග්ගලානං නිග්ගණ්හනත්ථං. පෙසලානං භික්ඛූනං ඵාසුවිහාරායාති දුම්මඞ්කූනං නිග්ගහෙනෙව පෙසලානං උපොසථපවාරණා වත්තන්ති, සමග්ගවාසො හොති, අයං තෙසං ඵාසුවිහාරො හොති, ඉමස්ස ඵාසුවිහාරස්ස අත්ථාය. මා පාපිච්ඡා පක්ඛං නිස්සාය සඞ්ඝං භින්දෙය්යුන්ති යථා දෙවදත්තො සපරිසො කුලෙසු විඤ්ඤාපෙත්වා භුඤ්ජන්තො පාපිච්ඡෙ නිස්සාය සඞ්ඝං භින්දි, එවං අඤ්ඤෙපි පාපිච්ඡා ගණබන්ධෙන කුලෙසු විඤ්ඤාපෙත්වා භුඤ්ජමානා ගණං වඩ්ඪෙත්වා තං පක්ඛං නිස්සාය මා සඞ්ඝං භින්දෙය්යුන්ති, ඉති ඉමිනා කාරණෙන පඤ්ඤත්තන්ති අත්ථො. කුලානුද්දයතාය චාති භික්ඛුසඞ්ඝෙ උපොසථපවාරණං කත්වා සමග්ගවාසං වසන්තෙ මනුස්සා සලාකභත්තාදීනි දත්වා සග්ගපරායණා භවන්ති, ඉති ඉමාය කුලානුද්දයතාය ච පඤ්ඤත්තන්ති අත්ථො.

සස්සඝාතං මඤ්ඤෙ චරසීති සස්සං ඝාතෙන්තො විය ආහිණ්ඩසි. කුලූපඝාතං මඤ්ඤෙ චරසීති කුලානි උපඝාතෙන්තො විය හනන්තො විය ආහිණ්ඩසි. ඔලුජ්ජතීති විසෙසෙන පලුජ්ජති භිජ්ජති. පලුජ්ජන්ති ඛො තෙ, ආවුසො, නවප්පායාති, ආවුසො, එතෙ තුය්හං පායෙන යෙභුය්යෙන නවකා එකවස්සිකදුවස්සිකා දහරා චෙව සාමණෙරා ච පලුජ්ජන්ති භිජ්ජන්ති. න වායං කුමාරකො මත්තමඤ්ඤාසීති අයං කුමාරකො අත්තනො පමාණං න ජානාතීති ථෙරං තජ්ජෙන්තො ආහ.

කුමාරකවාදාන මුච්චාමාති කුමාරකවාදතො න මුච්චාම . තථා හි පන ත්වන්ති ඉදමස්ස එවං වත්තබ්බතාය කාරණදස්සනත්ථං වුත්තං. අයඤ්හෙත්ථ අධිප්පායො – යස්මා ත්වං ඉමෙහි නවෙහි භික්ඛූහි ඉන්ද්රියසංවරරහිතෙහි සද්ධිං විචරසි, තස්මා කුමාරකෙහි සද්ධිං විචරන්තො කුමාරකොති වත්තබ්බතං අරහසීති.

අඤ්ඤතිත්ථියපුබ්බො සමානොති ඉදං යස්මා ථෙරස්ස ඉමස්මිං සාසනෙ නෙව ආචරියො න උපජ්ඣායො පඤ්ඤායති, සයං කාසායානි ගහෙත්වා නික්ඛන්තො, තස්මා අනත්තමනතාය අඤ්ඤතිත්ථියපුබ්බතං ආරොපයමානා ආහ.

සහසාති එත්ථ රාගමොහචාරොපි සහසාචාරො, ඉදං පන දොසචාරවසෙන වුත්තං. අප්පටිසඞ්ඛාති අප්පච්චවෙක්ඛිත්වා, ඉදානි අත්තනො පබ්බජ්ජං සොධෙන්තො යත්වාහං, ආවුසොතිආදිමාහ. තත්ථ අඤ්ඤං සත්ථාරං උද්දිසිතුන්ති ඨපෙත්වා භගවන්තං අඤ්ඤං මය්හං සත්ථාති එවං උද්දිසිතුං න ජානාමි. සම්බාධො ඝරාවාසොතිආදීසු සචෙපි සට්ඨිහත්ථෙ ඝරෙ යොජනසතන්තරෙපි වා ද්වෙ ජායම්පතිකා වසන්ති, තථාපි තෙසං සකිඤ්චනසපලිබොධට්ඨෙන ඝරාවාසො සම්බාධොයෙව. රජාපථොති රාගරජාදීනං උට්ඨානට්ඨානන්ති මහාඅට්ඨකථායං වුත්තං. ‘‘ආගමනපථො’’තිපි වත්තුං වට්ටති. අලග්ගනට්ඨෙන අබ්භොකාසො වියාති අබ්භොකාසො. පබ්බජිතො හි කූටාගාරරතනමයපාසාදදෙවවිමානාදීසු පිහිතද්වාරවාතපානෙසු පටිච්ඡන්නෙසු වසන්තොපි නෙව ලග්ගති න සජ්ජති න බජ්ඣති, තෙන වුත්තං ‘‘අබ්භොකාසො පබ්බජ්ජා’’ති. අපිච සම්බාධො ඝරාවාසො කුසලකිරියාය ඔකාසාභාවතො රජාපථො අසංවුතසඞ්කාරට්ඨානං විය රජානං, කිලෙසරජානං සන්නිපාතට්ඨානතො, අබ්භොකාසො පබ්බජ්ජා කුසලකිරියාය යථා සුඛං ඔකාසසබ්භාවතො.

නයිදං සුකරං…පෙ… පබ්බජෙය්යන්ති එත්ථ අයං සඞ්ඛෙපකථා – යදෙතං සික්ඛත්තයබ්රහ්මචරියං එකම්පි දිවසං අඛණ්ඩං කත්වා චරිමකචිත්තං පාපෙතබ්බතාය එකන්තපරිපුණ්ණං චරිතබ්බං, එකදිවසම්පි ච කිලෙසමලෙන අමලීනං කත්වා චරිමකචිත්තං පාපෙතබ්බතාය එකන්තපරිසුද්ධං, සඞ්ඛලිඛිතං ලිඛිතසඞ්ඛසදිසං ධොතසඞ්ඛසප්පටිභාගං චරිතබ්බං, ඉදං න සුකරං අගාරං අජ්ඣාවසතා අගාරමජ්ඣෙ වසන්තෙන එකන්තපරිපුණ්ණං…පෙ… චරිතුං, යංනූනාහං කෙසමස්සුං ඔහාරෙත්වා කසායරසපීතතාය කාසායානි බ්රහ්මචරියං චරන්තානං අනුච්ඡවිකානි වත්ථානි අච්ඡාදෙත්වා පරිදහිත්වා අගාරස්මා නික්ඛමිත්වා අනගාරියං පබ්බජ්ජෙය්යන්ති. එත්ථ ච යස්මා අගාරස්ස හිතං කසිවණිජ්ජාදිකම්මං අගාරියන්ති වුච්චති, තං පබ්බජ්ජාය නත්ථි, තස්මා පබ්බජ්ජා අනගාරියාති ඤාතබ්බා, තං අනගාරියං. පබ්බජෙය්යන්ති පටිපජ්ජෙය්යං.

පටපිලොතිකානන්ති ජිණ්ණපිලොතිකානං තෙරසහත්ථොපි හි නවසාටකො දසානං ඡින්නකාලතො පට්ඨාය පිලොතිකාති වුච්චති. ඉති මහාරහානි වත්ථානි ඡින්දිත්වා කතං සඞ්ඝාටිං සන්ධාය ‘‘පටපිලොතිකානං සඞ්ඝාටි’’න්ති වුත්තං. අද්ධානමග්ගප්පටිපන්නොති අඩ්ඪයොජනතො පට්ඨාය මග්ගො අද්ධානන්ති වුච්චති, තං අද්ධානමග්ගං පටිපන්නො, දීඝමග්ගං පටිපන්නොති අත්ථො.

ඉදානි යථා එස පබ්බජිතො, යථා ච අද්ධානමග්ගං පටිපන්නො, ඉමස්සත්ථස්ස ආවිභාවත්ථං අභිනීහාරතො පට්ඨාය අනුපුබ්බිකථා කථෙතබ්බා – අතීතෙ කිර කප්පසතසහස්සමත්ථකෙ පදුමුත්තරො නාම සත්ථා උදපාදි, තස්මිං හංසවතීනගරං උපනිස්සාය ඛෙමෙ මිගදායෙ විහරන්තෙ වෙදෙහො නාම කුටුම්බිකො අසීතිකොටිධනවිභවො පාතොව සුභොජනං භුඤ්ජිත්වා උපොසථඞ්ගානි අධිට්ඨාය ගන්ධපුප්ඵාදීනි ගහෙත්වා විහාරං ගන්ත්වා සත්ථාරං පූජෙත්වා වන්දිත්වා එකමන්තං නිසීදි. තස්මිං ඛණෙ සත්ථා මහානිසභත්ථෙරං නාම තතියසාවකං ‘‘එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, මම සාවකානං භික්ඛූනං ධුතවාදානං යදිදං නිසභො’’ති එතදග්ගෙ ඨපෙසි. උපාසකො තං සුත්වා පසන්නො ධම්මකථාවසානෙ මහාජනෙ උට්ඨාය ගතෙ සත්ථාරං වන්දිත්වා, ‘‘භන්තෙ, ස්වෙ මය්හං භික්ඛං අධිවාසෙථා’’ති ආහ. මහා ඛො, උපාසක, භික්ඛුසඞ්ඝොති. කිත්තකො භගවාති. අට්ඨසට්ඨිභික්ඛුසතසහස්සන්ති. භන්තෙ, එකං සාමණෙරම්පි විහාරෙ අසෙසෙත්වා භික්ඛං අධිවාසෙථාති. සත්ථා අධිවාසෙසි. උපාසකො සත්ථු අධිවාසනං විදිත්වා ගෙහං ගන්ත්වා මහාදානං සජ්ජෙත්වා පුනදිවසෙ සත්ථු කාලං ආරොචාපෙසි. සත්ථා පත්තචීවරමාදාය භික්ඛුසඞ්ඝපරිවුතො උපාසකස්ස ඝරං ගන්ත්වා පඤ්ඤත්තාසනෙ නිසින්නො දක්ඛිණොදකාවසානෙ යාගුභත්තාදීනි සම්පටිච්ඡන්තො භත්තවිස්සග්ගං අකාසි. උපාසකොපි සත්ථු සන්තිකෙ නිසීදි.

තස්මිං අන්තරෙ මහානිසභත්ථෙරො පිණ්ඩාය චරන්තො තමෙව වීථිං පටිපජ්ජි. උපාසකො දිස්වා උට්ඨාය ගන්ත්වා ථෙරං වන්දිත්වා ‘‘පත්තං, භන්තෙ, නො දෙථා’’ති ආහ. ථෙරො පත්තං අදාසි. භන්තෙ, ඉධෙව පවිසථ, සත්ථාපි ගෙහෙ නිසින්නොති. න වට්ටිස්සති උපාසකාති. උපාසකො ථෙරස්ස පත්තං ගහෙත්වා පිණ්ඩපාතස්ස පූරෙත්වා නීහරිත්වා අදාසි. තතො ථෙරං අනුගන්ත්වා නිවත්තො සත්ථු සන්තිකෙ නිසීදිත්වා එවමාහ – ‘‘භන්තෙ, මහානිසභත්ථෙරො ‘සත්ථා ගෙහෙ නිසින්නො’ති වුත්තෙපි පවිසිතුං න ඉච්ඡි, අත්ථි නු ඛො එතස්ස තුම්හාකං ගුණෙහි අතිරෙකො ගුණො’’ති. බුද්ධානඤ්ච වණ්ණමච්ඡෙරං නාම නත්ථි. අථ සත්ථා එවමාහ – ‘‘උපාසක, මයං භික්ඛං ආගමයමානා ගෙහෙ නිසීදාම, සො භික්ඛු න එවං නිසීදිත්වා භික්ඛං උදික්ඛති. මයං ගාමන්තසෙනාසනෙ වසාම, සො අරඤ්ඤස්මිංයෙව වසති. මයං ඡන්නෙ වසාම, සො අබ්භොකාසම්හියෙව වසති. ඉති තස්ස අයඤ්ච අයඤ්ච ගුණො’’ති මහාසමුද්දං පූරයමානොව කථෙසි. උපාසකො පකතියාපි ජලමානදීපො තෙලෙන ආසිත්තො විය සුට්ඨුතරං පසන්නො හුත්වා චින්තෙසි – ‘‘කිං මය්හං අඤ්ඤාය සම්පත්තියා, අනාගතෙ එකස්ස බුද්ධස්ස සන්තිකෙ ධුතවාදානං අග්ගභාවත්ථාය පත්ථනං කරිස්සාමී’’ති?

සො පුනපි සත්ථාරං නිමන්තෙත්වා තෙනෙව නියාමෙන සත්ත දිවසානි දානං දත්වා සත්තමෙ දිවසෙ අට්ඨසට්ඨිභික්ඛුසතසහස්සස්ස තිචීවරානි දත්වා සත්ථු පාදමූලෙ නිපජ්ජිත්වා එවමාහ – ‘‘යං මෙ, භන්තෙ, සත්ත දිවසානි දානං දෙන්තස්ස මෙත්තං කායකම්මං මෙත්තං වචීකම්මං මෙත්තං මනොකම්මං, ඉමිනාහං න අඤ්ඤං දෙවසම්පත්තිං වා සක්කමාරබ්රහ්මසම්පත්තිං වා පත්ථෙමි, ඉදං පන මෙ කම්මං අනාගතෙ එකස්ස බුද්ධස්ස සන්තිකෙ මහානිසභත්ථෙරෙන පත්තට්ඨානන්තරං පාපුණනත්ථාය තෙරසධුතඞ්ගධරානං අග්ගභාවස්ස පච්චයො හොතූ’’ති. සත්ථා ‘‘මහන්තං ඨානං ඉමිනා පත්ථිතං, සමිජ්ඣිස්සති නු ඛො’’ති ඔලොකෙන්තො සමිජ්ඣනභාවං දිස්වා ආහ – ‘‘මනාපං තෙ ඨානං පත්ථිතං, අනාගතෙ සතසහස්සකප්පමත්ථකෙ ගොතමො නාම බුද්ධො උප්පජ්ජිස්සති, තස්ස ත්වං තතියසාවකො මහාකස්සපත්ථෙරො නාම භවිස්සසී’’ති. තං සුත්වා උපාසකො ‘‘බුද්ධානං ද්වෙ කථා නාම නත්ථී’’ති පුනදිවසෙ පත්තබ්බං විය තං සම්පත්තිං අමඤ්ඤිත්ථ. සො යාවතායුකං සීලං රක්ඛිත්වා තත්ථ කාලඞ්කතො සග්ගෙ නිබ්බත්ති.

තතො පට්ඨාය දෙවමනුස්සෙසු සම්පත්තිං අනුභවන්තො ඉතො එකනවුතිකප්පෙ විපස්සිම්හි සම්මාසම්බුද්ධෙ බන්ධුමතීනගරං නිස්සාය ඛෙමෙ මිගදායෙ විහරන්තෙ දෙවලොකා චවිත්වා අඤ්ඤතරස්මිං පරිජිණ්ණෙ බ්රාහ්මණකුලෙ නිබ්බත්ති. තස්මිඤ්ච කාලෙ ‘‘විපස්සී භගවා සත්තමෙ සත්තමෙ සංවච්ඡරෙ ධම්මං කථෙතී’’ති මහන්තං කොලාහලං හොති. සකලජම්බුදීපෙ දෙවතා ‘‘සත්ථා ධම්මං කථෙස්සතී’’ති ආරොචෙන්ති, බ්රාහ්මණො තං සාසනං අස්සොසි. තස්ස ච නිවාසනසාටකො එකො හොති, තථා බ්රාහ්මණියා, පාරුපනං පන ද්වින්නම්පි එකමෙව. සකලනගරෙ ‘‘එකසාටකබ්රාහ්මණො’’ති පඤ්ඤායති. බ්රාහ්මණානං කෙනචිදෙව කිච්චෙන සන්නිපාතෙ සති බ්රාහ්මණිං ගෙහෙ ඨපෙත්වා සයං ගච්ඡති , බ්රාහ්මණීනං සන්නිපාතෙ සති සයං ගෙහෙ තිට්ඨති, බ්රාහ්මණී තං වත්ථං පාරුපිත්වා ගච්ඡති. තස්මිං පන දිවසෙ බ්රාහ්මණො බ්රාහ්මණිං ආහ – ‘‘භොති, කිං රත්තිං ධම්මස්සවනං සුණිස්සසි දිවා’’ති? ‘‘මයං මාතුගාමජාතිකා නාම රත්තිං සොතුං න සක්කොම, දිවා සොස්සාමී’’ති බ්රාහ්මණං ගෙහෙ ඨපෙත්වා වත්ථං පාරුපිත්වා උපාසිකාහි සද්ධිං දිවා ගන්ත්වා සත්ථාරං වන්දිත්වා එකමන්තෙ නිසින්නා ධම්මං සුත්වා උපාසිකාහියෙව සද්ධිං ආගමාසි. අථ බ්රාහ්මණො බ්රාහ්මණිං ගෙහෙ ඨපෙත්වා වත්ථං පාරුපිත්වා විහාරං ගතො.

තස්මිං ච සමයෙ සත්ථා පරිසමජ්ඣෙ අලඞ්කතධම්මාසනෙ සන්නිසින්නො චිත්තබීජනිං ආදාය ආකාසගඞ්ගං ඔතාරෙන්තො විය සිනෙරුං මත්ථං කත්වා සාගරං නිම්මථෙන්තො විය ධම්මකථං කථෙති. බ්රාහ්මණස්ස පරිසන්තෙ නිසින්නස්ස ධම්මං සුණන්තස්ස පඨමයාමස්මිංයෙව සකලසරීරං පූරයමානා පඤ්චවණ්ණා පීති උප්පජ්ජි. සො පාරුතවත්ථං සඞ්ඝරිත්වා ‘‘දසබලස්ස දස්සාමී’’ති චින්තෙසි. අථස්ස ආදීනවසහස්සං දස්සයමානං මච්ඡෙරං උප්පජ්ජි, සො ‘‘බ්රාහ්මණියා ච මය්හඤ්ච එකමෙව වත්ථං, අඤ්ඤං කිඤ්චි පාරුපනං නත්ථි, අපාරුපිත්වා ච නාම බහි චරිතුං න සක්කා’’ති සබ්බථාපි අදාතුකාමො අහොසි. අථස්ස නික්ඛන්තෙ පඨමයාමෙ මජ්ඣිමයාමෙපි තථෙව පීති උප්පජ්ජි, සො තථෙව ච චින්තෙත්වා තථෙව අදාතුකාමො අහොසි. අථස්ස මජ්ඣිමයාමෙ නික්ඛන්තෙ පච්ඡිමයාමෙපි තථෙව පීති උප්පජ්ජි, සො ‘‘තරණං වා හොතු මරණං වා, පච්ඡාපි ජානිස්සාමී’’ති වත්ථං සඞ්ඝරිත්වා සත්ථු පාදමූලෙ ඨපෙසි. තතො වාමහත්ථං ආභුජිත්වා දක්ඛිණෙන හත්ථෙන තික්ඛත්තුං අප්ඵොටෙත්වා ‘‘ජිතං මෙ ජිතං මෙ’’ති තයො වාරෙ නදි.

තස්මිඤ්ච සමයෙ බන්ධුමරාජා ධම්මාසනස්ස පච්ඡතො අන්තොසාණියං නිසින්නො ධම්මං සුණාති. රඤ්ඤො ච නාම ‘‘ජිතං මෙ’’ති සද්දො අමනාපො හොති. සො පුරිසං පෙසෙසි ‘‘ගච්ඡ එතං පුච්ඡ කිං වදෙසී’’ති? සො තෙන ගන්ත්වා පුච්ඡිතො ආහ – ‘‘අවසෙසා හත්ථියානාදීනි ආරුය්හ අසිචම්මාදීනි ගහෙත්වා පරසෙනං ජිනන්ති, න තං අච්ඡරියං, අහං පන පච්ඡතො ආගච්ඡන්තස්ස කූටගොණස්ස මුග්ගරෙන සීසං භින්දිත්වා තං පලාපෙන්තො විය මච්ඡෙරචිත්තං මද්දිත්වා පාරුතවත්ථං දසබලස්ස අදාසිං, තං මෙ මච්ඡරියං ජිත’’න්ති ආහ. පුරිසො ගන්ත්වා තං පවත්තිං රඤ්ඤො ආරොචෙසි. රාජා ආහ – ‘‘අම්හෙ භණෙ දසබලස්ස අනුරූපං න ජානිම්හා, බ්රාහ්මණො පන ජානී’’ති වත්ථයුගම්පි පෙසෙසි. තං දිස්වා බ්රාහ්මණො චින්තෙසි – ‘‘අයං මය්හං තුණ්හී නිසින්නස්ස පඨමං කිඤ්චි අදත්වා සත්ථු ගුණෙ කථෙන්තස්ස අදාසි, සත්ථු ගුණෙ පටිච්ච උප්පන්නෙන මය්හං කො අත්ථො’’ති තම්පි වත්ථයුගං දසබලස්සෙව අදාසි. රාජා ‘‘කිං බ්රාහ්මණෙන කත’’න්ති? පුච්ඡිත්වා, ‘‘තම්පි තෙන වත්ථයුගං තථාගතස්සෙව දින්න’’න්ති සුත්වා අඤ්ඤානි ද්වෙ වත්ථයුගානි පෙසෙසි. සො තානිපි අදාසි. රාජා අඤ්ඤානිපි චත්තාරීති එවං යාව ද්වත්තිංස වත්ථයුගානි පෙසෙසි. අථ බ්රාහ්මණො ‘‘ඉදං වඩ්ඪෙත්වා ගහණං විය හොතී’’ති අත්තනො අත්ථාය එකං බ්රාහ්මණියා අත්ථාය එකන්ති ද්වෙ වත්ථයුගානි ගහෙත්වා තිංස යුගානි තථාගතස්සෙව අදාසි. තතො පට්ඨාය ච සත්ථු විස්සාසිකො ජාතො.

අථ නං රාජා එකදිවසං සීතසමයෙ සත්ථු සන්තිකෙ ධම්මං සුණන්තං දිස්වා සතසහස්සග්ඝනිකං අත්තනො පාරුතං රත්තකම්බලං දත්වා ආහ – ‘‘ඉතො පට්ඨාය ඉදං පාරුපිත්වා ධම්මං සුණාහී’’ති. සො ‘‘කිං මෙ ඉමිනා කම්බලෙන ඉමස්මිං පූතිකායෙ උපනීතෙනා’’ති? චින්තෙත්වා, අන්තොගන්ධකුටියං තථාගතමඤ්චස්ස උපරි විතානං කත්වා අගමාසි. අථ එකදිවසං රාජා පාතොව විහාරං ගන්ත්වා අන්තොගන්ධකුටියං සත්ථු සන්තිකෙ නිසීදි. තස්මිඤ්ච සමයෙ ඡබ්බණ්ණා බුද්ධරස්මියො කම්බලං පටිහඤ්ඤන්ති, කම්බලො අතිවිය විරොචති. රාජා උද්ධං ඔලොකෙන්තො සඤ්ජානිත්වා ආහ – ‘‘භන්තෙ, අම්හාකං එස කම්බලො, අම්හෙහි එකසාටකබ්රාහ්මණස්ස දින්නො’’ති. තුම්හෙහි, මහාරාජ, බ්රාහ්මණො පූජිතො, බ්රාහ්මණෙන අහං පූජිතොති. රාජා ‘‘බ්රාහ්මණො යුත්තකං අඤ්ඤාසි, න මය’’න්ති පසීදිත්වා යං මනුස්සානං උපකාරභූතං, තං සබ්බං අට්ඨට්ඨකං කත්වා සබ්බට්ඨකං නාම දානං දත්වා පුරොහිතට්ඨානෙ ඨපෙසි. සොපි ‘‘අට්ඨට්ඨකං නාම චතුසට්ඨි හොතී’’ති චතුසට්ඨි සලාකභත්තානි උපනිබන්ධාපෙත්වා යාවජීවං දානං දත්වා සීලං රක්ඛිත්වා තතො චුතො සග්ගෙ නිබ්බත්ති.

පුන තතො චුතො ඉමස්මිං කප්පෙ කොණාගමනස්ස ච භගවතො කස්සපදසබලස්ස චාති ද්වින්නං බුද්ධානං අන්තරෙ බාරාණසියං කුටුම්බියඝරෙ නිබ්බත්තො, සො වුද්ධිමන්වාය ඝරාවාසං වසන්තො එකදිවසං අරඤ්ඤෙ ජඞ්ඝවිහාරං චරති. තස්මිඤ්ච සමයෙ පච්චෙකබුද්ධො නදීතීරෙ චීවරකම්මං කරොන්තො අනුවාතෙ අප්පහොන්තෙ සඞ්ඝරිත්වා ඨපෙතුං ආරද්ධො. සො දිස්වා, ‘‘කස්මා, භන්තෙ, සඞ්ඝරිත්වා ඨපෙථා’’ති? ආහ. අනුවාතො නප්පහොතීති. ‘‘ඉමිනා, භන්තෙ, කරොථා’’ති සාටකං දත්වා, ‘‘නිබ්බත්තනිබ්බත්තට්ඨානෙ මෙ කෙනචි පරිහානි මා හොතූ’’ති පත්ථනං පට්ඨපෙසි. ඝරෙපිස්ස භගිනියා සද්ධිං භරියාය කලහං කරොන්තියා පච්චෙකබුද්ධො පිණ්ඩාය පාවිසි.

අථස්ස භගිනී පච්චෙකබුද්ධස්ස පිණ්ඩපාතං දත්වා තස්ස භරියං සන්ධාය ‘‘එවරූපං බාලං යොජනසතෙන පරිවජ්ජෙය්ය’’න්ති පත්ථනං පට්ඨපෙසි. සා ගෙහද්වාරෙ ඨිතා තං සුත්වා, ‘‘ඉමාය දින්නං භත්තං එස මා භුඤ්ජතූ’’ති පත්තං ගහෙත්වා පිණ්ඩපාතං ඡඩ්ඩෙත්වා කලලස්ස පූරෙත්වා අදාසි. ඉතරා දිස්වා, ‘‘බාලෙ මං තාව අක්කොස වා පහර වා. එවරූපස්ස පන ද්වෙ අසඞ්ඛෙය්යානි පූරිතපාරමිස්ස පත්තතො භත්තං ඡඩ්ඩෙත්වා කලලං දාතුං න යුත්ත’’න්ති ආහ. අථස්ස භරියාය පටිසඞ්ඛානං උප්පජ්ජි. සා ‘‘තිට්ඨථ, භන්තෙ’’ති කලලං ඡඩ්ඩෙත්වා පත්තං ධොවිත්වා ගන්ධචුණ්ණෙන උබ්බට්ටෙත්වා පවරස්ස චතුමධුරස්ස පූරෙත්වා උපරි ආසිත්තෙන පදුමගබ්භවණ්ණෙන සප්පිනා විජ්ජොතමානං පච්චෙකබුද්ධස්ස හත්ථෙ ඨපෙත්වා, ‘‘යථා අයං පිණ්ඩපාතො ඔභාසජාතො, එවං ඔභාසජාතං මෙ සරීරං හොතූ’’ති පත්ථනං පට්ඨපෙසි. පච්චෙකබුද්ධො අනුමොදිත්වා ආකාසං පක්ඛන්දි. තෙපි ජායම්පතිකා යාවතායුකං කුසලං කත්වා සග්ගෙ නිබ්බත්තිත්වා පුන තතො චවිත්වා උපාසකො බාරාණසියං අසීතිකොටිවිභවස්ස සෙට්ඨිනො පුත්තො හුත්වා නිබ්බත්ති, ඉතරා තාදිසස්සෙව ධීතා හුත්වා නිබ්බත්ති.

තස්ස වුද්ධිප්පත්තස්ස තමෙව සෙට්ඨිධීතරං ආනයිංසු. තස්සා පුබ්බෙ අදින්නවිපාකස්ස තස්ස කම්මස්ස ආනුභාවෙන පතිකුලං පවිට්ඨමත්තාය උම්මාරබ්භන්තරෙ සකලසරීරං උග්ඝාටිතවච්චකුටි විය දුග්ගන්ධං ජාතං. සෙට්ඨිකුමාරො ‘‘කස්සායං ගන්ධො’’ති පුච්ඡිත්වා ‘‘සෙට්ඨිකඤ්ඤායා’’ති සුත්වා ‘‘නීහරථ නීහරථා’’ති ආභතනියාමෙනෙව කුලඝරං පෙසෙසි. සා එතෙනෙව නීහාරෙන සත්තසු ඨානෙසු පටිනිවත්තිතා චින්තෙසි – ‘‘අහං සත්තසු ඨානෙසු පටිනිවත්තා. කිං මෙ ජීවිතෙනා’’ති? අත්තනො ආභරණභණ්ඩං භඤ්ජාපෙත්වා සුවණ්ණිට්ඨකං කාරෙසි රතනායතං විදත්ථිවිත්ථතං චතුරඞ්ගුලුබ්බෙධං. තතො හරිතාලමනොසිලාපිණ්ඩං ගහෙත්වා අට්ඨ උප්පලහත්ථකෙ ආදාය කස්සපදසබලස්ස චෙතියකරණට්ඨානං ගතා. තස්මිඤ්ච ඛණෙ එකා ඉට්ඨකපන්ති පරික්ඛිපිත්වා ආගච්ඡමානා ඝටනිට්ඨකාය ඌනා හොති. සෙට්ඨිධීතා වඩ්ඪකිං ආහ – ‘‘ඉමං ඉට්ඨකං එත්ථ ඨපෙථා’’ති. අම්ම, භද්දකෙ කාලෙ ආගතාසි, සයමෙව ඨපෙහීති. සා ආරුය්හ තෙලෙන හරිතාලමනොසිලං යොජෙත්වා තෙන බන්ධනෙන ඉට්ඨකං පතිට්ඨපෙත්වා උපරි අට්ඨහි උප්පලහත්ථකෙහි පූජං කත්වා වන්දිත්වා, ‘‘නිබ්බත්තනිබ්බත්තට්ඨානෙ මෙ කායතො චන්දනගන්ධො වායතු, මුඛතො උප්පලගන්ධො’’ති පත්ථනං කත්වා, චෙතියං වන්දිත්වා, පදක්ඛිණං කත්වා අගමාසි.

අථ තස්මිංයෙව ඛණෙ යස්ස සෙට්ඨිපුත්තස්ස පඨමං ගෙහං නීතා, තස්ස තං ආරබ්භ සති උදපාදි . නගරෙපි නක්ඛත්තං සංඝුට්ඨං හොති. සො උපට්ඨාකෙ ආහ – ‘‘තදා ඉධ ආනීතා සෙට්ඨිධීතා අත්ථි, කහං සා’’ති? ‘‘කුලගෙහෙ සාමී’’ති. ‘‘ආනෙථ නං, නක්ඛත්තං කීළිස්සාමා’’ති. තෙ ගන්ත්වා, තං වන්දිත්වා ඨිතා ‘‘කිං, තාතා, ආගතත්ථා’’ති? තාය පුට්ඨා තං පවත්තිං ආචික්ඛිංසු. ‘‘තාතා, මයා ආභරණභණ්ඩෙන චෙතියං පූජිතං, ආභරණං මෙ නත්ථී’’ති. තෙ ගන්ත්වා සෙට්ඨිපුත්තස්ස ආරොචෙසුං. ‘‘ආනෙථ නං, පිළන්ධනං ලභිස්සාමා’’ති. තෙ ආනයිංසු. තස්සා සහ ඝරප්පවෙසෙන සකලගෙහං චන්දනගන්ධඤ්චෙව නීලුප්පලගන්ධඤ්ච වායි.

සෙට්ඨිපුත්තො තං පුච්ඡි – ‘‘පඨමං තව සරීරතො දුග්ගන්ධො වායි, ඉදානි පන තෙ සරීරතො චන්දනගන්ධො, මුඛතො උප්පලගන්ධො වායති. කිං එත’’න්ති? සා ආදිතො පට්ඨාය අත්තනො කතකම්මං ආරොචෙසි. සෙට්ඨිපුත්තො ‘‘නිය්යානිකං වත බුද්ධානං සාසන’’න්ති පසීදිත්වා යොජනිකං සුවණ්ණචෙතියං කම්බලකඤ්චුකෙන පරික්ඛිපිත්වා තත්ථ තත්ථ රථචක්කප්පමාණෙහි සුවණ්ණපදුමෙහි අලඞ්කරි. තෙසං ද්වාදසහත්ථා ඔලම්බකා හොන්ති. සො තත්ථ යාවතායුකං ඨත්වා සග්ගෙ නිබ්බත්තිත්වා තතො චුතො බාරාණසිතො යොජනමත්තෙ ඨානෙ අඤ්ඤතරස්මිං අමච්චකුලෙ නිබ්බත්ති. සෙට්ඨිකඤ්ඤා දෙවලොකතො චවිත්වා රාජකුලෙ ජෙට්ඨධීතා හුත්වා නිබ්බත්ති.

තෙසු වයප්පත්තෙසු කුමාරස්ස වසනගාමෙ නක්ඛත්තං සංඝුට්ඨං, සො මාතරං ආහ – ‘‘සාටකං මෙ අම්ම දෙහි, නක්ඛත්තං කීළිස්සාමී’’ති. සා ධොතවත්ථං නීහරිත්වා අදාසි. ‘‘අම්ම ථූලං ඉද’’න්ති. අඤ්ඤං නීහරිත්වා අදාසි, තම්පි පටික්ඛිපි. අඤ්ඤං නීහරිත්වා අදාසි, තම්පි පටික්ඛිපි. අථ නං මාතා ආහ – ‘‘තාත, යාදිසෙ ගෙහෙ මයං ජාතා, නත්ථි නො ඉතො සුඛුමතරස්ස පටිලාභාය පුඤ්ඤ’’න්ති. ‘‘ලභනට්ඨානං ගච්ඡාමි අම්මා’’ති. ‘‘පුත්ත අහං අජ්ජෙව තුය්හං බාරාණසිනගරෙ රජ්ජපටිලාභම්පි ඉච්ඡාමී’’ති. සො මාතරං වන්දිත්වා ආහ – ‘‘ගච්ඡාමි අම්මා’’ති. ‘‘ගච්ඡ, තාතා’’ති. එවං කිරස්සා චිත්තං අහොසි – ‘‘කහං ගමිස්සති, ඉධ වා එත්ථ වා ගෙහෙ නිසීදිස්සතී’’ති? සො පන පුඤ්ඤනියාමෙන නික්ඛමිත්වා බාරාණසිං ගන්ත්වා උය්යානෙ මඞ්ගලසිලාපට්ටෙ සසීසං පාරුපිත්වා නිපජ්ජි. සො චා බාරාණසිරඤ්ඤො කාලඞ්කතස්ස සත්තමො දිවසො හොති.

අමච්චා රඤ්ඤො සරීරකිච්චං කත්වා රාජඞ්ගණෙ නිසීදිත්වා මන්තයිංසු – ‘‘රඤ්ඤො එකා ධීතාව අත්ථි, පුත්තො නත්ථි. අරාජකං රජ්ජං න තිට්ඨති. කො රාජා හොතී’’ති මන්තෙත්වා, ‘‘ත්වං හොහි, ත්වං හොහී’’ති. පුරොහිතො ආහ – ‘‘බහුං ඔලොකෙතුං න වට්ටති, ඵුස්සරථං විස්සජ්ජෙමා’’ති. තෙ කුමුදවණ්ණෙ චත්තාරො සින්ධවෙ යොජෙත්වා, පඤ්චවිධං රාජකකුධභණ්ඩං සෙතච්ඡත්තඤ්ච රථස්මිංයෙව ඨපෙත්වා රථං විස්සජ්ජෙත්වා පච්ඡතො තූරියානි පග්ගණ්හාපෙසුං. රථො පාචීනද්වාරෙන නික්ඛමිත්වා උය්යානාභිමුඛො අහොසි, ‘‘පරිචයෙන උය්යානාභිමුඛො ගච්ඡති, නිවත්තෙමා’’ති කෙචි ආහංසු. පුරොහිතො ‘‘මා නිවත්තයිත්ථා’’ති ආහ. රථො කුමාරං පදක්ඛිණං කත්වා ආරොහනසජ්ජො හුත්වා අට්ඨාසි. පුරොහිතො පාරුපනකණ්ණං අපනෙත්වා පාදතලානි ඔලොකෙන්තො ‘‘තිට්ඨතු අයං දීපො, ද්විසහස්සදීපපරිවාරෙසු චතූසු දීපෙසු එස රජ්ජං කාතුං යුත්තො’’ති වත්වා, ‘‘පුනපි තූරියානි පග්ගණ්හාථ පුනපි පග්ගණ්හාථා’’ති තික්ඛත්තුං තූරියානි පග්ගණ්හාපෙසි.

අථ කුමාරො මුඛං විවරිත්වා ඔලොකෙත්වා, ‘‘කෙන කම්මෙන ආගතත්ථා’’ති? ආහ. ‘‘දෙව, තුම්හාකං රජ්ජං පාපුණාතී’’ති. ‘‘රාජා කහ’’න්ති. ‘‘දෙවත්තං ගතො සාමී’’ති. ‘‘කති දිවසා අතික්කන්තා’’ති? ‘‘අජ්ජ සත්තමො දිවසො’’ති. ‘‘පුත්තො වා ධීතා වා නත්ථී’’ති. ‘‘ධීතා අත්ථි දෙව, පුත්තො නත්ථී’’ති. ‘‘තෙන හි කරිස්සාමි රජ්ජ’’න්ති. තෙ තාවදෙව අභිසෙකමණ්ඩපං කත්වා රාජධීතරං සබ්බාලඞ්කාරෙහි අලඞ්කරිත්වා උය්යානං ආනෙත්වා කුමාරස්ස අභිසෙකං අකංසු.

අථස්ස කතාභිසෙකස්ස සතසහස්සග්ඝනිකං වත්ථං උපහරිංසු. සො ‘‘කිමිදං, තාතා’’ති? ආහ. ‘‘නිවාසනවත්ථං දෙවා’’ති. ‘‘නනු, තාතා, ථූල’’න්ති. ‘‘මනුස්සානං පරිභොගවත්ථෙසු ඉතො සුඛුමතරං නත්ථි දෙවා’’ති. ‘‘තුම්හාකං රාජා එවරූපං නිවාසෙසී’’ති? ‘‘ආම, දෙවා’’ති. ‘‘න මඤ්ඤෙ පුඤ්ඤවා තුම්හාකං රාජා, සුවණ්ණභිඞ්ගාරං ආහරථ, ලභිස්සාම වත්ථ’’න්ති. සුවණ්ණභිඞ්ගාරං ආහරිංසු. සො උට්ඨාය හත්ථෙ ධොවිත්වා, මුඛං වික්ඛාලෙත්වා, හත්ථෙන උදකං ආදාය, පුරත්ථිමදිසාය අබ්භුක්කිරි, ඝනපථවිං භින්දිත්වා අට්ඨ කප්පරුක්ඛා උට්ඨහිංසු. පුන උදකං ගහෙත්වා දක්ඛිණං පච්ඡිමං උත්තරන්ති එවං චතස්සො දිසා අබ්භුක්කිරි, සබ්බදිසාසු අට්ඨ අට්ඨ කත්වා ද්වත්තිංස කප්පරුක්ඛා උට්ඨහිංසු. සො එකං දිබ්බදුස්සං නිවාසෙත්වා එකං පාරුපිත්වා ‘‘නන්දරඤ්ඤො විජිතෙ සුත්තකන්තිකා ඉත්ථියො මා සුත්තං කන්තිංසූති එවං භෙරිං චාරාපෙථා’’ති වත්වා, ඡත්තං උස්සාපෙත්වා, අලඞ්කතපටියත්තො හත්ථික්ඛන්ධවරගතො නගරං පවිසිත්වා, පාසාදං ආරුය්හ මහාසම්පත්තිං අනුභවි.

එවං කාලෙ ගච්ඡන්තෙ එකදිවසං දෙවී රඤ්ඤො සම්පත්තිං දිස්වා, ‘‘අහො තපස්සී’’ති කාරුඤ්ඤාකාරං දස්සෙසි. ‘‘කිමිදං දෙවී’’ති? ච පුට්ඨා, ‘‘අතිමහතී, දෙව, සම්පත්ති, අතීතෙ බුද්ධානං සද්දහිත්වා කල්යාණං අකත්ථ, ඉදානි අනාගතස්ස පච්චයං කුසලං න කරොථා’’ති? ආහ. ‘‘කස්ස දස්සාමි? සීලවන්තො නත්ථී’’ති. ‘‘අසුඤ්ඤො, දෙව, ජම්බුදීපො අරහන්තෙහි, තුම්හෙ දානමෙව සජ්ජෙථ, අහං අරහන්තෙ ලච්ඡාමී’’ති ආහ. රාජා පුනදිවසෙ පාචීනද්වාරෙ දානං සජ්ජාපෙසි. දෙවී පාතොව උපොසථඞ්ගානි අධිට්ඨාය උපරිපාසාදෙ පුරත්ථාභිමුඛා උරෙන නිපජ්ජිත්වා – ‘‘සචෙ එතිස්සා දිසාය අරහන්තො අත්ථි, ආගච්ඡන්තු අම්හාකං භික්ඛං ගණ්හන්තූ’’ති ආහ. තස්සං දිසායං අරහන්තො නාහෙසුං. තං සක්කාරං කපණද්ධිකයාචකානං අදංසු.

පුනදිවසෙ දක්ඛිණද්වාරෙ දානං සජ්ජෙත්වා තථෙව අකාසි, පුනදිවසෙ පච්ඡිමද්වාරෙ. උත්තරද්වාරෙ සජ්ජිතදිවසෙ පන දෙවියා තථෙව නිමන්තෙන්තියා හිමවන්තෙ වසන්තානං පදුමවතියා පුත්තානං පඤ්චසතානං පච්චෙකබුද්ධානං ජෙට්ඨකො මහාපදුමපච්චෙකබුද්ධො භාතිකෙ ආමන්තෙසි ‘‘මාරිසා, නන්දරාජා තුම්හෙ නිමන්තෙති, අධිවාසෙථ තස්සා’’ති. තෙ අධිවාසෙත්වා පුනදිවසෙ අනොතත්තදහෙ මුඛං ධොවිත්වා ආකාසෙන ආගන්ත්වා උත්තරද්වාරෙ ඔතරිංසු. මනුස්සා ගන්ත්වා ‘‘පඤ්චසතා, දෙව, පච්චෙකබුද්ධා ආගතා’’ති රඤ්ඤො ආරොචෙසුං. රාජා සද්ධිං දෙවියා ගන්ත්වා වන්දිත්වා පත්තං ගහෙත්වා පච්චෙකබුද්ධෙ පාසාදං ආරොපෙත්වා තෙසං දානං දත්වා භත්තකිච්චාවසානෙ රාජා සඞ්ඝථෙරස්ස, දෙවී සඞ්ඝනවකස්ස පාදමූලෙ නිපජ්ජිත්වා, ‘‘අය්යා පච්චයෙහි න කිලමිස්සන්ති, මයං පුඤ්ඤෙන න හායිස්සාම, අම්හාකං යාවජීවං ඉධ නිවාසාය පටිඤ්ඤං දෙථා’’ති පටිඤ්ඤං කාරෙත්වා උය්යානෙ පඤ්ච පණ්ණසාලාසතානි පඤ්ච චඞ්කමනසතානීති සබ්බාකාරෙන නිවාසට්ඨානං සම්පාදෙත්වා තත්ථ වසාපෙසුං.

එවං කාලෙ ගච්ඡන්තෙ රඤ්ඤො පච්චන්තො කුපිතො. ‘‘අහං පච්චන්තං වූපසමෙතුං ගච්ඡාමි, ත්වං පච්චෙකබුද්ධෙසු මා පමජ්ජී’’ති දෙවිං ඔවදිත්වා ගතො. තස්මිං අනාගතෙයෙව පච්චෙකබුද්ධානං ආයුසඞ්ඛාරා ඛීණා. මහාපදුමපච්චෙකබුද්ධො තියාමරත්තිං ඣානකීළං කීළිත්වා අරුණුග්ගමනෙ ආලම්බනඵලකං ආලම්බිත්වා ඨිතකොව අනුපාදිසෙසාය නිබ්බානධාතුයා පරිනිබ්බායි, එතෙනුපායෙන සෙසාපීති සබ්බෙපි පරිනිබ්බුතා. පුනදිවසෙ දෙවී පච්චෙකබුද්ධානං නිසීදනට්ඨානං හරිතූපලිත්තං කාරෙත්වා පුප්ඵානි විකිරිත්වා ධූපං දත්වා තෙසං ආගමනං ඔලොකයන්තී නිසින්නා ආගමනං අපස්සන්තී පුරිසං පෙසෙසි – ‘‘ගච්ඡ, තාත, ජානාහි, කිං අය්යානං කිඤ්චි අඵාසුක’’න්ති? සො ගන්ත්වා මහාපදුමස්ස පණ්ණසාලාය ද්වාරං විවරිත්වා තත්ථ අපස්සන්තො චඞ්කමනං ගන්ත්වා ආලම්බනඵලකං නිස්සාය ඨිතං දිස්වා වන්දිත්වා, ‘‘කාලො, භන්තෙ’’ති ආහ. පරිනිබ්බුතසරීරං කිං කථෙස්සති? සො ‘‘නිද්දායති මඤ්ඤෙ’’ති ගන්ත්වා පිට්ඨිපාදෙ හත්ථෙන පරාමසි. පාදානං සීතලතාය චෙව ථද්ධතාය ච පරිනිබ්බුතභාවං ඤත්වා දුතියස්ස සන්තිකං අගමාසි, එවං තතියස්සාති සබ්බෙසං පරිනිබ්බුතභාවං ඤත්වා රාජකුලං ගතො. ‘‘කහං, තාත, පච්චෙකබුද්ධා’’ති? පුට්ඨො ‘‘පරිනිබ්බුතා, දෙවී’’ති ආහ. දෙවී කන්දන්තී රොදන්තී නික්ඛමිත්වා නාගරෙහි සද්ධිං තත්ථ ගන්ත්වා සාධුකීළිතං කාරෙත්වා පච්චෙකබුද්ධානං සරීරකිච්චං කත්වා ධාතුයො ගහෙත්වා චෙතියං පතිට්ඨාපෙසි.

රාජා පච්චන්තං වූපසමෙත්වා ආගතො පච්චුග්ගමනං ආගතං දෙවිං පුච්ඡි ‘‘කිං, භද්දෙ, පච්චෙකබුද්ධෙසු නප්පමජ්ජි, නිරොගා අය්යා’’ති? ‘‘පරිනිබ්බුතා දෙවා’’ති. රාජා චින්තෙසි – ‘‘එවරූපානම්පි පණ්ඩිතානං මරණං උප්පජ්ජති, අම්හාකං කුතො මොක්ඛො’’ති? සො නගරං අගන්ත්වා උය්යානමෙව පවිසිත්වා ජෙට්ඨපුත්තං පක්කොසාපෙත්වා තස්ස රජ්ජං පටියාදෙත්වා සයං සමණකපබ්බජ්ජං පබ්බජි, දෙවීපි ‘‘ඉමස්මිං පබ්බජිතෙ අහං කිං කරිස්සාමී’’ති? තත්ථෙව උය්යානෙ පබ්බජිතා. ද්වෙපි ඣානං භාවෙත්වා තතො චුතා බ්රහ්මලොකෙ නිබ්බත්තිංසු.

තෙසු තත්ථෙව වසන්තෙසු අම්හාකං සත්ථා ලොකෙ උප්පජ්ජිත්වා පවත්තිතවරධම්මචක්කො අනුපුබ්බෙන රාජගහං පාවිසි. අයං පිප්පලිමාණවො මගධරට්ඨෙ මහාතිත්ථබ්රාහ්මණගාමෙ කපිලබ්රාහ්මණස්ස අග්ගමහෙසියා කුච්ඡිම්හි නිබ්බත්තො, අයං භද්දා කාපිලානී මද්දරට්ඨෙ සාගලනගරෙ කොසියගොත්තබ්රාහ්මණස්ස අග්ගමහෙසියා කුච්ඡිස්මිං නිබ්බත්තා. තෙසං ඛො අනුක්කමෙන වඩ්ඪමානානං පිප්පලිමාණවස්ස වීසතිමෙ වස්සෙ භද්දාය සොළසමෙ වස්සෙ සම්පත්තෙ මාතාපිතරො පුත්තං ඔලොකෙත්වා, ‘‘තාත, ත්වං වයප්පත්තො, කුලවංසො නාම පතිට්ඨපෙතබ්බො’’ති අතිවිය නිප්පීළයිංසු. මාණවො ආහ – ‘‘මය්හං සොතපථෙ එවරූපං කථං මා කථෙථ. අහං යාව තුම්හෙ ධරථ, තාව පටිජග්ගිස්සාමි, තුම්හාකං පච්ඡතො නික්ඛමිත්වා පබ්බජිස්සාමී’’ති. තෙ කතිපාහං අතික්කමිත්වා පුන කථයිංසු, සොපි තථෙව පටික්ඛිපි. පුන කථයිංසු, පුනපි පටික්ඛිපි. තතො පට්ඨාය මාතා නිරන්තරං කථෙතියෙව.

මාණවො ‘‘මම මාතරං සඤ්ඤාපෙස්සාමී’’ති රත්තසුවණ්ණස්ස නික්ඛසහස්සං දත්වා සුවණ්ණකාරෙහි එකං ඉත්ථිරූපං කාරාපෙත්වා තස්ස මජ්ජනඝට්ටනාදිකම්මපරියොසානෙ තං රත්තවත්ථං නිවාසාපෙත්වා වණ්ණසම්පන්නෙහි පුප්ඵෙහි චෙව නානාඅලඞ්කාරෙහි ච අලඞ්කාරාපෙත්වා මාතරං පක්කොසාපෙත්වා ආහ – ‘‘අම්ම එවරූපං ආරම්මණං ලභන්තො ගෙහෙ වසාමි, අලභන්තො න වසාමී’’ති. පණ්ඩිතා බ්රාහ්මණී චින්තෙසි – ‘‘මය්හං පුත්තො පුඤ්ඤවා දින්නදානො කතාභිනීහාරො, පුඤ්ඤං කරොන්තො න එකකොව අකාසි, අද්ධා එතෙන සහ කතපුඤ්ඤා සුවණ්ණරූපකපටිභාගා භවිස්සතී’’ති අට්ඨ බ්රාහ්මණෙ පක්කොසාපෙත්වා සබ්බකාමෙහි සන්තප්පෙත්වා සුවණ්ණරූපකං රථං ආරොපෙත්වා, ‘‘ගච්ඡථ, තාතා, යත්ථ අම්හාකං ජාතිගොත්තභොගෙහි සමානකුලෙ එවරූපං දාරිකං පස්සථ, ඉමමෙව සුවණ්ණරූපකං, පණ්ණාකාරං කත්වා දෙථා’’ති උය්යොජෙසි.

තෙ ‘‘අම්හාකං නාම එතං කම්ම’’න්ති නික්ඛමිත්වා, ‘‘කත්ථ ගමිස්සාමා’’ති? චින්තෙත්වා, ‘‘මද්දරට්ඨං නාම ඉත්ථාකරො, මද්දරට්ඨං ගමිස්සාමා’’ති මද්දරට්ඨෙ සාගලනගරං අගමිංසු. තත්ථ තං සුවණ්ණරූපකං න්හානතිත්ථෙ ඨපෙත්වා එකමන්තං නිසීදිංසු. අථ භද්දාය ධාතී භද්දං න්හාපෙත්වා අලඞ්කරිත්වා සිරිගබ්භෙ නිසීදාපෙත්වා න්හායිතුං ආගච්ඡන්තී තං රූපකං දිස්වා, ‘‘අය්යධීතා මෙ ඉධාගතා’’ති සඤ්ඤාය තජ්ජෙත්වා ‘‘දුබ්බිනිතෙ, කිං ත්වං ඉධාගතා’’ති? තලසත්තිකං උග්ගිරිත්වා, ‘‘ගච්ඡ සීඝ’’න්ති ගණ්ඩපස්සෙ පහරි. හත්ථො පාසාණෙ පටිහතො විය කම්පිත්ථ. සා පටික්කමිත්වා ‘‘එවං ථද්ධං නාම මහාගීවං දිස්වා, ‘අය්යධීතා මෙ’ති සඤ්ඤං උප්පාදෙසිං, අය්යධීතාය හි මෙ අයං නිවාසනපටිග්ගාහිකාපි අයුත්තා’’ති ආහ. අථ නං තෙ මනුස්සා පරිවාරෙත්වා ‘‘එවරූපා තෙ සාමිධීතා’’ති පුච්ඡිංසු. ‘‘කිං එසා, ඉමාය සතගුණෙන සහස්සගුණෙන මය්හං අය්යා අභිරූපතරා, ද්වාදසහත්ථෙ ගබ්භෙ නිසින්නාය පදීපකිච්චං නත්ථි, සරීරොභාසෙනෙව තමං විධමතී’’ති. ‘‘තෙන හි ආගච්ඡා’’ති තං ඛුජ්ජං ගහෙත්වා සුවණ්ණරූපකං රථං ආරොපෙත්වා කොසියගොත්තස්ස ඝරද්වාරෙ ඨත්වා ආගමනං නිවෙදයිංසු.

බ්රාහ්මණො පටිසන්ථාරං කත්වා, ‘‘කුතො ආගතත්ථා’’ති? පුච්ඡි. ‘‘මගධරට්ඨෙ මහාතිත්ථගාමෙ කපිලබ්රාහ්මණස්ස ඝරතො’’ති. ‘‘කිං කාරණා ආගතා’’ති. ‘‘ඉමිනා නාම කාරණෙනා’’ති. ‘‘කල්යාණං, තාතා, සමජාතිගොත්තවිභවො අම්හාකං බ්රාහ්මණො, දස්සාමි දාරික’’න්ති පණ්ණාකාරං ගණ්හි. තෙ කපිලබ්රාහ්මණස්ස සාසනං පහිණිංසු – ‘‘ලද්ධා දාරිකා, කත්තබ්බං කරොථා’’ති. තං සාසනං සුත්වා පිප්පලිමාණවස්ස ආරොචයිංසු – ‘‘ලද්ධා කිර දාරිකා’’ති. මාණවො ‘‘අහං න ලභිස්සාමීති චින්තෙසිං, ඉමෙ ලද්ධාති ච වදන්ති, අනත්ථිකො හුත්වා පණ්ණං පෙසිස්සාමී’’ති රහොගතො පණ්ණං ලිඛි, ‘‘භද්දා අත්තනො ජාතිගොත්තභොගානුරූපං ඝරාවාසං ලභතු, අහං නික්ඛමිත්වා පබ්බජිස්සාමි, මා පච්ඡා විප්පටිසාරිනී අහොසී’’ති. භද්දාපි ‘‘අසුකස්ස කිර මං දාතුකාමා’’ති සුත්වා රහොගතා පණ්ණං ලිඛි, ‘‘අය්යපුත්තො අත්තනො ජාතිගොත්තභොගානුරූපං ඝරාවාසං ලභතු. අහං නික්ඛමිත්වා පබ්බජිස්සාමි, මා පච්ඡා විප්පටිසාරී අහොසී’’ති. ද්වෙපි පණ්ණානි අන්තරාමග්ගෙ සමාගච්ඡිංසු. ‘‘ඉදං කස්ස පණ්ණ’’න්ති? පිප්පලිමාණවෙන භද්දාය පහිතන්ති. ‘‘ඉදං කස්ස පණ්ණ’’න්ති? භද්දාය පිප්පලිමාණවස්ස පහිතන්ති ච වුත්තෙ ද්වෙපි වාචෙත්වා, ‘‘පස්සථ දාරකානං කම්ම’’න්ති ඵාලෙත්වා අරඤ්ඤෙ ඡඩ්ඩෙත්වා සමානපණ්ණං ලිඛිත්වා ඉතො ච එත්තො ච පෙසෙසුං. ඉති තෙසං අනිච්ඡමානානංයෙව සමාගමො අහොසි.

තංදිවසංයෙව ච මාණවොපි එකං පුප්ඵදාමං ගන්ථාපෙසි, භද්දාපි එකං ගන්ථාපෙසි. තානි ආසනමජ්ඣෙ ඨපෙත්වා භුත්තසායමාසා උභොපි ‘‘සයනං ආරුහිස්සාමා’’ති සමාගන්ත්වා මාණවො දක්ඛිණපස්සෙන සයනං ආරුහි. භද්දා වාමපස්සෙන ආරුහිත්වා ආහ – ‘‘යස්ස පස්සෙ පුප්ඵානි මිලායන්ති, තස්ස රාගචිත්තං උප්පන්නන්ති විජානිස්සාම, ඉමං පුප්ඵදාමං න අල්ලීයිතබ්බ’’න්ති. තෙ පන අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස සරීරසම්ඵස්සභයෙන තියාමරත්තිං නිද්දං අනොක්කමන්තාව වීතිනාමෙන්ති, දිවා පන හසිතමත්තම්පි න හොති. තෙ ලොකාමිසෙන අසංසට්ඨා යාව මාතාපිතරො ධරන්ති, තාව කුටුම්බං අවිචාරෙත්වා තෙසු කාලඞ්කතෙසු විචාරයිංසු. මහතී මාණවස්ස සම්පත්ති, එකදිවසං සරීරං උබ්බට්ටෙත්වා ඡඩ්ඩෙතබ්බං සුවණ්ණචුණ්ණමෙව මගධනාළියා ද්වාදසනාළිමත්තං ලද්ධුං වට්ටති. යන්තබද්ධානි සට්ඨි මහාතළාකානි, කම්මන්තො ද්වාදසයොජනිකො, අනුරාධපුරප්පමාණා චුද්දස දාසගාමා, චුද්දස හත්ථානීකා, චුද්දස අස්සානීකා, චුද්දස රථානීකා.

සො එකදිවසං අලඞ්කතං අස්සං ආරුය්හ මහාජනපරිවුතො කම්මන්තං ගන්ත්වා ඛෙත්තකොටියං ඨිතො නඞ්ගලෙහි භින්නට්ඨානතො කාකාදයො සකුණෙ ගණ්ඩුප්පාදකාදිපාණෙ උද්ධරිත්වා ඛාදන්තෙ දිස්වා, ‘‘තාතා, ඉමෙ කිං ඛාදන්තී’’ති පුච්ඡි? ‘‘ගණ්ඩුප්පාදකෙ අය්යා’’ති. ‘‘එතෙහි කතං පාපං කස්ස හොතී’’ති? ‘‘තුම්හාකං, අය්යා’’ති. සො චින්තෙසි – ‘‘සචෙ එතෙහි කතං පාපං මය්හං හොති, කිං මෙ කරිස්සති සත්තඅසීතිකොටිධනං? කිං ද්වාදසයොජනො කම්මන්තො, කිං යන්තබද්ධානි සට්ඨි මහාතළාකානි, කිං චුද්දස ගාමා? සබ්බමෙතං භද්දාය කාපිලානියා නිය්යාතෙත්වා නික්ඛමිත්වා පබ්බජිස්සාමී’’ති.

භද්දාපි කාපිලානී තස්මිං ඛණෙ අබ්භන්තරවත්ථුම්හි තයො තිලකුම්භෙ පත්ථරාපෙත්වා ධාතීහි පරිවුතා නිසින්නා කාකෙ තිලපාණකෙ ඛාදමානෙ දිස්වා, ‘‘අම්මා කිං ඉමෙ ඛාදන්තී’’ති? පුච්ඡි. ‘‘පාණකෙ අය්යෙ’’ති. ‘‘අකුසලං කස්ස හොතී’’ති? ‘‘තුම්හාකං අය්යෙ’’ති. සා චින්තෙසි – ‘‘මය්හං චතුහත්ථවත්ථං නාළිකොදනමත්තඤ්ච ලද්ධුං වට්ටති, යදි ච පනෙතං එත්තකෙන ජනෙන කතං අකුසලං මය්හං හොති, භවසහස්සෙනපි වට්ටතො සීසං උක්ඛිපිතුං න සක්කා , අය්යපුත්තෙ ආගතමත්තෙයෙව සබ්බං තස්ස නිය්යාතෙත්වා නික්ඛම්ම පබ්බජිස්සාමී’’ති.

මාණවො ආගන්ත්වා න්හත්වා පාසාදං ආරුය්හ මහාරහෙ පල්ලඞ්කෙ නිසීදි, අථස්ස චක්කවත්තිනො අනුච්ඡවිකං භොජනං සජ්ජයිංසු. ද්වෙපි භුඤ්ජිත්වා පරිජනෙ නික්ඛන්තෙ රහොගතා ඵාසුකට්ඨානෙ නිසීදිංසු. තතො මාණවො භද්දං ආහ – ‘‘භද්දෙ, ත්වං ඉමං ඝරං ආගච්ඡන්තී කිත්තකං ධනං ආහරී’’ති? ‘‘පඤ්චපණ්ණාස සකටසහස්සානි අය්යා’’ති. ‘‘එතං සබ්බං, යා ච ඉමස්මිං ඝරෙ සත්තඅසීතිකොටියො, යන්තබද්ධා සට්ඨිතළාකාදිභෙදා සම්පත්ති අත්ථි, සබ්බං තුය්හංයෙව නිය්යාතෙමී’’ති. ‘‘තුම්හෙ පන අය්යා’’ති. ‘‘අහං පබ්බජිස්සාමී’’ති. ‘‘අය්යා අහම්පි තුම්හාකංයෙව ආගමනං ඔලොකයමානා නිසින්නා, අහම්පි පබ්බජිස්සාමී’’ති. තෙසං ආදිත්තපණ්ණකුටි විය තයො භවා උපට්ඨහිංසු. තෙ ‘‘පබ්බජිස්සාමා’’ති වත්වා අන්තරාපණතො කසායරසපීතානි වත්ථානි මත්තිකාපත්තෙ ච ආහරාපෙත්වා අඤ්ඤමඤ්ඤං කෙසෙ ඔහාරෙත්වා, ‘‘යෙ ලොකෙ අරහන්තො, තෙ උද්දිස්ස අම්හාකං පබ්බජ්ජා’’ති පබ්බජිත්වා ථවිකාසු පත්තෙ ඔසාපෙත්වා අංසෙ ලග්ගෙත්වා පාසාදතො ඔතරිංසු. ගෙහෙ දාසෙසු ච කම්මකාරෙසු ච න කොචි සඤ්ජානි.

අථ නෙ බ්රාහ්මණගාමතො නික්ඛම්ම දාසගාමද්වාරෙන ගච්ඡන්තෙ ආකප්පකුත්තවසෙන දාසගාමවාසිනො සඤ්ජානිංසු. තෙ රුදන්තා පාදෙසු නිපතිත්වා ‘‘කිං අම්හෙ අනාථෙ කරොථ අය්යා’’ති? ආහංසු. ‘‘මයං, භණෙ ‘ආදිත්තපණ්ණසාලා විය තයො භවා’ති පබ්බජිම්හා, සචෙ තුම්හෙසු එකෙකං භුජිස්සං කරොම, වස්සසතම්පි නප්පහොති, තුම්හෙව තුම්හාකං සීසං ධොවිත්වා භුජිස්සා හුත්වා ජීවථා’’ති වත්වා තෙසං රොදන්තානංයෙව පක්කමිංසු. ථෙරො පුරතො ගච්ඡන්තො නිවත්තිත්වා ඔලොකෙන්තො චින්තෙසි – ‘‘අයං භද්දා කාපිලානී සකලජම්බුදීපග්ඝනිකා ඉත්ථී මය්හං පච්ඡතො ආගච්ඡති. ඨානං ඛො පනෙතං විජ්ජති, යං කොචිදෙව එවං චින්තෙය්ය ‘ඉමෙ පබ්බජිත්වාපි විනා භවිතුං න සක්කොන්ති, අනනුච්ඡවිකං කරොන්තී’’ති. ‘‘කොචි වා පන මනං පදූසෙත්වා අපායපූරකො භවෙය්ය. ඉමං පහාය මයා ගන්තුං වට්ටතී’’ති චිත්තං උප්පාදෙසි.

සො පුරතො ගච්ඡන්තො ද්වෙධාපථං දිස්වා තස්ස මත්ථකෙ අට්ඨාසි. භද්දාපි ආගන්ත්වා වන්දිත්වා අට්ඨාසි. අථ නං ආහ – ‘‘භද්දෙ, තාදිසිං ඉත්ථිං මම පච්ඡතො ආගච්ඡන්තිං දිස්වා, ‘ඉමෙ පබ්බජිත්වාපි විනා භවිතුං න සක්කොන්තී’ති චින්තෙත්වා අම්හෙසු පදුට්ඨචිත්තො මහාජනො අපායපූරකො භවෙය්ය. ඉමස්මිං ද්වෙධාපථෙ ත්වං එකං ගණ්හ, අහං එකෙන ගමිස්සාමී’’ති. ‘‘ආම, අය්ය, පබ්බජිතානං මාතුගාමො නාම මලං, ‘පබ්බජිත්වාපි විනා න භවන්තී’ති අම්හාකං දොසං පස්සන්ති, තුම්හෙ එකං මග්ගං ගණ්හථ, විනා භවිස්සාමා’’ති තික්ඛත්තුං පදක්ඛිණං කත්වා චතූසු ඨානෙසු පඤ්චපතිට්ඨිතෙන වන්දිත්වා දසනඛසමොධානසමුජ්ජලං අඤ්ජලිං පග්ගය්හ, ‘‘සතසහස්සකප්පප්පමාණෙ අද්ධානෙ කතො මිත්තසන්ථවො අජ්ජ භිජ්ජතී’’ති වත්වා, ‘‘තුම්හෙ දක්ඛිණජාතිකා නාම, තුම්හාකං දක්ඛිණමග්ගො වට්ටති, මයං මාතුගාමා නාම වාමජාතිකා, අම්හාකං වාමමග්ගො වට්ටතී’’ති වන්දිත්වා මග්ගං පටිපන්නා. තෙසං ද්වෙධාභූතකාලෙ අයං මහාපථවී ‘‘අහං චක්කවාළගිරිසිනෙරුපබ්බතෙ ධාරෙතුං සක්කොන්තීපි තුම්හාකං ගුණෙ ධාරෙතුං න සක්කොමී’’ති වදන්තී විය විරවමානා අකම්පි, ආකාසෙ අසනිසද්දො විය පවත්ති, චක්කවාළපබ්බතො උන්නදි.

සම්මාසම්බුද්ධො වෙළුවනමහාවිහාරෙ ගන්ධකුටියං නිසින්නො පථවීකම්පනසද්දං සුත්වා, ‘‘කස්ස නු ඛො පථවී කම්පතී’’ති? ආවජ්ජෙන්තො ‘‘පිප්පලිමාණවො ච භද්දා ච කාපිලානී මං උද්දිස්ස අප්පමෙය්යං සම්පත්තිං පහාය පබ්බජිතා, තෙසං වියොගට්ඨානෙ උභින්නම්පි ගුණබලෙන අයං පථවීකම්පො ජාතො, මයාපි එතෙසං සඞ්ගහං කාතුං වට්ටතී’’ති ගන්ධකුටිතො නික්ඛම්ම සයමෙව පත්තචීවරං ආදාය, අසීතිමහාථෙරෙසු කඤ්චි අනාමන්තෙත්වා තිගාවුතං මග්ගං පච්චුග්ගමනං කත්වා රාජගහස්ස ච නාළන්දාය ච අන්තරෙ බහුපුත්තකනිග්රොධරුක්ඛමූලෙ පල්ලඞ්කං ආභුජිත්වා නිසීදි. නිසීදන්තො පන අඤ්ඤතරො පංසුකූලිකො විය අනිසීදිත්වා බුද්ධවෙසං ගහෙත්වා අසීතිහත්ථා ඝනබුද්ධරස්මියො විස්සජ්ජෙන්තො නිසීදි. ඉති තස්මිං ඛණෙ පණ්ණඡත්තසකටචක්කකූටාගාරාදිප්පමාණා බුද්ධරස්මියො ඉතො චිතො ච විප්ඵන්දන්තියො විධාවන්තියො චන්දිමසහස්සසූරියසහස්සඋග්ගමනකාලො විය කුරුමානා තං වනන්තරං එකොභාසං අකංසු. ද්වත්තිංසමහාපුරිසලක්ඛණානං සිරියා සමුජ්ජලිතතාරාගණං විය ගගනං, සුපුප්ඵිතකමලකුවලයං විය සලිලං, වනන්තරං විරොචිත්ථ. නිග්රොධරුක්ඛස්ස නාම ඛන්ධො සෙතො හොති, පත්තානි නීලානි පක්කානි රත්තානි. තස්මිං පන දිවසෙ සතසාඛො නිග්රොධරුක්ඛො සුවණ්ණවණ්ණො අහොසි.

ඉති යා සා අද්ධානමග්ගප්පටිපන්නොති පදස්ස අත්ථං වත්වා, ‘‘ඉදානි යථා එස පබ්බජිතො, යථා ච අද්ධානමග්ගං පටිපන්නො. ඉමස්ස අත්ථස්ස ආවිභාවත්ථං අභිනීහාරතො පට්ඨාය අයං අනුපුබ්බිකථා කථෙතබ්බා’’ති වුත්තා, සා එවං වෙදිතබ්බා.

අන්තරා ච රාජගහං අන්තරා ච නාළන්දන්ති රාජගහස්ස ච නාළන්දාය ච අන්තරෙ. සත්ථාරඤ්ච වතාහං පස්සෙය්යං භගවන්තමෙව පස්සෙය්යන්ති සචෙ අහං සත්ථාරං පස්සෙය්යං, ඉමංයෙව භගවන්තං පස්සෙය්යං. න හි මෙ ඉතො අඤ්ඤෙන සත්ථාරා භවිතුං සක්කාති. සුගතඤ්ච වතාහං පස්සෙය්යං භගවන්තමෙව පස්සෙය්යන්ති සචෙ අහං සම්මාපටිපත්තියා සුට්ඨු ගතත්තා සුගතං නාම පස්සෙය්යං, ඉමංයෙව භගවන්තං පස්සෙය්යං. න හි මෙ ඉතො අඤ්ඤෙන සුගතෙන භවිතුං සක්කාති. සම්මාසම්බුද්ධඤ්ච වතාහං පස්සෙය්යං භගවන්තමෙව පස්සෙය්යන්ති සචෙ අහං සම්මා සාමඤ්ච සච්චානි බුද්ධත්තා සම්මාසම්බුද්ධං නාම පස්සෙය්යං, ඉමංයෙව භගවන්තං පස්සෙය්යං. න හි මෙ ඉතො අඤ්ඤෙන සම්මාසම්බුද්ධෙන භවිතුං සක්කාති අයමෙත්ථ අධිප්පායො. එවං දස්සනෙනෙව ‘‘භගවති ‘අයං සත්ථා, අයං සුගතො, අයං සම්මාසම්බුද්ධො’ති නික්කඞ්ඛො අහං, ආවුසො, අහොසි’’න්ති දීපෙති. සත්ථා මෙ, භන්තෙති ඉදං කිඤ්චාපි ද්වෙ වාරෙ ආගතං, තික්ඛත්තුං පන වුත්තන්ති වෙදිතබ්බං. ඉමිනා හි සො ‘‘එවං තික්ඛත්තුං සාවකත්තං සාවෙසිං, ආවුසො’’ති දීපෙති.

අජානඤ්ඤෙවාති අජානමානොව. දුතියපදෙපි එසෙව නයො. මුද්ධාපි තස්ස විපතෙය්යාති යස්ස අඤ්ඤස්ස ‘‘අජානංයෙව ජානාමී’’ති පටිඤ්ඤස්ස බාහිරකස්ස සත්ථුනො එවං සබ්බචෙතසා සමන්නාගතො පසන්නචිත්තො සාවකො එවරූපං පරමනිපච්චකාරං කරෙය්ය, තස්ස වණ්ටඡින්නතාලපක්කං විය ගීවතො මුද්ධාපි විපතෙය්ය, සත්තධා පන ඵලෙය්යාති අත්ථො. කිං වා එතෙන, සචෙ මහාකස්සපත්ථෙරො ඉමිනා චිත්තප්පසාදෙන ඉමං පරමනිපච්චකාරං මහාසමුද්දස්ස කරෙය්ය, තත්තකපාලෙ පක්ඛිත්තඋදකබින්දු විය විලයං ගච්ඡෙය්ය. සචෙ චක්කවාළස්ස කරෙය්ය, ථුසමුට්ඨි විය විකිරෙය්ය. සචෙ සිනෙරුපබ්බතස්ස කරෙය්ය, කාකතුණ්ඩෙන පහටපිට්ඨමුට්ඨි විය විද්ධංසෙය්ය . සචෙ මහාපථවියා කරෙය්ය, වාතාහතභස්මපුඤ්ජො විය විකිරෙය්ය. එවරූපොපි පන ථෙරස්ස නිපච්චාකාරො සත්ථු සුවණ්ණවණ්ණෙ පාදපිට්ඨෙ ලොමමත්තම්පි විකොපෙතුං නාසක්ඛි. තිට්ඨතු ච මහාකස්සපො, මහාකස්සපසදිසානං භික්ඛූනං සහස්සම්පි සතසහස්සම්පි නිපච්චාකාරදස්සනෙන නෙව දසබලස්ස පාදපිට්ඨෙ ලොමමත්තම්පි විකොපෙතුං පංසුකූලචීවරෙ වා අංසුමත්තම්පි චාලෙතුං සක්කොති. එවං මහානුභාවො හි සත්ථා.

තස්මාතිහ තෙ කස්සපාති යස්මා අහං ජානන්තො එව ‘‘ජානාමී’’ති, පස්සන්තො එව ච ‘‘පස්සාමී’’ති වදාමි, තස්මා, කස්සප, තයා එවං සික්ඛිතබ්බං. තිබ්බන්ති බහලං මහන්තං. හිරොත්තප්පන්ති හිරී ච ඔත්තප්පඤ්ච. පච්චුපට්ඨිතං භවිස්සතීති පඨමතරමෙව උපට්ඨිතං භවිස්සති. යො හි ථෙරාදීසු හිරොත්තප්පං උපට්ඨපෙත්වා උපසඞ්කමති ථෙරාදයොපි තං සහිරිකා සඔත්තප්පා ච හුත්වා උපසඞ්කමන්තීති අයමෙත්ථ ආනිසංසො. කුසලූපසංහිතන්ති කුසලසන්නිස්සිතං. අට්ඨිං කත්වාති අත්තානං තෙන ධම්මෙන අට්ඨිකං කත්වා, තං වා ධම්මං ‘‘එස මය්හං අත්ථො’’ති අට්ඨිං කත්වා. මනසි කත්වාති චිත්තෙ ඨපෙත්වා. සබ්බචෙතසා සමන්නාහරිත්වාති චිත්තස්ස ථොකම්පි බහි ගන්තුං අදෙන්තො සබ්බෙන සමන්නාහාරචිත්තෙන සමන්නාහරිත්වා. ඔහිතසොතොති ඨපිතසොතො, ඤාණසොතඤ්ච පසාදසොතඤ්ච ඔදහිත්වා මයා දෙසිතං ධම්මං සක්කච්චමෙව සුණිස්සාමීති එවඤ්හි තෙ සික්ඛිතබ්බං. සාතසහගතා ච මෙ කායගතාසතීති අසුභෙසු චෙව ආනාපානෙ ච පඨමජ්ඣානවසෙන සුඛසම්පයුත්තා කායගතාසති. යො ච පනායං තිවිධො ඔවාදො, ථෙරස්ස අයමෙව පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච අහොසි.

සරණොති සකිලෙසො සඉණො හුත්වා. රට්ඨපිණ්ඩං භුඤ්ජින්ති සද්ධාදෙය්යං භුඤ්ජිං. චත්තාරො හි පරිභොගා ථෙය්යපරිභොගො ඉණපරිභොගො දායජ්ජපරිභොගො සාමිපරිභොගොති. තත්ථ දුස්සීලස්ස සඞ්ඝමජ්ඣෙ නිසීදිත්වා භුඤ්ජන්තස්සාපි පරිභොගො ථෙය්යපරිභොගො නාම. කස්මා? චතූසු පච්චයෙසු අනිස්සරතාය. සීලවතො අපච්චවෙක්ඛිතපරිභොගො ඉණපරිභොගො නාම. සත්තන්නං සෙඛානං පරිභොගො දායජ්ජපරිභොගො නාම. ඛීණාසවස්ස පරිභොගො සාමිපරිභොගො නාම. ඉති ඛීණාසවොව සාමී හුත්වා අනණො පරිභුඤ්ජති. ථෙරො අත්තනා පුථුජ්ජනෙන හුත්වා පරිභුත්තපරිභොගං ඉණපරිභොගංයෙව කරොන්තො එවමාහ. අට්ඨමියා අඤ්ඤා උදපාදීති අට්ඨමෙ දිවසෙ අරහත්තඵලං උප්පජ්ජි.

අථ ඛො, ආවුසො, භගවා මග්ගා ඔක්කම්මාති මග්ගතො ඔක්කමනං පඨමතරං තංදිවසෙයෙව අහොසි, අරහත්තාධිගමො පච්ඡා. දෙසනාවාරස්ස පන එවං ආගතත්තා අරහත්තාධිගමො පඨමං දීපිතො. කස්මා පන භගවා මග්ගා ඔක්කන්තොති? එවං කිරස්ස අහොසි ‘‘ඉමං භික්ඛුං ජාතිආරඤ්ඤිකං ජාතිපංසුකූලිකං ජාතිඑකාසනිකං කරිස්සාමී’’ති. තස්මා ඔක්කමි.

මුදුකා ඛො ත්යායන්ති මුදුකා ඛො තෙ අයං. ඉමඤ්ච පන වාචං භගවා තං චීවරං පදුමපුප්ඵවණ්ණෙන පාණිනා අන්තන්තෙන පරාමසන්තො ආහ. කස්මා එවමාහාති? ථෙරෙන සහ චීවරං පරිවත්තෙතුකාමතාය. කස්මා පරිවත්තෙතුකාමො ජාතොති? ථෙරං අත්තනො ඨානෙ ඨපෙතුකාමතාය. ථෙරො පන යස්මා චීවරස්ස වා පත්තස්ස වා වණ්ණෙ කථිතෙ ‘‘ඉමං තුම්හාකං ගණ්හථා’’තිවචනං චාරිත්තමෙව, තස්මා ‘‘පටිග්ගණ්හාතු මෙ, භන්තෙ, භගවා’’ති ආහ. ධාරෙස්සසි පන මෙ ත්වං, කස්සප, සාණානි පංසුකූලානි නිබ්බසනානීති, කස්සප, ත්වං ඉමානි පරිභොගජිණ්ණානි පංසුකූලානි පාරුපිතුං සක්ඛිස්සසීති වදති. තඤ්ච ඛො න කායබලං සන්ධාය, පටිපත්තිපූරණං පන සන්ධාය එවමාහ. අයඤ්හෙත්ථ අධිප්පායො – අහං ඉමං චීවරං පුණ්ණං නාම දාසිං පාරුපිත්වා ආමකසුසානෙ ඡඩ්ඩිතං තං සුසානං පවිසිත්වා තුම්බමත්තෙහි පාණකෙහි සම්පරිකිණ්ණං තෙ පාණකෙ විධුනිත්වා මහාඅරියවංසෙ ඨත්වා අග්ගහෙසිං, තස්ස මෙ ඉමං චීවරං ගහිතදිවසෙ දසසහස්සචක්කවාළෙ මහාපථවී මහාවිරවං විරවමානා කම්පිත්ථ, ආකාසො තටතටායි, චක්කවාළදෙවතා සාධුකාරමදංසු, ‘‘ඉමං චීවරං ගණ්හන්තෙන භික්ඛුනා ජාතිපංසුකූලිකෙන ජාතිආරඤ්ඤිකෙන ජාතිඑකාසනිකෙන ජාතිසපදානචාරිකෙන භවිතුං වට්ටති, ත්වං ඉමස්ස චීවරස්ස අනුච්ඡවිකං කාතුං සක්ඛිස්සසී’’ති. ථෙරොපි අත්තනා පඤ්චන්නං හත්ථීනං බලං ධාරෙති, සො තං අතක්කයිත්වා ‘‘අහමෙතං පටිපත්තිං පූරෙස්සාමී’’ති උස්සාහෙන සුගතචීවරස්ස අනුච්ඡවිකං කාතුකාමො ‘‘ධාරෙස්සාමහං, භන්තෙ’’ති ආහ. පටිපජ්ජින්ති පටිපන්නොස්මි. එවං පන චීවරපරිවත්තනං කත්වා ච ථෙරෙන පාරුතචීවරං භගවා පාරුපි, සත්ථු චීවරං ථෙරො. තස්මිං සමයෙ මහාපථවී උදකපරියන්තං කත්වා උන්නදන්තී කම්පිත්ථ.

භගවතො පුත්තොතිආදීසු ථෙරො භගවන්තං නිස්සාය අරියාය ජාතියා ජාතොති භගවතො පුත්තො. උරෙන වසිත්වා මුඛතො නික්ඛන්තඔවාදවසෙන පබ්බජ්ජාය චෙව උපසම්පදාය ච පතිට්ඨිතත්තා ඔරසො මුඛතො ජාතො. ඔවාදධම්මතො ජාතත්තා ඔවාදධම්මෙන ච නිම්මිතත්තා ධම්මජො ධම්මනිම්මිතො. ඔවාදධම්මදායාදං නවලොකුත්තරධම්මදායාදමෙව වා අරහතීති ධම්මදායාදො. පටිග්ගහිතානි සාණානි පංසුකූලානීති සත්ථාරා පාරුතං පංසුකූලචීවරං පාරුපනත්ථාය පටිග්ගහිතං.

සම්මා වදමානො වදෙය්යාති යං පුග්ගලං ‘‘භගවතො පුත්තො’’තිආදීහි ගුණෙහි සම්මා වදමානො වදෙය්ය, මමං තං සම්මා වදමානො වදෙය්ය, අහං එවරූපොති. එත්තාවතා ථෙරෙන පබ්බජ්ජා ච පරිසොධිතා හොති. අයඤ්හෙත්ථ අධිප්පායො – ආවුසො, යස්ස න උපජ්ඣායො පඤ්ඤායති, න ආචරියො, කිං සො අනුපජ්ඣායො අනාචරියො න්හාපිතමුණ්ඩකො සයංගහිතකාසාවො ‘‘තිත්ථියපක්කන්තකො’’ති සඞ්ඛං ගතො එවං තිගාවුතං මග්ගං පච්චුග්ගමනං ලභති, තීහි ඔවාදෙහි පබ්බජ්ජං වා උපසම්පදං වා ලභති, කායෙන කායං චීවරපරිවත්තනං ලභති? පස්ස යාව දුබ්භාසිතං වචනං ථුල්ලනන්දාය භික්ඛුනියාති. එවං පබ්බජ්ජං සොධෙත්වා ඉදානි ඡහි අභිඤ්ඤාහි සීහනාදං නදිතුං අහං ඛො, ආවුසොතිආදිමාහ. සෙසං පුරිමනයෙනෙව වෙදිතබ්බං. එකාදසමං.

12. පරංමරණසුත්තවණ්ණනා

155. ද්වාදසමෙ තථාගතොති සත්තො. න හෙතං, ආවුසො, අත්ථසංහිතන්ති, ආවුසො, එතං දිට්ඨිගතං අත්ථසන්නිස්සිතං න හොති. නාදිබ්රහ්මචරියකන්ති මග්ගබ්රහ්මචරියස්ස පුබ්බභාගපටිපදාපි න හොති. එතඤ්හි, ආවුසො, අත්ථසංහිතන්ති, ආවුසො, එතං චතුසච්චකම්මට්ඨානං අත්ථසන්නිස්සිතං. එතං ආදිබ්රහ්මචරියකන්ති එතං මග්ගබ්රහ්මචරියස්ස ආදි පුබ්බභාගපටිපදා. ද්වාදසමං.

13. සද්ධම්මප්පතිරූපකසුත්තවණ්ණනා

156. තෙරසමෙ අඤ්ඤාය සණ්ඨහිංසූති අරහත්තෙ පතිට්ඨහිංසු. සද්ධම්මප්පතිරූපකන්ති ද්වෙ සද්ධම්මප්පතිරූපකානි අධිගමසද්ධම්මප්පතිරූපකඤ්ච පරියත්තිසද්ධම්මප්පතිරූපකඤ්ච. තත්ථ –

‘‘ඔභාසෙ චෙව ඤාණෙ ච, පීතියා ච විකම්පති;

පස්සද්ධියා සුඛෙ චෙව, යෙහි චිත්තං පවෙධති.

‘‘අධිමොක්ඛෙ ච පග්ගාහෙ, උපට්ඨානෙ ච කම්පති;

උපෙක්ඛාවජ්ජනාය චෙව, උපෙක්ඛාය ච නිකන්තියා.

‘‘ඉමානි දස ඨානානි, පඤ්ඤා යස්ස පරිචිතා;

ධම්මුද්ධච්චකුසලො හොති, න ච සම්මොහ ගච්ඡතී’’ති. (පටි. ම. 2.7); –

ඉදං විපස්සනාඤාණස්ස උපක්කිලෙසජාතං අධිගමසද්ධම්මප්පතිරූපකං නාම. තිස්සො පන සඞ්ගීතියො අනාරුළ්හං ධාතුකථා ආරම්මණකථා අසුභකථා ඤාණවත්ථුකථා විජ්ජාකරණ්ඩකොති ඉමෙහි පඤ්චහි කථාවත්ථූහි පරිබාහිරං ගුළ්හවිනයං ගුළ්හවෙස්සන්තරං ගුළ්හමහොසධං වණ්ණපිටකං අඞ්ගුලිමාලපිටකං රට්ඨපාලගජ්ජිතං ආළවකගජ්ජිතං වෙදල්ලපිටකන්ති අබුද්ධවචනං පරියත්තිසද්ධම්මප්පතිරූපකං නාම.

ජාතරූපප්පතිරූපකන්ති සුවණ්ණරසවිධානං ආරකූටමයං සුවණ්ණවණ්ණං ආභරණජාතං. ඡණකාලෙසු හි මනුස්සා ‘‘ආභරණභණ්ඩකං ගණ්හිස්සාමා’’ති ආපණං ගච්ඡන්ති. අථ නෙ ආපණිකා එවං වදන්ති, ‘‘සචෙ තුම්හෙ ආභරණත්ථිකා, ඉමානි ගණ්හථ. ඉමානි හි ඝනානි චෙව වණ්ණවන්තානි ච අප්පග්ඝානි චා’’ති. තෙ තෙසං සුත්වා, ‘‘කාරණං ඉමෙ වදන්ති, ඉමානි පිළන්ධිත්වා සක්කා නක්ඛත්තං කීළිතුං, සොභන්ති චෙව අප්පග්ඝානි චා’’ති තානි ගහෙත්වා ගච්ඡන්ති. සුවණ්ණභණ්ඩං අවික්කියමානං නිදහිත්වා ඨපෙතබ්බං හොති. එවං තං ජාතරූපප්පතිරූපකෙ උප්පන්නෙ අන්තරධායති නාම.

අථ සද්ධම්මස්ස අන්තරධානං හොතීති අධිගමසද්ධම්මස්ස පටිපත්තිසද්ධම්මස්ස පරියත්තිසද්ධම්මස්සාති තිවිධස්සාපි සද්ධම්මස්ස අන්තරධානං හොති. පඨමබොධියඤ්හි භික්ඛූ පටිසම්භිදප්පත්තා අහෙසුං. අථ කාලෙ ගච්ඡන්තෙ පටිසම්භිදා පාපුණිතුං න සක්ඛිංසු, ඡළභිඤ්ඤා අහෙසුං. තතො ඡ අභිඤ්ඤා පාපුණිතුං අසක්කොන්තා තිස්සො විජ්ජා පාපුණිංසු. ඉදානි කාලෙ ගච්ඡන්තෙ තිස්සො විජ්ජා පාපුණිතුං අසක්කොන්තා ආසවක්ඛයමත්තං පාපුණිස්සන්ති. තම්පි අසක්කොන්තා අනාගාමිඵලං, තම්පි අසක්කොන්තා සකදාගාමිඵලං, තම්පි අසක්කොන්තා සොතාපත්තිඵලං. ගච්ඡන්තෙ කාලෙ සොතාපත්තිඵලම්පි පත්තුං න සක්ඛිස්සන්ති. අථ නෙසං යදා විපස්සනා ඉමෙහි උපක්කිලෙසෙහි උපක්කිලිට්ඨා ආරද්ධමත්තාව ඨස්සති, තදා අධිගමසද්ධම්මො අන්තරහිතො නාම භවිස්සති.

පඨමබොධියඤ්හි භික්ඛූ චතුන්නං පටිසම්භිදානං අනුච්ඡවිකං පටිපත්තිං පූරයිංසු. ගච්ඡන්තෙ කාලෙ තං අසක්කොන්තා ඡන්නං අභිඤ්ඤානං, තම්පි අසක්කොන්තා තිස්සන්නං විජ්ජානං, තම්පි අසක්කොන්තා අරහත්තඵලමත්තස්ස. ගච්ඡන්තෙ පන කාලෙ අරහත්තස්ස අනුච්ඡවිකං පටිපත්තිං පූරෙතුං අසක්කොන්තා අනාගාමිඵලස්ස අනුච්ඡවිකං පටිපත්තිං පූරෙස්සන්ති , තම්පි අසක්කොන්තා සකදාගාමිඵලස්ස, තම්පි අසක්කොන්තා සොතාපත්තිඵලස්ස. යදා පන සොතාපත්තිඵලස්සපි අනුච්ඡවිකං පටිපදං පූරෙතුං අසක්කොන්තා සීලපාරිසුද්ධිමත්තෙව ඨස්සන්ති, තදා පටිපත්තිසද්ධම්මො අන්තරහිතො නාම භවිස්සති.

යාව පන තෙපිටකං බුද්ධවචනං වත්තති, න තාව සාසනං අන්තරහිතන්ති වත්තුං වට්ටති. තිට්ඨන්තු තීණි වා, අභිධම්මපිටකෙ අන්තරහිතෙ ඉතරෙසු ද්වීසු තිට්ඨන්තෙසුපි අන්තරහිතන්ති න වත්තබ්බමෙව. ද්වීසු අන්තරහිතෙසු විනයපිටකමත්තෙ ඨිතෙපි, තත්රාපි ඛන්ධකපරිවාරෙසු අන්තරහිතෙසු උභතොවිභඞ්ගමත්තෙ, මහාවිනයෙ අන්තරහිතෙ ද්වීසු පාතිමොක්ඛෙසු වත්තමානෙසුපි සාසනං අනන්තරහිතමෙව. යදා පන ද්වෙ පාතිමොක්ඛා අන්තරධායිස්සන්ති, අථ පරියත්තිසද්ධම්මස්ස අන්තරධානං භවිස්සති. තස්මිං අන්තරහිතෙ සාසනං අන්තරහිතං නාම හොති. පරියත්තියා හි අන්තරහිතාය පටිපත්ති අන්තරධායති, පටිපත්තියා අන්තරහිතාය අධිගමො අන්තරධායති. කිං කාරණා? අයඤ්හි පරියත්ති පටිපත්තියා පච්චයො හොති, පටිපත්ති අධිගමස්ස. ඉති පටිපත්තිතොපි පරියත්තිමෙව පමාණං.

නනු ච කස්සපසම්මාසම්බුද්ධකාලෙ කපිලො නාම අනාරාධකභික්ඛු ‘‘පාතිමොක්ඛං උද්දිසිස්සාමී’’ති බීජනිං ගහෙත්වා ආසනෙ නිසින්නො ‘‘අත්ථි ඉමස්මිං වත්තන්තා’’ති පුච්ඡි, අථ තස්ස භයෙන යෙසම්පි පාතිමොක්ඛො වත්තති, තෙපි ‘‘මයං වත්තාමා’’ති අවත්වා ‘‘න වත්තාමා’’ති වදිංසු, සො බීජනිං ඨපෙත්වා උට්ඨායාසනා ගතො, තදා සම්මාසම්බුද්ධස්ස සාසනං ඔසක්කිතන්ති? කිඤ්චාපි ඔසක්කිතං, පරියත්ති පන එකන්තෙනෙව පමාණං. යථා හි මහතො තළාකස්ස පාළියා ථිරාය උදකං න ඨස්සතීති න වත්තබ්බං, උදකෙ සති පදුමාදීනි පුප්ඵානි න පුප්ඵිස්සන්තීති න වත්තබ්බං, එවමෙව මහාතළාකස්ස ථිරපාළිසදිසෙ තෙපිටකෙ බුද්ධවචනෙ සති මහාතළාකෙ උදකසදිසා පටිපත්තිපූරකා කුලපුත්තා නත්ථීති න වත්තබ්බා, තෙසු සති මහාතළාකෙ පදුමාදීනි පුප්ඵානි විය සොතාපන්නාදයො අරියපුග්ගලා නත්ථීති න වත්තබ්බාති එවං එකන්තතො පරියත්තියෙව පමාණං.

පථවීධාතූති ද්වෙ සතසහස්සානි චත්තාරි ච නහුතානි බහලා මහාපථවී. ආපොධාතූති පථවිතො පට්ඨාය යාව සුභකිණ්හබ්රහ්මලොකා උග්ගතං කප්පවිනාසකං උදකං. තෙජොධාතූති පථවිතො පට්ඨාය යාව ආභස්සරබ්රහ්මලොකා උග්ගතො කප්පවිනාසකො අග්ගි. වායොධාතූති පථවිතො පට්ඨාය යාව වෙහප්ඵලබ්රහ්මලොකා උග්ගතො කප්පවිනාසකො වායු. එතෙසු හි එකධම්මොපි සත්ථු සාසනං අන්තරධාපෙතුං න සක්කොති, තස්මා එවමාහ. ඉධෙව තෙ උප්පජ්ජන්තීති ලොහතො ලොහඛාදකං මලං විය ඉමස්මිං මය්හංයෙව සාසනෙ තෙ උප්පජ්ජන්ති. මොඝපුරිසාති තුච්ඡපුරිසා.

ආදිකෙනෙව ඔපිලවතීති එත්ථ ආදිකෙනාති ආදානෙන ගහණෙන. ඔපිලවතීති නිමුජ්ජති. ඉදං වුත්තං හොති – යථා උදකචරා නාවා භණ්ඩං ගණ්හන්තී නිමුජ්ජති, එවං පරියත්තිආදීනං පූරණෙන සද්ධම්මස්ස අන්තරධානං න හොති. පරියත්තියා හි හායමානාය පටිපත්ති හායති, පටිපත්තියා හායමානාය අධිගමො හායති. පරියත්තියා පූරයමානාය පරියත්තිධරා පුග්ගලා පටිපත්තිං පූරෙන්ති, පටිපත්තිපූරකා අධිගමං පූරෙන්ති. ඉති නවචන්දො විය පරියත්තියාදීසු වඩ්ඪමානාසු මය්හං සාසනං වඩ්ඪති යෙවාති දස්සෙති.

ඉදානි යෙහි ධම්මෙහි සද්ධම්මස්ස අන්තරධානඤ්චෙව ඨිති ච හොති, තෙ දස්සෙන්තො පඤ්ච ඛොතිආදිමාහ. තත්ථ ඔක්කමනීයාති අවක්කමනීයා, හෙට්ඨාගමනීයාති අත්ථො. සත්ථරි අගාරවාතිආදීසු අගාරවාති ගාරවරහිතා. අප්පතිස්සාති අප්පතිස්සයා අනීචවුත්තිකා. තත්ථ යො චෙතියඞ්ගණං ආරොහන්තො ඡත්තං ධාරෙති, උපාහනං ධාරෙති, අඤ්ඤතො ඔලොකෙත්වා කථං කථෙන්තො ගච්ඡති, අයං සත්ථරි අගාරවො නාම.

යො ධම්මස්සවනස්ස කාලෙ සඞ්ඝුට්ඨෙ දහරසාමණෙරෙහි පරිවාරිතො නිසීදති, අඤ්ඤානි වා නවකම්මාදීනි කරොති, ධම්මස්සවනග්ගෙ නිසින්නො නිද්දායති, වික්ඛිත්තො වා අඤ්ඤං කථෙන්තො නිසීදති, අයං ධම්මෙ අගාරවො නාම.

යො ථෙරුපට්ඨානං ගන්ත්වා, අවන්දිත්වා නිසීදති, හත්ථපල්ලත්ථිකං දුස්සපල්ලත්ථිකං කරොති, අඤ්ඤං වා පන හත්ථපාදකුක්කුච්චං කරොති, වුඩ්ඪානං සන්තිකෙ අනජ්ඣිට්ඨො කථෙති, අයං සඞ්ඝෙ අගාරවො නාම.

තිස්සො පන සික්ඛා අපූරෙන්තොව සික්ඛාය අගාරවො නාම හොති. අට්ඨ සමාපත්තියො අනිබ්බත්තෙන්තො තාසං වා පන නිබ්බත්තනත්ථාය පයොගං අකරොන්තො සමාධිස්මිං අගාරවො නාම. සුක්කපක්ඛො වුත්තවිපල්ලාසෙනෙව වෙදිතබ්බොති. තෙරසමං.

කස්සපසංයුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.