අට්ඨකථා > සුත්තපිටක (අට්ඨකථා) > සංයුත්තනිකාය (අට්ඨකථා) > නිදානවග්ග-අට්ඨකථා

202. ලක්ඛණසංයුත්තෙ ¶ ¶ ¶ ය්වායං ආයස්මා ච ලක්ඛණොති ලක්ඛණත්ථෙරො වුත්තො, එස ජටිලසහස්සබ්භන්තරෙ එහිභික්ඛූපසම්පදාය උපසම්පන්නො ආදිත්තපරියායාවසානෙ අරහත්තං පත්තො එකො මහාසාවකොති වෙදිතබ්බො. යස්මා පනෙස ලක්ඛණසම්පන්නෙන සබ්බාකාරපරිපූරෙන බ්රහ්මසමෙන අත්තභාවෙන සමන්නාගතො, තස්මා ‘‘ලක්ඛණො’’ති සඞ්ඛං ගතො. මහාමොග්ගල්ලානො පන පබ්බජිතදිවසතො සත්තමෙ දිවසෙ අරහත්තං පත්තො දුතියො අග්ගසාවකො.

සිතං පාත්වාකාසීති මන්දහසිතං පාතුඅකාසි, පකාසයි දස්සෙසීති වුත්තං හොති. කිං පන දිස්වා ථෙරො සිතං පාත්වාකාසීති? උපරි පාළියං ආගතං අට්ඨිකසඞ්ඛලිකං එකං පෙතලොකෙ නිබ්බත්තං සත්තං දිස්වා. තඤ්ච ඛො දිබ්බෙන චක්ඛුනා, න පසාදචක්ඛුනා. පසාදචක්ඛුස්ස හි එතෙ අත්තභාවා න ආපාථං ආගච්ඡන්ති. එවරූපං පන අත්තභාවං දිස්වා කාරුඤ්ඤෙ කත්තබ්බෙ කස්මා සිතං පාත්වාකාසීති? අත්තනො ච බුද්ධඤාණස්ස ච සම්පත්තිං සමනුස්සරණතො. තඤ්හි දිස්වා ථෙරො ‘‘අදිට්ඨසච්චෙන නාම පුග්ගලෙන පටිලභිතබ්බා එවරූපා අත්තභාවා මුත්තො අහං, ලාභා වත මෙ, සුලද්ධං වත මෙ’’ති අත්තනො ච සම්පත්තිං අනුස්සරිත්වා – ‘‘අහො බුද්ධස්ස භගවතො ඤාණසම්පත්ති, ‘යො කම්මවිපාකො, භික්ඛවෙ, අචින්තෙය්යො න චින්තෙතබ්බො’ති දෙසෙසි, පච්චක්ඛං වත කත්වා බුද්ධා දෙසෙන්ති, සුප්පටිවිද්ධා බුද්ධානං ධම්මධාතූ’’ති එවං බුද්ධඤාණසම්පත්තිඤ්ච අනුස්සරිත්වා සිතං පාත්වාකාසීති.

අථ ¶ ලක්ඛණත්ථෙරො කස්මා න අද්දස, කිමස්ස දිබ්බචක්ඛු නත්ථීති? නො නත්ථි, මහාමොග්ගල්ලානො ¶ පන ආවජ්ජෙන්තො අද්දස, ඉතරො පන අනාවජ්ජනෙන න අද්දස. යස්මා පන ඛීණාසවා නාම න අකාරණා සිතං කරොන්ති, තස්මා තං ලක්ඛණත්ථෙරො පුච්ඡි කො නු ඛො, ආවුසො මොග්ගල්ලාන, හෙතු, කො පච්චයො සිතස්ස පාතුකම්මායාති? ථෙරො පන ¶ යස්මා යෙහි අයං උපපත්ති සාමං අදිට්ඨා, තෙ දුස්සද්ධාපයා හොන්ති, තස්මා භගවන්තං සක්ඛිං කත්වා බ්යාකාතුකාමතාය අකාලො ඛො, ආවුසොතිආදිමාහ. තතො භගවතො සන්තිකෙ පුට්ඨො ඉධාහං, ආවුසොතිආදිනා නයෙන බ්යාකාසි.

තත්ථ අට්ඨිකසඞ්ඛලිකන්ති සෙතං නිම්මංසලොහිතං අට්ඨිසඞ්ඝාතං. ගිජ්ඣාපි කාකාපි කුලලාපීති එතෙපි යක්ඛගිජ්ඣා චෙව යක්ඛකාකා ච යක්ඛකුලලා ච පච්චෙතබ්බා. පාකතිකානං පන ගිජ්ඣාදීනං ආපාථම්පි එතං රූපං නාගච්ඡති. අනුපතිත්වා අනුපතිත්වාති අනුබන්ධිත්වා අනුබන්ධිත්වා. විතුදෙන්තීති අසිධාරූපමෙහි තිඛිණෙහි ලොහතුණ්ඩකෙහි විජ්ඣිත්වා විජ්ඣිත්වා ඉතො චිතො ච චරන්ති ගච්ඡන්ති. සා සුදං අට්ටස්සරං කරොතීති එත්ථ සුදන්ති නිපාතො, සා අට්ඨිකසඞ්ඛලිකා අට්ටස්සරං ආතුරස්සරං කරොතීති අත්ථො. අකුසලවිපාකානුභවනත්ථං කිර යොජනප්පමාණාපි තාදිසා අත්තභාවා නිබ්බත්තන්ති, පසාදුස්සදා ච හොන්ති පක්කගණ්ඩසදිසා. තස්මා සා අට්ඨිකසඞ්ඛලිකා බලවවෙදනාතුරා තාදිසං සද්දමකාසීති.

එවඤ්ච පන වත්වා පුන ආයස්මා මහාමොග්ගල්ලානො ‘‘වට්ටගාමිසත්තා නාම එවරූපා අත්තභාවා න මුච්චන්තී’’ති සත්තෙසු කාරුඤ්ඤං පටිච්ච උප්පන්නං ධම්මසංවෙගං දස්සෙන්තො තස්ස මය්හං, ආවුසො, එතදහොසි අච්ඡරියං වත භොතිආදිමාහ. තතො භගවා ථෙරස්ස ආනුභාවං පකාසෙන්තො චක්ඛුභූතා වත, භික්ඛවෙ ¶ , සාවකා විහරන්තීතිආදිමාහ. තත්ථ චක්ඛු භූතං ජාතං උප්පන්නං එතෙසන්ති චක්ඛුභූතා, භූතචක්ඛුකා උප්පන්නචක්ඛුකා චක්ඛුං උප්පාදෙත්වා විහරන්තීති අත්ථො. දුතියපදෙපි එසෙව නයො. යත්ර හි නාමාති එත්ථ යත්රාති කාරණවචනං. තත්රායං අත්ථයොජනා – යස්මා නාම සාවකොපි එවරූපං ඤස්සති වා දක්ඛති වා සක්ඛිං වා කරිස්සති, තස්මා අවොචුම්හ – ‘‘චක්ඛුභූතා වත, භික්ඛවෙ, සාවකා විහරන්ති, ඤාණභූතා වත, භික්ඛවෙ, සාවකා විහරන්තී’’ති. පුබ්බෙව මෙ සො, භික්ඛවෙ, සත්තො දිට්ඨොති බොධිමණ්ඩෙ සබ්බඤ්ඤුතඤ්ඤාණපටිවෙධෙන අප්පමාණෙසු චක්කවාළෙසු අප්පමාණෙ සත්තනිකායෙ භවගතියොනිඨිතිනිවාසෙ ච පච්චක්ඛං කරොන්තෙන මයා පුබ්බෙව සො සත්තො දිට්ඨොති වදති.

ගොඝාතකොති ¶ ¶ ගාවො වධිත්වා අට්ඨිතො මංසං මොචෙත්වා වික්කිණිත්වා ජීවිකං කප්පනකසත්තො. තස්සෙව කම්මස්ස විපාකාවසෙසෙනාති තස්ස නානාචෙතනාහි ආයූහිතස්ස අපරාපරියකම්මස්ස. තත්ර හි යාය චෙතනාය නරකෙ පටිසන්ධි ජනිතා, තස්සා විපාකෙ පරික්ඛීණෙ අවසෙසකම්මං වා කම්මනිමිත්තං වා ආරම්මණං කත්වා පුන පෙතාදීසු පටිසන්ධි නිබ්බත්තති, තස්මා සා පටිසන්ධි කම්මසභාගතාය ආරම්මණසභාගතාය වා ‘‘තස්සෙව කම්මස්ස විපාකාවසෙසො’’ති වුච්චති. අයඤ්ච සත්තො එවං උප්පන්නො. තෙනාහ – ‘‘තස්සෙව කම්මස්ස විපාකාවසෙසෙනා’’ති. තස්ස කිර නරකා චවනකාලෙ නිම්මංසකතානං ගුන්නං අට්ඨිරාසියෙව නිමිත්තං අහොසි. සො පටිච්ඡන්නම්පි තං කම්මං විඤ්ඤූනං පාකටං විය කරොන්තො අට්ඨිසඞ්ඛලිකපෙතො ජාතො. පඨමං.

203. මංසපෙසිවත්ථුස්මිං ගොඝාතකොති ගොමංසපෙසියො කත්වා සුක්ඛාපෙත්වා වල්ලූරවික්කයෙන අනෙකානි වස්සානි ජීවිකං කප්පෙසි, තෙනස්ස නරකා චවනකාලෙ මංසපෙසියෙව නිමිත්තං අහොසි. සො මංසපෙසිපෙතො ජාතො. දුතියං.

204. මංසපිණ්ඩවත්ථුස්මිං ¶ සාකුණිකොති සකුණෙ ගහෙත්වා වික්කිණනකාලෙ නිප්පක්ඛචම්මෙ මංසපිණ්ඩමත්තෙ කත්වා වික්කිණන්තො ජීවිකං කප්පෙසි, තෙනස්ස නරකා චවනකාලෙ මංසපිණ්ඩොව නිමිත්තං අහොසි. සො මංසපිණ්ඩපෙතො ජාතො. තතියං.

205. නිච්ඡවිවත්ථුස්මිං තස්ස ඔරබ්භිකස්ස එළකෙ වධිත්වා වධිත්වා නිච්චම්මෙ කත්වා කප්පිතජීවිකස්ස පුරිමනයෙනෙව නිච්චම්මං එළකසරීරං නිමිත්තං අහොසි. සො නිච්ඡවිපෙතො ජාතො. චතුත්ථං.

206. අසිලොමවත්ථුස්මිං ¶ ¶ සො සූකරිකො දීඝරත්තං නිවාපපුට්ඨෙ සූකරෙ අසිනා වධිත්වා වධිත්වා දීඝරත්තං ජීවිකං කප්පෙසි, තස්ස උක්ඛිත්තාසිකභාවොව නිමිත්තං අහොසි. තස්මා අසිලොමපෙතො ජාතො. පඤ්චමං.

207. සත්තිලොමවත්ථුස්මිං සො මාගවිකො එකං මිගඤ්ච සත්තිඤ්ච ගහෙත්වා වනං ගන්ත්වා තස්ස මිගස්ස සමීපං ආගතාගතෙ මිගෙ සත්තියා විජ්ඣිත්වා මාරෙසි, තස්ස සත්තියා විජ්ඣනකභාවොයෙව නිමිත්තං අහොසි. තස්මා සත්තිලොමපෙතො ජාතො. ඡට්ඨං.

208. උසුලොමවත්ථුස්මිං කාරණිකොති රාජාපරාධිකෙ අනෙකාහි කාරණාහි පීළෙත්වා අවසානෙ කණ්ඩෙන විජ්ඣිත්වා මාරණකපුරිසො. සො කිර ‘‘අමුකස්මිං පදෙසෙ විද්ධො මරතී’’ති ඤත්වාව විජ්ඣති. තස්සෙවං ජීවිකං කප්පෙත්වා නරකෙ උප්පන්නස්ස තතො පක්කාවසෙසෙන ඉධූපපත්තිකාලෙ උසුනා විජ්ඣනභාවොයෙව නිමිත්තං අහොසි. තස්මා උසුලොමපෙතො ජාතො. සත්තමං.

209. සූචිලොමවත්ථුස්මිං ¶ සූතොති අස්සදමකො. ගොදමකොතිපි වදන්තියෙව. තස්ස පතොදසූචියා විජ්ඣනභාවොයෙව නිමිත්තං අහොසි. තස්මා සූචිලොමපෙතො ජාතො. අට්ඨමං.

210. දුතියෙ සූචිලොමවත්ථුස්මිං සූචකොති පෙසුඤ්ඤකාරකො. සො කිර මනුස්සෙ අඤ්ඤමඤ්ඤඤ්ච භින්දි, රාජකුලෙ ච ‘‘ඉමස්ස ඉමං නාම අත්ථි, ඉමිනා ඉදං නාම කත’’න්ති සූචෙත්වා ¶ සූචෙත්වා අනයබ්යසනං පාපෙසි. තස්මා යථා තෙන සූචෙත්වා මනුස්සා භින්නා, තථා සූචීහි භෙදනදුක්ඛං ¶ පච්චනුභොතුං කම්මමෙව නිමිත්තං කත්වා සූචිලොමපෙතො ජාතො. නවමං.

211. අණ්ඩභාරිවත්ථුස්මිං ගාමකූටකොති විනිච්ඡයාමච්චො. තස්ස කම්මසභාගතාය කුම්භමත්තා මහාඝටප්පමාණා අණ්ඩා අහෙසුං. සො හි යස්මා රහො පටිච්ඡන්නෙ ඨානෙ ලඤ්ජං ගහෙත්වා කූටවිනිච්ඡයෙන පාකටං දොසං කරොන්තො සාමිකෙ අස්සාමිකෙ අකාසි, තස්මාස්ස රහස්සං අඞ්ගං පාකටං නිබ්බත්තං. යස්මා දණ්ඩං පට්ඨපෙන්තො පරෙසං අසය්හං භාරං ආරොපෙසි, තස්මාස්ස රහස්සං අඞ්ගං අසය්හභාරො හුත්වා නිබ්බත්තං. යස්මා යස්මිං ඨානෙ ඨිතෙන සමෙන භවිතබ්බං, තස්මිං ඨත්වා විසමො අහොසි, තස්මාස්ස රහස්සඞ්ගෙ විසමා නිසජ්ජාව අහොසීති. දසමං.

212. පාරදාරිකවත්ථුස්මිං සො සත්තො පරස්ස රක්ඛිතගොපිතං සස්සාමිකං ඵස්සං ඵුසන්තො මීළ්හසුඛෙන කාමසුඛෙන චිත්තං රමයිත්වා කම්මසභාගතාය ගූථඵස්සං ඵුසන්තො දුක්ඛමනුභවිතුං තත්ථ නිබ්බත්තො. පඨමං.

213. දුට්ඨබ්රාහ්මණවත්ථු ¶ පාකටමෙව. දුතියං.

214. නිච්ඡවිත්ථිවත්ථුස්මිං ¶ යස්මා මාතුගාමො නාම අත්තනො ඵස්සෙ අනිස්සරො, සා ච තං සාමිකස්ස සන්තකං ඵස්සං ථෙනෙත්වා පරෙසං අභිරතිං උප්පාදෙසි, තස්මා කම්මසභාගතාය සුඛසම්ඵස්සා වට්ටිත්වා දුක්ඛසම්ඵස්සං අනුභවිතුං නිච්ඡවිත්ථී හුත්වා උප්පන්නා. තතියං.

215. මඞ්ගුලිත්ථිවත්ථුස්මිං ¶ මඞ්ගුලින්ති විරූපං දුද්දසිකං බීභච්ඡං. සා කිර යක්ඛදාසිකම්මං කරොන්තී ‘‘ඉමිනා ච ඉමිනා ච එවං බලිකම්මෙ කතෙ අයං නාම තුම්හාකං වඩ්ඪි භවිස්සතී’’ති මහාජනස්ස ගන්ධපුප්ඵාදීනි වඤ්චනාය ගහෙත්වා මහාජනං දුද්දිට්ඨිං මිච්ඡාදිට්ඨිං ගණ්හාපෙසි, තස්මා තාය කම්මසභාගතාය ගන්ධපුප්ඵාදීනං ථෙනිතත්තා දුග්ගන්ධා, දුද්දස්සනස්ස ගාහිතත්තා දුද්දසිකා විරූපා බීභච්ඡා හුත්වා නිබ්බත්තා. චතුත්ථං.

216. ඔකිලිනීවත්ථුස්මිං උප්පක්කං ඔකිලිනිං ඔකිරිනින්ති සා කිර අඞ්ගාරචිතකෙ නිපන්නා විප්ඵන්දමානා විපරිවත්තමානා පච්චති, තස්මා උප්පක්කා චෙව හොති උණ්හෙන අග්ගිනා පක්කසරීරා, ඔකිලිනී ච කිලින්නසරීරා, බින්දූනිස්සා සරීරතො පග්ඝරන්ති, ඔකිරිනී ච අඞ්ගාරසම්පරිකිණ්ණා. තස්සා හි හෙට්ඨතොපි කිංසුකපුප්ඵවණ්ණා අඞ්ගාරා, උභයපස්සෙසුපි, ආකාසතොපිස්සා උපරි පතන්ති. තෙන වුත්තං – ‘‘උප්පක්කං ඔකිලිනිං ¶ ඔකිරිනි’’න්ති. සා ඉස්සාපකතා සපත්තිං අඞ්ගාරකටාහෙන ඔකිරීති තස්ස කිර රඤ්ඤො එකා නාටකිනී අඞ්ගාරකටාහං සමීපෙ ඨපෙත්වා ගත්තතො උදකං පුඤ්ඡති, පාණිනා ච සෙදං කරොති. රාජාපි තාය සද්ධිං කථඤ්ච කරොති, පරිතුට්ඨාකාරඤ්ච දස්සෙති. අග්ගමහෙසී තං අසහමානා ඉස්සාපකතා හුත්වා අචිරපක්කන්තස්ස රඤ්ඤො තං අඞ්ගාරකටාහං ගහෙත්වා තස්සා උපරි අඞ්ගාරෙ ඔකිරි. සා තං කම්මං කත්වා තාදිසංයෙව විපාකං පච්චනුභවිතුං පෙතලොකෙ නිබ්බත්තා. පඤ්චමං.

217. චොරඝාතවත්ථුස්මිං ¶ සො රඤ්ඤො ආණාය දීඝරත්තං චොරානං සීසානි ඡින්දිත්වා පෙතලොකෙ නිබ්බත්තන්තො අසීසකං කබන්ධං හුත්වා නිබ්බත්ති. ඡට්ඨං.

218-222. භික්ඛුවත්ථුස්මිං ¶ පාපභික්ඛූති ලාමකභික්ඛු. සො කිර ලොකස්ස සද්ධාදෙය්යෙ චත්තාරො පච්චයෙ පරිභුඤ්ජිත්වා කායවචීද්වාරෙහි අසංයතො භින්නාජීවො චිත්තකෙළිං කීළන්තො විචරි. තතො එකං බුද්ධන්තරං නිරයෙ පච්චිත්වා පෙතලොකෙ නිබ්බත්තන්තො භික්ඛුසදිසෙනෙව අත්තභාවෙන නිබ්බත්ති. භික්ඛුනීසික්ඛමානාසාමණෙරසාමණෙරීවත්ථූසුපි අයමෙව විනිච්ඡයො. සත්තමාදීනි.

ලක්ඛණසංයුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.