📜

10. භික්ඛුසංයුත්තං

1. කොලිතසුත්තවණ්ණනා

235. භික්ඛුසංයුත්තස්ස පඨමෙ, ආවුසොති සාවකානං ආලාපො. බුද්ධා හි භගවන්තො සාවකෙ ආලපන්තා, ‘‘භික්ඛවෙ’’ති ආලපන්ති, සාවකා පන ‘‘බුද්ධෙහි සදිසා මා හොමා’’ති, ‘‘ආවුසො’’ති පඨමං වත්වා පච්ඡා, ‘‘භික්ඛවෙ’’ති භණන්ති. බුද්ධෙහි ච ආලපිතෙ භික්ඛුසඞ්ඝො, ‘‘භන්තෙ’’ති පටිවචනං දෙති සාවකෙහි, ‘‘ආවුසො’’ති. අයං වුච්චතීති යස්මා දුතියජ්ඣානෙ විතක්කවිචාරා නිරුජ්ඣන්ති, යෙසං නිරොධා සද්දායතනං අප්පවත්තිං ගච්ඡති, තස්මා යදෙතං දුතියං ඣානං නාම, අයං වුච්චති ‘‘අරියානං තුණ්හීභාවො’’ති. අයමෙත්ථ යොජනා. ‘‘ධම්මී වා කථා අරියො වා තුණ්හීභාවො’’ති එත්ථ පන කම්මට්ඨානමනසිකාරොපි පඨමජ්ඣානාදීනිපි අරියො තුණ්හීභාවොත්වෙව සඞ්ඛං ගතානි.

විතක්කසහගතාති විතක්කාරම්මණා. සඤ්ඤාමනසිකාරාති සඤ්ඤා ච මනසිකාරො ච. සමුදාචරන්තීති පවත්තන්ති. ථෙරස්ස කිර දුතියජ්ඣානං න පගුණං. අථස්ස තතො වුට්ඨිතස්ස විතක්කවිචාරා න සන්තතො උපට්ඨහිංසු. ඉච්චස්ස දුතියජ්ඣානම්පි සඤ්ඤාමනසිකාරාපි හානභාගියාව අහෙසුං, තං දස්සෙන්තො එවමාහ. සණ්ඨපෙහීති සම්මා ඨපෙහි. එකොදිභාවං කරොහීති එකග්ගං කරොහි. සමාදහාති සම්මා ආදහ ආරොපෙහි. මහාභිඤ්ඤතන්ති ඡළභිඤ්ඤතං. සත්ථා කිර ඉමිනා උපායෙන සත්ත දිවසෙ ථෙරස්ස හානභාගියං සමාධිං වඩ්ඪෙත්වා ථෙරං ඡළභිඤ්ඤතං පාපෙසි. පඨමං.

2. උපතිස්සසුත්තවණ්ණනා

236. දුතියෙ අත්ථි නු ඛො තං කිඤ්චි ලොකස්මින්ති ඉදං අතිඋළාරම්පි සත්තං වා සඞ්ඛාරං වා සන්ධාය වුත්තං. සත්ථුපි ඛොති ඉදං යස්මා ආනන්දත්ථෙරස්ස සත්ථරි අධිමත්තො ඡන්දො ච පෙමඤ්ච, තස්මා ‘‘කිං නු ඛො ඉමස්ස ථෙරස්ස සත්ථු විපරිණාමෙනපි සොකාදයො නුප්පජ්ජෙය්යු’’න්ති ජානනත්ථං පුච්ඡති? දීඝරත්තන්ති සූකරඛතලෙණද්වාරෙ දීඝනඛපරිබ්බාජකස්ස වෙදනාපරිග්ගහසුත්තන්තං දෙසිතදිවසතො පට්ඨාය අතික්කන්තකාලං සන්ධායාහ. තස්මිඤ්හි දිවසෙ ථෙරස්ස ඉමෙ වට්ටානුගතකිලෙසා සමූහතාති. දුතියං.

3. ඝටසුත්තවණ්ණනා

237. තතියෙ එකවිහාරෙති එකස්මිං ගබ්භෙ. තදා කිර බහූ ආගන්තුකා භික්ඛූ සන්නිපතිංසු. තස්මිං පරිවෙණග්ගෙන වා විහාරග්ගෙන වා සෙනාසනෙසු අපාපුණන්තෙසු ද්වින්නං ථෙරානං එකො ගබ්භො සම්පත්තො. තෙ දිවා පාටියෙක්කෙසු ඨානෙසු නිසීදන්ති, රත්තිං පන නෙසං අන්තරෙ චීවරසාණිං පසාරෙන්ති. තෙ අත්තනො අත්තනො පත්තපත්තට්ඨානෙයෙව නිසීදන්ති. තෙන වුත්තං ‘‘එකවිහාරෙ’’ති. ඔළාරිකෙනාති ඉදං ඔළාරිකාරම්මණතං සන්ධාය වුත්තං. දිබ්බචක්ඛුදිබ්බසොතධාතුවිහාරෙන හි සො විහාසි, තෙසඤ්ච රූපායතනසද්දායතනසඞ්ඛාතං ඔළාරිකං ආරම්මණං. ඉති දිබ්බචක්ඛුනා රූපස්ස දිට්ඨත්තා දිබ්බාය ච සොතධාතුයා සද්දස්ස සුතත්තා සො විහාරො ඔළාරිකො නාම ජාතො. දිබ්බචක්ඛු විසුජ්ඣීති භගවතො රූපදස්සනත්ථාය විසුද්ධං අහොසි. දිබ්බා ච සොතධාතූති සාපි භගවතො සද්දසුණනත්ථං විසුජ්ඣි . භගවතොපි ථෙරස්ස රූපදස්සනත්ථඤ්චෙව සද්දසුණනත්ථඤ්ච තදුභයං විසුජ්ඣි. තදා කිර ථෙරො ‘‘කථං නු ඛො එතරහි සත්ථා විහරතී’’ති ආලොකං වඩ්ඪෙත්වා දිබ්බෙන චක්ඛුනා සත්ථාරං ජෙතවනෙ විහාරෙ ගන්ධකුටියං නිසින්නං දිස්වා තස්ස දිබ්බාය සොතධාතුයා සද්දං සුණි. සත්ථාපි තථෙව අකාසි. එවං තෙ අඤ්ඤමඤ්ඤං පස්සිංසු චෙව, සද්දඤ්ච අස්සොසුං.

ආරද්ධවීරියොති පරිපුණ්ණවීරියො පග්ගහිතවීරියො. යාවදෙව උපනික්ඛෙපනමත්තායාති තියොජනසහස්සවිත්ථාරස්ස හිමවතො සන්තිකෙ ඨපිතා සාසපමත්තා පාසාණසක්ඛරා ‘‘හිමවා නු ඛො මහා, අයං නු ඛො පාසාණසක්ඛරා’’ති එවං යාව උපනික්ඛෙපනමත්තස්සෙව අත්ථාය භවෙය්යාති වුත්තං හොති. පරතොපි එසෙව නයො. කප්පන්ති ආයුකප්පං. ලොණඝටායාති චක්කවාළමුඛවට්ටියා ආධාරකං කත්වා මුඛවට්ටියා බ්රහ්මලොකං ආහච්ච ඨිතාය ලොණචාටියාති දස්සෙති.

ඉමෙ පන ථෙරා උපමං ආහරන්තා සරික්ඛකෙනෙව ච විජ්ජමානගුණෙන ච ආහරිංසු. කථං? අයඤ්හි ඉද්ධි නාම අච්චුග්ගතට්ඨෙන චෙව විපුලට්ඨෙන ච හිමවන්තසදිසා, පඤ්ඤා චතුභූමකධම්මෙ අනුපවිසිත්වා ඨිතට්ඨෙන සබ්බබ්යඤ්ජනෙසු අනුපවිට්ඨලොණරසසදිසා. එවං තාව සරික්ඛකට්ඨෙන ආහරිංසු. සමාධිලක්ඛණං පන මහාමොග්ගල්ලානත්ථෙරස්ස විභූතං පාකටං. කිඤ්චාපි සාරිපුත්තත්ථෙරස්ස අවිජ්ජමානඉද්ධි නාම නත්ථි, භගවතා පන ‘‘එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, මම සාවකානං භික්ඛූනං ඉද්ධිමන්තානං යදිදං මහාමොග්ගල්ලානො’’ති අයමෙව එතදග්ගෙ ඨපිතො. විපස්සනාලක්ඛණං පන සාරිපුත්තත්ථෙරස්ස විභූතං පාකටං. කිඤ්චාපි මහාමොග්ගල්ලානත්ථෙරස්සාපි පඤ්ඤා අත්ථි, භගවතා පන ‘‘එතදග්ගං, භික්ඛවෙ, මම සාවකානං භික්ඛූනං මහාපඤ්ඤානං යදිදං සාරිපුත්තො’’ති (අ. නි. 1.189) අයමෙව එතදග්ගෙ ඨපිතො. තස්මා යථා එතෙ අඤ්ඤමඤ්ඤස්ස ධුරං න පාපුණන්ති, එවං විජ්ජමානගුණෙන ආහරිංසු. සමාධිලක්ඛණස්මිඤ්හි මහාමොග්ගල්ලානො නිප්ඵත්තිං ගතො, විපස්සනාලක්ඛණෙ සාරිපුත්තත්ථෙරො, ද්වීසුපි එතෙසු සම්මාසම්බුද්ධොති. තතියං.

4. නවසුත්තවණ්ණනා

238. චතුත්ථෙ අප්පොස්සුක්කොති නිරුස්සුක්කො. සඞ්කසායතීති විහරති. වෙය්යාවච්චන්ති චීවරෙ කත්තබ්බකිච්චං. ආභිචෙතසිකානන්ති අභිචිත්තං උත්තමචිත්තං නිස්සිතානං. නිකාමලාභීති ඉච්ඡිතිච්ඡිතක්ඛණෙ සමාපජ්ජනසමත්ථතාය නිකාමලාභී. අකිච්ඡලාභීති ඣානපාරිපන්ථිකෙ සුඛෙන වික්ඛම්භෙත්වා සමාපජ්ජනසමත්ථතාය අදුක්ඛලාභී. අකසිරලාභීති යථාපරිච්ඡෙදෙන වුට්ඨානසමත්ථතාය විපුලලාභී, පගුණජ්ඣානොති අත්ථො. සිථිලමාරබ්භාති සිථිලවීරියං පවත්තෙත්වා. චතුත්ථං.

5. සුජාතසුත්තවණ්ණනා

239. පඤ්චමෙ අභිරූපොති අඤ්ඤානි රූපානි අතික්කන්තරූපො. දස්සනීයොති දට්ඨබ්බයුත්තො. පාසාදිකොති දස්සනෙන චිත්තං පසාදෙතුං සමත්ථො. වණ්ණපොක්ඛරතායාති ඡවිවණ්ණසුන්දරතාය. පඤ්චමං.

6. ලකුණ්ඩකභද්දියසුත්තවණ්ණනා

240. ඡට්ඨෙ දුබ්බණ්ණන්ති විරූපසරීරවණ්ණං. ඔකොටිමකන්ති රස්සං. පරිභූතරූපන්ති පමාණවසෙන පරිභූතජාතිකං. තං කිර ඡබ්බග්ගියා භික්ඛූ, ‘‘ආවුසො භද්දිය, ආවුසො, භද්දියා’’ති තත්ථ තත්ථ පරාමසිත්වා නානප්පකාරං කීළන්ති ආකඩ්ඪන්ති පරිකඩ්ඪන්ති. තෙන වුත්තං ‘‘පරිභූතරූප’’න්ති. කස්මා පනෙස එවරූපො ජාතො? අයං කිර අතීතෙ එකො මහාරාජා අහොසි, තස්ස මහල්ලකා ච මහල්ලකිත්ථියො ච පටිකූලා හොන්ති. සො සචෙ මහල්ලකෙ පස්සති, තෙසං චූළං ඨපාපෙත්වා කච්ඡං බන්ධාපෙත්වා යථාරුචි කීළාපෙති. මහල්ලකිත්ථියොපි දිස්වා තාසම්පි ඉච්ඡිතිච්ඡිතං විප්පකාරං කත්වා යථාරුචි කීළාපෙති. තෙසං පුත්තධීතාදීනං සන්තිකෙ මහාසාරජ්ජං උප්පජ්ජති. තස්ස පාපකිරියා පථවිතො පට්ඨාය ඡදෙවලොකෙ එකකොලාහලං අකාසි.

අථ සක්කො චින්තෙසි – ‘‘අයං අන්ධබාලො මහාජනං විහෙඨෙති, කරිස්සාමිස්ස නිග්ගහ’’න්ති. සො මහල්ලකගාමියවණ්ණං කත්වා යානකෙ එකං තක්කචාටිං ආරොපෙත්වා යානං පෙසෙන්තො නගරං පවිසති. රාජාපි හත්ථිං ආරුය්හ නගරතො නික්ඛන්තො තං දිස්වා – ‘‘අයං මහල්ලකො තක්කයානකෙන අම්හාකං අභිමුඛො ආගච්ඡති, වාරෙථ වාරෙථා’’ති ආහ. මනුස්සා ඉතො චිතො ච පක්ඛන්දන්තාපි න පස්සන්ති. සක්කො හි ‘‘රාජාව මං පස්සතු, මා අඤ්ඤෙ’’ති එවං අධිට්ඨහි. අථ තෙසු මනුස්සෙසු ‘‘කහං, දෙව, කහං දෙවා’’ති වදන්තෙසු එව රාජා සහ හත්ථිනා වච්ඡො විය ධෙනුයා යානස්ස හෙට්ඨා පාවිසි. සක්කො තක්කචාටිං භින්දි.

රාජා සීසතො පට්ඨාය තක්කෙන කිලින්නසරීරො අහොසි. සො සරීරං උබ්බට්ටාපෙත්වා උය්යානපොක්ඛරණියං න්හත්වා අලඞ්කතසරීරො නගරං පවිසන්තො පුන තං අද්දස. දිස්වා ‘‘අයං සො අම්හෙහි දිට්ඨමහල්ලකො පුන දිස්සති. වාරෙථ වාරෙථ න’’න්ති ආහ. මනුස්සා ‘‘කහං, දෙව, කහං, දෙවා’’ති ඉතො චිතො ච විධාවිංසු. සො පඨමවිප්පකාරමෙව පුන පාපුණි. තස්මිං ඛණෙ සක්කො ගොණෙ ච යානඤ්ච අන්තරධාපෙත්වා ආකාසෙ ඨත්වා ආහ, ‘‘අන්ධබාල, ත්වං මයි තක්කවාණිජකො එසො’’ති සඤ්ඤං කරොසි, සක්කොහං දෙවරාජා, ‘‘තවෙතං පාපකිරියං නිවාරෙස්සාමී’’ති ආගතො, ‘‘මා පුන එවරූපං අකාසී’’ති සන්තජ්ජෙත්වා අගමාසි. ඉමිනා කම්මෙන සො දුබ්බණ්ණො අහොසි.

විපස්සීසම්මාසම්බුද්ධකාලෙ පනෙස චිත්තපත්තකොකිලො නාම හුත්වා ඛෙමෙ මිගදායෙ වසන්තො එකදිවසං හිමවන්තං ගන්ත්වා මධුරං අම්බඵලං තුණ්ඩෙන ගහෙත්වා ආගච්ඡන්තො භික්ඛුසඞ්ඝපරිවාරං සත්ථාරං දිස්වා චින්තෙසි – ‘‘අහං අඤ්ඤෙසු දිවසෙසු රිත්තකො තථාගතං පස්සාමි. අජ්ජ පන මෙ ඉමං අම්බපක්කං අත්ථි, දසබලස්ස තං දස්සාමී’’ති ඔතරිත්වා ආකාසෙ චරති. සත්ථා තස්ස චිත්තං ඤත්වා උපට්ඨාකං ඔලොකෙසි. සො පත්තං නීහරිත්වා දසබලං වන්දිත්වා සත්ථු හත්ථෙ ඨපෙසි. කොකිලො දසබලස්ස පත්තෙ අම්බපක්කං පතිට්ඨාපෙසි. සත්ථා තත්ථෙව නිසීදිත්වා තං පරිභුඤ්ජි. කොකිලො පසන්නචිත්තො පුනප්පුනං දසබලස්ස ගුණෙ ආවජ්ජෙත්වා දසබලං වන්දිත්වා අත්තනො කුලාවකං ගන්ත්වා සත්තාහං පීතිසුඛෙනෙව වීතිනාමෙසි. ඉමිනා කම්මෙන සරො මධුරො අහොසි.

කස්සපසම්මාසම්බුද්ධකාලෙ පන චෙතියෙ ආරද්ධෙ ‘‘කිංපමාණං කරොම? සත්තයොජනප්පමාණං. අතිමහන්තං එතං, ඡයොජනප්පමාණං කරොම. ඉදම්පි අතිමහන්තං, පඤ්චයොජනං කරොම, චතුයොජනං, තියොජනං, ද්වියොජන’’න්ති. අයං තදා ජෙට්ඨකවඩ්ඪකී හුත්වා, ‘‘එවං, භො, අනාගතෙ සුඛපටිජග්ගිතං කාතුං වට්ටතී’’ති වත්වා රජ්ජුං ආදාය පරික්ඛිපන්තො ගාවුතමත්තකෙ ඨත්වා, ‘‘එකෙකං මුඛං ගාවුතං හොතු, චෙතියං යොජනාවට්ටං යොජනුබ්බෙධං භවිස්සතී’’ති ආහ. තෙ තස්ස වචනෙ අට්ඨංසු. චෙතියං සත්තදිවසසත්තමාසාධිකෙහි සත්තහි සංවච්ඡරෙහි නිට්ඨිතං. ඉති අප්පමාණස්ස බුද්ධස්ස පමාණං අකාසීති. තෙන කම්මෙන ඔකොටිමකො ජාතො.

හත්ථයො පසදා මිගාති හත්ථිනො ච පසදමිගා ච. නත්ථි කායස්මිං තුල්යතාති කායස්මිං පමාණං නාම නත්ථි, අකාරණං කායපමාණන්ති අත්ථො. ඡට්ඨං.

7. විසාඛසුත්තවණ්ණනා

241. සත්තමෙ පොරියා වාචායාති පුරවාසීනං නගරමනුස්සානං වාචාසදිසාය අපරිහීනක්ඛරපදාය මධුරවාචාය. විස්සට්ඨායාති අසන්දිද්ධාය අපලිබුද්ධාය, පිත්තසෙම්හෙහි අනුපහතායාති අත්ථො. අනෙලගලායාති යථා දන්ධමනුස්සා මුඛෙන ඛෙළං ගළන්තෙන වාචං භාසන්ති, න එවරූපාය, අථ ඛො නිද්දොසාය විසදවාචාය. පරියාපන්නායාති චතුසච්චපරියාපන්නාය චත්තාරි සච්චානි අමුඤ්චිත්වා පවත්තාය. අනිස්සිතායාති වට්ටනිස්සිතං කත්වා අකථිතාය. ධම්මො හි ඉසිනං ධජොති නවවිධලොකුත්තරධම්මො ඉසීනං ධජො නාමාති. සත්තමං.

8. නන්දසුත්තවණ්ණනා

242. අට්ඨමෙ ආකොටිතපච්චාකොටිතානීති එකස්මිං පස්සෙ පාණිනා වා මුග්ගරෙන වා ආකොටනෙන ආකොටිතානි, පරිවත්තෙත්වා ආකොටනෙන පච්චාකොටිතානි. අඤ්ජෙත්වාති අඤ්ජනෙන පූරෙත්වා. අච්ඡං පත්තන්ති විප්පසන්නවණ්ණං මත්තිකාපත්තං. කස්මා පන ථෙරො එවමකාසීති? සත්ථු අජ්ඣාසයජානනත්ථං. එවං කිරස්ස අහොසි ‘‘සචෙ සත්ථා ‘සොභති වත මෙ අයං කනිට්ඨභාතිකො’ති වක්ඛති, යාවජීවං ඉමිනා වාකාරෙන චරිස්සාමි. සචෙ එත්ථ දොසං දස්සති, ඉමං ආකාරං පහාය සඞ්කාරචොළං ගහෙත්වා චීවරං කත්වා ධාරෙන්තො පරියන්තසෙනාසනෙ වසන්තො චරිස්සාමී’’ති. අස්සසීති භවිස්සසි.

අඤ්ඤාතුඤ්ඡෙනාති අභිලක්ඛිතෙසු ඉස්සරජනගෙහෙසු කටුකභණ්ඩසම්භාරං සුගන්ධං භොජනං පරියෙසන්තස්ස උඤ්ඡො ඤාතුඤ්ඡො නාම. ඝරපටිපාටියා පන ද්වාරෙ ඨිතෙන ලද්ධං මිස්සකභොජනං අඤ්ඤාතුඤ්ඡො නාම. අයමිධ අධිප්පෙතො. කාමෙසු අනපෙක්ඛිනන්ති වත්ථුකාමකිලෙසකාමෙසු නිරපෙක්ඛං. ආරඤ්ඤිකො චාතිආදි සබ්බං සමාදානවසෙනෙව වුත්තං. කාමෙසු ච අනපෙක්ඛොති ඉදං සුත්තං දෙවලොකෙ අච්ඡරායො දස්සෙත්වා ආගතෙන අපරභාගෙ කථිතං. ඉමස්ස කථිතදිවසතො පට්ඨාය ථෙරො ඝටෙන්තො වායමන්තො කතිපාහෙනෙව අරහත්තෙ පතිට්ඨාය සදෙවකෙ ලොකෙ අග්ගදක්ඛිණෙය්යො ජාතො. අට්ඨමං.

9. තිස්සසුත්තවණ්ණනා

243. නවමෙ දුම්මනොති උප්පන්නදොමනස්සො. කස්මා පනායං එවං දුක්ඛී දුම්මනො ජාතොති? ඛත්තියපබ්බජිතො හෙස, තෙන නං පබ්බාජෙත්වා දුපට්ටසාටකං නිවාසාපෙත්වා වරචීවරං පාරුපෙත්වා අක්ඛීනි අඤ්ජෙත්වා මනොසිලාතෙලෙන සීසං මක්ඛෙසුං. සො භික්ඛූසු රත්තිට්ඨානදිවාට්ඨානං ගතෙසු ‘‘භික්ඛුනා නාම විවිත්තොකාසෙ නිසීදිතබ්බ’’න්ති අජානන්තො භොජනසාලං ගන්ත්වා මහාපීඨං ආරුහිත්වා නිසීදි. දිසාවචරා ආගන්තුකා පංසුකූලිකා භික්ඛූ ආගන්ත්වා, ‘‘ඉමිනාව නීහාරෙන රජොකිණ්ණෙහි ගත්තෙහි න සක්කා දසබලං පස්සිතුං. භණ්ඩකං තාව ඨපෙස්සාමා’’ති භොජනසාලං අගමංසු. සො තෙසු මහාථෙරෙසු ආගච්ඡන්තෙසු නිච්චලො නිසීදියෙව. අඤ්ඤෙ භික්ඛූ ‘‘පාදවත්තං කරොම, තාලවණ්ටෙන බීජාමා’’ති ආපුච්ඡන්ති. අයං පන නිසින්නකොව ‘‘කතිවස්සත්ථා’’ති? පුච්ඡිත්වා, ‘‘මයං අවස්සිකා. තුම්හෙ පන කතිවස්සත්ථා’’ති? වුත්තෙ, ‘‘මයං අජ්ජ පබ්බජිතා’’ති ආහ. අථ නං භික්ඛූ, ‘‘ආවුසො, අධුනා ඡින්නචූළොසි, අජ්ජාපි තෙ සීසමූලෙ ඌකාගන්ධො වායතියෙව, ත්වං නාම එත්තකෙසු වුඩ්ඪතරෙසු වත්තං ආපුච්ඡන්තෙසු නිස්සද්දො නිච්චලො නිසින්නො, අපචිතිමත්තම්පි තෙ නත්ථි, කස්ස සාසනෙ පබ්බජිතොසී’’ති? පරිවාරෙත්වා තං වාචාසත්තීහි පහරන්තා ‘‘කිං ත්වං ඉණට්ටො වා භයට්ටො වා ජීවිතුං අසක්කොන්තො පබ්බජිතො’’ති? ආහංසු. සො එකම්පි ථෙරං ඔලොකෙසි, තෙන ‘‘කිං මං ඔලොකෙසි මහල්ලකා’’ති? වුත්තෙ අඤ්ඤං ඔලොකෙසි, තෙනපි තථෙව වුත්තෙ අථස්ස ‘‘ඉමෙ මං පරිවාරෙත්වා වාචාසත්තීහි විජ්ඣන්තී’’ති ඛත්තියමානො උප්පජ්ජි. අක්ඛීසු මණිවණ්ණානි අස්සූනි සඤ්චරිංසු. තතො නෙ ආහ – ‘‘කස්ස සන්තිකං ආගතත්ථා’’ති. තෙ ‘‘කිං පන ත්වං ‘මය්හං සන්තිකං ආගතා’ති? අම්හෙ මඤ්ඤසි ගිහිබ්යඤ්ජනභට්ඨකා’’ති වත්වා, ‘‘සදෙවකෙ ලොකෙ අග්ගපුග්ගලස්ස සත්ථු සන්තිකං ආගතම්හා’’ති ආහංසු. සො ‘‘මය්හං භාතු සන්තිකෙ ආගතා තුම්හෙ, යදි එවං ඉදානි වො ආගතමග්ගෙනෙව ගමනං කරිස්සාමී’’ති කුජ්ඣිත්වා නික්ඛන්තො අන්තරාමග්ගෙ චින්තෙසි – ‘‘මයි ඉමිනාව නීහාරෙන ගතෙ සත්ථා එතෙ න නීහරාපෙස්සතී’’ති දුක්ඛී දුම්මනො අස්සූනි පවත්තයමානො අගමාසි. ඉමිනා කාරණෙන එස එවං ජාතොති.

වාචාසන්නිතොදකෙනාති වචනපතොදෙන. සඤ්ජම්භරිමකංසූති සඤ්ජම්භරිතං නිරන්තරං ඵුටං අකංසු, උපරි විජ්ඣිංසූති වුත්තං හොති. වත්තාති පරෙ යදිච්ඡකං වදතියෙව. නො ච වචනක්ඛමොති පරෙසං වචනං ඛමිතුං න සක්කොති. ඉදානි තාව ත්වං ඉමිනා කොපෙන ඉමිනා වුත්තවාචාසන්නිතොදකෙන විද්ධො. අතීතෙ පන රට්ඨතො ච පබ්බාජිතොති. එවං වුත්තෙ, ‘‘කතරස්මිං කාලෙ භගවා’’ති? භික්ඛූ භගවන්තං යාචිංසු.

සත්ථා ආහ – අතීතෙ බාරාණසියං බාරාණසිරාජා රජ්ජං කාරෙසි. අථෙකො ජාතිමා, එකො මාතඞ්ගොති ද්වෙ ඉසයො බාරාණසිං අගමංසු. තෙසු ජාතිමා පුරෙතරං ගන්ත්වා කුම්භකාරසාලායං නිසීදි. මාතඞ්ගො තාපසො පච්ඡා ගන්ත්වා තත්ථ ඔකාසං යාචි කුම්භකාරො ‘‘අත්ථෙත්ථ පඨමතරං පවිට්ඨො පබ්බජිතො, තං පුච්ඡා’’ති ආහ. සො අත්තනො පරික්ඛාරං ගහෙත්වා සාලාය ද්වාරමූලෙ ඨත්වා, ‘‘අම්හාකම්පි ආචරිය එකරත්තිවාසාය ඔකාසං දෙථා’’ති ආහ. ‘‘පවිස, භො’’ති. පවිසිත්වා නිසින්නං, ‘‘භො, කිං ගොත්තොසී’’ති? පුච්ඡි. ‘‘චණ්ඩාලගොත්තොම්හී’’ති. ‘‘න සක්කා තයා සද්ධිං එකට්ඨානෙ නිසීදිතුං, එකමන්තං ගච්ඡා’’ති. සො ච තත්ථෙව තිණසන්ථාරකං පත්ථරිත්වා නිපජ්ජි, ජාතිමා ද්වාරං නිස්සාය නිපජ්ජි. ඉතරො පස්සාවත්ථාය නික්ඛමන්තො තං උරස්මිං අක්කමි. ‘‘කො එසො’’ති ච වුත්තෙ? ‘‘අහං ආචරියා’’ති ආහ. ‘‘රෙ චණ්ඩාල, කිං අඤ්ඤතො මග්ගං න පස්සසි? අථ මෙ ආගන්ත්වා අක්කමසී’’ති. ‘‘ආචරිය, අදිස්වා මෙ අක්කන්තොසි, ඛම මය්හ’’න්ති. සො මහාපුරිසෙ බහි නික්ඛන්තෙ චින්තෙසි – ‘‘අයං පච්චාගච්ඡන්තොපි ඉතොව ආගමිස්සතී’’ති පරිවත්තෙත්වා නිපජ්ජි. මහාපුරිසොපි ‘‘ආචරියො ඉතො සීසං කත්වා නිපන්නො, පාදසමීපෙන ගමිස්සාමී’’ති පවිසන්තො පුන උරස්මිංයෙව අක්කමි. ‘‘කො එසො’’ති ච වුත්තෙ? ‘‘අහං ආචරියා’’ති ආහ. ‘‘පඨමං තාව තෙ අජානන්තෙන කතං, ඉදානි මං ඝටෙන්තොව අකාසි, සූරියෙ තෙ උග්ගච්ඡන්තෙ සත්තධා මුද්ධා ඵලතූ’’ති සපි. මහාපුරිසො කිඤ්චි අවත්වා පුරෙඅරුණෙයෙව සූරියං ගණ්හි, නාස්ස උග්ගන්තුං අදාසි. මනුස්සා ච හත්ථිඅස්සාදයො ච පබුජ්ඣිංසු.

මනුස්සා රාජකුලං ගන්ත්වා, ‘‘දෙව, සකලනගරෙ අප්පබුද්ධො නාම නත්ථි, න ච අරුණුග්ගං පඤ්ඤායති, කින්නු ඛො එත’’න්ති? තෙන හි නගරං පරිවීමංසථාති. තෙ පරිවීමංසන්තා කුම්භකාරසාලායං ද්වෙ තාපසෙ දිස්වා, ‘‘ඉමෙසං එතං කම්මං භවිස්සතී’’ති ගන්ත්වා රඤ්ඤො ආරොචෙසුං. රඤ්ඤා ච ‘‘පුච්ඡථ නෙ’’ති වුත්තා ආගන්ත්වා ජාතිමන්තං පුච්ඡිංසු – ‘‘තුම්හෙහි අන්ධකාරං කත’’න්ති. ‘‘න මයා කතං, එස පන කූටජටිලො ඡවො අනන්තමායො, තං පුච්ඡථා’’ති. තෙ ආගන්ත්වා මහාපුරිසං පුච්ඡිංසු – ‘‘තුම්හෙහි, භන්තෙ, අන්ධකාරං කත’’න්ති. ‘‘ආම අයං ආචරියො මං අභිසපි, තස්මා මයා කත’’න්ති. තෙ ගන්ත්වා රඤ්ඤො ආරොචෙසුං. රාජාපි ආගන්ත්වා මහාපුරිසං ‘‘තුම්හෙහි කතං, භන්තෙ’’ති? පුච්ඡි. ‘‘ආම, මහාරාජා’’ති. ‘‘කස්මා භන්තෙ’’ති? ‘‘ඉමිනා අභිසපිතොම්හි, සචෙ මං එසො ඛමාපෙස්සති, සූරියං විස්සජ්ජෙස්සාමී’’ති. රාජා ‘‘ඛමාපෙථ, භන්තෙ, එත’’න්ති ආහ. ඉතරො ‘‘මාදිසො ජාතිමා කිං එවරූපං චණ්ඩාලං ඛමාපෙස්සති? න ඛමාපෙමී’’ති.

අථ නං මනුස්සා ‘‘න කිං ත්වං අත්තනො රුචියා ඛමාපෙස්සසී’’ති? වත්වා හත්ථෙසු ච පාදෙසු ච ගහෙත්වා පාදමූලෙ නිපජ්ජාපෙත්වා ‘‘ඛමාපෙහී’’ති ආහංසු. සො නිස්සද්දො නිපජ්ජි. පුනපි නං ‘‘ඛමාපෙහී’’ති ආහංසු. තතො ‘‘ඛම මය්හං, ආචරියා’’ති ආහ. මහාපුරිසො ‘‘අහං තාව තුය්හං ඛමිත්වා සූරියං විස්සජ්ජෙස්සාමි, සූරියෙ පන උග්ගතෙ තව සීසං සත්තධා ඵලිස්සතී’’ති වත්වා, ‘‘ඉමස්ස සීසප්පමාණං මත්තිකාපිණ්ඩං මත්ථකෙ ඨපෙත්වා එතං නදියා ගලප්පමාණෙ උදකෙ ඨපෙථා’’ති ආහ. මනුස්සා තථා අකංසු. එත්තාවතා සරට්ඨකං රාජබලං සන්නිපති. මහාපුරිසො සූරියං මුඤ්චි. සූරියරස්මි ආගන්ත්වා මත්තිකාපිණ්ඩං පහරි. සො සත්තධා භිජ්ජි. තාවදෙව සො නිමුජ්ජිත්වා එකෙන තිත්ථෙන උත්තරිත්වා පලායි. සත්ථා ඉමං වත්ථුං ආහරිත්වා, ‘‘ඉදානි තාව ත්වං භික්ඛූනං සන්තිකෙ පරිභාසං ලභසි, පුබ්බෙපි ඉමං කොධං නිස්සාය රට්ඨතො පබ්බාජිතො’’ති අනුසන්ධිං ඝටෙත්වා අථ නං ඔවදන්තො න ඛො තෙ තං තිස්ස පතිරූපන්තිආදිමාහ. නවමං.

10. ථෙරනාමකසුත්තවණ්ණනා

244. දසමෙ වණ්ණවාදීති ආනිසංසවාදී. යං අතීතං තං පහීනන්ති අතීතෙ ඛන්ධපඤ්චකෙ ඡන්දරාගප්පහානෙන තං පහීනං නාම හොති. අනාගතන්ති අනාගතම්පි ඛන්ධපඤ්චකං තත්ථ ඡන්දරාගපටිනිස්සග්ගෙන පටිනිස්සට්ඨං නාම හොති . සබ්බාභිභුන්ති සබ්බා ඛන්ධායතනධාතුයො ච තයො භවෙ ච අභිභවිත්වා ඨිතං. සබ්බවිදුන්ති තං වුත්තප්පකාරං සබ්බං විදිතං පාකටං කත්වා ඨිතං. සබ්බෙසු ධම්මෙසූති තෙස්වෙව ධම්මෙසු තණ්හාදිට්ඨිලෙපෙහි අනුපලිත්තං. සබ්බඤ්ජහන්ති තදෙව සබ්බං තත්ථ ඡන්දරාගප්පහානෙන ජහිත්වා ඨිතං. තණ්හක්ඛයෙ විමුත්තන්ති තණ්හක්ඛයසඞ්ඛාතෙ නිබ්බානෙ තදාරම්මණාය විමුත්තියා විමුත්තං. දසමං.

11. මහාකප්පිනසුත්තවණ්ණනා

245. එකාදසමෙ මහාකප්පිනොති එවංනාමකො අභිඤ්ඤාබලප්පත්තො අසීතිමහාසාවකානං අබ්භන්තරො මහාථෙරො. සො කිර ගිහිකාලෙ කුක්කුටවතීනගරෙ තියොජනසතිකං රජ්ජං අකාසි. පච්ඡිමභවිකත්තා පන තථාරූපං සාසනං සොතුං ඔහිතසොතො විචරති. අථෙකදිවසං අමච්චසහස්සපරිවුතො උය්යානකීළිකං අගමාසි. තදා ච මජ්ඣිමදෙසතො ජඞ්ඝවාණිජා තං නගරං ගන්ත්වා, භණ්ඩං පටිසාමෙත්වා, ‘‘රාජානං පස්සිස්සාමා’’ති පණ්ණාකාරහත්ථා රාජකුලද්වාරං ගන්ත්වා, ‘‘රාජා උය්යානං ගතො’’ති සුත්වා, උය්යානං ගන්ත්වා, ද්වාරෙ ඨිතා, පටිහාරස්ස ආරොචයිංසු. අථ රඤ්ඤො නිවෙදිතෙ රාජා පක්කොසාපෙත්වා නිය්යාතිතපණ්ණාකාරෙ වන්දිත්වා ඨිතෙ, ‘‘තාතා, කුතො ආගතත්ථා’’ති? පුච්ඡි. ‘‘සාවත්ථිතො දෙවා’’ති. ‘‘කච්චි වො රට්ඨං සුභික්ඛං, ධම්මිකො රාජා’’ති? ‘‘ආම, දෙවා’’ති. ‘‘අත්ථි පන තුම්හාකං දෙසෙ කිඤ්චි සාසන’’න්ති? ‘‘අත්ථි, දෙව, න පන සක්කා උච්ඡිට්ඨමුඛෙහි කථෙතු’’න්ති. රාජා සුවණ්ණභිඞ්ගාරෙන උදකං දාපෙසි. තෙ මුඛං වික්ඛාලෙත්වා දසබලාභිමුඛා අඤ්ජලිං පග්ගණ්හිත්වා, ‘‘දෙව, අම්හාකං දෙසෙ බුද්ධරතනං නාම උප්පන්න’’න්ති ආහංසු. රඤ්ඤො ‘‘බුද්ධො’’ති වචනෙ සුතමත්තෙ සකලසරීරං ඵරමානා පීති උප්පජ්ජි. තතො ‘‘බුද්ධොති, තාතා, වදථා’’ති? ආහ. ‘‘බුද්ධොති දෙව වදාමා’’ති. එවං තික්ඛත්තුං වදාපෙත්වා, ‘‘බුද්ධොති පදං අපරිමාණං, නාස්ස සක්කා පරිමාණං කාතු’’න්ති තස්මිංයෙව පසන්නො සතසහස්සං දත්වා පුන ‘‘අඤ්ඤං කිං සාසන’’න්ති? පුච්ඡි. ‘‘දෙව ධම්මරතනං නාම උප්පන්න’’න්ති. තම්පි සුත්වා තථෙව තික්ඛත්තුං පටිඤ්ඤං ගහෙත්වා අපරම්පි සතසහස්සං දත්වා පුන ‘‘අඤ්ඤං කිං සාසන’’න්ති? පුච්ඡි. ‘‘සඞ්ඝරතනං දෙව උප්පන්න’’න්ති. තම්පි සුත්වා තථෙව තික්ඛත්තුං පටිඤ්ඤං ගහෙත්වා අපරම්පි සතසහස්සං දත්වා දින්නභාවං පණ්ණෙ ලිඛිත්වා, ‘‘තාතා, දෙවියා සන්තිකං ගච්ඡථා’’ති පෙසෙසි. තෙසු ගතෙසු අමච්චෙ පුච්ඡි, ‘‘තාතා, බුද්ධො ලොකෙ උප්පන්නො, තුම්හෙ කිං කරිස්සථා’’ති? ‘‘දෙව තුම්හෙ කිං කත්තුකාමා’’ති? ‘‘අහං පබ්බජිස්සාමී’’ති. ‘‘මයම්පි පබ්බජිස්සාමා’’ති. තෙ සබ්බෙපි ඝරං වා කුටුම්බං වා අනපලොකෙත්වා යෙ අස්සෙ ආරුය්හ ගතා, තෙහෙව නික්ඛමිංසු.

වාණිජා අනොජාදෙවියා සන්තිකං ගන්ත්වා පණ්ණං දස්සෙසුං. සා වාචෙත්වා ‘‘රඤ්ඤා තුම්හාකං බහූ කහාපණා දින්නා, කිං තුම්හෙහි කතං, තාතා’’ති? පුච්ඡි. ‘‘පියසාසනං දෙවි ආනීත’’න්ති. ‘‘අම්හෙපි සක්කා, තාතා, සුණාපෙතු’’න්ති. ‘‘සක්කා දෙවි, උච්ඡිට්ඨමුඛෙහි පන වත්තුං න සක්කා’’ති. සා සුවණ්ණභිඞ්ගාරෙන උදකං දාපෙසි. තෙ මුඛං වික්ඛාලෙත්වා රඤ්ඤො ආරොචිතනයෙනෙව ආරොචෙසුං. සාපි සුත්වා උප්පන්නපාමොජ්ජා තෙනෙව නයෙන එකෙකස්මිං පදෙ තික්ඛත්තුං පටිඤ්ඤං ගහෙත්වා පටිඤ්ඤාගණනාය තීණි තීණි කත්වා නවසතසහස්සානි අදාසි. වාණිජා සබ්බානිපි ද්වාදසසතසහස්සානි ලභිංසු. අථ නෙ ‘‘රාජා කහං, තාතා’’ති, පුච්ඡි. ‘‘පබ්බජිස්සාමීති නික්ඛන්තො දෙවී’’ති. ‘‘තෙන හි, තාතා, තුම්හෙ ගච්ඡථා’’ති තෙ උය්යොජෙත්වා රඤ්ඤා සද්ධිං ගතානං අමච්චානං මාතුගාමෙ පක්කොසාපෙත්වා, ‘‘තුම්හෙ අත්තනො සාමිකානං ගතට්ඨානං ජානාථ අම්මා’’ති පුච්ඡි. ‘‘ජානාම අය්යෙ, රඤ්ඤා සද්ධිං උය්යානකීළිකං ගතා’’ති. ආම ගතා, තත්ථ පන ගන්ත්වා, ‘‘බුද්ධො උප්පන්නො, ධම්මො උප්පන්නො, සඞ්ඝො උප්පන්නො’’ති සුත්වා, ‘‘දසබලස්ස සන්තිකෙ පබ්බජිස්සාමා’’ති ගතා. ‘‘තුම්හෙ කිං කරිස්සථා’’ති? ‘‘තුම්හෙ පන අය්යෙ කිං කත්තුකාමා’’ති? ‘‘අහං පබ්බජිස්සාමි, න තෙහි වන්තවමනං ජිව්හග්ගෙ ඨපෙය්ය’’න්ති. ‘‘යදි එවං, මයම්පි පබ්බජිස්සාමා’’ති සබ්බා රථෙ යොජාපෙත්වා නික්ඛමිංසු.

රාජාපි අමච්චසහස්සෙන සද්ධිං ගඞ්ගාය තීරං පාපුණි. තස්මිඤ්ච සමයෙ ගඞ්ගා පූරා හොති. අථ නං දිස්වා, ‘‘අයං ගඞ්ගා පූරා චණ්ඩමච්ඡාකිණ්ණා, අම්හෙහි සද්ධිං ආගතා දාසා වා මනුස්සා වා නත්ථි, යෙ නො නාවං වා උළුම්පං වා කත්වා දදෙය්යුං, එතස්ස පන සත්ථු ගුණා නාම හෙට්ඨා අවීචිතො උපරි යාව භවග්ගා පත්ථටා, සචෙ එස සත්ථා සම්මාසම්බුද්ධො, ඉමෙසං අස්සානං ඛුරපිට්ඨානි මා තෙමෙන්තූ’’ති උදකපිට්ඨෙන අස්සෙ පක්ඛන්දාපෙසුං . එකඅස්සස්සාපි ඛුරපිට්ඨමත්තං න තෙමි, රාජමග්ගෙන ගච්ඡන්තා විය පරතීරං පත්වා පුරතො අඤ්ඤං මහානදිං පාපුණිංසු. තත්ථ අඤ්ඤා සච්චකිරියා නත්ථි, තාය එව සච්චකිරියාය තම්පි අඩ්ඪයොජනවිත්ථාරං නදිං අතික්කමිංසු. අථ තතියං චන්දභාගං නාම මහානදිං පත්වා තම්පි තාය එව සච්චකිරියාය අතික්කමිංසු.

සත්ථාපි තංදිවසං පච්චූසසමයෙ මහාකරුණාසමාපත්තිතො වුට්ඨාය ලොකං ඔලොකෙන්තො ‘‘අජ්ජ මහාකප්පිනො තියොජනසතිකං රජ්ජං පහාය අමච්චසහස්සපරිවාරො මම සන්තිකෙ පබ්බජිතුං ආගච්ඡතී’’ති දිස්වා, ‘‘මයා තෙසං පච්චුග්ගමනං කාතුං යුත්ත’’න්ති පාතොව සරීරපටිජග්ගනං කත්වා, භික්ඛුසඞ්ඝපරිවාරො සාවත්ථියං පිණ්ඩාය චරිත්වා, පච්ඡාභත්තං පිණ්ඩපාතපටික්කන්තො සයමෙව පත්තචීවරං ගහෙත්වා, ආකාසෙ උප්පතිත්වා චන්දභාගාය නදියා තීරෙ තෙසං උත්තරණතිත්ථස්ස අභිමුඛෙ ඨානෙ මහානිග්රොධරුක්ඛො අත්ථි, තත්ථ පල්ලඞ්කෙන නිසීදිත්වා පරිමුඛං සතිං උපට්ඨපෙත්වා ඡබ්බණ්ණබුද්ධරස්මියො විස්සජ්ජෙසි. තෙ තෙන තිත්ථෙන උත්තරන්තා ච ඡබ්බණ්ණබුද්ධරස්මියො ඉතො චිතො ච විධාවන්තියො ඔලොකෙන්තා දසබලස්ස පුණ්ණචන්දසස්සිරිකං මුඛං දිස්වා, ‘‘යං සත්ථාරං උද්දිස්ස මයං පබ්බජිතා, අද්ධා සො එසො’’ති දස්සනෙනෙව නිට්ඨං ගන්ත්වා දිට්ඨට්ඨානතො පට්ඨාය ඔනතා වන්දමානා ආගම්ම සත්ථාරං වන්දිංසු. රාජා ගොප්ඵකෙසු ගහෙත්වා සත්ථාරං වන්දිත්වා එකමන්තං නිසීදි සද්ධිං අමච්චසහස්සෙන. සත්ථා තෙසං ධම්මං කථෙසි. දෙසනාපරියොසානෙ සබ්බෙ අරහත්තෙ පතිට්ඨාය සත්ථාරං පබ්බජ්ජං යාචිංසු. සත්ථා ‘‘පුබ්බෙ ඉමෙ චීවරදානස්ස දින්නත්තා අත්තනො චීවරානි ගහෙත්වාව ආගතා’’ති සුවණ්ණවණ්ණං හත්ථං පසාරෙත්වා, ‘‘එථ භික්ඛවො ස්වාක්ඛාතො ධම්මො, චරථ බ්රහ්මචරියං සම්මා දුක්ඛස්ස අන්තකිරියායා’’ති ආහ. සාව තෙසං ආයස්මන්තානං පබ්බජ්ජා ච උපසම්පදා ච අහොසි, වස්සසට්ඨිකත්ථෙරා විය සත්ථාරං පරිවාරයිංසු.

අනොජාපි දෙවී රථසහස්සපරිවාරා ගඞ්ගාතීරං පත්වා රඤ්ඤො අත්ථාය ආභතං නාවං වා උළුම්පං වා අදිස්වා අත්තනො බ්යත්තතාය චින්තෙසි – ‘‘රාජා සච්චකිරියං කත්වා ගතො භවිස්සති, සො පන සත්ථා න කෙවලං තෙසංයෙව අත්ථාය නිබ්බත්තො, සචෙ සො සත්ථා සම්මාසම්බුද්ධො, අම්හාකං රථා මා උදකෙ නිමුජ්ජිංසූ’’ති උදකපිට්ඨෙ රථෙ පක්ඛන්දාපෙසි. රථානං නෙමිවට්ටිමත්තම්පි න තෙමි. දුතියතතියනදීපි තෙනෙව සච්චකාරෙන උත්තරමානායෙව නිග්රොධරුක්ඛමූලෙ සත්ථාරං අද්දස. සත්ථා ‘‘ඉමාසං අත්තනො සාමිකෙ පස්සන්තීනං ඡන්දරාගො උප්පජ්ජිත්වා මග්ගඵලානං අන්තරායං කරෙය්ය, සො එවං කාතුං න සක්ඛිස්සතී’’ති යථා අඤ්ඤමඤ්ඤෙ න පස්සන්ති, තථා අකාසි. තා සබ්බාපි තිත්ථතො උත්තරිත්වා දසබලං වන්දිත්වා නිසීදිංසු. සත්ථා තාසං ධම්මං කථෙසි, දෙසනාපරියොසානෙ සබ්බාපි සොතාපත්තිඵලෙ පතිට්ඨාය අඤ්ඤමඤ්ඤෙ පස්සිංසු. සත්ථා ‘‘උප්පලවණ්ණා ආගච්ඡතූ’’ති චින්තෙසි. ථෙරී ආගන්ත්වා සබ්බා පබ්බාජෙත්වා ආදාය භික්ඛුනීනං උපස්සයං ගතා. සත්ථා භික්ඛුසහස්සං ගහෙත්වා ආකාසෙන ජෙතවනං අගමාසි. ඉමං සන්ධායෙතං වුත්තං – ‘‘මහාකප්පිනොති එවං නාමකො අභිඤ්ඤාබලප්පත්තො අසීතිමහාසාවකානං අබ්භන්තරො මහාථෙරො’’ති.

ජනෙතස්මින්ති ජනිතෙ පජායාති අත්ථො. යෙ ගොත්තපටිසාරිනොති යෙ ‘‘මයං වාසෙට්ඨා ගොතමා’’ති ගොත්තං පටිසරන්ති පටිජානන්ති, තෙසං ඛත්තියො සෙට්ඨොති අත්ථො. විජ්ජාචරණසම්පන්නොති අට්ඨහි විජ්ජාහි චෙව පන්නරසධම්මභෙදෙන චරණෙන ච සමන්නාගතො. තපතීති විරොචති. ඣායී තපති බ්රාහ්මණොති ඛීණාසවබ්රාහ්මණො දුවිධෙන ඣානෙන ඣායමානො තපති විරොචති. තස්මිං පන ඛණෙ කාලුදායිත්ථෙරො දුවිධෙන ඣානෙන ඣායමානො අවිදූරෙ නිසින්නො හොති. බුද්ධො තපතීති සබ්බඤ්ඤුබුද්ධො විරොචති. සබ්බමඞ්ගලගාථා කිරෙසා. භාතිකරාජා කිර එකං පූජං කාරෙත්වා ආචරියකං ආහ – ‘‘තීහි රතනෙහි අමුත්තං එකං ජයමඞ්ගලං වදථා’’ති. සො තෙපිටකං බුද්ධවචනං සම්මසිත්වා ඉමං ගාථං වදන්තො ‘‘දිවා තපති ආදිච්චො’’ති වත්වා අත්ථඞ්ගමෙන්තස්ස සූරියස්ස අඤ්ජලිං පග්ගණ්හි. ‘‘රත්තිමාභාති චන්දිමා’’ති, උට්ඨහන්තස්ස චන්දස්ස අඤ්ජලිං පග්ගණ්හි. ‘‘සන්නද්ධො ඛත්තියො තපතී’’ති රඤ්ඤො අඤ්ජලිං පග්ගණ්හි. ‘‘ඣායී තපති බ්රාහ්මණො’’ති භික්ඛුසඞ්ඝස්ස අඤ්ජලිං පග්ගණ්හි. ‘‘බුද්ධො තපති තෙජසා’’ති වත්වා පන මහාචෙතියස්ස අඤ්ජලිං පග්ගණ්හි. අථ නං රාජා ‘‘මා හත්ථං ඔතාරෙහී’’ති උක්ඛිත්තස්මිංයෙව හත්ථෙ සහස්සං ඨපෙසි. එකාදසමං.

12. සහායකසුත්තවණ්ණනා

246. ද්වාදසමෙ චිරරත්තංසමෙතිකාති දීඝරත්තං සංසන්දිත්වා සමෙත්වා ඨිතලද්ධිනො. තෙ කිර පඤ්චජාතිසතානි එකතොව විචරිංසු. සමෙති නෙසං සද්ධම්මොති ඉදානි ඉමෙසං අයං සාසනධම්මො සංසන්දති සමෙති. ධම්මෙ බුද්ධප්පවෙදිතෙති බුද්ධෙන පවෙදිතෙ ධම්මෙ එතෙසං සාසනධම්මො සොභතීති අත්ථො. සුවිනීතා කප්පිනෙනාති අත්තනො උපජ්ඣායෙන අරියප්පවෙදිතෙ ධම්මෙ සුට්ඨු විනීතා. සෙසං සබ්බත්ථ උත්තානමෙවාති. ද්වාදසමං.

භික්ඛුසංයුත්තවණ්ණනා නිට්ඨිතා.

ඉති සාරත්ථප්පකාසිනියා සංයුත්තනිකාය-අට්ඨකථාය

නිදානවග්ගවණ්ණනා නිට්ඨිතා.